Rechterpagina middenboven | Annemiek en Chris voegden met deze deurkalf hun eigen signatuur toe aan de historie van het pand. Het bovenlicht is gereconstrueerd op basis van een oude foto. Rechtsboven | Als dakramen kozen Chris en Annemiek voor de Cast PMR ramen van Lei-Import. Deze passen uitstekend bij de sfeer van de oude boerderij. 56 Herenhuis | maart/april 2012
Ingrijpende restauratie redt boerderij
De Hofwoning kan er weer een eeuw tegen
Bijna drieëneenhalf jaar duurde de restauratie van de eeuwenoude boerderij ‘De Hofwoning’ in ’t Woudt, een buurtschap in Midden-Delfland. Een enorme klus voor bewoners Annemiek en Chris Koppert, die dan ook de hulp inriepen van architectenbureau Restauro. Tekst | Didier van Det Fotografie | Otto Kalkhoven
58 Herenhuis | maart/april 2012
S
Sinds een aantal maanden bewonen Annemiek en Chris met hun dochters Carmen en Babette het rijksmonument uit circa 1580. Aan de grote eikenhouten tafel in de lichte leefkeuken blikken ze samen met architect Peter van Velzen en projectleider Margreet de Keijzer van architectenbureau Restauro terug op een jarenlange en zeer intensieve samenwerking. Annemiek en Chris zijn apetrots. Niet alleen op het resultaat: de boerderij is van alle moderne gemakken voorzien zonder dat het historische karakter geweld is aangedaan. Maar zeker ook op alle medewerkers die er bij betrokken waren. ‘Ik heb mensen echt zien groeien in dit project’, vertelt Annemiek enthousiast.
Aantrekking ‘Dit wordt nooit wat!’ was de stellige indruk van Annemiek en Chris nadat ze de woning in 2007 voor het eerst bezichtigden. De technische staat was ronduit belabberd. Buitenmuren waren gescheurd en stonden zelfs bol. En ook de kapconstructie deugde niet. Toch bleef het pand door hun hoofd spoken. Was het de idyllische plek, het dorpje aan een doodlopende weg met slechts veertien huizen en een kerkje, en in de verte de skyline van Delft? Of hield de historie van het pand hen in haar greep? Wat de reden ook was, in december 2007 was de koop een feit. Maar niet nadat Annemiek en Chris de architect en een aannemer een inschatting hadden laten maken van wat hen te wachten stond. Een inschatting die, zoals vaak bij monumenten, niet echt bleek te kloppen... Ook bezochten zij, ter voorbereiding, monumentale boerderijen in de buurt die een soortgelijk restauratietraject hadden ondergaan.
Het project was een paradijs voor archeologen en bouwhistorici Links | Een kaartfragment van Nicolaes Krukius uit 1712 is geprojecteerd op een wand. De Hofwoning staat hier al op aangegeven. De oudst bekende kaart waarop de boerderij is vermeld stamt uit 1535.
maart/april 2012 | Herenhuis 59
60 Herenhuis | maart/april 2012
‘Over iedere vierkante centimeter neem je een beslissing’
Levensgevaarlijk
visualiseerde het pand in een 3D-model. Dit heeft ons enorm
‘De scheuren in de muren werden veroorzaakt door het
geholpen bij het maken van keuzes. Iedere week hielden we een
uitzetten van roestend ijzer’, legt Peter uit. ‘De vloer boven
werkbespreking en om de drie weken een bouwvergadering.
de melkkelder bestond uit ijzeren balken met daartussen
Wijzigingen werden in het model verwerkt, waarna de aangepaste
gemetselde tongewelven. Door het roesten van de balken
3D-tekening direct naar de aannemer kon.’
werden de buitenmuren naar buiten gedrukt, op sommige
Het project was een paradijs voor archeologen en bouwhistorici.
plekken wel tot zeven centimeter. De draagbalken waren bij
Stapje voor stapje werd de historie van het huis ontrafeld. Zo
de oplegging bijna geheel doorgeroest, een levensgevaarlijke
kwam achter een kastenwand in de woonkamer een prachtige
situatie. We hebben de buitenmuren in een soort korset
schouwpartij tevoorschijn. Uit een oude foto, gekregen van oud-
geplaatst, een stut- en steunconstructie om de muren te
bewoners, bleek dat de wand ooit betegeld was met Delftsblauwe
stabiliseren. Vervolgens zijn de muren met behulp van
tegeltjes. Een goede reden om verwoed oude tegels te gaan
spanstaven langzaam teruggetrokken.’
verzamelen en de wand in ere te herstellen. In de schouw zat
Het enorme dak kreeg een isolatiepakket met een rietdekking
ook een verborgen luikje dat leidde naar een kleine ruimte. Deze
als toplaag. Door deze ‘stijve’ dakconstructie hoefden
fungeerde tijdens de Tweede Wereldoorlog als schuilplaats voor
aangetaste balken nauwelijks vervangen of versterkt
onderduikers.
te worden. Een flinke tegenvaller was de fundering: de binnenmuren rustten rechtstreeks op de klei, geen stabiele
Zoals de boer het zou doen
situatie dus. Als oplossing plaatste de aannemer onder de
‘Het uitvoerende aannemersbedrijf Verbij, van oudsher
muren metalen ‘stoeltjes’ die in de nieuwe boerderijvloer van
molenbouwer, werkt nog op de ambachtelijke wijze en
gewapend beton werden ‘vastgezet’. Het hele pand rust nu in
met de juiste materialen en combineert dat met moderne
feite op één grote betonnen plaat.
technieken’, vertelt Margreet. ‘De rode draad tijdens de bouw was: het moet goed, maar het moet er uitzien zoals de boer
Paradijs voor historici
het vroeger ook zou hebben gedaan. Zo werden buitenmuren
‘Bij zo’n restauratie moet je over iedere vierkante centimeter een
aan de binnenzijde afgewerkt met een speciaal noppenfolie als
beslissing nemen’, vertelt Chris. ‘Restauro stelde een bestek op
isolatie en daaroverheen een dikke stuclaag met kalkuitstraling.
met een behoorlijke post ‘onvoorzien’: achter elk wandje en onder
Hiervoor leende de stukadoor het bezempje van zijn dochtertje
elke opgepakte steen kwam wel een verrassing tevoorschijn. Het
waarmee hij alle wanden nastreek. Het effect was super!’ Ook
bestek diende dan ook vooral als praatstuk.’ Annemiek: ‘Margreet
werden materialen net als vroeger zoveel mogelijk hergebruikt.
maart/april 2012 | Herenhuis 61
Stapje voor stapje werd de historie van het huis ontrafeld
62 Herenhuis | maart/april 2012
Restauratiefondshypotheek Chris en Annemiek maakten gebruik van de Restauratiefondshypotheek met een rente die vijf procent onder de marktrente ligt. Igno Duijvestein van ID Monumenten & Landgoederen Advies adviseerde hen hierbij. Vooraf stelden ze gezamenlijk een lijst op met onderhoudskosten, waarbij onderscheid werd gemaakt tussen onderhoud en verbetering. Voor een rijksmonument zijn de onderhoudskosten namelijk fiscaal aftrekbaar. Om achteraf niet voor verrassingen te staan kozen Chris en Annemiek ervoor om de kosten vooraf door Bureau Monumentenpanden van de Belastingdienst vast te laten stellen. De Restauratiefonds-hypotheek bedroeg zeventig procent van de vastgestelde fiscaal aftrekbare onderhoudskosten met een maximum van € 300.000,-.
Het oude zakkendragerstrapje uit de stal fungeert nu als trap naar de hoogslaper van dochter Carmen. En dochter Babette slaapt in een bedstede die uit praktische overwegingen naar boven verhuisde. Ook de aannemer liet zijn sporen na. Margreet: ‘We zochten voor de vroegere dorsruimte een flinke staander. Hiervoor is uiteindelijk de roede van een oude molenwiek toegepast.’
Verwijzingen naar het verleden De oude Hofwoning kan er weer een eeuw tegen. De historie is op subtiele wijze gecombineerd met de gemakken en luxe van de huidige tijd. Peter plaatste de luxe badkamer in de voormalige melkkelder. Twee van de drie oude ‘melkpetten’, waarin de melkbussen vroeger gekoeld werden bewaard (in koud slootwater), verwerkte hij in het ontwerp. Dit is slechts een van de vele verwijzingen naar het verleden. In stucwanden verraadt het uitgespaarde metselwerk de contouren van vroegere tussenmuren. Ook is een gedeelte van de stal nog volledig intact. Door middel van glazen wanden creëerde Peter Aan de restauratie van de Hofwoning
zelfs een soort ‘kijkdoos’ naar het verleden.
werkten onder andere mee:
‘Toen we afgelopen kerst met de hele familie rond het
Restauro Architecten, Den Hoorn zh
haardvuur bij de prachtige schouw zaten ervoer ik een waar
www.restauro.nl
wow-gevoel’, vertelt Annemiek, die als dank een terugkomdag
Aannemingsbedrijf Verbij, Hoogmade
voor alle betrokkenen met hun familie organiseerde. Ook
www.verbij.nl
stelde ze een boek samen over het huis, de historie en de
HEM Schilderwerken, Schipluiden
restauratie. ‘Samen met foto’s en artikelen gaat dit in een kist
www.hemschilderwerken.nl
die ik verstop op een plek waarvan ik hoop dat het pas over een
Lei-Import, Maasbracht
paar generaties ontdekt zal worden. Ik weet een perfect plekje,
www.lei-import.nl
die de waarde als schuilplaats al eens heeft bewezen...’
Loodgietersbedrijf Marco Middelburg, De Lier www.marcomiddelburg.nl maart/april 2012 | Herenhuis 63
