psychiatrie

ZELFORGANISATIE IN DE ZORG Zelfzorg en psychologie/psychiatrie

Voorgaande sprekers hebben het gras al flink onder handen genomen, met spannende en visionaire ideeën en experimenten. Ik hoop iets toe te kunnen voegen door mij specifiek te richten op de mogelijkheden van zelfzorg binnen het domein van de geestelijke gezondheidszorg.

• • • • • •

Hoe loopt het verhaal: waar gaat het over welk probleem moet worden opgelost psychische zelfzorg wat kan of moet veranderen uitzonderingen conclusies

waar gaat het over  zelfzorg, zelfregie, zelfredzaamheid  kunstmatige segmentatie  visie op gezondheid en -zorg Zelfzorg: alle handelingen die een mens bewust verricht ter in stand houding of verbetering van zijn eigen gezondheid; betreft zowel preventieve handelingen als behandeling met bijvoorbeeld oefenen of zelfmedicatie. Zelfzorg heeft als gebieden: sociaal, somatisch en psychisch. Het onderscheid tussen deze drie aspecten is kunstmatig, maar niet meer weg te denken in onze huidige maatschappij. De segmentatie vindt zijn weerslag zowel op individueel niveau als op maatschappelijk terrein. Toch bepaalt de samenhang de mate waarin een individu zich wel bevindt. Definiëring door onderscheidt te maken tussen betaalde en onbetaalde zorg. Met, in het geval van onbetaalde zorg, differentiatie naar de mate waarin eventueel anderen worden ingeschakeld (van partner tot dominee/pastoor). "Een heuvel lijkt steiler als je er alleen voor staat, nog steiler met een rugzak en minder steil als een goede vriend naast je staat. De ander kan onze resources vergroten, de ander wordt als het ware geïncorporeerd in je Zelf'. 1. Psychosociale zelfredzaamheid en zelfregie: beslissen en doen. Het vermogen tot sociaal functioneren in de dagelijkse leefsituaties, zoals thuis, bij winkelen, vrijetijdsbesteding, in relatie met vrienden, collega`s enz.; het vermogen om zelfstandig je leven te leiden en om je eigen problemen op te lossen. Of om met behoud van regie anderen in te schakelen bij de uitvoering. 2. Visie op gezondheid a. Gezondheid is het meest cruciale aspect van maatschappelijk welbevinden. Een impliciete of expliciete visie op gezondheid bepaalt het ervaren van eventuele

1

b. c.

d.

e.

problemen. Moet je je voor klachten laten behandelen, beter je best doen, ermee leren leven, of is het aanstellerij. Zijn somatische gezondheidsproblemen veelal objectiveerbaar, psychische gezondheid is in hoge mate subjectief. Het vermogen van veel mensen om te reflecteren over hun eigen psychosociale functioneren is beperkt. Zijn er al signalen uit de directe omgeving dat het niet lekker gaat, dan worden deze ontkend of geëxternaliseerd. Binnen de domeinen van de somatiek en de psychologie/psychiatrie en in de combinatie van beide is sprake van een hoge mate van co-morbiditeit. Verschillende aandoeningen interacteren tot het subjectieve niveau van welbevinden. Recent neurobiologisch onderzoek bevestigt een door psychologen verondersteld feit dat op grond van positieve relationele ervaringen de hersenen in staat zijn ontbrekende en falende verbindingen te herstellen of om een doelmatiger omweg te maken. Nieuwe neuronen of neuronennetwerken kunnen worden aangemaakt. welk probleem moet worden opgelost     

sociologisch emancipatie recht op zorg burger en zijn genen politiek

Zonder probleem is er geen verandering. Voor welk probleem moet zelfzorg een oplossing aandragen? a. De sociologische analyse van de afgelopen decennia leidt tot de conclusie dat globaal gesproken in ons land door toenemend individualisme in samenhang met de afbraak van sociale verbanden een cultuur is ontstaan waarbij de burger achterover leunt en de overheidsinstanties verantwoordelijk stelt voor zijn welbevinden. Tegelijkertijd raken steeds meer mensen in een sociaal isolement, met soms als enig contact een hulpverlener. Deze eenzaamheid leidt vaak tot klachten van psychische aard. b. Van oudsher is bekend dat zelfregie en zelfredzaamheid van positieve invloed zijn op het welbevinden. Veelal maatschappelijk georiënteerde bewegingen hebben een emancipatorisch doel groepen en individuen te verheffen. c. Terwijl het solidariteitsbeginsel door de toenemende individualisering onder druk staat is een cultuur ontstaan waarin de burger meent recht te hebben op welbevinden ( en dus gezondheid). We zijn dus doorgeschoten van de α-fout (mensen niet helpen die het wel nodig hebben) naar de β-fout (mensen helpen die het niet nodig hebben). De onbetaalbaarheid (naast de onmogelijkheid) hiervan is de wal die het schip keert. Politiek pragmatisme is altijd euro-gedreven en langs die weg zal het gaan. d. De burger wil alleen maar hulp van een lijfelijk aanwezige hulpverlener, niet van een computer. Dat zit na eeuwen bijstand voor geestelijke nood in de genen van mensen. e. Vast staat dat geen enkele politieke ideologie ruimhartig het bestaan van psychisch leed onderkent1. Zelfzorg is dus voor de politiek een prima idee. Een veel gehoord argument 1

Liberalen vinden dat het onzin is en iedereen het zelf moet uitzoeken, socialisten vinden iedereen gelijk en dat er dus geen individuele problemen zijn en christenen vinden het geloof voldoende.

2

uit de politieke hoek (ook van Zorgverzekeraars) is de onmogelijkheid om vast te stellen dat de geboden hulp effectief is. De stelling van de beleidsmakers is dat als patiënten zelf zeggen blij te zijn met de behandeling, dat niet als mening telt. Alleen dubbelblind onderzoek telt2. Zelfzorg stimuleren geeft het individu meer welbevinden en de beleidsmakers minder kosten. Daarmee moet wel de aandacht weer gericht worden op de α-fout, mensen niet onterecht in de kou laten staan. Terzijde: een onmiskenbaar positieve ontwikkeling is gaande in onze maatschappij. De jongste generatie (15-25 jaar) is meer sociaal en meer geïnteresseerd in welbevinden dan in euro’s. Oudere generaties zien de energie- en klimaatontwikkeling zorgelijker en willen er meer aan en voor doen, als ze er tenminste iets aan kunnen verdienen. psychische zelfzorg  Spelers  Zelfzorgmodaliteiten  Klassieke stadia in de zorg: Preventie, diagnostiek, behandeling, terugvalpreventie

Spelers Zelfzorg psychisch, het hele spectrum: juist op het gebied van psychische en psychiatrische problematiek komen alle voors en tegens van zelfzorg aan de orde. Burgers, en daar hebben we het in eerste instantie over, hebben een speciale relatie met psychische problematiek. Enkele kenmerken:  Ontkennen totdat het water aan de lippen komt of de omgeving enorme druk uitoefent. Schaamte enerzijds en externaliseren anderzijds.  Eventuele hulp moet minimale inspanning vergen, anders weer terug naar ontkennen. De hulpverlener moet ’t oplossen. ’t Liefst in vis-à-vis contacten.  Het mag niks kosten, in tijd en geld. Hulpverleningsorganisaties (psychiatrische instituten) hebben vanzelfsprekend de neiging hun voortbestaan na te streven. Tegelijkertijd zitten zij zo in het nauw dat er geen energie is om andere hulpverleningsparadigmata te onderzoeken, laat staan te implementeren. Wat kan er verwacht worden van de WMO? Voorlopig niets anders dan bezuinigingen en geen innovaties. De gemeenten hebben het de komende jaren veel te druk met het implementeren van o.a. de Jeugdzorg. Zelfzorg zullen zij omarmen, maar er niets voor kunnen betekenen om het te faciliteren. Iets over professionals. Hulpverleners kiezen niet toevallig dit beroep. Naast vaak een akelige moeder hebben ze de drive om mensen te helpen, vooral de professionals in de psychische hulpverlening3.

2

Onder andere Verhaege heeft gewezen op de onzinnigheid van de veronderstelling dat alleen dubbelblind onderzoek telt. De exclusiecriteria, bijvoorbeeld, voor de instroom in dergelijk onderzoek maken dat veruit de meeste patiënten met een dergelijk type klachten niet in aanmerking komen voor deelname. Dus zegt de uitslag niets over de grootste groep! 3 Niet voor niets kost het voor veel opleidelingen grote moeite om zich de werkwijze van de Cliëntgerichte psychotherapie eigen te maken. Cliënten alleen maar te faciliteren om hun eigen oplossing te vinden betekent vaak op je handen zitten en

3

Hun hele opleiding bestond en bestaat uit scholing en training in face-to-face contacten4. Wat kunnen zij met hulp op afstand of anonieme hulp? In elk geval dienen hun didactische vaardigheden te worden verbeterd. Over de overheid, inclusief gemeenten, en zorgverzekeraars hebben we het al gehad. Modaliteiten Om toch aan te sluiten bij de heersende praktijk in de psychologisch/psychiatrische hulpverlening worden de klassieke stadia van de behandeling doorgenomen op de mogelijkheden om professionals in te ruilen voor zelfzorg. Zelfzorg modaliteiten: a. familie, vrienden b. (patiënten-)verenigingen, lotgenoten, met als beste voorbeeld AA en NA c. papieren- en internetinformatie bronnen d. Internetfora (Facebook, Hyves) e. Smartphone buddies (app’s à la Sense): het meest kansrijk f. wegwijzers op internet en live g. trainingsklassen (assertiviteit, emotieregulatie, piekeren) met/zonder professional op de achtergrond (moderator) h. E-health modules i. blended hulp (zelfhulpmodules + face-to-face) Klassieke stadia Wat zijn zelfhulpmogelijkheden hierbij? Preventie: zelf, Trimbos, WMO, 1e lijn Diagnostiek: professionele vragenlijsten en andere diagnostische instrumenten beschikbaar maken. Voorbeelden: PsyQ-inventarisatie, Mentalshare pre-module Behandeling: e-health modules, eventueel met skype-mogelijkheid met professional (onderwijsmodellen) Terugvalpreventie: idem Voor alle bovengenoemde fasen in eerste instantie alleen een wegwijzer inzetten.

 

Uitzonderingen Digibeten: internet is minder geschikt medium; hulpverlener als wegwijzer, faciliterend en ondersteunend met de focus op zelfregie en zelfzorg Minder slimmen (iedereen onder IQ van 100, dus 50% van de bevolking!) eisen terecht veel transparanter websites en modules. Ook Smartphone en Tablets kunnen een veel eenvoudiger navigatie krijgen, met alleen de noodzakelijke functies. Verstandelijk gehandicapten zullen vaak niet de diagnostische fase alleen kunnen doorkomen en ook bij de behandeling steun behoeven.

je mond houden. Net zoals overigens bij andere therapievormen heeft ⅓ singuliere gaven en kan het dus al, ⅓ leert het nooit en ⅓ kan profiteren van de opleiding! 4 Tot op de dag van vandaag wordt er in opleidingen (GZ-psycholoog, psychiater, psychotherapeut) geen aandacht besteed aan de mogelijkheden van internetbehandeling en de valkuilen ervan.

4



Complexen bestaan uit twee hoofdtypes: a. Complexiteit doordat de problemen zich over meerdere levensgebieden uitstrekken (sociaal, somatisch en psychisch), waardoor de burger er niet uit komt wat de meest gewenste hulp zou kunnen zijn; meer dan 98% van de jeugdige psychiatrische patiënten hebben meer dan één hulpvraag of probleem, en b. Complexiteit van de psychisch/psychiatrische aandoening, die nadere diagnostiek vraagt en (in vele gevallen) medicatie onder toezicht. c. Ook bij complexiteiten is veel te besparen door gebruik te maken van ICT (app’s, vragenlijsten, internetmodules, terugvalpreventie). Wie kan of moet veranderen

Wat moet veranderd worden:  Burgers zullen gedwongen moeten worden eerst zelfhulp (al dan niet ondersteund door hulp op afstand) te doorlopen voordat professionals ingeschakeld kunnen worden.  Zelfzorgactiviteiten van zorgvragers belonen, in plaats van opvoeren eigen risico en eigen bijdrage. Burger wordt (zeker in 1e instantie) daardoor verleid zelfzorgmogelijkheden te benutten.  Ondersteuning mantelzorgers is conditio sine qua non  Hulpverleners en instellingen belonen voor transitie naar meer zelfzorg. Opleiding en nascholing veel meer richten op hulp-op-afstand.  Waar mogelijk een live contact inbouwen met een hulpverlener; daarna telefonisch/skype/internet  Leuk, maar wie gaat dat betalen? Transitie naar zelfzorg levert veel geld op. Een deel van dat geld kan besteed worden aan de kosten voor het maken, beheren en onderhouden van internet- en Smartphonehulp en voor het belonen van burgers en voor hulpverleners en instellingen die de burger effectief aanzetten tot zelfhulp. Conclusie:   

  

5

repressieve paranoïde instelling (“profiterende burger/hulpverlener”) van overheid en zorgverzekeraars doorbreken sturen met euro’s is de enige weg wat de burger wil is leidend (echte customer care); dus ook eventueel de wens direct contact te hebben met een hulpverlener, voordat andere communicatie kanalen worden gebruikt hulpverlener omvormen van almachtige naar facilitator en wegwijzer opleidingen aanpassen internet/app/Smartphone look & feel en navigatie drastisch vereenvoudigen (werkelijk klantgericht) en veel functies weglaten, want die gebruikt niemand en geeft alleen maar chaos