Re-Co
Re-Commissioning
Energiebesparen zonder investeren
Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union
www.re-co.eu
Contents INLEIDING
3
AL VAN RE-COMMISSIONING GEHOORD?
4
WAT IS RE-COMMISSIONING?
6
WAAROM RE-COMMISSIONING?
10
PERSPECTIEVEN VAN Re-Co
14
DE Re-Co PROEFPROJECTEN IN HET KORT
15
Technische optimalisatie en gebruikersmotivatie voeden elkaar - het geheel is meer dan de som van de delen
18
Deskundige ervaring gecombineerd met inside knowhow leidt tot geoptimaliseerde energie-efficiëntie
19
Re-commissioning bespaart tot 16% aan energiekosten
20
Re-commissioning voor meer comfort en lagere energiekosten
21
Re-commissioning @ TU Braunschweig
22
Schakel het uit wanneer je het niet gebruikt!
23
Centraal ziekenhuis Seinäjoki
24
Optimalisatie van het energieverbruik in openbaar gezondheidscentrum – Zagreb Centar
25
Groot succes door teamwerk
26
Nog steeds Re-Co potentieel in het Herz Jesu hospitaal in Wenen
27
Tomáš Bata universiteit in Zlín, Tsjechië – Energiebesparing in het rectoraat
28
Een breed gamma aan maatregelen verhoogt besparingen en bewustzijn
29
Grootschalige energiebesparing dankzij aanpassing gebouwbeheersysteem
30
Re-Co PROJECT
31
Re-Co PROJECT PARTNERS
32
1
Redactionele informatie Re-Co project
Uitgever
Energiekosten beperken door de optimalisatie van de aanwezige gebouwtechnologieën en het gedrag van de gebruikers in bestaande niet-residentiële gebouwen, voornamelijk in de gezondheidssector, universiteiten en kantoorgebouwen. Het project wordt gesteund door het Intelligent Energy Europe Programma (IEE) van de Europese Commissie (IEE/10/328/SI2.589423). Jožef Stefan Instituut, Centrum voor Energie-efficiëntie, Slovenië (www.rcp.ijs.si/ceu)
Ontwerp/Layout
Meta Žebre for Schwarz Print, d. o. o., Slovenia
Tekstbewerking
Murray Bales, Slovenia
Datum
May 2014
Meer informatie over het Re-Co project vindt u online op: www.re-co.eu en bij de projectcoördinatoren van het Graz Energieagentschap (www.grazer-ea.at), Oostenrijk. De auteurs zijn volledig verantwoordelijk voor de inhoud van deze publicatie. Ze geeft niet noodzakelijk de mening van de Europese Unie weer. Noch de EACI, noch de Europese Commissie zijn verantwoordelijk voor het gebruik van de hierin vermelde informatie. Alle rechten voorbehouden. Reproductie met bronvermelding is toegestaan. De juistheid van de inhoud is niet gegarandeerd. De uitgever en auteurs doen afstand van alle aansprakelijkheid. 2
Inleiding Beste lezer, Re-commissioning (Re-Co) is een systematische benadering van energiebesparing. De eerste stap ervan bestaat uit het uitvoeren van een energieaudit waarin maatregelen worden voorgesteld. Verder in het proces, worden de geselecteerde maatregelen dan toegepast. Cruciaal hierbij is dat de voorgestelde maatregelen geen grote investeringen vragen - ze draaien vooral rond intelligente ideeën, intern verandermanagement en specifieke knowhow. De Re-Co aanpak concentreert zich op reeds aanwezige installaties en hun werking, onderhoudsprocedures en interactie met de gebruikers van het gebouw. Om de vooropgestelde prestatiedoelstellingen te bereiken, worden er maatregelen ter verbetering ontwikkeld en toegepast die ook opgevolgd worden via controle- en kwaliteitsgarantiesystemen. Vooral het interdisciplinaire uitgangspunt is belangrijk: naast de technische elementen, worden ook de economische, financiële, organisatorische en juridische aspecten onderzocht en aangepakt. Het concept recommissioning wordt voornamelijk toegepast op bestaande complexe gebouwtechnologieën zoals HVAC-installaties, besturingssystemen en elektrische of persluchtinstallaties. Het kan uitgevoerd worden door eigen personeel of uitbesteed worden aan externe consultants maar het project kan ook een specifieke combinatie van beide hanteren. De afgelopen drie jaar heeft het Re-Co consortium geanalyseerd hoe het concept re-commissioning toepasbaar is, welke faciliteiten er het meest geschikt voor zijn en welke maatregelen de meest doeltreffende zijn. Aan de hand van fundamenteel onderzoek definieerden we het proces en de geschikte hulpmiddelen en verzamelden we waardevolle en noodzakelijke documenten en richtlijnen. Al deze informatie goten we vervolgens in een handboek. Om de haalbaarheid van het concept en de hulpmiddelen te bewijzen en te demonstreren, paste het Re-Co project ze in de praktijk toe op 15 proefprojecten doorheen Europa. Hierbij concentreerden we ons vooral op ziekenhuizen en universiteitsgebouwen omdat deze schoolvoorbeelden zijn van complexe gebouwtechnologie. Zo kon ons projectteam in de praktijk aantonen dat besparingen van 10 tot 15 % op de eindenergiefactuur realistisch zijn en dat de toegepaste maatregelen zich vaak al in een jaar of minder terugbetalen. Het Re-Co consortium omvat 10 bedrijven uit acht landen die elk uit een team van technici, economisten en communicatiedeskundigen bestaan. Zo konden alle aspecten van een re-commissioningproject (haalbaarheid, rentabiliteit, imago) besproken en gegoten worden in één enkel allesomvattend, betrouwbaar concept. In deze brochure komt u meer te weten over de re-commissioningaanpak, de energiebesparingen die eruit kunnen voortvloeien en over de perspectieven van re-commissioning! Ik wens u veel succes met het Re-Co concept!
Boris Papousek Graz Energieagentschap Re-Co coördinator
3
Al van re-commissioning gehoord? Meer dan twee derde van de mensen die deelnamen aan een korte enquête over re-commissioning in ieder geval niet. Re- (of retro-) commissioning is een systematische manier om uitsluitend door het optimaliseren van bestaande installaties en gedragsverandering - met andere woorden zonder grote investeringen - het energieverbruik en de energiekosten te verminderen. Dankzij re-commissioning kunt u uw winst vergroten, uw concurrentiepositie verstevigen en niet alleen uw werkomgeving maar ook het imago van uw organisatie verbeteren. Kunt u er zich al iets bij voorstellen?
ENERGIE-EFFICIËNTIE, ALGEMEEN
Het grootste deel van de 176 bevraagden uit 8 landen die deelnamen aan de enquête over re-commissioning, kwam uit de gezondheidssector (35%), gevolgd door het onderwijs (18%) en de private dienstensector (15%). Het is interessant dat de organisaties die vertegenwoordigd waren in de enquête (waarvan bijna twee derde overheidsinstellingen) energie-efficiëntie erg of uiterst belangrijk vinden. Ongeveer twee derde van alle organisaties hebben trouwens reeds doelstellingen geformuleerd met betrekking tot energie-efficiëntie en de helft hiervan voerde al verschillende energiebesparende projecten uit. Uit de enquête bleek verder dat men van energie-efficiëntieprojecten in het algemeen vooral verwacht dat ze voor minder energiekosten en een kleiner energieverbruik zullen zorgen. De belangrijkste obstakels die het opstarten van energie-efficiëntieprojecten in de weg staan, zijn een gebrek aan financiële middelen en tijdsgebrek bij het technisch personeel.
RE-COMMISSIONING
Net als bij energie-efficiëntieprojecten in het algemeen, zijn een kleiner energieverbruik en kostenbesparingen
Figuur 1 Belangrijkste obstakels voor het implementeren van re-commissioningprojecten.
ook bij re-commissioningprojecten de belangrijkste doelstellingen volgens 69% van de bevraagden. Het meest aangehaalde obstakel voor re-commissioning is het gebrek aan financiële middelen (afbeelding 1) wat in de gezondheidssector en het onderwijs nog meer speelt dan elders. Het terugbrengen van energiekosten en energieverbruik stak er met kop en schouders bovenuit als de belangrijkste doelstelling van recomissioningprojecten (87%), gevolgd door beter omgaan met energie (39%) en het optimaliseren van de bestaande gebouwtechnologieën (36%). Op de vraag waar het meeste besparingspotentieel zit bij het implementeren van re-commissioning, antwoorde 54% gedrag van de gebruikers, 50% verwarming, 43% koeling en 40% ventilatie. In 43% van de organisaties is de algemeen directeur degene die beslist of een re-commissioningproject wordt uitgevoerd of niet, gevolgd door de technisch directeur (14%). En wat zijn de belangrijkste factoren die de beslissing over het wel of niet uitvoeren van re-commissioningprojecten beïnvloeden? Hier zijn de koplopers de verwachte val in energieverbruik en energiekosten en de prijs van het project. Om verschillende redenen, met als belangrijkste besparingen in energiekosten en -verbruik maar ook omwille van het belang dat eraan gehecht wordt op lange termijn en omdat het overeenstemt met de doelstellingen van de organisatie (afbeelding 2), zou 79% van alle bevraagden de toepassing van een re-commissioningproject aan de besluitvormer in hun organisatie aanbevelen. Bijna twee derde hiervan zou een project in samenwerking met externe consultants uitvoeren, 12% zou het volledig
55.7%
Er zijn geen financiële middelen om energie-efficiënte maatregelen te implementeren
48.9% 49.2% 56.3%
De technische medewerkers hebben geen tijd voor extra taken 36.9% 39.3% 37.5%
De energiegebruikers willen hun gedrag niet veranderen Er is weinig kennis over het implementeren van energie-efficiënte maatregelen die weinig of niets kosten
20.5% 21.3%
6.3%
We kennen het re-commissioningconcept niet goed genoeg Er zijn onvoldoende energiegegevens beschikbaar om het project te implementeren Het topmanagement is niet geïnteresseerd in energie-efficiëntie
3.1%
17.6% 14.8% 15.6% 15.9% 13.1% 15.6% 10.8% 14.8%
10.2% 8.2% 6.3% 6.8% 6.6% 6.3%
Er is geen motivatie om energie-efficiënte maatregelen te implementeren Andere 0%
4
70.5% 68.8%
20%
Algemeen Gezondheidssector Onderwijs 40%
60%
80%
outsourcen. Interessant is dat sommige organisaties niet zouden overgaan tot re-commissioning omdat ze zelf reeds gelijkaardige projecten uitrollen maar dat andere organisaties ondanks het feit dat ze zelf al een gelijkaardig project hebben, toch geïnteresseerd zijn in een externe visie over hun energiesystemen.
samenwerking met de interne technische medewerkers die een beroep kunnen doen op de expertise, knowhow en ervaring van de externe partner. Een re-commissioningproject kan trouwens aangepast worden aan de knowhow van de interne medewerkers.
WAAROM NU JUIST RE-COMMISSIONING?
Vraagt u zich af of re-commissioning ook voor u de juiste oplossing is? Laat ons u helpen deze vraag te beantwoorden. Re-commissioning verlaagt het energieverbruik en de uitgaven voor energie met maatregelen die weinig of niets kosten. Het Re-Co proefproject toont aan dat een energiebesparing van 10% realistisch is. Re-commissioning is veel meer dan alleen een energieaudit omdat de weinig of niets kostende maatregelen niet alleen geïdentificeerd maar ook toegepast worden. Re-commissioning kan gebruikt worden in gevallen waar energieprestatiecontracten (EPC), om verschillende redenen, niet van toepassing zijn. Dankzij aan de ene kant de gerealiseerde energiebesparingen en aan de andere kant de investeringsmaatregelen die tijdens het Re-Co proces geïdentificeerd worden, kan re-commissioning de deur openzetten naar energie-efficiënte investeringen in gevallen waar er momenteel geen geld of wil is om te investeren in nieuwe installaties. Re-commissioning is geschikt voor gebouwen met complexe installaties en toestellen, zelfs wanneer de operationele veiligheid cruciaal is (bijv. ziekenhuizen). Het is bovendien gemakkelijk uit te voeren zonder onderbreking van de activiteiten. Re-commissioning kan en moet toegepast worden in
Figuur 2 Redenen om een recommissioning project aan te bevelen
2.6% 2.6%
2.6%
Belangrijkste bevindingen van de Re-Co enquête
3.8%
Re-commissioning is niet gekend bij het ruime publiek. Toch blijkt dat veel organisaties al gelijkaardige projecten hebben lopen.
3.8% 3.8% 6.4% 50.0% 7.7%
7.7% 9.0%
Energieverbruik en/of kostenbesparingen
Interessant concept
Belang op lange termijn
Doorlopend proces
In overeenstemming met doelstellingen van organisatie
Professionele aanpak
Voeren al gelijkaardige projecten uit Imago naar buitenwereld
5
Re-commissioningdiensten kunnen afgestemd worden op de specifieke behoeften van de klant (lager energieverbruik en minder energiekosten, betere kwaliteit binnen, betere werkomstandigheden, enz.). Re-commissioning kan ontwikkeld worden als voorbereiding voor het toepassen van een energiemanagementsysteem (bijv. ISO 50001). Re-commissioning is essentieel na kwalitatieve thermische renovatie. Alleen door nieuwe installaties aan te passen aan het gebruik van een gebouw kunnen alle potentiële besparingen gerealiseerd worden. Vraagt u zich nog altijd af of u het kunt? Yes, you can! En wij zijn hier om u te helpen.
Belangrijk voor het milieu
Optimalisatie van energiesystemen Andere
De directie is meestal de belangrijkste besluitvormer over re-commissioningprojecten. De sleutelfactoren die de beslissing over het wel of niet uitvoeren van re-commissioningprojecten beïnvloeden, zijn de verwachte besparingen in energieverbruik en -uitgaven en de kostprijs van het project. De voornaamste obstakels voor het uitvoeren van recommissioningprojecten zijn het gebrek aan financiële middelen, tijdsgebrek bij het technisch personeel en de onwil van de energiegebruikers om hun gedrag aan te passen. De hoofdaspecten die re-commissioning moet aanpakken zijn het gedrag van de gebruikers, verwarming, koeling, ventilatie en de gebouwschil. Re-commissioning – kleine investeringen met grote energiebesparingen – kan beschouwd worden als stimulans om het energie-efficiëntiepotentieel van een organisatie waar te maken.
Wat is re-commissioning? DEFINITIE Re-commissioning is een systematische manier om bestaande gebouwinstallaties, hun werking, onderhoudsprocedures en interactie met de gebouwgebruikers te onderzoeken. Re-commissioning: levert gewoonlijk 5 - 15% energiebesparing op;
vereist alleen energie-efficiënte maatregelen die weinig of niets kosten; wordt toegepast op aanwezige gebouwtechnologieën; kan door eigen personeel, door externe partners of door een combinatie van beide toegepast worden
PROCES Het re-commissioningproces bestaat uit de vier hoofdtaken, ze worden voorgesteld in figuur 3. Figuur 3 De vier hoofdtaken van het re-commissioningproces
TAAK 1 DOELSTELLINGEN
TAAK 1 DOELSTELLINGEN
Mobiliseren van belanghebbenden Definiëren van strategische energie-efficiënte doelstellingen, gebouwen en evaluatieprocedure
TAAK 2 AUDIT
Energieaudit van de gebouwen Kosten-batenanalyse van maatregelen
EN TAAK 3 UITVOERING EVALUATIE
Uitwerken van maatregelen en evaluatieprocedure Uitvoeren van maatregelen en evaluatie Herzien van maatregelen
TAAK 4 OPVOLGING
Projectoverdracht Voortzetten van maatregelen Nieuwe doelstellingen
De belanghebbenden mobiliseren en het project definiëren zijn de kritieke eerste stappen in het proces. Deze worden door de re-commissioningconsultant en de klant samen uitgevoerd om ervoor te zorgen dat alle belanghebbenden een duidelijke omkadering van en een duidelijk inzicht in het project krijgen. Wanneer u een re-commissioningproject opstart, moet u er vooral voor zorgen dat het op de persoonlijke steun van het hoger management kan rekenen. Vergeet ook niet dat communicatie cruciaal is! We kunnen zelfs stellen dat communicatie de doorslaggevende factor is waarmee een re-commissioningproject staat of valt. Een interne enquête onder 9 partners van het Re-Co project toont aan dat 8 van hen communicatie met gebruikers en klanten in hun re-commissioningproject als 'zeer belangrijk' zien. Maar communicatie vormt voor de meesten onder hen ook een grote uitdaging. De belangrijkste tastbare resultaten van deze taak zijn: Een lijst van gemobiliseerde belanghebbenden; Een lijst van strategische doelstellingen: Een lijst van geselecteerde gebouwen; Een lijst van kritieke prestatie-indicatoren (KPI's). 6
TAAK 2 AUDIT
CASE 1 Hoe een gedetailleerde gebouwaudit en de betrokkenheid van het technisch personeel leidde tot de selectie van kosteneffectieve re-commissioningmaatregelen
Tijdens deze taak maakt de re-commissioningconsultant een inventaris op van het gebouw, identificeert hij de aspecten waar veel potentieel in zit en stelt hij specifieke verbeteringsmaatregelen en een plan om ze te implementeren op. De klant ontvangt een duidelijke berekening van de kosten en baten van elke maatregel om een beslissing te kunnen nemen over het wel of niet implementeren ervan. Case 1 beschrijft hoe een gedetailleerde energieaudit van een ziekenhuis leidde tot een reeks kosteneffectieve re-commissioningmaatregelen die resulteerden in besparingen van 8% in verwarming en elektriciteit. De belangrijkste tastbare resultaten van deze taak zijn: Een lijst van mogelijke maatregelen; Een shortlist van mogelijke maatregelen; Een evaluatie van de maatregelen; Een lijst van te implementeren maatregelen
Om het besluitvormingsproces in het ziekenhuis te ondersteunen, voerde de re-commissioningconsultant een ruwe analyse uit die aantoonde hoeveel van de verbruikte energie (energiefacturen) naar elke gebruiker ging. Dit resulteerde in een energiestroomschema dat de grootste energieverbruiker aan het licht bracht. Hieruit bleek dat de ventilatiesystemen de grootste verbruikers waren. Zij slorpten ongeveer 45% van de gebruikte energie op, wat overeenstemde met meer dan 50% van de totale energiekosten van het ziekenhuis. Energieverbruik BG Klinik Ludwigshafen Status quo: 2010
werking ervan af te stemmen op het huidige gebruik. De berekeningen van de afzonderlijke ventilatiesystemen toonden aan dat er op de oorspronkelijk verbruikte energie gemiddeld 35% bespaard kon worden. Er werd een lijst met voorgestelde maatregelen opgesteld. Tijdens een laatste vergadering werden de maatregelen goedgekeurd en stelden personeel en gebruikers een tijdschema op om ze te implementeren. Gedurende zes maanden werden er verschillende aanpassingen doorgevoerd in het gebouwbeheersysteem
Ventilatie systemen
Energieverbruik
Warm water
BG Klinik Ludwigshafen één van de grootste centra voor geneeskunde in Duitsland
Elektriciteit
Statische verwarming
Stadsverwarming
Andere
Stadskoeling Gas
Verlichting Keuken & Sterilisatie (stoom) Productieverlies (stoom)
Er werden verschillende vergaderingen gehouden met het technisch personeel, gebruikers en betrokken bedrijven om de complexe structuur van de ca. 40 ventilatiesystemen in kaart te brengen. Hier werden belangrijke vragen opgehelderd zoals: welk ventilatiesysteem dient voor welke ruimtes, wat is het gebruik van die ruimtes, zijn het gebruik en de omstandigheden van de ruimtes veranderd, stemmen de ventilatie-uren overeen met het huidige gebruik, welk ventilatiesysteem moet in detail worden geanalyseerd, enz. De ventilatiesystemen met een groot debiet kregen voorrang gezien ze het grootste potentieel voor besparingen vertegenwoordigden. Belangrijke delen zoals de operatiekwartieren werden uitgesloten. Vervolgens werd het energiebesparingspotentieel van de geselecteerde ventilatiesystemen berekend door de
7
die voor 8% aan besparingen zorgden in verwarming en elektriciteit.
GETROKKEN LESSEN
Kijk eerst naar de voornaamste verbruiker. Samenwerking met het technisch personeel maakt het makkelijker om te ontdekken waar het energiepotentieel van complexe systemen zit. In complexe gebouwen is het zinvol een overzicht te genereren van de ventilatiesystemen en de ruimtes die ze bedienen. Het is ook belangrijk om op veranderingen in te spelen. Als het gebruik van een ruimte wijzigt, moet je het ventilatiesysteem aanpassen. Als oude systemen worden vervangen, moet de werking gecontroleerd worden en moeten de parameters - indien nodig - aangepast worden.
TAAK 3 UITVOERING EN EVALUATIE
CASE 2 Energiemonitoring is een voortdurend proces Universiteit voor biowetenschappen, UMB), Noorwegen. Gebouwen: biotechnologische (BTB) en technische faculteit (TF)
In deze stap worden de maatregelen uitgewerkt en toegepast. Verder wordt er ook een concept ontwikkeld en ontplooid - waaronder een geschikt technisch meetsysteem - om de evaluatie van de resultaten te schragen. Case 2 illustreert hoe er in een universiteitsgebouw aanzienlijke besparingen in energiekosten gerealiseerd werden aan de hand van eenvoudige re-commissioningmaatregelen. Een belangrijke stap in deze taak is de M&V ('meting en
verificatie') van de energiebesparing. Het is belangrijk om het zogenaamde 'M&V-plan' af te stemmen op de maatregelen, de verwachtingen van de klant (bijv. met betrekking tot de nauwkeurigheid van de metingen, hoe gedetailleerd de rapporten moeten zijn, en toegang tot de gegevens), de beschikbare meettechnologieën en/ of de kosten van extra meetinstrumenten die mogelijks nodig zijn.
In de universiteit voor biowetenschappen net buiten Oslo in Noorwegen, werden twee gebouwen gekozen op basis van hun complexiteit, stabiele structuur zonder doorgedreven renovatie en besparingspotentieel. In deze gebouwen bevinden zich kantoren, onderzoeksruimten en leslokalen. Een externe re-commissioningdeskundige voerde basisaudits van de gebouwen uit om relevante maatregelen te identificeren. Die brachten verschillende mogelijkheden aan het licht in verband met zowel het beheer als het gebruik van het gebouw. Energiemonitoringsystemen en centrale gebouwbeheersystemen waren reeds aanwezig maar waren niet gekoppeld aan het energiebeheer. Dit werden de sleutelelementen van het proefproject en de procedures werden herbekeken zodat het energiegebruik een belangrijkere plaats zou innemen. Rapportageprocedures op alle niveaus, ook het managementniveau, zijn belangrijk opdat een energiemonitoringsysteem ook zorgt voor de beoogde energiebesparingen. Verder moeten de nodige mensen met de juiste vaardigheden worden ingezet en moet er voldoende tijd voor worden uitgetrokken. Het engagement voor de gebouwen van de UMB lag vast maar het bepalen van een tijdschema en het opstellen van de procedures bleek lastiger. Het re-commissioningproefproject bood de ideale kans om op deze taken te focussen.
De technische maatregelen spitsten zich vooral toe op sneeuwsmeltsystemen, luchtlekken en zonnewering maar ook de controle over verlichting en ventilatie werd onderzocht. Er werden maatregelen besproken en afgewogen. De geselecteerde maatregelen werden geïmplementeerd door interne medewerkers en geëvalueerd door de re-commissioningdeskundige. Er werd berekend dat we ongeveer 10% zouden kunnen besparen. Energiegebruik wordt echter door veel factoren beïnvloed en er werden enkele aanpassingen doorgevoerd aan de twee gebouwen uit het proefproject waardoor het moeilijk is om de besparingen te documenteren. Toch kunnen we stellen dat het re-commissioningproject succesvol was in het vergroten van de aandacht voor energiesystemen en procedures en in het leggen van de basis voor toekomstige maatregelen.
GETROKKEN LESSEN Naast het feit dat kleine maatregelen voor aanzienlijke besparingen kunnen zorgen is gebleken dat energiemonitoring een onophoudelijke focus en inzet vergt. Zelfs wanneer het engagement aangegaan is, leidt een gebrek aan opvolging door het management tot verlies aan focus. Procedures voor rapportage en evaluatie zijn daarom cruciaal. Een externe expert kan waardevolle input bieden en leiden tot een kentering in de prioriteiten.
TYPISCHE RE-COMMISSIONING MAATREGELEN Finetuning en verbetering van het bestaande BMS (gebouwmonitoringsysteem ) en EIS (energie-informatiesysteem), bvb: Controleren dat alle klokken en kalenders naar behoren werken en, indien nodig, de instellingen herprogrammeren Ervoor zorgen dat de ingestelde temperaturen voor verwarming en koeling ver uit elkaar liggen (='dode zone') om gelijktijdig koelen en verwarmen te voorkomen Checken dat alle sensoren die de instellingen voor het eindgebruik controleren, correct geplaatst zijn Garanderen dat de binnentemperaturen goed gedefinieerd zijn en gerespecteerd worden. Ze herprogrammeren indien nodig Permanente energiemonitoring voorzien, bij voorkeur op basis van een systeem met een gedetailleerd verbruiksprofiel (verbruikwaarden per kwartier of uur), om de re-commissioningmaatregelen op te volgen en nieuwe te bepalen Sensibiliseringscampagnes organiseren onder gebruikers, bijv. verplegend personeel of bedienden ontvankelijk maken voor energiebesparend gedrag (lichten uitschakelen, gepast ventilatiegebruik, enz.) Timers, aanwezigheidsdetectoren en lichtintensiteitsensoren plaatsen Relamping bijv. gloeilampen vervangen door ledlampen of spaarlampen Re-commissioningmaatregelen toepassen op de onderhoudsprocedure van technische installaties De onderdelen en het gebruik van de persluchtinstallatie analyseren en waar mogelijk optimaliseren én lekken in het systeem opsporen en verhelpen.
8
Het International Performance Measurement and Verification Protocol (IPMVP) bepaalt welke elementen een M&V-plan moet omvatten: Bepaling van de energiebesparende maatregel; Voor welke IPMVP-optie wordt gekozen (A, B, C of D). In optie C moet bijvoorbeeld het energieverbruik van het hele gebouw voor en na de maatregelen gemeten worden. Het verschil tussen de metingen is de hoeveelheid energie die bespaard werd. Deze optie mag alleen gebruikt worden als er grote besparingen verwacht worden en als alle parameters die het energiegebruik beïnvloeden, duidelijk gedefinieerd worden; Bepaling van het referentie-energieverbruik; Bepaling van de referentie- en de controleperiode; Procedure voor aanpassing van de referentiewaarden; Energieprijzen; Meetpunten; Wat wordt er gemeten en hoe (manueel of automatisch)? Indien er geen monitoringsysteem (of BMS) is, controleer dan of er mobiele meetsystemen zijn en of de klant wel in meters wil investeren. Verantwoordelijkheden: wie doet wat? Verwachte precisie en nauwkeurigheid; Verwachte kost van het M&V-plan; Rapporteringinstructies. De belangrijkste tastbare resultaten van deze taak zijn de volgende: De uitwerking van maatregelen; De evaluatieprocedure, incl. een M&V-plan; Het evaluatierapport van zowel de maatregelen als het globale re-commissioningproject.
TAAK 4 OPVOLGING
In deze laatste stap wordt gezorgd voor de overdracht van het project en het voortbestaan van het energiebesparende effect van de maatregelen. De re-commissioningconsultant presenteert: De eindevaluatie van de maatregelen; De manier waarop de maatregelen voortgezet zullen worden, inclusief de opvolgprocedure (voortdurende, regelmatige inspectie ...), mogelijke nieuwe maatregelen en succesindicatoren; De manier waarop de maatregelen geëvalueerd zullen worden, inclusief een M&V ('meting en verificatie') plan. De belangrijkste tastbare resultaten van deze taak zijn: Een plan voor het verderzetten van de maatregelen; Een evaluatieprocedure voor de voortzetting van de maatregelen; Notulen van de overdrachtvergadering.
9
Waarom re-commissioning? We onderscheiden twee soorten voordelen: Financiële voordelen: deze kunnen uitgedrukt worden in financiële termen; Niet-financiële voordelen: deze genereren ook vaak winst maar hun geldelijke rendement is erg moeilijk in te schatten.
FINANCIËLE VOORDELEN MEER WINST DOOR LAGERE ENERGIEKOSTEN Figuur 4 en 5 stellen de belangrijkste rentabiliteitsindicatoren voor van de 12 proefprojecten die uitgevoerd werden in het kader van Re-Co. Tabel 1 biedt gedetailleerde achtergrondinformatie bij deze grafieken. De groene stippen in figuur 3 vertegenwoordigen het bespaarde % aan energiekosten van de projecten. Dit
Figuur 4 Energiekostbesparing (%) en IRR per proefproject (%)
bespaarde percentage aan energiekosten schommelt tussen de 4% en de 20%. Gemiddeld is het bespaarde percentage iets groter in kantoren (15%) dan in ziekenhuizen (9%): zie stippen aan de rechterkant van de grafiek en drie onderste lijnen in Tabel 1.
200%
25%
180% 160% 140% 120%
15%
100%
% IRR
%energiekostbesparing
20%
80%
10%
60% 40%
5%
20% 0%
0% H1
H2
H3
H4
H5
H6
H7
O1
Het lagere percentage energiebesparingen in de ziekenhuizen kan wellicht als volgt verklaard worden: De ziekenhuisgebouwen uit de proefprojecten hebben gemiddeld een veel hoger jaarlijks energieverbruik (± 900.000 €/jaar) dan de kantoren (± 240.000 €/jaar): zie Tabel 1. Door de omvang van een ziekenhuis, spitst een re-commissioningproject zich daar meestal toe op een deel van het energiesysteem (bijv. de ventilatie), terwijl bij kantoren de deskundigen zich op hele gebouw richten. Dat maakt het makkelijker om een groter percentage aan energie te besparen. Voorts hebben ziekenhuizen gewoonlijk goed ontwikkelde onderhoudsafdelingen die de installaties in het gebouw doorgaans nauw opvolgen. Dit beknot inefficiënt energiegebruik in het gebouw waarschijnlijk al gedeeltelijk en dus ook het potentieel voor 10
O2
O3
O4
O5
H
O
H+O
re-commissioning. De gemiddelde besparing in energiekosten van alle proefprojecten is 10%. Dit cijfer is perfect in lijn met het initiële streefcijfer van het Re-Co voorstel, namelijk "10% besparingen op primaire energie door maatregelen die weinig of niets kosten". Energiedienstenbedrijven (ESCO's) zullen trouwens in projecten met energieprestatiecontracten (EPC's) altijd alle zeer rendabele energiebesparingsmaatregelen, zoals re-commissioningmaatregelen, integreren. Rekening houdend met het feit dat een EPC gewoonlijk voor een besparing van 25% op de energiekosten zorgt, kunnen we dus veronderstellen dat ongeveer 40% van de energiebesparingen van een typisch EPC-project uit re-commissioningmaatregelen komt. De IRR ('internal rate of return' of interne opbrengstvoet)
weerspiegelt de financiële opbrengst van een investering. We kunnen de IRR van een (meestal goedkope) 'investering' in re-commissioning vergelijken met de financiële opbrengst van andere investeringen zoals: spaarrekeningen waarvan de intrestvoet momenteel ongeveer 2% is; beleggingen in effectenbeurzen waarvan het rendement volgens economisch onderzoek sinds 1970 gemiddeld 9%). De rode vierkanten in Figuur 4 stellen de IRR van de investeringen in re-commissioning van de 12 proefprojecten voor. De IRR schommelt tussen 26% en 187% en is gemiddeld 73% (zie ook Tabel 1). Deze 73% is wellicht een onderschatting gezien de veronderstelde levensduur van de maatregelen zeer voorzichtig op gemiddeld 4,1 jaar geschat werd (zie Tabel 1). De financiële opbrengst van investeringen in re-commissioning is met andere woorden erg hoog in vergelijking met wat een spaarrekening of aandelen opbrengen. Bovendien is beleggen in aandelen veel riskanter dan investeren in re-commissioningmaatregelen, aandelen kunnen namelijk in waarde dalen of hun waarde
Figuur 5 Gedeelte winst, afbetaling van de investering en andere kosten en baten van energiekostenbesparingen
verliezen zoals de financiële crisis aantoont. De totale winst (€/jaar) van een re-commissioningproject wordt als volgt berekend in Tabel 1: Besparing in energiekosten Betaling van de investering. Dit is de jaarlijkse betaling aan de bank voor de (hypothetische) lening die nodig is om de (gewoonlijk kleine) 'investering' in het recommissioningproject te financieren. Andere kosten. Bijkomende voordelen zoals lagere energieprijzen dankzij nieuwe onderhandelingen over het energiecontract tijdens het re-commissioningproject, worden als negatieve kosten beschouwd. Grofweg twee derde van de besparingen in energiekosten die door re-commissioning worden gegenereerd, betekenen zuivere winst voor de klant. Het resterende gedeelte gaat grotendeels naar het terugbetalen van de investering (zie ook figuur 5).
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% H1
H2
H3
H4
Andere kosten en baten
H5
H6
H7
Het Re-Co project volgde ook de volgende soorten investeringskosten op voor elk proefproject (zie ook Tabel 1): directe investeringskosten, m.a.w. kosten die rechtstreeks in verband staan met de maatregelen; indirecte investeringskosten, m.a.w. kosten die onrechtstreeks in verband staan met de energiebesparende maatregelen, bijv. vaste kosten van de analyses, identificatie van de maatregelen, projectmanagement, M&V, enz. De gemiddelde totale investeringskost van een re-commissioningproject was €68.000, ongeveer hetzelfde bedrag als de besparing in energiekosten, oftewel ongeveer 10% van de jaarlijkse energiekost. Bij EPC-projecten zien we dat 11
O1
Winst
O2
O3
O4
O5
O6
O7
H+O
Afbetaling investering
de totale investeringskost ongeveer even groot is als de jaarlijkse energiekost. Hieruit kunnen we dus concluderen dat de investeringskost van een EPCproject 10 keer groter is dan de investeringskost van een re-commissioningproject. Omdat re-commissioningmaatregelen gewoonlijk geen of weinig investeringen vragen, is de directe investering in de maatregelen beperkt tot ongeveer €44.000 per project. De indirecte investering in een re-commissioningproject – met andere woorden een soort vaste 'overhead' kost – is relatief hoog in vergelijking met de directe investering en bedraagt gemiddeld €23.000 per project.
Tabel 1
Belangrijkste financiële indicatoren van de Re-Co proefprojecten
Gebouw Code
Naam
Land code
Energie Kost
Energiebesp.
Investering
Energie kost besp.
Direct1
%
(A)
(B)
(B/A)
(€/jaar)
(€/jaar)
(%)
Indirect2
Totaal
(C1)
(C2)
(C=C1+C2)
(€)
Levensduur
Winstgevendheid Terugbetaling directe inv.1
Winst overall6
(D)
(E)
(C1/A)
(A-D-E)
(€/jaar)
(€/jaar)
(jaar)
(€/jaar)
IRR overall6
(%)
(€)
(€)
H1
Public Health Centre – Zagreb Centar
CR
106,181
20,586
19%
27,922
4,400
32,322
3.4
10,712
-5,700
1.4
15,574
69%
H2
Brežice General Hospital
SI
229,296
12,798
6%
10,920
6,450
17,370
2.9
6,654
1,050
0.9
5,095
46%
H3
a.ö. KH Güssing
AT
247,274
19,841
8%
N/A3
28,000
28,000
2.2
13,755
2,000
N/A3
4,085
26%
H4
Heart Jesus Hospital Vienna
AT
–
22,882
6%
5,610
28,200
33,810
4.3
8,865
5,000
0.2
9,017
43%
H5
Albert Schweitzer Klinik Graz
AT
452,797
20,376
4%
N/A3
26,250
26,250
2.2
12,896
2,000
N/A3
5,480
34%
H6
Hospital of the Sisters of Charity Linz
AT
–
162,575
8%
43,320
41,000
84,320
3.8
24,729
8,000
0.3
129,845
182%
H7
BG Klinik Ludwigshafen
DE
2,883,861
295,770
10%
269,700
52,490
322,190
4.0
89,900
2,000
0.9
203,870
85%
O1
Uitgeverij Averbode
BE
50,517
10,216
20%
14,590
15,910
30,500
9.3
4,181
-1,793
1.4
7,828
39%
O2
KUL GEO - Instituut
BE
70,409
12,038
17%
9,840
7,187
17,027
5.6
3,539
660
0.8
7,839
64%
O3
NMBU, TF building
NO
220,763
20,417
9%
12,728
23,300
36,028
4.0
10,061
500
0.6
9,855
44%
O4
NMBU, BTB building
NO
244,078
26,698
11%
15,646
23,300
38,946
4.0
10,983
500
0.6
15,214
58%
O5
Techn. University Braunschweig
DE
638,880
109,110
17%
32,599
24,270
56,869
3.9
16,259
2,220
0.3
90,631
187%
H
Gemiddelde ziekenhuizen
889,492
79,261
9%
71,494
26,684
98,179
3.3
23,930
2,050
0.9
53,281
69%
O
Gemiddelde kantoren7
244,929
35,696
15%
17,081
18,793
35,874
5.4
9,005
417
0.5
26,273
78%
H+O
Gemiddelde allemaal
620,924
61,109
10%
44,287
23,396
67,684
4.1
17,711
1,370
0.7
42,028
73%
Enkel de investeringskost direct verbonden aan de energiebesparingsmaatregelen 2 Enkel de investeringskost indirect verbonden aan de energiebesparingsmaatregelen, e.g. vaste kost voor de analyse, definieren van de maatregelen, project management, M&V etc. 3 Het project focuste op gebruikersmotivatie. Er waren daarom geen directe investeringskosten, alleen indirecte kosten. 4 Andere jaarlijkse transactiekosten min mogelijke jaarlijkste opbrengsten 5 Alle waarden in de kosten-baten analyse zijn in constante prijzen, dus met inflatie = 0% 1
VERHOOGDE PRODUCTIVITEIT VAN WERKNEMERS Re-commissioningmaatregelen verbeteren meestal ook de werking van de HVAC-systemen en verlichtingsinstallaties en verhogen zo de productiviteit van de werknemers in het gebouw. Ze bieden dus ook hier een belangrijk voordeel gezien de loonkosten in een kantoorgebouw doorgaans meer dan 100 keer groter zijn dan de energiekosten van dat gebouw. Een enquête in verband met het comfort in 14 Belgische overheidskantoren toonde aan dat de score voor algemeen comfort aanzienlijk verhoogd kan worden met eenvoudige re-commissioningmaatregelen zoals het beter afstellen van het gebouwbeheersysteem. In deze kantoorgebouwen zouden recommissioningmaatregelen een financieel effect van ongeveer 3,5 euro/m² op de productiviteit van de werknemers hebben. 12
(jaar)
Afbetaling
Andere kosten4
De intrest excl. inflatie gebruik in de kosten baten analyse is 5% Opm. met 2% inflatie resulteert dit in een nominale intrest van 7% De voorgestelde IRR is incl. 2%. 6 Verwijst naar alle kosten en baten van het project, incl. de indirecte kosten (e.g. vaste kost voor de analyse, definieren van de maatregelen, project management, M&V etc.) en voordelen andere dan de energiekostbesparing 7 Vooral kantoren en universiteitsgebouwen
NIET-FINANCIËLE VOORDELEN BETERE MILIEUPRESTATIES Minder energieverbruik leidt automatisch tot een kleinere impact op het milieu dankzij minder CO2-uitstoot. Een tweede voordeel is de langere levensduur van de installaties, veroorzaakt door het betere onderhoud ervan als gevolg van re-commissioning.
BETERE NALEVING VAN VOORSCHRIFTEN Dankzij re-commissioningmaatregelen kunnen organisaties gewoonlijk voorschriften beter naleven, bijvoorbeeld: Voorschriften in verband met thermisch comfort en luchtkwaliteitsnormen op de werkplek; Voorschriften voor verplichte energieprestatiecertificaten of vrijwillige energie- en milieucertificaten zoal BREEAM.
VERBETERDE WERKING EN ONDERHOUD Re-commissioningprojecten worden gerealiseerd door de O&M ('Operations and maintenance’ oftewel exploitatie en onderhoud) medewerkers in samenwerking met deskundigen gespecialiseerd in HVAC-systemen, verlichting en besturingen. Dit zorgt ervoor dat de O&M-medewerkers bekwamer worden en resulteert dus ook in een betere werking en een beter onderhoud van de systemen. Om een re-commissioningproject uit te voeren is bovendien toegang tot gepaste technische documentatie over het gebouw, de installaties en beheersystemen noodzakelijk. Indien deze documentatie ontbreekt, zal ze door het recommissioningproject beschikbaar gemaakt worden, wat de afdeling exploitatie en onderhoud efficiënter zal maken.
EEN GOED UITGANGSPUNT VOOR ANDERE ENERGIE-EFFICIËNTIE MAATREGELEN Vanuit een technisch perspectief, resulteren recommissioningmaatregelen in een geoptimaliseerd energiegebruik (verwarming, verlichting, koeling…). Deze optimalisatie van het eindgebruik is een essentiële eerste stap die genomen moet worden vooraleer de efficiëntie van de technische installaties aangepakt kan worden en er over hernieuwbare energie gedacht kan worden. Het helpt namelijk de optimale afmetingen voor deze installaties te bepalen. Maar ook vanuit psychologisch oogpunt is het raadzaam om een energie-efficiëntieprogramma te starten met re-commissioningmaatregelen. Die genereren namelijk zichtbare resultaten (5-15% energiebesparing) en een financieel voordeel voor de organisatie. Hierdoor kunnen de voordelen van energiebesparing al in een zeer vroeg stadium van het energie-efficiëntieprogramma aangetoond worden. Dit zorgt voor meer vertrouwen in en steun voor het project door alle belanghebbenden in de 13
organisatie, wat cruciaal is voor de succesvolle toepassing van meer structurele energie-efficiënte maatregelen waarvoor meestal grotere inspanningen en investeringen nodig zijn in latere fases.
EEN GOED BEGIN VOOR HET LANCEREN VAN ENERGIEMANAGEMENTSYSTEMEN, ISO 50001 Vanuit een bepaald standpunt lijkt het recommissioningproces erg op het proces voor energiemanagementsystemen: door de kwaliteitsgarantiecyclus wordt een Continue verbetering
Energiebeleid
Energieplanning
Management review
Uitvoering en werking Opvolging, meting en analyse Controle
Interne audit van het EnMS
Aspecten die niet voldoen, correctie, corrigerende en preventieve acties
Figuur 6: Process cyclus van ISO 50001
"plan-do-check-act"-cyclus opgestart, een essentieel element van energiemanagementsystemen. Op deze manier wordt het energiemanagementproces al in gang gezet door het re-commissioningproces. Maar er zijn nog meer gelijkenissen: om het succes van een re-commissioningproject/proces te garanderen moeten er nog aspecten aangepakt worden die ook in energiemanagementsystemen terugkomen. Tabel 2 in het volgende hoofdstuk toont de respectieve aspecten van het re-commissioningproces en hun equivalent in ISO 50001. Door de hierboven vermelde aspecten te implementeren, wordt er een doeltreffend (hoewel niet gecertificeerd) energiemanagementsysteem opgezet dat verder ontwikkeld kan worden voor certificering voor bijv. ISO 50001 en dat met een relatief kleinere inspanning dan voor ISO-certificering zonder deze basis. Bovendien hebben er al verbeteringen in energie-efficiëntie en kostenbesparingen plaatsgevonden wanneer ISO 50001 wordt geïmplementeerd na een re-commissioningproject.
EEN HOGERE GEBOUWWAARDE De waarde van het gebouw zal stijgen omwille van de lagere energiekosten, hogere arbeidsproductiviteit, betere milieuprestaties, betere naleving van voorschriften en betere werking en onderhoud.
Perspectiven van Re-Co Aan de hand van succesvolle proefprojecten konden we reeds aantonen dat Re-Co vrij goed werkt. Het zou dus in principe op de markt gelanceerd kunnen worden. Toch blijft de vraag of er aspecten zijn waarin het concept verbeterd kan worden zodat de toegevoegde waarde voor de klant duidelijker wordt en de Re-Co diensten toegankelijk gemaakt kunnen worden voor een grotere doelgroep. Om hier een antwoord op te bieden, werd binnen de Re-Co context het discussiestuk “Outsourcen aan ESCO vs. intern implementeren” uitgewerkt dat verschillende perspectieven behandelde. De volgende pistes werden geïdentificeerd:
Re-Co ALS EEN ESCO DIENST Om Re-Co te ontplooien als ESCO-dienst, lijkt een op prestaties gebaseerde betaling van de Re-Co deskundige aangewezen. Dit kan voordelen genereren en de klant ontvankelijker maken op voorwaarde dat niet alle economische risico overgeheveld wordt naar de externe expert. Het is namelijk essentieel dat de klant financieel gemotiveerd blijft om ervoor te zorgen dat de samenwerking succesvol is (vooral gebruikersmotivatie maar ook technische optimalisatie). Het model zou zoals een op prestaties gebaseerd onderhoudscontract opgebouwd kunnen worden met als belangrijkste verschil echter dat bij Re-Co diensten de aanpak gebaseerd is op een samenwerking tussen interne medewerkers en externe deskundigen (sleutelwoord: split incentives ). Bovendien moet het basisprobleem van de energieprestatiecontracten (EPC) opgelost worden. Mogelijke oplossingen zouden kunnen zijn: de kwalitatieve bevestiging van de prestaties van de expert, tijdelijke metingen of een vereenvoudigde meting- & verificatieprocedure voor de geïmplementeerde maatregelen. De overdracht (outsourcing) van economische risico's naar externe deskundigen moet in principe als een positief punt beschouwd worden zo lang de overgedragen risico's binnen het invloedsbereik van de expert liggen en dus onnodige risicoverhogingen vermeden worden (m.a.w. een verandering in het gebruik van de Tabel 2 Overeenstemmende elementen bij re-commissioning en ISO 50001
faciliteit). Er is hoe dan ook een algemene vraag naar het verder uitdiepen van dit onderwerp en het ontwikkelen van businessmodellen op basis van succesgerelateerde betalingen en naar het onderzoeken van risicodifferentiatie.
Re-Co ALS KATALYSATOR VOOR DE INTRODUCTIE VAN EEN ENERGIEMANAGEMENTSYSTEEM Het toepassen van Re-Co op een faciliteit houdt niet alleen technische optimalisatie en nieuwe installaties in maar heeft vooral te maken met het voortzetten van de geïmplementeerde maatregelen - onderhoud, aanpassingen aan veranderd gebruik, voortdurende verbeteringen - en dus met processen die in de organisatiestructuur zelf geïmplementeerd moeten worden, vooral wanneer het veranderingen in gebruikersgedrag en de toepassing van gebruikersinformatie betreft. Daarenboven moet de implementatie van een energiemonitoringsysteem, dat niet op zichzelf mag blijven bestaan maar moet leiden tot gevolgen in de vorm van optimalisatie van regelmechanismen, gebruikersinformatie en technische maatregelen, gepaard gaan met een definitie van de processen en persoonlijke verantwoordelijkheden. De structuren van deze processen worden perfect weerspiegeld in de plan–do–check–act (PDCA) cyclus. De voortdurende evolutie van dit schema leidt tot een structuur die bijna identiek is aan die van een energiemanagementsysteem zoals ISO 50001. In de uitvoering van de 14 Re-Co proefprojecten, werden er al een aantal elementen uit energiemanagementsystemen toegepast als gevolg van de samenwerking tussen de Re-Co deskundige en de klanten. Dit resulteerde in een effectief, hoewel niet gecertificeerd, energiemanagementsysteem. Van hieruit is het vrij eenvoudig om deze elementen verder uit te werken en te integreren in een permanente structuur. Op het einde (of aan het begin?) van het proces moeten er nog maar een paar elementen ontwikkeld worden in het effectieve energiemanagementsysteem om het ISO 50001 certificaat te behalen.
ISO 50001
Re-Commissioning
Energiebeleid
Engagement van management om energie-efficiënte maatregelen te ontwikkelen en te implementeren
Energie-ontwerp
Verbruiksanalyse, ABC-analyse, bepaling van maatregelen
Monitoring, analyse
Energiemonitoring
Herziening door management
Rapportering aan management
Energiemanager
Energieteam
Bewustzijn van gebruikers, betrokkenheid van alle gebruikers
Gebruikersmotivatie, suggestiesysteem voor werknemers, ideeënwedstrijden
14
De Re-Co proefprojecten in het kort Het Re-Co team voerde in totaal 14 proefprojecten uit om de Re-Co aanpak in de praktijk te testen. En hoewel we in de bijzonderheden van de proefprojecten redelijk wat verschillen zien, merken we dat de Re-Co aanpak in het algemeen wel typische gemeenschappelijke kenmerken vertoont.
DE PORTFOLIO VAN PROJECTEN Het grootste aantal Re-Co proefprojecten werd uitgerold in ziekenhuizen, met een totaal van 9 hospitalen uit Oostenrijk, Duitsland, Kroatië, Finland en Slovenië die dienst deden als testcase. Daarnaast konden we rekenen op de deelname van universiteiten uit Duitsland, Noorwegen en Tsjechië en van enkele kantoorgebouwen uit België . Een aantal van deze universiteitsgebouwen doet dienst als typisch administratief centrum maar andere worden voor specifiekere doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld als bibliotheek of laboratorium. Elk van de gebouwen is redelijk groot en complex. In bijna alle gevallen wordt de complexe werking van het gebouw beheerd door geautomatiseerde systemen.
DE TECHNISCHE MAATREGELEN De Re-Co partners testten verschillende strategieën uit met betrekking tot de technische maatregelen. Zo concentreerden bepaalde proefprojecten zich op specifieke gebouwsystemen terwijl andere een breed gamma aan energiestromen in de gebouwen aanpakten. Globaal genomen lijken vooral een aantal systemen bijzonder geschikt voor de Re-Co aanpak: Er werden veel succesvolle maatregelen toegepast op ventilatiesystemen. Storingen in ventilatiesystemen blijken vaak niet opgemerkt te worden. In eerste instantie pasten de Re-Co deskundigen de bedrijfsuren aan de reële behoeften aan maar ook het debiet van een groot aantal ventilatiesystemen werd verminderd.
15
Een ander aspect was de verbetering van de verlichtingssystemen. Aan de ene kant werden de besturingssystemen zo aangepast dat de verlichting alleen brandt wanneer het nodig is door onder andere activeringssystemen en aanwezigheidsdetectie. Aan de andere kant werden overdreven verlichtingsniveaus verminderd en lichtbronnen vervangen door efficiëntere systemen zoals ledverlichting. Hoewel men zou mogen verwachten dat de verwarmingssystemen van grote gebouwen reeds goed beheerd worden, ontdekten de Re-Co deskundigen een aanzienlijk besparingspotentieel. Geleidelijk aan verbeterden ze de verwarmingscurves, stelden ze een temperatuurdaling voor 's nachts in, optimaliseerden ze hydraulische systemen en namen ze een reeks kleinere maatregelen. Naast op deze drie hoofdaspecten die in bijna alle proefprojecten voorkomen, spitsten sommige Re-Co proefprojecten zich toe op specifieke maatregelen, kenmerkend voor bepaalde gebouwen. Eén proefproject concentreerde zich op het stoomsysteem dat het ziekenhuis gebruikte voor de sterilisatie en dat enorm veel energie opslorpte. Een belangrijke voorwaarde voor veel succesvolle technische maatregelen is de beschikbaarheid en bruikbaarheid van de bestaande gebouwautomatiseringssystemen. Gebouwautomatiseringssystemen bieden 'gemakkelijke toegang' tot energie-efficiënte verbeteringsmaatregelen en maken het mogelijk om maatregelen die weinig of niets kosten, toe te passen. Al met al kunnen we dus besluiten dat de maatregelen die toegepast werden, absoluut niet onbekend zijn. Iedereen kent ze, ze worden gewoon niet toegepast in de praktijk. In vele gevallen werden de maatregelen pas uitvoerbaar na het in detail onderzoeken van de eigenlijke vraag en vereiste comfortniveaus.
GEBRUIKERSMOTIVATIE
Energieagentschap uitgevoerd werden, focusten zich op activiteiten voor gebruikersmotivatie. Onder de titel 'energie in therapie' werd er een volledig gamma activiteiten opgezet om het energie-efficiënte gebruik van toestellen en systemen die door de gebruikers zelf bediend worden, aan te pakken. Daar waar de activiteiten op het vlak van gebruikersmotivatie aanpassingen in de organisatie en processen met zich meebrachten, hangen ze nauw samen met de introductie van de EN ISO 20001 norm over energiemanagement.
Activiteiten voor gebruikersmotivatie vormen een wezenlijk onderdeel van de Re-Co projecten gezien gebruikers een aanzienlijke impact hebben op het energieverbruik van een gebouw. De proefprojecten testten meerdere aanpakken. Er werd een onderscheid gemaakt tussen de verschillende doelgroepen: De eerste groep gebruikers is het personeel dat zich bezighoudt met het gebouwbeheer (technisch facility management) De tweede gebruikersgroep ziet het gebouw als werkplek. In een ziekenhuis zijn dit bijvoorbeeld artsen en verplegend personeel, in kantoorgebouwen bedienden maar ook bijvoorbeeld de schoonmaakploeg valt hieronder. De derde groep gebruikers omvat de mensen die het gebouw gedurende een bepaalde periode bezoeken zoals patiënten en dagbezoekers. De eerste groep gebruikers - de medewerkers van het technisch facility management - werden in alle proefprojecten betrokken gezien zij de belangrijkste partners van de Re-Co deskundigen waren. Voor de tweede en derde gebruikersgroep, hanteerden de meeste proefprojecten een relatief selectieve aanpak die gerichte informatie bood in verband met specifieke manieren om energie te besparen. Zo werd bijvoorbeeld de schoonmaakploeg in een ziekenhuis gevraagd de ramen te sluiten in elke ruimte waar ze schoonmaakten. In sommige proefprojecten werden dergelijke motiveringactiviteiten aangevuld met bredere sensibiliseringscampagnes in verband met energie-efficiëntie in het algemeen om de aandacht van de gebruikers op dit onderwerp te vestigen. Alleen de twee proefprojecten die door het Graz Figuur 7 Berekend potentieel en uiteindelijk gerealiseerde energiebesparingen in de Re-Co proefprojecten
MONITORING VIA ENERGIE-INFORMATIESYSTEMEN Energie-informatiesystemen (EIS) vormen de basis voor de analyse van de energiestromen in een gebouw en zijn dus een handig hulpmiddel om energie-efficiënte verbeteringsmaatregelen aan het licht te brengen. Dit is met name waar voor weinig of niets kostende maatregelen die zich vooral richten op het beter afstellen van de gebouwsystemen. In de proefprojecten moesten de Re-Co teams werken met de reeds aanwezige energie-informatiesystemen. Ze werden dan ook geconfronteerd met de gebruikelijke uitdagingen van het beheer van energiegegevens in complexe gebouwen. Zo goed als geen enkel proefgebouw had een consistent, doorlopend onderhouden EIS met een voldoende uitgebreide opsplitsing van het verbruik over tijd en ruimte. De beschikbare gegevens waren doorgaans vrij gefragmenteerd en werden maar af en toe geanalyseerd. Uitgaande van deze situatie werkten de Re-Co teams voor elk proefproject concepten uit voor een verbeterd EIS. Deze concepten behelsden de belangrijkste aspecten
30% 25%
23.7%
20% 14.6%
15%
14.5%
9.5%
10%
9.2%
7.4%
5.8%
5.8%
5.7%
5%
10.8%
9.0%
1.0%
Potentieel
16
Gerealiseerd
Doelstelling
sh af en
hn BG
Kl
in
ik
Lu dw ig
ol og y
ul ty NM
BU ,B
io te c
ica
lF ac
rs it BU ,T ec
hn
un ive NM
Ba ta áš
To m
us es tJ
ar
y
a nn
y ita
lV ie
ha rit fC
st er so Si
he ft
He
lo ita Ho
sp
Ho sp
sp
Za gr eb
Ho
PH C
ra l ne Ge
ice Br ež
Ce nt ar
ia tl
g ch w ei ns
bo de TU
Br au
ut
ij A ve r
tg ev er Ui
,G
eo
-In
st itu
in ss Gü H
Le uv en
a.ö .K
Al b
er
KU
tS
ch w ei
tz er
Kl
in ik
Gr az
g
0%
11.8%
van energie-informatiesystemen zoals: gegevensverwerving: plaatsing van meters; integratie van gegevens in het gebouwbeheersysteem, voortdurende versus sporadische verwerving, enz.; gegevensbewaring: bepaling van het formaat voor een eenvoudige gegevensbehandeling, implementering van een gegevensidentificatiesysteem, enz.; analyses en standaardrapporten; en een kosten-batenbeoordeling van de voorgestelde investeringen in het energie-informatiesysteem. In bepaalde proefgebouwen zette de Re-Co aanpak al aan tot verschillende verbeteringsmaatregelen met betrekking tot het EIS en boden ze zo al een betere basis voor de identificatie en toepassing van energiebesparende maatregelen.
BEREIKTE ENERGIEBESPARING Figuur 7 geeft een overzicht van de energiebesparingen in elk proefproject. Het is hier belangrijk te benadrukken dat energiebesparingen in complexe gebouwen zoals die van het Re-Co project niet 'gemeten' maar alleen berekend kunnen worden. Daarom paste het Re-Co team een tweeledige aanpak toe. Eerst en vooral werden de energiebesparingen van elke toegepaste maatregel op technisch vlak berekend en vervolgens werden de totale besparingen beoordeeld op basis van meetgegevens. Vanzelfsprekend kunnen de resultaten van beide aanpakken nooit identiek zijn in gebouwen met voortdurende veranderingen en aanpassingen zoals ziekenhuizen. Ze kunnen echter wel elkaar ondersteunen en elkaar bevestigen. Globaal gezien kunnen we besluiten dat een gemiddelde besparing van 10% realistisch en haalbaar is. Sommige Re-Co projecten vallen onder dit gemiddelde terwijl Tabel 3 Economische benchmarks van de Re-Co proefprojecten
(1) Heeft alleen betrekking op de afzonderlijke investeringskosten die rechtstreeks in verband staan met de energiebesparende maatregelen (2) Dit project richtte zich op maatregelen ter bevordering van de gebruikersmotivatie en heeft daarom geen directe investeringskosten die in verband staan met specifieke maatregelen maar alleen indirecte kosten (3) De weergegeven besparingen zijn besparingen in energiekosten gebaseerd op gemeten gegevens i.v.m. energieverbruik (4) Heeft betrekking op alle kosten en baten van het re-commissioningproject, inclusief de indirecte kosten (bijv. vaste kost voor analyse, identificatie van maatregelen, projectmanagement, M&V, enz.) en andere voordelen dan besparingen in energiekoste
Gebouw Code
andere het overtreffen dankzij hun gunstige initiële omstandigheden en het sterke engagement van de interne technische medewerkers.
Re-Co DEMONSTREERT EEN MOOIE KOSTEN-BATENVERHOUDING Op voorwaarde dat het besparingsgemiddelde van 10% grotendeels wordt gehaald, presteren de Re-Co projecten economisch erg goed en zien we grote winstmarges (zie tabel 3 hieronder). Omdat de Re-Co aanpak rekening moet houden met een vrij groot aandeel aan vaste kosten (kosten die niet rechtstreeks toegewezen kunnen worden aan de toepassing van de besparingsmaatregelen; dit zijn vooral opstartkosten zoals energieanalyse, identificatie van de maatregelen en algemeen projectmanagement), hangt de winstgevendheid van een project sterk af van de grootte ervan. We zien dat grote projecten doorgaans aanzienlijk rendabeler zijn dan kleinere. Het grote aandeel aan vaste kosten vertegenwoordigt meteen ook het grootste risico van de Re-Co projecten. We kunnen hier besluiten dat Re-Co een serieus winstpotentieel biedt indien de besparingsmaatregelen werkelijk geïdentificeerd en toegepast worden. Omgekeerd geldt echter ook dat Re-Co een belangrijk economisch risico inhoudt indien de besparingen - om welke redenen dan ook - niet gerealiseerd worden gezien een groot deel van de vaste kosten sowieso gemaakt moeten worden.
14 Re-Co PROJECTEN De implementatie van de Re-commissioning in de 14 proefprojecten is samengevat op de volgende pagina's.
Energkost en -besparing Naam
Winstgevendheid individuele maatregelen
Energiekost besparing
Energiekost
Directe invest.1
terugverdientijd
(A)
(B)
(B/A)
(C)
(C/A)
(€/jaar)
(€/jaar)
(%)
(€)
(jaar)
Algemene winstgevendheid4 Winst
IRR
(€/jaar)
(%)
H1
Public Health Centre – Zagreb Centar
106,181
20,586
19%
27,922
H2
Brežice General Hospital
229,296
12,798
6%
10,920
H3
a.ö. KH Güssing
247,274
19,841
8%
N/A2
H4
Heart Jesus Hospital Vienna
–
22,882
6%
5,610
0.2
H5
Albert Schweitzer Klinik Graz
452,797
20,376
4%
N/A
N/A3
5,480
34%
H6
Hospital of the Sisters of Charity Linz
–
162,575
8%
43,320
0.3
129,845
182%
H7
BG Klinik Ludwigshafen
2,883,861
295,770
10%
269,700
0.9
203,870
85%
O1
Uitgeverij Averbode
50,517
10,216
20%
14,590
1.4
7,828
39%
O2
KUL GEO - Instituut
70,409
12,038
17%
9,840
0.8
7,839
64%
O3
NMBU, TF building
220,763
20,417
9%
12,728
0.6
9,855
44%
O4
NMBU, BTB building
244,078
26,698
11%
15,646
0.6
15,214
58%
O5
Techn. University Braunschweig
638,880
109,110
17%
32,599
0.3
90,631
187%
H
Gemiddelde ziekenhuizen
889,492
79,261
9%
71,494
0.9
53,281
69%
O
Gemiddelde kantoren
244,929
35,696
15%
17,081
0.5
26,273
78%
H+O
Algemeen gemiddelde
620,924
61,109
10%
44,287
0.7
42,028
73%
17
2
1.4
15,574
69%
0.9
5,095
46%
N/A3
4,085
26%
9,017
43%
Technische optimalisatie en gebruikersmotivatie voeden elkaar het geheel is meer dan de som van de delen BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Oostenrijk GEBOUW Albert Schweitzer Klinik Graz ADRES Albert-Schweitzer-Gasse 36 Graz GEBOUWTYPE Geriatrisch hospitaal NETTO VLOEROPPERVLAKTE 34,600 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 2,105 MWh Stadsverwarming 2,861 MWh
ALGEMENE BESCHRIJVING De Albert Schweitzer Klinik in Graz is een Re-Co proefprojectpartner sinds de zomer van 2012. De directie van het ziekenhuis besloot namelijk om, bovenop de maatregelen die ze in het verleden al namen, nog verdere stappen te ondernemen in het beperken van hun energieverbruik. Via het project “Energie in Therapie” – zoals het re-commissioningproject ter plaatse betiteld werd - werden de energiekosten van het ziekenhuis gereduceerd aan de hand van maatregelen die weinig of niets kostten, op basis van eigen middelen en steun van het Graz Energieagentschap. Er werd vooral energie bespaard door technische optimalisatie te combineren met gebruikersmotivering. En hoewel het project ondertussen afgerond is, blijft het proces doorlopen gezien de knowhow en de focus op energie-efficiëntie van zowel technici als gebruikers in de organisatie blijven voortduren.
hun doel niet misten. De belangrijkste maatregelen waren de optimalisatie van het verwarmings- en ventilatiesysteem, een verlaging van de kamertemperaturen (binnen de aanvaardbare comfortparameters) en budgetvriendelijke aanpassingen in de verlichtingsinstallatie. Globaal genomen kon het project bogen op besparingen van €20.000 per jaar. Op basis hiervan kunnen we stellen dat de inspanningen voor dit project zich zullen terugbetalen in minder dan een jaar hoewel het hospitaal de jaren voordien ook al veel energie-efficiënte maatregelen had genomen, een van de grote uitdagingen voor dit project trouwens.
Gebruikers
Dialoog
Technische staff
+ Input voor tegenhanger
FINALE ENERGIEBESPARING 5.8% 290 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 20,000 €/a
Hospitaal, kantoor, ...
verwarming, ventilatie, airconditioning, gebouwbeheersysteem, ...
Ontwikkeling van maatregelen binnen hun vakgebied
PROJECT PARTNER Graz Energy Agency
Figuur 2: Interactiediagram van gebruikers en technisch personeel
WEBSITE www.grazer-ea.at
Figuur 1: Albert Schweitzer Klinik Graz
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Het accent van het project lag vooral op de interactie van gebruikers en technici en op de medewerking van het personeel aan niet alleen het implementeren van de maatregelen maar ook aan de creatie en ontwikkeling ervan. Deze aanpak zorgde ervoor dat het personeel zich beter kon identificeren met de ontwikkelde maatregelen en resulteerde in stappen op maat van de faciliteit die
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
De campagne voor gebruikersmotivatie had ook een effect op het privéleven van de betrokkenen. GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Re-commissioning werkt ook in faciliteiten die al energie-efficiënt denken en handelen Het re-commissioningconcept krijgt een duurzaam karakter door het in een energiemanagementsysteem (bijv. ISO 50001) om te zetten en het kan dienen als voorbereiding voor het opstarten ervan Re-commissioning is vooral geschikt voor gebouwen met complexe installaties waarbij operationele veiligheid cruciaal is
Het hospitaal besloot om dit project uit te voeren omdat duurzaam gebruik van energie een belangrijk thema is voor ons. De professionele partner waarnaar we op zoek waren voor deze taak vonden we in het Graz Energieagentschap. Vooral in de optimalisatie van de technische installaties en in gebruikersmotivatie zit veel potentieel en voor deze taken is een professionele partner noodzakelijk.
Dr. Gerd Hartinger, CEO van GGZ Graz
18
Deskundige ervaring gecombineerd met inside knowhow leidt tot geoptimaliseerde energiebesparing BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Oostenrijk GEBOUW a.ö. KH Güssing ADRES Grazer Strasse 15 Güssing GEBOUWTYPE Algemeen hospitaal NETTO VLOEROPPERVLAKTE 12,000 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 1,535 MWh Stadsverwarming 1,732 MWh FINALE ENERGIEBESPARING 7.4% 240 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 20,000 €/a
ALGEMENE BESCHRIJVING Hoewel er in het verleden al meerdere acties ondernomen werden om de energiekosten te beperken, had men een holistische aanpak om energie-efficiënter te worden, nog niet geprobeerd. Daarom stemde de directie ermee in om een pilootproject te worden voor de innovatieve Re-Co aanpak. Via het project “Energie in Therapie” – zoals het re-commissioningproject genoemd werd - werden de energiekosten van het ziekenhuis gereduceerd, op basis van eigen middelen en de steun van het Graz Energieagentschap. Er werd vooral energie bespaard door technische optimalisatie te combineren met gebruikersmotivering. En hoewel het project ondertussen afgerond is, blijft het proces doorlopen gezien de knowhow en de focus op energie-efficiëntie van zowel technici als gebruikers in de organisatie blijven voortduren. Bovendien is een verdere besparing van 250 MWh/j nog in wording naar aanleiding van maatregelen waarvan het effect groeit met de jaren, bijv. nieuwe aankoopregels voor koelkasten, efficiënte vervangingen van lampen en maatregelen waarvoor een kleine investering nodig is.
Gebruikers PROJECT PARTNER Graz Energy Agency
Dialoog
De belangrijkste maatregelen waren de optimalisatie van het verwarmings- en ventilatiesysteem, het plannen van de optimalisatie van de koelaggregaten en een bewustmakingscampagne. Globaal genomen kon het project bogen op besparingen
Neveneffect: er ontwikkelden zich verschillende ideeën voor redelijke investeringen naast de Re-Co maatregelen. van €20.000 per jaar. Op basis hiervan kunnen we stellen dat de inspanningen voor dit project zich zullen terugbetalen in minder dan een jaar. Bovendien dringt de recent verworven kennis en het bewustzijn over energieefficiëntie door tot in het privéleven van de werknemers waardoor er een aanzienlijk hefboomeffect ontstaat.
Technische staff
+ Input voor tegenhanger
WEBSITE www.grazer-ea.at
verwarming, ventilatie, airconditioning, gebouwbeheersysteem, ...
Hospitaal, kantoor, ...
Ontwikkeling van maatregelen binnen hun vakgebied Figuur 1: Interactiediagram van gebruikers en technisch personeel
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Het accent van het project lag vooral op de interactie van gebruikers en technici en op de medewerking van het personeel aan niet alleen het implementeren van de maatregelen maar ook aan de creatie en ontwikkeling ervan. Dat zorgde ervoor dat het personeel zich beter kon identificeren met de maatregelen en resulteerde in stappen op maat van de faciliteit die hun doel niet misten.
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
Figuur 2: a.ö. KH Güssing
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Het re-commissioningconcept krijgt een duurzaam karakter door het in een energiemanagementsysteem (bijv. ISO 50001) om te zetten en het kan dienen als voorbereiding voor het opstarten ervan Re-commissioning is vooral geschikt voor gebouwen met complexe installaties waarbij operationele veiligheid cruciaal is Met een succesvolle sensibiliseringscampagne kan men werknemers een stem geven waarmee ze druk op het management kunnen uitoefenen om energieefficiëntie te koesteren
Als je weet dat operatiekwartieren geen 24 uur op 24 gebruikt worden maar dat in vele gevallen het ventilatie- en koelsysteem wel 24 op 24 werkt, wordt het al snel duidelijk dat er een groot potentieel aan energie-efficiëntie en kostenbesparingen ligt in de optimalisatie van het systeem.
Dr. Kurt Resetarits, Medisch directeur van a.ö. KH Güssing
19
Re-commissioning bespaart tot 16% aan energiekosten
LAND België GEBOUW KU Leuven, Geo-Instituut
ALGEMENE BESCHRIJVING In september 2012 organiseerden deskundigen van Factor4 een startvergadering met de verantwoordelijke technische medewerkers van de Leuvense universiteit 'KU Leuven'. Daar werd besloten om het 'Geo-Instituut Heverlee', een multifunctioneel gebouw met kantoren, laboratoria en seminarieruimten, als proefgebouw te gaan gebruiken voor het Re-Co project.
ADRES Heverlee GEBOUWTYPE Kantoren, labo's en seminarieruimtes
In de zomer van 2013 werden er op het lichtcircuit van één gang in het gebouw timers geïnstalleerd. In september 2013 werd dan op vijf verschillende locaties gemeten hoe lang de lampen brandden. Terwijl de lampen in de gangen zonder timer tijdens de meetperiode 35 tot 78% van de tijd brandden, brandden de lampen in de gang mét een timer maar 5% van de tijd. De timer beperkte het verwachte aantal branduren op jaarbasis met factor 10. Het plaatsen van timers in een lichtcircuit is dus enorm rendabel en bovendien erg eenvoudig. Deze re-commissioningmaatregel zal dan ook toegepast worden in de resterende gangen van het gebouw én in andere universiteitsgebouwen.
NETTO VLOEROPPERVLAKTE 8,980 m²
CONTACT Johan Coolen Tel.: +32 494 72 95 E-mail:
[email protected]
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Ingenieurs van Factor4 en de KU Leuven voerden een recommissioningaudit uit van het geselecteerde gebouw. En hoewel het gebouw nog maar enkele jaren oud was, onthulde de audit toch een reeks rendabele re-commissioningmaatregelen. In de maanden daarop werden deze maatregelen stap voor stap toegepast en werd er een opmerkelijke vermindering van het energieverbruik gerealiseerd. Aan de hand van vijf kleine aanpassingen (zoals optimalisatie van de temperatuurinstellingen, klokcontrole, enz.) werd het bestaande gebouwbeheersysteem correct afgesteld. Daarnaast werden ook enkele verwarmingsleidingen geïsoleerd en werd er een defecte pomp vervangen.
Start van de re-commissioning 180,000 160,000 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0
Jan-12 Feb-12 Mar-12 Apr-12 May-12 June-12 July-12 Aug-12 Sept-12 Oct-12 Nov-12 Dec-12 Jan-13 Feb-13 Mar-13 Apr-13 May-13 June-13 July-13 Aug-13 Sept-13 Oct-13 Nov-13 Dec-13
PROJECT PARTNER Factor4
Figuur 1: het Geo-Instituut
Energieverbruik/besparing [kWh]
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 390 MWh Gas 768 MWh Totale kost €74,000 FINALE ENERGIEBESPARING Elektriciteit 11% Gas 25% ENERGIEKOSTBESPARING 16% 12,000 €/a
Gemeten verbruik
Energiebesparing
Figuur 2: Maandelijks gasverbruik
20
Figuur 2 toont het verwachte maandelijkse verbruik van aardgas (gebaseerd op graaddagen) en het gemeten energieverbruik. Het gemeten maandelijkse energieverbruik is aanzienlijk gedaald sinds de re-commissioningmaatregelen van kracht werden in oktober 2012. Het energieverbruik in 2012–2013 daalde namelijk met een gemiddelde van 25% in vergelijking met de referentieperiode (nov 2011–sept 2012). De daadwerkelijke energiebesparingen kunnen echter lager of hoger liggen omwille van mogelijke veranderingen in het gebouw waarvan het effect moeilijk in te schatten is.
Verwacht verbruik
7,000 6,000 Burning hours/year
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0
branduren % tijd
Gang A1 Gang A2 429 416 5% 5% met timer
Gang B 2,870 35%
Gang C 6,424 78% zonder timer
Gang D 3,260 40%
Figuur 3: Branduren van de verlichting met en zonder timer
In de testhal van het gebouw werd er op het einde van 2012 een intelligentere ventilatiebesturingseenheid geplaatst. In 2013 genereerden deze maatregelen in combinatie met andere kleine re-commissioningstappen voor energiebesparing gemiddeld 11% aan besparingen in elektriciteit in vergelijking met 2011-2012.
Re-commissioning voor meer comfort en lagere energiekosten
Figuur 1: Office building of Uitgeverij Averbode
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 197 MWh Gas 538 MWh Totale kost €51,000 FINALE ENERGIEBESPARING Elektriciteit 9% Gas 31% ENERGIEKOSTBESPARING 20% 10,000 €/a PROJECT PARTNER Factor4 CONTACT Johan Coolen Tel.: +32 494 72 95 E-mail:
[email protected]
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING In de lente van 2013 voerde Factor4 energieaudits uit in de gebouwen van het bedrijf in Averbode. Daarnaast hielden ze in de kantoren ook een comfortenquête via Comfortmeter, een online enquêtetool voor comfort (www.comfortmeter.eu). De gebouwbeheerder informeerde Factor4 over problemen met het thermische comfort in één van de kantoorgebouwen. Dit probleem kwam inderdaad ook aan het licht in en kon gemeten worden met Comfortmeter. Gemiddeld gaven de 24 bevraagden een score van 45% aan het algemene thermische comfort in het desbetreffende gebouw. De optimale waarden in de andere gebouwen lagen op 64%, er was met andere woorden een potentieel voor verbetering van 19%. Volgens de berekeningen van Comfortmeter zou een verbetering in het thermische comfort, een stijging in de productiviteit van de werknemers met zich meebrengen die zich zou vertalen in een financieel voordeel van 6.700 €/jaar. De technische audit onthulde dat het comfortprobleem te wijten is aan een defect in het HVAC-besturingssysteem. Door re-commissioning toe te passen op het HVACbesturingssysteem wordt er in dit gebouw niet alleen een aanzienlijke verhoging van de productiviteit van de werknemers gegenereerd maar ook een bijkomende besparing aan energiekosten van 2.100 €/jaar. De energie- en comfortaudit van de volledige site toonde aan dat een investering van ongeveer €30.000 een jaarlijks financieel rendement van €14.000 aan besparingen in energiekosten en verhoogde productiviteit van de werknemers zou creëren. Factor4 implementeerde de maatregelen via een Plus+ project. Dit is een flexibel energieprestatiecontract dat ontwikkeld werd door Factor4 en een 'no cure no pay' garantie voor de klant bevat. In Plus+ worden de maatregelen toegepast in samenwerking met gespecialiseerde onderaannemers uit het partnernetwerk van Factor4. Zo wordt de uitstekende 21
Nieuwe ketel en BMS
Lager verbruik door sluitingsdagen
Einde re-commissioning van nieuwe ketel en BMS
30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0
Gemeten verbruik
Energiebesparing
Apr-14
NETTO VLOEROPPERVLAKTE 5,800 m²
Mar-14
GEBOUWTYPE Kantoren, inpakhal en opslagplaatsen
Feb-14
ADRES Averbode
Jan-14
GEBOUW Groep Uitgeverij Averbode
Dec-13
LAND België
technische kwaliteit van de geïmplementeerde maatregelen verzekerd. In het geval van Uitgeverij Averbode zijn de betrokken partners gespecialiseerd in re-commissioning, comfort, relighting en het programmeren van besturingsinstallaties. De eerste 'metingen en verificaties' van de maatregelen waren veelbelovend. Een eenvoudige relamping in één kantoorgebouw en de aanpassing van de besturing van een pomp in een opslaghal beperkten het maandelijkse energieverbruik in deze twee gebouwen al met respectievelijk 16% en 8%. Tijdens het re-commissioningproject werd er ook een nieuwe boiler geïnstalleerd in één van de kantoorgebouwen. Daarnaast stelde Factor4 enkele aanpassingen aan het gebouwbeheersysteem (BMS) voor zoals voorzien in het initiële voorstel van de installateur. Dit voorstel, in combinatie met de (re) commissioning van de boiler en van het BMS vlak na de oplevering door de installateur, genereerde - exclusief de energiebesparingen omwille van de nieuwe boiler - een extra besparing aan energiekosten van meer dan 30%. Verdere opvolging en metingen & verificaties van de re-commissioningmaatregelen zijn voorzien in de
Nov-13
'Uitgeverij Averbode' staat bij het Belgische publiek bekend als de uitgeverij van de beroemde schoolmagazines voor kinderen.
Oct-13
ALGEMENE BESCHRIJVING
Energieverbruik/besparing [kWh]
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
Verwacht verbruik
Figuur 2: Maandelijks gasverbruik kantoor
komende maanden maar de eerste schattingen tonen een besparing in energiekosten van ongeveer 20%, meer dan oorspronkelijk verwacht dus!
GETROKKEN LESSEN Een re-commissioningproject kan niet alleen zorgen voor besparingen in energiekosten maar ook voor meer comfort in een gebouw. Wanneer er een nieuwe HVAC-installatie wordt geplaatst, is het een goed idee om het ontwerp van de oorspronkelijk voorgestelde HVAC-installatie te controleren en om er onmiddellijk na de uiteindelijke plaatsing door de installateur een (re)commissioning op uit te voeren.
Re-Commissioning @ TU Braunschweig
LAND Duitsland GEBOUW Drie gebouwen van de TU Braunschweig ADRES Braunschweig GEBOUWTYPE Bibliotheek, sportcentrum en chemie gebouw NETTO VLOEROPPERVLAKTE 21,810 m²
ALGEMENE BESCHRIJVING Naast de energieprestaties van een sportcentrum en chemiegebouw, werden binnen het Re-Co onderzoeksproject ook die van de Universitätsbibliothek (universiteitsbibliotheek) van de Technische Universität Braunschweig geanalyseerd. De analyses identificeerden verschillende aspecten waarop door optimalisatie bespaard kon worden en er werden verscheidene maatregelen toegepast. Uiteindelijk werd het totale energieverbruik met 15% verminderd. Daarnaast werd het project gebruikt om een algemeen procedure voor energieoptimalisatie in de TU Braunschweig te implementeren. Hierin zullen trouwens in de toekomst naast technische analyses en commerciële initiatieven ook informatie voor en motivatie van gebruikers verwerkt worden.
Maatregel 2: “Vervanging door leds op benedenverdieping” Door de gewone TL-lampen te vervangen door een totaal van 241 vervangingskits met ledlampen, werd het 2,500
Energieverbruik [MWh]
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
-18%
2,000
-11%
1,500 1,000 500
2011
2012
Elektriciteit - Sportcentrum Warmte - Sportcentrum
2013
2011
2012
Elektriciteit - Chemiegebouw Warmte - Chemie gebouw
2013 Elektriciteit - Bib. Warmte - Bib.
Figuur 2: Energieverbruik voor en na Re-Co
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Electriciteit 2,300 MWh Stadsverwarming 1,874 MWh
vermogen van 15,2 naar 4,1 kW teruggebracht. Dit zorgde ook voor een betere werksfeer omdat de leds een lichtkwaliteit hebben die het daglicht veel beter benadert. Bovendien gaan leds ongeveer 6 keer langer mee dan TL-lampen.
FINALE ENERGIEBESPARING 14.5% 606 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 104,760 €/a
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN
PROJECT PARTNER EDB CONTACT
[email protected]
Figuur 1: één van de gebouwen
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Maatregel 1: “CO2-gestuurde toevoerlucht – oud en nieuw gebouw” De overschakeling van een constant luchtdebiet naar een CO2-gestuurd debiet in het oude en nieuwe gebouw, genereert aanzienlijke besparingen in het elektriciteitsverbruik van de ventilator. Met de thermische besparingen die hiermee gepaard gaan, werd geen rekening gehouden voor het berekenen van de economische rentabiliteit. Omdat er een drempel van 1.000 ppm werd ingesteld, was er geen comfortvermindering merkbaar in de ruimtes.
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
Het vroegtijdig betrekken van de gebruikers van het gebouw leidt tot een goede samenwerking en een hoog aanvaardingsniveau. Omdat de impact van bepaalde maatregelen zo groot was, bleek het interessanter om doeltreffende maatregelen te ontwikkelen en die op grote schaal in geschikte gebouwen te implementeren dan om te proberen het hele gebouw te optimaliseren.
In tijden van krappe financiële (en energie--) middelen, bood dit project mijn gebouw de mogelijkheid om energie te besparen aan een redelijke investeringskost. De samenwerking met het projectteam was erg goed, er werd altijd geluisterd naar de wensen en zorgen van de werknemers zodat de maatregelen aanvaard werden
Prof. Dr. Dietmar Brandes, Directeur van de universiteitsbibliotheek.
22
Uitzetten als het niet nodig is! BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Slovenië GEBOUW Brežice Algemeen Hospitaal www.sb-brezice.si ADRES Černelčeva cesta 15, Brežice GEBOUWTYPE Algemeen Hospitaal NETTO VLOEROPPERVLAKTE 7,814 m²
Het algemeen ziekenhuis van Brežice is het kleinste regionale hospitaal van Slovenië. Het werd al in de helft van de 19de eeuw opgericht. Vandaag heeft het ziekenhuis een netto vloeroppervlak van bijna 8.000 m2 verspreid over 7 gebouwen met 153 bedden en ongeveer 300 werknemers die zorg dragen voor de 70.000 inwoners van de nabijgelegen gemeenten. De eerste energie-efficiënte maatregelen in het ziekenhuis werden al in 2006 genomen toen het ketelhuis gebouwd werd en stookolie vervangen werd door aardgas. Later heeft de reorganisatie van de energie in de gebouwen voor bijkomende energiebesparingen gezorgd. Tussen 2005 en 2012 werd het verbruik voor verwarming meer dan gehalveerd maar het elektriciteitsverbruik steeg met 49%. Dit was een van de redenen waarom het hospitaal deel wilde nemen aan het Re-Co project.
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit Gas
Institut »Jožef Stefan«
Center za energetsko učinkovitost
Slecht!
35,000 30,000 25,000 20,000
Zeer goed!
Elektriciteitsverbruik, stijgende lijn
15,000
Eerste 2 weken na eerste motivatieworkshop
10,000 5,000 0
10
20
30
40
50
60
70
80
2-week intervals
Figuur 2: Elektriciteitsverbruik per 2 weken sinds de start van 2011
FINALE ENERGIEBESPARING 5.7% 149 MWh/a
CONTACT Barbara Petelin Visočnik
40,000
0
775 MWh 1,824 MWh
PROJECT PARTNER Jožef Stefan Institute Energy Efficiency Centre www.rcp.ijs.si/ceu
herzien. Al deze kosteloze energie-efficiënte maatregelen hebben bijgedragen tot een vermindering in het energieverbruik van bijna 6%. Het geïdentificeerde potentieel aan energiebesparingen van 12,7% kon bereikt worden door enkele budgetvriendelijke Re-Co maatregelen toe te passen zoals bijvoorbeeld een betere afstelling van de ketel, het zo instellen van het systeem voor zonne-energie dat het warm water voor het sanitair levert en hydraulische compensatie in het verwarmingssysteem.
Electricity consumption [kWh/2W]
ALGEMENE BESCHRIJVING
Figuur 1: Motivatieworkshop in mei 2013
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Om het elektriciteitsverbruik te stabiliseren, werden er tussen mei 2013 en mei 2014 vijf motivatieworkshops georganiseerd, opgesplitst per werknemersgroep (verplegend personeel, schoonmaakploegen, bewakers, administratief personeel, enz.). Dit resulteerde in een elektriciteitsbesparing van 5% tegenover het jaar ervoor, de eerste daling in het elektriciteitsverbruik van het ziekenhuis sinds 2005. Er werden ook enkele maatregelen getroffen om het verbruik op het gebied van verwarming te beperken. Zo wordt warm water voor het sanitair niet langer centraal verwarmd maar wel door plaatselijke boilers, waardoor de gemiddelde temperatuur van het water dat de hoofdboiler verlaat, verlaagd kon worden. In één van de gebouwen bleek een plaatselijke condensatieketel bovendien een efficiënter verwarmingssysteem. Daarnaast werd er ook geld bespaard door simpelweg de energiecontracten te
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
The full support of the general management, good cooperation with the technical staff and a correct evaluation of the results achieved are key to a successful re-commissioning project. GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Sommige energiebesparingen kunnen al gerealiseerd worden door simpelweg kosteloze re-commissioningmaatregelen te implementeren. Onderschat het belang van motivatiemaatregelen niet in het veroorzaken van energie-efficiënter gedrag. Uiterst energie-efficiënte installaties zullen namelijk niet doeltreffend werken indien ze niet op een energie-efficiënte manier worden bediend. De interne technische medewerkers hebben voldoende tijd nodig om deel te kunnen nemen aan het re-commissioningproces. Alleen zo kunnen ze ten volle profiteren van de Re-Co expertise, knowhow en ervaring van de externe partner. Re-commissioning kan alleen worden toegepast in een partnerschap dat gebaseerd is op wederzijds vertrouwen.
Na de reorganisatie van de energie in de gebouwen, legden we in het Re-Co project de nadruk op het implementeren van kosteloze energie-efficiënte maatregelen voor het optimaliseren van de bestaande gebouwinstallaties en op gedragsverandering, wat leidde tot bijna 6% minder energieverbruik. In 2014 zijn we bovendien van plan enkele budgetvriendelijke investeringen te doen in Re-Co maatregelen om de energieconsumptie nog verder terug te dringen. Dankzij het Re-Co project hebben we nuttige ervaring opgedaan en nieuwe ideeën gekregen voor de toekomst want we zijn er ons van bewust dat we onze resultaten alleen kunnen behouden en verbeteren door de voortdurende inspanning van alle werknemers voor een efficiënter gebruik van energie. Rok Škvarč, Re-Co project coordinator, Brežice General Hospital
23
Centraal ziekenhuis Seinäjoki BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Finland GEBOUW Centraal ziekenhuis Seinäjoki ADRES Hanneksenrinne 7, Seinäjoki
ALGEMENE BESCHRIJVING Het centraal ziekenhuis Seinäjoki had al deelgenomen aan meerdere onderzoeksprojecten vooraleer het besloot om ook aan het Re-Co project deel te nemen. Bovendien wordt er voortdurend gerenoveerd in het ziekenhuis, wat de selectie voor het Re-Co project er niet gemakkelijker op maakte. Uiteindelijk werd er gekozen om twee elementen in het proefproject op te nemen: eerst en vooral de HVAC/IAQ van de polikliniek in gebouw C en ten tweede de aanwezigheidssensoren voor de verlichting in gebouw H.
worden. Voor Gebouw H werd het ziekenhuispersoneel betrokken in de planning. Zij opperden ideeën over hoe de programmatie van de verlichting aangepastkon worden zodat de aanwezigheidssensoren beter zouden werken. De maatregelen baseerden zich op de feitelijke gegevens in verband met het lichtgebruiksprofiel per kamertype. Het besparingspotentieel werd berekend op basis van aanwezigheid (uren), de nood aan licht (uren) en de hoeveelheid licht vergeleken met de gewoonlijke 'lichten aan' situatie overdag.
GEBOUWTYPE Hospitaal NETTO VLOEROPPERVLAKTE 130,000 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 14,120 MWh Stadsverwarming 12,505 MWh ENERGIEKOSTBESPARING PER JAAR PER KAMER Test aanwezigheidssensoren in kamers Potentieel 14% Potentieel: gerealiseerd:
42 €/a 6 €/a
PROJECT PARTNER VTT www.vtt.fi CONTACT Esa Nykänen
Polyclinic
Figuur 1: De gebouwen van het Centraal ziekenhuis Seinäjoki
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING De planning voor energiebesparende maatregelen in Gebouw C moest eerst en vooral rekening houden met het feit dat problemen met de luchtkwaliteit (IAQ) reeds tot verschillende stappen hadden geleid, zoals het vervangen van de vloerbedekking en een voortdurende werking van het ventilatiesysteem. Toch stonden er nog steeds afzonderlijke luchtverversers in de kamers om het probleem, dat overigens een mysterie bleef, te proberen verhelpen. Reeds in 1996 werden er energiebesparende maatregelen doorgevoerd in Gebouw C. We denken hierbij aan bijvoorbeeld de plaatsing van een installatie voor warmterecuperatie in het HVAC-systeem. Het Re-Co project kreeg geen toestemming om conventionele energiebesparende maatregelen (bijv. kortere ventilatietijden) op te starten omdat dit een risico voor de luchtkwaliteit inhield. In plaats daarvan moest de doelstelling een betere luchtkwaliteit met hetzelfde energieverbruik
Het hele gebouw presteert, niet één technologie of een deel van het gebouw! DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
24
Polyclinic
Figuur 2: Schematisch overzicht van de beginsituatie (links = -20 Pa) en het resultaat (rechts = -8 Pa) van de druk op de gebouwschil
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Als uitgangspunt moest er rekening gehouden worden met het feit dat het probleem van de luchtkwaliteit in de kinderpolikliniek een mysterie bleef na vele renovaties en geanalyseerde luchtstalen. Het HVAC draaide er 24 op 7. Eerst mat en detecteerde het Re-Co project zoals gewoonlijk louter de temperaturen en relatieve vochtigheid. Ondertussen werden de gesprekken met het personeel van de polikliniek en de technische medewerkers voortgezet en groeiden de druk op de bouwschil en de druk binnen naar elkaar toe. Uiteindelijk lagen de cycli van de nabijgelegen afdelingen dicht bij het streefdoel van -5 Pa. De gehuurde luchtverversers zijn niet meer nodig, wat tot opmerkelijke jaarlijkse besparingen leidt. Maar nog belangrijker is de betere luchtkwaliteit binnen met minder geïnfiltreerde lucht in de afdeling. Het gebruik van aanwezigheidsdetectoren voor het sturen van de verlichting in de kamers bleek een goed idee. Het potentieel (14%) was wel groter dan de gerealiseerde besparingen. We onthouden dat gebruikers al in de initiële planfase betrokken moeten worden om de schakelaars en andere technologieën mee te kiezen die ze zullen moeten gaan gebruiken.
Gebouw: ...we hebben geleerd hoe belangrijk het is om de luchtdruk te beheren om de gefilterde luchttoevoer in de kamers te garanderen ...
Elektriciteit: ...gebruikers zouden de hoofdrol moeten spelen in de planning van de lichtbediening, inclusief de schakelaars...
Jorma Hemminki Hoofd gebouwbeheer
Jari Hakala Hoofd elektriciteit en communicatie
Optimalisatie van het energieverbruik in openbaar gezondheidscentrum – Zagreb BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Kroatië GEBOUW PHC Zagreb Centar ADRES Runjaninova 4, Zagreb
ALGEMENE BESCHRIJVING Het openbare gezondheidscentrum – Zagreb Centar stamt uit 1986. Het gebouw telt 6 verdiepingen die in totaal 6.500 m2 beslaan en verbruikt jaarlijks 210 kWh/m2. De belangrijkste energieverbruikers zijn het verwarmingssysteem op gas (75% van de totale energie), het splitairconditioningsysteem dat voor koeling zorgt (6%) en de tl-verlichting (12%). Het grote besparingspotentieel, dat aan het licht kwam na een grondig onderzoek, zette het management van het gebouw aan om een partner te worden in het project.
GEBOUWTYPE Gezondheidscentrum
April
August
March
September
February
October
2010/2011 2011/2012
January
November
2012/2013 2013/2014
Figuur 2: Energieverbruik in verschillende verwarmingsseizoenen.
werd van de mogelijkheden om te besparen. Bovendien stelde het hen ook in staat om de CO2-uitstoot te verminderen. De investeringen in beide maatregelen betaalden zich trouwens al na een paar maanden terug.
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Electricity 277 MWh Gas 1,086 MWh FINALE ENERGIEBESPARING 23.7% 323 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 32,000 €/a
CONTACT
[email protected]
July
December
NETTO VLOEROPPERVLAKTE 6,500 m²
PROJECT PARTNER Alcina, d. o. o.
June May
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN
Figuur 1: Openbaar gezondheidscentrum – Zagreb Centar
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Omdat gas verantwoordelijk was voor twee derde van de energiefactuur, gingen de meeste inspanningen naar de optimalisatie van het verwarmingssysteem op gas en naar het herzien van het contract met de gasleverancier. De optimalisatie van het verwarmingssysteem zorgde voor een vermindering in gasverbruik van ongeveer 25%. De herziening van het gascontract droeg verder bij tot de besparingen dankzij een verlaging van de gasprijs met 18%. Naast het financiële profijt van 31% waardeerde de gebouwpartner ook het verhoogde comfort en het feit dat het personeel zich bewuster
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
Om te kunnen blijven besparen en verdere verbeteringsmaatregelen te kunnen identificeren, is het essentieel om de prestaties van het gebouw te blijven opvolgen en aan te passen. De geïmplementeerde maatregelen waren nooit doeltreffend geweest, hadden het management, het personeel en alle gebruikers van het gebouw hun volledige medewerking niet verleend. Wij geloven dat de kennis en resultaten die dankzij dit project verworven werden, algemeen erkend moeten worden en dat andere instellingen dit positieve voorbeeld zouden moeten volgen.
Het gebouwmanagement stelde zijn vertrouwen in projectpartner Alcina Ltd. en verwelkomde de kans om laaghangend fruit te plukken en zo aanzienlijk wat geld te besparen.
Het Re-Co proefproject opende onze ogen voor al die onbenutte mogelijkheden om fors te besparen die tot dan toe onbenut waren gebleven. In de toekomst hopen we trouwens ook projecten in onze andere gebouwen te kunnen implementeren. We streven ernaar om verantwoordelijke en rationele managers te blijven met betrekking tot zowel de financiën als het energieverbruik. Dit proefproject zou als model moeten dienen voor andere openbare instellingen die gebruik maken van grote gebouwen.
Antonija Balenović, CEO
25
Groot succes door teamwerk
GEBOUW Barmherzige Schwestern ziekenhuis ADRES Seilerstätte 4, Linz GEBOUWTYPE Ziekenhuis NETTO VLOEROPPERVLAKTE 85,000 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 11,845 MWh Gas 7,516 MWh Stadsverwarming 11,581 MWh
Het kloosterziekenhuis Barmherzige Schwestern in Linz bevindt zich in het centrum van de stad en werd opgericht in 1841, waarna het is blijven groeien. In 2004 werd de leiding ervan overgedragen aan de Vinzenz groep. Bijna alle medische specialisaties zijn er vertegenwoordigd maar het richt zich vooral op oncologie, orthopedie en de medische behandeling van kinderen, met name in pediatrische urologie. Het ziekenhuis heeft een bruikbare oppervlakte van bijna 85,000 m2, telt 672 bedden en stelt ongeveer 2.000 werknemers te werk. De faciliteit wordt beheerd door het bedrijf SANTESIS dat ook de technische dienstverlening verzorgt. SANTESIS was de belangrijkste contractpartner van e7 tijdens het Re-Co project. Gezien het energieverbruik verdubbeld was sinds het jaar 2000, werd het hoog tijd om maatregelen te treffen. In 2011 alleen al werd er meer dan 30 GWh verbruikt.
CONTACT Georg Benke
12,500 12,000 11,500 11,000 10,500 10,000 9,500 9,000 8,500 8,000 7,500 7,000 6,500 6,000 5,500 5,000
Start of Re-Co measures
Figuur 2: Evolutie van het elektriciteitsverbruik (2006 to Maart 2014)
FINALE ENERGIEBESPARING 9.2% 2,836 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING >180,000 €/a PROJECT PARTNER e7 Energie Markt Analyse GmbH
verbruik op het gebied van verwarming terug te schroeven. Een van deze maatregelen hield eenvoudigweg in dat het schoonmaakpersoneel ervoor moest zorgen dat de ramen in de verluchte delen gesloten werden. Ook in het warmwatercirculatiesysteem en het stoomnetwerk werden aanpassingen doorgevoerd. Hier worden in de komende maanden grotere besparingen verwacht maar verder onderzoek is nodig.
De c.0 6 Ma y.07 Oc t.07 Ma r.08 Au g.0 8 Jan .09 Jun e.0 9 No v.09 Ap r.10 Sep t.10 Feb .11 July .11 De c.1 1 Ma y.12 Oc t.12 Ma r.13 Au g.1 3 Jan .14
LAND Oostenrijk
ALGEMENE BESCHRIJVING
Elektriciteitsverbruik [MWh/12 mnd]
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
Figuur 1: Hoofdingang Barmherzige Schwestern ziekenhuis Linz
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Bij de aanvang van het project werd het verbruik aan elektriciteit, collectieve verwarming en gas grondig geanalyseerd. Hiervoor werd het door e7 ontwikkelde Power Load Assessment Tool gebruikt. Aan de hand van dit hulpmiddel kon de structuur van het energieverbruik met verscheidene illustraties uitgewerkt worden. De resultaten van de analyses boden nuttige informatie waarmee de gebouwpartner geïnformeerd en bewust gemaakt kon worden over de verdere stappen. Gezien het hospitaal meer dan 230 ventilatiesystemen heeft, lag de focus op de re-commissioning daarvan. Er werden gegevens verzameld over deze systemen en de instellingen werden gecontroleerd, vergeleken met de behoeften en aangepast. In enkele gevallen konden de bedrijfsuren van alleenstaande ventilatiesystemen zelfs met meer dan 60% teruggedrongen worden. Verder werden er ook maatregelen getroffen om het
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
Zoals aangetoond in figuur 2, steeg het energieverbruik vóór het Re-Co project jaarlijks met ongeveer 3,7%. Sinds het project van start ging, is het elektriciteitsverbruik echter met 8,4% gedaald. Als we deze tendens in rekening brengen, werd er dus meer dan 13,6% (~1.700 MWh/j) bespaard. De vraag naar verwarming op haar beurt kon met ongeveer 8% verminderd worden, hoewel 2013 wel 10% kouder was dan 2011. Verder wordt er nog tot 15% aan besparingen verwacht op het gebied van gas, dat gebruikt wordt voor de productie van stoom. Dit moet gebeuren door het verminderen van de druk tijdens kalmere periodes.
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN
Re-Co is niet enkel een proces dat de energie-efficiëntie verbetert en energie bespaart. Re-Co biedt ook heel wat knowhow over energiebesparingen, nieuwe technologieën en energiemanagement en informeert het personeel zelfs over hoe hun gebouw 'werkt'. Deze nieuwe kennis kan de manier waarop een gebouw beheerd wordt aanmerkelijk veranderen en Re-Co de moeite waard maken zelfs wanneer er de gegenereerde besparingen niet zo groot zijn.
We weten dat er nog mogelijkheden zijn voor energiebesparingen die weinig of niets kosten.
De nauwkeurige verbruiksanalyse en goede samenwerking tussen Santesis en e7 vormden de basis voor alle daaruitvolgende succesvolle energie-efficiënte maatregelen
Manfred Steinacher, Technische manager van het Barmherzige Schwestern ziekenhuis in Linz
26
Nog steeds Re-Co potentieel in het Herz Jesu hospitaal in Wenen BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Oostenrijk GEBOUW Heart Jesus Hospital ADRES Baumgasse 20A, Vienna GEBOUWTYPE Hospital NETTO VLOEROPPERVLAKTE 14,000 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 1,970 MWh Gas 252 MWh Olie 3,463 MWh
ALGEMENE BESCHRIJVING Het Herz Jesu hospitaal is een kloosterziekenhuis met een christelijke traditie en een op waarden gebaseerde aanpak. Het klooster werd in 1866 opgericht door de eerwaarde Victor Braun uit Lorraine. In 2007 werd de leiding van het ziekenhuis overgedragen aan de Vinzens groep. Het energiesysteem hier is gebaseerd op olie, elektriciteit en gas. De complexe gebouwtechnologie behelst onder andere 5 stookolieketels, 18 ventilatiesystemen en 7 koelingen. De gebouwpartner van e7 was het facilitymanagementbedrijf SANTESIS Technik für Gesundheid, een dochteronderneming van de Vinzenz groep. SANTESIS werd in het project opgenomen omwille van de stijgende energiekosten in het ziekenhuis en om de kennis van het technisch personeel uit te breiden.
FINALE ENERGIEBESPARING 5.8% 328 MWh/a
Figuur 2: Tapijtdiagram van elektriciteit - de aanpassing is duidelijk herkenbaar.
Andere voorgestelde maatregelen waren bijv. het gebruik van maar 2 van de 4 armaturen in de ingebouwde jaloezielampen in de gangen en het verlagen van de temperatuur in de toevoer en afvoer van het verwarmingssysteem.
Er is nog steeds Re-Co potentieel in het Herz Jesu hospitaal! Momenteel plukken we louter het laaghangend fruit.
PROJECT PARTNER e7 Energie Markt Analyse GmbH CONTACT Christoph Kuh
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Figuur 1: Herz Jesu hospitaal Wenen
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Vroeger lag de prioriteit van het facilitair management bij de beschikbaarheid en veiligheid van de technische uitrusting en niet in het vinden van manieren om minder energie te verbruiken. In de adjunct-plantmanager vonden we echter een gemotiveerde voorstander van Re-Co. Hij was dan ook de sleutelpersoon in de implementatie van de maatregelen. Een van de belangrijkste stappen die ondernomen werden, was het aanpassen van de bedrijfsuren van de ventilatiesystemen die niet overeenstemden met het eigenlijke gebruik. Zo werd er tot 44% bespaard. De gebouwpartner is zich bewust van het potentieel maar het personeel kon en kan nog steeds geen tijd vrijmaken om zich te concentreren op re-commissioning.
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
De eigenaar van het gebouw en de plantmanager of het technisch personeel moeten zich engageren voor het project. Het is voor Re-Co deskundigen belangrijk om ter plaatse aanwezig te zijn en met de lokale medewerkers als partners samen te werken. Het personeel weet goed waar de mogelijkheden liggen MAAR heeft tijd nodig voor het Re-Co project.
Meten is weten. Energie besparen op basis van een buikgevoel is niet mogelijk
Anton Erceg, Plantmanager van het Herz Jesu hospitaal
27
Tomáš bata universiteit in zlín, Tsjechië Energiebesparingen in het rectoraat BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT LAND Tsjechië GEBOUW Rectoraat Tomáš baťa universiteit in zlín ADRES nám. T. G. Masaryka 5555, Zlín GEBOUWTYPE Administratief gebouw NETTO VLOEROPPERVLAKTE 11,075 m² JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK Elektriciteit 1,100 MWh Stadsverwarming 542 MWh FINALE ENERGIEBESPARING 1% 16 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 2,600 €/a
ALGEMENE BESCHRIJVING De Univerzita Tomáše Bati (UTB, Tomáš Baťa universiteit) is een regionale universiteit, gevestigd in de CentraalMoravische stad Zlín in Tsjechië. De universiteit benut circa 15 gebouwen in uiteenlopende afmetingen en vormen, verspreid over de stad. Het Re-Co project spitst zich toe op gebouw nr. 13 dat dienst doet als rectoraat (Rektorát”). Naast een aantal kantoren voor universiteitspersoneel, huisvest het ook de studentenbibliotheek en een centraal auditorium. Het gebouw dat vijf verdiepingen en een technische ruimte in de kelder telt, werd voltooid in 2008. De ovale vorm wordt aan beide zijden geflankeerd door vertrekken die van elkaar gescheiden worden door een centraal glazen atrium. Elektriciteit wordt via het net geleverd aan middenspanning en een collectieve verwarming levert stoom aan een onderstation in de kelder dat deze stoom omzet in warm water. De kantoren worden met radiators verwarmd, de andere ruimten door een HVACsysteem met twee koelingen en ventilatie-eenheden met effectieve warmterecuperatie. De kantoren worden bovendien gekoeld door middel van convectoren.
IMPLEMENTATIE VAN DE
PROJECT PARTNER SEVEn CONTACT Tel.: +420 224 252 115 E-mail:
[email protected]
Figuur 1: Rectoraat, TBU Zlín
RE-COMMISSIONING De energiebesparende maatregelen richtten zich op de verwarming en koeling. Een typische maatregel die weinig of niets kostte was de aanpassing van de thermostatische koppen op de radiatorkranen. In alle kantoren werd de maximale instelling hiervan mechanisch beperkt tot de helft van het bereik. Voordien draaiden de gebruikers de kop namelijk vaak
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
volledig open, wat leidde tot oververhitting in bepaalde ruimtes en tot onvoldoende verwarming in de kantoren die zich aan de uiteinden van het hydraulische netwerk bevonden. De maatregel hielp het debiet in evenwicht te houden en resulteerde niet alleen in energiebesparing maar ook in meer comfort. In de kantoren die het meest blootgesteld werden aan zonnestraling (één verdieping aan de zuidgevel), werden aan de buitenkant van de ramen elektrisch aangedreven zonneweringen in de vorm van lamellen geplaatst. En hoewel dit geen echte Re-Co maatregel was, was het wel noodzakelijk om het comfort bij zomerpieken te verbeteren gezien koeling alleen niet voldoende bleek (de besparing in elektriciteitskosten van de koeling is een gunstig neveneffect). Een volledige koeling van het atrium zou enorm veel energie vergen. Door hogere temperaturen te tolereren en passief te koelen door de ramen nabij het dak te openen en de ruimte 's nachts op natuurlijke wijze te laten afkoelen, kan er al aanzienlijk bespaard worden. Momenteel worden de beschikbare ramen nog manueel geopend. Het is echter aan te raden om meerdere vaste glaspanelen te vervangen door ramen die via een afstandsbediening geopend kunnen worden om zo een passieve koeling mogelijk te maken. Op dit moment worden de verbruiksgegevens alleen voor het gebouw in zijn geheel gemeten. Een van de aanbevelingen is dan ook dat er submeetpunten worden geplaatst voor de belangrijke technische systemen. De waarden worden bewaard in een energie-informatiesysteem dat online toegankelijk is, samen met de gegevens van andere universiteitsgebouwen. De universiteit heeft momenteel geen specifieke energiemanager (de creatie van deze functie is een andere aanbeveling). Voor het HVAC-systeem werden er nog verschillende andere mogelijke besparingsmaatregelen geopperd. Voor de verlichting daarentegen toonde een analyse aan dat de huidige systemen up-to-date zijn en dat er maar een klein potentieel voor verdere besparingen is.
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN Zelfs in relatief nieuwe gebouwen met moderne technische installaties zijn er bijkomende besparingen mogelijk. De identificatie van maatregelen en vooral hun implementatie vereist een goede samenwerking tussen de consultants en het personeel van de klant.
We waren blij met de deelname aan het Re-Co project dat ons hielp onze inspanningen om energiekosten te besparen, verder te zetten. We zijn van plan meer personeelscapaciteit in te zetten om continuïteit te verzekeren in de optimalisatie van het energiebeheer van het gebouw
Radomír Ševčík , investeringsdepartement bij UTB
28
Een breed gamma aan maatregelen verhoogt besparingen en bewustzijn
FINALE ENERGIEBESPARING TF BTB 9% 10.8% 158 MWh/a 247 MWh/a ENERGIEKOSTBESPARING 19,000 €/a 27,000 €/a PROJECT PARTNER Norwegian Energy Efficiency Inc (NEE) CONTACT Thea Mørk (
[email protected])
26.02.
22.02.
18.02.
kWh 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 14.02.
10.02.
06.02.
02.02.
25.01.
29.01.
01.01.
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK TF Elektriciteit 887 MWh Stadsverwarming 871 MWh BTB Elektriciteit 1,179 MWh Stadsverwarming 1,101 MWh
21.01.
GEBOUWTYPE Onderwijs NETTO VLOEROPPERVLAKTE Technische faculteit 11,000 m² Biotechnologie 8,700 m²
Stuureenheid vervangen
17.01.
ADRES Ås
Zonnewering verbeteren (minder koeling nodig) De meeste maatregelen werden met succes geïmplementeerd. De resultaten van het beheer van de sneeuwsmeltsystemen zijn het best gedocumenteerd omdat ze afzonderlijke meters hebben, zie afbeelding 2. Alle maatregelen werden geïmplementeerd binnen het
13.01.
GEBOUW NMBU Universiteit Technische faculteit (TF) Biotechnologie (BTB)
De Noorse universiteit voor biowetenschappen (NMBU) net ten zuiden van Oslo is gevestigd in een historische campus van 6000 are met meer dan 135 gebouwen opgericht tussen 1890 en nu. Er studeren 5.000 studenten en er worden 1.700 mensen tewerkgesteld. Door het complexe patrimonium en de uitgebreide organisatiestructuur zijn er meerdere obstakels voor een energieefficiënte werking. Daarom was de technische directie geïnteresseerd om te onderzoeken welke oplossingen re-commissioning kon bieden. De meeste gebouwen hadden een automatisch energiemonitoringsysteem. Het doeltreffende gebruik ervan was de belangrijkste doelstelling van dit project.
09.01.
LAND Noorwegen
ALGEMENE BESCHRIJVING
05.01.
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
2013
Figuur 2: Energieverbruik (kWh/day) voor één systeem voor sneeuw smelten waarvan de stuureenheid werd vervangen.
Figuur 1: Het BT gebouw van de NMBU universiteit (met natuurlijke zonnewering)
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Het Re-Co project werd geïmplementeerd door een energiedeskundige van Norwegian Energy Efficiency (NEE) en een NMBU energieadviseur. Op basis van een initiële evaluatie van potentieel, complexiteit en stabiliteit werden er twee gebouwen geselecteerd. De audits uitgevoerd resulteerden in de identificatie van de volgende maatregelen: Een beter gebruik van het energiemonitoringsysteem Een actiever gebruik van het centrale gebouwbeheersysteem in overeenstemming met de benutting van het gebouw Sneeuwsmeltsystemen beheren Lucht/warmtelekken voorkomen Manuele besturingssystemen voor ventilatie beter gebruiken
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
operationele budget. Het actieve gebruik van energiemonitoring om fouten in de besturingssystemen te detecteren, het documenteren van besparingen en het identificeren van nieuwe aspecten om zich op te focussen, waren cruciaal voor het succesvolle Re-Co werk in de NMBU.
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN De gebouwpartner vond het project erg nuttig en leerrijk. Een energie-efficiënte exploitatie van gebouwen, energiemonitoring en het gebruik van besturingssystemen vereisen een ononderbroken focus. Naast het concrete technische advies van externe deskundigen bleek ook hun input in dit kader uiterst nuttig. Het werk in Re-Co diende als basis voor de toepassing van maatregelen met grotere investeringen en meer communicatie tussen de betrokken spelers. Werk voor de toekomst omvat onder andere interne verspreiding en meer motivatie van de gebruikers van het gebouw. Het betrekken van de studenten is ook een mogelijkheid gezien de onderwerpen relevant kunnen zijn voor hun studie.
Dankzij het Re-Co project, kreeg de NMBU een extern advies over hoe we onze gebouwen doeltreffender kunnen exploiteren. We zullen deze maatregelen en ervaringen in de toekomst zeker meenemen in ons werk met betrekking tot ons patrimonium. De deelname aan het project was absoluut een positieve ervaring.
Trond Langseth, Energieadviseur NMBU
29
Grootschalige energiebesparing dankzij aanpassing gebouwbeheersysteem
LAND Duitsland
ALGEMENE BESCHRIJVING De BG Klinik in Ludwigshafen is één van de grootste ziekenhuizen voor spoedgevallen in Europa. Het heeft meer dan 10 operatiezalen en is het hele jaar door, de klok rond geopend. Omdat de energiekosten maar bleven stijgen, was de gebruiker erop gebrand om de systemen technisch te optimaliseren.
GEBOUW Berufsgenossenschaftliche Unfallklinik Ludwigshafen www.bgu-ludwigshafen.de
PROJECT PARTNER Steinbeis-Transferzentrum EGS www.stz-egs.de CONTACT Uwe Hemminger
-10%
Druk verlaging
-15%
Kortere werkingstijden
-20%
80 60 40
0
NETTO VLOEROPPERVLAKTE 68,000 m²
ENERGIEKOSTBESPARING 300,000 €/a
100
Temperatuur verlaging
Figuur 2: Mogelijke energiebesparing in een ventilatiesysteem
GEBOUWTYPE Ziekenhuis voor spoedgevallen
FINALE ENERGIEBESPARING 11.8% 2.8 GWh/a
120
20
ADRES Ludwig-Guttmann-Straße 13 Ludwigshafen
JAARLIJKS ENERGIEVERBRUIK elektriciteit 8.7 GWh Gas (voor stoom) 3.9 GWh Stadsverwarming 10.0 GWh Stadskoeling 1.8 GWh
Ventilatiesysteem
Jaarlijks energieverbruik [MWh/a]
BASISGEGEVENS VAN HET PROJECT
Figuur 1: Optimisatie van het ventilatiesysteem.
IMPLEMENTATIE VAN DE RE-COMMISSIONING Een ruwe analyse van het totale energieverbruik bracht aan het licht dat de ventilatiesystemen met 45% van alle energie gingen lopen. Berekeningen van de afzonderlijke systemen toonden verder aan dat er per systeem wel 40% bespaard kon worden op de oorspronkelijk verbruikte energie. In samenwerking met het technisch personeel werden er aanpassingen doorgevoerd aan het gebouwbeheersysteem zoals het bijstellen van de ingestelde waarden, het verlagen van het debiet, het afstemmen van de bedrijfsuren op het werkelijke gebruik, het 's nachts uitzetten van het systeem en het aanpassen van de omstandigheden aan het nieuwe gebruik van de bediende ruimtes. In combinatie met andere budgetvriendelijke maatregelen, zorgde dit voor energiebesparingen van om en bij de 9% op het totale verwarmings- en elektriciteitsverbruik.
DE GEBOUWPARTNER AAN HET WOORD
Het verwarmingssysteem werd geïdentificeerd als tweede grootste energieverbruiker, goed voor 20% van de totaal verbruikte energie. De optimalisatie van het hydraulische systeem door middel van een verlaging van de toevoertemperaturen resulteerde hier in een verdere afname van de energieconsumptie met ongeveer 3%. Globaal gezien werden de energiekosten op basis van beperkte investeringen met ruwweg € 300.000 per jaar gereduceerd. De maatregelen zullen zichzelf trouwens binnen het jaar terugbetalen.
GETROKKEN LESSEN EN AANBEVELINGEN De optimalisatie in de BG Klinik leerde ons dat voor een succesvol Re-Co project de volgende stappen nodig zijn: 1. de hoofdverbruiker vinden; 2. inzicht in de systemen krijgen; 3. samen met de gebruiker maatregelen uitwerken; 4. de gebruiker ondersteunen bij de implementering van de maatregelen en 5. energie besparen. Het was erg belangrijk om al in een vroeg stadium te beginnen samenwerken met de gebruiker en om de maatregelen op een begrijpelijke manier voor te bereiden en uit te leggen. In ziekenhuizen is vertrouwen in wat we doen namelijk erg belangrijk.
Energie werd een steeds grotere kost in ons ziekenhuis. We vroegen ons af: Waar gaat het geld naartoe? Waar wordt de energie gebruikt? Wat kunnen we doen om een verdere stijging te voorkomen? Voor ons was het erg belangrijk om energie te kunnen besparen terwijl we konden doorwerken zonder negatieve effecten op de werking van het ziekenhuis. We besloten om deel te nemen aan Re-Co omdat we hiermee ons energieverbruik konden inperken met kleine investeringen in de optimalisatie van onze bestaande gebouwtechnologie. De resultaten van Re-Co zijn dalende energiekosten die ook gemeten en bewezen kunnen worden. We zijn echter niet van plan om te stoppen. Integendeel, we zijn gemotiveerd om re-commissioning ook toe te passen op andere gebieden en het uit te breiden naar andere soorten energie. Bovendien staan we in contact met andere ziekenhuizen om hen te laten zien hoe goed dit bij ons werkt en om onze knowhow over te dragen.
Burak Isiksal, Hoofd van het departement constructie en technologie, BG Klinik 30
Re-Co project Waarom te veel voor energie betalen wanneer u zonder grote investeringen op energiekosten kunt besparen, louter door het optimaliseren van bestaande installaties en gedragsaanpassingen. Dankzij re-commissioning kunt u uw winst vergroten, uw concurrentiepositie verstevigen en niet alleen uw werkomgeving maar ook het imago van uw organisatie verbeteren. Deze boodschap over re-commissioning komt van de 10 projectpartners uit 8 landen die onder leiding van het Graz Energieagentschap deelnamen aan het Re-Co project (Re-commissioning - Raising Energy Performance in Existing Non-Residential Buildings ) dat in september 2011 gelanceerd werd onder het Intelligent Energy Europe (IEE) programma van de EU. Het algemene streefdoel van het Re-Co project was de rendabele re-commissioning van bestaande niet-residentiële Europese gebouwen te onderzoeken, testen en mogelijk te maken om zo de energieprestaties van deze gebouwen te verbeteren en van het 'hulpmiddel' re-commissioning een gevestigde waarde te maken in het realiseren van energiebesparend potentieel met als doel het behalen van de Europese doelstellingen voor energie-efficiëntie tegen 2020. De belangrijkste doelstellingen van het project waren: proefprojecten in re-commissioning uitvoeren en een uiteindelijke besparing van minstens 10% boeken via maatregelen die weinig of niets kosten; een intern platform van Re-Co deskundigen opzetten om het voor projectpartners mogelijk te maken recommissioningstrategieën, -hulpmiddelen en -advies te delen, te testen en verder te ontwikkelen; Re-Co ervaringen en schoolvoorbeelden verspreiden onder gebouweigenaars en dienstverleners en Re-Co diensten promoten;
MEER INFORMATIE
EUROPEES Re-Co NETWERK
van projectpartners die de Re-Co diensten in hun standaard productaanbod opnamen, Re-Co deskundigen maken; een groot aantal eigenaars van niet-residentiële gebouwen bewustmaken van het feit dat re-commissioning een doeltreffende manier is om de operationele energie-efficiëntie te verbeteren; en een Europees netwerk van re-commissioningdeskundigen opzetten om de re-commissioningprocedures, -hulpmiddelen en -diensten verder te ontwikkelen. Als onderdeel van het Re-Co project, werden er met succes 14 proefprojecten uitgerold die via nieuwsbrieven, studiebezoeken en video's nationaal gepromoot werden. Verder werden er re-commissioningstrategieën en -procedures ontwikkeld voor de implementatie van Re-Co projecten en werd er een re-commissioninghandboek geschreven, bestemd voor zowel potentiële Re-Co dienstverleners als gebouweigenaars. Beleidsinstrumenten en een regelgevend kader die re-commissioningprojecten een duwtje in de rug zouden kunnen geven, werden onderzocht en ook het gebruik van outsourcing tegenover een interne implementatie van re-commissioning werd besproken. Daarnaast werd er ook een interessante enquête over re-commissioning uitgevoerd die aantoonde dat maar weinigen de re-commissioningaanpak kennen. Tot slot kan iedereen die geïnteresseerd is in re-commissioning niet alleen één van de Re-Co projectwebsites bezoeken maar ook lid worden van onze LinkedIn groep, “European Re-Co Network”, om kennis en ervaringen over Re-Co uit te wisselen en zo de Re-Co aanpak verder te promoten en te ontwikkelen zodat hij nog beter aan de behoeften van potentiële klanten gaat beantwoorden en zodat hij kan bijdragen tot het behalen van de ambitieuze Europese energie-efficiëntiedoelstellingen.
Sleutelwoorden voor het Re-Co PROJECT Re-Co project, re-commissioning (ook re-commissioning, retro-commissioning, Re-Co), energie-efficiëntie, energieverbruik en kostenbesparingen, gebouwen, bestaande gebouwinstallaties, optimalisatie, gedragsverandering, energie-efficiënte maatregelen die weinig of niets kosten, energiediensten, ISO 50001
Meer informatie over het Re-Co project vindt u op de website: http://www.re-co.eu/ Maak deel uit van een re-commissioninguitdaging en word lid van LinkedIn-group European Re-Co Network 31
Re-Co project partners
Institut »Jožef Stefan«
Center za energetsko učinkovitost
32
Waarom re-commissioning? Re-commissioning verlaagt het energieverbruik en de uitgaven voor energie met maatregelen die weinig of niets kosten. Re-Co proefprojecten tonen aan dat een energiebesparing van 10% een realistische verwachting is. Re-commissioning is veel meer dan alleen een energieaudit omdat de weinig of niets kostende maatregelen niet alleen geïdentificeerd maar ook toegepast worden. Re-commissioning kan gebruikt worden in gevallen waar energieprestatiecontracten (EPC), om verschillende redenen, niet van toepassing zijn. Re-commissioning is geschikt voor gebouwen met complexe installaties en toestellen, zelfs wanneer de operationele veiligheid cruciaal is (bijv. ziekenhuizen). Het is bovendien gemakkelijk uit te voeren zonder onderbreking van de activiteiten. Re-commissioning is DE MANIER OM TE STARTEN met energie-efficiënte activiteiten.
4
