REFLECTIVE PRACTICE Teamtraining begeleidingsvaardigheden
Ontwerp en Ontwikkeling: Freda Vasse Implementatie en evaluatie: Freda Vasse en Marcel Bruist Praktijkopleiding VU medisch centrum
HGZO congres 2011 ‘Maatwerk’
Workshop 25 maart 2011 door: Freda Vasse, stafadviseur Marcel Bruist, praktijkopleider Praktijkopleiding Verpleegkunde VU medisch centrum
2
Reflective Practice begeleidingsvaardigheden – Introductie: • 2009 Ontwerpen van Leersituaties PADDIE * Onderwijskunde, Universiteit Utrecht • 2010 Ervaring teamtraining ‘On-the-Job’ • Transfer naar de dagelijkse praktijk: coaching ‘On-the-Job’
– Instructie: • Voorbeeldfilm/ - situatie
– Leermiddel: • Zakboekje Reflective Practice 3- Stappenmethode begeleidingsvaardigheden voor verpleegkundigen en zelfregulatievaardigheden voor studenten
– Ervaren: • Voorbeeld context en leerlingkenmerken • Context aangereikt door deelnemer(s) • Situatie uit de ervaren praktijk van de deelnemer(s)
– Ervaringen uitwisselen – Evaluatie 3- Stappenmethode als concept PADDIE: Probleem, Analyse, Design, Development, Implementatie en Evaluatie
Introductie Reflective Practice PADDIE & 4C/ID * – Start probleem- en behoefteanalyse onder verpleegkundigen (vragenlijst) – Instructieontwerp en ontwikkeling hele taak ‘begeleidingsvaardigheden’ – Implementatie en evaluatie Teamtraining
Teamtraining ‘On-the-Job’ 6x 45-60 minuten (2 teams) – 3-Stappenmethode de rode draad, kennis als sneeuwbal en ‘Just-in-Time’: • • • •
Leerfuncties (kennis van metacognitieve, cognitieve en affectieve vaardigheden) Communiceren (kennis LSD en cognitieve feedback) Leerpsychologie (kennis over informatieverwerkingsprocessen) Pedagogische-/ didactische kennis en vaardigheden
– Oefening, training, ervaringen delen en interactie • •
Rollenspel Casuïstiek uit de praktijk
– Evaluatie (interview en vragenlijst)
Transfer naar de dagelijkse praktijk → coaching ‘on the job’ Noot. Instructieontwerp aan de hand van het 4C/ID model (Merriënboer, J. G. & Kirschner, P. A. (2007). Ten Steps to Complex Learning. Newyork/ London: Lwarence Erlbaum Associates.
Doel Teamtraining Begeleidingsvaardigheden (door)ontwikkelen 3- Stappenmethode Reflective Practice: –
Reflecteren op je rol als werkbegeleider ─ begeleidingsvorm
−
Gestructureerd inzetten van je metacognitieve vaardigheden en je student support geven bij het (door)ontwikkelen van de metacognitieve vaardigheden − CGO zelfsturend leren
−
Communicatievaardigheden − LSD en (cognitieve) feedback
−
Leerpsychologie − Op zoek naar de ‘zone van naaste ontwikkeling’ en het zelfconcept van de lerende
−
Ontwikkelen van didactische/ pedagogische vaardigheden door praktijkoefening gekoppeld aan theorieën over leren − hoe zet je een leerproces in de steigers en support bieden bij het selecteren van geschikte leerdoelen.
6
Reflective Practice 3 stappenmethode Voor coach & studenten
Reflectie
Metacognitieve vaardigheden
Stap 1
Vóór de actie
Oriënteren Plannen
Stap 2
Tijdens de actie
Proces bewaken Toetsen
Stap 3
Na de actie
Diagnosticeren Bijsturen Evalueren Reflecteren
Voorbeeld talrijke acties in de beroepspraktijk
Reflective Practice Reflectie wb. +/-
Actie werkbegeleider
Stap 1
←
Kennis, vaardigheden en attitude
Oriënteren
+/← →
Vragen & LSD Wat wil de student leren? Wat kan de student leren? Wat mag de student leren? wat moet de student leren?
Plannen
+/← →
↔
Reactie student
↔ LSD & Feedback
Welke leersituatie is passend bij wat LSD & Feedback de student wil leren? Welke verantwoordelijkheid moet/ kan/ mag en wil de student nemen? Hoe gaat de student dat aanpakken? Welke + tijd ondersteuning is nodig
E F F E C T I N T E R E A C T I E
Reflective Practice Reflectie wb
+/-
Actie werkbegeleider
Stap 2
←
Kennis, vaardigheden en attitude
Proces bewaken
+/← →
Vragen & LSD Hoe gaat het?
Toetsen
+/← →
Reactie student ↔ LSD & Feedback
Vragen, LSD & Feedback ↔ LSD & Feedback Gaat het volgens plan Wat gaat goed? Wat gaat niet volgens plan? Wat kan beter? Wat zijn de criteria en standaarden (Evidence Based Practice)?
E F F E C T I N T E R E A C T I E
Reflective Practice Reflectie wb.
+/-
Actie werkbegeleider
Stap 3
←
Kennis, vaardigheden en attitude
Diagnosticeren +/← →
Bijsturen
+/← →
Reactie student
Vragen & LSD ↔ Heeft de student het begrepen? Welke hiaten zijn er? Welke oorzaken zijn er? Wat is de kloof tussen de kennis, vaardigheid en inzicht, en de criteria standaarden en/ of norm.
LSD & Feedback
Vragen, LSD & Feedback ↔ Is er een wijziging in het plan nodig? welke wijziging in het plan is nodig? Welke alternatieven zijn er? Is er een nieuwe leervraag, leeractiviteit of leerdoel ontstaan?
LSD & Feedback
E F F E C T I N T E R E A C T I E
Reflective Practice Reflectie wb +/-
Actie werkbegeleider
Stap 3
←
Kennis, vaardigheden en attitude
Evalueren
+/← →
Vragen & LSD ↔ Hoe is het gegaan? In hoeverre is het leerresultaat bereikt in overeenstemming met het geplande leerdoel? In hoeverre is het leerproces verlopen zoals dat aanvankelijk was voorgesteld?
Reflecteren
+/← →
Reactie student
LSD & Feedback
Vragen, LSD & Feedback ↔ LSD & Feedback Wat is er tijdens het leren allemaal gebeurd? Hoe was de taakverdeling? Welke voornemens kunnen er genomen worden t.a.v. het leren, leeractiviteiten, leerervaringen en de taak- en verantwoordelijkheidsverdeling?
E F F E C T
I N T E R E A C T I E
Leren door te doen •
Kennis aanbod aan het begin van de bijeenkomst en ‘Just-in-Time’: – – –
•
Vaardigheden oefenen door opdrachten, rollenspel of andere werkvormen: –
•
oefeningen worden afgestemd op de behoefte van de verpleegkundige (maatwerk).
Vergroten van inzicht in het eigen handelen c.q. begeleidingsvaardigheid: –
•
Starten met verkennen en vragen naar aanwezige kennis bij de verpleegkundige. Inventariseren wat onthouden is en of verpleegkundigen het geleerde hebben kunnen toepassen in de praktijk + vragen naar voorbeeldsituaties om door te spreken en feedback te geven. Aanvullen met kennis en aanbieden van achtergrondinformatie: wat het begeleiden kan vergemakkelijken.
b.v. kennis over ‘hoe zet je een leerproces in de steigers bij een student die nog niet voldoende zelfsturing daaraan kan geven’.
Attitude (door)ontwikkeling: –
bespreken van ‘verwachtingen’ naar de student en elkaar, non-verbaal/ verbaal gedrag, verschillen in leeropvattingen, LSD oefenen etc.
De kunst van het vragen stellen
L S
D 14
Informatieverwerking
Informatieverwerking: • Opslaan en terughalen van informatie • Competentieverwerving en performance
Informatieverwerking (STM) (LTM)
16
Informatieverwerking
(STM)
(LTM)
17
Verschillen tussen individuen en informatieverwerking? • • •
Snelheid Efficiënt & Effectief bouwen aan LTM mappen Vaardigheid gebruik van leeractiviteiten – Cognitieve vaardigheden – Metacognitieve vaardigheden – Affectieve vaardigheden
Verschil beginner/gevorderde/expert •
Beginner weinig kennis van beroepsmatige begrippen schema’s en scripts nog ontwikkelen kunnen nog weinig associëren met andere schema’s/ scripts
•
Expert veel kennis van beroepsmatige begrippen veel schema’s en scripts veel associatie
Student
management werkbegeleider medestudent zelf
Feedback matchen
Didactische- en pedagogische vaardigheden Wat is didactiek?
Kennis en kunde omtrent het faciliteren en organiseren van leren. Kunst en methode van het onderwijzen: leren door te doen, probleemgestuurd leren, casus gebaseerd redeneren…..
Bij didactiek stel je jezelf de vraag: Wat is het leerdoel(en) van de student? Waar zit de student in het leerproces m.b.t. dat leerdoel? Onder welke leercondities wordt vervolgens aan het leerdoel gewerkt? 1 patiënt, laag complex, enkelvoudig ziektebeeld, bedlegerig
Welke leer/ patiëntsituatie past daarbij? Welke begeleiding is nodig? Instructie, onder begeleiding/ coaching of zelfstandig? Zijn de criteria/ standaarden bekend bij de student? Welke feedback wordt aan de student gegeven?
Hoe? Scaffolding en bepalen leercondities: – Het in de steigers zetten van het leerproces, zodat: er een geleidelijke opbouw ontstaat van makkelijk naar moeilijke (combinaties)leerdoelen/ leeractiviteiten Stap 1
Wat kan de student leren? Welke leersituatie is passend bij wat de student wil leren?
er geleidelijk afnemende sturing ontstaat van volledig voorbeeld zijn in de leeractiviteit (instructie) tot het zelfstandig kunnen uitvoeren van de leeractiviteit. Stap 1
Welke verantwoordelijkheid moet/ kan/ mag en wil de student nemen? Welke leersituatie is passend bij wat de student wil leren?
er een match ontstaat tussen het ontwikkelingsniveau van de student m.b.t. het leerdoel en type begeleiding die nodig is
Valkuil bij geen gebruik maken van didactische vaardigheden 1. 2. 3. 4. 5. 6.
te moeilijke leerdoelen, niet passend bij het ontwikkelingsniveau verkeerde volgorde van leerdoelen geen passende leer/ patiëntsituaties of leercondities door drukte (of bij overschatting van de student) te snel de stap maken van instructie naar zelfstandig onvoldoende herhaling van wat er geleerd is, waardoor er geen automatisering plaatsvindt onvoldoende kwaliteit of gefragmenteerd van wat geleerd is.
100% begeleiding (Instructie)
99% - 50 % Coaching 0 % begeleiding (zelfstandig)
Stap 1 Welke + tijd ondersteuning is nodig?
voorbeeld 100% begeleiding (Instructie)
99% - 50 % Coaching 0 % begeleiding (zelfstandig)
100% begeleiding
99% - 1 %
(Instructie)
Coaching
(hints)
0 % begeleiding (zelfstandig)
Stap 1 Welke + tijd ondersteuning is nodig?
Instructie Movie ☺
27
Voorbeeldoefening Reflective Practice 3- Stappenmethode • •
Start: de docent speelt een student en wordt gekoppeld aan een deelnemer. De ‘student’ geeft haar leerdoelen aan. Wat is je aanpak als werkbegeleider om de student te begeleiden?
3 stappenmethode Reflective Practice – Vóór de actie – Tijdens de actie – Na de actie •
De anderen observeren en geven na de oefening feedback
Voorbeeldoefening Reflective Practice 3 stappenmethode • •
Start: de docent speelt een student en wordt gekoppeld aan een deelnemer. Hoe zet je het leerproces van de student in je rol als werkbegeleider in de steigers tijdens een dienst? 3 stappenmethode Reflective Practice
- Vóór de actie – Tijdens de actie – Na de actie van dat leerdoel/ leeractiviteit •
De andere deelnemers observeren het rollenspel op LSD, feedback en didactische vaardigheden en geven na de oefening feedback.
Ervaren Reflective Practice, 3-Stappenmethode
• Voorbeeld context en type student • Context aangereikt door deelnemer(s) • Situatie uit de ervaren praktijk van de deelnemer(s)
Best Practice………..?
Evaluatie Teamtraining ‘Reflective Practice begeleidingsvaardigheden’ Instructies: Bekijk de hier onderstaande schaal goed. Lees vervolgens de bewering/uitspraak en schrijf hiervoor het nummer op waarvan je denkt dat het meest op jou slaat.
Gesloten vragen 1 2 Absoluut Onjuist onjuist 1
____
2
____
3
____
4
____
5
____
6
____
3 Meestal onjuist
4 Meer onjuist dan juist
De training past goed bij de invulling die ik wil geven in mijn rol als coach. De achtergrondinformatie/ literatuur was nuttig. De lessen als geheel in de training waren stimulerend. De lessen vormden een samenhangend geheel binnen de training. Ik heb zelf tussen de lessen/ bijeenkomsten actief gebruik gemaakt van wat in de training is behandeld. Deze training geeft mij meer inzicht in het begeleiden van studenten.
5 Meer juist dan onjuist
6 Meestal juist
7 Juist
8 Absoluut juist
7
____
8
____
De inhoud van de lessen in de training waren voldoende interactief. Er was voldoende ruimte voor eigen inbreng.
9
____
10
____
11
____
12
____
Ik heb in deze training nieuwe kennis opgedaan.. De sfeer tijdens de bijeenkomsten was goed De training krijgt van mij, al met al, het volgende cijfer. Geeft hierbij een cijfer tussen de 1 -10. Ben je voor je gevoel in staat om beter te coachen dan voor de training?
Open vragen 1 2 3
Wat is het belangrijkste dat je hebt geleerd van deze training? Welk onderwerp droeg het minste bij aan jouw ontwikkeling ten aanzien van je rol als coach? Welke tip wil je ons meegeven voor het verbeteren van deze training?
32
Ik heb de beoogde vaardigheden tijdens de lessen voldoende kunnen ontwikkelen ten aanzien van:
Open vragen 4 5
Heb je behoefte aan een vervolg, zo ja op welke manier zou je dat graag zien? Heb je tips of opmerkingen voor de praktijkopleiders die de lessen hebben verzorgd?
Gesloten vragen 1 2 Absoluut Onjuist onjuist
3 Meestal onjuist
1
____
2
____
3
____
4
____
5
____
6
____
7
____
4 Meer onjuist dan juist
5 Meer juist dan onjuist
6 Meestal juist
7 Juist
8 Absoluut juist
Reflecteren voor, tijdens en na de actie aan de hand van metacognitieve vaardigheden (3Stappenmethode) Wat leren is en hoe studenten (en ook wij zelf) informatie verwerken (denk aan schema’s/ scripts) Communiceren naar de student toe door middel van gericht vragen stellen en doorvragen Het kunnen onderscheiden van verschillende soorten feedback, waaronder aanvullende en corrigerende feedback. Het kunnen toepassen van verschillende soorten feedback Het kunnen toepassen van de feedbackregels bij confronteren Het afstemmen van manier van begeleiden aan het niveau van de student
33
Resultaat •
6 ‘lessen’ voor verpleegkundigen (3-5) ‘On-the-Job’: (door) ontwikkelen van begeleidingsvaardigheden, opgebouwd van makkelijk naar moeilijk als een sneeuwbal. – – – –
Vraag vanuit management/ team afdeling – zorgt voor draagvlak en motivatie. Afdeling doet de planning en organisatie van de teamtraining en bijeenkomsten (roostertechnisch). Voordeel heel team: iedereen is bekend met de ‘communicatie tool’ om in de praktijk te gebruiken, dichtbij de werkvloer, je leert verpleegkundigen kennen en daar waar ze mee zitten, betrokkenheid, veel interactie. Nadeel: omschakelen na een dagdienst of voorbereiding avonddienst of soms uitval van een bijeenkomst door te weinig deelnemers (ziekte, verandering in diensten of drukte op de afdeling). Oplossing is vaak dat deelnemers een bijeenkomst ruilen. Roostertechnisch worden er aan het einde van de sessies extra bijeenkomsten gepland om eventueel uitgevallen bijeenkomsten in te halen.
•
Maatwerk: praktijksituaties van de verpleegkundigen worden gebruikt om, volgens de 3Stappenmethode, tijdens de bijeenkomsten erop te reflecteren. Ook soms issues vanuit patiëntencasuïstiek.
•
Verpleegkundigen vinden het prettig om ‘On-the-Job’ praktijksituaties te bespreken. –
•
Combinatie van formeel leren en informeel leren, dichtbij de werkvloer.
Citaat verpleegkundige: ‘In 6 bijeenkomsten van een uur, heb ik meer geleerd dan 3 hele dagen cursus……. 34
Uitbreiding implementatie en verspreiding?
•
3- Stappenmethode is onafhankelijk van de training te gebruiken
•
De training of les onderdelen kunnen als eenheid worden gebruikt, maar ook per onderwerp. Maatwerk is belangrijk, zodat het aansluit bij de behoefte van de verpleegkundige en het team als geheel.
•
Belangrijk bij (door)ontwikkeling van begeleidingsvaardigheden is het oefenen en toepassen in de praktijk en hierop reflecteren ‘Hoe gaat het?’ ‘Waar loop je tegenaan?’ ‘Hoe zou je het de volgende keer aanpakken?’ etc. Supervisie, intervisie, evaluatiebijeenkomsten aan het einde van de dag of gewoon tussen de bedrijven door situaties of gebeurtenissen aangrijpen om erop te reflecteren: kort, krachtig en concreet.
35
