r eg er en i s h o u t z ien g em een t eh u i s h a r d enb erg
De vlamtekening van het moeraseiken (tafels) gaat perfect samen met het gemêleerde geel-bruin-wit van het tulpenboomhout (wanden en plafond).
Een gemeentelijke herindeling moet gewoonlijk de bestuursslagkracht vergroten. Dat dit ook zo werkt, toont het nieuwe gemeentehuis van Hardenberg, een meetkundige vormenverzameling die voor Nederland meteen ook de duurzaamste in z’n soort is.
Vindingrijk winnaar In 2001 vond de gemeentelijke herindeling van Hardenberg, Avereest en Gramsbergen plaats. In 2003 viel het besluit tot een nieuw raadhuis: de diensten zaten hinderlijk verspreid over diverse locaties. Vijf architectenbureaus mochten een planpresentatie geven. Het ontwerp van de Architekten Cie. kwam daaruit als vindingrijk winnaar tevoorschijn. Project-architect Hans Hammink: ‘We verrasten de commissie, omdat ons plan sterk afweek van de andere ideeën. We hadden de opdracht veel ruimer opgevat.’
Hopeloos woekeren Op de locatie midden in het dorp moest namelijk ook een parkeergarage komen (10.000 m2 voor 470 auto’s). In plaats van hopeloos te woekeren met de ruimte kwam het architectenbureau met de oplossing deze als drieverdiepingskelder onder het stadskantoor te zetten. Bovendien wilde Hardenberg de eigen, wat saaie couleur locale aantrekkelijker maken met onder meer parken en pleinen. Het architectenbureau stelde dus voor juist hier een park aan te leggen met het gemeentehuis in het midden. Omdat de parkeerkelder
foto’s: www.johnlewismarshall.com
een halve verdieping uit de grond steekt, lijkt het nu of het stadskantoor op een terp staat.’ Om dit omvangrijke programma mogelijk te maken en het park ruim te laten lijken, moest het gebouw compact worden, wat de vorm verraadt: rond. We schrijven inmiddels 2006.
Eigen kleuring Enigszins onbevredigend was het vervolg. De bijdrage van de Cie. stopte bij het VO+ (Voorlopig Ontwerp Plus). Daarna werkte een ander team het ontwerp (IAA Architecten Enschede) en de interieuraankleding uit (OTH architecten Amsterdam), in overleg maar met eigen kleuring. De bouw startte uiteindelijk in december 2010 met de parkeergarage die tot 6 m onder de grond neerdaalt.
‘Als je alles heel logisch en wiskundig in elkaar steekt, kun je sculpturaal worden,’ poneert Branimir Medić, partner-
De Vier Jaargetijden In oktober 2012 vond de algehe-
architect bij de Architekten Cie. te Amsterdam. En dan valt
le opening plaats. Het duurt nog wel even voor het omlig-
alles ook heel natuurlijk op z’n plaats, zoals blijkt bij een
gende park, ontworpen door Buro Mien Ruys te Amster-
bezoek in Overijssel. Vanbuiten oogt het gemeentebasti-
dam, klaar is. Tot die tijd staat de gemeentesilo te
on als een vriendelijk ruimteschip van 24 m hoog, vanbin-
imponeren binnen de aandrommende dorpse laagbouw-
nen zet het door de grote openheid en ruimtelijkheid
woningen waarvan een deel nog het loodje legt. Het hel-
f e b r ua r i 2 0 1 3
400 ambtenaren de circa 60.000 inwoners bewaken.
7
het houtblad
maximaal in om geen gemeentegevangenis te lijken waar
foto’s: www.johnlewismarshall.com
f e b r ua r i 2 0 1 3 het houtblad
8
In verfrissend geel torent het stadskantoor boven het grauwe laagbouw verleden uit.
Het nieuwe werken in beeld. Het groen van het park en het geel van de gevel zijn speels doorgetrokken in de meubilering.
De 800 kozijnen zitten spikkelsgewijs of, bij de openbare ruimtes, in formaties in de gevel.
mm dikke panelen zijn met roestvaststalen afstandhou-
proportioneel in elkaars context zetten. De toegangspa-
ders op de gevel vastgezet. De afsluitende rozetten zijn in
den naar het gemeentepaviljoen stijgen rolstoelvriende-
het motief meegenomen, zodat ze er niet als lelijke puk-
lijk. De steilste delen krijgen hagen van verschillende
kels uitzien.
kleur en textuur. Een ensemble van bomen speelt lente-
De buitengevels zijn in houtskeletbouw uitgevoerd. Ook
bloesemend of wuifgroen, herfstkleurend of takkenkaal
hier speelden verschillende voordelen. Medić: ‘Hout zat
permanent De Vier Jaargetijden. In het prille voorjaar
er al vanaf het eerste moment in. Door de ingewikkelde
zwermen en zweven kleurige linten bloembolplanten
vormen en de vele ramen is het zeer geschikt als eenvou-
over de grasheuvels.
dig te bewerken en monteren materiaal. En in de hsb-ele-
f e b r ua r i 2 0 1 3
lende grasgroen van het park moet nieuw- en oudbouw
menten is de isolatie heel goed op te nemen.’
9
denberg zich in één klap in de 21ste eeuw. Een groter con-
Gekoppelde ladders Het drievoudige glas van de iets
trast tussen meuk en leuk is nauwelijks voorstelbaar. In
uit de gevels stekende ramen is simpelweg in kaderloze
verfrissend geel torent het stadskantoor boven het laag-
aluminium profielen op het hout gelijmd. Een geregis-
bouwverleden uit. Met enig denk- en kijkwerk kun je er
seerde minderheid ervan kan open. Welbewust is waar de
een cilinder, kubus en parabolen in ontwaren, bepaald
openbare ruimtes zitten, het Oregon pine skelet (80 x 175
het houtblad
Rechte uitsnedes Met het gemeentehuis plaatst Har-
een aparte stedelijke ervaring. Hammink: ‘Omdat rond voor een kantoor niet zo handig is, zitten de publieke ruimtes op de eerste twee verdiepingen en zijn de vier
groter contr ast tussen meuk
kantoorverdiepingen daarboven meer vierkant, zodat je
en leuk is nauwelijks denkbaar
haakse wanden hebt waar je goed met binnenwanden op kunt aansluiten.’ Dit verraadt zich door de parabolische rechte uitsnedes vanaf de tweede verdieping tot het dak.
mm; hart op hart 90 cm) prominent in het zicht gelaten,
Rond is ook duurzaam: de verhouding geveloppervlak-
als reeksen achteroverhellende gekoppelde ladders over
inhoud bespaart 20% op materialen én energie (weinig
één of twee verdiepingen. In het laatste geval zorgen
warmteverlies). De toegankelijke cirkelvorm (ø ±48,5 m)
twee horizontaal meelopende stalen buizen boven elkaar,
staat voor democratie, het vierkant voor rationaliteit.
met ringen aan de betonnen rondkolommen gekoppeld, voor ondersteuning. Het Oregon pine is wittig gebeitst en
800 kozijnen Wat verder onmiddellijk opvalt zijn de
sluit zo aan bij het vele wit van wanden en plafonds. Waar
800 kozijnen die spikkelsgewijs of in formaties in de gevel
de prefab hsb-gevels dicht zijn, zijn ze bekleed met wa-
zitten. Er is niet te zien waar de verdiepingen zitten, wel
terkerend wit epdm. Zwart epdm onder het gele glas was
de publieke ruimtes en kantoren. Medić: ‘Ik wilde per se
geen optie, gelukkig werd een witte variant in Amerika
een contrast tussen gemeentehuis en omgeving. Naast de
gevonden.
afwijkende vorm hoefde de schaal van de verdiepingen niet direct afleesbaar te zijn, wat het gebouw een zekere
Nieuwe werken De hoofdconstructie van parkeerkel-
abstractie geeft.’ Hierin speelt tevens de gevelbekleding
der en gebouw bestaat uit betonnen kolommen en in het
van gele glaspanelen een voorname rol. Door hun glad-
werk gestorte vloeren/plafonds van zichtbeton, waarbij
heid en ‘oneindigheid’ komen ze schaalloos over. Verder
betonkernactivering is toegepast. Verlaagde (systeem-)
heeft glas als reflecterend materiaal een extra kwaliteit.
plafonds ontbreken dan ook vrijwel. Plattegrond en inde-
De kleur past goed bij het groen en verwijst naar de gou-
ling zijn gericht op het nieuwe werken, inhoudend dat er
den zon. ‘s Avonds straalt de binnenwereld lichtend op,
nauwelijks kantoren in voorkomen als wel eilandjes van
als een zachtglanzende reuzenlampion. Het gerecyclede
open werk-, vergader- en overlegruimtes. Een grote cen-
smeltglas heeft smalle golvende banen, die ook voorko-
trale vide met trappartijen bindt alle verdiepingen en me-
men in het gemeenteblazoen: Hardenberg ligt aan de
dewerkers in saamhorigheid. Door het binnenvallende
Overijsselse Vecht.
licht wordt behoorlijk op kunstlicht en dus elektra bespaard. Om het galmen in deze open opzet op te vangen,
Voordelen hout Hammink: ‘Glas is ook goed te on-
zijn de borstweringen voorzien van akoestisch pleister-
derhouden. Bovendien is het geknipt voor achteroverhel-
werk op verende gipsplaten en diverse wanden en kasten
lende gevels. Baksteen wordt al snel groen. Ten slotte is
van gevuld textiel. Een sprinklerinstallatie bezweert de
het makkelijk te snijden bij deze complexe vormen.’ De 8
brandeisen.
■ ■ ■
f e b r ua r i 2 0 1 3
1
2 Plattegrond eerste verdieping. Legenda. 1. Neerkijken in de tweehoge raadzaal tekeningen: de architekten cie. amsterdam
2. Bedrijfsrestaurant
Een tweede atrium met vides, langs de zuidgevel, is een vijf verdiepingen hoge wintertuin als voortzetting van het park. Bomen, planten en 3D-overzicht.
loop- en zitelementen van Bamboo X-treme, een duurzame, keiharde bamboecomposiet.
Het grill-plafond van tulpenboomhout zet zich voort in de corridor en trouwzaal als om de verbinding van bestuur naar bevolking te beklemtonen.
foto’s: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
10
veel duurzaamheidsmaatregelen getroffen. Hardenberg
raadzaal, door glazen wanden vanuit de gang voluit zicht-
ging voor de titel van Neerlands duurzaamste gemeente-
baar. De kolomvrije ruimte wordt overspannen door twee
huis. Dat is met een GPR van 8,6 (op energie zelfs 9,5)
16,20 m lange betonnen liggers die tussen de houten pla-
uitstekend gelukt. De epc ligt met 0,46 meer dan de helft
fondbekleding ‘doorzakken’. Beeldbepalend en de ruimte
onder de eis van 1,1. Te noemen zijn: warmte-/koudeop-
lang belijnend, is de deels akoestische, deels esthetische
slag, CO2-gestuurde ventilatie, verdringingsventilatie via
toepassing van tulpenboomhout in grill-plafond (lamellen
de vloeren, retourlucht via de atria, zonnecellen op het
van 20 x 55 mm; tussennaden 40 mm), lattenwanden
sedum-sheddak, vele natuurlijke daglichtvoorzieningen,
(identieke lamellen op tulpenboomhoutgefineerde MDF-
weinig maar energiezuinige (led-)verlichting, horizontale
panelen van 205/476 x 2.400 x 19 mm) en publiekstribu-
Genius-zonweringslamellen die ‘s zomers warmte reflec-
nes. Brandvertragend gevernist valt het Amerikaanse hout
teren maar veel licht doorlaten, warmte van computers
in Eurobrandklasse B-s2, d0. Het plafond, met T24-pro-
voor verwarming tapwater, drievoudige beglazing en
fielen verdekt en uitneembaar gemonteerd op zwarte pa-
FSC-gecertificeerde houtsoorten.
nelen, zet zich voort in de aangrenzende ruimte van corri-
f e b r ua r i 2 0 1 3
Lang belijnend Prachtig is de twee verdiepingen hoge
11
het houtblad
Duurzaamheidsmaatregelen Hoegenaamd zijn er
dor en trouwzaal als om virtueel de verbinding van
Bamboo X-treme Een tweede atrium met vides, langs
bestuur naar bevolking te beklemtonen.
de zuidgevel, is een vijf verdiepingen hoge wintertuin als voortzetting van het park. Beplant met bomen en planten bestaat de verdere aankleding uit vloeren, trappen, banken, tafeltjes en plantenbakken van Bamboo X-treme, een
d e v e r b i n d i n g va n b es t u u r n a a r bevolking beklemtonen
duurzame, keiharde bamboecomposiet. Direct na de entree bevinden zich links publieks- en losse ovale spreekbalies. Rechts loop je door naar raads- en
Ronde raadstafel Een bijzondere vorm van duurzaam-
trouwzaal en vergadercentrum. Op de eerste verdieping
heid is de enorme ronde (!) raadstafel, uitgerust met bla-
gaat het vergaderen door en zit, naast de wintertuin, het
den van massief moeraseiken. Dit is afkomstig van bomen
bedrijfsrestaurant. Het groen van het park en het geel van
ter locatie die voor het gemeentehuis van hun wortels
de gevel zijn speels doorgetrokken in de meubilering. In
moesten. De schitterende vlamtekening, die perfect
vlakken komen de kleuren terug in het al genoemde
samengaat met het gemêleerde geel-bruin-wit van het
akoestische textiel. Deels is het meubilair verder van
tulpenboomhout, mag symbool staan voor al het schoons
blankgelakt massief eiken. Op de begane grond zijn voor-
dat de bouwpartijen in eendracht en gezamenlijkheid tot
al groenen zichtbaar, naar boven worden dat groenen en
stand hebben gebracht. •
gelen om ten slotte, dichter bij de zon, in voornamelijk gelen te eindigen.
hans de groot
Locatie: Stephanuspark 1, Hardenberg Opdrachtgever: Gemeente Hardenberg (hardenberg.nl) Ontwerp: de Architekten Cie. Amsterdam (t/m VO+); IAA Architecten Enschede (i-aa.nl) Interieurontwerp: OTH architecten Amsterdam (oth.nl) Landschapsontwerp: Buro Mien Ruys tuin- & landschapsarchitekten (mienruys.nl) Constructeur: Aveco de Bondt Rijssen (avecodebondt.nl); ABT Arnhem (abt.eu) Aannemers: VolkerWessels: Koenen Emmen (koenenbouwemmen.nl)/Goossen Te Pas Bouw Enschede (goossentepasbouw.nl) Bouwfysisch adviseur: Adviesburo Nieman Zwolle (nieman.nl) Interieurbouw: Gielissen Neos Helmond (gielissen.com) Hsb-gevels: Ter Halle Ahaus-Ottenstein (terhalle.de) Tulpenboomhouten wanden/plafonds: Shiluvit Nofisol Oosterhout (shiluvit.com) Bamboo X-treme: Tonn Nederland Heerenveen (tonn.nl) Bouwoppervlak: 9.000 m2 gemeentehuis, 10.000 m2 parkeerkelder Bouwperiode: December 2010 - september 2012 (Opening: 10 oktober 2012) Bouwkosten: ± € 22,3 miljoen (excl. btw)
■ ■ ■
