Programma januari-mei 2012

vindt u in het RHCe

Programma januari-mei 2012

TOEN, de publieksruimte van het RHCe, is de plek waar tal van activiteiten zoals lezingen, presentaties en tentoonstellingen plaatsvinden. In deze folder maakt u er kennis mee, alsook met alle RHCe-activiteiten in de regio. U kunt in TOEN ook zelf in ruim zeven eeuwen geschiedenis spitten. Bent u benieuwd naar de ontstaansgeschiedenis van uw woonplaats of naar de levenswandel van uw (verre) voorouders, dan is dit dé plek om uw zoektocht te beginnen. Hier is alle historische informatie gratis te raadplegen. Wat genealogische informatie en beeldmateriaal betreft kan dat meestal online. In andere gevallen bestudeert u origineel bronnenmateriaal. Een ruime handbibliotheek met boeken en tijdschriften die betrekking heeft op de regio staat onder handbereik. Mede­werkers staan u tijdens uw speurtocht met raad en daad bij. Daarbij kunt u gebruikmaken van diverse faciliteiten: draadloos internet, fotograferen, kopiëren, printen en bestellingen plaatsen.

tse n a b Bra

ers t s zu

esi h c Luc n alo s s J I

um e s emu b b nA a V Het

rhc-eindhoven.nl

Het RHCe beheert een

Steeds meer historische informatie die veilig ligt opgeborgen in de geacclimatiseerde depots van het RHCe is toegankelijk via of te vinden op rhc-eindhoven.nl.

rijke collectie archieven, prenten, kaarten, foto’s, films en publicaties over de geschiedenis van de regio Zuidoost-Brabant. Het oudste document dateert van 1300, het jongste van vandaag!

Over het RHCe

Historische Salon

Afspiegeling van toen bij de tijd Het RHCe bewaart de archieven van bijna alle gemeenten in Zuidoost-­Brabant en van vele bedrijven, instellingen, verenigingen en personen. Daarmee is het een veelzijdige verzameling die een uitstekend beeld geeft van het leven, wonen en werken in vroeger tijden in de

vreemd!?een cultuurhistorische zoektocht naar de identiteit van de stad

Historisch onderzoek doen maakt dorstig en hongerig. Trakteer uzelf op een lekkere koffie, cappuccino of een heerlijke lunch in TOEN. Ook leuk om er af te spreken! Alle producten zijn geteeld en bereid met respect voor milieu en dier.

Educatie

TOEN de ideale locatie voor uw symposium, evenement of presentatie? Informeer vrijblijvend naar de mogelijkheden.

Eindhoven is niet zo Eindhovens als menigeen denkt. Het dagelijks leven wordt, zonder dat we daarbij stilstaan, doorlopend beïnvloed door ideeën, mensen en organisaties van buiten. In deze Salonreeks benaderen sprekers het thema ‘Vreemd!?’ oftewel het ‘on-Eindhovense’ in Eindhoven telkens vanuit een verrassende invalshoek.

De aankoop van een dure Picasso in tijden van schaarste in de wederopbouwjaren schoot menigeen in het verkeerde keelgat en

toegesneden op de doelgroep. Het uitvoeren van een begeleid onderzoek aan de hand van historische bronnen is ook mogelijk. De consulent cultuurhistorie vertelt u er graag meer over.

kreeg veel aandacht in de pers.

15 januari

Het Van Abbemuseum, regionaal of internationaal? - Marjon de Groot

Het Van Abbemuseum was een initiatief van de Eindhovense privéverzamelaar Henri van Abbe. Het museum opent in 1936 zijn deuren, maar krijgt, door de Tweede Wereldoorlog, de eerste tien jaar weinig kans zich tot een volwaardig museum te ontwikkelen. In 1946 wordt Edy de Wilde directeur. Hij weet met zijn elan en zijn connecties het museum in korte tijd internationaal op de kaart te zetten. Hij besteedt aandacht aan eigentijdse kunst, maar verwerft ook enkele belangrijke ‘klassiek-moderne’ werken, zoals van Picasso en Chagall. Sindsdien hebben de opeenvolgende directeuren zich vooral op eigentijdse kunst gericht, geheel in lijn met de ideeën van Van Abbe. Daarbij is er zowel oog voor de eigen regio als voor nationaal en internationaal belangrijke ontwikkelingen. Dikwijls blijkt dat hand in hand te gaan. De in 1984 overleden Deurnese kunstenaar Gerrit van Bakel wist heel goed wat er internationaal speelde en gaf daar via zijn werk

i

me er t/m

Elke derde zondag van de maand van oktober t/m mei. Toegang vanaf 13.30 uur, aanvang programma 14.00 uur. Entree € 6,- inclusief koffie of thee en afsluitende borrel.

(h)eerlijk genieten

TOEN voor uw evenement

0 uur

t 16.0

ur to

u 14.00

oktob

regio. Misschien beschikt u over archiefmateriaal van een vereniging, bedrijf of instelling dat een waardevolle aanvulling zou kunnen zijn op de collectie. Neem in dat geval contact op. We informeren u graag en geheel vrijblijvend over de mogelijkheden.

Het RHCe biedt educatieve programma’s aan voor het basis- en voort­gezet onderwijs die gaan over de geschiedenis van de regio. Op aanvraag en in overleg ontwikkelt het RHCe erfgoedlessen en geeft deze ook uit, alsook rondleidingen

e 3 elkedag zon

eigenzinnig commentaar op. Architect/kunstenaar John Körmeling uit Eindhoven trok veel bekijks met het Nederlandse paviljoen voor de wereldtentoonstelling in Shanghai in 2010. Van beide kunstenaars is werk in de collectie van het Van Abbemuseum. Maar niet alleen de kunstwerken en kunstenaars zijn belangrijk, ook het publiek telt. De geschiedenis van het museum kent diverse momenten van boze reacties vanuit de regio. Maar dezelfde werken waar destijds tumult over ontstond, worden vaak enkele decennia (soms slechts jaren) later gekoesterd in het collectieve geheugen van de stad. Eigentijdse kunst wordt soms als vreemd ervaren. Pas wanneer er voldoende afstand genomen is, (h)erkent men de betekenis en wordt het vertrouwd. Marjon de Groot is opgeleid als docent tekenen en kunstgeschiedenis aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg. Sinds 1993 is ze verbonden aan het Van Abbemuseum als rondleider, cursusdocent en tekstschrijver. Recentelijk is ze een van de initiators en organisatoren van het crowdfunding project Wood Circle – Help Save an Artwork. Daarnaast doceert ze Modern and Contemporary Art aan Emerson College in Well.

Historische Salon

Historische Salon

19 februari

18 maart

15 april

Hoe Goch en Haarlem een Brabants stempel kregen

Een staat in een stad

Brabantse zusters in den vreemde - Vefie Poels

- Leo Adriaenssen

- Kaspar van Leek

Door de vreemde overheersingen van het Spaanse en Staatse gezag tijdens de Tachtigjarige Oorlog, die vooral militaire en godsdienstpolitieke terreur brachten, vervreemdden inwoners van Kempenland en Peelland in rap tempo van hun leefomgeving. Eindhoven, Helmond en de omliggende dorpen waren niet meer leefbaar. Tussen 1570 en 1600 stierven velen van de honger en de daardoor veroorzaakte ziekten. Een deel van de bevolking sloeg op de vlucht en vestigde zich in den vreemde, in het tamelijk nabije Goch in het land van Kleef en in Haarlem in het verre Holland. Als vreemdelingen wisten zij een onuitwisbaar stempel te drukken op het culturele en economische leven aldaar.

Zonder Philips zou Eindhoven er heel anders hebben uitgezien.

Zo domineerden in Goch de vluchtelingen uit Eindhoven en omgeving tussen 1575 en 1585 de gereformeerde gemeente. Na 1585 werd de economische aantrekkingskracht van Haarlem sterker, en verlieten veel Brabanders Goch om zich in Holland te vestigen of ze trokken rechtstreeks uit Peelland en Kempenland daarheen. In Haarlem gaven met name Eindhovenaren en Bosschenaars een sterke impuls aan de linnenblekerijen, die wereldfaam kregen dankzij innovatieve technieken. Uit de Brabantse dorpen kwamen elk jaar seizoenarbeiders op de blekerijen werken. De Peelen Kempenlandse immigranten bleven zichzelf generaties lang als bloedgroep onderscheiden van de autochtone Hollanders en de allochtone Vlamingen. Het centrum van Haarlem ging Brabants Kwartier heten en veel huisnamen

herinnerden aan de herkomst van hun Noord-Brabantse bewoners. Het duurde minstens een halve eeuw voor de gevestigde migranten voordat zij niet meer vreemd waren, dus niet alleen waren geïntegreerd, maar ook geassimileerd. De mobiele seizoenarbeiders daarentegen bleven zich nog eeuwenlang onderscheiden. Leo Adriaenssen studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde, werkte in het onderwijs en als politieke en materiële belangenbehartiger voor vluchtelingen en illegale vreemdelingen en promoveerde in 2007 aan de Universiteit van Tilburg als historicus op Staatsvormend geweld over de overlevingsstrategieën van de bevolking van de meierij van Den Bosch tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Vanaf 1891 speelde Philips een belangrijke rol binnen de ontwikkeling van Eindhoven. De groei van de stad en het bedrijf lopen parallel en raken met elkaar verstrengeld. Naast de diverse fabriekscomplexen bouwde het bedrijf ook complete woonwijken en andere sociale voorzieningen in de stad. Op dit moment is Philips grotendeels uit de stad verdwenen, maar de invloeden van het bedrijf zijn nog duidelijk verweven met zowel de cultuur als de ruimtelijke ordening van Eindhoven. Denk bijvoorbeeld aan het industriële imago en de bevolkingsgroei.

Voor de jeugd van tegenwoordig zijn kloosterlingen een vreemd verschijnsel, maar destijds waren zusters met hun sluiers net zo gewoon in het dagelijkse straatbeeld als de behoofddoekte moslima nu. Veel van deze zusters vertrokken als missiezuster naar ‘den vreemde’.

De congregatie de Missiezusters van Asten, bijna een eeuw geleden in 1913 gesticht door de Brabantse pastoor Gerard van Schijndel, werd daar zelfs speciaal voor opgericht. Er traden in totaal ongeveer 400 Nederlandse zusters in deze congregatie in, de meesten afkomstig uit Noord-Brabant. Ze trokken naar alle continenten: Congo, Noorwegen, Indonesië, Aruba en Brazilië. Deze middag staat in het teken van dit typische onderdeel van de Brabantse geschiedenis. In een gesprek met enkele zusters maken we nader kennis met hun drijfveren en hun ervaringen in de missie. Hoe vreemd voelden ze zich in hun nieuwe werkterrein? Bleven ze ook vreemden? Of voelden ze zich pas weer vreemden toen ze terugkwamen in Nederland en ontdekten dat er nauwelijks meer zusters waren in het van oudsher zo katholieke Brabant?

Naar de missie vertrekkende zusters worden uitgezwaaid door de achterblijvers, 1958. (collectie KDC Nijmegen)

Dr. Vefie Poels is verbonden aan de Tilburg School of Theology en aan het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen. Zij houdt zich als historicus met name bezig met missiegeschiedenis en met de geschiedenis van orden en congregaties.

20 mei

Graficus Van Leek gaat vanmiddag in op de wijze waarop Philips een staat heeft weten te stichten binnen de stad Eindhoven. In woord maar vooral in beeld vertelt Van Leek over de innige relatie tussen Philips en Eindhoven waardoor de waarde van het bedrijf voor de ontwikkeling van Eindhoven helder wordt. Kaspar van Leek studeerde in 2011 af aan de kunstacademie Sint Joost in Den Bosch in de richting grafisch ontwerp en is sinds kort mede-eigenaar van het bedrijf Shock. ‘Een stad in een staat’ was zijn afstudeerproject en is inmiddels uitgegeven.

Staatse en Spaanse troepen in gevecht bij Eindhoven omstreeks 1600.

De negentiende en de twintigste eeuw zijn gouden eeuwen geweest voor het Brabantse kloosterleven. Niet alleen van paters en broeders, maar vooral ook van vrouwelijke religieuzen. Duizenden zusters waren op alle terreinen van het kerkelijke en maatschappelijke leven actief. Elk Brabants dorp had minstens een eigen klooster van een van de tientallen congregaties in Nederland, zoals de Zusters van Tilburg, Franciscanessen van Oirschot of Franciscanessen van Veghel.

IJssalon Lucchesi: “Tutto per il gelato” (alles voor het ijs) (familie Unti.)

In de slotaflevering van deze Historische Salonreeks staat de ijsbereidersfamilie Lucchesi, wereldberoemd in Eindhoven en omstreken, centraal. Als gelukzoeker vertrekt Iacopo Lucchesi in 1927 vanuit Toscane naar Luik waar hij heiligenbeeldjes fabriceert en verkoopt. Na enkele omzwervingen belandt hij in de Heilige Geeststraat in Eindhoven, waar hij doorgaat met zijn handeltje in heiligenbeeldjes totdat hij, ondertussen gehuwd met Dina, in 1934 kennismaakt

met een ander Italiaans echtpaar dat ijs maakt. Hij gooit het roer om en start een ijsfabriekje in de Heilige Geeststraat. De broer van Dina, Bruno, wordt het gezicht van de ijskar. Bruno, die menig vrouwenhart sneller laat kloppen … De drie dochters van Dina en Iacopo, Rita, Alina en Marina, vertellen deze middag over hun bijzondere familiegeschiedenis, die zo nauw met Italië en Eindhoven is verweven. Over hun passie voor hun familiebedrijf, eerst op de Heilige Geeststraat, later

op het Stratumseind en nu op de Strijpsestraat en over hun relatie met Eindhoven en de Eindhovenaren. En daarmee zit het wel goed. Want ondanks de innige familiebanden en de liefde voor Italië, die de drie dames er regelmatig doen terugvoeren, ‘het is nergens beter dan in Eindhoven’. Uiteraard staat naast het gebruikelijke hapje en drankje deze middag ook de Italiaanse lekkernij, bereid volgens een gekoesterd en zeer geheim familierecept, op het menu.

Historisch Koffiehuis

e

elkea1g* vrijd

In het Historisch Koffiehuis op de vrijdagochtend maakt u onder het genot van een kop koffie of thee kennis met de boeiende historie van uw omgeving. Ontvangst vanaf 10.00 uur, aanvang programma 10.30 uur. Entree € 5,-.

0 uur

0.3 ang 1 aanv uari in jan

*niet

3 februari

6 april

Johan Jacobs: onbekend maar wereldberoemd - Ger Jacobs

75 jaar DELA

Het RHCe is in het gelukkige bezit van een aantal vlotte schetsjes op afgescheurde papiertjes met daarop de verbeeldingen van dorpen rond Helmond zoals die er honderd jaar geleden uitzagen. Maar ook van stevige pentekeningen van Peellandschappen, vlotte aquarellen, rake houtsneden, ontwerpen voor kleurrijke textieldessins, stijlvolle ex-librissen en wapenschilden met illustere namen. Ze zijn allemaal van de hand van een onbekende Helmondse kunstenaar: Johan Jacobs (1881-1955). Toch was hij wereldberoemd. Vijftig jaar lang was hij de ontwerper van de Vliscodessins die de kleding sierde in Afrika, Azië en ook Europa. Zoals dat zo vaak het geval was bij kunstenaars uit de kunstnijverheidssector van voor de Tweede Wereldoorlog, bleek ook bij Jacobs dat zijn creaties beroemder waren dan zijn naam. Toen het

RHCe deze schenking kreeg van de kleinkinderen van Johan Jacobs met daaraan gekoppeld de vraag of er ‘iets mee gedaan kon worden’, staken Ger Jacobs, Majelle Janssen, Hans van de Laarschot en Lia van Zalinge de koppen bij elkaar. Het resulteerde in het boek ‘Johan Jacobs 1881-1955, ontwerper, beeldend kunstenaar en opleider uit Helmond’. De betekenis van Johan Jacobs en zijn werk voor Helmond is groot. Met deze publicatie krijgt Jacobs de aandacht die hij meer dan verdiend heeft. Daarbij is het een welkome aanvulling op de Brabantse (kunsthistorische) geschiedschrijving. Ger Jacobs is kunsthistoricus en zal deze ochtend ingaan op het leven en werk van deze wereldberoemde en tegelijkertijd onbekende Helmonder.

2 maart

Herstory: vrouwen van Eindhoven - VVV Stadswandeling Geschiedenis lijkt vaak vooral over mannen te gaan. In deze informatieve stadswandeling wordt het accent gelegd op de betekenis van de vrouw in relatie tot de geschiedenis van de stad Eindhoven. Vrouwen lieten, al dan niet in combinatie met hun rol als echtgenote en moeder, hun sporen achter in de industrie, de zorg,

het openbaar bestuur en binnen het geloof. Tijdens deze stadswandeling hoort u naar aanleiding van bezienswaardigheden in de binnenstad alles over de invloed van bekende, minder bekende en onbekende vrouwen in het Eindhovense. Daarbij wordt ook de huidige generatie vrouwen niet vergeten.

4 mei

Wandeling door het Villapark met verrukkelijke versnapering kreeg opdracht om er diverse tuinen te ontwerpen die de nieuwe woningen extra allure gaven. Onder begeleiding van een VVVgids wandelt u op deze ochtend naar de lommerrijke Parklaan en de omliggende straten, waar u naast veel historische informatie een smakelijke onderbreking wacht.

- Jan Brouwers Een jubileum is een mooie gelegenheid om een boek te laten schrijven over de geschiedenis van een bedrijf. DELA greep haar 75-jarig bestaan in 2012 dan ook aan om opdracht te geven voor zo’n publicatie. Een bedrijfsgeschiedenis hoeft niet alleen een nostalgische terugblik te zijn en een lofzang op de prestaties van het bedrijf. Het kan ook een instrument zijn om de identiteit van het bedrijf te bepalen en zo een bijdrage leveren aan discussies over de toekomst van het bedrijf en dienen als marketinginstrument. Het mooist is natuurlijk als zo’n geschiedenis een mooi verhaal oplevert en bij DELA is dat zeker het geval. Het bedrijf is ontstaan in Eindhoven en zijn geschiedenis is nauw verweven met de sociale geschiedenis van Eindhoven. Een van de auteurs is historicus en journalist Jan Brouwers. Hij zal onder meer ingaan op de verrassende inzichten die het onderzoek voor Eindhoven heeft opgeleverd.

Deze wandeling is in het kader van internationale vrouwendag op 8 maart. Opgelet! Voor de VVV Stadswandeling moet u zich van tevoren aanmelden. Dit kan tot en met 24 februari via [email protected] of telefonisch 040-2649940.

De Parklaan anno 1934.

Rijke Eindhovense industriëlen, zoals Philips, Schellens en Mignot, lieten ruim honderd jaar geleden met hulp van vermaarde architecten en naar de jongste modes villa’s,

herenhuizen en zomerverblijven aan de Parklaan bouwen. De vermaarde tuinarchitect L. Springer, onder meer verantwoordelijk voor het ontwerp van het Stadswandelpark,

Opgelet! Voor deze activiteit moet u zich van tevoren aanmelden. Dit kan tot en met 27 april via [email protected] of telefonisch 040-2649940. Deelname aan dit arrangement kost € 7,-.

Cursussen Genealogie voor beginners

Huizenonderzoek voor beginners

Wilt u serieus werk gaan maken van het uitdiepen van uw eigen familiegeschiedenis, maar u weet niet hoe te beginnen? Dan is dit een cursus voor u. Tijdens deze cursus maakt u kennis met enkele belangrijke archiefbronnen, die u gaat raadplegen tijdens uw genealogisch onderzoek. U maakt bovendien kennis met het zoekprogramma Digitale Stamboom en het genealogische programma Aldfaer, waarin u de gevonden gegevens kunt verwerken.

Wilt u meer weten over de geschiedenis van uw eigen woning of van een ander pand dat uw interesse heeft? Wie de vroegere bewoners waren? Wat de bouw­ kosten waren of wie de architect was? Hoe het huis en de directe omgeving eruitzagen? Dan is deze cursus geknipt voor u! Aan de hand van negentiende- en twintigste-eeuwse documenten leert u hoe u zelf de historie van een pand kunt ontdekken.

In het RHCe, telkens van 19.30 uur tot 21.30 uur op woensdag 18 januari: Algemene introductie en burgerlijke stand 25 januari: Bevolkingsregisters en doop-, trouw- en begraafregisters 1 februari: Andere bronnen (onder meer schepenbank- en notariële archieven) 8 februari: Aldfaer 15 februari: Digitale Stamboom Kosten: € 40,- voor de gehele cursus, inclusief cursusmateriaal en koffie/thee. Wilt u slechts één of meerdere avonden bijwonen, dan betaalt u € 10,- per avond.

In het RHCe, telkens op maandag van 14.00 uur tot 16.00 uur, op 30 januari, 6,13 en 27 februari en 5 maart. Kosten: € 40,- inclusief cursusmateriaal en koffie/thee.

Voor meer informatie over beide cursussen of meteen aanmelden: mail naar [email protected] of bel 040-2649940.

RHCe Spreekuur buiten de deur in Erfgoedpunt Veldhoven

in Erfgoedpunt Peel

De geschiedenis van Veldhoven, inclusief die van de voormalige gemeenten Zeelst en Oerle, ligt in de vorm van honderden meters archiefmateriaal opgeslagen in de depots van het RHCe. Om u de gelegenheid te bieden meer over het RHCe en de aldaar opgeslagen collecties te weten te komen, houdt een medewerker van het RHCe een inloopspreekuur. U kunt terecht met al uw vragen over het zoeken in archieven. Ook enkele fraaie voorbeelden van Veldhovense archiefstukken zijn dan in te zien.

Inloopmiddagen ‘vraag het de RHCe-consulent’ met onder meer demonstraties historisch onderzoek en vertoning historische films telkens van 13.00 tot 17.00 uur op de volgende vrijdagen: 20 januari, 17 februari, 16 maart, 20 april, 11 mei en 15 juni.

Openbare Bibliotheek Veldhoven Op zaterdag 11 februari en 31 maart van 10.30 tot 12.30 uur.

Zie voor de tijden en overige activiteiten van en in Erfgoedpunt Peel www.rhc-eindhoven.nl en www.museumasten.nl.

Erfgoedpunt Peel in het Nationaal Beiaard- en Natuurmuseum Asten, Ostaderstraat 23, is gratis toegankelijk. Voor bezoek aan het museum gelden de normale toegangsprijzen.

Vrijdag 20 april

Olympisch Café – Toine van Peperstraten in gesprek met (oud-)Olympiërs Van 27 juli tot en met 12 augustus 2012 vindt in Londen de 27e zomereditie van de Olympische Spelen plaats. In aanloop naar dit vierjaarlijkse sportspektakel organiseert het RHCe in samenwerking met de gemeente Eindhoven een Olympisch Café. Studio Sport-presentator Toine van Peperstraten gaat in gesprekken met (oud-)Olympische sporters uit de regio op zoek naar bijzondere verhalen: verhalen over hun voorbereiding, deelnames, opspelend bijgeloof, buitenkansen, teleurstellingen, afzien, voltreffers, de verschillen tussen toen en nu, de medailles natuurlijk, en nog veel meer. Daarnaast hopen we enkele sporters te begroeten die in volle voorbereiding zijn voor de aanstaande Spelen.

Het Olympisch Café is ook het moment waarop een verhalenbank over Olympische sporters uit de regio Eindhoven officieel online gaat. Deze bijzondere avond vindt plaats in TOEN, de bezoekersruimte van het RHCe. Ontvangst vanaf 19.00 uur, aanvang programma 19.30 uur, entree € 5,-. Expo In de periode rond het Olympisch Café mini-expo in TOEN: foto’s, affiches en voorwerpen – medailles! – belichten verschillende facetten van de Olympische Spelen.

RHCe Geopend van dinsdag tot en met vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur Raiffeisenstraat 18 (zijstraat Dommelstraat-Vestdijk) 5611 CH Eindhoven Postbus 191, 5600 AD Eindhoven  t : 040-2649940  i : www.rhc-eindhoven.nl e : [email protected]

Colofon vindt u in het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

Tekst en beeldmateriaal: RHCe Vormgeving: Coppen communications+marketing