r
>
ZZW B 67-6. Zandputten als spaarbekkens Waterhuishoudkundige aspecten
\
J
DIENST DER ZUIDERZEEIYERKEN Uaterloopkundige afd. nr. B 67 6
-
ZANDPUTTEN ALS SPAARBEKKENS \'lATERHUISHOUDKUNDIGE ASPECTEN. De N.V.Grontmij
heeft het denkbeeld geopperd om de putten,
welke mogelijk in de toekomst b.v. in Midden-West-Nederland zullen ontstaan tengevolge van zandwinning, 0.a. te gebruiken als spaarbekkens voor de watervoorziening. In hoeverre kan dit denkbeeld een wezenlijke bijdrage tot de oplossing van de toekomstige watervoorzieningsproblemen leveren? Alleen dit is m.i.voor de Rijkswaterstaat van belang, niet de oplossing langs deze weg van een lokaal voorzieningsprobleem. Van een wezenlijke bijdrage is m.i. eerst sprake bij een jaarlijkse bijdrage van 0,5 mil jard m3 water of meer. De hiervoor benodigde opslagruimte in zandputten ontstaat eerst na een zandwinning van 1 $ 1.5 miljard m3. Vermoedelijk zal behoefte aan een extra watervoorziening van 0.5 miljard m3 zich voordoen, voordat 1 ti 1.5 miljard m3 zand is gewonnen. Een gewenste uitbreiding van de watervoorziening met 0.5 miljard m3 zal du6 eerst op andere wijze moeten worden gevonden. Dit neemt niet weg, dat op de lange duur de zandputten in principe toch in aanmerking kunnen komen voor gebruik als spaarbekken, daar de waterbehoefte nog aanzienlijk kan toenemen. De vulling van de spaarbekkens zal in de wintermaanden moeten geschieden. Als bronnen voor de aanvulling geeft de Grontmij aan: de grote rivieren en de regenval op dit gebied zelf. Op Rijnland valt in een gemiddelde winter ongeveer l+00.10~.~?water. Slechts een deel hiervan, n.1. dat afkomstig van grote neerslag. is bruikbaar. Zolang het peil in het spaarbekken lager is dan het boezempeil kan het worden ingelaten; daarna moet het worden opgemalen. Voor de peilbeheersing van de boezem moet de capaciteit van deze bemaling groot zijn, wat het voordeel oplevert dat de totale bemalingscapaciteit van de boezem toeneemt. In een gemiddelde winter levert de neerslag op Rijnland dus hoogstens snkele honderden miljoenen m3 bruikbaar water. In een droge winter als 1948/49 komt op deze wijze echter heel weinig bruikbaar water beschikbaar. Het lijkt tervoorziening te baseren op zo'n mij dan ook niet juis
onzekere l e v e r a n c i e r a l s de n e e r s l a g op h e t g e b i e d z e l f . Hen kan nog denken a a n o v e r s c h a k e l i n e op de g r o t e r i v i e r e n i n droge w i n t e r s . b e t e k e n t evenwel e x t r a voorzieningen.
Dit
En a l s h i e r v o o r i n droge win-
t e r s voldoende water aanwezig i s op de g r o t e r i v i e r e n , dan i s h e t z e k e r aanwezig i n minder droge w i n t e r s .
I n d a t g e v a l kan men b e t e r
de v u l l i n g i n h e t algemeen v a n u i t de g r o t e r i v i e r e n l a t e n p l a a t s v i n den, waardoor de voorzieningen voor h e t v u l l e n u i t h e t boezernwater kunnen v e r v a l l e n .
Deze l a a t s t e v o o r z i e n i n g e n zouden a l l e e n v e r a n t -
woord z i j n , i n d i e n u i t h e t boezemwater i n h e t algemeen b e t e r water zou kunnen worden o n t t r o k k e n , waarvan de b a t e n de i n v e s t e r i n g e n overt r e f f en. Worden de z a n d p u t t e n gevuid met r i v i e r w a t e r dan z i j n z e i n p r i n c i p e waterhuishoudkundig v o l l e d i g v e r g e l i j k b a a r met spaarbekkens l a n g s de g r o t e r i v i e r e n .
Op grond van k o s t e n v e r g e l i j k i n g e n b e t r e f -
fende de i n r i c h t i n g van de spaarbekkens e n h e t t r a n s p o r t naar e n u i t de bekkens, h y d r o l o e i s c h e e n p l a n o l o g i s c h e overwegingen z a l men dan een keuze moeten maken. I n h e t algemeen kan t e r z a k e nog h e t volgende worden opgemerkt. Voor een ekonomisch t r a n s p o r t van water z u l l e n spaarbekkens een nutt i g e inhouci moeten hebben van 100.106 m3 of meer.
W i l een zandput
d i e n s t kunnen doen, dan z a l p e r p u t m i n s t e n s 200.10~ m3 zand moeten worden gewonnen. w a t p u t t e n met een o p p e r v l a k t e van e n k e l e duizenden h a ' s betekent.
De c o n c e n t r a t i e van de zandwinning i n een g e r i n g aan-
t a l v o t e p u t t e n z a l t o t l a n g e r e t r a n s p o r t a f s t a n d e n voor h e t zand l e i d e n en dus t o t een duurdere zandwinning. Zeer g l o b a a l kan men de volgende berekening o p s t e l l e n . f . 1 p e r m3 waterinhoud.
De bouw van een spaarbekken k o s t
U i t bedrag wordt d u s h o o g s t e n s bespaard b i j
g e b r u i k van een zandput als spaarbekken.
De zandwinnine mag dan n i e t
meei dan f . 0.5 p e r 1 m3 zand duurder k o a t e n , mat b.v. v a l i s b i j 1 0 km e x t r a varen. f.
0.5
r e e d s h e t ge-
In w e r k e l i j k h e i d z a l d i t bedrag van
l a g e r z i j n , d a a r ook de i n r i c h t i n g van de zandput g e l d g a a t
k o s t e n * Bovendien z a l h e t v e e l a l n i e t m o g e l i j k z i j n de p e r i o d e van zandwinning e n h e t t i j d s t i p waarop een spaarbekken n o o d z a k e l i j k is nauwkeurig op e l k a a r a f t e stemmen, z o d a t ook door r e n t e v e r l i e s h e t bedrag van f. 0.5 moet worden gereduceerd.
De h y d r o l o g i s c h e a s p e c t e n z i j n van b e l a n g , v o o r a l b i j p e i l variaties
i n de spaarbekkens van 1 0 & 15 m. I n d i e n h e t p e i l gemid-
d e l d over h e t j a a r weinig a f w i j k t van de s t i j g h o o g t e van h e t grondw a t e r i n h e t zandpakket, dan z u l l e n i n h e t grondwater s l e c h t s g e r i n ge w i j z i g i n g e n optreden.
I n h e t v o o r j a a r en i n de voorzomer z a l h e t
p e i l i n h e t spaarbekken i n h e t algemeen nog hoog z i j n ; de h i e r u i t v o o r t v l o e i e n d e , v e e l a l braklce, kwel i n de omgeving kan g r o t e bezwar e n o p l e v e r e n voor de landbouw en voor de k w a l i t e i t van h e t boezemwater.
Zodra h e t p e i l beneden de bovengenoemde s t i j g h o o g t e komt, wordt
water aan de omgeving o n t t r o k k e n met mogelijke landbouwkundige cons e q u e n t i e s en z e t t i n g e n i n de omgeving. Een v o l l e d i g e voorkoming van s c h a d e l i j k e gevolgen door n i d d e l van een b o d e m a f s l u i t i n g i s u i t e r s t kostbaar. De Grontmij verwacht v o o r t s b i j sommige p u t t e n een zodanige i n f i l t r a t i e van goed water i n de bodem, d a t d i t na v e r l o o p van e n i g e t i j d i n de boden kan wordea gewonnen t e n behoeve van de d r i n k w a t e r voorziening.
De e r v a r i n g i s e c h t e r , d a t b i j i n f i l t r a t i e de d o o r l a t e n d -
h e i d van de bodem van de p u t m e l afneemt,
z o d a t de v e r d r i n g i n g van
b r a k grondwater s l e c h t s z e e r langzaam p l a a t s v i n d t . En als d i t h e e f t p l a a t s gevonden, dan kan n i e t meer worden gewonnen dan de h o e v e e l h e i d d i e de bodem b i n n e n d r i n g t i n de p u t t e n ; deze h o e r e e l h e i d i s z e e r gering. Conclusies
1.
Zandputten van voldoende omvang v e r m o e d e l i j k t e l a a t aanwezig om een b e l a n g r i j k e b i j d r a g e t e kunnen l e v e a e n voor de w a t e r v o o r z i e n i n g i n de komende periode.,
2.
Zandputten i n p r i n c i p e we1 b r u i k b a a r om een toename van de waterbeh o e f t e i n de v e r r e toekomst op t e vangen.
3.
V u l l i n g van spaarbekkens met boezemwater gedurende g r o t e n e e r s l a g i n h e t algemeen n i e t aanvaardbaar vanwege h e t r i s i c o van een droge wint e r ; dus v u l l i n g met water v a n u i t de g r o t e r i v i e r e n , waardoor i n p r i n c i p e geen v e r s c h i l met bekkens aan de g r o t e r i v i e r e n .
4.
Het dl clan n i e t gebruiken van z a n d p u t t e n a l s spaarbekkens wordt voorn a m e l i j k b e p a a l d door f i n a n c i z l e . hydrologseche en p l a n o l o g i s c h e overwegingen.
Daar de waterwinning g r o t e eenheden b e h o e f t , z a l b i j g e b r u i k
van eandputten a l s spaarbek$ens ook de zandwinning moeten worden geconcentreerd en daardoor duurder rorden. Hierdoor wordt de ekonomie van een d e r g e l i j k eebruik t n l j f e l a c h t i g .
's-Gravenhage,
5 a p r i l 1967
Ir.C.H.de
Jong.
