// PROJECT NIEUWBOUW
De bovenste drie bouwlagen van het multifunctionele complex Kaleidoscoop zijn bekleed met riet.
44 // BOUWWERELD
TEKSTPRODUCTIE HENK WIND // FOTOGRAFIE LEVS ARCHITECTEN EN HENK WIND // TEKENWERK HENK HEUSINKVELD
Woonzorg/Kulturhus Kaleidoscoop // Locatie: Vaartsche Hoek/Achterweg // Opdrachtgever: Woningst. Nieuwkoop // Bouwperiode: sept. 2010 – mei 2012
Rieten gevel met brandcertificaat Kaleidoskoop in Nieuwkoop heeft op de bovenste drie bouwlagen een rieten gevel. De bouwhoogte en de achterliggende zorgappartementen vereisten een hoge brandveiligheid. Dat is bereikt met brandwerende beplating, geïmpregneerd riet en een compartimentering van de gevel. Kaleidoskoop is een combinatie van wonen, cultuur en zorg. In het midden van het complex bevindt zich het Kulturhus, met daarin een multifunctionele theaterzaal, bibliotheek, muzieklokalen en café-restaurant. Het vormt daarmee het hart van het dorp Nieuwkoop. Maar het grootschalige gebouw moest wel zorgvuldig worden ingepast in de kleinschalige dorpsomgeving, vond architecte Marianne Loof van LEVS architecten. Ze week daarom af van het hoekige carré uit het stedenbouwkundige plan en koos voor een opbouw in verschillende hoogtes, met een gelaagdheid in de gevel. Aan de pleinzijde telt het gebouw vijf bouwlagen, opgedeeld in drie horizontale gevelstroken. Voor de bovenste drie bouwlagen koos Marianne Loof voor riet, want welk materiaal past er nu beter bij Nieuwkoop? Ondanks het enthousiasme van diverse kanten voor de rieten gevel, realiseerde Marianne Loof zich direct dat dit gemakkelijker gezegd dan gedaan was. “We waren toen bezig met de boerderij de Doggershoek in Den Helder, waarin jongerengroepen vanuit de penitentiaire inrichting worden gehuisvest. Die boerderij heeft een rieten dak waaraan vanwege de gebruiksfunctie hoge eisen van brandveiligheid werden gesteld. Daarvoor is het dak aan de buitenzijde voorzien van een sprinklerinstallatie. Nu wilden we een rieten gevel maken. De eisen voor een gevel zijn zwaarder dan voor een dak. Daarbij is de
BOUWWERELD // 45
// PROJECT NIEUWBOUW
De rieten gevel kent vele doorbrekingen in de vorm van ramen en loggia’s.
gebouwhoogte meer dan 13 meter en worden de appartementen gebruikt voor zorg, waaronder zware zorg voor bedlegerige bewoners. Qua bouwvergunning is het een woonfunctie, maar voor de gebruiksvergunning stelde de brandweer zwaardere eisen vanwege ontruimingstijd en dergelijke.” Andere projecten LEVS wilde de problemen rondom rietgebruik zo snel mogelijk tackelen en vanwege bouwsnelheid niet wachten tot de uitvoering. Daartoe werd een beroep gedaan op Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs. Eerst is samen met de Vakfederatie Rietdekkers onderzocht of er in Nederland al vergelijkbare projecten waren uitgevoerd waarbij de brandveiligheid was onderbouwd. Dat bleek niet het geval. Alle uitgevoerde projecten waren lager dan 13 meter en betroffen slechts één subbrandcompartiment. Met de regels voor rieten daken werd de brandveiligheid in deze projecten voldoende geacht: een geïmpregneerd rieten schroefdak (geen
spouw direct achter het riet) en een minimale afstand van 15 meter tot de perceelsgrens. Certificering Voor de rieten gevel van Kaleidoscoop was dit niet voldoende en moest gelijkwaardigheid aan brandvoortplantingsklasse 2 worden aangetoond. Toepassing van een sprinkler bleek niet haalbaar. In een verticaal vlak is een sprinkler veel minder effectief dan op een dakvlak. De opdrachtgever gaf daarom groen licht aan LEVS en Cauberg-Huygen om een traject van certificering in te gaan. Hiervoor zijn brandtesten uitgevoerd door Efectis. Daaruit bleek dat een geïmpregneerde rieten gevel aangebracht volgens de methode schroefdak (zonder luchtspouw dus) onvoldoende was. De vereiste veiligheid en brandklasse konden wel worden behaald door 12 mm Fermacell toe te voegen tussen het riet en de achterliggende hsb-gevel. De Fermacellplaat wordt tegen vocht beschermd door een spinvliesfolie. In de hsbconstructie is minerale wol aangebracht, die onbrandbaar is. Op
“Er bleken geen vergelijkbare projecten te zijn waarbij de brandveiligheid al was aangetoond” 46 // BOUWWERELD
1
1 // Een alternatieve detaillering met grote dagkanten werd afgekeurd door LEVS archi-
2
3
4
tecten. 2-3 // De kozijnen zijn zorgvuldig afgeplakt; de neggen bestaan volledig uit riet. Aan de onderzijde is een aluminium schegplaat aangebracht. 4 // Bij de detaillering is ingezet op maximale rietbeleving, zowel van buitenaf als van binnenuit gezien. 5 // Het gebouw heeft verschillende hoogtes. Alleen voor het hoogste gebouwdeel is riet gebruikt.
5
BOUWWERELD // 47
// PROJECT NIEUWBOUW
1
2
3
1 // Aan de pleinzijde is het gebouw het hoogst. De bovenste drie bouwlagen zijn bekleed met riet. 2 // De gevel aan het binnenplein heeft metalen plantenbakken aan diagonale spijlenhekwerken. 3 // Bijzondere elementen zijn de grote kaders van wit beton op de begane grond. Dit zijn prefab betonelementen van een Belgische fabrikant die het oppervlak met zuren behandelt, waardoor het het uiterlijk van zandsteen krijgt.
48 // BOUWWERELD
dit systeem werd certificering afgegeven. Daarbij is wel een herhaling van het impregneren voorgeschreven, wat in de gebruiksvergunning is opgenomen. In het bestek werd uitgegaan van riet dat vooraf fabrieksmatig werd geïmpregneerd. De aannemer heeft uiteindelijk gekozen voor het impregneren in het werk met de spuitmethode. De gelijkwaardigheid hiervan heeft hij laten aantonen door adviesbureau Nieman. In het werk impregneren zou de levensduur van het riet ten goede komen. Die levensduur is overigens minimaal gelijk aan die van een rieten dak (30 jaar). Door toepassing in het verticale vlak blijft het riet minder lang nat dan in een dak, wat gunstig is voor de levensduur. Compartimentering Vanwege de zware zorgfunctie van het gebouw wilde de brandweer van Nieuwkoop nog een stapje verdergaan dan de maatregelen uit het gecertificeerde systeem. Dit mede vanuit ervaringen met het blussen van riet. Riet kan ‘onderhuids’ doorsmeulen om ergens anders weer vlammend naar buiten te slaan. Om dat te voorkomen haalt de brandweer normaliter stroken riet weg rondom een brandend gedeelte. Bij Kaleidoscoop is gekozen voor een compartimentering in de gevel, via verticale staalprofielen (L 200 x 100 x 12, brandwerend geschilderd). Deze profielen zijn niet zichtbaar in de gevel, doordat ze net onder het oppervlak van het 288 mm dikke rietpakket blijven. De compartimentering beperkt branduitbreiding door onderhuids smeulen. Tevens is gemakkelijk een compartiment riet te verwijderen. Omwille van de gebruiksfunctie zijn overigens ook extra brandslanghaspels, een brandweerlift en droge blusleidingen aangebracht. Detaillering LEVS besteedde veel aandacht aan de detaillering van het riet. Ze wilde een maximale rietbeleving voor de bewoners bewerkstelligen. Om die reden is het kozijn achter het riet geplaatst. De neggen bestaan volledig uit riet. Aan de onderkant van het aluminium kozijn is een aluminium schegplaat aangebracht voor afvoer van het water. Deze schegplaat is breder dan het raam en loopt dus door achter het riet. Deze details waren vooraf ontwikkeld in overleg met de Vakfederatie Rietdekkers, maar leidden niettemin nog wel tot discussie met de aannemer en de rietdekker. Die stelden een alternatief voor met afgetimmerde dagkanten. Dit werd door LEVS afgekeurd. Uiteindelijk bleken de oorspronkelijke details toch realiseerbaar. Kleur Een esthetische discussie werd nog gevoerd over de kleur van de houten gevelstrook, die tussen de gemetselde plint en het riet is gelegd. “Riet vergrijst in de loop van de tijd. We hebben daarom voor het hout een kleur gekozen die nu mooi aansluit bij het riet, maar straks ook een mooie frisse scheiding blijft vormen tussen het metselwerk en het vergrijsde riet”, zegt Marianne Loof. LEVS heeft overigens ook volop aandacht besteed aan de andere gevels. Een bijzonderheid daarin zijn de grote kaders van wit beton op de begane grond. Dit zijn prefab betonelementen van een Belgische fabrikant die het oppervlak met zuren behandelt, waardoor dit het uiterlijk van zandsteen krijgt. Maar ook de gevel aan het binnenplein is zorgvuldig ontworpen, met metalen plantenbakken aan diagonale spijlenhekwerken.
Projectgegevens // Locatie: Vaartsche Hoek/Achterweg, Nieuwkoop // Opdrachtgever: Woningstichting Nieuwkoop, wst-nieuwkoop.nl, Latei Projectontwikkeling, Amersfoort, latei.nl // Ontwerp: LEVS architecten, Amsterdam, levs.nl // Bouwfysisch adviseur en gevelonderzoek: Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs, Amsterdam, chri.nl // Constructieadviseur: F.Wiggers Ingenieursbureau, Varsseveld, fwiggers.nl // Uitvoering: J.P. van Eesteren TBI Bouw, Bunnik, jpvaneesteren.nl (voorheen Heijmerink) // Rietdekker: H. van Ginkel, Lunteren, rietdekkervanginkel.nl // Bouwperiode: september 2010 – mei 2012
17320+
Gezette alu dakkap, op klangen
Minerale wol Geïmpregneerd riet Noodoverstort Fermacel 12mm Waterkerende folie Knellat Multiplex 15mm Isolatie 190mm Dampremmende laag Gipsplaat 2x12,5mm
Gezette alu dagkant
288
242 152
Gipsplaat 2x12,5mm Dampremmende laag Isolatie 190mm Multiplex 15mm Fermacel 12mm Waterkerende folie
Verankering aan betonvloer Geïmpregneerd riet
Kit op rugvulling Pur
288
242
Alu dagkant
Geïmpregneerd riet
Isolerende beglazing Alu kozijn
Knellat Alu kozijn
Alu waterslag
Holonite vensterbank
Waterkerende folie Fermacel 12mm Multiplex 15mm Isolatie 190mm Dampremmende laag Gipsplaat 2x12,5mm
Geïmpregneerd riet
288
242
Gipsplaat 2x12,5mm Dampremmende laag Isolatie 190mm Multiplex 15mm Fermacel 12mm Waterkerende folie
Cementdekvloer 70mm Drukvaste isolatie 20mm Breedplaatvloer 250mm
242
8140+
Alu waterslag Alu dagkant (gezet)
288
Isolatie 140mm Geïmpregneerd riet
7450+ L-profiel 200x99x12, brandwerend geschilderd Houten bekleding, brandvertragend en v.v. ventilatiesleuven
Kunststof kozijn 1:20
BOUWWERELD // 49
