RDC Fiets- en landbouwverkeertunnel Heinenoord. Aspecten van socia Ie veiligheid

RDC-96-005 Fiets- en landbouwverkeertunnel Heinenoord. Aspecten van socia Ie veiligheid

Fiets- en landbouwverkeerstunnel aspecten

Heinenoord

van sociale veiligheid

. referentieonderzoek . relevante factoren bij sociale veiligheid . toetsing tunnelvarianten en aanbevelingen

februari 1 994

Directoraat-Generaal Bouwdienst RWS

RWS

In opdracht van Zwarts & Jansma b.v. door West 8 landscape architects b.v. Postbus 24326 3007 DH Rotterdam te1.010-4855801

1

INHOUD

1. inleiding

5

2. referentieonderzoek

7

3. factoren voor sociale veiligheid in langzaamverkeerstunnels

23

4. toetsing van de tunnelvarianten en aanbevelingen voor ontwerp en uitvoering van de langzaamverkeerstunnel Heinenoord op aspecten van sociale veiligheid

29

3

1. INLEIDING

publieke discussie Sociale veiligheid in de openbare ruimte is een beladen onderwerp. Het gaat hier vaak om een complex probleem dat vele factoren omvat. Het is een probleem dat grote groepen mensen aangaat en direct verband houdt met de alledaagse leefomgeving (winkelen, naar school fietsen, woon- werkverkeer etc.) en daarom onderwerp is van een publieke discussie met veel emotionele lading. Een analyse van sociale veiligheid vraagt dan ook een genuanceerde kijk op de relevante aspecten en hun samenhang.

. de

tunnel is gesitueerd gebied waar stedelijke bepalen.

buiten de bebouwde kom, buiten het voorzieningen en activiteiten de sfeer

Het heeft weinig zin de conflicten die voortkomen uit deze drie gegevenheden bij de toetsing van de voorgestelde varianten op de spits te drijven. De langzaamverkeerstunnel Heinenoord zal, wat dat aangaat, voor fietsers een potentiele bron van sociale OIiveiligheid zijn.

onderzoek socia Ie veiligheid t.a.v. tunnels. methode Dit rapport focust op de mate waarin de verschillende varianten van de voorgestelde langzaamverkeerstunnel Heinenoord anticiperen op sociale veiligheid. Er worden referenties gemaakt met andere situaties, conclusies en aanbevelingen gedaan. Op dit vlak zijn reeds eerder andere inventarisaties en onderzoeken gedaan, waarvan ook publicaties voorhanden zijn: . Het voorafgaande verkennende literatuuronderzoek door Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) . Fietsverbinding 2e Beneluxtunnel, aspecten van socia Ie veiligheid. West 8 (in opdracht van RWS, januari 1994)

potentieel

probleem

Daar waar open bare ruimte grootschalige infrastructuur kruist, is het sociale veiligheidsaspect direct manifest. Tunnels, viaducten en passages zijn erkende barri~res in loop- en fietsverbindingen. Voor de gegeven situatie en varianten van de nieuw te bouwen langzaamverkeerstunnel t.b.v. fietsers en landbouwvoertuigen naast de bestaande Heinenoord verkeerstunnel zijn een aantal randvoorwaarden zonder meer beperkend voor de ontwikkeling van een sociaal veilige route.

. er is sprake van een diepe tunnelschacht en een relatief steile tunnel. . de lengte van de tunnel is groot, een relatief lang verblijf.

Om inzicht te krijgen in de aspecten die sociale veiligheid van de nieuwe langzaamverkeerstunnel t.b.v. fietsers en landbouwvoertuigen kunnen bepalen is gekozen voor de volgende werkwijze: In hoofdstuk 2 wordt een referentieonderzoek gedaan naar een aantal vergelijkbare Jange fiets/voetgangers tunnels en de overbrugging van een relatief groot hoogteverschil door roltrappenl liften. Daarnaast worden de verschillen in de voorgesteJde varianten voor de Heinenoordtunnel tegenover elkaar gezet. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de verschillende factoren die bij sociale veiligheid in een langzaamverkeerstunnel als die van de Heinenoord relevant zijn. In hoofdstuk 4 worden de voorgestelde varianten ten opzichte van deze aspecten gewogen en worden aanbevelingen gedaan voor ontwerp en uitvoering van de tunnel. Sociale veiligheid is een subjectief verschijnsel dat moeilijk kwantificeerbaar is. In de rapportage is daarom gekozen voor een beeldende benadering met foto's als medium, zodat een meer intui'tieve reflectie mogelijk is.

5

en

tit

i

f I

::irill ~} r: l lii I

~1

I

I

"t

lit

!

I

I

i ! !I! t t t ! ! !

t

If

.II

i

i

II' III

:::J I

1

,

xix

I

I

1

'

.)(!!

1

1

Ix!

IO!-!X r

!'

I

~

I

~

,

,

'

I

!

i

"'I

,

8-

!"

i ,

i

Ni,,

10;

"':;: :

:

I

:

1

!

'

""

'

"

lx,

I ,

,

"

:

'

1 : "I i

I

!

I

;"

I

!::

i

,

, :)(''''':",' '''''I .IU.~: '"' ,I ,tit: .

:

I

)(

I

\

!

,

i"

_

; ,

,I

I

:

)(

I&;' w: .

I

!

)(:;) '" I

""

W i

I

1 .

X:

t:;

~; ~ ~1" '"', !!II

'i

><,

I

i

x,

- ...

I

li1ilNI!

I

I!!

I

Variant' A (VariantB BouwdienstRWS)

I

I

I

i ;-.II ,

)(

)C

I

'

'

I

I

I

I

i!!

i

II

':

I

i

.

I I

:""

'

I

:""i9':

,"' 8\

°:

I

8 10 ' "'

)(

xl

:'"": :'"": 0<, 0<.

~ S:

I

I

~' 8'

8

X

II

ill

I'~ ,

I

1

X ~ ,

:

1

, I

' !

8i8\ .

I

!"'

.,

!

l rr:J:1 ! ! ,)()(

!'o'

:

I!!I

i

I

Variant' B (VariantC BouwdienstRWS)

Ii CI I -I s

Variant 2 A (Variant D Bouwdienst RWS)

xl

s

Variant 2 B (Variant D Bouwdienst RWS)

1>

1

!

III ~ 1-\

Lill I

i

WI§ I! i I

I

I )(

O\!

ill!

"!'

ONTWERP Fiets- en Landbouw verl<eerstunnel

,

!''

~I!",

""~

I ""

I \

!

u .

N

,

'9'i:-"\!IW

:lwIX;~itj~!~i~'~1 ,

,

~

,

1

I 'WW "' iw:o:Ut,Gl "', ! \

St. Ama tunnel

!!:'I

I

I

818 8S18,SIS j

)(:

,,

~

i:

1

.

I

~'

)(

._

1"":' 0 I

I

10. '"

"'I'! iE;-:)(; 1

' I!"I~I~

l

.,

.'

:)(~

1

I

,,

'i '

)(:' ,

-

I

I

I

x

'

i!

1

I

I

I

I

81''' 8

.

I

,

,,,,I

I

!

,I,

-1)(1;!W!)(!=I

,

,

I

, I

,

XI~;-"' ,.: ~ i

i'"'

1):, Si

'" II): S

"'

I

KiIt1JnneI

I

,

I

'

~I "I"

~

!!II

I

, Xii

i

, I

HeinenoordtumeI (besIaand)

_'t l

I

I

.

'

;:,

I

~ a ii.!!I

><

I

'

I

'''

I

S

,

,

Maast\JnneI

I

~ !!I

I,'":

I ;:;I..IX

!

~

i

,:

I

'"

§I!

I

l

N

i: I

I>
)(

I

W

-,

><

I

I

! j . II

I

~

" ~[::,lx '~lo I

1

>< >< I

j

1

:

,

I

><

!

I

Sc:hipho/tunneI

I

I~

I

'

,

IJIINI;li

x,~!~

Ii

, i'

:o-i"

I

' I

i

~!

!

J

I, _

ii

II

I

I'

)(1

II

1

><

i

ii

:;:I~

II ,I I

I

i

t

II

!!I!!II I 8 '" S

I

'i'

I

I

~ :;:i" N!!I

x

I!!i..

I

I~I~

I

' I

I

I IiI

I I 1-l

i

I

I

!

i

I

x

'"

I

j

I

_ ','

X

;

xl

~

II!

j

I

xl I

IIII}

'

I

i!

1

xi

i i

1

I

!il~I-lsl

Variant 2 C (Vanant D Bouwdienst RWS)

2. REFERENTIE

ONDERZOEK

Op basis van pragmatische overwegingen is besloten een aantal lange fiets- en voetgangerstunnels te bestuderen in het zuidwestelijk deel van Nederland en in Belgia.

.

Verder zijn er enkele situaties met lange roltrappen en liften bekeken. . . . . .

c?~

p

Schipholtunnel onder startbaan, Haarlemmermeer. Maastunnel onder de Nieuwe Maas, Rotterdam. Heinenoordtunnel (bestaand) onder Oude Maas, Barendrecht. Kiltunnel onder de Dordtse KiI, 's Gravendeel. St. Annatunnel onder de Schelde, Antwerpen.

0

. Roltrappen

en liften: Metrostations Blaak en Zuidplein, Rotterdam. Tweede

Kamer, Den Haag.

tf SCHPHOl

T\.HIIEL

METROSTA11ONS

BLAAK ZUDPIBN

HEINENOORD1\JNNEL

KLT\HB.

St. AI\I'jA T\nS.

7

5€HIf'HC>btYNNEL Ion;tlo

52& 2

3WltoI. tuonctbuil~)

WMelhuis

,6."""'l"..

(cchln.

vonn1U~ -~ga~~t)s (\
)\

r",,,,A,,,,,,tgsng<>rolxo.

f~~/autobui::; fKit5JAacldbatJMlt*kfx~buls fietoMndbuwwvoo<""rl

V""I~..bI~~ 1Md/xJt1'Mr<.~~b,,;-,

x

I<>utobWs)

r.cb"jdiog

door hoogtev"':;cio1

,;<;!1I;g door h$k/roRing

door v~ai!

sdoong

voj" h<)I"vootg~nWJ8

4.00

Vlijo hoogle

II.DO

""1"

fielsoffi

hO<19I')!<>ndboowv~

broodlG tb.v. v""!~

7.70

hmcdw f.h,v. ~.t1rs

7.70

broOd...

t.!>.V.

lo",1b<>uwvat!w<>r

totalt> I",molbr""dls

7.70

hcUir>9% 1.1>1ak~ hV(IgtR

v2r::;ctu1

ro1l'''!' iJ:.'U1tal.

roHrappp.r\

:1uj;;hlx19te

ro!h3:)

Itfl aanta! litten hoogla,or5<;hli 3fme~~

n~ rollmp~ifl

oen!f3le Nol

, Caf11flf~

b~waklnO

bewo\dr\9-'

8

per""""",

v~:rlk:hting HeR! {rouiurn) -

1/orochrinf)

\'\'is. fLU

x

MAASTUNNEl ,

leng!&

505

fRmtBJ tunneJbuU~n

~

dia<,..twtu""e1bulg V:)m;

fed)~h.

~v'i1OO

vuetgoogessbuis

)(

fictsbuis

)(

liotstvootgongargbui$ f"'ls!autobtJf!! r,etsl1undbouwv",k<wrbuis r",tsft;oldboo1.VV6fk""r voelg~

I

landbouwvetk<JiJ
(.utobuls!

x

scl1Ck!lng rJoor hooglallarschll

sch~

dooI' !)j)k!r
&:ooldir1g

dOOl'

vnj. hoogle

vat1(Jf .11

lf06!{jan9<''''

vn]a hOOgle fu1sors

2,00 4.00

vrija hpngu,:tandhouvwcrkcP.r broodle

tVN, vOOtg<1r1!)efS

bfei>dto l.bN. breedle IfJI,~o

fiat"",,;

I,b.v. landbouwvelK!31X lunnelbroiJdt<>

he!lln9 % vefSchi!

'1)1tt<>p

25 X

f'l)ltrapP$f1

etilol1oogm

",Itrap

iift

4 20 X

a"nla1lifton

'1

hUn;Jteversctrll a(meting

4,30 <2

tota!c hoogta

a""tal

4,30 4,30

fI;j rattrap/11ft

&

W.'1UaID-ha!

camcf?b!!'w?:-:int}

X

bcw~.

per'.<"<M>'>!

X

'iaf;idutng

g~~f 3narri:.:m}

x

w-n:x..:ht;~g.

w;1. {T.:".:

9

St ANNA TUNNEL !oog!e

572

~,t1~ lU!l1:<:~leN dk\1nGu.,

'J{Rll)

4.30

tu",1<J1bul~

fUnd

tUllnal

)(

voetgffi>g<.~.w;s

fietsbuis flatsivostgffi'ger<-..blJis

I'~F'

fielo/&1toouiB

f",tsI1n.>
~6t.J1anQix'\J>w",k,""J voslg
.

tandbwwv6fK"'''WS lautohu;s} ""helding

00'"

h""IJtewarS<'l11I

SCl\?iding

d<JOf hcl<Jmi!ing

SdSfHdJt1y

door

",ija twcg!e

vanWoa

vootgiJng<3fS>

vrije ho,,!!!"

fl\Jt<>8'.

VIIi<> h""gte

landlX)uW\'8!1<eor

br...'<.It<> !;ltv. voo~

:Ui!)

4.00

bfoodte tb.'I"rl8~ro breedte total.

t..b.v. lahdbClIW\'eri<",... tufJ!1<J!b>..'e<J'"

()

het~nB % totals

Vef&;h)t

hrx'lgte

3'1-6 )(

mltr.,. aonlol rultraplJ<m ::>ti;ghD09h.:

foltmp

2.2. 31.5

)(

!i:ft

"iN>""


oitan

hoogreverschil

na fOarup/Oft

\)

~,

afrnuting corlttolo hal . canre.ta

hawakJOg

hewa!orPJS

10

.~

)i bij Uft

gt.~}
vcrfidlting

wit ff.L)

,t!l i}~J'1§

'H~l

im :

pelm"ee1

'JOtiichUng

[1

x

1: Ili!T!!1

KILTUNNEl 1eI
tunr;elbu(lCm

di«mAtor \unnalbt..

wxmfi.x>Jw

r""nth.

voe'tgangefsbu;$

fietsttUis fiets/\IOOI\Jangc.Sbui.

x

fiotslautOOui. flQtsI!3!)(!bO<JW\~rtx!I. flet&;lan<jbOlJ'INoo",er

I

vQ$t~s IandboUWVC1koM)uis

(1IUtObuisI

sci;eidiog

door !1oogtoyorschii

!
do.)< vangmi1

V71]a hoogta

vootQQI>gmS

V~ Mogt. fiotSO<'. vrija hong",

~dte

x

,\.50

1."dhowwvarkacl

tb.v. yo"'gangers

lxe<><1toI.b.v. flet,*,,"

4.O'J

broodte tb.v. landbouv.'\ierkeor totale

wn""lbmf'.t1to

4,2

11011il1g% IOtoiOho~

verochii

17.5 x

ruh'
nantal~'on ,otb-ap

$tqghoQ1Jtc

,it aantal !ifror> hoogtevetSChil111\

rd!repi1lft

3tmBtiMo

M?ol

c~mm~

cemembt.'w8l
:<

bcw.kJl1g$ PfX<~! ve:livhtinq. g!!a! ~tf~um} vl-!(~d}~{r.g

wit Tf.!.:

11 x

-t N

3: m .~ ;U 0 fA

-i

» -i 0 Z

N C

CIQOOOO{

C

"rm-

(II)OOCO

z

~ m m c m

~ ~ m ~

«) ('Y'

~
z 0 i=

~ (I)

0 0:=

F-

LU

~

.<;>: ""' ?:

HEINENOORDTUNNEl ""19m santa!

tUI'tf}t.~:Ji7.un

difHlieter

>00"1'

tSJnt({:Jbui?:i

(ru;hth.

t\Jnf1<JI

vootgtmger6buis fie1!h1h:> fml5lvootgang\:tsbuts )(

f)8ts/3tJtObul5

fknsAi>fldDouwvcrkeerbui5 fiatsil,,,,<jhw'l'M0<""'i vootgunge,!ibuj!; 13f1dbollwverkearbul$

t3\JIDbui>! schul...",]

door hwSlev",s.:hll

srJ1<Jiding door hd
dVOf

\f"'l\)ra~

x

vrfj" hoogle """t()
f$Atwffi

S,50

Vfijohoogto landhou'J'~ktwr bre.e
t.o."".

tJ(oedf~

t.o 'oJ. InIKttxJlIv.tVerke~t

flp.t~r:s

'Ul5

totrne. lume:bI""d,c 1'K:8ing

:1!5

%

totol" hm!Jlc

,<""",hit

25

rC!ffftp aimta~ mln
f{lhn-tp

Jjt{

a«l'tt~

x ~:ft:o)r.

hoogfevcrschi! a1motJng

no fc!1rsp!1ih

>(

t:Qlilm a bawu\ijng

bowf)kings

14

10

cl.:Sntra!p. h~j

persol1t::Jc!

VC:l:Chfjl'9

gelj!

'}atih:;htln~3

\'.ti[ tTL.)

~oatrlumi

)(

(bestaand)

t,.")

<""'"

;.t

VARtAN']"

A

{VARiANT B Bouwdienst RWS}

t,V.

+ F. V'bRB\ND\NGHE\NENOORDl'UNNEl V\g$. 'lwart$ & Jansroa

945

fo>1\)\o

2

"""toI~"fI

8.30

di3m
--.-

rond

V<1<m!Ul1!1el

vootg~ r"l$bui.~ r"'W\IO<:tll""9"'sbuis fie1Sl;>Ut~

~_:p G

f"'fskndbou~oorlx"s )(

f~oorl v~s

_J

l8ndtx>u~eerbuis (BlI!obui$} 5Ch2kJir'9 doo< hoogt""...sch~

x

sd1eSd1l'lg

doOr

x

sd18iding

dOC< VfJf19"18

h9.K1raili«g

vrlje 11oOg1:~vootgange<s

2.20

vrlje haoQt6

r",tser.

500

",ip> hoogt"

!andt~)uwv,..
5.00

broddrsLb.v.vOOl~

1.50

bree<JtoI.b.v. fi<J~

4.25

lJreadte I.b.v. tondbouwvW"'"

4.25

tOto~ tunro!b<e<>dt6

6.50

h<J8ir'9%

3,3

t"toto hoogta """xh~

30

rotll'ap

x

oanta!

4

roltf:>ppon

S!ijghOOgto wttrap

12

~ft

x

"ontal Kfwa

2

hoo<)tov6fSChil

na roItmpl1ift

afmot.iog cenf/ale

""mom

haJ

bawaking

h"WlJldngs

fJ<>!sooool

"",*"hting gee! (Mtrium)

16

verlk:f1ting wit fLL.}

15 35x 28

--~

.o~-~~..._~~

-

VARIANT L.V. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

&

18

(VARIANT C Bouwdienst RW5)

lengte

900

santal tumelbuizen

2

diameter

8.30

tume1buis

rand

vorm tunnel

voetgangersbuis foetsbuis

I~

Q

,/!

x

foetslvoetgangersbuis

F.

lletslautobuis

F.

foetsllandbouwverl<eerbuis

~y?

lletsllandbouwverl<eerl vootgangersbuis

x

landbouwverl<eerbuis

&

(autobuisl scheiding door hoogteverschi scheiding door heklrailing

JJ--:-lliwC'~~~~--:'~~':':::;;;t1~~1~ /~.-C '..

schekflf1g

door vangrai

vrije hoogte vootgangers

2.50

vrije hoogte foetsers

2.50

vrije hoogte landbouwverl<-

5.00

breedte

1.50

t.b. v. vootgange<s

breedte t.b.v. foetsers

5.00

breedte t.b.v. Iandbouwverl<-

5.00

tatale

7.00 (IIets)

tunnelbreedte

helling% tatale

2.5 +0 (foets)

hoagte

verschil

28.5 (OOts)

roltrap

x

aantal

3

raltrappen

sti)9hoogte

15.5

roItrap

x

~ft aantal ~ften

. ~E:i;.X~~~~~]~..

hoogteverschi afmeting camera

na roitrapMt

centrale

haI

9 37 x 30

bowaking

:;

- ~! ::

\~ jj

bowakings personeel verfochting

gee! (natrium)

ver1ichting

wit 1T.l.)

17

VARIANT 2 A D Bouwdienst RWS)

(VARIANT

LV. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

850

Iongte aantal tunneIbuilen diameter tuMelJuis

11.5

vorm tunnet

rend

vootgangersbuis foetsbuis foetslvootgangersbuis foetsJautobuis foetSAandbouWll8fkeeo1Juis

x

fietsJlandbouWll8fkeerl vootgangersbuis IandbouWll8fkeerbuis

(autobuisl scheiding door hoogteverschil

x

scheiding door heklrailing

x

scheiding

rr'"",,":'~',,"C'if="'="'..

door vangrail

vrije hoogte vootgangers

2.20

vrije hoogte

fietsers

5.00

vrije hoogte

Iandbouwverkeer

5.00

vootgange<s

1.50

breedte

t.b.v.

breedte t.b. v. foetsers

7.75

breedte t.b.v.landbouwverkeer

7.75

torale

9.80

tunnelbreedte

hoogte

verschil

33

4

roItrappen

stJjghoogte

16.5

roItrap

III'

if!

x

aantal iften

2

hoogteverschU afmeting camera

;t'i

x

roltrap aantal

:t.

3,3

holing % totale

:f~

~

na roltrapAift

centrale

haI

-0----

13.5 46 x 28

bewaking

bewakings personeel

18

verlichting

geal (natrium)

verlichting

wit IT.LI

:.

VARIANT 2 B l.V. + F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

(VARIANT D Bouwdienst RWS)

lengte

850

aantal tunnelbuizen

1

diameter tunnelbuis

11.5

vorm tumeI

rend

voetgangersbuis roetsbuis

.:I~~~~i=~.~ I I

fiets/vaetgangersbuis

I I

roetslautobuis foetsJIandbouwverkoorbuis foetsilandbouwverkeerl voetgangersbuis

X

Iandbouwverkeerblis (autobuisl

T":~":":::':'?T:::'::'~:"~;':~"'::~"i

:>-

~

,

I

I I

scheiding door hoogteverschB

X

scheiding door heklraBing

X

scheiding door vangraB VIiI"hoogte voetgangers

2.20

VI'je hoogte fietsers

5.00

vrije hoogte Iandbouwverkeer

5.00

breedte t.b.v. voetgangers

1.50

I

breedte t.b.v. fietsers

7.75

~

breedte tb.v. Iandbouwverkeer

7.75

tatale tunnelbreedte

9.80

heDing%

3,3

tatale hoogte verschll

33

roltrap

X

aantal roItrappen

3

stiJ!jhoogte roltrap

16.5

flit

X

aantal fllten

1

hoogteverschB na roltrap~ilt

13.5

a/meting centrale haI

46 x 24

-9:::===G--I-

camera bewaklng

~Ij

bewakings personeeI verfichting gee! (natrium) vertichting

wit {T.l.)

19

VARIANT 2 C * (VARIANT D Bouwdienst IengIO

RWS)

L.V.

+ F. VERBINDING HEINENOORDTUNNEL vlgs. Zwarts & Jansma

850

* Deze variant zal worden aangepast. Roltrappen en lift worden verplaatst naar de andere zijde van de LV. wag, in OOtverlengde van de tunnel.

aantallunnelbuizon diamal.. tunnoIbuis

11.5

voon tunnel

rand

voetgangersbuis

rlOtsbuis rlOtslvoolgangorsbuis liots/autObuis

rlOtsAandbouWVOfkOOfbuis IiotsAandbouWVOfkoorl voelgangorsbuis

x

IandbouwvorkOOfbuis

tautobuisl schoiding

door hoogtovorschil

x

schoiding

door hokJraiIing

x

schoiding

door vangraiI

vrije hoogto

voelgangors

2.20

vrijo hoogto

rIOlSOIS

5.00

vrije hoogto

Iandbouwvorkoor

5.00

broodto

I.b.v. VOOIgangors

broodtol.b.v. broodto latale

Iiotsors

I.b.v. IandbouWVOfkoor

1.50 7.75 7.75 9.80

tunneIbreOOlO

hoIIing%

3.3

lalale hoogto vorschiI

33

roltrap

x

aantal

3

roltrappon

slijghoogto

-"hi

16.5

roltrap

x

1ft

. - - - e:

ill j =

:::..Q --1-

II !

aanta! 6fton hooglovorschil a!meting camera

na roitrapAift

centrale

haI

! I i

13.5 46x 21

bowaking

bowakings personool

20

vorlichting

gee! (natriuml

ver1ichting

wil (T.l.)

~~

... N

N N

3. FAKTOREN VOOR SOCIALE VEILIGHEID IN LANGZAAMVERKEERSTUNNELS TECHNISCHE UITVOERING

depte, Iengte, doorsnede, heIingshoek, maatvoering en ruimtelijke organisatie De basis voor de optimalisatie van het sociale veiligheidsaspect li91in de dimensionering en de technische uitvoering van de tunnel. Met de technische uitvoering wordt de aard van de tunnel bepaald. De referentiestudies laten zien hoe bepalend deze aspecten zijn. De huidige fietsverbinding in de Heinenoordverkeerstunnel is zeer steil (4 %). Doordat fietsers en tegemoetkomend landbouwverkeer hard naar beneden rijden is de situatie gevaarlijk. Een holle en diepe tunnel, waarin het eindpunt niet zichtbaar is, biedt weinig overzicht en wordt al snel als onveilig ervaren. Een ronde tunnelbuis oogt ruimer dan een tunnelbuis met een vierkante of rechthoekige doorsnede, omdat bij gelijk profiel grotere hoo91en ontstaan. De St. Annatunnel in Antwerpen heeft een kleine diameter en een ronde buis, maar hier is door de vlakke ligging (0 %) het eindpunt altijd zichtbaar. In de Maastunnel wordt duidelijk dat de dimensionering/maatvoering van de entree een belangrijke rol speelt. De grote, voor het huidige gebruik overgedimenseerde, entreehal en de roltrappenschacht hebben een voordelig effect op het gevoel van veiligheid. Hetzelfde geldt voor de beleving van de grote ruimte waarin de roltrap afdaalt bij Station Blaak. De technische uitvoering en constructie van de tunnel dicteren de structuur en organisatie van de tunnelruimte. Dit is van belang voor de orientatie. Mensen verliezen snel hun orientatie als de trappen, liften, hellingen en de tunnelbuis ten opzichte van elkaar gedraaid zijn. De onderzochte tunnels met een lineaire ordening (huidige Heinenoordtunnel e.a.) geven geen problemen. De Maastunnel (met verdraaide en verspringende structuur) zal sommige mensen het gevoel van orientatie ontnemen en het idee geven in de Parijse metro te zijn beland. Nadelen die het gevolg zijn van een specifieke technische uitvoering zijn met altematieve vormgeving nauwelijks te ondervangen.

liften en roItrappen Uften en roltrappen zijn nodig om het grote hoo91everschil te maken. In een tunnel zijn dat de meest gevoelige onderdelen. Ze zijn kwetsbaar in functioneren, vervuilen snel, vragen aparte ruimtes waardoor hoeken ontstaan. De gebruiker is genoodzaakt zich op te sluiten (lift) of zich in een stroom te begeven (roltrap) en kan gedurende enige tijd "geen kant meer op" . Hoe sterk liften en roltrappen bepalend zijn voor het gevoel van veiligheid blijkt uit het verschil tussen enkele tunnels: De huidige Heinenoordtunnel heeft storingsgevoelige liften om een hoek ten opzichte van de tunnel. De liften zijn gesitueerd in het deel waar de tunnel reeds open is; er is overzicht en daglicht. De lift is alleen van beneden naar boven toegankelijk. De afdalende fietser heeft de keuze tussen 4% naar beneden racen of lopen. De Kiltunnel heeft roltrappen in een nis in het open deel van de tunnelbak. Deze nissen zijn geen aanlokkelijk perspectief. Ook hier is slechts gebruik van beneden naar boven mogelijk. Een interessante vergelijking is de manier waarop de ra/trap in de schacht of de ruimte is getrokken. Bijstation Blaak heeft de gebruiker van begin af aan overzicht over de ruimte, bij metrostation Zuidplein "verdwijnt" men in een gat zonder overzicht over de ruimte beneden. De len91e van de roltrappen is niet het belangrijkste aspect; de situering en de vrije ruimte blijken bepalender. De Maastunnellaat zien dat de aanwezigheid van een apart gebouw, waarin roltrappen en liften zijn ondergebracht, de nadelen van roltrappen en liften enigzins kan ondervangen. De grote dimensionering van deze ruimte en de aanwezigheid van meerdere stijg- en daalpunten, die nooit tegelijkertijd buiten bedrijf zijn, geven de reiziger overzicht, zekerheid en comfort. Meer dan dat is er zelfs sprake van enige verstrooiing. De lift in de schacht van Station Blaakis een hydraulischeliftop een cilinder met een glazen kooi. Door deze open situatie blijft de gebruiker daarom deel van de ruimte en houdt een good overzicht.

23

vertichting, reflectie en schaduw De verlichting van de tunnelbuis, de trappen en entrees, de kleur en de reflectie van de toegepaste materialen zijn het meest sfeer bepalende aspect van de tunnel. De Kiltunnel is een donker gat, de huidige Heinenoordtunnel in mindere mate. De Maastunnel en de St. Annatunnel zijn heldere, goed verlichte ruimtes met glanzende en oplichtende tegelwanden. De St. Annatunnel heeft verlichting van bovenaf en door de ronde vorm onstaan er "aura's" van licht in de tunnel. De keuze van het type licht speelt een belangrijke rol. Gele natriumverlichting neemt een deel van het kleurenspectrum weg. Kleuren verschuiven en vervagen, wat ook een nadelig effect heeft op het zien van diepte. Witte T.L.-verlichting heeft deze nadelen veel minder. Voor langzaamverkeersgebieden heeft een goede en "witte" verlichting een positieve uitwerking op de sociale veiligheid. Het referentie onderzoek brengt ook de betekenis van schaduw naar voren. Ais de verlichting in de zijkant van de tunnelbuis is gemonteerd, zal de bewegende fietser of voetganger zich steeds zien ingehaald worden door zijn eigen schaduw op de andere tunnelwand (Maastunnel). Verlichting meer boven in de tunnelbuis gemonteerd, een continue lijnverlichting of indirecte verlichting door het aanstralen van de wanden voorkomen dit nadelige effect. Bij de schacht van Station Blaak blijkt hoe sterk het voordeel is van een direkte toetreding van daglicht. Door de transparante overkapping is het hele gat (de trappen en de liftruimte) goed gelijkvormig verlicht. De Schipholtunnel en de Maastunnel hebben een betonnen wegdek dat niet alleen lichter, maar ook gladder blijkt dan dat van asfalt of tegels in de andere tunnels. Het lichte betonnen wegdek van de Maastunnel maakt de flauwe helling in de tunnelbuis goed afleesbaar.

informatie Tunnels zijn kunstwerken met een complexe structuur en technische 24

installaties. Wanneer het gebruik van de tunnel niet direkt leesbaar is en men niet direkt weet hoe alles in elkaar zit en functioneert, zijn een goede route en gebruiksaanwijzing veel betekenend. De St. Annatunnel heeft speciale bordjes waarop de doorsnede van de tunnel gegeven is. Interessant zijn de ingemetselde tegeltjes in de tunnelbuis, die de af te leggen afstand markeren. Bij de Maastunnel is goed aangegeven hoe de roltrap gebruikt moet worden, waar de politiepost is en waar de veiligheidsknoppen zitten.

water, lucht, wind en geluid Een ander gebleken aspect is de wateroverlast. Condens, lekwater en naar beneden afstromend water leiden tot natte, vieze donkere plekken die de sfeer in de tunnel en het gevoel van veiligheid nadelig beihvloeden. De huidige Heinenoordtunnel maakt dit probleem duidelijk. In de Schipholtunnel zijn de afwateringsgoten aan weerszijde van de tunnel op een vanzelfsprekende wijze benut in de detaillering van de tunnel. Naast water spelen de kwaliteit van de lucht en het windtunneleftect een belangrijke rol in de beleving van de tunnel. Brommers die met ingeschakelde motoren de lucht kunnen bederven vragen toezicht. Ventilatie is een voorwaarde. De Kiltunnel en de huidige Heinenoordtunnel maken pijnlijk duidelijk hoe sterk verkeerslawaai de fietsers en voetgangers teistert. Het alles overstemmende lawaai van een autosnelweg maakt de fietser/ voetganger tot een anonieme gebruiker die zich geen eigen plaats kan toeeigenen. De Maastunnel en St. Annatunnel zijn daarbij vergeleken beter functionerend. Uit het referentieonderzoek blijken geen specifiek akoestische ingrepen in tunnels. Het is echter denkbaar dat geluiddempende voorzieningen een bijdrage kunnen vormen wanneer fietsers/voetgangers en gemotoriseerd verkeer in een tunnelbuis worden gecombineerd.

Hiernaarzou specialistischor.derzoekgedaan moeten worden.

VORMGEVING

architecttu Na de bouwtechnische uitvoering is de vormgeving, de architectuur van de tunnel het meest bepalend voor de sociale veiligheid. Door een uitgekiende en ge"integreerde architectuur krijgt een tunnel een karakter zoals een brug of een station dat kan hebben. De Maastunnel en de St. Annatunnel zijn schoolvoorbeelden van zo'n benadering. De doorgang onder de Maas is een reis, een dramatische opeenvolging van perspectieven, ruimtes en gebeurtenissen. Het uitzicht over de rivier en de kades, de royale entrees, de ventilatiegebouwen, de grote hal met vensters op het water voor een laatst contact met de Maas, de "watervaltrappen" naar beneden, de haakse aansluiting op de tunnelbuizen met de railing, het afstaprandje en de gedraaide trap naar de voetgangerstunnel, de tocht door de ijle wind naar de overkant, daar weer leidend tot de ontknoping van het andere uitzicht over de rivier. De detaillering van het geschilderde beton- en glimmende tegelwerk is samenhangend en verzorgd, en draagt duidelijk het stempel van een periode waarin trotse en heroische kunstwerken als deze tot stand kwamen. Daardoor wordt de tunnel deel van de geschiedenis, deel van het erfgoed van de stad. Door de monumentale entree- en ventilatiegebouwen zet de tunnel zich als een duidelijke image op het netvlies en vormt een landmark in de stad en aan de rivier. Bijde Maastunnel, aan de noordzijde, waar ventilatiegebouw en entree gescheiden zijn zal de willekeurige fietser geneigd zijn de tunnelentree te zoeken bij hat hoge ventilatiegebouw.

de weerspiegeling van menselijke maat maken het mogelijk dat de tunnel zich gaat verhouden met de gebruiker. Het kleurgebruik (Station Blaak), de lambrizering (St. Annatunnel), het draaiende trapje met leuning (Maastunnel) maken dat de tunnels veiliger worden ervaren. In de St. Annatunnel zijn twee zeer interessante details: de muren langs de roltrappen hebben kleine reclamepaneeltjes in een lijstje. De gebruiker heeft, zonder dat hij het zich bewust is, enige afleiding. Een andere vondst is de afwerking van de tunnelbuis. Op ooghoogte is een zwarte tegellijn gemetseld, zodat een horizoneffect optreedt die de tunnelbuis een iIIusievan ruimte geeft. De verlichting vormt opeenvolgende lichtringen (aura's) die de diepte maken. Duurzame en afwasbare materialen hebben de voorkeur boven snel slijtende en vervuilende materialen. Tegelwerk, roestvrijstaal, graniet en slagvaste armaturen werken mee aan sociale veiligheid. Opvallend is dat de houten roltrappen van de Maastunnel en de St. Annatunnel juist omgekeerd werken. Deze houten roltrappen zijn binnen gesitueerd; behalve dat het materiaal een andere uitstraling heeft, maken deze ook een zachter geluid dan roestvrijstalen roltrappen. Zeker wanneer men met een fiets is, ogen deze houten trappen minder eng en gevaarlijk dan de roestvrijstalen. De Kiltunnel en de Heinenoordtunnel zijn zeer terughoudend vormgegeven. Ze hebben eerder het karakter van een onder de rivier

doorgetrokken snelweg dan van een tunnel. Dat maakt het voor fietsers moeilijk zich met de tunnel te identificeren. Verlichting, waarschuwingsborden, hekjes, deuren e.d. geven de tunnel daarom een karakterloze en rommelige afwerking, die de maat en perceptie van de eenzame fietser negeert. Ook een lange tunnel als de Schipholtunnellijkt ontworpen als autotunnel die nu 'toevallig' door fietsers wordt gebruikt. Er is sprake van een weinig toegesneden ontwerp.

tIAh1iIL Irinn, materiaalkeuze

Evenzeer bepalend is de detaillering van de tunnel. De aandacht die is besteed aan de afwerking van de Maastunnel, St. Annatunnel of het Station Blaak komt direkt ten goede aan het gevoel van welbehagen. De welstand (die ook wordt bepaald door de mate van onderhoud) en

25

BEHEER EN ONDERHOUD

VBUGHEID

beheer

tmneIwachten

Het beheer van de langzaamverkeerstunnel verdient speciale aandacht. Slijtage, vandalisme, lekkage, graffiti en vervuiling wekken onrustgevoolens op. In de huidige Heinenoordtunnel en in mindere mate in de Kiltunnel, vormen slijtage van het wegdek door tractoren en landbouwmachines geoombineerd met lekkage en instromend regenwater een probleem. Natte wanden, gaten, kuilen en plassen, rottende spruitjes. In het algemeen zorgen graffiti, urineren, opeenhoping van vuil, vandalisme zoals brandstichting en vemieling van de verlichting voor een 'unheimische' sfeer. Vooralliften zijn in dit opzicht kwetsbare onderdelen. Tunnelbeheer is onmisbaar, en moot preventief, regelmatig en aecuraat plaatsvinden. De ervaringen in de Rotterdamse metrostations bevestigen de preventieve werking van veel en vaak schoonmaken. Elke dag worden de stations schoongemaakt, wat merkbaar een drempel vormt voor vervuiling. Een geregeld schoonmaakschema moot zorgdragen voor het legen en schoonmaken van de afvalbakken, verzamelen van strooivuil, verwijderen van graffiti, schoonhouden van afwateringskolken, wanden en wegdek.

De beveiliging van langzaamverkeertunnels is het meest directe instrument ten behoeve van de sociale veiligheid.

Ventangbaarheid

Versleten en kapotte onderdelen mooten direct vervangen en hersteld worden. Een en ander betekent dat gladde resistente en duurzame materialen de voorkeur hebben. Elementen mooten zo zijn gedetailleerd dat ze snel vervangbaar zijn.

26

en camera's

Wat betreft de vergeleken referentietunnels springt de Maastunnel daar als positief voorbeeld uit. Hier is een oombinatie van camera's, tunnelwachten en politie aanwezig. De tunnelwachten posten bij de inen uitgangen. Ze hebben geen wapen- of arrestatiebevoegdheid maar beschikken over portofoons en dienstgazelle's. Ze wijzen fietsers erop tijdig af te stappen, begeleiden oude dames door de tunnel, geven overtreders aan bij de politie, beantwoorden vragen van tooristen, helpen bij problemen met de roltrap, bedienen de liften, kennen de voetbaluitslagen en maken de stedeling trots op hun tunnel. De Rotterdamse tunnelwachten (een ploegendienst waarmee de tunnel 24 uur per dag door steeds vier mensen worden bewaakt) zijn gekoppeld aan een dienstdoende politiefunctionaris, die in de oommandopost van de tunnel aanwezig is. In de Kiltunnel en de huidige Heinenoordtunnel is videobewaking aanwezig. Camerabewaking kent als voomaamste beperking dat hat vooral registrerend is, en er veel tijd tussen een incident en een reactie kan zijn. Om het gevool van veiligheid in de camera-bewaakte tunnels te versterken, dienen in de tunnel en bij de ingangen borden geplaatst te worden, waarop is aangegeven dat de tunnel met videocamera's wordt bewaakt. De lengte van de Kiltunnel en de Heinenoordtunnel veroorzaakt het praktische probleem van 'blinde vlekken'. Oak de groone plastic flappen tegen verblinding op de vangraillaat de fietser even uit beeld verdwijnen. De overige tunnels hebben geen bewaking. De bestudeerde tunnels maken duidelijk dat voor langzaamverkeerstunnels buiten de bebouwde kom geldt dat de aanwezigheid van

tunnelwachten of regelmatige surveillance cruciaal is voor het

fietsroute van betekenis. en is daarom te leeg om veilig te zijn.

garanderen van gevoel van sociale veiligheid.

alarmknoppen De veiligheid wordt ook gediend met alarmkooppen. Uften en roltrappen moeten kunnen worden stilgezet. Opvallend is dat in de onderzochte tunnels geen algemene alarm- of noodkooppen voorkomen. Het zou zinnig zijn te onderzoeken of op regelmatige afstand voorkomende noodkooppen met intercom, een bijdrage kunnen leveren aan hat gevoel van sociale veiligheid. In geval van bedreigingsgevaar kan men om hulp vragen of een licht- of geluidsalarm aanschakelen. Of dit praktisch uitvoerbaar is, zal nag moeten blijken.

spiegeIs Nissen, hoeken, gaten, holen en bochten dienen vermeden te worden. Een lift-entree als in de huidige Heinenoordtunnel en een roltrap-nis als in de Kiltunnel zijn onoverzichtelijk en onveilig. De haakse bocht van de Maastunnel onderaan de roltrappen zijn voorzien van spiegels zOOat men achter de muur aankomende mensen tijdig kan zien.

Uit het referentie-onderzoek blijkt zonneklaar dat tunnels die onderdeel zijn van toegankelijke druk gebruikte stedelijke routes betere voorwaarden hebben voor sociale veiligheid dan die buiten de bebouwde kom. Bewaking, beheer en vormgeving kunnen oog zo goed geregeld zijn, als de aanlooproute onveilig is, zal een groot deel van de potentiale gebruikers niet meer komen. Zowel de Kiltunnel, de huidige Heinenoordtunnel, de Schipholtunnel als de Noordzijde van de Maastunnel (tippelzone), hebben dit soort problemen. De route naar de tunnel toe is even belangrijk als de tunnel zelf. De entrees van de Maastunnel zijn zo ontworpen dat men vanuit het goad bewaakte entreegebouw overzicht heeft over de omringende ruimte. Men heeft de mogelijkheid indien men het niet vertrouwd even te wachten om vervolgens met een andere passant mee te tietsenl lopen. Het ervaren van andere fietsers en voetgangers draagt bij tot passieve veiligheid. Oogcontact met tegenliggers of tegemoetkomende wandelaars, het zien en gezien worden, geeft sociale controle.

vennijdbaarheid De vermijdbaarheid, hat bestaan van een altematief voor de tunnel kan, op bepaalde tijdstippen waarop men een sociaal onveilige tunnel niet wil gebruiken, een uitkomst bieden.

ROUTING

routes De passieve veiligheid van tunnels is athankelijk van het gebruik zeit. Een lege tunnel stoot at, een te volle tunnel eveneens. Een belangrijk voordeel van stedelijk gesitueerde tunnels is hun ligging op doorgaande routes. Woon-werkverkeer, winkelpubliek, scholieren, buurtbewoners en hondenuitlaters maken gebruik van daze tunnels. De Schipholtunnel sluit op dit moment niet aan op een doorgaande

27

WEGING SOCIALE VEIUGHEID

1A

1B

2A

2B

2 C)*

B

C

D

D

D

diameter tunnel

-

-

+

+

+

hellingspercentage

-

+

-

-

-

overzicht in tunnel

-

+

+

+

relatieve ruimte fietsers en voetgangers

-

fietsers bij landbouwverkeer)1

- -

voetgangers beschermd)2

+

oversteken fietsers en voetgangers)3

:i:

plaatsing van de lift in de hal)5

+

+ + ++ +

-

concentratietrappenen lift)4

++ -

+ + ++ + -

+ + + ++ +

++ +

kolomvrije ruimte

-

+

+

-

:i:

aanwezigheid restruimte, dode hoeken

++

-

+

-

+

directheid routes maaiveld

-

++

-

:i:

:t:

+

-

positief negatief

++

++

:t

onbepaaJd

bereikbaarheidgemotoriseerd verkeer)6 )1 12 13 14 15 16 )

28

*

++

betreft geluid. vervuiling door hoogteverschill hek kruisen met landbouwverkeer op tunnelniveau betreft bezonning. blinde hoeken t.b.v. hulpverlening, beheer en onderhoud Bij de beoordeling van variant 2 C is uitgegaan van de aanpassing van de plattegrond zoals vermeld op biz. 20.

-

++

(varianten Bouwdienst RWS)

+ +

4.

TOETSING VAN TUNNEL VARIANTEN, AANBEVELINGEN VOOR ONTWERP EN UITVOERING

vergelijlcing varianten

In de door Zwarts & Jansma uitgewerkte ontwerpen voor de nieuwe langzaamverkeerstunnel Heinenoord is sprake van twee principe oplossingen: Mn buis of twee buizen. Beide principes zijn in respectievelijk 3 varianten en 2 varianten uitgewerkt. Op basis van een aantal relevante criteria, genoemd in hoofdstuk 3, zijn deze varianten doorgelicht op hun betekenis van sociale veiligheid. Daze weging is weergegeven in een overzichtelijke kruistabel.

aanbeveIingen De onderlinge vergelijking van de genoemde aspecten die bijdragen aan sociale veiligheid levert verschillen tussen de varianten op. Aile varianten hebben zowel voor- als nadelen. Het lijkt dat zowel voor de Mnbuizige als de twMbuizige oplossing de assymmetrische varianten bater scoren. Hoewel aile voorgestelde varianten zekere pluspunten hebben, moet gesteld worden dat variant 1B met een scheiding van fiets- en landbouwverkeer voor de aspecten van sociale veiligheid de voorkeur verdient. Uitgaande van de praktijk dat dit soort tunnels niet continue worden schoongemaakt, is de combinatie van landbouwverkeer en fietsers in Mn tunnel een groot nadeel. Landbouwverkeer vervuilt de tunnel(s): klei en rottende (van de oplegger gevallen) oogst op de grond, bespatte tunnelwanden, veel water dat met banden en machines. wordt meegenomen, relatief vaker kapotgereden wegdek, enorm lawaai en uitlaatgassen. Bovendien zijn landbouwmachines voor sommige gebruikersgroepen verleidelijk als 'sleeplift', hatgeen tot gevaarlijke situaties kan !eiden. Bij de voorgestelde varianten heeft 1B ook hat voordeel dat de fietser een minder steile tunnelbuis heeft. Minder steil zodat hat makkelijker en veiliger fietsen is en men een veel verder zicht de tunnel in heeft.

Variant 1A met de combinatie van landbouwverkeer en fietsers in Mn buis met een kleine diameter scoort in dit opzicht het slechts. Hier is sprake van een accumulatie van nadelige factoren: kleine tunneldiameter; Mnrichtingsverkeer dus de helft van de potentiele gebruikersstroom; steile helling zonder overzicht naar het overliggende tunneleinde; een relatief sterke vervuiling (klei, modder, oogst), lawaai en uitlaatgassen.

Gegeven de genoemde plus- en minpunten en de kennis van fietstunnels en schachten elders, kunnen ten aanzien van het ontwerp voor de nieuwe langzaamverkeerstunnel Heinenoord de volgende aanbevelingen gelden:

TECHNISCHE UITVOERING

«Iepte. lengte. doorsnede. heI&ngshoek, maatvoering en ruimtelijke organisatie Het spreekt voor zich, dat fietsverbindingen zijn gebaat bij een zo kort mogelijke tunnel met grote doorsnede en flauwe helling of vlakke bodem. Ten aanzien van de voorgestelde langzaamverkeerstunnel Heinenoord moat het gegeven van de diepe en ruime schacht (die hoort bij het principe van "boortunnel") worden benut voor een ruime en overzichtelijke entree ruimte. Trappen en liften kunnen optimaal gepositioneerd worden, zichtlijnen en overzicht moeten worden gecreeerd. Belangrijk is dat de noodzakelijke stempels voor de damwanden zodanig worden geconstrueerd dat er zoveel mogelijk kolomvrije ruimte ontstaat. De ruimtelijke organisatie moat er op gericht zijn haakse bochten en kruisende verkeerssoorten te voorkomen. Een stroomlijning van de schacht zoals in variant 2 C levert voordelen ta.v. routing, leesbaarheid en overzicht.

29

30

liften en trappen

i1formatie

Een glazen hydraulisch opgeveizelde lift heeft de voorkeur boven een gesloten liftcabine in eigen schacht. Hierdoor blijft de gebruiker deel van de ruimte. De liften mooten zo mogelijk in de lichte (zonnige) kant van de schacht gesitueerd worden. De roltrap kan lang zijn, mits er sprake is van vrije ruimte om de trap en men gedurende hat hele traject overzicht houdt. Een eventueel afdak boven de roltrappen moet bij voorbaat hoog en transparant zijn. De ruimte onder de roltrappen is, in een diepe schacht als bij de nieuwe Heinenoordtunnel, een potentiale restruimte die vervuild en als gevaarlijk kan worden ervaren. In de voorgestelde varianten van Zwarts & Jansma is rekening gehouden met hat afsluiten hiervan en wordt deze ruirnte benut als technische ruimte. Concentratie van lift en roltrappen heeft de voorkeur. Drie roltrappen (Mn reserve of Mn als wisseltrap voor in de spits) bij elkaar 900ft meer bedrijfszekerheid en dus veiligheid. Hoewel de voorgestelde varianten in principe uitgaan van een buitenlucht situatie, moet onderzocht worden of de roltrappen in hout kunnen worden uitgevoerd, met diepe tredes ten behoeve van de fietsers.

De route vanaf maaiveld, via roltrap de tunnel in is een rechte lijn, zonder hoekverdraaiingen. Het verdient aanbeveling om bij roltrappen en lift duidelijke gebruiksaanwijzingen te plaatsen.

vertichting, refectie en schaduw

architectuu'

In de voorgestelde varianten wordt in de tunnels T.L.verlichting (wit) aangebracht, het effect hiervan is afhankelijk van de bekleding van de tunnelwanden en de plaatsing van de armaturen. Gladde tegel- en/of stuc wanden zorgen voor een optimale reflectie. De schacht waarin de tunnels uitkomen heeft overdag daglichtintrede, wat een prettige en gelijkmatige verlichting is. Oak als men in een tunnel naar het daglicht toe rijdt werkt positief. De verlichting in de hal's avonds en's nachts moet nag onderzocht worden.

In de voorgestelde varianten, voorzover de architectonische uitwerking te beoordelen valt, zijn er met hat oog op socials veiligheid enkele mogelijke aandachtspunten: Een architectonische markering van de bovengrondse tunnelentree of de detaillering en maatvoering van de bovengrondse lift-entree, de vorm en hat lijnenspel van de stempels, de transparantie van de roltrap-{)verkapping, de afwerking van de tunnelbuis (De St. Annatunnel is een goade referentie voor een ronde tunnel). De door Zwarts & Jansma voorgestelde zebrapaden in de assymmetrische tunnelvarianten lijken onnodig ingewikkeld en helpen als zodanig niet voor een beter begrip van de situatie. De bovengrondse tunnelentree poorten dienen zorgvuldig te worden ontworpen zodat zich geen blinde hooken voordoen.

water, lucht, wind en geIuid De diepe damwanden van de schacht van de boortunnel zijn gevoelig voor condens en lekwater. Het verdient aanbeveling de bekleding van de damwanden zodanig te kiezen en te construeren dat het water onzichtbaar blijft en wordt opgevangen en afgevoerd. Oak het regenen smeltwater dat via de open schacht en de helling voor het landbouwverkeer de tunnel entree nat maakt is een punt van zorg. De drainage in de schacht dient zeer goad te worden verzorgd. Onderzocht moet worden of eventuele door fietsers en landbouwverkeer gedeelde tunnelbuizen met ventilatie mooten worden uitgerust.

VORMGEVING

,]

~\

'.

detaIering, materiaalkeuze

Alannknoppen

Met name voor de ronde tunnelbuizen is reeds eerder opgemerkt dat tegelwerk en glanzende, gladde stuc hat meeste bijdragen aan sociale veiligheid.

Alarmknoppen mooten de gebruiker in staat stellen in geval van nood installaties uit te schakelen of middels een intercom om hulp of bijstand te vragen.

BEHEEREN ONDERHOUD

spiegeIs

beheer

De voorgestelde assymmetrische tunnelschachten, waar een gedeelte van de fietsers de landbouwverkeersweg moot oversteken, zouden mooten worden uitgerust met spiegels, zodat men direct na de roltrap reeds de tunnelbuis in kan kijken.

Zeker voor de gecombineerde tunnels is het schoonhouden een belangrijke zaak. Dagelijkse reiniging van de tunnels heeft een grote preventieve werking op vervuiling. De tunnel dient zoveel mogelijk te worden afgewerkt met gladde en duurzame materialen zoals stuc, glas, tegels, graniet, RV5.

ROUTING

routes

vervangbaarheid Tunnel ornamenten en andere voorzieningen dienen snel vervangen te kunnen worden.

Het verdient aanbeveling nader onderzook te doen naar veiligheid van de aansluitende langzaamverkeersroutes naar de tunnel. In de schacht en de tunnel mooten de langzaamverkeersstromen omwille van sociale controle zoveel mogelijk worden geconcentreerd in plaats van uiteengelegd en verdeeld.

V8UGHEID

vermijdbaarheid TlD18Iwachten en camera's De Heinenoordtunnel is voor een grote groop gebruikers niet Het verdient aanbeveling een lange, diepe tunnel als de langzaamverkeerstunnel Heinenoord, die bovendien ver van de bebouwde kom is gesitueerd, goad te bewaken. Tunnelwachten zijn daarbij - zeker 's avonds - de beste garantie voor sociale veiligheid. Het feit dat de tunnel bewaakt is door wachten of camera's moot ook worden aangegeven bij en in de tunnel.

vermijdbaar (de veerpond tussen Zwijndrecht en Puttershoek is veraf . gelegen).

31