REsample recycling Buenos Aires verslag workshop & seminar Reciclán, architectuur en hergebruik 28-31 maart 2006, Buenos Aires
1 Inleiding 2 Resumé projectplan 3 Onderzoek afval materialen selectie inventarisatie huishoudelijk afvalstromen; samenstelling afval zie bijlage, bron en bestemming behoeften huisvesting 4 Workshop ronde tafel lezingen tentoonstelling workshop resultaten workshop conclusies workshop bezoekers aantallen 5 Conclusie 6 Vervolg
St REsample i.o. Caro Isern Atelier Caro Isern Douwes Dekkerstraat 26hs 1053 SX Amsterdam Nederland 06 42220792
7 Bijlagen samenstelling afval in Argentinië en Nederland onderzoek materialenkennis (Spaans) publicaties in diverse media ‘Ontwikkeling in betonvloeren’, Stedenbouw & architectuur, juli 2006 ‘Re-sample: inspirerende verbintenis tussen Nederlandse en Argentijnse ‘afvalarchitecten’, vakblad Gram, mei 2006 ‘Dagboek Buenos Aires’, Archined, 10.05.’06 ‘Paso importante para el objetivo de Basura Cero’, La Nacion, 12.04.’06
Iris de Kievith In Situ architecten Elandstraat 200 2513 GX Den Haag Nederland 06 19046199
opgebouwd netwerk/contacten/deelnemers reacties deelnemers (Spaans) projectplan ontwerperscafé @ Studio Hergebruik, Rotterdam CD filmpje Reciclán tentoonstelling
1 Inleiding
2 Resumé projectplan
In januari 2006 heeft Resample (samenwerkingsverband van Atelier Caro Isern en Iris de Kievith IN SITU architecten) subsidie aangevraagd voor een workshop over afval als bouwmateriaal in Buenos Aires, Argentinië. In februari 2006 is de aanvraag toegekend door Hivos en het Stimuleringsfonds voor Architectuur, bovendien werd medewerking toegezegd door de Nederlandse ambassade in Buenos Aires. De workshop, met de naam Reciclán, werd beschouwd als eerste kennismaking met de verschillende situaties in de twee landen en met deskundigen op verschillende nivo’s in het veld, als basis voor een duurzame bilaterale samenwerking. Eind maart heeft de workshop plaatsgevonden. Hier volgt het verslag van een enerverende start.
Het doel is om (in Nederlands-Argentijnse samenwerking) kleinschalige inspirerende bouwprojecten te organiseren die helpen bij het vergroten van de bewustwording rond de globale afvalproductie, alswel de huisvesting van onderbedeelden verbeteren. Hierbij worden nieuwe toepassingen ontwikkeld voor de bouw waarbij het onderzoek naar afvalstromen en de potentie van de verschillende materialen afgestemd worden op de lokale vraag naar bouwmaterialen. Het streven is om aan een breed publiek duidelijk te maken welke voordelen de nieuwe toepassingen hebben op korte termijn (betere huisvesting en energiekosten besparing) en lange termijn (beperken van afval). Dit doen we door de opgebouwde kennis beschikbaar te stellen voor het brede publiek in Argentinië en Nederland.
3 Onderzoek materialen selectie Buenos Aires produceert ca. 1,5 miljoen ton afval per jaar . Het grootste gedeelte hiervan wordt momenteel opgehaald en gedumpt op vier locaties in de voorsteden van de stad. Een klein deel van het huisvuil wordt ingezameld door ‘cartoneros’ om het te verkopen aan de recycle industrie. In het projectplan is gekozen om in het eerste project, de workshop, te gaan werken met afval dat nu nog niet wordt opgehaald en eindigt op de vuilnisbelt. Wij hebben ervoor gekozen ons daarbij te beperken tot het huishoudelijk afval, omdat dat voor iedereen herkenbaar is. Bovendien is het (zeer zichtbaar) aanwezig op straat, en daarom toegankelijk voor cartoneros. In het vooronderzoek is om deze redenen gekozen voor drie afvalstromen: aluminium en twee soorten plastics (zacht en hard). Voor aanvang van de workshop heeft het Nederlandse team een week in Buenos Aires gewerkt aan de voorbereiding. Tijdens deze week is in gesprekken met de Argentijnse partners en El Ceibo, de coöperatie van cartoneros, en door eenvoudige observatie op straat iets meer inzicht verkregen in het aanbod en de ‘straatwaarde’ van huishoudelijk afval. Zo werd duidelijk dat bijna al het afval wel een minimale straatwaarde heeft, en dus wordt ingezameld (behalve organisch materiaal en piepschuim). Er is besloten om met nog meer verschillende materialen te werken in de workshop dan aanvankelijk gepland, om aan de deelnemers een beter inzicht te geven in wat er zoal weggegooid wordt, en om in dit bredere spectrum ieders eigen dagelijks afval eens op een andere manier te benaderen; niet als afval met een probleem maar als grondstof met potentie.
Naast aluminium en de twee soorten plastics zijn petflessen, tetrapak, karton en piepschuim aan het lijstje toegevoegd. Aan de deelnemers is bij aanvang van de workshop een reader gegeven met daarin een opsomming van de bouwfysische eigenschappen van deze materialen, en bovendien informatie over de aanbod en opbrengst, gebaseerd op gegevens van El Ceibo. Vanzelfsprekend werd het afval materiaal om mee te werken in de workshop eveneens geleverd door El Ceibo. Aluminium De prijs voor aluminium is sinds de crisis omhoog geschoten. Omsmelten van gebruikte blikjes etc tot nieuw aluminium is goed mogelijk, daarom levert dit schaarse afval materiaal nu veel meer op dan enkele jaren geleden, nl $ 3,50 per kilo. Petflessen brengen in de recycling markt in de huidige vorm ook klinkende dollars op, ca $ 0,80 tot 1,80 per kilo. De hergebruik toepassing moet dus meer opleveren dan deze prijs. Er bestaat geen statiegeld regeling op petflessen. Er is een enorm aanbod (drinkwater wordt in petflessen verkocht). Er wordt al veel geëxperimenteerd met dit hoogwaardig materiaal, onder anderen door Arcagrup, in de zonneboiler (zie tentoonstelling) of door het met de speciale Pet-snijder in draden te snijden en vervolgens tot sterke matten te weven. Plastics (zachte en harde) worden ingezameld en op kleur gescheiden. Zachte plastics kunnen gemakkelijk op elkaar geplakt worden door te verwarmen en persen (bv met strijkbout). De deelnemers van de prijsvraag ’20 ideas’ hebben hiermee verschillende experimenten uitgevoerd en getoond. (zie afbeelding) Tetrapak is het kartonnen frisdrankenverpakkingsmateriaal; dat bestaat uit een dunne laag van karton voorzien van een laagje aluminiumfolie met aan weerszijden een PE-folie. Door de samenstelling van deze verschillende materialen kent het veel eigenschappen; de aluminiumcoating zorgt voor een warmtereflecterende eigenschap. De PE-folie maakt het waterdicht, bovendien kunnen hierdoor lagen aan elkaar gesmolten worden (bv met een strijkbout). Versnipperd kan dit materiaal (bij 180°C) tot platen geperst worden, vergelijkbaar met hardboard. (zie tentoonstelling; dakpannen van Arcagrup) Karton wordt traditioneel opgehaald door de cartonero, en is nu bestemd voor de papierindustrie.
Piepschuim (ofwel Tempex, of Polystyreen) wordt veel gebruikt als verpakkingsmateriaal van luxe goederen. Aangezien in het centrum van Buenos Aires voor een deel van de bevolking de levensstandaard hoog is, worden hier veel luxe goederen verkocht. Het verpakkingsmateriaal is vervolgens in behoorlijke hoeveelheden op straat en in containers te vinden, maar niet in de karretjes van cartoneros. Dit materiaal zou zich goed kunnen lenen als grondstof voor een bouwmateriaal om zijn warmte-isolerende eigenschappen. Piepschuim is daarom in de laatste week toegevoegd aan de te onderzoeken materialen. Organisch materiaal wordt niet op grote schaal verwerkt, bv tot compost, of brandstof. Omdat organisch materiaal niet wordt ingezameld, en mede daarom niet wordt gescheiden van overig huishoudelijk afval, wordt het inzamelen en sorteren van dat overig afval extra bezwaarlijk. Zowel voor het welzijn van de cartoneros (die afgezien van de “VIP-cartoneros” van El Ceibo meestal niet over handschoenen beschikken) als voor overige stedelingen (die op straat regelmatig geconfronteerd worden met al dan niet zorgvuldig geopende vuilniszakken, door cartoneros, of door honden en ratten die in de geopende zakken hebben gewroet). El Ceibo heeft daarom in Palermo succesvol huis-aan-huis campagne gevoerd om buurtbewoners te vragen voortaan het organisch materiaal apart te houden van de rest van hun afval, waardoor zij nu kunnen werken met ‘schoon afval’ (‘basura límpia’) van 840 huishoudens. Op dit nivo van coöperatieve afvalinzameling blijkt dit één van de eerste noodzakelijke stappen.
inventarisatie afvalstromen samenstelling zie bijlage bron In het korte tijdsbestek van de voorbereiding is meer aandacht geschonken aan de keuze van de materialen, de (bouw)fysische eigenschappen en de prijzen/opbrengsten op de markt, dan op de hoeveelheden waarin het wordt aangeboden, noch is er een ‘oogstkaart’ gemaakt van het afval. Aangezien we ons in de workshop op huishoudelijk afval richtten, waarvan een constant aanbod bestaat in de hele stad, bestond er geen noodzaak de specifieke bronnen van materialen in kaart te brengen. bestemming Doordat een organisatie voor het scheiden en inzamelen van afval op grote schaal ontbreekt, zorgen de cartoneros voor het hiervoor; zij halen zoals in het projectplan genoemd 70% van het gerecycleerde afval op. De economische waarde van de ingezamelde afvalmaterialen is nu nog minimaal omdat de recyclingmarkt wordt bepaald door slechts enkele bedrijven (zoals Reciclar SA, zie hfst lezingen) die op hun beurt weer afhankelijk zijn van grote recyclingindustrieën in het buitenland. Alleen papier, glas en aluminium wordt in eigen land gerecycled in nieuw papier, glas en aluminium.
behoeften huisvesting In gesprekken met cartoneros over hun huisvesting is gebleken dat de behoefte niet beperkt is tot slechts één materiaal; eigenlijk bestaat een enorme behoefte aan alle materialen, voor alle delen die nodig zijn voor een goed en gezond huis. In de workshop zijn de behoeften aan bouwmaterialen daarom globaal verdeeld in bouwdelen; fundering, constructie, huid (gevel en dak) en isolatie. (zie matrix) Op uitnodiging van het lokale energiebedrijf Edenor hebben we een bezoek gebracht aan Moreno, een buitenwijk van Buenos Aires waar meer dan de helft van de 380.000 inwoners onder de armoedegrens leeft, en waar zij samenwerkt met Iduar, een onafhankelijk instituut dat sinds een paar jaar werkzaam is in de stadsontwikkeling en sociale woningbouw. Edenor heeft hier het initiatief genomen om de renovatie van een buurtje van twintig woningen als voorbeeld-project te financieren, waarbij er in tegenstelling tot de modelwoning die ontwikkeld is binnen Idehab (Instituto de Estudios del Habitat) in La Plata en dat in groten getale wordt gebouwd door Iduar, wèl gelet wordt op energie-zuinigheid. (zie ook bijlage Dagboek Buenos Aires, Archined). Natuurlijk is het heel goed dat deze modelwoningen tegen lage huur of hypotheek gebouwd worden, maar het kan volgens ons nog beter. Er wordt geconcentreerd op kwantiteit en minder op kwaliteit. Een logisch gevolg van de woningnood; er is alleen al in deze wijk een tekort van 30.000 woningen, waarvan de helft kan worden opgevangen door bestaande woningen te verbeteren. Daarnaast is het doel 3000 woningen per jaar te bouwen, tegen lage (maar wel lang-lopende) hypotheken. Een grote stap voorwaarts, beseffend dat de afgelopen 20 jaar er maar 600 per jaar werden gebouwd... In Moreno werd bevestigd dat naast goede bouwmaterialen de behoefte aan bouwkundige kennis minstens zo groot is. Wanneer hierbij bovendien rekening wordt gehouden met het klimaat (zon, windrichting, geothermiek) zouden er op simpele wijze nog grotere winsten te boeken zijn. (zie verder vervolg)
4 Workshop lokatie De gehele workshop, lezingen en tentoonstelling vinden plaats in de faculteit Bouwkunde en Design van de Universiteit van Buenos Aires, waar de toegang meer publiek is dan in Nederlandse universiteitsgebouwen.
ronde tafel gesprek De workshop werd voorafgegaan door een ronde tafelgesprek, een later toegevoegd onderdeel in het programma om de verschillende situaties in de twee landen duidelijk te maken. Omdat de Argentijnse ontwikkelingen en politiek op verschillende overheidsnivo’s nog maar in de kinderschoenen staan is de Argentijnse situatie ook voor het Argentijnse publiek nog niet geheel bekend. Nu wordt bijna al het afval gedumpt op de vier open vuilnisbelten in de stad, maar de ambitie hoog: het streven is om dit te beperken tot 25% afvaldump in 2017. De zaal is gevuld met zeer actief publiek. > gasten Carolina Altieri Directoraat-Generaal Milieu, Ministerie Volksgezondheid en Milieu Mercedes Cafiero stadsreiniging, Ceamse Paula Brufman Greenpeace Argentinië Jan Jongert st. Recyclicity, Rotterdam Carlos Levinton CEP (Centro Experimental de la Producción) van de Universiteit van Buenos Aires en Arcagrup (Museo del Reciclado de Palermo) De avond stond in het thema van het belang van het scheiden van afval bij de bron, dus thuis. De noodzaak van overheidscampagnes, educatie te beginnen op scholen. Greenpeace wil dat de producenten van verpakkingmateriaal wettelijk op hun verantwoordelijkheid moeten worden aangesproken. Het lijkt erop dat vooral de keuze gemaakt moet worden om het afval als probleem te erkennen en aan te pakken. (Alleen al door te kiezen voor een efficiënter ophalen van het huisvuil zou er geld bespaard kunnen worden, wat weer gebruikt kan worden voor het beperken van de schadelijke effecten van de vuilnisbergen.)
lezingen El Ceibo Van deze coöperatie van cartoneros heeft de oprichtster, Cristina Lescano, de workshop geopend met een presentatie over de geschiedenis en het werk van El Ceibo. Het doel van de oprichters van de coöperatie in 1999 was om met ververenigde krachten een basis inkomen te kunnen verdienen. Inmiddels zijn er nu 40 mensen in vaste dienst, die voorheen werk- en dakloos waren. Met een vast arbeidsritme en een inkomen wordt voorkomen dat met name jongeren ‘afglijden’, verslaafd raken aan drugs etc. De functie die deze coöperatie vervult is dan ook met name op sociaal gebied van belang.
Cartoneros verdienen maar een klein deel van het geld dat het ingezamelde materiaal in het complete proces van recycling opbrengt, omdat de cyclus nu zoveel tussenstations kent. Als El Ceibo over een klein investeringskapitaal (microkrediet) zou beschikken, zou er een stroomvoorziening aangelegd kunnen worden in hun loods, en zou er een machine aangeschaft kunnen worden die het materiaal zou vermalen. Gemalen materialen maken het vervolg efficiënter; het kan compacter vervoerd worden, de slecht betalende tussenopslag kan gepasseerd worden want het kan direct aan de verwerkende industrie worden verkocht, uiteraard tegen een hogere prijs. Eenmaal de status quo doorbroken, zal een investering zich snel terugverdienen. Nog meer onafhankelijkheid zou kunnen worden bereikt als de materialen niet bestemd zijn voor de recyclingindustrie maar voor lokale hergebruik toepassingen. Het in het projectplan beschreven idee om bouwmaterialen in productie te nemen zou een nog grotere winst kunnen opleveren. Het is duidelijk geworden dat een dergelijk initiatief onmogelijk uit een coöperatie als El Ceibo kan komen, omdat het opbrengen van een minimuminkomen voor de 40 medewerkers al de grootste inspanning vergt. Voor dit idee geldt dus eveneens dat er voor de fase van het opzetten van deze bedrijfstak een financiering geregeld moet worden, en bovendien een projectleider/ondernemer. El Ceibo is ervan overtuigd dat deze financiering dan wel geregeld moet worden door henzelf, omdat de ervaring in veel andere projecten heeft geleerd dat kado’s projecten juist de nek kunnen omdraaien. De andere voorwaarde van El Ceibo bij zo een grote verandering zou zijn dat het proces vooral geleidelijk aan moet verlopen, zodat alle medewerkers bij de omvorming van de cooperatie betrokken kunnen worden, als ook bij het nieuwe proces. Pas dan is er sprake van duurzame groei. De kracht van deze organisatie is immers de volledige transparantie voor alle deelnemers (het ideaal van iedere coöperatie). Vervolgens zijn de mogelijkheden groot, aangezien materiaal en arbeidsloon goedkoop zijn. Reciclar SA Erwin Auspitz, directeur van Reciclar SA, licht de werkzaamheden van zijn bedrijf toe; het koopt PETflessen van cartoneros, om deze vervolgens te wassen en malen, en te verschepen naar het buitenland, meestal China.
Reciclar SA vormt nagenoeg een monopolie in deze branche, maar presenteert zich als speelbal van multinationals, zoals de Chinese fleece industrie die wereldwijd de prijs bepaalt voor gemalen PET, de grondstof van fleece. De stelling is dat het de verantwoordelijkheid is van de overheid om industrie binnen Argentinië te stimuleren, zodat Argentijnse ondernemers niet de dupe worden van de harde concurrentie op de wereldmarkt. Arcagrup Carlos Levinton geeft een presentatie van het werk van architecten collectief Arcagrup, en van de CEP (afdeling Experimenteel Bouwen binnen de faculteit). Veel praktische en experimentele bouwprojecten, gericht op duurzaamheid en zelfvoorzienendheid fungeren als voorbeeldproject. In het Museo del Reciclado zijn voorbeelden van de vele materiaalonderzoeken te zien, er worden lessen gegeven in toepassingen met afval. (Dit ‘museum’ lijkt sterk op ‘De 12 ambachten’ in Boxtel, met meer nadruk op woningbouw.) Recyclicity Jan Jongert geeft voorbeelden van bouwprojecten waarbij afvalmaterialen zonder toevoeging van veel energie en transport zijn hergebruikt in inventieve toepassingen als bouwmateriaal. Veel voorbeelden zijn met zorg ontworpen, en roepen bij het publiek veel enthousiasme op. Deze voorbeelden illustreren het geformuleerde doel om in de workshop te streven naar mooie toepassingen van afvalmateriaal. (zie tentoonstelling)
tentoonstelling Tijdens de workshop en lezingen was er doorlopend een tentoonstelling te bezichtigen, samengesteld uit drie delen. Resample heeft een overzicht gegeven van ongeveer 30 ‘Re-samples’; voorbeelden van afval toegepast in de bouw. Deze inspirerende voorbeelden schetsten de bedoeling van de workshop. Deze expositie wordt nu als lesmateriaal gebruikt door de CEP en Arcagrup in Argentinië en door de Smart Shelter Foundation, van wie 2 voorbeelden getoond werden, Sri Lanka en India. (zie cd) Arcagrup en de prijswinnaars van de prijsvraag “20 solidaire ideeën voor Buenos Aires” georganiseerd door Habitat Social van de SCA leverden de andere twee delen van de tentoonstelling. Samen met de meegebrachte bibliotheek, waar boeken aandachtig bestudeerd werden, vormde dit een ontmoetingsplek ook voor niet-deelnemers.
workshop > organisatie: de Matrix Om de brainstorm in de workshop te organiseren, en zoveel mogelijk oplossingen te kunnen genereren is een matrix opgesteld van de genoemde materialen en bouwdelen. De matrix werd door de deelnemers van de workshop enthousiast ontvangen als een typisch staaltje Nederlands organisatie-kunde.
> programma dag 1 Brainstorm in 4 groepen. Elke groep richt zich op een gebouwdeel; brainstorm van ideeën voor alle 6 materialen in de matrix. Doel is minstens 6 x 4 = 24 ideeën. Ieder idee wordt verbeeld op een kaartje en in de matrix gehangen. dag 2 Selectie van beste ideeën. Met gele en roze stickers worden ideeën respectievelijk gewaardeerd op praktisch en esthetische kwaliteiten, en zo genomineerd om in groepen verder ontwikkeld te worden. dag 3 Van de drie beste ideeën worden 1 op 1 modellen gemaakt en gepresenteerd.
> resultaten Het tetrapak-paneel is een isolerend wandpaneel van 40 bij 60 cm. Het wordt gemaakt van honingraat karton verpakt in opengevouwen, aan elkaar gestreken drankverpakkingen. Zo zorgt het voor lucht en stralingswarmte-isolatie; geschatte R-waarde 1. De panelen kunnen met behulp van de uitstekende flappen die aan elkaar worden gekleefd. Benodigde gereedschappen zijn mes, nietmachine, lijm, een strijkbout en bakpapier. De PETfles-vloer zorgt voor een geïsoleerde droge vloer die bij stijgend water kan drijven. De petflessen worden om en om op de grond geplaatst en met behulp van polyethyleenfolie tussen dop en tuit verbonden. Bovenop dit pakket wordt wapening aangebracht en een vloer gestort. De vloer is (zonder het beton) getest tot 1200 kg/m2. Om het draagvermogen van de vloer te vergroten kunnen in de flessen stokken worden geplaatst. Benodigd gereedschap: handen en een betonmolen. (zie bijlage: ‘Ontwikkeling in betonvloeren’) De kartonblokken-wand voorziet in een eenvoudig bouwsysteem van variabele dikte gelijmde kartonplaten. De blokken zijn zodanig van vorm dat ze als een soort lego in elkaar passen. Zo kunnen lichte scheidingswanden of voorzetwanden gevormd worden die geluid en warmte isoleren. Benodigd gereedschap: mes en lijm.
> conclusies workshop De keuze om het afval te beperken tot huishoudelijk afval is voor de workshop goed geweest. Met name de herkenbaarheid van de materialen heeft ervoor gezorgd dat de voor veel van de deelnemers nieuwe benadering heel concreet en wezenlijk werd. Door de maat van de materialen was het bovendien niet ingewikkeld om proefmodellen te maken. Het tetrapaneel zou nog verder ontwikkeld kunnen worden, zo liet een bezoeker van Aga Khan uit Pakistan bij de eindpresentatie weten. Varianten op de PETflessenvloer, ofwel de pseudo bubble-deckvloer zouden met Polystyreen of 20 liter waterbidons onderzocht kunnen worden. Over het algemeen is duidelijk geworden dat sterker en meer duurzaam bouwmateriaal te ontwikkelen zou zijn in combinatie met industrieel afval.
aantallen deelnemers en bezoekers ronde tafel 100 personen oa delegatie van Nederlandse ambassade, Nederlandse architectuurcritica, Edenor (elektriciteitleverancier), SCA (Sociedad Central de Arquitectos, vgl. BNA), CMD (Centro Metropolitano de Diseño), Aga Khan Planning and Building Service uit Pakistan, Arcagrup, Reciclar SA, deelnemers aan de prijsvraag ’20 solidaire ideeën voor Buenos Aires’, professionele ontwerpers, docenten en studenten industrieel ontwerpen en architectuur. workshop 29 deelnemers Er zijn ongeveer 100 aanmeldingen ontvangen van geïnteresseerden zowel in de workshop als in het netwerk. Er zijn hiervan 25 personen geselecteerd om deel te nemen aan de workshop, gebaseerd op motivatie. Er waren uiteindelijk 29 deelnemers ; 11 professionals en 18 studenten, en nog meer hebben voor een gedeelte deelgenomen (zie bijlage).
5 Conclusie Het doel van Resample is om kleinschalige inspirerende bouwprojecten te organiseren die helpen bij het vergroten van de bewustwording rond de globale afvalproductie. Deze bouwprojecten zijn bedoeld om de huisvesting van onderbedeelden te verbeteren. De workshop Reciclán in Buenos Aires is bedoeld als kennismakingsproject met mede-geïnteresseerden met het oog op een duurzame samenwerking. Dit is succesvol geweest. De basis van een netwerk is gelegd, waarbinnen mensen vanuit verschillende perspectieven – het academische en de praktijk – bij elkaar zijn gebracht. Vooronderstellingen die ten grondslag lagen aan het projectplan zijn bevestigd. Daarnaast is de doelstellingen voor het vervolg van Resample duidelijker geworden. samenwerking De meerwaarde van een bilaterale samenwerking werd om verschillende redenen bevestigd. Vak-inhoudelijk is overlap gevonden, als ook een wederzijdse aanvulling. Zo heeft de Nederlandse delegatie structuur en organisatiekracht ingebracht, bijvoorbeeld met de projectorganisatie en met het concept van de ‘oogstkaart’ wat al snel als begrip werd overgenomen. Daarbij maakt het enthousiasme en de energie van de Argentijnse deelnemers, nog versterkt door de aanwezigheid van vakgenoten uit het buitenland, veel mogelijk in korte tijd. Een ander voordeel is de beschikbaarheid van ruimte, tijd, weinig regelgeving en goede en goedkope arbeid in Argentinië. Dit vormen de ingrediënten om te kunnen experimenteren en tot goede resultaten te komen. kennis uitwisseling In de voorstudie en workshop is meer inzicht verkregen in de afvalsituatie in Buenos Aires, de woningbehoeften van armen en de beschikbare kennis en ervaring van de actoren in het afvalcircuit en maatschappelijke instituten. Ook andersom is de kennismaking met de Nederlandse situatie en gewoonten verfrissend en leerzaam gebleken. Er zijn drie belangrijke factoren die bijdragen aan het succes en de potentie van Resample in Argentinië: • De nieuwe wet ‘basura zero’ (nul afval) waardoor er veel aandacht is projecten over recycling en hergebruik. Echter, er zijn in Argentinië nog weinig concrete projecten gerealiseerd (zie ook de titel van het artikel in La Nacion ‘Een eerste stap in concretisering van ‘basura zero’). • De opkomende interesse in ‘sociale architectuur’ van gevestigde organisaties zoals Sociedad Central de Arquitectos (SCA), waarvan de afdeling Habitat in 2005 de prijsvraag ‘20 ideas solidarias para Buenos Aires’ uitschreef. De groep Habitat en de prijswinnaars van de prijsvraag hebben allen deelgenomen aan de workshop. • Het feit dat het project is geïnitieerd vanuit Nederland en het hippe imago van de Nederlandse architectuur dragen bij aan het succes van het project in Argentinië. Deelnemers geven aan dat het feit dat er vanuit Nederland aandacht is voor architectuur een stimulans betekent voor de ontwikkelingen op dit vlak in Argentinië.
kennis verspreiding Er bestaat in beide landen interesse voor het thema. Dit is af te leiden uit een aantal publicaties en de aandacht voor het project in verschillende presentaties en dag- en vakbladen. (artikelen in La Nacion (vgl NRC Handelsblad), Gram, Archined, Stedenbouw & architectuur, en een presentatie bij Stroom HCBK, zie bijlage) bouwkundig Als vingeroefening en kennismaking met het thema is de keuze om te beperken tot huishoudelijk afval goed geweest. Voor een volgende fase waarin duurzame bouwproducten ontwikkeld worden, zou tevens industrieel afval betrokken kunnen worden. Deze eerste fase van Resample kunnen we de doelstelling aanscherpen en invullen; architectuur die beantwoordt aan de volgende vier principes: - Low-tech (een begrijpelijke techniek) - Hergebruik (beschikbaar materiaal) - Efficiënt en energiezuinig (in zowel bouwproces als gebruik) - Mooi (en daarmee aantrekkelijk voor arm en rijk. Het verleden in Argentinië heeft geleerd dat een architectuur alleen gericht op arme mensen niet werkt. Om kans van slagen te hebben, moet de architectuur aantrekkelijk zijn voor meerdere doelgroepen).
6 Vervolg bouwen in Argentinië Nu de basis voor een goed netwerk is gelegd vinden we het belangrijk dat in de volgende fase de nadruk ligt op het concretiseren van de ideeën. In Moreno werd bevestigd dat naast goede bouwmaterialen de behoefte aan bouwkundige kennis minstens zo groot is. Wanneer hierbij bovendien rekening wordt gehouden met het klimaat (zon, windrichting, geothermiek) zouden er op simpele wijze nog grotere winsten te boeken zijn. Om niet dezelfde fouten te maken als de welbekende westerse bemoeial zonder lokaal draagvlak is het belangrijk alle voorbereidingen in (bilaterale) samenwerking te blijven ontwikkelen. In deze richting gaan onze gedachten voor de volgende fase van het project; met het netwerk van professionals en politici zou een wijk gekozen kunnen worden waar op een lokatie-specifieke wijze woningverbetering of zelfs nieuwbouw ontwikkeld kan worden. Hierbij valt te denken aan verschillende fases; lokaal onderzoek en vervolgens ontwerp en bouw. Het onderzoek bestaat uit drie delen: - De eerder genoemde oogstkaart maken; een inventarisatie van industrieel afval in de nabije omgeving. - Het klimaat en eigenschappen van de grond en omgeving inventariseren. - De behoeften in huisvesting, ofwel het programma van eisen opstellen. Vervolgens financiering en bouw organiseren. Het idee is dat de bouw van een (model)woning die op dergelijke manier ontwikkeld is pas overtuigend is wanneer het gerealiseerd is, en in gebruik getoetst aan de realiteit kan worden. In ons volgende projectplan zullen deze ideeën verder uitgewerkt zijn....
Caro Isern & Iris de Kievith September 2006
