RANCANG BANGUN APLIKASI TES BUTA WARNA METODE ISHIHARA BERBASIS ANDROID
TUGAS AKHIR
Diajukan guna memenuhi sebagian persyaratan dalam rangka menyelesaikan Pendidikan Sarjana Strata Satu (S1) Program Studi Teknologi Informasi
TRY SUNDARI SUARTA NIM: 1104505083
JURUSAN TEKNOLOGI INFORMASI FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS UDAYANA 2015
RANCANG BANGUN APLIKASI TES BUTA WARNA METODE ISHIHARA BERBASIS ANDROID
TUGAS AKHIR
Diajukan guna memenuhi sebagian persyaratan dalam rangka menyelesaikan Pendidikan Sarjana Strata Satu (S1) Program Studi Teknologi Informasi
TRY SUNDARI SUARTA NIM: 1104505083
JURUSAN TEKNOLOGI INFORMASI FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS UDAYANA 2015
PERNYATAAN
Dengan ini saya menyatakan bahwa dalam Tugas Akhir ini tidak terdapat karya yang pernah diajukan untuk memperoleh gelar kesarjanaan di suatu perguruan tinggi, dan sepanjang pengetahuan saya juga tidak terdapat karya atau pendapat yang pernah ditulis atau diterbitkan oleh orang lain, kecuali yang secara tertulis diacu dalam naskah ini dan disebutkan dalam daftar pustaka.
Denpasar, Juli 2015
Try Sundari Suarta
KATA PENGANTAR
Puji dan syukur penulis panjatkan kehadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, karena atas Asung Kerta Wara Nugraha-Nya, akhirnya penulis dapat menyelesaikan laporan Tugas Akhir yang berjudul “Rancang Bangun Aplikasi Tes Buta Warna Metode Ishihara Berbasis Android”. Selama penyusunan laporan Tugas Akhir ini, penulis mendapatkan bimbingan dan ide dari berbagai pihak, pada kesempatan ini penulis menyampaikan ucapan terima kasih kepada : 1.
Bapak Prof. Ir. Ngakan Putu Gede Suardana, MT.,Ph.D, selaku Dekan Fakultas Teknik universitas Udayana.
2.
Bapak Dr. I Putu Agung Bayupati, S.T., M.T. selaku Ketua Jurusan Teknologi Informasi Fakultas Teknik Universitas Udayana.
3.
Bapak I Ketut Adi Purnawan, S.T., M.Eng. selaku Dosen Pembimbing I dan Bapak Gusti Made Arya Sasmita, S.T., M.T. selaku Dosen Pembimbing II yang telah banyak meluangkan waktu memberikan ide, bimbingan, dan masukan selama penyusunan laporan Tugas Akhir ini.
4.
Bapak Putu Wira Buana, S.Kom., M.T. selaku Dosen Pembimbing Akademis yang telah memberikan bimbingan selama perkuliahan.
5.
Bapak/Ibu Dosen dan seluruh staf
pengelola di Jurusan Teknologi
Informasi Fakultas Teknik Universitas Udayana. 6.
Orang Tua, Kak Diah, Indri, Alvin, dan Agus Suryawibawa yang telah memberikan motivasi dan bimbingan dalam penyusunan Tugas Akhir.
7.
Teman-teman seperjuangan Adi Suandhita, Mentari, Danan, Anindya, Gita, Putri, Febe, Yudik dan TIMMXI yang telah memberikan motivasi dalam menjalani perkuliahan dan penyusunan Tugas Akhir. Akhir kata, semoga laporan ini dapat memberikan manfaat bagi semua
pihak sesuai dengan yang diharapkan. Denpasar, Juli 2015
Try Sundari Suarta
ABSTRAK
Gangguan buta warna dapat diketahui dengan melakukan tes buta warna menggunakan buku tes buta warna ishihara. Penelitian ini bertujuan untuk membuat aplikasi tes buta warna yang mengimplementasikan Metode Ishihara. Jenis buta warna yang dapat diidentifikasi pada aplikasi ini adalah mata normal, buta warna merah-hijau, buta warna protanopia, buta warna deutanopia dan buta warna total. Aplikasi ini memiliki 2 jenis tes buta warna yaitu tes buta warna short (menampilkan 9 Plate) dan tes buta warna long (menampilkan 17 Plate). Berdasarkan hasil pengujian aplikasi dapat, disimpulkan bahwa hasil tes buta warna antara aplikasi dengan tes manual untuk jenis long tes memiliki tingkat kesesuaian sebesar 100%, sedangkan untuk jenis short tes memiliki tingkat kesesuaian dengan tes manual sebesar 96.7%. Tingkat keberhasilan aplikasi dalam memperoleh hasil tes dapat dipengaruhi karena pencahayaan pada layar aplikasi maupun kondisi cahaya ruangan. Kata kunci : Metode Ishihara, Buta Warna, Plate, Android
ABSTRACT
Color blindness can be identified by tests using the Ishihara color blind test book. This paper describes an Android application for color blind test. Color blind test application is an implementation of the Ishihara method color blind test. Type of color vision disorder that can be identified is red-green color blind, protanopia color blind, deutanopia color blind, total color blind and normal eye. This application has 2 types of color blind test, short test and long test. Based on the results of application testing can be concluded, between the color blind test results with the application of manual tests, on the long test has a match rate of 100% and for the type of short test has a match rate of 96.7%. Application success rate in obtaining test results can be influenced because of lighting on the application screen or room light conditions. Keyword : Ishihara Method, Color Blindness, Plate, Android
DAFTAR ISI
HALAMAN SAMPUL ........................................................................................... i HALAMAN JUDUL ............................................................................................. ii LEMBAR PERNYATAAN ................................................................................. iii LEMBAR PENGESAHAN TUGAS AKHIR .................................................... iv BERITA ACARA TUGAS AKHIR ......................................................................v KATA PENGANTAR .......................................................................................... vi ABSTRAK ........................................................................................................... vii ABSTRACT ........................................................................................................ viii DAFTAR ISI ......................................................................................................... ix DAFTAR GAMBAR .......................................................................................... xii DAFTAR TABEL .............................................................................................. xiv DAFTAR RUMUS ...............................................................................................xv BAB I PENDAHULUAN ......................................................................................1 1.1 Latar Belakang .................................................................................. 1 1.2 Rumusan masalah .............................................................................. 2 1.3 Tujuan Penelitian ............................................................................... 2 1.4 Manfaat Penelitian ............................................................................. 3 1.5 Batasan Masalah ................................................................................ 3 1.6 Sistematika Penulisan ........................................................................ 3 BAB II TINJAUAN PUSTAKA ...........................................................................5 2.1 State of the Art .................................................................................... 5 2.2 Fisiologi Mata .................................................................................... 6 2.3 Buta Warna ......................................................................................... 8 2.3.1 Pengertian Buta Warna ........................................................... 8 2.3.2 Klasifikasi Buta Warna .......................................................... 9 2.3.3 Penilaian Pengelihatan Warna ................................................ 12 2.3.4 Penyebab Gangguan Pengelihatan Warna .............................. 12 2.4 Metode Ishihara Dalam Tes Buta Warna ............................................. 13 2.5 Java ..................................................................................................... 17 2.6 Eclipse .................................................................................................. 18 2.7 Android ................................................................................................ 18 2.7.1 Sistem Operasi Android ......................................................... 18 2.7.2 Komponen Aplikasi pada Android ......................................... 19 2.7.3 Kelebihan Android ................................................................. 20 2.8 UML (Unified Modeling Language).................................................... 22 2.8.1 Use Case Diagram ................................................................. 22 2.8.2 Activity Diagram .....................................................................23 2.9 SQLite ................................................................................................. 25 BAB III PERANCANGAN SISTEM ................................................................26 3.1 Tempat dan Waktu Penelitian .............................................................26 3.2 Alur Penelitian.....................................................................................26
3.3 Data .....................................................................................................27 3.3.1 Sumber Data ..............................................................................28 3.3.2 Metode Pengumpul Data ...........................................................28 3.4 Perancangan Sistem.............................................................................28 3.4.1 Data Flow Diagram....................................................................29 3.4.1.1 Diagram Jenjang (Hierarchy Chart) ..............................29 3.4.1.2 DFD Level 0 ..................................................................30 3.4.1.3 DFD Level 1 ..................................................................31 3.4.2 Diagram Alir (Flowchart) Aplikasi ...........................................33 3.4.2.1 Flowchart Aplikasi Tes Buta Warna ........................... 33 3.4.2.2 Flowchart Tes Buta Warna (Short Tes) ........................ 35 3.4.2.3 Flowchart Tes Buta Warna (Long Tes) ........................ 36 3.4.2.4 Flowchart Sign Up (Registrasi) .................................... 37 3.4.2.5 Flowchart Proses Pencocokan Jawaban ....................... 38 3.4.2.6 Flowchart Proses Tambah Data Pasien ......................... 40 3.4.2.7 Flowchart Hitung Presentase Diagnosa ....................... 40 3.4.2.8 Flowchart Menu Hasil Tes ........................................... 46 3.4.3 Diagram Use Case Aplikasi Tes Buta Warna Ishihara ............. 47 3.4.4 Diagram Activity ....................................................................... 48 3.4.4.1 Diagram Activity Registrasi (Sign Up) ......................... 48 3.4.4.2 Diagram Activity Tambah Data Pasien ......................... 48 3.4.4.3 Diagram Activity Menu Tes Buta Warna ...................... 49 3.4.4.4 Diagram Activity Menu Informasi Buta Warna ............ 51 3.4.4.5 Diagram Activity Menu Hasil Tes................................. 51 3.4.5 Rancangan Database ................................................................ 52 3.4.5.1 Tabel User .................................................................... 52 3.4.5.2 Tabel Jenis Tes ............................................................. 53 3.4.5.3 Tabel Tes ...................................................................... 54 3.4.5.4 Tabel Detail Tes ............................................................ 56 3.4.5.5 Tabel Plate .................................................................... 57 3.4.5.6 Tabel Grup .................................................................... 58 3.4.5.7 Tabel Detail Grup ......................................................... 59 3.4.5.8 Tabel Pasien .................................................................. 60 3.4.5.9 Relasi Database ............................................................ 61 BAB IV PENGUJIAN DAN ANALISIS SISTEM ........................................... 63 4.1 Penguian Interface User ..................................................................... 63 4.1.1 Tampilan Splash Screen ........................................................... 63 4.1.2 Tampilan Main Sign ................................................................. 64 4.1.2.1 Tampilan Sign Up ......................................................... 64 4.1.2.2 Tampilan Sign In........................................................... 65 4.1.3 Tampilan Menu Utama ............................................................. 66 4.1.4 Tampilan Menu Mulai Tes ....................................................... 66 4.1.5 Tampilan Menu Informasi Buta Warna .................................... 69 4.1.6 Tampilan Menu Hasil Tes ........................................................ 69 4.1.7 Tampilan Menu About Apilkasi................................................ 71 4.1.8 Tampilan Menu Logout User ................................................... 71
4.1.9 Tampilan Menu Keluar Aplikasi .............................................. 72 4.2 Uji Coba Aplikasi ............................................................................... 73 4.2.1 Uji Coba Main Sign .................................................................. 73 4.2.1.1 Uji Coba Sign Up .......................................................... 73 4.2.1.2 Uji Coba Sign In............................................................ 75 4.2.2 Uji Coba Tambah Data Pasien .................................................. 76 4.2.3 Pengujian Hapus Nama Pasien dan Hasil Tes .......................... 78 4.2.3.1 Uji Coba Hapus Nama Pasien ...................................... 78 4.2.3.2 Uji Coba Hapus Hasil Tes ............................................ 80 4.2.4 Uji Coba Update Data Pasien ................................................... 81 4.2.5 Uji Coba Konvert Hasil Tes to Pdf ........................................... 82 4.2.6 Uji Coba History Jawaban ....................................................... 83 4.2.7 Uji Coba Tes Buta Warna ......................................................... 84 4.2.7.1 Uji Coba Pengkondisian untuk Mata Normal ............... 87 4.2.7.2 Uji Coba Pengkondisian Buta Warna Merah Hijau ...... 88 4.2.7.3 Uji Coba Pengkondisian Buta Warna Deutanopia ....... 90 4.2.7.4 Uji Coba Pengkondisian Buta Warna Protanopia ........ 91 4.2.7.5 Uji Coba Pengkondisian Buta Warna Total .................. 93 4.3 Analisis Sistem ................................................................................... 95 4.3.1 Analisis Tingkat Kesesuaiani Hasil Tes Buta Warna................ 95 4.3.2 Analisis Unjuk Kerja Aplikasi ................................................ 111 4.4 Analisis Kelayakan Sistem ............................................................... 113 4.5 Analisis Kelebihan dan Kekurangan Sistem .................................... 114 BAB V PENUTUP ............................................................................................. 115 5.1 Simpulan ................................................................................................. 115 5.2 Saran ........................................................................................................ 115 DAFTAR PUSTAKA ........................................................................................ 117 LAMPIRAN ....................................................................................................... 119
DAFTAR GAMBAR
Gambar 2.1 Penglihatan pada (a) normal, (b) protanopia, (c) deutanopia, dan (d) tritanopia ....................................................................................... 9 Gambar 2.2 Plates Ishihara ................................................................................... 13 Gambar 3.1 Alur Penelitian................................................................................... 26 Gambar 3.2 Diagram Konteks Aplikasi Tes Buta Warna Ishihara Berbasis Android ............................................................................. 29 Gambar 3.3 Hierarchy Chart Aplikasi Tes Buta Warna Ishihara Berbasis Android ............................................................................. 30 Gambar 3.4 DFD Level 0 Aplikasi Tes Buta Warna Ishihara Berbasis Android ............................................................................. 31 Gambar 3.5 DFD Level 1 (Tes Buta Warna) ........................................................ 32 Gambar 3.6 Flowchart Aplikasi Tes Buta Warna ................................................. 33 Gambar 3.7 Flowchart Tes Buta Warna Tipe Short Tes ...................................... 35 Gambar 3.8 Flowchart Tes Buta Warna Tipe Long Tes ....................................... 36 Gambar 3.9 Flowchart Sign Up ............................................................................ 37 Gambar 3.10 Flowchart Pencocokan Jawaban .................................................... 39 Gambar 3.11 Flowchart Tambah Data Pasien Baru ............................................. 40 Gambar 3.12 Flowchart Menghitung Presentase Mata Normal ........................... 41 Gambar 3.13 Flowchart Menghitung Presentase Buta Warna Deutanopia .......... 42 Gambar 3.14 Flowchart Menghitung Presentase Buta Warna Protanopia .......... 43 Gambar 3.15 Flowchart Menghitung Presentase Buta Warna Merah-Hijau ........ 44 Gambar 3.16 Flowchart Menghitung Presentase Buta Warna Total .................... 45 Gambar 3.17 Flowchart Menu Hasil Tes .............................................................. 46 Gambar 3.18 Diagram Use Case Aplikasi Tes Buta Warna Ishihara ................... 47 Gambar 3.19 Diagram Activty Pilih Menu Sign Up .............................................. 48 Gambar 3.20 Diagram Activty Pilih Tambah Data Pasien .................................... 49 Gambar 3.21 Diagram Activty Pilih Menu Tes Buta Warna ................................. 50 Gambar 3.22 Diagram Activty Pilih Menu Informasi Buta Warna ....................... 51 Gambar 3.23 Diagram Activty Pilih Menu Hasil Tes ............................................ 52 Gambar 3.24 Relasi Database Aplikasi ................................................................ 62 Gambar 4.1 Tampilan Splash Screen .................................................................... 63 Gambar 4.2 Tampilan Menu Sign In dan Sign Up ................................................ 64 Gambar 4.3 Tampilan Menu Sign Up ................................................................... 65 Gambar 4.4 Tampilan Menu Sign In ..................................................................... 65 Gambar 4.5 Tampilan Menu Utama...................................................................... 66 Gambar 4.6 Tampilan Menu Tambah Data Pasien dan List Nama Pasien ........... 67 Gambar 4.7 Tampilan Form Tambah Data Pasien................................................ 67 Gambar 4.8 Tampilan Layout Jenis Tes Buta Warna ........................................... 68 Gambar 4.9 Tampilan Tes Buta Warna................................................................. 68
Gambar 4.10 Tampilan Informasi Tes Buta Warna .............................................. 69 Gambar 4.11 List Nama User pada Menu Hasil Tes ............................................ 70 Gambar 4.12 List Hasil Tes User .......................................................................... 70 Gambar 4.13 (a) Tampilan Halaman Menu, (b) Tampilan Menu About .............. 71 Gambar 4.14 Tampilan Logout User .................................................................... 72 Gambar 4.15 Tampilan Keluar Aplikasi ............................................................... 73 Gambar 4.16 Tampilan Validasi Username Telah Terdaftar ................................ 74 Gambar 4.17 Tampilan Validasi Elemen Input..................................................... 74 Gambar 4.18 Tampilan Sign Up Berhasil ............................................................ 75 Gambar 4.19 Validasi Sign In ............................................................................... 75 Gambar 4.20 Tampilan Sign In Berhasil ............................................................... 76 Gambar 4.21 Validasi Nama Pasien Sama ............................................................ 77 Gambar 4.22 Validasi Kelengkapan Data ............................................................. 77 Gambar 4.23 Tampilan Alert Tambah Data Berhasil............................................ 78 Gambar 4.24 Tampilan Saat Menahan Sentuhan Pada Salah Satu Nama Pasien .................................................................................. 79 Gambar 4.25 (a) Konfrimasi Hapus Nama Pasien, (b) Hasil List Data Pasien Setelah Proses Delete ................................................................... 80 Gambar 4.26 Tampilan Saat Menahan Sentuhan Pada Salah Satu Nama Pasien .................................................................................. 80 Gambar 4.27 (a) Konfrimasi Hapus Hasil Tes User, (b) Hasil Tes User Setelah Proeses Delete ............................................................................... 80 Gambar 4.28 (a) Data Pasien Sebelum Di-Update, (b) Proses Saat Meng-Update Data Pasien, (c) Hasil Data Yang Telah Di-Update ...................... 81 Gambar 4.29 Tampilan Alert Penyimpanan File ................................................. 82 Gambar 4.30 Tampilan Format Pdf Hasil Tes Buta Warna .................................. 83 Gambar 4.31 Tampilan History Jawaban User ..................................................... 83 Gambar 4.32 Tampilan Soal Tes Buta Warna ...................................................... 84 Gambar 4.33 Tampilan Validasi Input Jawaban (a)............................................. 85 Gambar 4.34 Tampilan Validasi Input Jawaban (b) ............................................. 85 Gambar 4.35 Tampilan Validasi Button Back Saat Proses Tes Buta Warna ........ 86 Gambar 4.36 Hasil Tes Buta Warna .................................................................... 86 Gambar 4.37 Tampilan History Jawaban User Mata Normal............................... 88 Gambar 4.38 Tampilan Hasil Tes User Mata Normal .......................................... 88 Gambar 4.39 Tampilan History Jawaban User Buta Warna Merah-Hijau ........... 89 Gambar 4.40 Tampilan Hasil Tes User Buta Warna Merah-Hijau ....................... 90 Gambar 4.41 Tampilan History Jawaban User Buta Warna Deutanopia ............. 91 Gambar 4.42 Tampilan Hasil Tes User Buta Warna Deutanopia ........................ 91 Gambar 4.43 Tampilan History Jawaban User Buta Warna Protanopia.............. 92 Gambar 4.44 Tampilan Hasil Tes User Buta Warna Protanopia ......................... 93 Gambar 4.45 Tampilan History Jawaban User Buta Warna Total ....................... 94 Gambar 4.46 Tampilan Hasil Tes User Buta Warna Total ................................... 94 Gambar 4.47 Grafik Akurasi Hasil Tes Buta Warna Pada Aplikasi dan Tes Manual ........................................................................................110 Gambar 4.48 Grafik Unjuk Kerja Aplikasi Tes buta Warna Ishihara ................112
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1 Pembacaan 17 Plates Tes Buta Warna Ishihara.................................... 16 Tabel 2.2Use Case Diagram ................................................................................. 22 Tabel 2.3 Activity Diagram ................................................................................... 24 Tabel 3.1 Susunan Tabel tb_user ......................................................................... 53 Tabel 3.2 Contoh Pengisian Data Tabel tb_user ................................................. 53 Tabel 3.3 Susunan Tabel tb_jenis_tes .................................................................. 53 Tabel 3.4 Contoh Pengisian Data tabel tb_jenis_tes ........................................... 54 Tabel 3.5 Susunan Tabel tb_tes ........................................................................... 54 Tabel 3.6 Contoh Pengisian Data Tabel tb_tes ................................................... 55 Tabel 3.7 Susunan Tabel tb_det_tes..................................................................... 56 Tabel 3.8 Contoh Pengisian Data Tabel tb_det_tes ............................................ 56 Tabel 3.9 Susunan Tabel tb_plate ........................................................................ 57 Tabel 3.10 Contoh Pengisian Data Tabel tb_plate .............................................. 58 Tabel 3.11 Susunan Tabel tb_grup....................................................................... 59 Tabel 3.12 Contoh Pengisian Data Tabel tb_grup .............................................. 59 Tabel 3.13 Susunan Tabel tb_det_grup ................................................................ 59 Tabel 3.14 Contoh Pengisian Data tabel tb_det_grup ......................................... 60 Tabel 3.15 Susunan Tabel tb_pasien .................................................................... 60 Tabel 3.16 Contoh Pengisian Data Tabel tb_pasien ........................................... 61 Tabel 4.1 Kunci Jawaban Untuk Mata Normal ..................................................... 87 Tabel 4.2 Kunci Jawaban Untuk Buta Warna Merah-Hijau ................................. 89 Tabel 4.3 Kunci Jawaban Untuk Buta Warna Deutanopia ................................... 90 Tabel 4.4 Kunci Jawaban Untuk Buta Warna Protanopia .................................... 92 Tabel 4.5 Kunci Jawaban Untuk Buta Warna Total ............................................. 93 Tabel 4.6 Hasil Tes Buta Warna Tipe Short Tes .................................................. 96 Tabel 4.7 Hasil Presentase Tes Buta Warna Menggunakan Aplikasi (Short Tes) .............................................................................. 97 Tabel 4.8 Hasil Tes Buta Warna (Short Test) Sampel ke-1 .................................. 98 Tabel 4.9 Hasil Tes Buta Warna (Short Test) Sampel 18 (Uji ke-1) .................... 99 Tabel 4.10 Hasil Tes Buta Warna (Short Test) Sampel 18 (Uji ke-2) ................ 100 Tabel 4.11 Hasil Tes Buta Warna (Short Test) Sampel 19 ................................. 101 Tabel 4.12 Hasil Tes Buta Warna (Short Test) Sampel 20 ................................. 102 Tabel 4.13 Hasil Tes Buta Warna Tipe Long Tes ............................................... 103 Tabel 4.14 Hasil Presentase Tes Buta Warna Sampel (Long Tes) ...................... 104 Tabel 4.15 Hasil Tes Buta Warna Long Sampel ke-1 ......................................... 105 Tabel 4.16 Hasil Tes Buta Warna Long Sampel 18 ............................................ 106 Tabel 4.17 Hasil Tes Buta Warna Long Sampel 19 ............................................ 107 Tabel 4.18 Hasil Tes Buta Warna Long Sampel 20 ............................................ 108
Tabel 4.19 Perbandingan Hasil Tes Buta Warna Jenis Long dan Short Pada Aplikasi ...................................................................109 Tabel 4.20 Hasil Anlisisis Unjuk Kerja Aplikasi ................................................111
DAFTAR RUMUS
Rumus 3.1 Menghitung Presentase Mata Normal................................................ 42 Rumus 3.2 Menghitung Presentase Buta Warna Deutanopia ............................. 43 Rumus 3.3 Menghitung Presentase Buta Warna Protanopia .............................. 44 Rumus 3.4 Menghitung Presentase Buta Warna Merah Hijau ............................ 45 Rumus 3.5 Menghitung Presentase Buta Warna Total ........................................ 46
