Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi 12 Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag 13

INHOUD

Inleiding Biografische schets L.H. Eberson (1822-1889) Literatuur

7

Publicaties van L.H. Eberson Secundaire literatuur Verantwoording inventarisatie Acquisitie

7

8

9

9

Eerdere bewerkingen Huidige bewerking Restauratie

3

9 10

11

Projecten in andere archieven Aanwijzingen voor gebruik

11

11

Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi

12

Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag

13

CATALOGUS Projecten van L.H. Eberson

16

Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem Kasteel, landgoed Biljoen, Velp

16

16

Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp

17

Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp Manege, landgoed Biljoen, Velp

17

18

Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp Hertenhuisje en paardenstal, z.p. Waalse Kerk, Arnhem

17

18

18

19

Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem Woonhuis Rijnstraat, Arnhem

19

19

Projecten van anderen in de collectie Eberson

20 1

Bijlagen

Tekeningenbeschrijvingen collectie Eberson, gemaakt door D. Posthumus Meyjes

Concordances

21

68

Concordans van oude naar nieuwe aanvraagnummers

68

Concordans van nieuwe aanvraagnummers naar bladnummers

69

Concordans van bladnummers naar nieuwe aanvraagnummers

70

2

Inleiding

INLEIDING Biografische schets L.H. Eberson (1822-1889) Lucas Hermanus Eberson was de zoon van een smid. Hij werd op 23 maart 1822 geboren in de Rijnstraat te Arnhem. Zijn moeder, Sibylla Gerarda van Ooy, overleed een jaar na zijn geboorte en zijn vader, Coenraad Eberson, in 1835, toen Lucas dertien jaar oud was. Lucas Eberson was hun enige kind. De opvoeding was al sinds 1827 overgenomen door zijn grootouders, omdat zijn vader er 1 niet toe in staat was. Na het overlijden van zijn grootmoeder nam zijn oom, apotheker Wessel Knoops, die taak over.2 Vanaf 1841 huurde Eberson een kamer bij schrijnwerker W.E. Geurtsen en volgde hij lessen bouwkunde aan de tekenschool van J. Breijer in Arnhem. Het is niet bekend wanneer Eberson precies deze opleiding volgde, maar hij was een goede leerling die vanaf 1835 verschillende prijzen behaalde voor tekenkunde, bouwen meetkunde. Van 1841 tot 1843 kreeg hij lessen bouwkunde bij W. Kleyn en daarnaast privélessen meetkunde bij H. van Heumen en Franse les bij D.W. Koops.

Opleiding In 1843 brak een cruciale fase in de opleiding van Eberson aan. Net als veel andere negentiendeeeuwse architecten, zoals J.H. Leliman, A.W. van Dam en E.S. Heynincx besloot Eberson zich in het 3 buitenland in de bouwkunst te bekwamen. In die tijd waren er daartoe in Nederland namelijk geen opleidingen. Allereerst reisde Eberson naar Antwerpen om er aan de Academie van Beeldende Kunsten lessen te volgen. Ook deze keuze was niet ongebruikelijk. Architecten als A.C. Bleijs en P.J.H. Cuypers zouden hier later ook studeren. In Antwerpen verbleef Eberson een jaar en kreeg hij onderricht van professor Serrure en de neogotische architect Berckmans. Ook volgde hij er lessen bij de architecten F.D. Witdoek en J.J. Gijs. In juni 1844 keerde hij voor enkele weken terug naar Nederland om vervolgens in juli naar Parijs te vertrekken, waar hij tot september 1851 zou blijven. Eberson studeerde dus zeven jaar lang in het buitenland, een lange periode in die tijd. En eveneens een belangrijke periode, want in het midden van de negentiende eeuw werd er in Parijs volop gebouwd door de avantgardistische architecten Henri Labrouste, Felix Duban, Louis Duc en Leon

1

In de doctoraalscriptie van K. Veenland wordt Eberson sr. beschreven als een man met een avontuurlijk leven. Hij had sinds 1792

een ijzerhandel in Middelburg, en was in 1814 betrokken bij een samenzwering onder de boeren van Walcheren tegen de Franse soldaten en nam deel aan de slag bij Waterloo. Hij schreef een boekje: Verhaal van het gebeurde in Walcheren, gedurende den benauwden toestand van dat eiland onder de Fransche heerschappij in 1813 en 1814 tot op den val van Napoleon, Zierikzee 1817. Zie K. Veenland, Het leven en werk van L.H. Eberson architect (1822-1889), onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden, 1981, 4. 2

Later zou Knoops hem nog aan een opdracht helpen, voor het genootschapsgebouw van het Natuurkundig Genootschap in

Arnhem (aanvr.nr. EBER t 1). Zie voor biografische gegevens over Eberson ook K. Veenland (1981), 4-11 en Ebersons eigen aantekeningen daarover, bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G 24, 15). 3

Zie voor Van Dam: C.P, Krabbe, Ambacht, Kunst, Wetenschap. De bevordering van de bouwkunst in Nederland 1775-1880,

Zwolle 1998, 179-181, voor Heynincx en Eberson zie A. van der Woud, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst 18401900, Rotterdam 1997, 71-73, en voor J.H. Leliman: S.D. de Jong, J.H. Leliman. Eclecticisme als ontwerpmethode voor een nieuwe bouwkunst, Rotterdam 2001, 10-19.

3

Inleiding

Vaudoyer.4 Eberson werkte onder meer bij de eclectische architect J. Lacornée. Hij mocht de bouw volgen van diens neo-renaissancistische Ministère des Affaires Étrangeres (1844-1856) aan de Quai d’Orsay. Ook werkte Eberson bij de neo-classicist J.L. Grisart. Dat hij een duidelijke plek had verworven in de Parijse architectenwereld blijkt uit het feit dat hij bovendien in de jaren 1850-1851 medewerker was aan de uitgave L’Architecture du Vme au XVIIme siècle van J. Gailhabaud, waarin belangrijke historische gebouwen uit binnen- en buitenland werden beschreven.

Prijsvragen Vanuit Parijs nam Eberson, net als andere Nederlandse architecten in den vreemde zoals J.H. Leliman, deel aan diverse prijsvragen uitgeschreven door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst. Hierin bleek hij al snel succesvol. In 1848 ontving Eberson de eerste prijs voor zijn ontwerp voor een schouwburg, in 1849 voor een slachtplaats en in 1850 voor een protestantse kerk. Zijn ontwerpen werden later gepubliceerd in het plaatwerk Verzameling van Bouwkundige ontwerpen, bekroond en uitgegeven door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst (1853 en 1855). Ook werden zijn tekeningen op verschillende tentoonstellingen geëxposeerd, één keer zelfs op de Parijse Exposition Universelle des Beaux-Arts in 1855. Zijn ontwerp voor een ‘salle de spectacle pour une grande ville’ kreeg vervolgens een gunstige beoordeling in de Encyclopédie d’architecture van 1856.

Architect voor de welgestelden Terug in Nederland vestigde Eberson zich in 1851 als zelfstandig architect in zijn geboorteplaats Arnhem. Hij ontving in die tijd met name opdrachten ‘van den hoogen adel van ons land, bestaande in de restauratie hunner kasteelen en buitenverblijven, met bijbouw van bruggen, stallen, plantenkassen enz., i.v.m. den aanleg der parken’.5 Verschillende villa’s en kleine landhuizen in Arnhem en omgeving kwamen van zijn tekentafel, onder andere het Landhuis Kortenburg bij 6 Renkum voor dhr. Crommelin, Huize Aardenburg in Doorn, villa Jacobson en villa Luden in Arnhem. Eberson restaureerde kastelen, maar ontwierp bijvoorbeeld ook de Waalse kerk in Arnhem, het grafmonument van de Brederodes in Vianen en een nieuw pand voor het Arnhemse Natuurkundig Genootschap. Voor Baron J.F.W.K. van Hardenbroek, de kamerheer van koningin Sophie, restaureerde hij het kasteel Biljoen te Velp. De baron woonde in Parijs en gebruikte Biljoen als buitenverblijf. Eberson bezat het uitzonderlijke talent om historische monumenten van een negentiende-eeuwse luxe te voorzien, én ze tegelijkertijd in hun historische waarde te laten. Beïnvloed door zijn studietijd in Parijs gebruikte Eberson in zijn architectuur elementen van verschillende historische stijlperioden. Hij verbleef in Parijs op het moment dat daar avantgarde-architecten als Henri Labrouste met het eclecticisme een alternatief voor het heersende classicisme lieten zien. Beïnvloed door dit klimaat waarin architecten een vrije keuze konden maken in het combineren van verschillende vormen uit 4

D. van Zanten, Designing Paris. The Architecture of Duban, Labrouste, Duc, and Vaudoyer, Cambridge Mass./Londen 1987.

5

J.R. de Kruyff, ‘Ter nagedachtenis van L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50, 295-297.

6

Zie K. Veenland (1981) voor een uitgebreide oeuvrelijst.

4

Inleiding

het verleden, ontwikkelde Eberson een ontwerpmethode die bij de restauratie en verbouwing van bestaande gebouwen zeer goed bruikbaar was. Juist omdat Eberson verschillende historische stijlen kon en wilde toepassen, waren zijn restauraties zeer geslaagd. Ondertussen nam Eberson nog steeds deel aan verschillende prijsvragen. Zo maakte hij in 1863, 1864, 1866 en 1875 prachtige ontwerpen voor de omstreden prijsvraag voor een nieuw museum in Amsterdam, het latere Rijksmuseum dat door P.J.H. Cuypers werd gebouwd.7 Ook ontwierp Eberson een aantal medailles, penningen en diploma’s.

Familie In 1861 trouwde Eberson met de 27-jarige Maria Hillegonda Henkes. Samen kregen zij vier kinderen, waarvan het eerste, een meisje, dood werd geboren en het derde, naar zijn vader Lucas Hermanus genoemd, op zijn zesde overleed. Van de andere twee zoons werd de jongste, Willem Gerardus Eberson (1867-1932), ook architect. Maria Henkes overleed in 1870 en Eberson trouwde een jaar later opnieuw, met Simonetta de Roever (1932-1918). Met haar kreeg hij ook een zoon, wederom Lucas Hermanus genaamd.8

Architect des konings De laatste vijftien jaar van zijn leven kreeg Eberson een belangrijke positie toegewezen. Onder koning Willem III werd hij benoemd tot Architect des Konings.9 Hij was de opvolger geworden van architect H.F.G.N. Camp en was van 1874 tot 1889 in dienst van het Koninklijk Huis. Eberson ontving een jaarsalaris van 2000 gulden, wat later verhoogd werd tot 4000 gulden.10 Ebersons functie bestond allereerst uit het maken van ontwerpen voor onder andere Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk. Maar hij had ook nog andere taken. Zo adviseerde hij bij de bouw van de koninklijke stallen, of bij het opstellen van een reglement voor pensionnaires in de bouwkunst. Om zijn organisatorische activiteiten werd hij gevraagd voor het regelen van de begrafenis van koningin Sophie in 1877, en hij bevond zich vaak in het gevolg van Koning Willem III als deze op reis ging. Ebersons eerste ontwerpopdracht was meteen de meest prestigieuze: het ontwerpen van een kunstzaal op Paleis het Loo. Verder voerde hij verschillende verbouwingen en restauraties uit aan bestaande gebouwen, bijvoorbeeld van het Oranje Nassau’s Oord bij Renkum (1881) en het Landhuis Kortenburg, waarbij hij ook ontwerpen maakte voor de stallen en een ijskelder. In 1882 volgde de restauratie van Paleis Soestdijk, met nieuwe stallen. In 1886 ontwierp Eberson een villa in 7

Ebersons ontwerpen uit 1866 en 1875 zijn bewaard in de collectie van het NAi, in het Cuypers-archief, dossier Rijksmuseum, code

RYKS. Zie ook de inleiding van deze catalogus, pagina 12. 8

Voor een stamboom van Eberson zie K. Veenland (1981), bijlage, 7.

9

Uit de periode dat Eberson architect des konings was, worden geschreven stukken, documentatie en tekeningen bewaard in de

collectie Eberson, het archief van Paleis Het Loo en het archief van Paleis Soestdijk in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag. Zie pagina 14-15 van deze catalogus voor een beschrijving van dit archiefmateriaal. 10

Eberson heeft een dagboek bijgehouden van deze periode. Dit wordt bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G

24, 3).

5

Inleiding

de Scheveningse bosjes, maar deze werd niet uitgevoerd.11

11

Voor Ebersons ontwerpen voor Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk zie pagina 13-15 van deze catalogus.

6

Inleiding

Penseelwerk Eberson werd bij de beoordeling van zijn prijsvraaginzendingen geroemd om zijn penseelwerk, al 12 achtten sommige jury’s het wat te kleurig en te Frans. De kritiek was vaak ook dat het karakter van zijn architectuur niet Nederlands genoeg was en ook niet binnen het Nederlandse klimaat paste. In Nederland stond een Franse stijl met te veel onnodige decoraties de critici niet aan. Zij bekeken de producten uit Parijs en de eclectische stijl van veel architecten die in Parijs hadden gestudeerd met argwaan. Eberson sloot met zijn ontwerpen aan bij de internationale ontwikkelingen van de neorenaissance, uiteraard geïnspireerd door zijn verblijf in Parijs. Hij is dan ook te plaatsen in de classicistische, eclecticistische traditie van de negentiende eeuw, en van de École des Beaux Arts. Dat Eberson in zijn eigen tijd ook op waardering kon rekenen blijkt uit het feit dat hem het hoogleraarsambt in 1861 aan de Polytechnische School in Delft werd aangeboden. Maar Eberson bleef liever architect. J.H. Leliman nam ontwerpen van Eberson op in zijn driedelige Verzameling van Bouwkundige Schetsen en Ontwerpen (1862-1866). Eberson was verschillende malen jurylid voor prijsvragen en nam zitting in diverse commissies, zoals van prijsvragen voor het Paleis der StatenGeneraal (1865), voor de Schouwburg te Rotterdam (1883) en voor de nieuwe Beurs te Amsterdam (1884). Hij trad ook op als recensent voor verschillende decoratieve en bouwkundige tijdschriften.

NAi-collectie De periode 1850-1875 uit Ebersons carrière als architect wordt in de literatuur wel zijn meest belangwekkende genoemd. Uit deze periode stammen ook de tekeningen die bij het NAi in beheer zijn.13 Deze tekeningen zijn van een uitzonderlijke esthetische kwaliteit. De tekeningen die van het project Biljoen en Beekhuizen aanwezig zijn, geven bovendien een goed beeld van de landschappelijke parkaanleg van het midden van de negentiende eeuw, met architectonische componenten als rustieke bruggen, een belvedere en een ‘tent’ (uitspanning). De landgoederen Biljoen en Beekhuizen (een onderdeel van Biljoen) waren in 1848 in handen gekomen van Baron J.F.W.C. van Hardenbroek (1807-1871), een neef van de vorige eigenaar A.J. van Spaen. Van Hardenbroek verzamelde oudheden, en van een eerdere eigenaar van het kasteel, J.F.W. van Spaen (1746-1827), bezat hij ook bijzondere boeken en voorwerpen. Daarom stelde hij het kasteel open als museum, waar tienduizend bezoekers zijn collectie elk jaar bezochten. Eberson maakte plannen voor het exterieur en interieur van het kasteel Biljoen en voor het koetshuis. Zijn ontwerpen voor een monumentaal voorportaal met balkon in neo-renaissance-stijl, voor een geveltop met wapen en voor de schoorstenen zijn uitgevoerd. Ook enkele bruggen op het landgoed zijn gerealiseerd. Daarnaast zijn enkele van Ebersons ontwerpen voor bijgebouwen, namelijk een manege, een kippenhok, een belvedere, en een ‘tent’ (uitspanning) uitgevoerd. In 1867 was baron Van Hardenbroek gedwongen het landgoed Beekhuizen te verkopen aan een Duitse industrieel, J.H.W. Lüps (1812-1879). Na het overlijden van de baron verwierf Lüps ook het landgoed Biljoen.

12

K. Veenland (1981) 29, 30.

13

De ontwerpen van Eberson, dagboeken en correspondentie zijn verspreid geraakt over verschillende collecties. Behalve het NAi

zijn er dus nog andere archieven die materiaal van Eberson bewaren (zie hiervoor pagina 13-15 van deze catalogus).

7

Inleiding

Voor hem zou Eberson ook enkele ontwerpen maken.14

14

Zie Kasteel Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0).

8

Inleiding

Literatuur

Publicaties van L.H. Eberson -

Catalogus van de fraaie en uitgebreide verzameling Gedenkpenningen, bronzen artistieke medailles, legpenningen, Nederlandsche en vreemde gouden en zilveren Munten, nagelaten door den Hoogedele gestrenge Heer L.H. Eberson, Amsterdam 1891.

-

Eberson, L.H., ‘Prijsvragen, uitgeschreven in het jaar 1865 door de Maatschappij Tot bevordering der Bouwkunst’, De Gids 29 (1865) 4, 561-562.

-

Eberson, L.H., ‘Wandalisme, een waarschuwend woord tot allen wien de vaderlandsche kunst onverschillig is, door C.H.R.’, De Gids 29 (1865), 4, 556-560.

-

Eberson, L.H., ‘Schoorsteenmantel, geplaatst in de eetzaal van het kasteel Biljoen, bij Arnhem’, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 135-138, plaat 9.*

-

Eberson, L.H., ‘Het landgoed Beekhuizen’, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 197-202, plaat 13 en 14.*

-

Eberson, L.H., ‘Het landhuis de Kortenburg nabij Renkum, Bouwkundige Bijdragen 18 (1871), 263-264.*

-

Eberson, L.H., Bouwkunst. Overzicht van de onuitgegeven werken onzer Nederlandsche tijdgenoten, 2 delen, Arnhem 1873-1875.

-

Eberson, L.H., ‘Geschiedenis van de Bouwstijlen in de hoofdtijdperken der architectuur, door Eugen Gugel, De Portefeuille 6 (1884) 7, 49-51.

-

Eberson, L.H., ‘Médaille commémorative de la Fête séculaire de la Vén. Loge “De Geldersche Broederschap” A l’or d’Arnhem’, La Revue belge de numismatique, 1886.

-

Eberson, L.H., ‘Médaille commémoratives de feu le Gouverneur Général des Indes Orientales Néerlandaises Jacob Mossel’, La Revue belge de numismatique, 1886.

-

Eberson, L.H., ‘Quelques mots sur deux méreaux de la Corporation des bateliers de la ville Arnhem, La Revue belge de numismatique, 1886.

* Aanwezig in de bibliotheek van het NAi.

9

Inleiding

Secundaire literatuur -

‘L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 49, 289.*

-

‘L.H. Eberson’, De Opmerker 24 (1889) 49, 411-412.*

-

Berens, H.E.M., W.N. Rose (1801-1877). Stedenbouw, civiele techniek en architectuur, Rotterdam 2001.*

-

Eliën, F.M., J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk 1984.

-

Kerkkamp, H., Kasteel Biljoen en daar rondom, Velp 1964.

-

Krabbe, C.P., Ambacht, Kunst, Wetenschap. Bevordering van de bouwkunst in Nederland (1775-1880), Zwolle 1998.*

-

Kruyff, J.R. de, ‘Ter nagedachtenis van L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50, 295-297.*

-

Leliman, J.H., Verzameling van bouwkundige schetsen en ontwerpen van moderne Nederlandsche architecten, 3 delen, Amsterdam 1862-1866.*

-

Moes, E.W. (et al.), Nederlandsche kasteelen en hun historie, 3 delen, 1912-1915.

-

Peet, C.J. van der, G. Steenmeijer (red.), De Rijksbouwmeesters. Twee eeuwen architectuur van de Rijksgebouwendienst en zijn voorlopers, Rotterdam 1995.*

-

Regt, E. de, ‘De Koninklijke Stallen. Traditie en snelheid onder één dak’, in: E. de Regt, Monumenten in Den Haag, Den Haag 1986.*

-

Schimmelpenninck van der Oije, C.O.A., Het archief van het huis Biljoen 1076-1969, Arnhem 1979.

-

Veenland-Heineman, K.M., Het leven en werk van L.H. Eberson architect (1822-1889), onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden, 1981.*

-

Veenland-Heineman, K.M., De bouwgeschiedenis van de Koninklijke Stallen te ’sGravenhage, Den Haag 1982.

-

Veenland-Heineman, K.M., ‘Lucas Hermanus Eberson (1822-1889), een “volkomen onbeduidende architect”?’, in: A.R.E. de Heer, M.C.C. Kersten, Bouwen in Nederland. Vijfentwintig opstellen over Nederlandse architectuur, opgedragen aan Prof. ir. J.J. Terwen, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 1984, Delft 1985, 467-494.*

-

Veenland-Heineman, K.M., ‘De Prijsvragen voor het Muzeüm Koning Willem I en het Rijks Museum 1863-1875’, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 1985.*

-

Veenland-Heineman, K.M., A.A.E. Vels Heijn, Het nieuwe Rijks Museum. Ontwerpen en bouwen 1863-1865, Amsterdam 1985.*

-

Wijck, H.W.M., De Nederlandse buitenplaats: aspecten van ontwikkeling, bescherming en herstel, Alphen aan den Rijn 1982.

-

Woud, A. van der, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst, Rotterdam 1997.*

-

Woud, A. van der, The Art of Building. From Classicism to Modernity: The Dutch Architectural Debate 1840-1900, Hants / Burlington 2001.*

10

Inleiding

Verantwoording inventarisatie

Acquisitie In 1979 heeft de Stichting Architectuur Museum (SAM), de voorloper van het NAi, van de familie Meeder in Den Haag de collectie Eberson aangekocht. Het betrof één map met tekeningen en één stapeltje losse tekeningen. In totaal waren het 127 tekeningen van verschillende projecten uit de periode 1849-1884 en een topografische kaart. De collectie was na het overlijden van L.H. Eberson naar zijn zoon W.G. Eberson (1867-1932) overgegaan, en vervolgens naar diens vriend en zakenrelatie de heer Voormans (1893-1951). Toen deze laatste overleed, erfde zijn dochter mevrouw Meeder-Voormans, de collectie tekeningen. Uiteindelijk zijn de tekeningen bij Rob Meeder terechtgekomen, de stiefzoon van mevrouw Meeder-Voormans.

Eerdere bewerkingen De tekeningen in de collectie Eberson werden in het NAi per project gesorteerd en in zeven aparte omslagen gedaan. De omslagen, elk voorzien van een aanvraagnummer, bevatten achtereenvolgens tekeningen van de volgende projecten: Kasteel Biljoen te Velp, Gelderse toren, Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen te Arnhem, Landgoed Beekhuizen, Waalse kerk te Arnhem, Bierbrouwerij Werthemann en Turstig te Arnhem, en een map met ongeïdentificeerde tekeningen. In 1994-1995 zijn de 127 tekeningen en 1 topografische kaart in de collectie Eberson stuk voor stuk beschreven door stagiaire Dorothée Posthumus Meyjes. De bedoeling was een catalogus van deze collectie uit te geven. Bovendien wilde men ervaring opdoen met het opbouwen van een database met bladgewijze tekeningbeschrijvingen. Het project werd voortijdig beëindigd en de catalogus is er dan ook niet gekomen. De tekeningen, die nog in de hierboven beschreven zeven omslagen zaten, waren allereerst per omslag voorzien van bladnummers. De volgorde van deze bladnummering was willekeurig. Vervolgens zijn de beschrijvingen van de tekeningen gemaakt in velden. De volgorde van beschrijven was: projectnummer, bladnummer, tekeningsoort, projectie, soort opdracht, schaal, techniek, signering, tekst op de tekening, datering, annotatie. Daarbij waren voor de schaal, signering en datering steeds letterlijk de teksten op de tekening overgenomen. Binnen de projecten waren de tekeningen in chronologische volgorde beschreven, met daarbij eerst de gedateerde en vervolgens de ongedateerde tekeningen. Bij het project Kasteel Biljoen was eerst het exterieur en vervolgens het interieur beschreven. Daarbinnen werd de chronologie gevolgd. Bij dit project stonden af en toe opmerkingen die voortvloeiden uit een bezoek dat conservator Barbara Laan en Dorothée Posthumus Meyjes in 1995 aan het kasteel hadden gebracht.

11

Inleiding

Huidige bewerking Om de collectie Eberson eenvoudig toegankelijk te maken is nu een projectgewijze toegang gemaakt. De uitgebreide beschrijvingen, in 1994-1995 gemaakt door Posthumus Meyjes, zijn vervolgens als bijlage in deze toegang opgenomen. In de nieuwe toegang zijn de projecten in chronologische volgorde beschreven, voorzien van een nieuw aanvraagnummer en een korte toelichting met het aantal bladen, het type tekeningen en de voorstelling (plattegronden, gevels en doorsneden). In deze toelichting wordt voor de uitgebreide tekeningenbeschrijving naar de bijlage verwezen (pagina 21-67). De bijlage maakt duidelijk dat door de detaillistische structuur van de database waarin de tekeningenbeschrijvingen zijn gemaakt, het zicht op het geheel verloren is geraakt. Er ontbreekt een archivistische interpretatie als indeling, schema of een onderscheid in bijvoorbeeld series ontwerptekeningen. Omdat bij de huidige bewerking een nieuwe toegang is gemaakt, is de structuur van deze eerdere bewerking slechts op één belangrijk punt gewijzigd: in de bijlage zijn de tekeningenbeschrijvingen in dezelfde projecten gegroepeerd als in de nieuwe toegang. Ook is dezelfde chronologische projectvolgorde gebruikt. Daarnaast zijn binnen de beschrijvingen enkele wijzigingen aangebracht. De beschrijvingen waren nog niet voltooid en behoefden een grondige redactie. Ook de toelichtingen bij de projecten zijn geredigeerd. Omdat de volgorde van de bladnummeringen willekeurig was, kwam deze niet overeen met de chronologische tekeningenbeschrijvingen. Dit was onvermijdelijk, omdat er voor gekozen is om de chronologische volgorde binnen de projecten intact te laten. Soms had één bladnummer zowel aan de voor- als aan de achterkant een tekening. Bij de beschrijving is dan ‘verso’ toegevoegd als de andere zijde van het blad wordt beschreven. Bij het maken van de nieuwe toegang zijn de tekeningen van het landgoed Biljoen en Beekhuizen om inhoudelijke redenen bij elkaar beschreven en verpakt. Omdat dit project uit verschillende gebouwen bestaat, is het verdeeld in zes projecten met elk een eigen aanvraagnummer (t 2.0 – t 2.5). Ook zijn er nog twee nieuwe projecten in de collectie Eberson onderscheiden: een hertenhuisje en een woonhuis (t 3 en t 6). Het project de Geldersche Toren werd onder het kopje ‘Ontwerpen in bezit van L.H. Eberson’ beschreven, aangezien het niet door Eberson is ontworpen, maar wel in de collectie Eberson werd aangetroffen. Nu zijn de volgende elf projecten, ontworpen door Eberson, onderscheiden: -

Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem

-

Kasteel, landgoed Biljoen, Velp

-

Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp

-

Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp

-

Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp

-

Manege, landgoed Biljoen, Velp

-

Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp

-

Hertenhuisje en paardenstal, z.p.

-

Waalse Kerk, Arnhem

-

Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem

-

Woonhuis Rijnstraat, Arnhem 12

Inleiding

Restauratie Een groot aantal tekeningen in de collectie Eberson was er zeer slecht aan toe. In 1998 zijn de tekeningen dan ook door papierrestaurator Peter Kipp gerestaureerd. De tekeningen op papier waren over het algemeen in goede staat. De tekeningen op transparant en met name op calqueerpapier waren zeer kwetsbaar en vaak gescheurd. Sommige waren zo poreus en droog dat ze bij aanraking al scheurden. Deze kwetsbare en gescheurde tekeningen waarvan het (calqueer)papier zeer verouderd was, kregen een melinex hoes. In totaal ging het om 35 bladen met tekeningen van verschillende projecten en één topografische kaart. De hoezen zorgen voor een volledige bescherming van de tekening. Het papier wordt in zo’n hoes op zijn plaats gehouden waardoor het dan niet nodig is scheurvorming te herstellen. Ook werd een aantal fraaie, maar kwetsbare tekeningen op papier elk in een aparte map gedaan van zuurvrij karton, voor extra stevigheid. Dit betrof 15 bladen. Vanwege deze uitvoerige restauratie zijn in de beschrijvingen van Posthumus Meyjes de opmerkingen over de staat van de tekeningen weggehaald.

Projecten in andere archieven In het archief van architect P.J.H. Cuypers, in het Rijksmuseum-dossier (code RYKS), bevinden zich ook tekeningen van Eberson. Het betreft prijsvraagontwerpen voor een Museum Koning Willem I uit 1866 en voor een Rijksmuseum uit 1875. In de inleiding van deze catalogus (pagina 12) worden deze toegelicht. Buiten het NAi zijn tekeningen van Eberson te vinden in het Gemeentearchief te Amsterdam, het Rijksprentenkabinet te Amsterdam, Paleis het Loo te Apeldoorn, het Gemeentearchief en het Rijksarchief te Arnhem en het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (zie pagina 13 voor een beschrijving).

Aanwijzingen voor gebruik U kunt alle documenten in de collectie Eberson raadplegen met behulp van de aanvraagnummers, die u in de catalogus bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, mét de code EBER, op de aanvraagbriefjes aan de balie van de NAi-studiezaal. Let op: de bladnummers in de tekeningen-beschrijvingen (pagina 21-67) fungeren dus niet als aanvraagnummers. Deze catalogus is als tekstdocument in het programma Word op namen en termen te doorzoeken. Om die reden is van een catalogusindex afgezien. De tekstdocumenten zijn op aanvraag in de studiezaal te raadplegen.

13

Inleiding

Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi Deze tekeningen zijn aangetroffen in het Cuypers-archief. Voor een uitgebreide toelichting op de prijsvraagontwerpen en voor de beschrijving van de tekeningen, zie de inventaris van het Cuypersarchief, dossier Rijksmuseum, code RYKS. Bij de bestudering van de tekeningen gelieve eerst de microfilms te raadplegen (zie mf.nr.).

project Ontwerp Muzeum Koning Willem de Eerste, opdrachtgever de commissie ‘ter voorbereiding der stichting van een Kunstmuzeüm’, 1866. documenten

aanvraagnummers

tekeningen

RYKS t 2020 – t 2030 (mf.nr. 1076-1086)

geschreven stukken

RYKS d 2031-2032

project Prijsvraagontwerp Nieuw Museum Gebouw te Amsterdam, 1875. documenten

aanvraagnummers

tekeningen

RYKS t 2070 – t 2082 (mf.nr. 1089-1101)

14

Inleiding

Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag

Amsterdam, Gemeentearchief Project

Materiaal met betrekking tot de Beursprijsvraag, 1879-1889 [-1908] (invr.nr 250).

Amsterdam, Rijksprentenkabinet Projecten

Schetsen van details voor een Nieuw Museum Gebouw, Amsterdam, 1875 (inv.nr. 39:68-39:72).

Ontwerp voor een villa.

Apeldoorn, Paleis Het Loo Projecten

Paleis Het Loo, ontwerp voor een Kunstzaal, opdrachtgever koning Willem III, 1873 (inv.nr. RL 3379-3382).

Ontwerp voor een eindpaviljoen in de oostvleugel voor het huisvesten van pensionnaires (niet uitgevoerd), 1873 (inv.nr RL 3374-3378).

Basse-cour en perron van de spoorlijn naar Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1875 (inv.nr. RL 3814-3815).

Ontwerp van twee badkamers in de rechtervleugel van Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1876 (inv.nr. RL 3395).

Ontwerp voor de vergroting van het terras van de badtent op Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1876 (inv.nr. RL 3889-3892).

Arnhem, Gemeentearchief Projecten

Koetshuis met stallen en bovenwoningen, Arnhem, opdrachtgever D. de Rijk, tekeningen van gevels, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., eerste deel, no. 59; tweede deel, no.14).

Woonhuizen Rijnkade, Arnhem, opdrachtgever J.J. Bossert, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., tweede deel, no. 53).

Ontwerp van de voorgevel van een winkelwoonhuis in Arnhem, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., tweede deel, no. 13).

Prijsvraagontwerp Protestant Bestedelingenhuis, Arnhem, motto ‘Arnhemia’, 1865.

15

Inleiding

Arnhem, Rijksarchief Gelderland Project

Ontwerp voor een houten uitzichtstoren bestaande uit een opstand, een doorsnede en een plattegrond, 1865 (Archief van het Huis Biljoen, inv.nr. 178).

Den Haag, Koninklijk Huisarchief (NB: In de Collectie Eberson in het KHA kunnen zich zowel tekeningen als geschreven stukken over deze projecten bevinden) Projecten

Inventarisnummers

Ontwerp voor een woonhuis voor een kunstminnaar, 18561857.

Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 18

Prijsvraagontwerp Museum Koning Willem de Eerste, 1863.

Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 12, 17

Ontwerp Museum Koning Willem de Eerste, 1864.

Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 17

Buitenverblijf Overbeek in Velp, opdrachtgever dhr. Van Spreekens, decoratie voorgevel voor vijftigjarige gedenkdag van Waterloo, 1865.


Buitenverblijf Singraven in Denekamp, opdrachtgever dhr. Roessingh Udink, ontwerp voor een familiegraf (niet uitgevoerd), 1868-1872.


Rentmeesterswoning Ewijkshoeve, opdrachtgever Prins Hendrik, 1871 (met een schets van Prins Hendrik).

Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 538; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 1, 14

Ontwerp voor een kunstzaal en magazijn in Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1873-1874.

Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 5, 6, 7, 10, 14

Verbouwing van het paviljoen achter het toneel bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1874-1875.

Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 4-6; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 14

Ontwerp voor een hertenhuis bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1877.

Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 121-125; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10

Ontwerp voor een Maison de Campagne, Oosterbeek, opdrachtgever koning Willem III, 1879-1881.


Ontwerp voor een gedenksteen in de hofkapel te Arolsen, vanwege het huwelijk tussen Willem III en Emma, 1879.


Ontwerp voor een ijzeren tuinkoepel bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koningin Emma, 1879.

Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 126, Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10

Ontwerp van een valbula voor een ijzeren tuinkoepel voor koningin Emma, 1879.

Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 127

Villa Oranje Nassau’s Oord, Renkum, opdrachtgever koning Willem III, 1881.


Stal, koetshuis en conciergewoning bij Oranje Nassau’s Oord, Renkum, opdrachtgever koning Willem III, 1881.


Koetshuis en stallen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever Koning Willem III, 1883.

Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 113-118; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 14

Gemetselde brug over de beek langs de Koningslaan bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.

Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 103

Inrijhekken bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 92 III, 1883.

Kandelabers van de inrijhekken bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1883.


16

Inleiding

Twee wachtershuisjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1883-1884.


Châlet op de ruïne van Larochette, Luxemburg, opdrachtgever Willem III, 1883-1884.


Bestrating voor Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Watertoren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 95 III, 1884.

Bloemserres in het park bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Kleine oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Twee fonteinen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


IJskelder bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Spuitenhuis met smederij, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Vernieuwing kap opzichterswoning bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Druivenkas in grote moestuin bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Twee tuinmuren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Schuttingen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Ontwerpen voor de kleine moestuin bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Dam met duiker in de sloot bij het jagershuis bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Woning De Oranje Boom bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Eultstal bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 110 1884.

Jachtopzienerswoning bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Drie houten schuurtjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.


Wijziging kappen bibliotheek en gotische kamer van Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.

Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 87-90

Villa Belvédère, Scheveningse Bosjes, Den Haag, opdrachtgever koning Willem III, 1886.


Dagboek van de periode waarin Eberson Architect des Konings was, 1873-1889.


Persoonlijke stukken.

Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 15-16

17

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.

CATALOGUS

Projecten van L.H. Eberson

1849-1867

Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem, nieuwbouw en verbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

21 bladen (+ 1 blad documentatie)

t1

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw (niet uitgevoerd) en nieuwbouw (uitgevoerd), en documentatie. Zie bijlage (pagina 21) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

1853-1884

Kasteel op het landgoed Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw en nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

18 bladen

t 2.0

Toelichting: Voor het landgoed Biljoen en Beekhuizen heeft Eberson verschillende ontwerpen gemaakt: kasteel, bruggen, kippenhok, belvedere, koetshuis en stallen, manege en ‘tent’ (uitspanning). Ze worden in deze catalogus ieder als apart project beschreven en hebben ook een eigen aanvraagnummer. Dit projectdossier bevat ontwerpen presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw en nieuwbouw van interieur en exterieur van het kasteel (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 28) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting. (NB: Op de achterzijde van een van de tekeningen is een ontwerp gemaakt voor een kippenhok, bestemd voor de buitenplaats klein Rozendaal, in opdracht van P.C. Labouchere de Lepel.)

18


1853-1857

Bruggen op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw en nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

14 bladen

t 2.1

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw en nieuwbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 35) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

1853-1859

Kippenhok en belvedere op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

5 bladen

t 2.2

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 40) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project.

1853-1860

Koetshuis en stallen op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

11 bladen

t 2.3

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 42) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

19


1854

Manege op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

20 bladen

t 2.4

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 47) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

1857-1858

Uitspanning (‘tent’) op het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

4 bladen

t 2.5

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 54) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

1855

Hertenhuisje en paardenstal, nieuwbouw, z.p. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

1 blad

t3

Toelichting: Ontwerpschets voor nieuwbouw (uitvoering niet bekend). Zie bijlage (pagina 56) voor een uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project en een korte toelichting.

20


1859-1864

Waalse kerk, Arnhem, restauratie. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

13 bladen

t4

Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor restauratie (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 57) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project.

1860

Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem, opdrachtgevers dhr. Werthemann en Turstig, nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

12 bladen

t5

Toelichting: Ontwerptekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor nieuwbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 61) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project.

1877

Woonhuis Rijnstraat, Arnhem, nieuwbouw. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

1 blad

t6

Toelichting: Ontwerptekening met opstand voorgevel voor nieuwbouw (uitvoering onbekend). Zie bijlage (pagina 65) voor een uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project.

21


Projecten van anderen in de collectie Eberson

z.j. [1868]

Geldersche toren, Spankeren, opdrachtgever Alexander baron van Rhemen, verbouw, architect J. Brink Evers. Tekeningen:

Aanvraagnummer:

5 bladen

t7

Toelichting: Presentatietekeningen met plattegronden en een opstand voor verbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 66) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.

22

Tekeningenbeschijvingen Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)

BIJLAGEN TEKENINGENBESCHRIJVINGEN COLLECTIE EBERSON gemaakt door D. Posthumus Meyjes

Project Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem, 1849-1867 aanvraagnummer: (22 bladen)

EBER t 1

Toelichting Gedurende meer dan vijftien jaar heeft Eberson plannen gemaakt, eerst voor verbouw van het pand aan de Weezenstraat in Arnhem en later voor nieuwbouw. De eerste ontwerpen gingen om een verbouwing of vergroting van het bestaande gebouw, de latere ontwerpen, vanaf 1864, betroffen nieuwbouw. Eberson kwam aan deze opdracht dankzij zijn voogd en oom, de apotheker Wessel Knoops, die oprichter en voorzitter van het Natuurkundig Genootschap was. In 1824 was deze vriendenkring opgericht met als doel ‘de beoefening der wetenschappen in het algemeen en die der Natuurkunde in het bijzonder’. Tot 1845 werd er bij Knoops thuis (waar Eberson tot 1841 woonde) vergaderd maar inmiddels waren er zo veel leden bijgekomen plus het nodige instrumentarium, dat men een perceel besloot te kopen van het Burgerweeshuis aan de Weezenstraat om dat te verbouwen. Ebersons ontwerpen voor nieuwbouw zijn wel uitgevoerd, maar die voor verbouw niet. Het pand van Eberson bestaat niet meer. Hieronder volgt een korte geschiedenis van ontwerpfasen met daarachter het aantal tekeningen in de collectie Eberson: in 1849 waren de eerste verbouwingsplannen (3), in oktober 1851 volgden plannen voor de verhoging met een verdieping (2) en in maart 1852 plannen voor een algehele verbouwing (8). Ten slotte ontwierp Eberson in 1864 een nieuw verbouwingsplan uitgaande van de situatie van 1852 (1), en maakte variaties op de tekeningen uit 1852, waarna in augustus 1864 de uitgevoerde nieuwbouwplannen (4) volgden, in 1865 een uitgevoerde wijziging van de begane grond (2) en ten slotte in 1867 een nieuw ontwerp voor de hoofdingang (1).

Tekeningen bladnummer: tekeningsoort:

79 presentatietekening

projectie:

doorsnede

onderdeel van het gebouw:

eerste verdieping

techniek:

pen en waterverf op papier

signering:

LHE

datering:

1849

annotatie:

Waarschijnlijk is hier de oude, bestaande situatie weergegeven.

bladnummer:

80

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie:

doorsnede

onderdeel van het gebouw: schaal:

1e verdieping, grote zaal [palmen en] ellen; 10 [palmen]; 1 el

techniek: signering:

pen en waterverf op papier LHE

23

Tekeningenbeschijvingen Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) datering:

1849

24

Tekeningenbeschijvingen Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: tekeningsoort:


projectie:

doorsnedes

techniek:


signering:

LHE

tekst op de tekening:

‘Ontwerp voor de verbouwing van de tegenwoordige zaal van / het Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem’

datering:

1849

bladnummer:

83

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie: soort opdracht:

doorsnede en plattegrond nieuwbouw


bovenste verdieping [palmen] en ellen; 10 [palmen]; 1 el

techniek:

pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier

signering:

L.H.Eberson architect


‘plan van eene nieuw te bouwen zaal, geschikt voor de vergaderingen van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / door het thans bestaande gebouw met eene verdieping / te verhoogen’

datering:

october 1851

annotatie:

Het betreft een nieuwe verdieping op het bestaande gebouw. Op de plattegrond van de nieuwe vergaderzaal is een stukje transparant geplakt van een tussenverdieping ter hoogte van de galerij. Hierop is geschreven: ‘plan van de / Boven Verdieping / ingerigt voor eene Tech- / nische Verzameling, / alsmede voor een / logement voor Monteban’.

bladnummer: tekeningsoort:

82 opmetingstekening


plattegrond verbouw


pen en waterverf op transparant, geplakt op papier LH Eberson architecte

datering:

1851

annotatie:

Het gaat hier om de bestaande situatie van de bovenverdieping, de plattegrond is identiek aan die op blad 84. Alleen de datering verschilt.

25



projectie:

plattegrond

soort opdracht:

verbouw

schaal:

palmen en ellen; 1:10

techniek:

pen en waterverf op transparant, geplakt op papier

signering:

L:H:Eberson architect


‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Plan van het Gebouw zooals het Thans bestaat. 1852’

datering:

maart 1852

annotatie:

Door deze tekst is duidelijk dat de vorige ontwerpen niet zijn uitgevoerd. Dit is ‘No 1’ in een serie van acht verbouwingstekeningen.


85 ontwerptekening

projectie:

plattegrond


benedenverdieping

schaal:

0,02 nduim voor een EL / palmen en ellen; 1:10

techniek:


signering:

L:H:Eberson architecte


‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot nut en vergenoegen / te Arnhem / plan van de beneden-verdieping [rez-de-chaussee]’ en ‘NB. In dit plan zyn de nieuw te constueeren gedeelten met eenen rooden / tint aangetoond’

datering:

maart 1852

annotatie:

Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Er is echter meer veranderd dan alleen met rood is aangegeven. Op het rechter gedeelte van de tekening is ook een gedeelte met rood aangegeven. Dit is ‘No 2’ uit de serie van acht verbouwingstekeningen.

bladnummer:

86

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek:

plattegrond eerste verdieping 0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier

signering:



‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Plan van de eerste verdieping. vergaderzaal’

datering:

maart 1852

annotatie:

Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Erboven is geschreven: ‘voorgestelde verandering in 1864’. Of dit van toepassing is op alle geplakte transparante delen, is niet met zekerheid te zeggen. Dit is ‘No 3’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.

26


87 ontwerptekening

projectie:

plattegrond


bovenste verdieping

schaal: techniek:

0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op transparant, geplakt op papier

signering:



‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het natuurkundig genootschap / Tot Nut En Vergenoegen. / te Arnhem / plan van de bovenste verdieping. gaandery enz.’

datering:

maart 1852

annotatie:

Op het linker gedeelte van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Daarbij is geschreven: ‘voorgestelde verandering in 1864’. Dit is ‘No 4’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.


88 ontwerptekening

projectie:

opstand


voorgevel


pen op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architect

datering:

maart 1852

annotatie:

Een stukje transparant op de tekening geeft de ‘voorgestelde verandering in 1864’ aan voor de voordeur van deze gevel. Dit is ‘No 5’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.


89 ontwerptekening

projectie:

opstand


zijgevel

techniek:

pen op transparant, geplakt op papier

signering:


datering:

maart 1852

annotatie:

Een stukje transparant laat het ontwerp met een verdieping verhoogd zien: ‘Gevel-zyde in de nieuwe Wezen-straat’. Dit is ‘No 6.’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.

27


90 ontwerptekening


doorsnedes verbouw


lengte- en dwarsdoorsnede 0.02 nduim voor een El.; palmen en ellen; 1: 10

techniek:


signering:

L: H: Eberson architecte


Doorsnede over de lyn A.B., Doorsnede over de lyn C.D.

datering:

maart 1852

annotatie:

Op deze doorsnedes zijn delen transparant geplakt die ten opzichte van het onderliggende ontwerp een verhoging van de dakpartij aangeven: ‘voorgestelde verandering in 1864’. Dit is ‘No 7’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.


91 ontwerptekening


doorsnede verbouw


dwarsdoorsnede

techniek:


signering:



Doorsnede over de lyn D.C.

datering:

maart 1852

annotatie:

Dit is ‘No 8’ in de serie van acht verbouwingstekeningen. Het papier heeft een watermerk met een opengeslagen boek met op beide pagina's een vleugel en een slang en de letters E en B. Wellicht is dit een watermerk van Eberson


93 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek: signering:

plattegrond, doorsnedes en opstand verbouw kelderverdieping, dwars- en lengtedoorsnede en voorgevel palmen en ellen; 10:1 pen en waterverf op transparant, geplakt op papier. L.H Eberson architect

datering:

16 Aug 64.

annotatie:

Behalve de verandringen die Eberson in 1864 op zijn ontwerpen uit 1852 aanbracht, maakte hij in hetzelfde jaar een ontwerp voor een nieuw te bouwen pand. Het ontwerp bestond uit een voor- en een achterhuis. Op deze tekening is het voorhuis afgebeeld.

28


92 ontwerptekening


doorsnede nieuwbouw


lengtedoorsnede palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:

L.H Eberson architect


Natuurkundig Genootschap / te Arnhem

datering:

16 Aug 1864


94 ontwerptekening


plattegronden nieuwbouw


benedenverdieping en bovenverdieping palmen en ellen; 10:1

techniek:

pen en waterverf op transparant en op calqueerpapier, geplakt op papier

signering:


datering:

16 aug 64.

annotatie:

Het calqueerpapier geplakt op deze tekening geeft enkele veranderingen aan. Met potlood staat geschreven: ‘verandering op / 22 maart 1865 / bepaald en / aldus uitge / voerd’.


98 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek:

opstand en doorsnede nieuwbouw dakvenster [palmen]en ellen; 10:1 potlood en pen op papier

signering:

L.H. Eberson architect


‘Physea te Arnhem / Dakvenster in den voorgevel’

datering:

7. February 1865


95 ontwerptekening


opstand nieuwbouw


decoratie hoofdingang

techniek:

potlood op calqueerpapier

signering:

L H. Eberson inv. et del.


‘Kop voor de hoofdingang van het gebouw voor / het Natuurkundig genootschap te Arnhem’

datering:

mei 1865

29

Tekeningenbeschijvingen Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) annotatie:

Dezelfde kop was te zien op de voorgevel van blad 93, die is gedateerd in augustus 1864.

30


99 ontwerptekening


opstand nieuwbouw


hoofdingang [palmen] en ellen; 10: 1


potlood en pen op papier L.H. Eberson architect

datering:

7 mei 1867

annotatie:

Met potlood is geschreven: ‘Prijs met deurwerk enz ± / f50,- / gewoon hek zonder krullen enz ± 37,-. Ook dit ontwerp, zonder het ijzeren hek, is terug te vinden op blad 93 van augustus 1864.

bladnummer:

96 en 97

tekeningsoort:

ontwerptekening


doorsnede nieuwbouw


hoofdingang

techniek:



‘Profil om de hoofdingang Physica getrokken’

annotatie:

De tekening bestaat uit twee delen en heeft derhalve ook twee verschillende bladnummers. Een gedeelte van blad 96, met een detail van de hoofdingang, loopt door op blad 97.


101 ontwerptekening


opstand nieuwbouw


zijgevel

techniek: tekst op de tekening:

pen op transparant ‘Natuurkundig Genootschap / te Arnhem / Zijd. Gevel’

Documentatie bladnummer:

102

tekeningsoort:

gedrukte topografische kaart

projectie:

plattegrond

schaal:

1:2500


‘Plattegrond / der Stad / Arnhem / met aanduiding van haren uitleg, / naar de teekening van den Gemeente-Architect / H.I. Heuvelink’

datering:

1853

annotatie:

Waarschijnlijk zit deze topografische kaart in de collectie Eberson ter documentatie van de verbouw en nieuwbouw van het Natuurkundig Genootschap.

31

Tekeningenbeschijvingen Kasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0) Project Kasteel op het landgoed Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1884 aanvraagnummer: (18 bladen)

EBER t 2.0

Toelichting De landgoederen Biljoen en Beekhuizen worden in de literatuur steeds als één project gezien. Biljoen bestaat uit een park met bebouwing, Beekhuizen bestaat uitsluitend uit een park zonder bebouwing en vormt een onderdeel van Biljoen. Beide landgoederen waren vanaf 1770 vrijwel altijd in handen van dezelfde eigenaar. Vanaf 18.. was dit Baron van Hardenbroek. Hij is ook de opdrachtgever van de gebouwen die bij dit project horen. Slechts vier tekeningen die bij aanvraagnummer t 2 horen en uit ongeveer 1884 dateren zijn in opdracht van de latere eigenaar Dhr. Lups gemaakt. Soms is onderscheid tussen Biljoen en Beekhuizen te maken, vaak kan dit niet met zekerheid worden gezegd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de bruggen die voor beide parken zijn ontworpen. Dit project bestaat uit meerdere gebouwen en wordt dus ook per gebouw beschreven. Tussen 1853 en 1860 ontwierp Eberson regelmatig voor Biljoen. Na 1860 zou het 24 jaar duren, tot 1884, voor hij hier weer voor ging ontwerpen. Inmiddels was Baron van Hardenbroek overleden. Deze conclusie wordt getrokken uit de collectie tekeningen die in het bezit is van het NAi. Misschien dat uit tekeningen elders blijkt dat Eberson tussen 1860 en 1884 nog andere ontwerpen voor Biljoen heeft gemaakt.15 Bij dit project behoren veel ongedateerde tekeningen. Daarom is hier niet de volgorde van gedateerde en daarna ongedateerde tekeningen gevolgd, maar wordt eerst het exterieur en dan het interieur besproken. Onder dit project valt een verscheidenheid aan tekeningen; zowel wat betreft formaat en materiaal als wat betreft doel, staat en functie.


1 opmetingstekening


opstand en plattegrond opmeting


voorgevel ’schaal van 0,01 dm pr el’

techniek: annotatie:

15

potlood en pen op papier Bovenaan de tekening is geschreven: ‘Profil schoorsteenbanden / torenlijsten en consoles / - frontispice en lijst / Kantel of vensters / Profil balustrade en balustres / Profil dakraam en de Dorpel hoe die is / - Dorpels des vensters / - windvanen’ Waarschijnlijk wordt hier aangegeven wat er zal veranderen ten opzichte van de oorspronkelijke gevel en is de bestaande situatie weergegeven. De tekening zou rond 1853 gedateerd kunnen worden, vanwege een gedateerde tekening uit 1854 (blad 19), die de veranderingen aan de voorgevel aangeeft. Deze tekening is gemaakt op papier met watermerk (een medaille met leeuw en kroontje en de tekst: ‘crescunt concordia resparvae W.W. & H. Pannekoek’)

In Bouwkundige Bijdragen 16 (1869) 135, schrijft Eberson dat tussen 1853 en 1864 vele werken op kasteel Biljoen zijn uitgevoerd

‘tot uit- en inwendig herstelling en verfraaiing’.

32

Tekeningenbeschijvingen Kasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0) bladnummer: tekeningsoort:

2 ontwerptekening

projectie:

aanzicht


torenbekroning / windvaan

techniek:


annotatie:

Er van uitgegaande dat de aantekeningen op blad 1 de aanwijzingen betreffen voor de veranderingen die Eberson aan de voorgevel heeft aangebracht zou deze tekening ook rond 1853 te dateren zijn. Deze tekening geeft waarschijnlijk de oude, onveranderde situatie aan. De heer Lups, de huidige bewoner vertelde dat op de bekroning vanen zijn geplaatst, voorzien van het wapen van de familie Van Hardenbroek.

bladnummer:

22

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en plattegrond ingangspartij voorgevel, hoofdingang 10 palmen is 1 meter pen op transparant

signering:

L:H: Eberson architect


‘Biljoen / Opstand van de hoofdingang’

datering:

4 juillet 1853 [4 juli 1853]

annotatie:

De ingangspartij is zeer gedetailleerd weergegeven en wijkt iets af van blad 19, dat ruim een jaar later is getekend (in de balustrade, de trappartij en de dorpel boven de zijvensters).


19 ontwerptekening

projectie:

opstand


voorgevel

schaal: techniek:

‘echelle de deux centim pr. metre’ [schaal van 2 cm per meter] potlood en pen op transparant

signering:



‘Releve du Chateau de Biljoen construit en 1530 par le Duc Charles d'Egmond sur les anciennes fondations d’ un Chateau connu en 1076 sous le nom de Bruoche et apparenant / alors au Roi des Romain Henri IV Restaure en 1852-1865 par le proprietaire actuel Monsieur le Baron [J.F.]W. de Hardenbroek’ en ‘Portefeuille C’.

datering:

‘aout 1854’ [augustus 1854]

annotatie:

De tekst onderaan de tekening is later bijgeschreven: en daarom is de status van deze tekening ook niet geheel duidelijk. Sommige gerealiseerde wijzigingen zijn aangegeven (zoals het wapen boven het balkon, de trappen en de brug) maar andere veranderingen (zoals de ingangspartij met fronton) tonen nog de oude situatie. De tekening is dikwijls afgebeeld in de literatuur (zie bijvoorbeeld Van der Wijck, 1982, 394).

33


18 ontwerptekening

projectie:

opstand


voorgevel

techniek:

potlood op papier


‘Esquiste, Porte d'entree du Chateau de Biljoen / executee / avec q.q changements. / Voyez la Photographie’

datering:

3 fevrier 1855 [3 februari 1855]

annotatie:

Dit ontwerp is op enkele details na uitgevoerd. Het laat een rijk versierde ingangspartij zien met een ronde boog. In 1853 en 1854 waren hiervoor al ontwerpen gemaakt. Dit is een vroeg voorbeeld van de toepassing van neorenaissance vormentaal, dat pas in het laatste kwart van de negentiende eeuw echt is opgekomen. Linksboven staat in pen geschreven: ‘Portefeuille C’. Op de achterzijde van dit blad staat een ontwerp voor een kippenhok dat hieronder beschreven wordt. Ook deze tekening is gedateerd, maar dan ruim anderhalf jaar later.

bladnummer:

18 verso

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en plattegrond nieuwbouw

techniek:

potlood en pen op papier

signering:

LHE arc.


‘Schets eener kippenloop voor Klein Roosendaal’

datering:

18 oct 54.

annotatie:

Zie Bouwkundige Bijdragen 17 (1870), 163. Dit ontwerp heeft veel overeenkomsten met het ontwerp voor een kippenhok voor Biljoen (zie t 2.2), dat iets minder dan een jaar eerder werd ontworpen. De opzet van beiden is dezelfde, alleen de detailering is anders. In opdracht van P.C. Labouchere de Lepel uit Amsterdam, die de buitenplaats klein Rozendaal huurde van R.J.C. Baron van Pallandt van Rozendaal is dit ontwerp gemaakt.

bladnummer:

3 en 4

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

tekst


voorportaal

techniek:



‘Chateau de Biljoen construit en 1530 par le Duc d'Egmond sur les Anciennes fondations d'un Chatea / u connu en 1076 sous le nom de Bruoche et Appartenant alors au Roi de Rome Henri IV Restaure’

annotatie:

Deze tekening bestaat uit twee delen. De tekst loopt door van het ene blad op het andere. Rechtsonder zijn twee blaadjes getekend, die ook terug te vinden zijn op blad 22 boven de deur.

bladnummer:

5

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

tekst


voorportaal

34

Tekeningenbeschijvingen Kasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0) techniek: tekst op de tekening:

potlood op calqueerpapier ‘1853-54 par le Proprietaire actuel Monsieur le Baron de Hardenbroe[k]’

35


6 ontwerptekening

projectie:

aanzichten


voorgevel

techniek:

potlood op papier

annotatie:

Het betreft twee onder elkaar geplaatste wapenlijsten door middel van lijnen aan elkaar verbonden. Boven de bovenste lijst is een afdruk of stempel van het wapen zichtbaar. De tekening zou begin jaren vijftig gedateerd kunnen worden vanwege de opdracht voor veranderingen aan de voorgevel. Op de achterzijde is een potloodschets aangebracht. De wapenlijsten komen niet overeen met die op blad 19.

bladnummer:

7

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

aanzicht


wapen voorgevel

techniek:



8 ontwerptekening

projectie:

aanzicht


wapen voorgevel

techniek:

potlood op papier

annotatie:

Het ontwerp voor dit wapen is nieuw, vergelijk ook blad 1.


9 studietekening

projectie:

zij- en vooraanzicht


wapen voorgevel

techniek:

potlood op papier


‘de lijst lang 3,68 El / het langste punt’

annotatie:

De tekening is voorzien van ingeschreven maten.

bladnummer:

10

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

aanzicht


voorgevel

techniek:

potlood op papier


‘Dakvenster voorgevel Biljoen’

annotatie:

Deze schematische tekening stelt waarschijnlijk de overgang voor van torenkap naar torenbekroning. In verband met de opdracht voor de voorgevel van het kasteel zou ook deze tekening begin jaren vijftig gedateerd kunnen worden.

36


11 ontwerptekening

projectie:

aanzicht


voorgevel

techniek:

potlood op papier

annotatie:

Op dit blad zijn vensters getekend met ingeschreven maten. Onder andere is geschreven: ‘lijsten van het Frontispies; Deur en raam der zaal; de vensters aan elken / zijde door neven / zijn gelijk met / uitzondering van de dorpel[...]’. Aan de achterzijde van het blad is een schets gemaakt van de toren met bekroning van verschillende kanten bezien.



projectie:

opstand en zijaanzicht


eetzaal

techniek:


signering:



‘Biljoen 1857 / Projet d'une cheminee dans la / salle a manger; face laterale en face principale’. Linksboven: ‘Portefeuille C’.

datering:

9 jan 57

annotatie:

Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 135-138. In januari 1857 werd dit ontwerp goedgekeurd en in augustus 1858 was het gerealiseerd. De eetkamer was tegenover de hoofdingang gelegen. Baron Van Hardenbroek voorzag deze grootse eetzaal niet alleen van een schoorsteen maar hij kocht ook gobelins en een ‘bijzonder goed geschilderd plafond met bij behoorende betimmering uit de tijd van Lodewijk XIV’. De kosten van deze schoorsteenmantel bedroegen ongeveer 4000 gulden en het werk werd uitgevoerd door de heren Devillers en Co. uit Den Haag. Eberson had zelf een voorkeur voor wit marmer maar Van Hardenbroek stond op het gebruik van ‘Port d'or’, een zeer rijk geaderde marmersoort. Dit had als nadeel dat het beeldhouwwerk minder goed uitkwam. Op de muren zijn enkele figuren in potlood getekend. De schoorsteenmantel van zwart geaderd marmer is nog te zien in de oorspronkelijke eetkamer van Biljoen. De spiegel en de consoles zijn verdwenen. Deze tekening is afgebeeld in Van der Wijck 1982, 395.

bladnummer:

17

tekeningsoort:

presentatietekening


plattegrond van het plafond eerste verdieping 1 palm is 5 cm potlood, pen en waterverf op papier

signering:

L.H.E. arch.


‘Biljoen / Plafond Kamer van / de Baron’

datering:

6.Jan. 57.

annotatie:

Het is niet bekend of dit ontwerp ook is uitgevoerd. Onder de tekst is een potloodschets van het plafond getekend. Aan de achterzijde van dit blad is een viertal potloodschetsen aangebracht. Twee hiervan hebben betrekking op het plafond en twee betreffen ornamenten, wellicht ook voor het plafond.

37


15 werktekening

projectie:

opstand deuren


deuren begane grond

schaal:

1 a 10

techniek:

pen op linnencalque

signering:



‘Kasteel Biljoen / Porte brisee tusschen de blauwe en / de rose kamer’

datering:

10 april 1884

annotatie:

Dit ontwerp is uitgevoerd en nog terug te vinden in het kasteel: de tussendeur tussen de grote en de kleine salon op de begane grond. Wellicht is de lambrisering ook van de hand van Eberson. Deze en de volgende drie tekeningen zijn niet in opdracht van Baron van Hardenbroek (die in 1871 overleed) gemaakt, maar in opdracht van de zoon van industrieel J.H.W. Lups, die eerst Beekhuizen en later Biljoen kocht. Hij trouwde in het jaar 1884 en voor zijn vrouw liet hij kasteel Biljoen opknappen.

bladnummer:

12

tekeningsoort:

werktekening

projectie:

plattegronden


kelder; begane grond; eerste en tweede verdieping

techniek:

potlood en pen op calqueerpapier


‘Centralheizung und Ventilation System Becken & Post / Keller Stock I / Erdgeschoss Stock II’ Met potlood zijn wat aanwijzingen geschreven: ‘N 17 is te veel deze kamer bestaat niet / In N. 16 I stock moet het / toestel geplaatst worden / de plaats voor het bad is aangegeven achter de deur / voor N:18 en N.19 moeten de beide / verwarmingstoestellen in de kast nabij de door / gang v.h nieuwe privaat geplaatst worden ‘In No 11 1st Stock moeten / komen 2 verwarmingstoe / stellen een voor deze kamer / en een voor de grote zaal’ A vervalt / B blijft / C moet in de andere hoek bij D komen in beide plannen / Bx moet wat op zijde gezet worden om der pomp wille / E 1ste stock mag er niet komen maar moet geplaatst / worden in de kast achter het beeld in de vestibule’

annotatie:

Dit is waarschijnlijk geen tekening van Eberson zelf. Wel zijn er in de tekening met potlood aanwijzingen gezet, maar het is niet met zekerheid te zeggen of deze van de hand van Eberson zijn. In de legenda is ‘vervalt’ en ‘blijft’ geschreven. Een Duitse firma heeft de centrale verwarming aangelegd. De huidige bewoner, mr. J.H.W. Lups, vertelde dat zijn grootvader op verzoek van de ouders van de bruid een centrale verwarming had laten aanleggen (namelijk stoomverwarming in de vloer). Het is een vroeg voorbeeld van een centrale verwarming die in een al bestaand huis werd geplaatst.

38



projectie:

plattegrond en opstand


torenkamer en rechterzijde voorgevel

schaal: techniek:

1:50 (of 2 cm is een meter) potlood en pen op papier


‘Opmeting Kasteel / Biljoen te Velp’

datering:

11 april 1884

annotatie:

Het commentaar is met potlood bijgeschreven in de met pen getekende opmetingstekening. Behalve ‘Portefeuille C’ staat rechts onder: ‘ontv 11 april '84 van Haar’. Wellicht heeft iemand anders de opmetingstekening gemaakt en aan Eberson gegeven. Dit komt overeen met de opmerking van kleinzoon mr. J.H.W. Lups dat zijn grootvader de bedden en lambrisering heeft laten ontwerpen voor deze kamer. Zie hiervoor ook blad 13.


13 ontwerptekening

projectie:

details


slaapkamer


potlood op papier ‘Chambre a couches / a Biljoen en Releve du jeudi / 4 Sept 1884.’

datering:

4 sept 1884

annotatie:

Verder staat er o.a.: ‘Deur naar de gang / waarboven de kast is; Deur naar Kamer / waar B on V.Hardenbroek / altijd huisde’. Bovenstaande opmerking toont de relatie van Eberson met Baron van Hardenbroek, die in 1871 al is gestorven. Hij kent de oude situatie nog goed.

39

Tekeningenbeschijvingen Bruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1) Project Bruggen op het landgoed van kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1857 aanvraagnummer: (14 bladen)

EBER t 2.1

Toelichting In principe wordt aangegeven of een brug voor landgoed Biljoen of Beekhuizen is bestemd. Meestal is dit echter niet duidelijk. De tekeningen worden besproken in chronologische volgorde. De ontwerpen voor bruggen bestaan zowel uit verbouwings- als uit nieuwbouwplannen. Eberson zou aan de koning een lijst met tekeningen hebben gestuurd. Daaronder bevonden zich tekeningen van vier bruggen voor Biljoen en Beekhuizen, waarvan Eberson zegt dat ze zijn uitgevoerd.16 Het betreft twee houten bruggen en één stenen voor Biljoen, en één houten voor Beekhuizen. Behalve de stenen brug van het voorplein naar het kasteel, is geen van de vier bruggen terug te vinden. Dhr. Lups kon zich nog een ‘Chinese brug’ herinneren met palen waartussen ijzeren kettingen hingen. Deze zou in 1858 afgebroken zijn en verkocht, waarna er een geasfalteerde weg voor in de plaats is gekomen.17


50 studietekening


opstand en plattegrond opmeting


potlood, pen en waterverf op papier ‘Nota van de bovenkant der Brug tot op den grond is 4 El / opmetingen van de Brug voor het Huis te Biljoen.- / gedaan door van Peursen Mr Metselaar./ 2.sept 1853.-‘

datering:

2.Sept 1853

annotatie:

Deze tekening geeft de situatie weer die Eberson aantrof. Aan de hand hiervan maakte hij een plan voor de verandering van de brug.



projectie:

opstand en plattegrond

soort opdracht:

verbouw

schaal:

palmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cm

techniek:

potlood, pen en waterverf op papier

signering:



‘Biljoen / Ontwerp van de te herstellen Brug voor het Kasteel’

datering:

2 Oct:53.-

annotatie:

Met potlood staat geschreven: ‘Reeds uitgevoerd’. Aan de achterzijde van het blad is een schets gemaakt van de plattegrond van de brug. Onderaan de tekening staat vermeld: ‘De muur buiten werken gemeten’. Bij dit nieuwe ontwerp is de enkele boog een dubbele geworden. Ook is een balustrade op

16

K. Veenland (1981), bijlage 3.

17

Zie H. Kerkkamp, Kasteel Biljoen en daar ronddom, Velp 1964.

40

Tekeningenbeschijvingen Bruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1) de brug geplaatst en is de ingangspartij met een trap verfraaid.

41

Tekeningenbeschijvingen Bruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1) bladnummer: tekeningsoort:

52 ontwerptekening

projectie:

opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

echelle de 0,02c p.m.; [schaal van 2 cm per meter]; 1:50

techniek:

potlood en pen op transparant


‘Projet de pont executé / a Biljoen en 1855’

datering:

1855

annotatie:

Linksboven staat vermeld ‘Portefeuille C’. Deze brug is ontworpen voor landgoed Biljoen. In de linkerbovenhoek is een schematisch ontwerp van een baluster te zien, anders dan de gebruikte voor de brug. De datering heeft hier betrekking op de uitvoering, niet per se op het tijdstip van ontwerp.

bladnummer:

47

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie:

plattegrond, doorsnedes en opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



Biljoen / Ontwerp van eene Ophaalbrug

datering:

28.juny 1855

annotatie:

Deze tekening is op grijs papier gemaakt, dat vaak door Eberson werd gebruikt. Plattegrond, doorsnede en opstand van deze brug zijn in verschillende kleuren waterverf getekend. In pen is er een doorsnede van het ophaalmechaniek bijgetekend.



projectie:

plattegrond, doorsnede en opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Biljoen / Ontwerp van een Ophaalbrug’

datering:

30 Juny 56

annotatie:

Deze tekening is een jaar en twee dagen na het hiervoor besproken blad gemaakt. Met potlood zijn nog enkele bogen ingetekend, ingeschreven maten en is er ‘reeds uitgevoerd’ onder geschreven.

42



projectie:


soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:

pen, waterverf en waterverf op papier

signering:



‘Beekhuizen / Ontwerp van eene Rustique Brug 1856’

datering:

22 aug 56

annotatie:

Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202. In de tijd van Van Spaen was op deze plek een gemetselde brug. Deze was bouwvallig geworden en moest worden vervangen door een brug in rustieke stijl die meer strookte met de omgeving, en tevens toegankelijk moest blijven voor rijtuigen en voetgangers. De brug die Eberson ontwierp is gemaakt van hout afkomstig van het landgoed. Op de buitenste gebinten zou hij de schors op het hout laten zitten en de leuningen met teer bestrijken. Aan de hand van de datering van deze tekening en van de vorige (2 maanden eerder) is ook op te maken dat de landgoederen Biljoen en Beekhuizen als één bezit en opdracht gezien moeten worden. De tekeningdrager is ook hier weer grijs papier. Van deze rustique brug is ook een ongedateerde ontwerpschets (blad 56). Linksboven is met potlood geschreven: ‘Portefeuille C’.


43 ontwerptekening


doorsnede nieuwbouw


potlood en pen op papier ‘Portefeuille C / Brug Beekhuizen 22 aug 56 / Doorsnede over het midden’

datering:

22 aug 56

annotatie:

Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202. Dit ontwerp betreft een doorsnede van de brug op blad 55.

bladnummer:

51

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

doorsnede en opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

palmen en ellen 1:10; 1 el is 2cm

techniek:


signering:



‘Biljoen Ontwerp van eene brug naby de Tuinmans woning’

datering:

5 Nov.57

annotatie:

Met potlood staat linksboven de volgende tekst ‘ce pont a été construit pendant l'hiver / de 1858-59. / Les arches ont été faite tous de la meme / grandeur au lieu de la maniere indiquée / au projet’. Een jaar na het ontwerp is deze brug uitgevoerd. In de rechterhoek is met potlood geschreven: ‘profil de la rampe / executee’.

43


54 studietekening


plattegrond opmeting


voorplein

techniek:


annotatie:

Deze tekening betreft een opmeting van het voorplein. Er is geschreven: ‘de grond boven gewoon water pijl 2,00 El / De Schuinte gemiddeld 2,50 El’. Met potlood zijn lijnen getrokken en berekeningen gemaakt. De twee bruggen en het koetshuis zijn ook aangegeven.




plattegrond, opstand en doorsnede verbouw


voorplein ellen zijn 2x aangegeven; plein 1 el is 0,5cm; balustrade 1 el is 4cm

techniek:


annotatie:

Wellicht is hier de oude situatie van rond 1753 aangegeven. In die tijd zou de oprit naar het kasteel naar de zuidzijde zijn verlegd. Dit hield verband met de veranderingen van het park in Engelse landschapsstijl. Met potlood is in de tekening een hoekpartij veranderd.


46 ontwerptekening

projectie:

opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

1:10; decimeters en meters; 1m is 2cm

techniek:


signering:

L H Eberson architect

annotatie:

Linksboven staat ‘No 1’.

bladnummer:

44

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

Echelle de 2 Centim pour metre [schaal van 2 cm per meter]

techniek: bladnummer: tekeningsoort: projectie: soort opdracht: techniek: annotatie:

potlood op calqueerpapier 45 ontwerptekening opstand nieuwbouw potlood op calqueerpapier De balusters op de ontwerpen op blad 44, 45 en 46 zijn identiek. De overspanning die de bruggen moeten maken zijn bij deze en bij blad 44 gelijk (circa 15 meter). De brug op blad 46 heeft een overspanning van 8

44

Tekeningenbeschijvingen Bruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1) meter. bladnummer:

56

tekeningsoort:

ontwerpschets

projectie: soort opdracht: techniek: annotatie:

opstand nieuwbouw potlood op calqueerpapier Dit is een voorstudie voor de tekening op blad 55. Die tekening is gedateerd op 22 augustus 1856 dus zou deze tekening ook in 1856 geplaatst kunnen worden (vergelijk Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202).

45

Tekeningenbeschijvingen Kippenhok en belvedere, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.2) Project Kippenhok en belvedere op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1859 aanvraagnummer: (4 bladen)

EBER t 2.2

Toelichting Uit 1865 dateert nog een ontwerp voor een houten uitkijktoren op de Keienberg op het landgoed Biljoen, in neogotische stijl, dat zich in het Rijksarchief te Arnhem bevindt. Deze is eveneens in opdracht van Baron van Hardenbroek gemaakt. Zowel dit ontwerp voor het kippenhok als voor de belvedere zijn uitgevoerd.



projectie:

opstand en plattegrond

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

1:10; palmen en ellen; 1 el is 2 cm

techniek:

pen en inkt op papier

signering:



‘Biljoen / Ontwerp van een Kippenhok met Kippenloop’

datering:

nov.53




doorsnede opstand nieuwbouw


achtergevel


potlood, pen en waterverf op papier L:H:Eberson architect

datering:

nov 53

annotatie:

Met potlood is ‘Reeds uitgevoerd’ aangegeven. Deze tekening is hetzelfde ontwerp als op blad 21, alleen is hier de loop niet aangegeven.


68 ontwerptekening

projectie:

opstand

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

‘schaal van 2 centim per El’

techniek:

potlood op papier


‘Beekhuizen anno 12 Oct. 1859 / Opstand teekening van een koepeltje (Belvedere) / Schaal van 2 centim per El / uitgevoerd naar deze teekening’

datering:

12 Oct. 1859

46

Tekeningenbeschijvingen Kippenhok en belvedere, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.2) bladnummer: tekeningsoort: projectie: soort opdracht: techniek:

68 verso ontwerptekening opstand en plattegrond nieuwbouw potlood op papier

annotatie:

Op de achterkant van blad 68 is deze tweede schets gemaakt voor de belvedere met ingeschreven maten en berekening. Deze tweede schets is veel eenvoudiger. Het balkon is hier halverwege geplaatst terwijl ze bij de eerste schets op tweederde van de hoogte zit.


67 ontwerptekening

projectie:

plattegrond

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

‘schaal van 2 centim per El’; palmen en ellen

techniek:

potlood op papier


‘Beekhuizen anno 1859.12 Oct / Platte grond van een koepeltje (belvedere) / Schaal van 2 centim per El’

datering:

12 Oct 1859

annotatie:

Aan de achterzijde van dit blad is een schets te zien van de lokatie van de belvedere. Deze belvedere zou op een heuvel geplaatst worden. De plattegrond hoort bij blad 68. De plattegrond is schetsmatig, maar iets meer uitgewerkt dan op blad 68.

47

Tekeningenbeschijvingen Koetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3) Project Koetshuis en stallen op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1860 aanvraagnummer: (11 bladen)

EBER t 2.3

Toelichting Deze tekeningen hebben vrijwel alle betrekking op een verandering van het koetshuis van Biljoen. Alleen de laatste tekening betreft een ontwerp voor een koetshuis en stallen op landgoed Beekhuizen (blad 69). In 1791 was het oude koetshuis en stalgebouw afgebrand, waarna het waarschijnlijk op min of meer dezelfde wijze werd herbouwd. Ruim een halve eeuw later kreeg Eberson de opdracht dit koetshuis te verbouwen. De veranderingen die Eberson in 1853-1860 voorstelde, beperkten zich tot de middenrisaliet, bestaande uit een blinde nis met een beeld waarboven een klok is geplaatst en een bekroning met een wapenpartij. Op de risalieten werden vazen geplaatst. Wellicht was de kroonlijst met triglieven ook van de hand van Eberson (blad 59).18 Van Ebersons ontwerp zijn slechts gedeelten gerealiseerd.



projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek: signering:

opstand en plattegrond verbouw zuidgevel palmen en ellen; 1: 10; 1 El is 1 cm potlood, pen en waterverf op papier L:H:Eberson architect

datering:

25 Juin 1853

annotatie:

Deze gevel kijkt uit op het plein vanwaar men het kasteel kan bereiken. Het middengedeelte is blind gelaten en heeft een nis waarin een beeld is geplaatst. Het ontwerp met hoektorentjes en met dezelfde middeleeuws aandoende kappen verwijst naar het kasteel. Het heeft twee mansardedaken en een middenpartij met trapgevel met een oud-Hollandse klokkenstoel. In het middendeel is op de trapgevel met potlood een wapen ingetekend en daaronder een ornament. Een plattegrond van de gevel is getekend, waarbij de torens, de vensters en de middenpartij zijn aangegeven. Van het oorspronkelijke classicistische stalgebouw is weinig meer te herkennen. Met de hoge kappen aan oost- en westzijde (rentmeesterswoning en koetshuis) wordt ook naar het kasteel verwezen.

18

In E.W. Moes, Nederlandse kasteelen en hun historie, 1912, is deze situatie nog te zien.

48

Tekeningenbeschijvingen Koetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3) bladnummer: tekeningsoort:



opstand verbouw


oostzijde palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1 cm

techniek:


signering:


datering:

25 Juin 1853

annotatie

Deze tekening hoort bij blad 58. Dit was de gevel waarachter zich de woning van de rentmeester bevond. Volgens dhr. Lups woonde de rentmeester later op Klein-Biljoen, gelegen aan de oprijlaan.

bladnummer:

60

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand verbouw


noordgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cm

techniek:


signering:


datering:

20 nov.55.

annotatie:

Deze noordgevel bevat de ingangspartij van hof en stallen. De twee medaillons met paardenhoofden zijn identiek aan die in het ontwerp voor een manege, en waren al eerder te zien in een ontwerp voor koetshuis en stallen te Beverweerd. Dit was een vroeg ontwerp, nog daterend uit de Parijse tijd van Eberson, gemaakt in opdracht van Baron van Heeckeren van Enghuizen. De gebeeldhouwde paardenhoofden in ronde omlijstingen werden hier voor het eerst gebruikt en verwijzen naar aan de Renaissance ontleende voorbeelden. De veranderingen in de oude situatie betreffen onder meer de verhoging van de poort waarin panelen en waarboven een gebogen fronton zijn aangebracht. De twee medaillons en ook de twee zijdelen hebben een versiering in de vorm van een verhoging. Dit ontwerp is niet uitgevoerd. Deze tekening is iets meer uitgewerkt maar verder gelijk aan blad 61 dat ongedateerd is.

bladnummer:

63

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand verbouw


zuidgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:

pen op papier

signering:



‘Biljoen / Verandering der Kappen / van het Gebouw waarin de / stallen Koetshuis en Rentmee- / sters woning / 1857’

datering:

4 dec 57

annotatie:

Opvallend is de enorme wapenpartij op de middenrisaliet waarboven een klokje is aangebracht. De tekening op blad 63 en de volgende drie (bladen

49

Tekeningenbeschijvingen Koetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3) 64, 65 en 66) zijn gemaakt op grijs papier en vormen een serie.

50


64 ontwerptekening


opstand verbouw


oostgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:

pen op papier

signering:



‘Biljoen / Verandering van de Kappen / van het Gebouw waarin de stallen / Koetshuis en Rentmeesters / woning / 1857’

datering:

4 dec 57.

annotatie:

Dit ontwerp is vier en een half jaar later gemaakt dan dat op blad 57. Bij dit ontwerp zijn de hoektorens vervangen door pilasters in een statige classicistische gevel. Het dak is gewijzigd en voorzien van twee oeuil-deboeufs en van een kroonlijst met triglieven. De decoraties zijn niet veranderd, het betreft alleen nieuwe kappen. Dit wil zeggen dat de decoratie van de gevel oorspronkelijk is en alleen de twee presentatietekeningen (bladen 57 en 58) een nieuw ontwerp laten zien. De verandering bestaat uit een verhoging van het oorspronkelijke gebouw boven het koetshuis en rentmeesterswoning. Het gebouw heeft een steil dak en boven de stallen een flauw hellend dak met ronde dakvensters met hekwerk en windvanen op de hoeken. De middentravee heeft hier een kap met wapenpartij en klokkenstoel.


65 ontwerptekening

projectie:

doorsnede

soort opdracht:

verbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Biljoen Verandering / der Kapwerken van het Gebouw / waarin Koetshuis Stallen / en / Rentmeesters woning.- / 1857 en Detail teekening van de / Kappen boven het Koetshuis / en Rentmeesters woning’

datering:

4 dec 57.

annotatie:

Dit is een technische tekening met maten van de balken ingeschreven. Aangegeven hoe de bestaande situatie is.


66 ontwerptekening


doorsnede verbouw zijgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 3 cm pen en waterverf op papier

signering:



‘Biljoen Verandering / der Kapwerken van het Gebouw / waarin Koetshuis stallen / en / Rentmeesterswoning / 1857 en Detail van / de Kappen boven de / stallen’

51

Tekeningenbeschijvingen Koetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3) datering:

4 dec 57.

52




opstand verbouw


noordgevel

techniek:


annotatie:

Als we ervan uitgaan dat deze opmeting gedaan is voor er ontwerpen zijn gemaakt voor een verandering van het koetshuis dan zou deze tekening vóór juni 1853 gedateerd moeten worden. Dan zou ook kunnen worden vastgesteld dat dit de oude situatie betreft van de ingangspartij. Uiteindelijk is deze gevel zo gebleven.


61 ontwerptekening


opstand verbouw


noordgevel waarschijnlijk palmen en ellen; de schaal is aangegeven maar niet de maten

techniek:


annotatie:

Waarschijnlijk kunnen we deze tekening gelijktijdig dateren met blad 60, die gemaakt is op transparant en gedateerd is op 20 november 1855. Het betreft een kopie van de tekening op transparant. Op de achterzijde zijn, getekend met potlood en pen, verschillende geometrische vormen te zien.


59 ontwerptekening


opstanden verbouw west-, oost-, en zuidgevel 1 meter is 1 cm (alleen de meters zijn aangeven door E.) potlood en pen op papier

signering:

L: H:Eberson architect


‘Opstand-teekeningen van een Gebouw waarin Stallen-Koetshuis Woning etc - staande / op de Buiten plaats Genaamd Billoen by Velp toebehoorende aan den Hoog- / Welgeboren Heer Baron van Hardenbroek’

annotatie:

In de scriptie van Karin Veenland wordt deze tekening gezien als de eerste tekening vanwaaruit Eberson zijn andere ontwerpen heeft gemaakt; het betreft een tekening van de bestaande situatie. De vernieuwing is aangebracht met potlood. Het gaat om een klok in de gevel (middentravee) en een klokkenstoel met classisistische omlijsting en windwijzer. Ook is er, eveneens met potlood, een vaas op een van de pilasters bijgetekend. Kort na de Tweede Wereldoorlog waren deze ornamenten vergaan en de vader van de huidige eigenaar zou ze hebben laten weghalen. Waarschijnlijk was de noordkant de ingang voor de paarden naar de binnenplaats en naar de aan de zuidzijde gelegen stallen. Aan de oostzijde lag de rentmeesterswoning en aan de westzijde het koetshuis. Ten opzichte van het huidige gebouw is een iets verhoogde attiek te zien en ontbreken de triglieven en rozetten. Volgens Dhr. Lups zou zich aan de westzijde de orangerie bevonden hebben.

53

Tekeningenbeschijvingen Koetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)

54


69 ontwerptekening


opstanden, doorsnede en plattegrond verbouw voor- en zijgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm potlood, pen en waterverf op papier

signering:



‘Ontwerp van de te maken / veranderingen aan het bestaande / Koetshuis en / Stallen / te / Beekhuizen’

datering:

16 Oct 60

annotatie:

Op Beekhuizen was een logement aanwezig waar gasten konden verblijven, wat vooral zomers dikwijls gebeurde; de stallen voor de paarden en koetsen van de bezoekers waren niet meer voldoende. Het nieuwe plan dat Eberson hiervoor maakte werd in oktober 1860 goedgekeurd en daarna uitgevoerd, zodat het in de zomer van 1861 in gebruik kon worden genomen. In de linker bovenhoek staat ‘Portefeuille C’. Met potlood zijn versieringen en decoraties in deze tekening bij getekend. Met pen is door Eberson geschreven wat de afzonderlijke functies van de verschillende stallen zijn bv: ’stallen voor de koetsiers’ en ‘stallen voor de loges’, ‘beestenstal’ en ‘paardenstal’. Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 197-200 voor een beschrijving van dit ontwerp. Volgens Eberson is er een ‘aangename afwisseling van kleur’ te zien in het gepleisterde muurwerk en het geteerde en geoliede hout, en in de dakconstructie en het rieten dak. Zo krijgt het gebouw een ‘eigenaardig karakter dat in verband met zijne ligging, omgeving en de verschillende punten van waar men het tusschen het houtgewas beschouwen kan, een goed effekt maakt’ (Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200).

55

Tekeningenbeschijvingen Manege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4) Project Manege op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1854 aanvraagnummer: (20 bladen)

EBER t 2.4

Toelichting Deze manege voor Biljoen is uiteindelijk ook gerealiseerd, alleen de eerste ontwerpen zijn niet uitgevoerd. Er zijn twee ontwerpen voor deze manege. Het tweede ontwerp (blad 34-40), dat van juni 1854 dateert, is eenvoudiger dan het eerste ontwerp (blad 23-33), dat in februari en maart 1854 is gemaakt. Het eerste ontwerp laat een groter gebouw zien, waarin galerijen langs de bak zijn geplaatst en waar ter weerszijde van de ingang zich twee kamers bevinden. Deze galerij heeft een aparte dakbedekking, die verdwenen is bij het tweede ontwerp. Op die plaats zijn vensters gekomen; in plaats van de zes dakkapellen van het eerste ontwerp zijn er drie bij het laatste ontwerp gekomen. Beide ontwerpen hebben een tribune aan de achterzijde. Bij het laatste ontwerp is hierachter een half open bergplaats gekomen voorzien van zuilen. Ook verschijnen er twee zijingangen met halfronde stoep. De ingangspartij die bij het eerste ontwerp verdiept is geplaatst, is bij het tweede ontwerp, zonder decoratieve omlijsting, naar voren gekomen en voorzien van een rond venster. Het uiteindelijk uitgevoerde ontwerp (blad 41) heeft van beide stadia iets overgenomen.19 De manege bevond zich ten zuidwesten van het kasteel, niet ver ervandaan. In de Tweede Wereldoorlog is de manege verwoest. Een van de twee paardenhoofden is later aangebracht in de zogenaamde ‘Zwitserse boerderij’.


31 ontwerptekening


opstand nieuwbouw


achtergevel palmen en ellen (of ellen en palmen) 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:


signering:


datering:

Fevrier 1854 [februari 1854]

bladnummer:

30

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand nieuwbouw achtergevel ellen (en palmen); 1 el is 1,5 cm pen op calqueerpapier

signering:

L.H:Eberson architect


‘Biljoen / Achter-Gevel der Rijbaan’

datering:

Fev.et Mars 54 [februari en maart 1854]

annotatie:

In de rechter bovenhoek staat met pen ‘No 6’. De voorstelling op blad 31 is gelijk aan deze tekening, alleen de dragers verschillen (calqueerpapier en

19

In J.H. Leliman, Verzameling van Bouwkundige Schetsen en Ontwerpen, Amsterdam, 1862-1864, plaat 26 en 27, is het eerste

ontwerp gepubliceerd.

56

Tekeningenbeschijvingen Manege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4) transparant).

57

Tekeningenbeschijvingen Manege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4) bladnummer: tekeningsoort:

33 ontwerptekening


opstand en doorsnede nieuwbouw


voorgevel 1:10 ellen en palmen; 1 el is 1,5 cm

techniek:


signering:



‘Biljoen ontwerp manege / voorgevel’ en ‘Doorsnede over de lijn AB’.

datering:

Fev.et Mars 54 [februari en maart 1854]

annotatie:

De tekening van de voorgevel is identiek aan de presentatietekening die later wordt beschreven (blad 26).

bladnummer:

32

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

doorsnede

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

1:10 palmen en ellen; 1 el is 1,5 cm

techniek:

pen en waterverf op transparant

signering:



‘Biljoen Ontwerp Manege / Doorsnede over de lijn BA’

datering:

Fevrier et Mars 1854 [februari en maart 1854]


28 ontwerptekening


opstand nieuwbouw zijgevel ellen en palmen; 1:10; 1 el is 1,5 cm potlood en pen op transparant

signering:



‘Biljoen ontwerp / manege / zijgevel’.

datering:

Fev. et Mars 1854 [februari en maart 1854]

annotatie:

Deze tekening is identiek aan de presentatietekening die van deze zijgevel is gemaakt (blad 25).

58


29 ontwerptekening


doorsnede nieuwbouw


zijgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:


signering:



‘Biljoen ontwerp / Manege / Doorsnede over de lijn / C.D.-’

datering:

Fev. et Mars 1854 [februari en maart 1854]

annotatie:

Deze tekening is identiek aan de presentatietekening die van deze zijgevel is gemaakt (blad 23).

bladnummer:

26

tekeningsoort:

presentatietekening


opstand nieuwbouw


voorgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:


signering:



‘opstand teekening der voorgevel’

datering:

Mars 1854 [maart 1854]

annotatie:

Dit is ‘No 2’ van een serie presentatietekeningen. Deze tekening bevond zich in de map ‘uitgevoerd juni 1854 2e ontw.’, terwijl dit ontwerp gelijk is aan het eerder genoemde ontwerp uit februari / maart van hetzelfde jaar. Op deze tekening is het woord rijbaan met verguldsel aangebracht. Van deze presentatietekening is een transparant die gedateerd is februari / maart 1854 (blad 33).

bladnummer:

27

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie:

plattegrond

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:

palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:


signering:



‘Biljoen / Ontwerp van eene Rijbaan (Manege)’

datering:

mars 1854 [maart 1854]

annotatie:

Dit is ‘No [1]’ van een serie presentatietekeningen.

59




opstand nieuwbouw



techniek:


signering:



‘opstand teekening der zyd-gevel’

datering:


annotatie:

Dit is ‘No 3’ van een serie presentatietekeningen. Deze tekening is identiek aan die op transparant van de zijgevel (blad 28).

bladnummer:

24

tekeningsoort:

presentatietekening

projectie:

doorsnede

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Doorsnede over de lyn B.A.’

datering:


annotatie:

Dit is ‘No 4’ in een serie presentatietekeningen. Bij de balken zijn enkele ingeschreven maten vermeld. De tekening komt overeen met de doorsnede van blad 33. Ook deze tekening bevond zich in de map van het tweede ontwerp.



projectie:

doorsnede

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Doorsnede over de lyn C.D.’

datering:


annotatie:

Dit is ‘No 5’ in een serie presentatietekeningen. Deze tekening is identiek aan blad 29.

60



projectie:

plattegrond

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan met bergplaats voor karren etz.’

datering:

12 juny 1854

annotatie:

In de linker bovenhoek staat 'Tweede ontwerp’ en rechtsboven staat ‘no [1]’. Deze tekening is gemaakt op grijs papier en wat eenvoudiger dan andere presentatietekeningen van Eberson zoals de eerdere ontwerpen voor het koetshuis. Deze tekening bevond zich in omslag waarop met potlood stond: ‘Biljoen - B on de Hardenbroek / 2 me Projet de Manege execute.- / ainsi moyennant q-q change [ms] de la facade / juin 1854. 4 feuilles’.



projectie:

plattegrond

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan met bergplaats voor karren etz.’

datering:

12 juny 1854

annotatie:

Ook hier is in de linker bovenhoek ‘Tweede ontwerp’ en rechtsboven ‘no 1’ geschreven. Deze tekening is identiek aan de vorige, alleen de drager is anders. Wat op blad 36 rood waterverf is, is hier met potlood gearceerd. Ook deze tekening komt uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.

bladnummer:

39

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en doorsnede nieuwbouw voorgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm potlood, pen en waterverf op papier

signering:



‘Biljoen / Ontwerp van een Rijbaan’

datering:

12 juny 54

annotatie:

Dit is ‘no 2’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. Met potlood is een profiel geschetst en zijn er enkele maten ingeschreven. Het blad is afkomstig uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.

61


40 ontwerptekening


opstand en doorsnede nieuwbouw


voorgevel palmen en ellen: 1:10; 1 el is 1,5 cm

techniek:

pen op transparant

signering:

L H Eberson architect


‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan’

datering:

12 juny 54

annotatie:

Dit is eveneens ‘no 2’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. De tekening is identiek aan die op blad 39, maar op een andere drager. Afkomstig uit de eerder genoemde map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.




opstand en doorstede nieuwbouw



techniek:


signering:

L.H:Eberson architect


‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan’

datering:

12 Juin 54 [12 juni 1854]

annotatie:

Dit is ‘no 3’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. Het blad is afkomstig uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.

bladnummer:

37

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en doorstede nieuwbouw zijgevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm pen op transparant

signering:



Biljoen / Ontwerp van een Rybaan

datering:

12 juny 1854

annotatie:

Dit is ‘no 3’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. De tekening is gelijk aan die op blad 38, en is afkomstig uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.

62

Tekeningenbeschijvingen Manege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4) bladnummer: tekeningsoort: projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek:

34 ontwerptekening opstand nieuwbouw achtergevel palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cm pen op transparant

signering:



‘Achter Gevel’

datering:

12 juny 1854

annotatie:

Dit is ‘No 4’ in een serie ontwerptekeningen.


41 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: techniek:

opstand nieuwbouw voorgevel potlood op papier


‘aldus is de Gevel geworden een gedeelte van het 1ste en het 2e ontwerp daarvoor gebruikende / opmeting gedaan 12 maart 56. / om aan de Baron te zenden’

annotatie:

Van het eerste ontwerp (maart 1854) is de ingangspartij overgenomen. De zijbeuken zijn bij dit tweede ontwerp verdwenen en komen bij het definitieve ontwerp ook niet terug.


42 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: techniek:

doorsnede nieuwbouw potlood en pen op calqueerpapier

signering:



‘Rijbaan / Biljoen / Doorsnede over de lijn B.A.-‘

annotatie:

In de rechter bovenhoek staat ‘No 7’.

63

Tekeningenbeschijvingen Tent, Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.5) Project Uitspanning (‘tent’) op het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 18571858 aanvraagnummer: (4 bladen)

EBER t 2.5

Toelichting Deze ontwerpen voor een ‘tent’ zijn gemaakt voor het landgoed Beekhuizen. Het is niet geheel duidelijk wat de functie was. Wel duidelijk is dat de plaatsing niet van tijdelijke aard was. Wellicht was de ruimte bedoeld om er optredens in de open lucht in te houden. Het is heel goed mogelijk dat de tent (blad 70) zich tegenwoordig op de plaats van de oorspronkelijke blokhut bevindt. De gebinten hebben dezelfde details als het ontwerp van september 1853. Hij zal waarschijnlijk bedoeld zijn als uitspanning, als rustpunt tijdens de wandeling op het landgoed en dat is de huidige functie nog steeds (restaurant Beekhuizen). Het ontwerp is uitgevoerd.



projectie:

opstanden, plattegrond en doorsnedes

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:



‘Beekhuizen / Ontwerp van eene aldaar te plaatsen Tent’

datering:

22 Aug 1857

annotatie:

Linksboven staat met potlood geschreven: ‘Portefeuille C’. Op de plattegrond zijn zitjes te zien. Het zijn 22 tafels met elk zes stoelen. Er was dus plaats voor 132 personen.

bladnummer:

72

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

opstanden, plattegrond en doorsnedes

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:

pen op calqueerpapier

signering:




datering:

22. Aug 57.

annotatie:

Deze tekening is identiek aan de hiervoor besproken presentatietekening (blad 73). In de linkerbovenhoek is met pen geschreven: ‘Portefeuille C’. Onderaan staat met potlood geschreven: ‘Uit portefeuille F genomen’.

64

Tekeningenbeschijvingen Tent, Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.5) bladnummer: tekeningsoort:

71 ontwerptekening

projectie:

opstand, plattegrond en doorsnedes

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:


signering:




datering:

16 jan 1858

annotatie:

Rechtsboven staat ‘Tweede ontwerp’ Er zijn enkele maten met rode inkt ingeschreven. Dit ontwerp is niet uitgevoerd. Er zijn minder zitplaatsen en de ingangen zijn wat eenvoudiger, zonder decoratie.

bladnummer:

70

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie:

opstand, doorsnedes en plattegronden

soort opdracht:

nieuwbouw

schaal:


techniek:

potlood en pen op papier en op calqueerpapier, geplakt op papier

signering:




datering:

17.Sept 58.

annotatie:

Rechtsboven staat vermeld ‘Derde ontwerp’. Met potlood staat onderaan geschreven: ‘N.B. Dit ontwerp is uitgevoerd en getermineerd in Sept 59’. In de tekening zelf is met potlood nog wat veranderd aan het ontwerp. Het stukje calqueerpapier laat een detail zien van de ornamenten in de nok met enkele maten erin vermeld en de opmerking ‘3e ontwerp / Tent Beekhuizen’ en schaalaanduiding ‘echelle de 3 centim p.m.’ De tent is kleiner geworden dan in het ontwerp van januari en de plattegrond vierkanter. De decoratie is uitbundiger dan bij het eerste ontwerp. De plaatsen zijn niet meer aangegeven. Details van dit ontwerp zijn nog te herkennen in het tegenwoordige restaurant.

65

Tekeningenbeschijving Hertenhuisje (aanvr.nr. EBER t 3) Project Hertenhuisje en paardenstal, z.p., 1855 aanvraagnummer: (1 blad)

EBER t 3

Tekening bladnummer:

128

tekeningsoort:

ontwerpschets

projectie:



begane grond en voorgevel

techniek: annotatie:

potlood Het ontwerp voor een hertenhuisje is mogelijk bedoeld voor het buitenverblijf de Hertekamp nabij Haarlem, in opdracht van baron B.A. van Verschuer. Eberson ontwierp in 1855 een hertenhuisje voor dit buitenverblijf. Dit komt overeen met de tekening van een gevel met hertenkop en het jaartal (anno 1855). De plattegrond is meerhoekig met een recht gedeelte. De gevel heeft een rustieke stijl. Op de achterzijde van het blad is een opstand en een plattegrond van de meerhoekige uitbouw en een plattegrond van de dakconstructie van een paardenstal getekend. Op de gevel zijn medaillons met paardenhoofden te zien, die ook bij het ontwerp voor een manege en een stalgebouw op Biljoen te zien waren (t 2.4). Misschien was de status van deze tekening niets meer dan een schets en is dat de reden dat er niets bijgeschreven, gedateerd of gesigneerd is.

66

Tekeningenbeschijvingen Waalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4) Project Waalse kerk, Arnhem, 1859-1864 aanvraagnummer: (13 bladen)

EBER t 4

Tekeningen bladnummer:

104

tekeningsoort:

ontwerptekening


doorsnede en plattegrond verbouw


lengtedoorsnede en begane grond 1 meter is 2 cm / 1:50

techniek:

pen en waterverf op calqueerpapier

signering:



‘Eglise Wallonne / projet de restauration 1859 /‘

datering:

juillet 1859 [juli 1859]

annotatie:

Door Eberson is geschreven: ‘P.S. La ligne bleue indique la difference de niveau entre la rue du Beek et celle du Koningsplein’. Dit is ‘No 2’ in een serie ontwerptekeningen. Met rood is aangegeven wat er ten opzichte van het oude ontwerp wordt veranderd. De belangrijkste veranderingen zijn een aanbouw voor de consistorie aan de achtergevel en een balkon met zitplaatsen.


103 ontwerptekening


plattegrond en opstand verbouw


eerste verdieping en zijgevel meters en centimeters; 1:50

techniek:


signering:

L.H. Eberson architecte


‘Eglise Wallonne / projet de restauration 1859’

datering:

juillet 1859 [juli 1859]

annotatie:

Onderaan staat geschreven: ‘P.S. La ligne bleue indique la difference de niveau entre la rue du Be[ek et] celle du Koningsplein’. Rechtsboven: ‘No 3’.


114 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek: datering:

plattegrond en doorsnede verbouw begane grond en lengtedoorsnede decimeter en meter; 10:1 pen op calqueerpapier juillet 1859 [juli 1859]

67

Tekeningenbeschijvingen Waalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4) annotatie:

In de plattegrond van het schip staat ‘Eglise wallonne a Arnhem / Releve du Plan de l'etat actuel’. Het gaat dus om de staat van voor de verbouwing.

68

Tekeningenbeschijvingen Waalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4) bladnummer: tekeningsoort:

105 ontwerptekening


opstand verbouw


achtergevel palmen en meters; 10:1

techniek:

pen op calqueerpapier, geplakt op papier

signering:



‘Eglise Wallonne / Projet de restauration 1859’

datering:

juillet 59. [juli 1859]


106 ontwerptekening


opstand verbouw


voorgevel palmen en ellen; 10:1

techniek:

pen op calqueerpapier, geplakt op papier

signering:



‘Eglise Wallonne / Projet de restauration 1859’

datering:

juillet 1859. [juli 1859]




opstand verbouw


voorgevel palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:


datering:

1860


107 ontwerptekening


opstand en plattegrond ver- of nieuwbouw interieur, preekstoel 14 centm p.m. potlood en pen op papier

signering:

LH Eberson

datering:

1r aout 1860 [1 augustus 1860]

annotatie:

Met potlood zijn onder andere de plattegrond en enkele technische aanwijzingen aangegeven. Er is geschreven: ‘Regte trap van achteren. 7 treden / op stapers met leuning rustende / op buiten aangebragte balusters / van gegoten ijzer’

69


109 ontwerptekening


opstanden, doorsnede en plattegrond verbouw


interieur, consistorie palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:

L:HEberson architect


‘Eglise Wallonne / a / Arnhem / Projet pour le revâtissement / des murs derrière les bancs / du consistoire’

datering:

31 mars 1864 [31 maart 1864]

annotatie:

Waarschijnlijk is deze tekening gemaakt om een verzwaring van de muren aan te geven, dit keer niet met rode maar met grijze waterverf.


110 ontwerptekening


doorsnede verbouw

techniek:



‘Changements projetés d'apres les indications reçues le 4 sept 1859. du consistoire, / de cette maniere il n'y aurait plus de tribune pour le public / il y aurait seulement une toute petite pour l'organiste.’


111 ontwerptekening


plattegrond verbouw

techniek:



‘Banc mo. / bile pour / le chantre.’ Met potlood: ‘changement d'apres les indications / du consistoire le 3 janv. 60’ en ‘grille en forte’

bladnummer:

112

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: techniek:

plattegrond verbouw begane grond pen en waterverf op calqueerpapier

annotatie:

Op de tekening is een gedeelte van het bankenplan te zien.


113 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: techniek: annotatie:

opstand en plattegrond nieuwbouw potlood op calqueerpapier Een klein schetsje met tekst: ‘banc du chantre’.

70



projectie:

opstand


achtergevel


potlood, pen en waterverf op papier A.J. Sevenhuysen

datering:

sept '59

annotatie:

Op de achterzijde is met potlood en pen een tweetal teksten van Eberson te lezen. ‘Oude gasthuis Kerk te Arnhem / achtergedeelte ter zijde van het / Koningsplein, voor dat men tot / de herstelling is overgegaan, geteekend / door A.J. Sevenhuysen uit Amsterdam / die mij met het opmeten geholpen heeft / Eberson’. Onderaan staat dezelfde tekst in pen geschreven. De naam Sevenbergen is doorgestreept en vervangen door Sevenhuysen. Dit gedeelte is gedateerd ‘1859’ en gesigneerd ‘L.H.Eberson architect des Konings’. Dit werd hij echter pas in 1874 (hoewel er al vanaf 1858 een correspondentie gaande is met de koning).

71

Tekeningenbeschijvingen Brouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5) Project Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem, opdrachtgevers dhr. Werthemann en Turstig, 1860-1861 aanvraagnummer: (12 bladen)

EBER t 5

Tekeningen bladnummer:

118

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en plattegrond nieuwbouw


voorgevel en plattegrond brouwerij palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:



‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren / Werthemann en Turstig te / Arnhem’

datering:

february anno 1860 en 12 Febr 1860


116 ontwerptekening


doorsnedes nieuwbouw


lengte en dwarsdoorsnede brouwerij palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:



‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / Werthemann en Turstig te / Arnhem’

datering:

february anno 1860 en 12 Febr.1860

annotatie:

Met potlood is geschreven: ‘Eerste ontwerp niet / uitgevoerd’. Het pand bestaat uit drie verdiepingen boven de grond en twee verdiepingen onder de grond (ijskelder).

bladnummer:

117

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand en doorsnedes nieuwbouw oostelijke zijgevel en ijskelder brouwerij palmen en ellen; 10:1 pen op calqueerpapier

signering:


datering:

12 Febr 1860

72

Tekeningenbeschijvingen Brouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5) bladnummer: tekeningsoort:

119 ontwerptekening


plattegronden nieuwbouw


boven- en benedenkelders brouwerij palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:



‘Ontwerp van een Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / Werthemann en Turstig te / Arnhem’

datering:

february anno 1860 en 12 Febr 1860

bladnummer:

124

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand nieuwbouw voorgevel brouwerij palmen en ellen; 10:1 pen op calqueerpapier

signering:



‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / E Werthemann en Turstig te / Arnhem.’

datering:

maart 1860 en 1 maart 1860


123 ontwerptekening


opstand en doorsnede nieuwbouw oostelijke zijgevel en dwarsdoorsnede brouwerij palmen en ellen; 10: 1 pen op calqueerpapier

signering:



‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren / E Werthemann en Turstig te / Arnhem’

datering:

maart 1860 en 1 maart 1860


122 ontwerptekening


plattegrond en doorsnede nieuwbouw ijskelder en kelder brouwerij palmen en ellen; 10:1 pen en inkt op calqueerpapier

signering:


datering:

1 maart 1860

73

Tekeningenbeschijvingen Brouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5) bladnummer: tekeningsoort: projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek:

121 ontwerptekening doorsnede nieuwbouw lengtedoorsnede brouwerij palmen en ellen; 1: 10 pen op calqueerpapier


‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / E Werthemann en Turstig te / Arnhem.’

datering:

maart 1860


120 ontwerptekening


plattegronden nieuwbouw begane grond en kelder brouwerij palmen en ellen; 10:1 pen en inkt op calqueerpapier

signering:


datering:

1 maart 1860


125 ontwerptekening

projectie:

opstand, doorsnede en plattegronden

soort opdracht:

nieuwbouw


voorgevel, dwarsdoorsnede, kelder en bovenverdieping woningen bij de brouwerij

schaal:

palmen en ellen; 10:1

techniek:


signering:

L.H.Eberson architecte


‘Ontwerp van een Woonhuis voor de Heeren Werthemann en Turstig.’

datering:

15 juny 60

annotatie:

De beide woonhuizen, ondergebracht in één gebouw, staan los van de brouwerij. Met potlood staat voor de tekst ‘Eerste’ geschreven en aan het eind ‘aldus niet uitgevoerd’. Verder zijn er in de tekening met potlood verbeteringen aangebracht, met name in de plattegronden.


126 ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: schaal: techniek: annotatie:

doorsnedes en plattegrond nieuwbouw dwars- en lengtedoorsnede en bel-etage woningen bij de brouwerij palmen en ellen; 10:1 pen op calqueerpapier Met potlood staat linksboven aangegeven ‘Aldus uitgevoerd’. Het zijn twee plattegronden van de bel-etage voor beide families.

74

Tekeningenbeschijvingen Brouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5)

bladnummer:

127

tekeningsoort:

ontwerptekening

projectie: soort opdracht: onderdeel van het gebouw: techniek: tekst op de tekening:

opstand en plattegrond woningen bij de brouwerij nieuwbouw voorgevel en kelder pen op calqueerpapier ‘Voorgevel van de Woonhuizen voor de Heeren Wertheman en Turstig’

75

Tekeningenbeschijving Woonhuis Rijnstraat (aanvr.nr. EBER t 6) Project Woonhuis Rijnstraat, Arnhem, 1877 aanvraagnummer: (1 blad)

EBER t 6

Toelichting Het betreft een tekening van een woonhuis aan de Rijnstraat, die in 1877 gedateerd is. Het betreft een van de vele woonhuizen die Eberson in Arnhem ontwierp.

Tekening bladnummer:

100

tekeningsoort:

ontwerptekening


opstand nieuwbouw voorgevel decimeters en meters; 10:1 potlood en pen op papier

signering:



Gevel van een Huis in de Rijnstraat te Arnhem / Wijk C no 113

datering:

jan [1] 1877

76

Tekeningenbeschijvingen Geldersche Toren (aanvr.nr. EBER t 7) Project Geldersche Toren, Spankeren (bij Arnhem), opdrachtgever Alexander baron van Rhemen, architect J. Brink Evers [ca. 1868] aanvraagnummer: (5 bladen)

EBER t 7

Toelichting Hoewel dit project zich in de collectie Eberson bevindt, is het zeer de vraag of deze tekeningen wel van de hand van Eberson zijn. In de literatuur wordt er geen melding van gemaakt dat Eberson iets met de verbouwing van dit kasteel te maken heeft gehad. In 1863 kwam de Gelderse toren in handen van Alexander baron van 20 Rhemen. Na zijn huwelijk in 1867 liet hij in 1868 het kasteel verbouwen door Jan Brink Evers. Het ontwerp is in ieder geval gerealiseerd. Wellicht waren deze tekeningen in het bezit van Eberson of was Brink Evers een leerling bij hem. De tekeningen zijn moeilijk te dateren. Het is ook mogelijk dat deze tekeningen pas na de dood van Eberson bij zijn collectie zijn gevoegd (zie inleiding).




opstand verbouw


voorgevel decimeters en meters; 10:1

techniek:

pen en waterverf op linnencalque


‘Kasteel de Geldersche Toren’

bladnummer:

75

tekeningsoort:

presentatietekening


plattegrond verbouw begane grond decimeters en meters; 10:1 pen op linnencalque



annotatie:

Deze tekening toont de oude, nog niet veranderde situatie.

20

‘de oude toren werd tot aan de eerste verdieping afgebroken en op het restant werd een nieuw gedeelte in neogotische stijl gebouwd naar een ontwerp van de architect Jan Brink Evers’. Zie F.M. Eliën, J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk 1984.

77

Tekeningenbeschijvingen Geldersche Toren (aanvr.nr. EBER t 7) bladnummer: tekeningsoort:



plattegrond verbouw


begane grond decimeters en meters; 10:1

techniek:

pen en inkt op linnencalque



annotatie:

Op deze tekeningen worden de veranderingen met rood aangegeven. Dit is iets wat Eberson ook meestal op deze manier aangeeft. Echter, deze kleuren zijn veel dieper (rood en zwart) dan we bij de tekeningen van Eberson zien.

bladnummer:

77

tekeningsoort:

presentatietekening


plattegrond verbouw


eerste verdieping decimeters en meters; 10:1

techniek:

pen en inkt op linnencalque



annotatie:

Op een muurtje na wordt deze verdieping geheel vernieuwd en dus opnieuw ingedeeld.




plattegrond verbouw tweede verdieping decimeters en meters; 10:1 pen en inkt op linnencalque



annotatie:

Op deze verdieping blijft niets bij het oude.

78

Concordances

CONCORDANCES Concordans van oude naar nieuwe aanvraagnummers

Oud aanvraagnummer

Nieuw aanvraagnummer

pf 1

t 2, t 2.1, t 2.2, t 2.3, t 2.4, t 2.5

pf 2

t7

pf 3

t 1, t 6

pf 4

t 2, t 2.1, t 2.2, t 2.3, t 2.4, t 2.5

pf 5

t4

pf 6

t5

pf 7

t 1, t 3

79

Concordances

Concordans van nieuwe aanvraagnummers naar bladnummers Nieuw aanvraagnummer

Bladnummer

t1

79 – 99, 101 – 102

t 2.0

1 – 19, 22

t 2.1

43 – 56

t 2.2

20 – 21, 67 – 68

t 2.3

57 – 66, 69

t 2.4

23 – 42

t 2.5

70 – 73

t3

128

t4

103 – 115

t5

116 – 127

t6

100

t7

74 – 78

80

Concordances

Concordans van bladnummers naar nieuwe aanvraagnummers Bladnummer

Nieuw aanvraagnummer

1 – 19

t 2.0

20 – 21

t 2.2

22

t 2.0

23 – 42

t 2.4

43 – 56

t 2.1

57 - 66

t 2.3

67 – 68

t 2.2

69

t 2.3

70 – 73

t 2.5

74 – 78

t7

79 – 99

t1

100

t6

101 – 102

t1

103 – 115

t4

116 – 127

t5

128

t3

81

Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi 12 Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag 13

Recommend Documents