‘PVV Guldenrapport’ verdient waardering
d.d. 15 maart 2012 - door André ten Dam (*)
“…..Helaas blijken economen in de praktijk niet zo creatief. Dit verklaart ook waarom er uit die hoek geen oplossing wordt aangedragen om het huidige Euro Pact simpelweg aan te passen zodat dat geschikt wordt voor het ‘Europa van de verschillende economische snelheden’. ……Het ligt toch voor de hand eerst daarnaar te kijken?! ……….” De PVV presenteerde vorige week het door het Britse economisch onderzoeksbureau ‘Lombard Street Research’ opgestelde rapport ‘The Netherlands & The Euro’ (1). Hoewel er bij dit rapport op- en aanmerkingen zijn te maken, geeft Lombard hiermee een deskundige alsmede - zeker voor onze eurofiele regering, politieke elite, media en economische wetenschap - verfrissende en leerzame analyse van de eurocrisis alsmede oplossingsrichtingen om daar weer uit te kunnen komen. Het is een waardevol rapport met natuurlijk veel bekende maar zeker ook een aantal nieuwe gezichtspunten. Maar dat wil nog niet zeggen dat Nederland nu direct eenzijdig uit de euro zou moeten stappen en een nieuwe gulden invoeren. Er is voor de oplossing van de eurocrisis immers een veel beter alternatief beschikbaar: “The Matheo Solution (TMS)”. TMS combineert de voordelen van de euro met de voordelen van een nationaal monetair beleid en een nationale munt. (1): http://www.pvv.nl/images/stories/Netherlands_and_the_Euro_-_Full_Report_Final.pdf
Wat sinds de aankondiging van het PVV-rapport, afgelopen najaar, stoort is dat Lombard in Nederlandse media wordt neergezet als ‘eurosceptisch’, in de zin als of dat een ernstige besmettelijke ziekte zou zijn. De visie van Lombard over de houdbaarheid van de euro vertegenwoordigt de met name Angelsaksische economische stroming van al ver vóór de invoering van de euro: De ‘One-SizeFits-All’ filosofie van het Euro Pact (één gemeenschapsmunt en één collectief rentebeleid voor alle eurolanden) kan simpelweg niet werken voor ‘het Europa van de verschillende economische snelheden’. En Lombard heeft daarmee, zoals inmiddels is gebleken, ook volledig gelijk gekregen. Dus Lombard eurosceptisch? Ja zeker, maar ook in de praktijk bewezen deskundig en dus eurorealistisch! Daarom is waardering voor Lombard op zijn plaats. En dus ook voor de PVV die er nu voor heeft gezorgd dat deze bewezen juiste visie ook in Nederland eens wat beter voor het voetlicht wordt gebracht. Huidig Euro Pact is desastreus Lombard legt haarfijn uit dat de zwakkere eurolanden de economische kracht en ontwikkelingssnelheid van de sterkere eurolanden niet kunnen volgen. En, omdat ‘monetaire’ devaluaties binnen het huidige Euro Pact niet meer mogelijk zijn, zijn de zwakkere eurolanden hun concurrentiekracht in steeds toenemende mate kwijtgeraakt. Er wordt in die landen daardoor simpelweg geen geld meer verdiend waardoor hun economieën en financiële staatshuishoudingen in diep rode cijfers zijn beland. Lombard typeert daarom terecht het Euro Pact als een ‘Zelfmoord Pact’ en de eurocrisis primair als een ‘Balance of Payment Crisis’ veroorzaakt door de invoering van de euro. En uitsluitend ‘besparingen’ als medicijn voor de probleemlanden brengt aldaar, zoals we zien en Lombard stelt, geen herstel maar juist (reële) economische krimp alsmede dalende werkgelegenheid en belastingopbrengsten met zich mee. Terzijde, Lombard legt ook duidelijk uit waarom een ‘interne’ devaluatie middels loonsverlagingen wellicht nog kan werken in Ierland maar niet tot nauwelijks in de Zuid-Europese probleemlanden. Juist voor een land als Nederland, dat het van de export bínnen de eurozone moet hebben, is deze ontwikkeling natuurlijk rampzalig.
1
Want indien eurolanden minder of geen geld meer te besteden hebben raakt dit de Nederlandse export direct. Maar voor Nederland gaat het natuurlijk veel verder. Zoals we sinds 2010 zien, moeten de sterkere eurolanden (zoals Nederland) binnen het huidige Euro Pact nu immers bovendien de zwakkeren met structurele geldtransfers in leven houden. Dit tast de Nederlandse economie en welvaart nog veel verder aan en dwingt Nederland nu ook tot vergaande bezuinigingen. Lombard stipt ook terecht aan dat het uniforme ECB-rentebeleid heeft geleid tot grote economische ongelukken zoals de ‘huizen bubbles’ in Ierland, Spanje en Griekenland. Het is wel slordig dat Lombard hierbij juist de Nederlandse ‘huizen-bubble’ niet noemt. Bekend is immers dat, naast de te ruime hypothekenfinanciering door banken, ook het Europees gerichte en gestuurde centrale rentebeleid vanaf eind jaren 90 van de vorige eeuw bij ons heeft geleid tot ca. 30% overgewaardeerde huizenprijzen. Hiervan is in de laatste paar jaren slechts een derde deel gecorrigeerd. Kortom, zoals Lombard terecht concludeert: Het huidige Euro Pact is destabiliserend en groeivertragend/krimpbevorderend niet alleen voor de zwakkere maar ook voor de sterkere eurolanden zoals Nederland. Lombard maakt verder duidelijk dat de huidige Europees politieke aanpak van ‘Besparingen en Noord-Zuid subsidies’ de hoofdoorzaken van de eurocrisis en de (daaraan ten grondslag liggende) ontwerpfouten van het huidige Euro Pact niet adresseert. Zoals de kwestie ‘Griekenland’ ons laat zien juist integendeel. Terzijde, dat substantiële loonsverhogingen in de sterkere eurolanden een oplossing zou zijn om de concurrentieverschillen tussen de sterkere en zwakkere eurolanden ongedaan te maken, zoals sommige politici en economen voorstellen, gaat natuurlijk niet op. Ten eerste is de Economische en Monetaire Unie (EMU) gebaseerd op ‘houdbare prijsstabiliteit’ (inflatiebeheersing). En ten tweede zullen, zoals Lombard terecht stelt, ook de sterkere eurolanden (zoals Nederland) de komende jaren alle zeilen bij moeten zetten om in het mondiale economische spectrum concurrerend te blijven. Lombard legt verder helder uit dat de euro nu uitsluitend nog bestaat bij de gratie van het oneigenlijke gebruik van het Euro geldsysteem waarmee de zwaar verlieslijdende zwakkere eurolanden en hun economieën al jarenlang met ‘monetaire’ liquiditeitssteun worden gefinancierd. Hierbij treedt de ECB op in een voor haar volstrekt onnatuurlijke rol als ‘Funder-Of-First-Resort (FOFR)’ in plaats van de meer natuurlijke centrale bankrol als ‘Lender-Of-Last-Resort (LOLR)’. Als klap op de vuurpijl heeft de ECB de laatste maanden nog voor ca. € 1000 miljard (!) aan liquiditeitsteun voor banken (de bazooka) het systeem ingepompt waarmee de insolvente (Zuid-) Europese bankensector nog even in leven wordt gehouden. Hierbij mag door de banken zelfs ‘waardeloos onderpand’ tot zekerheid worden gegeven. Maar zoals Lombard terecht stelt, is de crisis wat dit betreft niet zo zeer een liquiditeitscrisis maar juist een solvabiliteitscrisis. Met de ECB-acties wordt uitsluitend ‘heel dure tijd gekocht’. Een structurele oplossing wordt niet bewerkstelligd. Dat dit niet goed zal gaan moge duidelijk zijn. De Nederlandse belastingbetaler zal de hoge rekening van dit ECB-beleid later nog gepresenteerd krijgen. Deelname aan de euro kost ons inderdaad veel geld! De euro heeft ons veel geld gekost en zal ons, bij het langer voortbestaan daarvan, nog véél meer geld gaan kosten. In dit kader stelt Lombard dat, hoewel natuurlijk lastig exact te kwantificeren, er weinig fantasie voor nodig is om aan te tonen dat het lidmaatschap van Nederland aan de euro tot een aanzienlijk welvaartsverlies voor Nederlandse burgers heeft geleid. Als eerste onderbouwing van deze stelling vergelijkt Lombard de ontwikkeling van de Nederlandse economische groei in de periode vanaf 2001 t/m 2011 met die van de Europese niet-eurolanden Zweden en Zwitserland.
2
De economische groei in Nederland is in die periode slechts 46% van die van Zweden respectievelijk slechts 58% van die van Zwitserland. En als we met Lombard naar de groei van de consumptieve bestedingen in voornoemde periode kijken is die in Nederland slechts 13% van die in Zweden respectievelijk slechts 21% van die in Zwitserland. Van ‘selectief winkelen’ (zoals door diverse Nederlandse commentatoren gesteld) is in mijn ogen geen sprake. Het niet-euroland Denemarken, dat volgens sommige commentatoren een beter referentieland zou zijn, heeft zijn munt immers vastgekoppeld aan de euro en is in die zin een soort pseudo-euroland. En de economie van het niet-euroland Engeland is volstrekt onvergelijkbaar met die van Nederland. Lombard stelt dat dit achterblijven uitsluitend veroorzaakt kan zijn door de Nederlandse deelname aan de euro. De door Lombard genoemde (en door de Nederlandse commentatoren geheel gemiste) verdere onderbouwingen van deze stelling dat de eurodeelname Nederland ‘economisch’ gezien lui heeft gemaakt alsmede dat Nederland koopkrachtvoordelen heeft gemist als gevolg van gemiste ‘monetaire’ revaluaties t.o.v. van andere eurolanden zijn plausibel. Binnen het huidige Euro Pact kunnen Zuid-Europese eurolanden immers niet meer ‘monetair’ devalueren, zoals dat nog kon en gebeurde onder het regime van het voormalige Europees Monetair Stelsel (EMS). In dat pre-euro tijdperk dwongen deze devaluaties Nederland altijd tot continue innovatie en efficiency verbetering van de productie. Maar sinds de invoering van de euro kunnen de Zuid-Europese landen, zoals gezegd, niet meer ‘monetair’ devalueren t.o.v. van Nederland. Hierdoor heeft Nederland zijn concurrentiekracht binnen de eurozone in de schoot geworpen gekregen en jarenlang ‘economisch’ achterover kunnen leunen. Dit blijkt ook uit het feit dat onze export vanaf de invoering van de euro vooral zijn weg heeft gevonden bínnen de eurozone en niet daarbuiten (zoals de export van Duitsland). Veelzeggend hierbij is dat sinds het jaar 2000 de loonkosten per eenheid product in Duitsland zo’n 4% stegen terwijl die stijging in Nederland in die periode maar liefst 24% is geweest. De praktijk maakt ons inmiddels met enige ironie verder duidelijk dat Nederland sinds de invoering van de euro zijn eigen export naar de Zuidelijke eurolanden voor een belangrijk deel zelf heeft gefinancierd. In de vorm van onze huidige financiële steun aan de probleemlanden krijgen we daarvan immers nu de rekening gepresenteerd (tel uit je winst). Voormalig DNB-president Jelle Zijlstra stelde natuurlijk juist altijd niet zonder reden dat onze voormalige internationaal sterke gulden van groot economisch belang was. Dat bracht Nederland binnen het kader van onze gematigde loonontwikkeling - immers niet alleen veel welvaart, toenemende koopkracht en solide consumptieve bestedingen maar dat hield de Nederlandse economie bovendien alert en dwong ons continu tot innovatie en efficiency verbetering van onze productie. Het is een eveneens plausibele stelling dat - in het hypothetische geval dat Nederland niet tot de euro zou zijn toegetreden en de wisselkoers van de gulden dan had kunnen fluctueren t.o.v. de euro - de Nederlandse gulden sterker zou zijn geworden t.o.v. de euro. Met name in de perioden direct na de invoering van de euro en vanaf eind 2009 toen de eurocrisis zich aandiende, in welke twee perioden de euro fors aan waarde verloor t.o.v. de US-dollar, de Zwitserse franc en andere internationale valuta. Terzijde, het is opmerkelijk dat DNB een paar dagen na het verschijnen van het rapport van Lombard ook met de constatering kwam dat de Nederlandse consumptieve bestedingen al jarenlang achterblijven. Echter DNB weigert ten onrechte voor de oorzaak daarvan (ook) naar de euro te wijzen. Kortom, de geringe voordelen van de euro (dat er niet meer omgewisseld behoeft als we naar het buitenland gaan en als bedrijven binnen de eurozone exporteren) vallen in het niet bij de hiervoor geschetste kosten van de euro.
3
Dé misser van Lombard: ‘De Wisselverlieszaak’ Dé misser van (het rapport van) Lombard is natuurlijk het niet benoemen en behandelen van de onjuiste euro-conversiekoers van de Nederlandse gulden bij de introductie van de euro in 1999 en de economische en financiële gevolgen daarvan voor Nederland, ofwel ‘De Wisselverlieszaak’. Het is opmerkelijk dat deze misser niet wordt gesignaleerd door Nederlandse economen (zoals Mathijs Bouman op RTLZ, Ivo Arnold en Edin Mujagic op Me Judice en Han de Jong in het FD) bij hun commentaren op het rapport van Lombard. Zoals economisch researcher Harry Geels en ik in mei 2009 in het economisch onderzoeksrapport ‘De Wisselverlieszaak: Analyse en schadeberekening’ (2) aan het licht hebben gebracht, hebben wij Nederlanders indertijd een kwartje te veel betaald voor de euro (NLG 2,20 i.p.v. de correcte koers van NLG 1,95). Hierdoor is onze welvaart zeer substantieel en blijvend aangetast: De koopkracht van de Nederlandse inkomens met structureel 12% en ons bruto nationaal product (BNP) met structureel 10%! (2): http://www.wisselverlies.nl/publicaties/17_publicatie.pdf
Vorige week benoemde ik nog op Radio 1 bij ‘Dit is de Dag’(3) dat dit Wisselverlies voor Nederland en de Nederlanders inmiddels (tot en met 2011) is opgelopen tot cumulatief € 620 miljard! (3): http://www.radio1.nl:80/items/48790-de-euro-kost-ons-geld
Voor de helderheid, in vergelijking met het door Nederland en de Nederlanders geleden en structureel nog te lijden Wisselverlies valt onze gehele staatsschuld en de nu voorliggende bezuinigen volledig in het niet. In het kader van de Wisselverlieszaak maakt Lombard overigens wel - gelijk de vermaarde Duitse econoom Hans-Werner Sinn van het CES-ifo Instituut in Duitsland eerder in 2010 met koopkrachtpariteiten analyse heeft gedaan - korte metten met de in Nederland veel gehoorde (onjuiste en misleidende) bewering van onze regering en het CPB dat de Duitse mark indertijd ‘overgewaardeerd’ opgegaan zou zijn in de euro. In ons voornoemd onderzoeksrapport stellen Geels en ik - onder meer aan de hand van onderzoek van OECD-koopkrachtpariteiten door Fortis-MeesPierson in 1997 - niet alleen dat de Nederlandse gulden indertijd ca. 13% ondergewaardeerd was t.o.v. de Duitse mark maar ook dat de Duitse mark (als EMSankermunt) natuurlijk gewoon tegen de juiste conversiekoers is opgegaan in de euro. ABN-AMRO kwam in 1998 via deze methodiek eveneens tot conclusie dat de Nederlandse gulden indertijd 13% ondergewaardeerd was t.o.v. de Duitse mark. De Nederlandse gulden is dus wel degelijk 13% ondergewaardeerd opgegaan in de euro, met desastreuze gevolgen voor Nederland en de Nederlanders! Nederland en de eurocrisis: Hoe nu verder? Terecht stelt Lombard dat het huidige beleid van de Europese politieke leiders van uitsluitend ‘Spaarzaamheid en Subsidiëring’ niet werkt en de ellende daardoor juist alleen maar groter wordt, in zowel de zwakkere als de sterkere eurolanden. Het begin van de oplossing dient vanzelfsprekend gevonden te worden in het creëren van economische groei in de zwakkere eurolanden. Hierbij merkt Lombard op dat het recept voor de probleemlanden normaal gesproken zou zijn de aanpak middels de drie ‘D’s’: ‘monetaire’ Devaluatie, Default en Deflatie, waarvan ‘monetaire’ devaluatie natuurlijk de belangrijkste is. Maar het huidige Euro Pact sluit de eerste ‘D’ en, met uitzondering van voorlopig nog alleen Griekenland, ook de tweede ‘D’ uit.
4
Daarom zetten de Europese politici vol in op de derde ‘D’ (deflatie) middels ‘interne’ devaluatie. Maar in de gegeven omstandigheden brengt deze aanpak de probleemlanden bij de ongewenste vierde ‘D’, die van ‘Depressie’. Lombard waarschuwt daarom terecht dat: a. het Euro Pact (in de huidige vorm en landensamenstelling) uitsluitend voort kan bestaan als de eurozone wordt omgedoopt tot een structurele ‘Transfer-Unie’, met inbegrip van een gezamenlijke aansprakelijkheid voor de staatsschulden van ieder individueel euroland (‘Eurobonds’), waarbij met het geld van de sterkere eurolanden de economieën en financiële staatshuishoudingen van de zwakkeren draaiende gehouden zullen moeten worden, en b. in dat geval de zwakkere eurolanden uiteindelijk de sterkeren in hun val mee zullen nemen. Het moet dus anders! Lombard stelt daarom dat het desastreuze huidige Euro Pact opgebroken dient te worden. Kort gezegd zouden hetzij de zwakkere eurolanden (Griekenland, Portugal, Spanje en Italië), hetzij de sterkere eurolanden (zoals Nederland en Duitsland) uit de euro moeten stappen. In beide scenario’s voorziet Lombard op termijn een einde van de euro. Door het nog huidige gebrek aan politiek draagvlak in Duitsland voor een euro-exit, stelt Lombard (natuurlijk ingegeven door de politieke stellingname van de PVV) dat Nederland dan maar nu eenzijdig uit de euro moet stappen. Hoewel daarvoor natuurlijk ook in Nederland op dit moment evenmin een voldoende politiek draagvlak is, zou je daarvoor best wat kunnen zeggen. Maar, zoals terecht door commentatoren genoemd, is een van Duitsland ‘monetair’ onafhankelijk Nederland (met een zwevende dan wel vaste maar aanpasbare wisselkoers van de nieuwe gulden t.o.v. de euro) voor ons natuurlijk een heel avontuur met bepaalde stabiliteitsrisico’s. Deze risico’s zijn in mijn ogen wel aanzienlijk kleiner vergeleken met de door Nederland in 1999 genomen risico’s om aan het huidige ‘zelfmoord Euro-experiment’ deel te nemen en vergeleken met het ‘doormodderen’ met de euro. Een (overkomelijk) probleem is hierbij dat het Euro Pact niet goed voorziet in een ‘euro-exit’ van een euroland. Bij uittreding uit de euro dient dan immers tevens uit de Europese Unie (EU) te worden gestapt. Maar daar valt natuurlijk een mouw aan te passen, zeker gelet op het feit dat de eurolanden en de ECB sinds het uitbreken van de eurocrisis met grote regelmaat de Verdragsrechterlijke regels met voeten treden. Belangrijke nadelen van de door Lombard genoemde scenario’s zijn dat de door de Europese politieke leiders zo gekoesterde ‘Euro(pese) gedachte’ en ook verstandige en verantwoorde Europese samenwerking dan onder druk komen te staan. Als de keuze zou zijn hetzij doormodderen met de huidige euro en eurolanden hetzij terug naar nationale munten met nationaal monetair beleid (met een nieuw Europees Monetair Stelsel), zou ik ook zeker voor het laatste kiezen. Simpelweg omdat dat onmiskenbaar veel beter en voordeliger is voor zowel de zwakkere als de sterkere eurolanden. Maar de vraag is natuurlijk of het misschien ook anders kan? Jazeker! ‘The Matheo Solution (TMS)’ als veel beter alternatief Helaas blijken economen in de praktijk niet zo creatief. Dit verklaart ook waarom er uit die hoek geen oplossing wordt aangedragen om het huidige Euro Pact simpelweg aan te passen zodat dat geschikt wordt voor het ‘Europa van de verschillende economische snelheden’. Het ligt toch voor de hand eerst daarnaar te kijken?!
5
‘The Matheo Solution (TMS)’ heeft dat wel gedaan en voorziet ten eerste in een innovatieve, eenvoudige en direct toepasbare aanpassing van het Euro Pact waarbij ‘monetaire’ devaluaties en rentebeleid op nationaal niveau (zoals dus noodzakelijk en gezocht door Lombard) weer mogelijk worden. En de euro kan dan het enig wettig betaalmiddel blijven in ieder euroland, terwijl/zodat de monetaire stabiliteit van de eurozone voor ieder euroland gewaarborgd blijft. TMS voorziet verder in ‘Controlled Defaults’ van de insolvente eurolanden en in een eveneens innovatief, eenvoudig en direct toepasbaar alsmede belastinggeld besparend plan om Europese probleembanken te herkapitaliseren. Met TMS wordt het Euro Pact daadwerkelijk een ‘Stabiliteit en Groei Pact’ zoals oorspronkelijk ook bedoeld! Zie voor TMS ‘A short Introduction to The Matheo Solution (TMS)’ (4) van februari jl. (4): http://www.incassomeesters.nl/the-matheo-solution-a-short-introduction-07-02-2012.pdf
Slotwoord Indien het referendum over de monetaire toekomst van Nederland er zou komen - zoals de PVV dat wenst en, in mijn ogen, ook zou moeten gebeuren - dan dient TMS natuurlijk wel als derde optie (naast de opties van ‘invoering van de nieuwe gulden’ en ‘doormodderen met de huidige euro’) meegenomen te worden. (*) André ten Dam is onafhankelijk researcher op het gebied van de euro, de EMU, en het EU-Verdrag. Hij is tevens initiatiefnemer/voorzitter van Stichting Wisselverlies.nl (Internet: www.wisselverlies.nl), monetair-economisch adviseur en directeur van TEN DAM Juridisch Advies & Rechtshulp(Internet: www.incassomeesters.nl). De informatie in dit artikel is niet bedoeld als een (individueel) advies tot het ondernemen van bepaalde juridische acties. De standpunten van Ten Dam geven uitsluitend zijn visies weer in zijn hoedanigheid als researcher.
6
