Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen: Wat leert de evidentie? Freya Vander Laenen
Cannabis en Jongeren, Provinciehuis Boeverbos, Brugge, 17.10.2014
2
Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen?
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
3
Werkt een drug(preventie)beleid? ~ Doelstellingen • Prioritaire producten – interventies – doelgroepen • o.b.v. welke criteria? (McDonald, 2011) • Normen en waarden – m’k draagvlak • -> onderscheid legale – illegale • Sociale kost (gezondheid, criminaliteit & overlast, overheidsuitgaven) • -> alcohol en tabak • Effectiviteit: bereikt interventie vooropgestelde doelstelling • -> HV en harm reduction • kosten-effectiviteit -> economische modellen • Nu vaak historisch gegroeid – niet noodzakelijk o.b.v. (kosten)-effectiviteit (Lee, Lee & Arch, 2010) research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
4
Werkt een drug(preventie)beleid? Prioritaire doelgroepen voor preventie? • Criterium: ooit-gebruik vs problematisch gebruik/problemen bij gebruik • Pro focus op risicogroepen (Van Marcke, VAD, 2013) • > 90% mensen ooit cannabis gebruik, stopt lang voor of rond 30 j. • Uitgaansmilieu: 15-30 j: 14,0% regelmatig - 6,6% dagelijks cannabis (Rosiers et al., 2013) • Kinderen van ouders die gebruiken • Kinderen/jongeren in context regelmatig gebruik – weinig controle ouders • Jongeren in BUO GES (cf. VAPH, Vander Laenen, 2009)
• Contra enkel preventie naar risicogroepen? • niet voor tabak, alcohol en cannabis • = preventie paradox • individuen met laag risico, als groep, omwille kwantitatief overwicht, dragen bij tot grootste deel voorkomen problemen (Stockwell et al., 2004)
• effectieve preventie = kosten-effectief: belangrijke (gezondheids) voordelen zelfs bij beperkte vroeg drug- of alcoholgebruik (Strang et al., 2012) research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
5
Preventie: wat werkt (niet)? Wat werkt? ~ Doelstelling? • Beperken van het aanbod • Voorkomen – beperken van de vraag • Kenmerken effectieve preventie • Wat werkt? • Wat werkt niet?
• Effectieve preventie = onderdeel breder beleid
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
6
Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) Doel: beperken toegang tot middel – prijzen hoog houden • Illegaliteit en handhaving politie en justitie • => kosten (risico arrestatie, opsluiting, geweld, bedrog, …) • -> prijzen in detailhandel
• Hoge prijzen • initiatie en gebruik • Cf. alcoholpreventie: ‘best buy’ (WHO, 2012) • = belastingen, beperken toegang tot detailhandel, verbod reclame/sponsering
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
7
Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) Doel: beperken toegang tot middel – prijzen hoog houden • Gevangenisstraffen producten en dealers? • weinig afschrikwekkend – zeer dure interventie, weinig effect op prijs
• Productie ernstig verstoren • (slechts) tijdelijk effect op beschikbaarheid, zuiverheid, gebruik – tot marktaanpassing
• Aanpakken zeer zichtbaar dealen en samenhangende schade (overlast, geweld, …) • verschuivingseffecten – wel positieve impact op schade • Bijv. onderzoek VS: aanwezigheid politie (in aantal en strategisch inzetten, op specifieke locatie ‘Hot spot policing’ (Braga et al., 2012) => pakkans ~ effect
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
8
Voorkomen – beperken van de vraag Doel: Beperken vraag via SR-bedeling (Strang et al., 2012) • Strengere straffen voor gebruikers • niet afschrikwekkend
• Doorverwijzing naar (drug)HV onder druk • werkt (Belenko & Peugh, 1999; Mears et al., 2002; De Wree et al., 2008) • Bijv. niveau politie: “arrest referral schemes” (VK) (Seeling et al., 2001; Hunter et al., 2005) – Bereiken doelgroepen die nog nooit contact hadden met HV – druggerelateerde criminaliteit • Bijv. niveau straftoemeting: drug courts (Brown, 2010; Shaffer, 2011; Vander Laenen et al., 2013) – Recidive – Contact met moeilijk bereikbare groepen
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
9
Voorkomen – beperken van de vraag Effectieve preventie? • Hoe weten we of preventie werkt? • 3 fasen • 1. Procesevaluatie: bereiken we de gewenste doelgroepen? Hoe werkt iets? Essentiële randvoorwaarden? • 2. Effectevaluatie ~ doelstelling: kennis, attitudes, vaardigheden, gedrag veranderen? • 3. Kosten-effectiviteit
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
10
Wat werkt? Kenmerken effectieve preventie (Midford et al. 2002, Nation et al., 2003; Maes et al., 2011) • = vgl. voor alle effectieve interventies (cf. ‘what works principes, o.a. Andrews & Bonta)
• • • •
Programma design en inhoud programma relevantie - eigenaarschap Programma implementatie Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
11
Kenmerken effectieve preventie Programma design en inhoud • gesteund op theorie • bijv. transtheoretisch model, sociaal-cognitieve theorie, model sociale beïnvloeding
• intensiteit, duur en dosis • => meer intensief bij hogere risico-populatie • => voldoende aantal – booster sessies – geen eenmalige en op zichzelf staande initiatieven
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
12
Kenmerken effectieve preventie Programma design en inhoud • allesomvattend en breed (cf. 3 M model) • ≠ intervenPes • •
=> praktische en onmiddellijk relevante informatie over gezondheids- en sociale gevolgen gebruik => bevorderen anti-drugnormen
• ‘normatief’ gebruik: beeld corrigeren – vooral bij jongeren die gebruiken overschatting •
• aankaarten waarden, attitudes en gedrag bredere sl. => aanleren sociale vaardigheden (omgaan met druk)
• ≠ settings • • • • •
=> familie - school – gemeenschap betrekken => drugpreventie is zaak volledige school/setting => drugpreventie als onderdeel curriculum/activiteiten ≠ risico- en beschermende factoren ≠ middelen (niet ‘op een hoop’) – nadruk op meest gebruikte middel (incl. tabak en alcohol)
• gevarieerde methodes – interactieve technieken = betrokkenheid
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
13
Kenmerken effectieve preventie programma relevantie - eigenaarschap • = karakteristieken doelgroepen reflecteren en tegemoet komen • => gebaseerd op noden door leerlingen/jongeren aangegeven • => rekening houden met ontwikkeling, geslacht, cultuur, taal, SES • Jongeren van dichtbij betrekken bij ontwikkelen (plannen, uitvoeren, evalueren) programma • actieve rollen bij identificeren en toepassen eigen oplossingen
• Goede timing: voor start gebruik of voor patronen gebruik vastliggen
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
14
Kenmerken effectieve preventie
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
15
Kenmerken effectieve preventie Programma implementatie • Uitvoering door bekwaam, getraind en ondersteunend personeel • Focussen op ontwikkelen goede relatie – vertrouwen • => voldoende investeren in relatie, gebaseerd op vertrouwen
Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie • Goed documenteren/registreren programma • Evaluatie = permanent onderdeel • inclusief bijsturen … schrappen
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
16
=> Twee reflecties • Waarom enkel focussen op jongeren? • Waarom enkel focussen op cannabis? •
Pro
• • • •
(lage) beginleeftijd ~ problematisch gebruik Leeftijd initiatie gebruik Farmacologische – neurologische effecten Prevalentie regelmatig gebruik jongvolwassenen
•
Contra
• •
Relevantie illegaliteit binnen gezondheidsbevorderende aanpak? Geloofwaardigheid preventie(boodschappen)? Cf. prevalentie problematisch gebruik alcohol, psycho-actieve medicatie Cf definitie preventieve methodieken: “een samenhangend geheel van acties gericht
•
naar een bepaalde doelgroep, in een bepaalde setting, met concrete producten en daarbij horende richtlijnen, met als einddoel het beïnvloeden van gedrag bij de intermediaire of einddoelgroep, teneinde gezondheidsproblemen bij deze einddoelgroep te voorkomen of verminderen en/of kwaliteit van leven te verbeteren.” (Maes et al., 2011)
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
17
Kenmerken effectieve preventie • Onderzoek naar effecten preventie? – zeker bij jongeren • = zeer complex • ~ ≠ partners – factoren – elementen in een programma
• Wel degelijk effectieve preventieprogramma’s (cf. supra) • Ook specifiek voor cannabispreventie bij jongeren (Ariza et al., 2013; Norberg et al., 2013)
• vooral onderzoek bij universele preventie in scholen • Meeste overzichtsstudies en meta-analyses = schoolgerichte, universele preventie • kennis andere effecPeve vormen prevenPe = beperkt ≠ niet effecPef !
• Ondervertegenwoordiging kwetsbare groepen – onderzoek en praktijk
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
18
Kenmerken effectieve preventie • Effectonderzoek bij speciale doelgroepen • Recente review Trimbos (Vermeulen-Smith et al., 2014)
• Buitengewoon onderwijs • 1 interventie effectief - ! in VS • Project towards no drug abuse • 12 sessies, op school, gezondheidsmotivatie, sociale vaardigheden, maken van keuzes – i.f.v. problematisch middelengebruik (roken, cannabis)
• Aandachtspunten • hoe ouders betrekken? • In groep? Gevaar deviancy training effect (Dishion et al., 1999) ~ sociale invloed model • Opvangen via aanwezigheid pro-sociale peers • focussen op vaardigheidstrainingen > cognitieve vaardigheden research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
19
Kenmerken effectieve preventie Effectonderzoek speciale doelgroepen (Vermeulen-Smith et al., 2014) • Residentiële jeugdzorg • Residential Students Assistance Program (RSAP) effectief (VS) • Individuele en groepscomponenten + fulltime counselor aanwezig • Aandachtspunt: in groep? ~ deviancy training effect
• Justitiële jeugdinstellingen • Programma VS: drie onderdelen:
cannabis – niet alcohol
• vaardigheidstraining (20 sessies); geweld beheersing (20 sessies); ° persoonlijke en sociaal gewenste waarden • aandachtspunt: in groep? • Winst: samenwerking en afstemming tussen instanties (GGZ, drugHV en justitiële jeugdinrichtingen) ≠ doorverwijzen naar GGZ research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
20
Kenmerken effectieve preventie Onderzoek effectieve preventie in Vlaanderen? • •
Niet onderzocht ≠ niet effecPef ! Onderzocht • Unplugged •
positieve attitudes t.o. cannabis en cannabisgebruik bij peers; meer vaardigheden om te weigeren • En toch: niet helemaal duidelijk welke elementen (van theorievorming) zorgen voor effect + meer effect bij jongeren met ervaring met gebruik ~ rollenspel meer relevant voor hen? (Giannotta et al., 2014)
• O.b.v. buitenlands onderzoek niet effecPef ≠ ook hier niet effecPef ! –
DARE (VS) – niet effecPef ≠ ook M.E.GA. niet effecPef
• O.b.v. buitenlandse effecPeve intervenPes ≠ ook effecPef ! • TOPspel o.b.v. Good Behaviour Game • werkt – bij ≠ culturen (zoals toegepast in VS) (Nolan et al., 2014) => ook effectief in Vlaanderen? -> eerst evalueren research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
21
Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten • Preventieprogramma met gebruikers en niet gebruikers samen? • <-> programma relevantie en eigenaarschap (cf. supra): afgestemd zijn op • Drugpreventie, gericht op voorkomen, kunnen leiden tot gebruik bij jongeren die al gebruiken (Werch & DiClemente, 1994, Werch & Owen, 2002) • Bij (problematisch) gebruik: beter BI - MI (Carney et al., 2014)
• Peers? • Bij sociale invloed model, bijv. sociale vaardigheidstraining of netwerk • Deviancy training effect
sociale
• ~ hoogrisico-jongeren in contact met andere hoogrisico-jongeren (Werch & Owen, 2002) • => gevaar elkaar stimuleren tot delinquent/afwijkend gedrag, zou in het bijzonder zijn voor druggebruik
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
22
Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten • Informeren jongeren met afschrikwekkende boodschap/programma? • Discussie: voor- (Witte & Allen, 2000) en tegenstanders (Hastings & Stead, 2004; Swart et al., 2006) • Geen discussie: negatieve effecten komen voor: ontkenning, vermijding en weerstand • + jongeren met minste psychologische en sociale mogelijkheden • => zich slechter voelen -> ° boosheid en weerstand
• + boodschap die doelgroep overdreven vindt of geen weerspiegeling persoonlijke ervaringen • -> doelgroep gelooft/vertrouwt boodschappen/r niet langer
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
23
Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten • DARE (drug abuse resistance education) - VS • alcohol en druggebruik • Na aanpassing politie niet langer als lesgever, maar als stimulator om deel te nemen -> wel effectief (Pan & Bai, 2009) • Cf. aanbeveling EMCDDA: politie geen deel preventie (EMCDDA, 2006) • ~ rolverwarring: preventiewerker versus ‘herinneren aan de norm’ • Zeker niet als jongeren al gebruiken • Of bij kwetsbare jongeren ~ contact met politie
• De gezonde school en genotmiddelen - Nederland • Geen significant effect op tabak, alcohol en druggebruik (Malmberg et al., 2014) • <-> toegepast in 75 % scholen in Nederland research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
24
Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten • Drug testing op school? (Robert et al., 2012) • Effectiviteit? (OZ vooral in VS) • Hoe dan ook voorwaarden; enkel • Bij positief schoolklimaat, anders ervaren als dwang tot gedragsverandering • Als resultaten testen niet leiden tot uitsluiting op school of rapportage aan politie/justitie
• Drughonden op festivals en publieke plaatsen? (Dray et al., 2012) • Gevaar voor negatieve gezondheidsgevolgen ~ alles in één keer gebruiken
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
25
Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten • Preventie via internet • Nog heel wat onduidelijkheid • Review educatieve preventiespelletjes internet (Rodriguez et al., 2014) • Wel invloed op kennis en negatieve attitudes – niet bewezen
gebruik
• Review universele preventiecampagnes (Wood et al., 2014) •
gebruik na 12 maanden -> langere termijn?
• Meta-analysis massamedia campagnes jongeren via het internet • <-> resultaten -> al., 2013)
research
publications
conferences
positieve attitude t.o. occasioneel cannabisgebruik (Ferri et
consultancy
www.ircp.org
26
Effectieve preventie = onderdeel breder beleid • Structureel en regelgevend beleid = grotere impact dan universele programma’s die illegaal middelengebruik wil voorkomen of uitstellen (Burkhart & Calafat, 2008, in Van Marcke, VAD, 2013) • Lokaal geïntegreerd beleid = essentieel (De Ruyver et al., 2009; Vander Laenen et al., 2010)
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
27
Vragen?
[email protected]
research
publications
conferences
consultancy
www.ircp.org
