qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty Literatuur studie uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Groeps project: Interventie opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkl zxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcv bnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyui Mike van ’t Loo, Dominique van Maas, Annemijn van de Ree, Rolf Drenthe
Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................... 3 Demografie ouderen ............................................................................................................................... 4 Omvang van de doelgroep .................................................................................................................. 4 Leeftijd en geslacht ............................................................................................................................. 5 Sociaaleconomische status.................................................................................................................. 6 Etniciteit en religie............................................................................................................................... 7 Sportdeelname ouderen ......................................................................................................................... 8 NNGB/Fitnorm..................................................................................................................................... 8 Hoeveel ouderen sporten.................................................................................................................... 8 Welke sporten doen ouderen?............................................................................................................ 9 Bewegen in Nederland ........................................................................................................................ 9 Waarom meer bewegen voor ouderen belangrijk is ............................................................................ 10 Waarom bewegen voor ouderen belangrijk is .................................................................................. 10 Beginnen met bewegen .................................................................................................................... 10 Senioren: hoeveel beweging nodig? ..................................................................................................... 11 Waarom bewegen? ........................................................................................................................... 11 Voldoende bewegen ......................................................................................................................... 11 Samen bewegen ................................................................................................................................ 11 Dagelijkse bezigheden ....................................................................................................................... 11 Veel voorkomende aandoeningen bij ouderen..................................................................................... 12 Coronaire hartziekten........................................................................................................................ 12 Verhoogde bloeddruk........................................................................................................................ 12 Beroerte............................................................................................................................................. 12 Kanker................................................................................................................................................ 12 Dementie ........................................................................................................................................... 12 Verminderd gezichtsvermogen ......................................................................................................... 12 Achteruitgang van het gehoor .......................................................................................................... 13 Vallen en botbreuken ........................................................................................................................ 13 Osteoporose ...................................................................................................................................... 13 Longontsteking .................................................................................................................................. 13 Geriatrische aandoeningen ............................................................................................................... 13 Wandelen helpt tegen geheugenklachten ............................................................................................ 14 Geheugen en ouderen....................................................................................................................... 14
Waarom is bewegen goed voor het geheugen? ............................................................................... 14 Gezondheidsdeterminanten ................................................................................................................. 15 Persoonsgebonden factoren ............................................................................................................. 15 Overgewicht: ................................................................................................................................. 15 Bloeddruk: ..................................................................................................................................... 16 Omgevingsfactoren ........................................................................................................................... 17 Sociaal steun:..................................................................................................................................... 17 Eenzaamheid: .................................................................................................................................... 17 Sociale cohesie: ................................................................................................................................. 17 Leefstijlfactoren................................................................................................................................. 18 Lichamelijke activiteit: ....................................................................................................................... 18 ASE-model ......................................................................................................................................... 18 Bijlagen .................................................................................................................................................. 20 A Enquête sport- en beweegactiviteiten gemeente Bloemendaal ................................................... 20 B Verantwoording enquêtevragen .................................................................................................... 23 Bronvermelding ..................................................................................................................................... 25
Inleiding Bovelander & Bovelander Tetterode V.O.F wilt een beweegactiviteit voor ouderen (55+) opzetten. Dit aangezien er in de regio Bloemendaal nog weinig activiteiten voor deze doelgroep zijn. De Tetterodehal biedt tot op heden nog niets aan en wilt dit om deze reden gaan veranderen. Het is echter nog onduidelijk wat de doelgroep wil doen en welke interventies makkelijk zijn op te zetten voor weinig geld. Het doel van Bovenlander & Bovelander is om ouderen meer te laten bewegen. Om tot dit doel te komen, moet eerst duidelijk zijn wat de behoeften van de 55 plussers zijn in de gemeente Bloemendaal. Tevens dient onderzocht te worden hoe de leefstijl en gezondheid van deze doelgroep is en welk materiaal beschikbaar is. Dit alles wordt onderzocht door middel van een literatuurstudie, enquêtes en interviews. Dit rapport bevat alleen de literatuurstudie van dit onderzoek. Er wordt in dit rapport begonnen met de demografie, waarna de sportdeelname in kaart wordt gebracht. Hierna wordt er bekeken wat de reden is dat meer bewegen voor ouderen belangrijk is. De daaropvolgende hoofdstukken bekijken hoeveel beweging nodig is, wat de meest voorkomende aandoeningen zijn en welke gezondheidsdeterminanten er bij ouderen aan bod komen. In de bijlage is de enquête opgenomen en de verantwoording van de vragen. In het laatste hoofdstuk is de bronvermelding te vinden.
Demografie ouderen In dit hoofdstuk worden verschillen demografische gegevens van ouderen besproken. Sommige gegevens zijn gericht op de gemeente Bloemendaal, andere cijfers gelden voor een grote groep. Het hoofdstuk is opgedeeld in vier subhoofdstukken. Eerst wordt de doelgroep omschreven, gevolgd door leeftijd en geslacht. Daarna gaat het over de sociaaleconomische status van ouderen. Het laatste subhoofdstuk gaat over etniciteit en religie.
Omvang van de doelgroep Van de Nederlandse bevolking is 15,6% ouder dan 65 jaar. Dit komt neer op bijna 2,6 miljoen ouderen. Iets meer dan 4,5 miljoen Nederlanders zijn boven de 55 jaar. De grijze druk per gemeente, het percentage ouderen per honderd 20-64 jarigen, verschilt sterk per gemeente. Over het algemeen is het percentage ouderen het laagste in de grote steden en de omliggende gemeenten waar veel nieuwbouwwijken staan. Naar deze gemeenten trekken veel jongeren in verband met studie of werk. In Zuid-Limburg, Oost-Groningen en Zeeland is het percentage ouderen het hoogste. Jongeren trekken hier weg en ouderen blijven er wonen. In de gemeente Bloemendaal is een groot gedeelte ouder dan 65 jaar. Van de bewoners is 23,7% een 65+-er. Dit komt neer op 5219 van de 22.039 inwoners van Bloemendaal. (zie tabel 1)Het totaal aan 50+-ers in 2009 was volgens het CBS 10192. De grijze druk is 46,1. Dit is een stuk hoger dan het gemiddelde in Nederland, dat ligt op iets meer dan een kwart. Demografie gemeente Bloemendaal Totaal aantal inwoners Aantal 0-19 jarigen Aantal 20-64 jarigen Aantal 65-plussers Inwoners percentage 0-19 jarigen 20-64 jarigen 65-plussers Demografische druk Demografische druk Groene druk Grijze druk Tabel 1: Demografie gemeente Bloemendaal
22.039 5.509 11.311 5.219 25,0 51,3 23,7 94,8 48,7 46,1
Leeftijd en geslacht Iets meer dan 4,5 miljoen mensen in Nederland zijn 55 jaar of ouder. De grootste groep van de 55+-ers is tussen de 64, 65 of 66 jaar oud. Onder de 64 jaar is de verhouding tussen mannen en vrouwen nog hetzelfde of er is een klein overschot aan mannen. Na het 64ste jaar is er een overschot aan vrouwen. Bij 87 jaar en ouder is deze verhouding zelfs 2. Dit betekent dat er twee keer meer vrouwen zijn op die leeftijd dan mannen. Het grootste overschot is te vinden bij 95-jarigen. Op deze leeftijd is de verhouding één op vijf. Opvallend is verder dat onder de 55 jaar er (bijna) altijd een overschot is aan mannen. (zie figuur 1) In de gemeente Bloemendaal is dezelfde trend te ontdekken. Ook in deze gemeente is een overschot aan vrouwen. Van de bewoners uit Bloemendaal is 52,9% vrouw (CBS, 2009) De bevolkingssamenstelling is iets anders. Er zijn relatief veel nul- tot negentienjarigen te vinden. Wel is er, net zoals bij de bevolkingsopbouw van Nederland, een grote groep die 50 tot 65 jaar is.
Figuur 1: Bevolkingsopbouw van Nederland in 2013
Sociaaleconomische status Kasperski & Meuwissen (2010) hebben onderzocht hoe hoog het inkomen was van alle gemeentes in Nederland. Hieruit is gekomen dat het gemiddelde inkomen in 2008 24,6 duidend euro bedraagt per inwoner. De gemeente Bloemendaal en Wassenaar zitten boven het gemiddelde. In deze gemeentes is het inkomen 65% hoger (figuur 2) Daarnaast zijn in de gemeente Bloemendaal ook het hoogste aandeel huishoudens te vinden met een hoge welvaart Meer dan de helft van de inwoners heeft een hoge welvaart. Huishoudens met een hoge welvaart hebben twee keer een zo’n hoog inkomen dan huishoudens die geen hoge welvaart hebben (CBS, 2012)
Figuur 2: Gemeenten met hoogste en laagste inkomensniveau
Figuur 3: Sociaaleconomische status van Nederland in 2010
Gekeken naar de sociaaleconomisch status in Nederland is te zien dat in de regio van Utrecht, ZuidHolland en Noord-Holland de meeste gemeentes zijn met een hoge sociale economische status. Nederlanders met een lage status zijn vooral te vinden in het noorden van Nederland in de provincies Friesland, Groningen en Drenthe. Regio’s naast steden hebben over het algemeen een hoge status (figuur 3) (Van der Lucht, Bruggink, Kardal & Lodder, 2010) De sociaaleconomische status heeft een grote relatie met de levensverwachting. Iemand met een laag opleidingsniveau leeft ongeveer 6 jaren korter dan iemand die een hoge opleiding als HBO of WO heeft gedaan (Mulder, 2012)
Etniciteit en religie In Bloemendaal zijn 3750 allochtonen te vinden. Dat betekent dat 83% autochtoon is. Van de allochtonen is 78,4% van westerse afkomst. Er zijn 809 niet-westerse allochtonen. De grootste groep hiervan komt van de Nederlandse Antillen en Aruba (96) of uit Suriname (79) (CBS, 2009) Steeds minder mensen gaan nog naar de kerk. Onder 75+-ers gaat de grootste groep nog naar de kerk. 23% van de mensen van 75 jaar of ouder gaat één keer in de week of vaker naar de kerk. Toch gaat ook van deze groep een groot gedeelte zelden of nooit naar de kerk (56%).Van de groep 55-65 jaar gaat bijna driekwart zelden of nooit naar de kerk. Rooms-katholieken vormt de grootste religie in Nederland. Iets meer dan een derde van de groep 55 jaar en ouder is Rooms-katholiek. Daarna volgen Nederlands Hervormd, Protestants en Gereformeerd. In de gemeente Bloemendaal zijn zes katholieke kerken te vinden. Vijf kerken zijn protestants, hervormd of protestantshervormd en er is één gereformeerde kerk. In figuur 4 is te zien dat in de regio van Bloemendaal de meeste mensen niet religieus zijn. De inwoners die wel geloven, zijn over het algemeen Rooms-katholiek. Opvallend is dat er in het noordwesten en noorden van het land veel mensen geen religie hebben, terwijl in vooral Brabant en Limburg veel Rooms-katholieken wonen. Daarnaast is het percentage gereformeerden en hervormers het hoogst in de noordelijke provincie.
Figuur 4 religies in Nederland
Sportdeelname ouderen In dit hoofdstuk wordt gekeken of ouderen bewegen en wat er voor sporten gedaan worden. Eerst wordt er gekeken naar twee normen voor beweging. In de daaropvolgende subhoofdstukken staan hoeveel ouderen er bewegen, welke sporten er gedaan worden en waar in Nederland dit het meeste wordt gedaan.
NNGB/Fitnorm 55+-ers behalen de NNGB als zij een half uur per dag en ten minste vijf dagen per week matig intensief bewegen. Matig intensief houdt in dat de hartslag een paar slagen sneller slaat. Vanaf minimaal vijf minuten telt de beweging mee. Ook intensieve activiteiten zoals hardlopen, tennissen, zwemmen vallen onder de NNGB.(CBS/NISB, 2013) Een andere norm in Nederland is de fitnorm. Deze norm stelt dat er minimaal drie keer per week gedurende 20 minuten een zwaar intensieve activiteit plaats dient te vinden. Deze norm is volgens het NISB (2013) minder geschikt voor 55+-ers.
Hoeveel ouderen sporten Op dit moment is de inactiviteit bij de groep 55-64, 65-74 en 75+ respectievelijk 2,9; 6,3 en 14,5 procent. In het jaar 2000-2001 lag de inactiviteit nog op 7,4; 11,1 en 28 procent. Hieruit kan worden afgeleid dat de inactiviteit is afgenomen in de afgelopen jaren (Hildebrand, Bernaards, & Stubbe, 2013)
Tabel 2: Inactieve volwassenen (Hildebrand, Bernaards, & Stubbe, 2013)
Tabel 3: sportfrequentie (Hildebrand, Bernaards, & Stubbe, 2013)
Uit de bovenstaande tabellen kan worden geconstateerd dat de inactiviteit is afgenomen en dat er meer mensen meer frequent zijn gaan sporten.
Welke sporten doen ouderen? Uit onderstaande tabel kan worden geconstateerd dat bij de bevolking in de groep van 50-64-jarigen 34% aan wandelsport doet. Dit wordt gevolg door fitness (33%), wielrennen (24), fietsen (23%) en hardlopen (7%). In de categorie 65-79-jarigen staat zwemmen bovenaan met 25%, gevolgd door wandelsport met 24%. Fitness (23%), wielrennen (20%) en tennis (10%) volgen daarna op de derde, vierde en vijfde plek.
Tabel 4: Aangepast tabel Sportdeelname uit rapport: Hildebrand, Bernaards en Stubbe (2013)
Ouderen beoefenen deze sporten vaker in de zomer dan in de winter. Dat komt omdat het aanbod van sport- en beweegactiviteiten in de zomer hoger ligt dan in de winter.
Bewegen in Nederland
Het voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen verschilt per regio. In de regio Zuid-Limburg voldoen de minste mensen aan de NNGB. Minder dan de helft van de inwoners uit Zuid-Limburg voldoen aan de norm. Ook in Zuid-Holland Zuid, Rotterdam-Rijnmond en Rivierenland voldoet minder dan 50% aan de NNGB. In de regio Utrecht, Twente en Hollands Noorden wordt het vaakste de norm gehaald. Hierbij beweegt ongeveer 60% van de ondervraagden uit de regio’s genoeg (Harbers, 2010)
Waarom meer bewegen voor ouderen belangrijk is Meer bewegen voor ouderen kan de kans op een zware valpartij met de helft verminderen. Als ouderen vallen kunnen zij al snel een botbreuk oplopen die lastig geneest. Hierdoor kan hun levenskwaliteit flink afnemen. Hieronder worden enkele simpele oefeningen uitgelegd die bij regelmatige uitvoering de kans op vallen flink kunnen beperken.
Waarom bewegen voor ouderen belangrijk is Als ouderen meer bewegen kan dat de kans op vallen flink verminderen, tot wel 50%. Ouderen in goede gezondheid, ook op zeer oude leeftijd, kunnen hun gezondheid nog verbeteren door regelmatig aan fysieke activiteit te doen. Ook evenwichtsoefeningen hebben een positieve werking voor ouderen. De botten breken sneller naar mate men ouder wordt. Het risico op botbreuken bij ouderen is nog groter, doordat ouderen sneller vallen. Om de kans op botbreuken te verkleinen is het handig voor ouderen om verschillende evenwichts- en spierversterkende oefeningen te doen. Als ouderen actief blijven, spieren versterken en het evenwicht verbeteren, zullen zij hun mobiliteit, evenwicht en coördinatie verbeteren. Het botverlies van ouderen kan door deze manier van bewegen verminderen en zelfs tegengegaan worden. Verder verhogen de ouderen zo hun algemene gezondheid en treden er minder problemen op aan de gewrichten. Dit komt doordat de oefeningen de omliggende spieren versterken
Beginnen met bewegen Het is belangrijk dat de ouderen het bewegen langzaam opbouwen. Het is handig om met simpele evenwichtoefeningen te beginnen om zo valpartijen te verminderen. Deze oefeningen kunnen de ouderen zelfs in hun eigen woonkamer uitvoeren. Hierdoor hoeft de doelgroep niet lid te worden van een sportschool. Bij een slecht evenwichtsgevoel kan begonnen worden met het vasthouden van een tafel of stoel. Gaat dit makkelijk, dan houdt men zich nog maar met één hand vast. Daarna met één vinger, totdat vasthouden niet meer nodig is. Hierbij kan eventuele hulp worden gevraagd. Gaat het evenwichtsgevoel vooruit dan kan men hetzelfde doen met de ogen gesloten. Doe de oefeningen rustig aan. De kans op vallen wordt hierdoor verkleind. Andere oefeningen die geschikt zijn om het evenwicht te verbeteren, zijn zitten en weer opstaan, op één been staan en wandelen. Hieronder staan enkele tips voor de oefeningen: -
-
-
Zitten en weer opstaan: Gebruik hiervoor een stevige stoel die niet wankelt. Het is handig als de zitting van de stoel niet te laag is. Bij een hogere stoel wordt de oefening minder gevaarlijk en wordt het opstaan gemakkelijker. Plaats de stoel zo nodig naast een tafel of muur om erop te steunen. Op één been staan: Hef het been een klein stukje van de grond en wissel steeds af met beide benen. Op een gegeven moment kunnen de benen hoger worden opgetild zonder dat hierbij het evenwicht wordt verloren. Voer de oefening voor de veiligheid uit naast een tafel. Zo nodig kan hierop gesteund worden. Wandelden: Let op een goede afwikkeling van de voet, hakken tenen, en blijf in balans. De snelheid van het wandelen is hierbij niet van belang.
Bewegen voor ouderen heeft verschillende voordelen. De ouderen kunnen langzaam beginnen met verschillende evenwichts- en spierversterkende oefeningen. De kans op vallen en botbreuken neemt hierdoor af. Contacteer eerst de dokter voordat er wordt begonnen met bewegen. De dokter kijkt samen met de ouderen naar de geschiktste vorm van bewegen. (Nadiav, 2012).
Senioren: hoeveel beweging nodig? Dat voldoende beweging gezond is voor lichaam en geest en is algemeen bekend. Ook is het voor ouderen belangrijk om door middel van bewegen in een goede gezondheid te blijven. Het is alleen vaak de vraag wanneer ouderen genoeg bewegen, welke sporten zijn handig voor ouderen, wat zijn de kosten en hoe intensief moeten de ouderen bewegen.
Waarom bewegen? Sport en bewegen is goed voor lichaam en geest, het is goed voor het hart en reduceert stress. Bij voldoende beweging daalt ook het cholesterolgehalte. Daarnaast helpt bewegen diabetes voorkomen, wordt botontkalking tegengegaan, de spijsvertering wordt verbetert en de stoelgang wordt bevorderd. Ook kan het helpen ouderen op een gezond gewicht te komen of te blijven. Mensen met een gezond gewicht hebben minder kans op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Sporten versoepelt namelijk de doorbloeding in de bloedvaten. Voldoende bewegen helpt dus vele klachten te voorkomen.
Voldoende bewegen De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) is vastgesteld op basis van verschillende (inter)nationale richtlijnen. De norm geeft aan of men voldoende beweegt en of er intensief genoeg wordt bewogen. Er wordt bij de NNGB onderscheid gemaakt tussen jongeren, volwassenen en ouderen. De categorie ouderen is vastgesteld op 55 jaar en ouder. Volgens de NNGB moeten ouderen minimaal vijf dagen per week een half uur aan matig intensieve lichamelijke activiteiten uitvoeren. Dit is een minimale hoeveelheid beweging, meer bewegen op meer dan vijf dagen per week is uiteraard nog beter. Het is belangrijk dat ouderen matig intensief bewegen. Wandelen, rustig fietsen en rustig zwemmen zij vormen van matige intensieve bewegingsvormen. Matig intensief bewegen wordt gekenmerkt door een verhoogde hartslag waarbij men wel nog een gesprek met anderen kan voeren zonder buiten adem te raken. Deze vorm van bewegen kan daarom ook redelijk lang worden volgehouden.
Samen bewegen Het is gemakkelijker om het bewegen vol te houden als er samen met anderen bewogen wordt. Door gezamenlijk af te spreken om te gaan bewegen zullen mensen minder vaak een dag overslaan. Verder is dit ook nog eens goed voor de sociale contacten. Er zijn verschillende sportverenigingen die mogelijkheden bieden voor ouderen om gezamenlijk te bewegen. Enkele voorbeelden hiervan zijn de ouderenuren in het zwembad of bij de atletiekvereniging. Deze ouderenuren worden vaak op de website van de desbetreffende vereniging vermeld.
Dagelijkse bezigheden Het is overigens niet verplicht op de dagelijkse beweging te behalen door alleen sportactiviteiten. Er kan ook voldoende bewogen worden tijdens de dagelijkse bezigheden. Zo kan de trap worden genomen in plaats van de lift en kan de fiets worden gepakt in plaats van de auto. Ook kunnen er huishoudelijke klussen uitvoeren worden, zoals tuinieren, stofzuigen en ramen lappen. Al deze activiteiten worden meegenomen als beweging. Tegelijkertijd worden er zo nuttige dingen in het huishouden verricht (Advies-eb, 2013).
Veel voorkomende aandoeningen bij ouderen Hieronder staat een overzicht van veelvoorkomende ouderdomsaandoeningen en de gevolgen ervan. Vaak hebben ouderen last van meer dan één aandoening.
Coronaire hartziekten Bij een coronaire hartziekte zijn de aders vernauwd die het hart van bloed voorzien (kransslagaders). Iemand met een coronaire hartziekte krijgt onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen als de bloedtoevoer vermindert. Er wordt dan een opkomende druk op de borst gevoelt (angina pectoris). Wanneer de bloedtoevoer naar een bepaald deel volledig wordt afgesloten, ontstaat er een hartinfarct. Coronaire hartziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak in de westerse wereld voor zowel mannen als voor vrouwen.
Verhoogde bloeddruk Ouderen merken meestal niet als dat er sprake is van een verhoogde bloeddruk, ook wel hypertensie genoemd. Toch is het belangrijk dat ouderen regelmatig hun bloeddruk laten controleren. Er is een verhoogde kans op hart- en vaatziekten bij een hoge bloeddruk.
Beroerte Als de bloedtoevoer naar de hersenen plotseling wordt verstoord heeft, ontstaat er een beroerte. Vaak sluit een bloedpropje een bloedvat af. Een bloedpropje in de hersenen kan de oorzaak zijn van een herseninfarct. Ook kan het gebeuren dat er een bloedvat in de hersenen openspringt. Dit is het geval bij een hersenbloeding. Bij een beroerte krijgt een deel van de hersencellen te weinig zuurstof en voedingsstoffen,waardoor cellen beschadigen en kunnen afsterven. Lichaamsfuncties kunnen dan tijdelijk of blijvend uitvallen.
Kanker Bij kanker vermeerderen lichaamscellen zich ongecontroleerd. Dit kan overal in het lichaam plaats vinden. De cellen kunnen zich verspreiden naar omliggende organen of naar andere delen van het lichaam. Deze verspreiding kan via de bloedbaan. Dit wordt uitzaaiing of metastase genoemd. De meest voorkomende vormen van kanker, zoals borstkanker, longkanker, dikke darmkanker en prostaatkanker, zijn ouderdomsaandoeningen. Kanker is na hart- en vaatziekten de tweede doodsoorzaak in de westerse wereld. Als het in een vroeg stadium wordt ontdekt, is het vaak te behandelen.
Dementie Dementie is een chronische hersenaandoening die de hersenen onherstelbaar beschadigt. De ziekte tast hersenfuncties aan, zoals het denken, de oriëntatie, het geheugen en het handelen. Onder handelingen vallen bijvoorbeeld aankleden en schoolse vaardigheden zoals taal en rekenen. Mensen met dementie hebben vaak ook gedragsproblemen en hebben moeilijk contact met hun omgeving. Dementie kan vermindert worden door te bewegen..
Verminderd gezichtsvermogen Het gezichtsvermogen van ouderen gaat vaak iets achteruit, dit is gebruikelijk. Bij staar vertroebelt de oogles. Het gezichtsvermogen neemt af, doordat er minder licht doordringt in het oog. Staar kan verholpen worden door operatief de ooglens te vervangen. Bij gele vlek degeneratie ontstaat er geleidelijke blindheid in het centrale gezichtsveld. Het wordt steeds moeilijker om te lezen, te schrijven en om gezichten te herkennen. Glaucoom komt door een beschadiging van de oogzenuw. Dit komt meestal doordat de druk in de oogbol is toegenomen. Mensen met glaucoom zien steeds minder. Sommige oogaandoeningen zijn met medicijnen of operatief te behandelen. Bij anderen is de schade
niet te herstellen. Het is belangrijk dat de artsen er vroeg bij zijn. Het is daarom van belang dat mensen regelmatig de ogen laat testen.
Achteruitgang van het gehoor Mensen met ouderdomsslechthorendheid (presbyacusis ) verliezen meestal het gehoor aan beide oren. Er is vooral moeite met het horen van hoge tonen. Meestal is een gehoorapparaat hiervoor een oplossing. Ook verstopping en oorsuizen zijn oorproblemen die bij ouderen voorkomen. Bij een verstopping produceert het oor te veel oorsmeer. Het oor raakt hierdoor verstopt en er kan doofheid ontstaan. Een arts of verpleegkundige kan dit verhelpen door het oor uit te spuiten. Oorsuizen zijn geluiden die niet van buitenaf komen. Ooraandoeningen door veranderingen in het binnenoor kunnen het geluid veroorzaken. Deze veranderingen hebben vaak met ouderdom te maken.
Vallen en botbreuken Ouderen hebben een grotere kans op vallen en botbreuken. Dat komt omdat gewrichten en spieren vaak minder soepel zijn dan dat op jongere leeftijd . Ook vermindert de opvangreflex. Verder hebben ouderen vaak last van aandoeningen en bijwerkingen van medicijnen. Dingen in de omgeving spelen ook een rol, zoals losliggende tapijten. Een val kan zeer ernstige gevolgen hebben. De genezing duurt bij ouderen soms erg lang. Ook kunnen ouderen door een val onzeker en bang worden.
Osteoporose Bij osteoporose neemt de botmassa geleidelijk af. De botten worden hiervan dun en broos. Iedereen heeft er vanaf het 35ste levensjaar last van. Bij vrouwen gaat het na de overgang sneller door veranderingen in de hormoonhuishouding. Dunne en broze botten beschadigen of breken sneller. Dit geldt vooral voor de heup, de polsen en de rugwervels. Mensen met osteoporose hebben bijvoorbeeld last van verminderde beweeglijkheid, pijn en lengteverlies. Beweging is hierbij belangrijk.
Longontsteking Een longontsteking wordt veroorzaakt door een virus, een bacterie of een ander micro-organisme. Na een griep zijn de longen verzwakt en extra vatbaar voor ontstekingen. Meestal is een longontsteking goed te behandelen met antibiotica. Bij een ernstige longontsteking moet de patiënt naar het ziekenhuis. Soms is er zelfs beademing nodig. Ouderen kunnen aan longontsteking overlijden. Wanneer er ook andere medische problemen zijn, wordt de kans op sterfte groter. Voor ouderen is het daarom belangrijk dat ieder jaar er een inenting tegen de griep gezet wordt. Ook hartof longpatiënten, diabetespatiënten, nierpatiënten en mensen met een verminderde afweer hebben baat bij een griepprik.
Geriatrische aandoeningen Geriatrische patiënten zijn hoogbejaarde mensen met meerdere aandoeningen die snel achteruit gaan. Vaak hebben ze last van bijvoorbeeld: achteruitgang van de mobiliteit en zelfstandigheid regelmatig vallen verwardheid incontinentie van urine apathie Een klinisch geriater behandelt geriatrische patiënten (Medicinfo, 2012).
Wandelen helpt tegen geheugenklachten Matig intensieve lichaamsbeweging helpt volgens een onderzoek van Van Uffelen (2007) bij het bestrijden van geheugenklachten. Van Uffelen onderzocht 152 ouderen en ontdekte dat twee maal per week een uur wandelen een aantoonbaar effect heeft op de cognitieve capaciteiten van ouderen. Bij ouderen gaat de cognitieve capaciteit achteruit. Veel vaardigheden die in de kindertijd zijn aangeleerd, blijken ook weer af te leren te zijn. Sommige factoren kunnen helpen de natuurlijke biologische achteruitgang te beperken. Eén van deze factoren is regelmatig bewegen
Geheugen en ouderen Het is algemeen bekend dat bij ouderen het geheugen afneemt. Er zijn kleine bewijzen voor deze leeftijdsgerelateerde afname van het geheugen, maar deze is echter niet waarneembaar tot de leeftijd van 65-70 jaar. Het is belangrijk dat er onderscheid tussen dementie en een kleine afnamen van het geheugen wordt gemaakt. Er zijn verschillende studies die aan hebben getoond dat er een afname plaats vindt in het ophalen van informatie, maar niet in herkenning. Een afname in het impliciete geheugen, ofwel het onbewuste geheugen, is niet normaal. in het expliciete geheugen, het bewuste geheugen, is een afname wel normaal. Het lijkt dat ouderen het moeilijker hebben met het ophalen van contextuele informatie. De ouderen hebben meer moeite met de volgorde van gebeurtenissen en de bron van informatie. Een afname van capaciteitsverlies voor bewuste en gecontroleerde processen bij ouderen lijkt een mogelijke verklaring voor geheugenverlies. Senioren moeten dus meer terugvallen op automatismen. Een andere mogelijke verklaring is dat de verwerkingssnelheid van de ouderen wat afneemt.
Waarom is bewegen goed voor het geheugen? Het is nog onbekend wat de precieze oorzaken zijn van het gegeven dat ons geheugen verbetert bij regelmatige beweging. Uit dieronderzoek op ratten is gebleken dat de dieren bij regelmatige bewegingen meer haarvaten, meer synapsen, een grotere neurale plasticiteit en remming van beta amyloïden (een stof geassocieerd met de ziekte van Alzheimer) vertonen. Er wordt gedacht dat dit ook bij de mens zo werkt. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat de prefrontale cortex van de mens beter doorbloed raakt bij beweging. De prefrontale cortex is het belangrijke hersendeel dat betrokken is bij cognitieve processen, zoals het geheugen. Alles lijkt erop te wijzen dat bewegen voor een betere cognitieve gezondheid en een beter geheugen zorgt. De redenen waarom zijn echter nog niet helemaal duidelijk. In ieder geval kan het geen kwaad om te bewegen. Er wordt aangeraden om beweging in te zetten als bestrijdingsmiddel van geheugenproblemen. Het kost niets en van bewegen is immers nog nooit iemand slechter geworden (Melod, 2009).
Gezondheidsdeterminanten Gezondheidsdeterminanten zijn onderverdeeld in persoonsgebonden, omgeving en leefstijlfactoren. Persoonsgebonden factoren kunnen zowel genetisch van aard zijn, maar ook verworven worden door het leven heen. Voorbeelden van persoonsgebonden factoren zijn bloeddruk, overgewicht en ondergewicht. Omgevingsfactoren kunnen worden onderverdeeld in sociale omgeving, fysieke omgeving en arbeidsomgeving. De sociale omgeving omvat onder andere sociale steun, sociale cohesie en eenzaamheid. Factoren die bij fysieke omgeving een rol spelen zijn bijvoorbeeld straling, geluid en luchtverontreiniging. Dan is er nog de arbeidsomgeving die zowel sociale en fysieke elementen bevat. Arbeidsomgeving valt op de delen in fysiek belastende, fysisch-chemisch belastende en psychosociaal belastende factoren. Leefstijlfactoren is een samenspel tussen gunstig en ongunstig gedrag. De factoren worden bepaald door het gedrag van de persoon zelf. Het gaat hierbij om factoren zoals overmatig alcohol gebruik, roken, drugs en lichamelijke activiteit (NationaalKompas, 2013)
Persoonsgebonden factoren Overgewicht: De determinant overgewicht, en vooral ernstig overgewicht, hangt samen met tal van chronische aandoeningen waaronder diabetes mellitus 2, hart en vaatziekten, een aantal soorten kanker en aandoeningen aan de galblaas en het bewegingsstelsel. Mensen met overgewicht hebben ook meer kans op psychische problemen. Zo zijn mensen met overgewicht vaak depressief. Ziekte en aandoeningen die samenhangen met (ernstig) overgewicht Diabetes mellitus type 2 Hart- en vaatziekten Enkele soorten kanker (slokdarm-, alvleesklier-, dikkedarm-, galblaas-, borst- (postmenopausaal), baarmoeder- en nierkanker) Aandoeningen aan de galblaas Aandoeningen aan de bewegingsstelsel (waaronder artrose) Aandoeningen aan de ademhalingswegen (verminderde longfunctie, slaapapneu) Onvruchtbaarheid Depressie Angststoornissen Tabel 1: Ziekten en aandoeningen waarvoor (ernstig) overgewicht een risicofactor vormt (Gezondheidsraad, 2003a). De oorzaak van overgewicht hangt samen met een verstoorde voedselinname. Dit houdt in dat er te veel wordt gegeten en er te weinig lichamelijke activiteit plaatsvindt. De sociale en fysieke omgeving speelt ook een rol bij het ontwikkelen of in stand houden van overgewicht. Deze factoren zorgen dat de zogenoemde obesogene samenleving blijft bestaan. De omvang van het probleem is vrij ernstig. In 2009-2010 heeft meer dan de helft van de Nederlandse bevolking overgewicht. Vooral mannen hebben last van overgewicht. Door het hanteren van de middelomtrek worden er meer mensen gerekend tot overgewicht, dan bij het
handhaven van de BMI index. Dit is een belangrijk gegeven omdat vet rond de middel een risicofactor is bij het ontstaan van verschillende ziektes.
Figuur 1: Percentage volwassen vrouwen met overgewicht en obesitas, naar leeftijdsgroep (Blokstra et al., 2011).
Figuur 2: Percentage volwassen mannen met overgewicht en obesitas, naar leeftijdsgroep (Blokstra et al., 2011). Bloeddruk: De determinant bloeddruk is vooral samengevat als hypertensie (verhoogde bloeddruk). Een verhoogde bloeddruk verhoogt het risico op sterfte aan een beroerte, coronaire hartziekten, hartfalen en nieraandoeningen. Een verhoogde bloeddruk geeft ook kans op psychische stoornissen en het minder goed cognitief functioneren. De kans op een verhoogde bloeddruk heeft meerdere oorzaken, maar bij een deel van de mensen komt het door een slechte levensstijl.
Een goede manier om een verhoogde bloeddruk tegen te gaan is door af te vallen, goede voeding te nemen en meer te bewegen. Verder kan voldoende bewegen de systolische bloeddruk verlagen. Het is daarom belangrijk dat mensen op een oudere leeftijd voldoende lichamelijke activiteit hebben (NationaalKompas, 2013).
Omgevingsfactoren Sociaal steun: Sociale steun kan worden verdeeld in vijf vormen: Emotionele ondersteuning wordt ervaren als er geluisterd wordt naar problemen en er een duwtje in de goede richting wordt gegeven. Ook het helpen opvrolijken en het geven van goede raad vallen onder emotionele ondersteuning.
Waardering wordt gegeven door anderen. Anderen hebben bijvoorbeeld raad en advies nodig. De sterke kanten worden naar voren gehaald om hulp te geven
Instrumentele ondersteuning is het uitlenen of praktische hulp geven bij bijvoorbeeld het doen van boodschappen. Ook het hulp geven in gevallen van ziekte of huishoudelijke problemen vallen hieronder.
Gezelschap is er wanneer anderen op bezoek komen, een praatje maken of opbellen. Samen leuke dingen doen is ook een vorm van gezelschap.
Informatieve ondersteuning is als mensen laten weten wat er verwacht wordt van een ander. Er wordt opbouwende kritiek gegeven om iemand te laten begrijpen wat niet goed was. (NationaalKompas, 2013).
Eenzaamheid: Eenzaamheid is een negatieve situatie waarbij mensen relaties missen. De determinant wordt onderverdeelt in emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid wordt er een sterk gemis ervaart van een partner of vriend(in). Bij sociale eenzaamheid mist de persoon in kwestie kennissen, collega’s of personen met dezelfde belangstelling. In het geval van eenzaamheid kan het zowel van korte of lange duur zijn. Het eenzaam zijn heeft effect op de kwaliteit van leven (NationaalKompas, 2013).
Sociale cohesie: Sociale cohesie is betrokken zijn bij een groep. Het wordt gecreëerd door maatschappelijke banden (werkveld, hobby’s, vriendenkring etc.). Het positieve van sociale cohesie is dat het samenhangt met een goede gezondheid. In gemeenschappen met meer sociale cohesie blijkt een betere gezondheid te zijn, dan bij gemeenschappen met minder sociale cohesie (NationaalKompas, 2013).
Leefstijlfactoren Lichamelijke activiteit: De definitie die Nationaal Kompas gebruikt voor lichamelijke activiteit is:‘’Elke krachtinspanning van skeletspieren resulterend in méér energieverbruik dan in rusttoestand’’. Verder wordt lichamelijke activiteit opgedeeld in verschillende manieren: De context waarbinnen een lichamelijke activiteit wordt uigevoerd. Het type activiteit De intensiteit van de activiteit Om de Nederlandse bevolking te meten worden er verschillende richtlijnen binnen Nederland aangehouden. Deze normen en richtlijnen zijn de Nederlandse norm gezond bewegen (NNGB), fitnorm en de Richtlijn Sportdeelname Onderzoek (RSO). Wanneer iemand inactief is, heeft die verschillende gevolgen voor de kwaliteit van leven. Door niet voldoende te bewegen zijn risico’s op het krijgen van tal van ziektes groter. Ook wordt de kans groter op het krijgen van chronische aandoeningen, zoals coronaire hartziekten, diabetes mellitus type 2, osteoporose, beroete (CVA) en depressies. Regelmatig voldoende beweging verlaagt direct het risico op deze ziekten
Beroerte Borstkanker Coronaire hartziekten Depressie Diabetes mellitus 2 Dikke darmkanker Osteoporose Valincidenten bij ouderen
Regelmatig voldoende beweging heeft een gunstig effect op deze persoonsgebonden factoren , zodat indirect het risico op ziekten wordt verlaagd Bloeddruk Botdichtheid Cognitief functioneren Glucose-intolerantie en insulinegevoeligheid (Zie ook diabetes mellitus) Overgewicht en vetpercentage Ratio HDL/LDL cholesterol triglyceridengehalte
Tabel 1: Ziekten en persoonsgebonden factoren waarop voldoende lichamelijke activiteit een gunstig effect heeft. In Nederland wordt 6% van de sterfgevallen veroorzaakt door onvoldoende bewegen. Naast het hoge sterfgeval is de ziektelast van mensen die inactief zijn vele male hoger dan bij actieve mensen (NationaalKompas, 2013).
ASE-model Het ASE-model bestaat uit drie determinanten van gedrag: Attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit. In tabel .. staat aangegeven aan welke determinanten gewerkt gaan worden met het beweegprogramma van de 55+-ers in de Tetterodehal. De gedragsdeterminanten hebben invloed op de intentie om gedrag aan te passen. Allereerst moet er aan de attitude gewerkt worden. Er is eerst kennis nodig, voordat er iets verandert kan gaan worden. Vervolgens kan er gekeken worden naar de sociale invloed en de eigen effectiviteit.
Determinant Kennis/attitude
Sociale invloed Eigen effectiviteit
Tabel 5 ASE-model
Doel = na de voorlichting 1) Waarom bewegen goed is voor ouderen 2) Dat het versterken van kracht osteoporose tegengaat 3) De cliënten weten dat ze mobieler worden door bewegen 1) De groep steunt elkaar bij de activiteiten 2) Minder stress door sociale cohesie 1) Minder moeite met algemeen dagelijkse leven 2) Kwaliteit van leven stijgt 3) De cliënten kunnen activiteiten bedenken waardoor ze mobieler worden.
Bijlagen A Enquête sport- en beweegactiviteiten gemeente Bloemendaal Enquête sport- en beweegactiviteiten voor ouderen Beste meneer/mevrouw, Wij zijn studenten van de opleiding Sport en Bewegen aan Hogeschool Inholland. Voor ons project moeten wij onderzoek doen naar het sport- en beweeggedrag van 55+-ers in de gemeente Bloemendaal. Hiervoor is de Tetterodehal benaderd. Met de onderzoeksresultaten gaan wij een beweegprogramma maken wat gratis aangeboden gaat worden in de Tetterodehal te Overveen. Wij zijn erg benieuwd naar uw wensen en behoeften, zodat wij hier rekening mee kunnen houden in ons aanbod. Er zijn geen goede of foute antwoorden. In de meeste gevallen moet u een rondje inkleuren. Het invullen van de enquête duurt ongeveer 10 min. Instructie enquête. Het is de bedoeling dat u, het liefst zonder de hulp van anderen, de vragen beantwoord. Vul de vragenlijst in met een zwarte of blauwe pen (geen viltstift of potlood). Kleur het antwoordvakje helemaal in. Als u een fout antwoord invult, kunt u een streep door het oude antwoord zetten en het goede vakje helemaal inkleuren. De gegevens worden anoniem verwerkt. Voorbeeldvraag: Doet u mee aan sportactiviteiten? Ja o Nee U heeft hierboven “Ja” ingevuld. Doet u mee aan sportactiviteiten? Ja Nee U heeft nu een correctie toegepast en uw antwoord is nu “Nee”. Op de volgende pagina begint de enquête, alvast bedankt voor uw tijd.
1 2
Wat is uw geslacht? Wat is uw leeftijd?
3
Welke sport(en) heeft u in het verleden beoefend? (Meerdere antwoorden mogelijk)
4
Waarom bent u met deze sport(en) gestopt? (Meerder antwoorden mogelijk)
5 6
Beoefent u op dit moment een sport? Wat doet u voor sport?
7
Hoe vaak sport u per week?
8
Stelling: Ik vind sporten belangrijk
9
Wat is voor u de meerwaarde van sporten en bewegen? (meerdere antwoorden mogelijk)
o Man
o Vrouw
……………… jaar o Geen (Ga door naar vraag 6) o Zwemmen o Voetbal o Tennis o Handbal o Korfbal o Golf o Atletiek o Turnen o Paardrijden o Anders, nl……………………….. o Ik ben niet gestopt met deze sport o Blessureleed o Ik had er geen tijd meer voor o Ik had er geen geld meer voor o Vrienden/vriendinnen stopten o Het niveau lag te hoog o Anders, nl………………………………… o Ja o Nee (Ga door naar vraag 8) o Gymnastiek o Zwemmen o Dansen o Wandelen/ Nordic walking o Fietsen o Anders, nl……………………….. …… keer per week o Helemaal mee eens o Mee eens o Neutraal o Oneens o Helemaal mee oneens o Sociale contacten o Verbeterde gezondheid o Afvallen o Soepele gewrichten o Langer vitaal o Tijdverdrijf o Anders, nl………………………...
10 Bent u tevreden over het huidige sportaanbod voor 55+-ers in de gemeente Bloemendaal?
o Ja o Nee o Ik weet het niet
11 Wat zou er moeten veranderen, zodat u wel/meer zou gaan sporten?
o o o o o o o o
12 Heeft u op dit moment lichamelijke klachten die u bij het sporten belemmeren? 13 Als er sport- en/of beweegactiviteiten gratis aangeboden zouden worden, zou u hier dan gebruik van maken? 14 Wat voor sport zou u willen doen? (meerdere antwoorden mogelijk)
15 Hoeveel bent u bereid per les te betalen? 16 Op welke dag(en) zou u het liefste willen sporten? 17 Wat is uw voorkeurstijdstip voor het sporten en/of bewegen
Bedankt voor het invullen!
Meer in teamverband Meer individueel Meer diversiteit in het aanbod Sporten aanpassen aan klachten Bereikbaarheid Anders, nl…………………………. Nee Ja, nl………………………………
o Ja o Nee (einde enquête)
o o o o o o o o o o o o o o
Geen (eind enquête) Wandelen/ Power walking Nordic walking Hardlopen Fietsen/wielrennen Fitcircuit training Voetbal Volleybal Basketbal Badminton Pilates Yoga Bewegen op muziek Anders, namelijk……………………………
……………euro ………………………………………………dag o Ochtend o Middag o Avond
B Verantwoording enquêtevragen 1. Wat is uw geslacht? Graag willen we het geslacht weten, zodat er in de resultaten geslachtsgebonden kan worden gekeken. Wanneer er veel verschillen zijn tussen man en vrouw, kan er voor gekozen worden om de groep te splitsen of tijdens de les twee sporten aan te bieden. 2. Wat is uw leeftijd? Door de leeftijd te vragen kunnen we kijken of er verschillen zijn in leeftijd. Daarnaast weten we op deze manier zeker dat we de goede doelgroep hebben aangesproken. Ouderen onder de 55 jaar worden in het onderzoek niet meegenomen. Daarnaast kan er op deze manier gekeken worden of er verschillen in het aanbod moeten zijn voor bijvoorbeeld 55 -65 jaar en 65+-ers. 3. Welke sport(en) heeft u in het verleden beoefend? Door te vragen welke sporten er zijn beoefend in het verleden, weten we al een beetje waar de interesse van de deelnemers naar uit gaat. Daarnaast geeft het ons meteen een beeld of de deelnemers hebben gesport en hoe dat nu is. Bij deze vraag zijn sporten neergezet die het meest onder de Nederlandse bevolking beoefend worden. 4. Waarom bent u met deze sport(en) gestopt? Er is altijd een reden om te stoppen met sporten. Als deze reden bekent is, kan er actie ondernomen worden en kan er misschien wat aan het aanbod verandert worden. Als het antwoord bijvoorbeeld is dat het niveau te hoog is, dan moet er iets aan verandert worden. Het is jammer als mensen niet kunnen sporten op het niveau wat ze willen. 5. Beoefent u op dit moment een sport? Voor het bedrijf is het handig om te weten of ze mensen moeten bereiken die niet sporten of die wel sporten, maar bijvoorbeeld nog meer moeten sporten. 6. Wat doet u voor sport? Gymnastiek, zwemmen, dansen, wandelen/ nordic walking en fietsen zijn de sporten die het meest onder ouderen beoefend worden. Vandaar dat gevraagd wordt of deze sporten beoefend worden. Mocht dit niet zo zijn, dan kan dit bij ‘anders, nl….’ ingevuld worden. 7. Hoe vaak sport u per week? Door deze vraag kan erachter gekomen worden of men aan de fitnorm voldoet. Daarnaast kan er ook op deze manier gekeken worden of dit een reden is waarom mensen voor ons programma afhaken. 8. Stelling: Ik vind sporten belangrijk Deze vraag is gesteld om te kijken naar het gedrag van de correspondenten. Het kan een reden zijn om niet te sporten, wanneer sporten ook niet belangrijk gevonden blijkt te worden. Hierop zou dan ingespeeld moeten worden om alsnog de ouderen aan het bewegen te krijgen. 9. Wat is voor u de meerwaarde van sporten en bewegen? Wanneer de meerwaarde van sport en bewegen bekend is, kan daar op ingespeeld worden. Zo kan het beweegprogramma inspelen om de meerwaarde die het meest is aangegeven. 10. Bent u tevreden over het huidige sportaanbod voor 55+-ers in de gemeente Bloemendaal? Als veel mensen niet tevreden zijn of niet weten wat ze van het huidige sportaanbod vinden, wordt de kans groter dat het beweegprogramma wat wij gaan ontwikkelen, aanslaat. Wanneer alle
deelnemers aan de enquête nu tevreden zijn over het sportaanbod voor 55+-ers, wordt de kans kleiner dat het programma aanslaat. 11. Wat zou er moeten veranderen, zodat u wel/meer zou gaan sporten? Met deze vraag willen we weer van mensen weten wat de beste manier is om het programma aan te bieden. Hoe beter het aansluit bij de behoeftes van de doelgroep, hoe groter de kans dat mensen mee gaan doen. 12. Heeft u op dit moment lichamelijke klachten? Mochten er veel mensen lichamelijke klachten hebben, dan moet hier rekening mee gehouden worden met de sport- en beweegactiviteiten die aangeboden worden. 13. Als er sport- en/of beweegactiviteiten gratis aangeboden zouden worden, zou u hier dan gebruik van maken? De lessen die wij aanbieden, zullen gratis zijn. Wij willen kijken hoeveel mensen geïnteresseerd zijn in de lessen. 14. Wat voor sport zou u willen doen? Plezier staat voorop bij de activiteiten. Mensen moeten wel met plezier naar de lessen komen. Vandaar dat er gevraagd wordt wat voor sporten de 55+-ers het liefste willen doen. Hierbij zijn alleen sporten meegenomen die in de Tetterodehal aangeboden kunnen worden. 15. Hoeveel bent u bereid per les te betalen? Na de lessen die wij gratis aanbieden, wil de opdrachtgever doorgaan met het geven van de lessen. Deze lessen gaan alleen niet gratis aangeboden worden. Om tot een prijs te komen, wordt er gekeken naar de kosten voor de activiteiten en de prijs die de doelgroep bereid is te betalen. 16. Op welke dag(en) zou u het liefste willen sporten? Om een zo’n groot mogelijke groep te krijgen, is het belangrijk te weten wanneer de meeste mensen kunnen sporten en bewegen. 17. Wat is uw voorkeurstijdstip voor het sporten en/of bewegen? Om een zo’n groot mogelijke groep te krijgen, is het belangrijk te weten wanneer de meeste mensen kunnen sporten en bewegen.
Bronvermelding Advies-eb. (2013). sport.infonu. Opgeroepen op 03 19, 2013, van senioren hoeveel beweging nodig: http://sport.infonu.nl/sportieve-activiteiten/109281-senioren-hoeveel-beweging-nodig.html CBS (2009) Demografische kerncijfers per gemeente 2009. Opgeroepen op 4 maart 2013 http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/0A28851B-BF48-4EDF-A5E6-1D464E73CD1D/0/2009b55pub.pdf CBS/NISB. (2013). Haalt u de norm. Opgeroepen op 03 19, 2013, van CBS.NISB: http://cbs.nisb.nl/30minuten/page/261/Haalt_u_de_norm? CBS (2012) Maatschappelijke participatie; sociale contacten, kerkelijke gezindte. Opgeroepen op 21 maart http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60027ned&D1=97101&D2=0-10,27-31&D3=2,6-l&HD=090710-1439&HDR=T,G2&STB=G1 (Gekeken naar kerkbezoek) CBS (2012) Maatschappelijke participatie; sociale contacten, kerkelijke gezindte. Opgeroepen op 21 maart http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60027ned&D1=9195&D2=a,!11-46&D3=(l-4)-l&HD=130317-1424&HDR=T,G2&STB=G1 (Gekeken naar religie) CBS (2012) Welvaart in Nederland. Opgeroepen op 4 maart 2013 http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/65CD877E55FF48C88629A5D87B9E0B27/0/2012welvaartinnederla nd.pdf Den Hertog, F.R.J. (2010) Landelijke cijfers (gezonde) levensverwachting 2005-2008. Opgeroepen op 19 maart 2013 http://www.zorgatlas.nl/gezondheid-en-ziekte/-gezonde-levensverwachting/landelijke-cijfersgezonde-levensverwachting-2005-2008/ Harbers (2010) Lichamelijke activiteit: Zijn er binnen Nederland verschillen naar regio? Opgeroepen op 19 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/lichamelijkeactiviteit/zijn-er-binnen-nederland-verschillen-naar-regio/ Harbers, M.M. & Eysink, P.E.D (2011) Wat zijn determinanten van gezondheid? Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/determinanten-van-gezondheid/ Hildebrand, V., Bernaards, C., & Stubbe, J. (2013). Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2010/2011. Leiden: TNO. Hoeymans, N., Timmermans, J., De Klerk, M., De Boer, A., Deeg, D., Poppelaars, J., et al. (2005). Gezond actief : de relatie tussen ziekten, beperkingen en maatschappelijke participatie onder Nederlandse ouderen. Bilthoven: RIVM. Kasperski, H. & Meuwissen, P (2010) Bloemendaal en Wassenaar zijn rijkste gemeenten. Opgeroepen op 19 maart 2013. http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/inkomenbestedingen/publicaties/artikelen/archief/2010/201 0-3244-wm.htm Medicinfo. (2012,). veel voorkomende aandoeningen bij ouderen. Opgeroepen op 03 19, 2013, van medicinfo: http://www.medicinfo.nl/%7BE826E405-D7B5-4B4B-8F3F-24CAC12BC6B1%7D
Melod. (2009). wandelen helpt tegen geheugenklachten. Opgeroepen op 03 19, 2013, van mens en gezondheid: http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/22493-wandelen-helpt-tegengeheugenklachten.html Mulder, M. (2012) Norm gezond bewegen 2005-2008. Opgeroepen op 23 maart 2013 http://www.zorgatlas.nl/beinvloedende-factoren/leefstijl/bewegen-en-sporten/norm-gezondbewegen-2005-2008#breadcrumb] Mulder, M. (2011) Ouderen per gemeente 2011. Opgeroepen op 3 maart 2013 http://www.zorgatlas.nl/beinvloedende-factoren/demografie/levensfase/ouderen-per-gemeente/ Mulder, M. (2012) Sociaaleconomische status 2010. Opgeroepen op 15 maart 2013. http://www.zorgatlas.nl/beinvloedende-factoren/sociale-omgeving/ses/sociaaleconomischestatus/#breadcrumb Nadiav. (2012). waarom meer bewegen voor ouderen belangrijk is. Opgeroepen op 03 19, 2013, van mens en gezondheid: http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/leven/98268-waarom-meer-bewegenvoor-ouderen-belangrijk-is.html Ruijsbroek, J.M.H & Verweij, A .(2009) Sociale cohesie samengevat. Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/leefomgeving/socialecohesie/sociale-cohesie-samengevat/ Savelkoul, M. & Van Sonderen (2011) Wat is sociale steun? Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/leefomgeving/socialesteun/wat-is-sociale-steun/ Savelkoul, M. & Tilburg, van T.G. (2010). Wat is eenzaamheid en hoe wordt het gemeten. Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/leefomgeving/eenzaamheid/ wat-is-eenzaamheid/ Takken, J., Polder, J., Meerding, W., Kommer, G., & Stokx, L. (2002). Kosten van Ziekten in Nederland. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Van Bakel, A.M. (2012) Bloeddruk samengevat. Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/bloeddruk/bloeddr uk-samengevat/ Van den Berg Jeths, A., Timmermans, J., Hoeymans, N., & Woittiez, I. (2004). Ouderen nu en in de toekomst Gezondheid, verpleging en verzorging 2000 - 2020. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Van der Lucht, F., Bruggink, J.W., Kardal, M. & Lodder, B.J.H (2010) Levensverwachting: Zijn er verschillen naar sociaaleconomische status? Opgeroepen op 19 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-dalys/levensverwachting/verschillen-sociaaleconomisch/ Visscher, T.L.S (2012) Overgewicht. Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/overgewicht/ Wendel-Vos, G.C.W (2012) Lichamelijke activiteit. Opgeroepen op 26 maart 2013 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/lichamelijke-activiteit/
