Amsterdam Centre for Insurance Studies (ACIS)
Tussentijdse herziening van verzekeringsov.komsten: Heeft de en bloc-clausule nog praktische betekenis en zijn er alternatieven? ACIS-symposium 20 maart 2015
Prof. dr. M.L. Hendrikse
Algemeen (1) !
!
Een stijgende schadelast van een bepaald verzekeringsproduct kan voor een verzekeraar aanleiding zijn om de premie en/of de verzekeringsvoorwaarden van dit produkt tussentijds te herzien. Een en bloc-clausule in de verzekeringsvoorwaarden geeft de verzekeraar de bevoegdheid om alle bij hem lopende verzekeringen van dit produkt te wijzigen op bovenstaande punten. Typ hier de footer
2
Algemeen (2) !
De en bloc-clausule kan worden gezien als een ‘’actuariële noodrem’’. Indien de totale schadelast hoger is dan de binnenkomende premies kan een verzekeraar tussentijds ingrijpen door de premie te verhogen en/of de verzekeringsvoorwaarden zodanig te wijzigen dat er minder hoeft te worden uitgekeerd.
Typ hier de footer
3
Algemeen (3) In deze voordracht komen de volgende twee vragen aan de orde: 1) Heeft de en bloc clausule gezien de (recente) rechtspraak nog praktische betekenis? 2) Zijn er (praktische) alternatieven voor de en bloc-clausule? !
Typ hier de footer
4
En bloc clausule (1) !
!
Art. 7:940 lid 4 bepaalt: ‘’Indien de verzekeraar de voorwaarden van de overeenkomst ten nadele van de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde wijzigt, is de verzekeringnemer gerechtigd de overeenkomst op te zeggen tegen de dag waarop de wijziging ingaat, en in ieder geval gedurende één maand nadat de wijziging hem is meegedeeld.’’ Uit deze bepaling valt af te leiden dat een verzekeraar de voorwaarden ten nadele van de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde mag wijzigen voor zover deze wijzigingsbevoegdheid in de verzekeringsvoorwaarden is opgenomen en de verzekeringnemer de mogelijkheid heeft de overeenkomst te beëindigen na de aankondiging van de wijziging. Typ hier de footer
5
En bloc clausule (2) De wet geeft niet aan welke informatie de aankondiging van de wijziging ten nadele van de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde dient te bevatten. Uit de rechtspraak vallen evenwel enige concrete informatieverplichtingen af te leiden. De verzekeraar dient de verzekeringnemer: 1) uitdrukkelijk en ondubbelzinnig te informeren over de wijziging (Hof Amsterdam 31 januari 2012, ECLI:GHAMS:2012:BV8108 en GC Kifid 2015/x); 2) de grondslag van deze wijziging (betreffende clausule in de verzekeringsvoorwaarden) kenbaar te maken (GC Kifid 2015/x); 3) te wijzen op de mogelijkheid om – in verband met deze wijziging – de verzekering op te zeggen (GC Kifid 2015/x.) Indien niet aan bovenstaande voorwaarden is voldaan heeft, mag niet tot de en bloc wijziging worden overgegaan. Op de verzekeraar rust de bewijslast indien een verzekeringnemer betwist de onderhavige aankondiging te hebben ontvangen. Zie Venker, in: Verzekeringsrecht 2015, § 10,5, p. 365.
Typ hier de footer
6
En bloc clausule (3) !
!
!
!
Op 5 april 1993 is de EG-‐Richtlijn oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten vastgesteld. Art. 6 lid 1 bepaalt dat oneerlijke bedingen de consument niet binden. In beginsel is deze toets voorbehouden aan de nationale rechter. Zie o.a. HvJ EG 1-‐4-‐2004, NJ 2005, 75 r.o. 21 (Freiburger/ Hofstetter). De nationale rechter zal een dergelijk onderzoek ook ambtshalve moeten instellen tenzij de cons. zich tegen een derg. onderzoek verzet. Zie o.a. HvJ EU 4-‐7-‐2009, NJ 2009, 395 (Pannon). Typ hier de footer
7
En bloc clausule (4) !
Het is evenwel niet uitgesloten dat de onderhavige toets in feite door het HvJ zelf wordt uitgevoerd. Zie voor een voorbeeld HvJ Freibruger/Hofstetter r.o. 23, 1-‐4-‐2004, NJ 2005, 75: ’In het arrest van 27 juni 2000, Océano Grupo Editorial en SalvatEditores (C‑240/98– C‑244/98, Jurispr. blz. I‑4941, punten 21‑24), heeft het Hof geoordeeld dat een van tevoren door een verkoper opgesteld beding, dat de rechter van de plaats van vestiging van de verkoper bevoegd verklaart voor de beslechting van alle uit de overeenkomst voortvloeiende geschillen, voldoet aan alle criteria om op grond van de richtlijn als oneerlijk te worden aangemerkt. Deze beoordeling is echter gegeven met betrekking tot een beding dat uitsluitend tot voordeel van de verkoper strekte en geen tegenprestatie voor de consument inhield, waardoor ongeacht de aard van de overeenkomst a9breuk werd gedaan aan de doeltreffendheid van de rechterlijke bescherming van de door de richtlijn aan de consument toegekende rechten. Het was dus mogelijk om het oneerlijke karakter van dit beding vast te stellen zonder dat alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst hoefden te worden onderzocht en zonder dat de voor‑ en nadelen die in het op de overeenkomst toepasselijke nationale recht aan dit beding verbonden waren, hoefden te worden beoordeeld.’’ (Curs., MLH) Typ hier de footer
8
En bloc clausule (5) !
!
!
De onderhavige uitspraak komt er dus op neer dat een beding in een consumentenovereenkomst dat uitsluitend strekt ten voordele van de gebruiker – lees voor het provinciaal bedrijf: de verzekeraar – en het geen tegenprestatie voor de consument-‐ wederpartij inhoudt sowieso onredelijk bezwarend is. Dit geldt m.i. dus voor de forumclausule, de en bloc-‐clausules en verval van recht-‐clausles die niet vallen onder de kernbeding uitzondering genoemd in par. 19 van de Toelichting bij de Richtlijn. In par. 19 van de toelichting treft men aan dat ’hier onder andere uit voortvloeit dat in geval van verzekeringsovereenkomsten de bedingen die het verzekerde risico en de verbintenis van de verzekeraar duidelijk omschrijven of a`bakenen niet het voorwerp van een dergelijke toetsing zijn wanneer deze beperkingen in aanmerking worden genomen bij de berekening van de door de consument betaalde premie’ De onderstaande uitspraak maakt m.i. ook duidelijk dat art. 7:940 lid 4 BW in geval van een cons. ovk in strijd is met Europese rechtspraak!
Typ hier de footer
9
En bloc clausule (6) !
Naar mijn mening zijn er meer in het algemeen bezwaren aan te voeren tegen het gebruik van de en bloc-clausule. De aard van de verzekeringsovereenkomst is moeilijk verenigbaar is met de en bloc-clausule. Verzekering is immers in handel in onzekerheid (ver-‘zekeren’): de verzekeraar neemt in ruil voor een door de verzekeringnemer te betalen verzekeringspremie een risico over van de verzekerde. Voor de verzekeringnemer – of beter gezegd de verzekerde want deze loopt het risico in kwestie – is het sluiten van een verzekeringsovereenkomst derhalve een vorm van risicomanagement. Naar mijn mening verhoudt de aard van de verzekeringsovereenkomst zich niet met de en bloc-clausule: de verzekeringsovereenkomst is een overeenkomst van risico-overdracht en de en blocclausule geeft de verzekeraar eenzijdig de mogelijkheid om tijdens de contractsduur het risico gedeeltelijk aan de verzekerde te retourneren. De onderhavige teruggavemogelijkheid staat haaks op de zekerheid die een verzekeringsovereenkomst de verzekerde beoogt te bieden: bij het realiseren van een en bloc-wijziging is de gewenste dekking gedeeltelijk een schijnzekerheid gebleken.
Typ hier de footer
10
En bloc clausule (7) !
In de rechtspraak – zie ook daarover I. Venker, par. 10.5, in: Verzekeringsrecht 2015 - ziet men een wisselende benadering van de onderhavige problematiek. Er zijn uitspraken waarin onder bepaalde omstandigheden een beroep op de clausule door de verzekeraar naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar wordt geacht/misbruik van recht oplevert, uitspraken waarin in beginsel een beroep op de clausule niet mogelijk wordt geacht en uitspraken waarin aan het gebruik van de clausule weinig in de weg wordt gelegd. Zie hierna enige voorbeelden.
Typ hier de footer
11
En bloc clausule (8) !
Rechtbank Utrecht 8 juni 2007, ECLI:NL:RBUTR: 2007:BA6717 r.o. 5.10 en 5.19: ‘’(..) De artikelen 6:2 en 6:248 BW verplichten ONVZ immers bij de toepassing van de enbloc clausule (ook) de eisen van redelijkheid en billijkheid in acht te nemen, zodat van een willekeurige toepassing geen sprake kan zijn. (..) en ‘’ Een en ander leidt tot het oordeel dat in de gegeven omstandigheden de toepassing van de en-bloc clausule naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar moet worden geacht.’’
Typ hier de footer
12
En bloc clausule (9) !
GC Kifid 2013-189 (18 juni 2013) r.o. 5.4: ‘’ Consument heeft met het sluiten van de drietal koopsomverzekeringen ingestemd met deze bepalingen, waarin Aangeslotene door middel van een en bloc-clausule tot wijziging van de tarieven en voorwaarden mag overgaan. Van contractbreuk kan zo bezien niet gesproken worden.’’ Typ hier de footer
13
En bloc clausule (10) !
Rechtbank Amsterdam 30 oktober 2013 (KG-vonnis), ECLI:NL:RBAMS:2013:7138 r.o. 4.5: ‘’ Voor wat betreft de stelling van eiseressen dat toepassing van de en bloc bepaling op de door Delta Lloyd genoemde gronden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, overweegt de voorzieningenrechter als volgt. De voorzieningenrechter neemt tot uitgangspunt dat een verzekeringsovereenkomst naar haar aard ertoe strekt om onzekerheid bij de verzekeringsnemer weg te nemen door een risico dat zich aan de zijde van de verzekeringnemer voordoet tegen betaling van een premie over te dragen aan de verzekeraar. Aangenomen kan worden dat het in de regel risico’s zal betreffen die de verzekeringsnemer niet wil, maar, meer van belang, ook niet kan dragen. De verzekeringsnemer moet er in beginsel vanuit kunnen gaan dat de verzekeraar het overgenomen risico tegen de overeengekomen premie gedurende de overeengekomen looptijd op zich neemt en bij verwezenlijking van het risico ook draagt. De en bloc bepaling geeft de verzekeraar evenwel de mogelijkheid de premie voor de overname van het risico eenzijdig tussentijds te verhogen. Daarmee heeft de verzekeraar de bevoegdheid het risico dat de verzekeringsnemer tegen een vooraf overeengekomen premie heeft overgedragen, gedeeltelijk weer terug bij de verzekeringsnemer te leggen. Een dergelijke eenzijdige bevoegdheid verhoudt zich in beginsel niet met de aard van de verzekeringsovereenkomst en van deze bevoegdheid kan naar het oordeel van de voorzieningenrechter dan ook slechts onder zeer bijzonder omstandigheden gebruik worden gemaakt.’’
Typ hier de footer
14
En bloc clausule (11) !
Rechtbank Noord-Holland locatie Groningen 7 november 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:7881 r.o. 3.4: ‘’Uit artikel 21.4 lid 1 van de door [eiseres] overgelegde algemene voorwaarden volgt dat [eiseres] gerechtigd is om de voor de verzekering geldende tarieven en/of voorwaarden te herzien. Uit de leden 4 en 5 van voormeld artikel volgt dat de verzekeringnemer gedurende 30 dagen na kennisneming van een dergelijke herziening het recht heeft deze te weigeren. Door [gedaagde] is niet gesteld dat in de voorwaarden die deel uit maken van de door hem afgesloten overeenkomst niet een dergelijke bepaling is opgenomen. De kantonrechter houdt het er dan ook voor dat de inhoud van voormelde bepaling ook op de door [gedaagde] gesloten overeenkomst van toepassing is. Typ hier de footer
15
En bloc clausule (12) !
GC Kifid 2013-352 (6 december 2013) r.o. 5.2: ‘’ De Commissie stelt voorop dat de met Consument gesloten verzekering ertoe strekt om tegen betaling van een premie, het financiële risico van arbeidsongeschiktheid over te dragen aan de verzekeraar. Daarbij gaat het om een risico dat Consument niet wil en waarschijnlijk ook niet kan dragen. Consument moet er dan ook bij het sluiten van de overeenkomst vanuit kunnen gaan dat de verzekeraar het overgenomen risico tegen de overeengekomen premie gedurende de overeengekomen looptijd op zich neemt en bij verwezenlijking daarvan ook draagt. De in de Voorwaarden opgenomen en bloc bepaling geeft de verzekeraar de mogelijkheid de premie die zij voor de overname van het risico heeft bedongen eenzijdig tussentijds te verhogen. Daarmee heeft de verzekeraar de bevoegdheid het risico dat de verzekeringsnemer tegen een vooraf overeengekomen premie heeft overgedragen, gedeeltelijk weer terug bij de verzekeringnemer te leggen. Ondanks dat een dergelijke eenzijdige bevoegdheid in beginsel niet goed verenigbaar is met de aard van de verzekeringsovereenkomst, heeft de wetgever met het bepaalde in artikel 7:940, lid 4 BW uitdrukkelijk wèl in de mogelijkheid van het opnemen van een en bloc bepaling in de verzekeringsvoorwaarden willen voorzien. Daarbij geldt echter wel als voorwaarde dat de verzekerde bij een voor hem nadelige wijziging het recht heeft de verzekering op te zeggen. Verder geldt, zoals bij alle overeenkomsten, dat de verzekeraar bij toepassing van de en bloc clausule jegens verzekerde steeds gebonden is aan de eisen van redelijkheid en billijkheid (6:2 BW en 6:248 BW).’’
Typ hier de footer
16
En bloc clausule (13) !
Rechtbank Gelderland 3 september 2014, ECLI:NL:RBGEL:2014:5645 r.o. 5.18 en 5.19: ‘’ In de tekst noch parlementaire geschiedenis van artikel 7:940 lid 4 BW zijn aanknopingspunten te vinden voor de stelling van[eisers] en Stichting Asbest dat Achmea niet bevoegd zou zijn om te bedingen dat zij gerechtigd is gedurende de looptijd van de verzekering de dekking te beperken, waarvan in deze sprake is. De uitoefening van deze bevoegdheid vindt zijn begrenzing in artikel 3:13 lid 1 BW, waarin is bepaald dat een bevoegdheid niet kan worden ingeroepen in geval van misbruik daarvan. In het tweede lid van dit wetsartikel is bepaald dat een bevoegdheid onder meer kan worden misbruikt door haar uit te oefenen met geen ander doel dan een ander te schaden of met een ander doel dan waarvoor zij is verleend of in geval men, in aanmerking nemende de onevenredigheid tussen het belang bij de uitoefening en het belang dat daardoor wordt geschaad, naar redelijkheid niet tot die uitoefening had kunnen komen.’’ Typ hier de footer
17
Alternatieven (1) !
!
De voorgaande rechtspraak-bespreking heeft duidelijk gemaakt dat de en bloc clausule in de nodige gevallen niet door een verzekeraar kan worden ingeroepen om premie of verzekeringsvoorwaarden in lopende verzekeringsovereenkomsten te herzien. Dit brengt ons bij de vraag of er prakt. alternatieven voor de en bloc-clausule zijn. Zie ook over deze kwestie Hendrikse, NTHR 2012-1, p. 14-15. Typ hier de footer
18
Alternatieven (2) !
Voor de meeste verzekeringen is het gebruik van éénjaarscontracten die niet (stilzwijgend) worden verlengd maar steeds opnieuw worden gesloten een goed alternatief. In een dergelijk geval kan de verzekeraar jaarlijks de premie en/ of de voorwaarden aanpassen voor zover interne of externe ontwikkelingen dit nodig maken. Typ hier de footer
19
Alternatieven (3) !
Bijkomend voordeel voor verzekeraars bij onderhavig alternatief is dat de verzekeraar ieder jaar via de precontractuele mededelingsplicht weer nieuwe informatie van de verzekeringsnemer krijgt welke informatie weer kan worden meegenomen bij de beantwoording van de vraag of de contractsvoorwaarden en/of de premie aanpassing behoeven of niet.
Typ hier de footer
20
Alternatieven (4) !
Ingeval zich een situatie voordoet dat niet van de verzekeraar kan worden gevergd dat hij moet wachten tot het einde van de lopende éénjaarscontracten zou de verzekeraar een beroep kunnen doen op art. 6:258 (onvoorziene omstandigheden). Van een dergelijke situatie zal naar mijn mening niet snel sprake zijn. In beginsel zijn actuariële misrekeningen of veranderende omstandigheden voor rekening van de verzekeraar. Dat is inherent aan de hoofdverplichting van de verzekeraar om ‘risico te lopen’. Anders is het in het geval dat de verzekeraar zelfs een korte termijn niet meer kan uitzitten en dreigt ‘om te vallen’ als er niet wordt ingegrepen voor de contractsvervaldatum.
Typ hier de footer
21
Alternatieven (5) !
Het gebruik van éénjaarscontracten past moeilijk bij levensverzekeringen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Dit zou immers een verzekeraar jaarlijks de mogelijkheid geven om ongunstig ontwikkelende gezondheidsrisico’s bij de verzekerde uit te zeven.
Typ hier de footer
22
Alternatieven (6) !
!
!
Bij levensverzekeringen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen zal daarom de toepassing van art. 6:258 BW ruimer moeten zijn. Art. 7:940 lid 5 BW – dat bepaalt dat bij een persoonsverzekering de overeenkomst niet mag worden beëindigd of gewijzigd op grond van verzwaring van het gezondheidsrisico van de verzekerde – voorkomt dat art. 6:258 BW wordt gebruikt om van ongunstig ontwikkelende gezondheidsrisico’s af te komen Om de premie bij onderhavige verzekeringen in de pas te laten lopen met het algemeen prijspeil kan gebruik worden gemaakt door in de verzekeringsvoorwaarden een prijsindexatieclausule op te nemen.
Typ hier de footer
23
