Probleemgeval. Wat BJ Brabant kan betekenen voor jeugd en gezinnen

Probleemgeval

of KANSENKIND? Wat BJ Brabant kan betekenen voor jeugd en gezinnen

Informatie voor gemeenten, verwijzers en samenwerkingspartners. © BJ Brabant, 2014

B J BR A B A N T Gewoon weer meedoen BJ Brabant helpt gezinnen met kinderen* om problemen op te lossen en te werken aan een betere toekomst. Dat doen we al meer dan 60 jaar. We willen dat kwetsbare kinderen en jongeren zich positief kunnen ontwikkelen en gewoon kunnen meedoen in de samenleving. Ook willen we bereiken dat ouders steviger staan in de opvoeding en hun kinderen een veilige, stimulerende omgeving bieden. Maar wie zijn nou eigenlijk die kinderen en gezinnen die wij helpen? Welk traject kunnen we ze bieden? En wat zijn de effecten? Dat lees je in deze brochure. *Overal in deze brochure waar over kinderen wordt gesproken, kun je ook jongeren lezen. In de praktijk werkt BJ Brabant het meest met jongeren tussen 12 en 23 jaar.

3

V OOR JE U GD EN GE Z INNEN Van kwetsbaarheid naar kracht Voor wie

Op eigen kracht verder

De gezinnen (met kinderen tot ca. 23 jaar) die wij helpen, hebben complexe problemen. We zien jongeren die, door allerlei oorzaken, ernstig vastlopen in hun ontwikkeling. Meestal spelen er in het gezin stevige opvoed- en opgroeiproblemen, vaak in combinatie met psychiatrische problematiek. Als gevolg hiervan vallen de jongeren uit op alle levensgebieden en zorgen geregeld voor overlast in hun directe leefomgeving. BJ Brabant is gespecialiseerd in hulp aan de meest complexe doelgroepen in de jeugdzorg.

Waar we naartoe werken is dat het gezin op den duur weer op eigen kracht verder kan. Als specialist leveren wij een bijdrage aan het realiseren van de gezinsdoelen die staan geformuleerd in het gezinsplan. Wanneer er een generalist betrokken is bij het gezin werken we samen. De specialistische hulp is bij voorkeur kort van duur en dichtbij huis, maar kan soms ook langer duren of verder van huis. Niet alle problemen zijn immers snel en binnen het gezin op te lossen. Soms is het beter dat een kind tijdelijk ergens anders verblijft (al dan niet in deeltijd), bijvoorbeeld om het gezin of de buurt te ontlasten of omdat het kind iets te leren heeft dat thuis niet lukt. We bieden dan tijdelijk een aangepaste leer- en ontwikkelomgeving. Ook bij een verblijf streven we naar een snelle terugkeer naar de thuisomgeving. Voorbeelden hiervan zijn verderop in deze brochure te vinden.

De basis: presentie Hoe kun je gezinnen, die vaak van generatie op generatie problemen aan elkaar doorgeven zoals armoede, isolement en psychische problemen, weer perspectief bieden? Hoe win je het vertrouwen van mensen die hulp het liefst uit de weg gaan en het geloof in anderen soms helemaal zijn kwijtgeraakt? Deze doelgroep écht verder helpen, vraagt om vakbekwaamheid en een lange adem. Door naast het gezin te staan, hen niet te veroordelen en hun problemen, zoals zij die ervaren, te erkennen. Onze medewerkers doen dat vanuit een basishouding van presentie*. Dit is het leidende principe in onze organisatie.

Perspectief We vinden het belangrijk dat het gezin werkt aan oplossingen voor problemen zoals die door henzelf worden ervaren. Alleen dan zal de motivatie ontstaan om echt iets te veranderen. Vanaf het allereerste begin werken we met het gezin en het kind toe naar een bevredigend perspectief op de 4 leefsferen: wonen, school/werk, sociale contacten en vrije tijd. Wat dat perspectief zal zijn, dat bepalen het kind en de opvoeders zelf. Het gezin houdt de regie over het eigen leven, dus ook over het hulptraject. In onze visie moeten wij pas iets toevoegen als het gezin er niet in slaagt om zelf - of met hulp van het sociale netwerk - uit de problemen te komen. Er is één belangrijke uitzondering. Als de veiligheid van de gezinsleden in het geding is, nemen we de regie wél over, zo lang als nodig is.

4

Gewoon. Samen. Onderzoek wijst uit: gezinnen die steun ervaren vanuit hun omgeving, zullen eerder in staat zijn hun problemen te overwinnen. Om die reden zullen we tijdens het gehele specialistische traject verbinding houden met de directe leefomgeving van het gezin. De hulp is altijd gericht op een duurzaam perspectief in het gewone leven. Dit vraagt om aandacht voor alle levensgebieden (woonomgeving, onderwijs, arbeid en vrije tijd) zodat deze uiteindelijk aansluiten bij de mogelijkheden en behoeften van de jongere en het gezin. Hiervoor werken wij intensief samen met andere organisaties en mensen uit het netwerk. *BJ Brabant werkt volgens de presentiebenadering van prof. dr. A.J. Baart, zie www.presentie.nl

DE UI T D A GING Problemen veranderen in ontwikkelkansen Probleemgedrag is wat je ‘aan de buitenkant’ ziet. Overlast op straat, spijbelen, ruzie, drugsgebruik. Maar wat gaat er eigenlijk schuil achter dit probleemgedrag?

Gedrag heeft altijd een betekenis In onze visie heeft gedrag altijd een betekenis. Een kind is niet zomaar lastig. Achter ieder gedrag gaat een verlangen of behoefte schuil. Wij zijn erop gericht om die behoefte helder te krijgen. Want vanaf dat moment kunnen de gezinsleden zich gaan richten op iets positievers. De focus verschuift van problemen naar ontwikkelkansen. We gaan aan de slag met de mogelijkheden en talenten die ieder kind en iedere opvoeder in zich heeft.

Kerntraject De hulpvragen van onze cliënten zijn terug te brengen tot 4 ontwikkelkansen (zie kader). Voor ieder van deze 4 ontwikkelkansen hebben we een kerntraject ontwikkeld. Het kerntraject is de basis van de hulp. Daaraan kunnen we bouwstenen toevoegen of onderdelen met elkaar combineren. Ieder gezin krijgt zo een traject op maat, afhankelijk van wat de gezinsleden willen bereiken.

Ontwikkelkansen 1) Leer mij omgaan met mijn beperkingen en gebruik maken van mijn mogelijkheden. 2) Help mij mijn perspectief te zien. 3) Leer mij en mijn ouders weer een gezin te zijn waar ik veilig en vertrouwd kan opgroeien. 4) Leer mij op eigen benen staan.

Wat betekenen deze ontwikkelkansen? En hoe gaan we ermee aan de slag? Daarover lees je in deze brochure. We illustreren de 4 ontwikkelkansen met het verhaal van 4 bijzondere kinderen.

5

[ VO OR BE E LD ]

Het verhaal van Willem (14)

ON T W IK K EL K A N S 1 Leer mij omgaan met mijn beperkingen en gebruik maken van mijn mogelijkheden. Wat is de diagnose? Kinderen met ernstige ontwikkelingsproblematiek en orthopsychiatrie.

Wat is er aan de hand? Het kind loopt overal vast: thuis, op school, in de wijk. Schooluitval, agressie, vernieling, overlast, politiecontacten. Ambulante (ggz) hulp alleen is voor deze doelgroep is niet toereikend.

Wat kunnen wij betekenen? Het accent in de behandeling ligt op het aanpassen van de omgeving, zelfinzicht en structuur. We bieden het kind een aangepaste leeromgeving in de vorm van onderwijs, dagbehandeling of (zo nodig) verblijf. Het kind leert omgaan met zijn beperkingen en gebruik maken van zijn mogelijkheden. Ondertussen leren we het gezin en de omgeving hoe ze zich kunnen aanpassen aan de mogelijkheden van het kind. Hiervoor werken we indien nodig samen met de ggz.

6

Willem, een grote, stevige jongen van 14, woont met zijn ouders en zusje in een Brabants dorp. Vader is boekhouder, moeder huisvrouw. Ze vormen een stabiel, rustig gezin. Alleen over hun zoon maken ze zich regelmatig zorgen. Eigenlijk gaat het al vanaf de kleuterschool niet goed. De kleine Willem wordt snel boos en maakt steeds ruzie. Vriendjes haken af door zijn onvoorspelbare gedrag. Via de huisarts wordt Willem doorverwezen naar de ggz. Er wordt een ernstige vorm van pdd-nos en adhd vastgesteld. Een tijd lang krijgen Willem en zijn ouders ambulante hulp en oudertraining. Dat gaat redelijk goed tot Willem op de middelbare school terecht komt. Hij kan niet tegen de drukte en de vele prikkels. Hij gedraagt zich agressief tegenover docenten, spijbelt, vernielt meubilair en komt in contact met jongens die drugs gebruiken. Een vrijwillige plaatsing in een ggz-instelling volgt, maar daar kunnen ze Willem niet de baas. Hij wordt weer naar huis gestuurd. Zijn moeder is in dezelfde periode ernstig ziek geworden, ze blijkt terminaal. Willem kan niet met de gespannen thuissituatie omgaan, scheldt haar uit voor kankerhoer en wordt steeds onhandelbaarder. Omdat de jongen ook in het dorp veel overlast veroorzaakt, besluit de rechter dat Willem naar een JeugdzorgPlus-instelling moet. Nog dezelfde dag wordt Willem door de politie naar Vreekwijk in Deurne gebracht. Daar komt hij in een gesloten behandelgroep van BJ Brabant terecht. 

Hoe gaat het verder met Willem? Lees het op pagina 10

[ VO OR BE E LD ]

Het verhaal van Sjors (16)

ON T W IK K EL K A N S 2 Help mij mijn perspectief te zien. Wat is de diagnose? Kinderen met motivatie- en identiteitsproblemen.

Wat is er aan de hand? Deze kinderen zijn moeilijk te motiveren tot hulp, vertonen zwerfgedrag, zijn verslavingsgevoelig, pijnigen en verwaarlozen zichzelf en zijn anderen tot last. Er is risico op criminaliteit. Deze jeugdigen staan bekend als zorgmijders met ernstige gedragsproblemen. Vaak gewetenloos, zonder normen en waarden, geen doel in het leven, alles is zinloos.

Iedereen is het erover eens: Sjors moet zijn school afmaken, maar ook stoppen met blowen en het jatten van mobieltjes. Aan de keukentafel wordt een familieplan opgesteld. Het hele netwerk is enthousiast: moeder, stiefvader, stiefzusje, oma en de buurvrouw. Ze gaan allemaal een oogje in het zeil houden, zodat Sjors niet wéér het verkeerde pad kiest. Maar alle goede bedoelingen ten spijt, Sjors werkt niet mee. De 16-jarige puber knijpt er tussen uit en mijdt iedereen die hem wil helpen. Ze bekijken het maar! Na een paar nachten niet thuis te zijn geweest, staat ineens de politie op de stoep: Sjors en zijn vrienden zijn voor de 3e keer opgepakt wegens winkeldiefstal. Wat nu? Het wijkteam zit met de handen in het haar. Er is een prachtig familieplan opgesteld, maar het werkt niet. Aan BJ Brabant wordt de vraag gesteld: hoe krijgen we Sjors gemotiveerd om zijn leven te beteren? 

Wat kunnen wij betekenen? Het accent in de behandeling ligt op ervarend leren. Als het kind niet thuis kan wonen, wordt een alternatieve leer- en ontwikkelomgeving (tijdelijk verblijf) aangeboden, waarin hij/zij nieuwe ervaringen opdoet en daardoor leert op een andere manier naar zichzelf en de mensen om hem heen te kijken. Oude gedragspatronen voldoen niet meer, het kind wordt uitgedaagd tot nieuw gedrag. ‘Wie ben ik, wat wil ik en waar wil ik naartoe?’ Ook de ouders worden tijdens het traject begeleid. Ambulante behandeling draagt zorg voor de transfer naar de natuurlijke leefomgeving van de cliënt.

7

Hoe gaat het verder met Sjors? Lees het op pagina 12.

[ VO OR BE E LD ]

Het verhaal van Emily (12) en Kevin (14)

ON T W IK K EL K A N S 3 Leer mij en mijn ouders weer een gezin te zijn waar ik veilig en vertrouwd kan opgroeien. Wat is de diagnose? Kinderen die in hun ontwikkeling worden belemmerd door ernstige systeemproblematiek (lees: problemen in gezin/familie).

Wat is er aan de hand? De ouders of verzorgers zijn niet in staat om de belangen van de kinderen op de voorgrond te zetten. Denk aan ouders met een psychiatrische stoornis, vechtscheidingen etc. Deze ouders hebben elkaar en de kinderen opgegeven, met verwaarlozing, agressie en huiselijk geweld als gevolg.

Als Kevin en Emily op de basisschool zitten, gaan hun ouders uit elkaar. Na een heftige scheiding verhuizen de kinderen met hun vader naar Rotterdam. Moeder blijft in Helmond blijft wonen, met twee kinderen uit eerdere relaties. Hoewel Emily en Kevin hun moeder missen, raken ze al snel gewend aan het nieuwe leven in Rotterdam. Ze zijn dol op hun vader en krijgen van hem alles wat ze maar willen. Alleen vriendjes nemen ze nooit mee naar huis, want er gebeuren thuis teveel dingen waar ze zich voor schamen. Na drie jaar, Emily zit in groep 8 en Kevin in vmbo 2, gaat het mis. Vader wordt beschuldigd van zware mishandeling van zijn nieuwe vriendin. Ook worden er wapens en drugs gevonden in huis. Emily en Kevin weten wat er speelt, maar zwijgen in alle talen. Jeugdzorg brengt de kinderen in veiligheid. Er wordt besloten dat ze weer bij hun moeder in Helmond gaan wonen. Moeder wil dat wel, maar ziet er ook tegenop. Haar leven is een chaos, ze heeft last van stemmingswisselingen en is net weer zwanger geraakt. Bij de gemeente is moeder al bekend en daarom wordt het Krachtteam ingeschakeld. 

Wat kunnen wij betekenen? Het accent in de behandeling ligt op het doorbreken van destructieve communicatiepatronen. Soms is het nodig voor de veiligheid van het kind om het gezinssysteem tijdelijk te ontlasten. In dat geval kunnen we het kind een (deeltijd) verblijf aanbieden. Verblijf biedt ons tevens de kans om in een aangepaste leeromgeving, samen met ouders, de gestagneerde ontwikkeling van het kind weer recht te trekken.

8

Hoe gaat het verder met Emily en Kevin? Lees het op pagina 14.

[ VO OR BE E LD ]

Het verhaal van Gina (18)

ON T W IK K EL K A N S 4 Leer mij op eigen benen staan. Wat is de diagnose? Kinderen met ontwikkelingsfase gebonden problematiek vaak in combinatie met ontwikkelingsproblemen, orthopsychiatrie, systeemproblemen en/of identiteitsproblemen.

Wat is er aan de hand? De meeste jongeren zijn 16 jaar of ouder en hebben geen uitzicht op terugkeer naar huis. Ze hebben grote moeite om een eigen plek te verwerven in de samenleving. Het eigen netwerk, waaronder familie en bekenden, kan niets (meer) voor ze betekenen. Het risico om af te glijden naar criminaliteit, meer drugsgebruik, verhoging van de psychiatrische problematiek is nadrukkelijk aanwezig. Begeleiding is gericht op optimale zelfstandige deelname aan de samenleving.

Wat kunnen wij betekenen? Het accent in de behandeling ligt op zelfredzaamheid en zelfstandig wonen. Waar mogelijk wordt geprobeerd de relatie met thuis in stand te houden. Ingrediënten in het traject zijn: identiteitsvorming, zelfstandigheidstraining, vrije tijdsbesteding, dagbesteding/onderwijs en werk. De jongere wordt in 3 fasen voorbereid op zelfstandigheid. Het aanbod start vanuit de adolescentengroep in Helmond, waar de jongere stap voor stap leert zelfstandiger te worden. In de laatste fase gaat de jongere wonen in een satellietkamer in de wijk, met begeleiding op afstand. Inzet van een zorgbedrijf is ook mogelijk, als er dagbesteding nodig is.

9

Gina is altijd al een zorgenkindje geweest. Als straatschoffie uit Colombia is ze op 3-jarige leeftijd naar Nederland gehaald, een fragiel meisje met een zwakke gezondheid. Haar adoptieouders, een Brabants stel zonder kinderen, wil haar met veel liefde en warmte laten opgroeien. Die wens komt niet uit. Hoe haar adoptieouders ook hun best doen, het lukt ze niet om een band met Gina op te bouwen. Het meisje blijkt in haar vroege levensjaren zo beschadigd, dat ze geen mens durft te vertrouwen. Met agressief en zelfzuchtig gedrag stelt ze iedereen op de proef. Haar adoptieouders raken volledig uitgeput. Als Gina 14 is, gaat het niet langer. Ze verminkt zichzelf en slaat thuis de boel kort en klein. Nabijheid van mensen kan ze nauwelijks verdragen, naar school wil ze niet meer. Een tante uit Den Haag biedt aan om Gina in huis te nemen, zodat ze een nieuwe start kan maken. Maar ook daar gaat het mis. Gina gaat zwerven op straat, vindt aansluiting bij een jeugdbende en komt in gewelddadige situaties terecht. Op een avond overlijdt een jongen uit de bende tijdens een gevecht. Gina is zwaar aangeslagen en voelt zich schuldig: had ze hem niet kunnen redden? Op kerstavond, ze is dan 15, reist ze met de trein naar Brabant. Ze heeft honger, is verzwakt en in de war. Haar adoptieouders nemen haar weer in huis, maar maken zich ernstig zorgen. Als Gina zo doorgaat, komt ze of in de gevangenis of in een psychiatrische inrichting terecht. Het Brabantse gezin schakelt de hulp van jeugdzorg in. 

Hoe gaat het verder met Gina? Lees het op pagina 16.

HUL P T R A JE C T Zo ging het verder met Willem (14)

‘In kleine stapjes succeservaringen opdoen’ De eerste weken in de gesloten behandelgroep is Willem ongelooflijk kwaad dat hij van zijn vrijheid is beroofd. Als zijn vader na drie weken komt vertellen dat moeder is overleden, rollen er een paar tranen over zijn wang. In de periode die daarop volgt, doet Willem alsof er niets gebeurd is. Over zijn moeder wil hij het niet meer hebben.

Gezinsbegeleiding De gezinsbegeleider van BJ Brabant gaat in overleg met het gezin. Vader, een zachtaardige, bedachtzame man, wil graag dat zijn zoon op termijn weer thuis komt wonen. Er wordt besproken welke mensen uit zijn netwerk hem kunnen steunen in de omgang met Willem. Er is weinig contact met de familie, maar twee goede kennissen uit het dorp worden bereid gevonden. Ze gaan Willem opvangen als hij met verlof naar huis mag, op de tijden dat vader moet werken.

Dagprogramma Het verblijf bij BJ Brabant gaat met ups en downs. Willems pogingen om drugs te gebruiken worden in de kiem gesmoord. Na twee mislukte pogingen om weg te lopen en een korte correctieplaatsing, begrijpt Willem dat er niets anders op zit dan aan zijn problemen te gaan werken. De behandelend psychiater van BJ Brabant verhoogt zijn medicatie en dat lijkt te helpen. BJ Brabant en het speciaal onderwijs op Vreekwijk (vso-school de Korenaer)

10

stellen samen een dagprogramma op voor Willem. Er wordt heel nauwgezet rekening gehouden met zijn beperkingen.

In kleine stapjes Een van de eerste leerdoelen is netjes leren eten, want dat kost hem veel moeite. Na iedere maaltijd is de tafel een slagveld. Een ander leerdoel is zijn agressie leren beheersen. Daarvoor krijgt hij psychomotore training (PMT) en TOPstraining. Deze helpen hem om zijn gedrag beter onder controle te houden en moreel besef te ontwikkelen. Ook onderwijs en vrije tijd worden onder de loep genomen. Willem houdt van de natuur. Het voorstel om een opleiding te volgen in de groenvoorziening, spreekt hem wel aan. Dat kan op de school van Vreekwijk. Hij start met een opleiding tot assistent groenvoorziening. Er wordt uitgeprobeerd wat Willem aan kan en hoe hij in kleine stapjes succeservaringen kan opdoen. Dat betekent vooral dat de omgeving moet worden aangepast aan zijn beperkingen.

prikkels en toch voldoende uitdaging. Er wordt een mix gevonden van werken op het agrarisch zorgbedrijf van Vreekwijk en stage lopen in een tweedehands schoenenwinkel. Met positief gedrag kan Willem punten verdienen waardoor hij steeds meer vrijheden krijgt. Dat blijkt te werken. Fatsoenlijk eten gaat steeds beter en hij heeft het naar de zin op school. Af en toe heeft hij een terugval in agressief gedrag en belaagt hij zijn omgeving. De medewerkers van BJ Brabant weten hoe te handelen en krijgen hem weer rustig. Omdat er veel structuur wordt geboden en Willem precies weet wat er van hem wordt verwacht, gaat hij steeds beter functioneren.

Veel structuur

Groencertificaat

In de theorieles op school mag Willem een kwartier later beginnen, zodat de leraar meteen de aandacht op hem kan richten. Hij krijgt één vaste leraar die hem in alles begeleid. Voor de praktijklessen wordt gezocht naar een goede balans tussen niet teveel

Uit het vrijetijdsaanbod op Vreekwijk kiest hij voor fitness. Ook knutselt hij urenlang in zijn eentje met modelbouw, wat hem rustig maakt. Vader, zus en de twee kennissen krijgen psycho-educatie van BJ Brabant, zodat ze het gedrag van Willem

Samenvattend

leren begrijpen. Ze krijgen uitgelegd wat Willem nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Willem verlaat Vreekwijk na een klein jaar, trots als een pauw met zijn behaalde certificaat in de groenvoorziening.

Steun van zijn vader BJ Brabant schat in dat Willem nog een vervolgplaatsing nodig heeft bij een andere instelling, maar er wordt niemand bereid gevonden om hem op te nemen. Het wijkteam uit het dorp wordt ingeschakeld en samen met een ambulante ggz-hulpverlener van BJ Brabant worden voorbereidingen getroffen om Willem weer thuis te laten wonen en functioneren. Hij wordt ingeschreven bij het speciaal onderwijs in de buurt, zodat hij zijn opleiding kan voortzetten. Voor Willem is het heel belangrijk dat zijn vader altijd achter hem is blijven staan. Dat heeft een enorm positief effect gehad op de sprongen die hij heeft gemaakt.

Willems ontwikkelkans: Leer mij omgaan met mijn beperkingen en gebruik maken van mijn mogelijkheden. Wat is er aan de hand: Ernstige ontwikkelingsstoornis en orthopsychiatrie. Kenmerken: Willem loopt overal vast. Thuis, op school, in de wijk. Spijbelen, agressie, vernieling, overlast op straat, politiecontacten. Traject: Samen met het gezin uitvinden wat nodig is om Willem normaal te laten functioneren. Vanwege de ernst van de gedragsproblemen is meer nodig dan alleen ggz-hulp. BJ Brabant zet in: • gezinsbegeleiding • gesloten behandelgroep • leerwerktraject • vrijetijdsbesteding • psycho-educatie aan gezin • therapie & training • nazorg (ambulante ggz-hulp)

11

Duur behandeling: 11 maanden Samenwerking met: → wijkteam → vso-school de Korenaer → bedrijfsleven (stage) → collega-instelling (correctieplaatsing) → speciaal onderwijs (vervolgplaatsing) Resultaat: → positief sociaal netwerk opgebouwd → groen-certificaat behaald → vervolgopleiding gestart → vrijetijdsbesteding in eigen dorp → agressie bijna geheel verdwenen Succesfactoren: → aanpassen van de omgeving → veel structuur bieden → leren omgaan met de beperkingen → leren gebruik maken van de mogelijkheden → vader is hem blijven steunen

HUL P T R A JE C T Zo ging het verder met Sjors (16)

‘Structuur, ergens bij horen en passie ontdekken’ BJ Brabant besluit voor Sjors de methodiek van het ervarend leren in te zetten. Er wordt een outdooractiviteit met het hele gezin georganiseerd. Een trektocht door het bos, met lopen, klimmen en abseilen. Om de tocht te laten slagen is het erg belangrijk dat de gezinsleden goed samenwerken.

Paniek Tijdens het klimmen ontstaat er een probleem. Als Sjors in de touwen hangt en gezekerd moet worden, durft hij niet op de anderen te vertrouwen. Hij raakt in paniek. Stel dat ze hem laten vallen? In een confronterende nabespreking wordt ingegaan op wat er gebeurde en waarom. Sjors vertelt dat hij al heel lang het gevoel heeft niet écht bij het gezin te horen. Hij voelt zich onbegrepen en alleen. Zijn moeder (kunstenares) en zijn stiefvader (natuurkundeleraar) zitten altijd te zeuren over wat hij verkeerd doet, terwijl zijn stiefzusje steeds wordt voorgetrokken. Zij kan alles wat Sjors niet kan. Ze schildert, speelt klarinet en leest moeilijke boeken. Sjors heeft het gevoel dat hij de hoge verwachtingen van het gezin niet kan waarmaken. Die criminele vrienden van hem zijn misschien geen échte vrienden, maar door hen hoort hij tenminste ergens bij. Misschien lijkt hij nog wel het meest op zijn vader, die hem in de steek liet toen hij 4 was. Die woont nu alleen, drinkt teveel en is werkeloos. Hij mist zijn vader, maar ziet hem nauwelijks meer.

12

Ruimte om te ontdekken Het wordt duidelijk dat Sjors ruimte nodig heeft om – helemaal los van zijn omgeving - te ontdekken wie hij is, wat hij kan en waar hij voor wil gaan. BJ Brabant biedt hem de kans om naar Frankrijk te gaan, waar hij 5 maanden mag wonen en werken op het platteland. Sjors grijpt deze kans met beide handen aan, alles beter dan thuis. Bij het zorgbedrijf van BJ Brabant wordt hij opgevangen door een Frans gastgezin met vier kleine kinderen. Ze bieden hem kost en inwoning. In ruil daarvoor verwachten ze dat hij hele dagen meewerkt op de boerderij. De dagen hebben een strak ritme van eten, werken en slapen. De vaste dagstructuur bevalt hem goed, heel anders dan de vrije opvoeding van thuis. Er is weinig afleiding in het dorp, dus tijd om na te denken heeft hij in overvloed.

Weer contact met vader De begeleider van BJ Brabant komt twee keer per week langs en praat met Sjors over zijn toekomst en de relatie met zijn familie en vrienden. Sjors vertelt dat hij graag meer contact met zijn vader zou willen. De ambulante begeleider in Nederland gaat op bezoek bij vader en legt uit hoe belangrijk hij is voor zijn zoon. Vader besluit om brieven te gaan schrijven met Sjors en hem aan te moedigen het traject vol te houden.

Complimenten De boerin heeft ondertussen gemerkt met hoeveel plezier Sjors in de moestuin bezig is. Ze geeft hem zaden om zijn eigen groenten en kruiden te kweken. Ook mag hij meehelpen met koken, de grote hobby van de boerin. Ze leert Sjors ontdekken wat je allemaal met groenten en kruiden kunt doen. Sjors geniet van het vrijuit experimenteren en de complimenten die hij krijgt van het gezin. Om hem voor te bereiden op de her-instroom in het Nederlandse onderwijs, volgt hij een e-learningtraject bij vso de Korenaer op Vreekwijk. Samen met zijn begeleider maakt hij een toekomstplan voor school, vrije tijd en wonen.

Onderzoek Weer in Nederland gaat Sjors niet meteen terug naar zijn oude woonplaats, om te voorkomen dat hij terugvalt in oude gewoonten. Eerst moet verder werken aan zijn doelen. BJ Brabant vindt voor hem een meeleefgezin, een tuindersbedrijf, waar hij zijn ontluikende passie voor tuinieren en koken verder kan

Samenvattend Sjors’ ontwikkelkans: Help mij mijn perspectief te zien. ontwikkelen. Er wordt onderzoek gedaan naar zijn intelligentie, omdat de Korenaer opmerkt dat het leren moeizaam gaat. Uit diagnostisch onderzoek bij Keinder blijkt dat er een flinke kloof zit tussen zijn performale (uitvoerende) kwaliteiten en zijn verbale (theoretische) intelligentie. Het ligt voor de hand dat Sjors een vak gaat leren waarbij hij niet veel uit boeken hoeft te studeren. Dat is precies wat hij wil.

Gezinsbegeleiding De gezinsbegeleider begeleidt hem ondertussen om de band met het gezin weer aan te halen. Er wordt besproken wat Sjors van de gezinsleden nodig heeft om zich verder te kunnen ontwikkelen. Zij worden aangemoedigd om daarbij hun eigen talenten in te zetten. Sjors ontdekt dat zijn vader ook van koken en tuinieren houdt. Zijn moeder huurt een volkstuintje, waar hij samen met zijn vader aan de slag kan. Doordat hij nu meer contact heeft met zijn eigen vader, neemt ook z’n aversie tegen zijn stiefvader af.

Keukentafelgesprek Er wordt opnieuw een gesprek gevoerd aan de keukentafel. Zijn vader is er nu ook bij. Dezelfde mensen schuiven aan, alleen de uitgangspunten zijn anders geworden. Eerst was het familieplan erop gericht om Sjors in de pas te laten lopen, nu is het uitgangspunt: hoe kunnen wij Sjors steunen om zijn passie te volgen en de structuur te bieden die hij nodig heeft? Sjors komt weer thuis wonen en schrijft zich in voor mbo consumptief.

13

Wat is er aan de hand: Motivatie- en identiteitsproblemen. Kenmerken: Sjors gaat doelloos door het leven, voelt zich eenzaam en onbegrepen. Gaat iedere vorm van hulp uit de weg. Zwerft op straat, foute vrienden, drugs, overlast. Traject: Sjors wordt uit zijn vertrouwde omgeving gehaald. Via ‘ervarend leren’ wordt hij uitgedaagd tot nieuw gedrag. Hij leert op een andere manier naar zichtzelf en de mensen om hem heen kijken. Het gezin wordt geholpen om te ontdekken hoe zij Sjors beter kunnen steunen om zijn doelen te bereiken. BJ Brabant zet in: • outdoor-activiteit met gezin • zorgbedrijf in Frankrijk • persoonlijke begeleider in Frankrijk • ambulante begeleider in Nederland • afstandsonderwijs (e-learning) • diagnostiek

• meeleefgezin in Nederland • ambulante nazorg (overdracht wijk- team) Duur behandeling: 12 maanden Samenwerking met: → wijkteam → Keinder diagnostiek → vso-school de Korenaer → vervolgonderwijs Resultaat: → Sjors weet wie hij is en wat hij kan → woont weer thuis en zit op school → de relatie met vader is hersteld → gaat starten met een mbo-opleiding → geen drugsgebruik en geen overlast meer Succesfactoren: → ervarend leren → oefenen in een onbekende omgeving (oude patronen doorbreken) → veel structuur bieden → de bereidheid van vader om het contact te herstellen

HUL P T R A JE C T Zo ging het verder met Emily (12) en Kevin (14)

‘Erkenning, trotse ouders en eigen kracht’ Een hulpverlener van het Krachtteam gaat op bezoek bij de moeder van Kevin en Emily. Ze helpt haar op een rijtje te zetten wat ze allemaal voor de kinderen moet regelen. Moeder is blij met de ondersteuning en neemt de adviezen ter harte. Althans, zo lijkt het. Maar na een paar weken blijkt dat er niets is geregeld.

Moeder overspannen Kevin en Emily zijn niet ingeschreven op school, hebben geen zorgverzekering en slapen op de bank. Moeder lijkt overspannen en maakt de kinderen non-stop verwijten: waarom maken ze zoveel rommel, waarom helpen ze haar niet? Ook het Krachtteam krijgt het ervan langs. ‘Waar bemoeien jullie je eigenlijk mee? Krijg ik die kinderen op m’n dak en dan ook nog pottenkijkers in huis!’ Het Krachtteam en de gezinsvoogd overleggen met elkaar. Er moet iets gebeuren. Het is duidelijk dat moeder zo wordt opgeslokt door haar eigen problemen, dat de ontwikkeling van de kinderen in het gedrang komt.

Even op adem komen Ze bedenken een tijdelijke oplossing. Wat zou moeder ervan vinden als Emily en Kevin een paar dagen per week ergens anders kunnen logeren? Dan kan ze even op adem komen en aan haar eigen problemen werken. Moeder reageert opgelucht: ‘Alsjeblieft, neem ze mee!’ In overleg met het gezin wordt gekeken waar de kinderen een tijdje kunnen logeren. In het eigen netwerk wordt niemand bereid gevonden. Een zus

14

van moeder zegt dat ze de kinderen niet in huis durft te nemen, omdat ze bang is voor het ‘netwerk’ van vader. Wat nu? BJ Brabant wordt ingeschakeld. Bij behandelgroep De Driehoek in Helmond is een plek vrij, op maar 10 minuten fietsen van huis. Daar kunnen de kinderen vier dagen per week verblijven, op voorwaarde dat moeder meewerkt aan het gezinsplan. Ze stemt in.

Samenwerking Wanneer de kinderen weg zijn, verloopt de samenwerking tussen moeder en het Krachtteam ineens een stuk beter. De aanmelding op school en de verzekeringen worden geregeld en moeder krijgt hulp om haar administratie op orde te brengen. Tijdens een gesprek met de hulpverlener vertelt moeder over haar eigen ongelukkige jeugd en hoe ze thuis nooit iets goed kon doen. ‘Ik begin steeds meer op mijn moeder te lijken,’ zegt ze. ‘Alles perfect willen doen en dan kwaad worden op de kinderen als het niet lukt.’ De hulpverlener denkt dat moeder baat zou kunnen hebben bij contextuele therapie en weet haar hiervoor te motiveren.

Ontwikkeling stimuleren Emily en Kevin proberen ondertussen hun draai te vinden bij De Driehoek. De band tussen broer en zus blijkt hecht. Ze zijn gewend om in geheimtaal met elkaar te praten om de situatie thuis te verbergen, maar sluiten zich af van de buitenwereld. Met veel

geduld en toewijding laten de medewerkers op de groep merken dat de kinderen er mogen zijn en dat ze zich niet voor hun vader en moeder hoeven te schamen. Via een diagnostisch onderzoek bij Keinder wordt duidelijk wat de kinderen nodig hebben om hun ontwikkeling weer op gang te brengen. Emily krijgt cognitieve gedragstherapie om een positiever zelfbeeld op te bouwen. Kevin leert om te gaan met zijn boosheid via psychomotore training (PMT) en agressieregulatietraining.

Contextuele therapie De sessies die moeder heeft met de contextueel therapeut van BJ Brabant blijken een eye opener. Ze gaat inzien hoe haar eigen verleden haar belemmert om een goede opvoeder te zijn. Tijdens de therapie leert moeder om haar eigen angsten niet op de kinderen te projecteren. De erkenning die ze krijgt voor haar verdriet geeft haar kracht om een positievere opvoedingsstijl te ontwikkelen. Bij De Driehoek dagen ze de kinderen uit om te ontdekken waar ze goed in zijn en wat ze leuk vinden. Emily blijkt erg muzikaal en Kevins talent ligt bij voetbal. Ze worden geholpen om zich in te schrijven bij een club.

Samenvattend De ontwikkelkans van Emily en Kevin: Leer mij en mijn ouders een gezin te zijn waar ik veilig en vertrouwd kan opgroeien.

Trotse ouders De Driehoek onderhoudt vrijwel dagelijks contact met moeder, zodat ze betrokken blijft bij het wel en wee van de kinderen. Vader wordt opgespoord en net als moeder gestimuleerd om de ouderrol weer op te pakken. Dat willen ze gelukkig allebei. Om de beurt gaan ze kijken bij de voetbalwedstrijden en muziekoptredens van de kinderen. Zo kunnen ze openlijk laten merken hoe trots ze op hen zijn. Die aandacht heeft een positieve uitwerking. De kinderen worden opener naar anderen en durven zonder schaamte over hun ouders te praten. Het hoogtepunt is het barbecuefeest dat op de Driehoek wordt georganiseerd. De opkomst is onverwacht groot: vader, moeder, opa en twee tantes. Kevin en Emily zijn dolgelukkig, voor het eerst voelen ze zich trots op hun familie. En nu hun moeder hulp krijgt, durven ze eindelijk hun zorgen over haar wat meer los te laten.

Weer thuis wonen Acht maanden later, nadat moeder is bevallen, komen de kinderen weer full time thuis wonen. Moeder heeft nu het vertrouwen dat ze een goede ouder kan zijn en dat het geen schande is om anderen om hulp te vragen. Door de barbecue zijn de familiebanden weer aangehaald, waardoor de oudste zus van moeder om de dag komt helpen. Het Krachtteam blijft moeder nog enige tijd begeleiden en helpt haar om zich aan te melden bij de ggz. Het vermoeden bestaat dat moeder nog behandeling en medicatie nodig heeft om haar stemmingswisselingen onder controle te houden.

15

Wat is er aan de hand: Ernstige gezins(systeem)problemen. Kenmerken: De ouders van Emily en Kevin hebben zoveel problemen, dat ze de belangen van hun kinderen niet op de voorgrond kunnen zetten. De kinderen leven geïsoleerd; hebben nauwelijks contacten buiten de deur. Traject: Moeder wordt geholpen haar problemen aan te pakken en haar negatieve opvoedstijl te veranderen. Ze wordt een tijdje ontlast door de kinderen bij BJ Brabant te laten logeren. Het deeltijd-verblijf wordt tevens ingezet om de gestagneerde ontwikkeling van de kinderen recht te trekken. BJ Brabant zet in: • gezinsbegeleiding • behandelgroep (deeltijd) • diagnostiek • contextuele therapie • cognitieve gedragstherapie • PMT en agressieregulatietraining

Duur behandeling: 8 maanden Samenwerking met: → gezinsvoogd → Krachtteam → Keinder diagnostiek → muziek- en sportvereniging → voortgezet onderwijs → ggz Resultaat: → moeder kan de opvoeding weer aan → moeder heeft meer zelfinzicht en staat open voor verdere hulp → vader bezoekt de kinderen → kinderen ontwikkelen zich weer positief → kinderen gaan naar school en hebben een vrijetijdsbesteding Succesfactoren: → tijdelijk ontlasten van de moeder → (tijdelijk) aangepaste leeromgeving voor de kinderen → doorbreken van destructieve communicatiepatronen → kinderen en ouders helpen hun eigen kracht te ontdekken → ouders zijn bereid de ouderrol weer op te pakken

HUL P T R A JE C T Zo ging het verder met Gina (18)

‘Aansluiten bij wat er is en vooral: doorzetten’ Vlak na de kerstdagen wordt Gina overgehaald om zich te laten behandelen bij BJ Brabant. Ze stemt in, omdat ze geen andere uitweg ziet. Bij BJ Brabant komt ze in een open behandelgroep op Vreekwijk terecht. Eenmaal daar, verbetert de situatie in eerste instantie niet. Met niets of niemand wil Gina iets te maken hebben. Ze ligt dagenlang op bed met een deken over haar hoofd.

Acute psychose De begeleiders proberen met veel geduld haar vertrouwen te winnen, maar Gina blijft afwerend en agressief. Ze raakt in een acute psychose. In overleg met de ggz wordt ze opgenomen in een ggz-crisisinterventiegroep. Daar verblijft ze door de week en in de weekends is ze bij BJ Brabant. Het wordt duidelijk dat Gina ernstig getraumatiseerd is en worstelt met haar identiteit. Wie ben ik, waar kom ik vandaan en wat ben je waard als je echte ouders je zomaar in Colombia op straat achterlaten? Boosheid en verdriet houden haar in de greep.

Intensieve behandeling Door de intensieve behandeling gaat het langzaam beter. Haar psychiatrische klachten nemen af en na 10 weken stopt de opname bij de ggz. Gina verblijft nu full time bij BJ Brabant. Er wordt geprobeerd om het contact met de adoptieouders te herstellen, maar dat gaat moeizaam. BJ Brabant besluit in overleg met de ouders om Gina geen verwachtingen

16

op te leggen. De strategie: aansluiten bij wat er is, niet bij wat er zou moeten zijn.

Dagbesteding Omdat Gina door haar problemen niet in staat is naar school te gaan, wordt gezocht naar een vorm van dagbesteding. Gina blijkt zich erg op haar gemak te voelen tussen de geiten en kippen van het agrarisch zorgbedrijf op Vreekwijk. Hele dagen kan ze daar rondstruinen, rijdend op de tractor en kroelend met de dieren. Omdat de omgang met mensen moeizaam blijft gaan, wordt Gina gevraagd of ze aan het paardenproject wil meedoen, een project van BJ Brabant in samenwerking met Helicon Opleidingen. Hoewel ze paarden groot en eng vindt, wil Gina het toch proberen.

Angsten overwinnen Het paardenproject wordt een doorbraak in de behandeling. Tijdens het verzorgen van de dieren leert ze stap voor stap haar angsten te overwinnen. Ze krijgt een vertrouwensband met de paarden en haalt zelfs haar rijbrevet. Gina krijgt zelfvertrouwen, gaat meer openstaan voor contact met mensen en ook de band met haar adoptieouders wordt weer voorzichtig aangehaald. De ouders worden aangemoedigd om Gina te steunen en tegelijkertijd de afstand te bewaren die het meisje nodig heeft. Terug naar huis is echter

geen optie, daar zijn zowel de ouders als Gina het over eens.

Zelfstandig worden Op haar 16e is ze toe aan een stap richting zelfstandigheid. Ze blijft haar dagbesteding houden bij het agrarisch zorgbedrijf, maar krijgt een eigen kamer in de adolescentengroep van BJ Brabant. Daar, in het Helmondse, wordt ze voorbereid op zelfstandigheid, samen met andere 16-plussers. Haar begeleiders benaderen haar met veel geduld en houden gepaste afstand, want dat blijkt de enige manier waarop Gina kan functioneren. Ze leren haar omgaan met geld, boodschappen doen, schoonmaken en koken. Vanaf haar 17e wordt de begeleiding verder afgebouwd. BJ Brabant regelt voor Gina een ‘satellietkamer’ in een Helmondse wijk, waar ze begeleiding op afstand krijgt. De stad blijkt echter niet de juiste omgeving voor Gina, ze kan moeilijk overweg met de vele prikkels. Het risico op terugval is reëel.

Samenvattend Paardenfarm Met de behandelcoördinator van BJ Brabant, die haar nu 2,5 jaar begeleidt, praat ze over haar passie voor paarden. Ze besluiten op zoek te gaan naar een woon/ werkplek op het platteland. Die wordt gevonden bij een Limburgse paardenfarm annex zorgbedrijf. Ze krijgt er een opleidingsplaats tot paardenverzorgster en mag er intern komen wonen. Gina is dolgelukkig met deze kans. Tijdens de opleiding wordt duidelijk dat hier haar toekomst ligt, ze bloeit helemaal op. Via het zorgbedrijf wordt geregeld dat ze stage mag gaan lopen bij een paardenfarm in Noorwegen. De rust en ruimte in Scandinavië doen haar goed.

Op eigen kracht Als een volwassen, zelfbewuste vrouw komt ze terug naar Nederland. De paardenfarm biedt haar een vaste dagbesteding aan als paardenverzorgster. Ze krijgt er kost en inwoning. Er wordt een afspraak gemaakt met de maatschappelijk werkster van het wijkteam, die af en toe komt kijken of het Gina lukt om op eigen kracht te blijven functioneren. Ook haar adoptieouders blijven – op afstand – betrokken bij haar leven.

17

Gina’s ontwikkelkans: Leer mij op eigen benen staan.

Duur behandeling: 3,5 jaar

Wat is er aan de hand: Mislukt adoptietraject en psychiatrische problemen.

Samenwerking met: → Helicon (paardenproject) → ggz crisis-interventieteam → zorgbedrijven/paardenfarms → wijkteam/maatschappelijk werk

Kenmerken: Weglopen van huis, zwerven op straat, jeugdbende, agressie, psychoses. Traject: Behandeltraject in een beschermende omgeving op weg naar begeleid zelfstandig wonen. Uitvinden hoe het eigen netwerk haar ‘op gepaste afstand’ tot steun kan zijn. BJ Brabant zet in: • open behandelgroep • dagbesteding • paardenproject • adolescentengroep • satellietkamer in de wijk • zorgbedrijven (paardenfarms)

Resultaat: → relatie met adoptieouders verbeterd → dagbesteding op een paardenfarm → zelfstandig wonen onder begeleiding → psychiatrisch problemen onder controle Succesfactoren: → lange adem, niet opgeven → tijdig op- en afschalen van de zorg → vaste begeleiders, weinig wisseling in personeel → de tijd nemen om te ontdekken wat werkt → niet de ‘maakbaarheid’ voorop zetten, maar uitgaan van wat er is → adoptieouders bleven – op afstand - betrokken

C OL OF ON BJ Brabant Coördinatie: Jan Berkers en Kim van de Waeter Tekst en advies: Margriet Heebing Input casussen: Geert Boumans, Maartje van Esch, Anne Bouw en Peter Verstappen. Vormgeving: HP Visuele Communicatie Fotografie: Shutterstock Drukwerk: drukkerij Vos Uitgave: april 2014

De verhalen in deze brochure zijn gebaseerd op casussen van BJ Brabant. De namen en foto’s zijn fictief, vanwege de privacy van onze cliënten. Soms zijn situaties enigszins aangepast om herkenbaarheid te voorkomen.

18

GEWOON. SAMEN. Effectieve hulp gaat uit van de mogelijkheden van het gezin. Gewoon als het kan. Speciaal als het moet. Nooit solistisch, altijd samen. Je hebt elkaar nodig om verder te komen. Als gezin, als buurt, als netwerk en als professionals onder elkaar. Daar draait het om, in twee woorden.

BJ Brabant Centraal Bureau Mr. de Jonghlaan 4 5753 RR Deurne

T 0493-312589 F 0493-312553 E [email protected] I www.bjbrabant.nl

Probleemgeval of KANSENKIND?

GEWOON. SAMEN.