PRIMADOMUS EEN VEILIGE THUISHAVEN VOOR MISHANDELDE PRIMATEN EN GROTE KATACHTIGEN

PRIMADOMUS

EEN VEILIGE THUISHAVEN VOOR MISHANDELDE PRIMATEN EN GROTE KATACHTIGEN Afstudeerplan van Nadine Schiller Academie van Bouwkunst Landschapsarchitectuur 2011-2012

Afstudeerplan Nadine Schiller 9 September 2011 Academie van Bouwkunst Amsterdam Landschapsarchitectuur September 2011 – Juni 2012 Sint Willibrordusstraat 71 – 1 1073 VA Amsterdam T 06-46128668 E [email protected]

INHOUD 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Inleiding Fascinatie Probleemstelling Opgave Locatie Eindproducten Commissie en adviseurs Planning Adviseurs Bronnen

1. INLEIDING Mensen houden van dieren. We houden dieren in huis, als kameraad en trouwe vriend, we kunnen ons identificeren met dieren. Dierentuinen worden druk bezocht en aan goede doelen die zich inzetten voor dieren wordt gul gegeven. Een van die goede doelen is Stichting AAP , een Europees opvangcentrum voor uitheemse dieren. De dieren die bij de stichting terecht komen zijn afkomstig uit de illegale handel, proefdier labaratoria, circussen, louche dierentuinen of van particulieren die de dieren op marktjes gekocht hebben. Nog steeds worden vele apen en andere kleine zoogdieren via Gibraltar vanuit Marokko naar Europa gesmokkeld, om in huis te houden. Naast apen worden ook wasberen, stinkdieren en prairiehondjes opgevangen in het centrum. De dieren zijn vaak ernstig mishandeld of verwaarloosd. In de opvang van Stichting AAP verblijven zo’n 250 dieren. Alleen al in 2010 werden 121 nieuwe dieren opgevangen en 62 herplaatst naar een reservaat of gerenommeerde dierentuin. Naast het opvangen van deze dieren stimuleert en motiveert AAP het openbare debat en de politieke besluitvorming met als doel betere wet-en regelgeving ter bescherming van dieren.

Burgers Zoo Arnhem

Zuid Afrika

2. FASCINATIE Verparking natuur versus vernatuurlijking van dierentuinen Zo’n 11 jaar geleden heb ik als vrijwilliger gewerkt bij Moholoholo Wildlife Rehabilitation Centre in Hoedspruit, Zuid Afrika. Ik ben daar erg geschrokken van de snelle ontwikkeling van toeristenlodges en het in rap tempo verparken van de Afrikaanse Savanne. Wilde dieren worden bij de hotels bijgevoerd, zodat toeristen er van verzekerd zijn dieren van dichtbij te kunnen bekijken. Eenmaal terug in Nederland viel mij op dat steeds meer dierentuinen “echte” natuur proberen na te bootsen. Er werden Savannes gemaakt waar grazers samen leven en er zijn zelfs dierentuinen die stukken regenwoud proberen na te bootsen.

Paper: Dierentuinen als ontwerpopgave? De ontwikkeling van enerzijds het verparken van de Afrikaanse wildernis en anderzijds het vernatuurlijken van de Nederlandse dierentuinen is aanleiding geweest voor een onderzoek ten behoeve van het schrijven van mijn O6 paper. Ik heb onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen in de westerse dierentuinen, en heb vervolgens de vier grootste dierentuinen van Nederland met elkaar vergeleken qua ontwikkeling, en bekeken welke rol de landschapsarchitect daarbij speelt. Tijdens mijn verblijf in Zuid Afrika heb ik geleerd dat wanneer ergens om een terrein een hek wordt geplaatst, en binnen dit terrein dieren leven, dat hier nooit een goed functionerend ecosysteem kan ontstaan. Dieren hebben geen mogelijkheden tot trekken en natuurlijke vijanden ontbreken; Het ecosysteem is verstoord. Het intrigeert me dat Nederlandse dierentuinen wel proberen deze ecosystemen na te bouwen of de illusie wekken een ecosysteem te laten zien, waar dieren in hun “natuurlijke” omgeving kunnen leven. Ik vind dit erg jammer. Juist de paradox van natuur in een cultuurlijke situatie is een gegeven waar volgens mij grote kansen liggen voor dierentuinen. Daarnaast vind ik het erg jammer dat dierenparken de conserverende rol die ze in de jaren ‘70 vervulden laten vallen en zich meer richten op het vermaken van het publiek. Dierentuinen worden meer en meer dagattracties en de flora en fauna in het park wordt meer gezien als een decor dan als iets waar je respect voor zou moeten hebben. Naast de ontdekkingen wat betreft de ruimtelijke en functionele vormgeving binnen dierentuinen was een van mijn conclusies dat Nederlandse dierentuinen niet of nauwelijks samenwerken met landschapsarchitecten. (Artis uitgezonderd).

Dierenparken als ontwerpopgave? Een vergelijking tussen Nederlandse dierentuinen, en de rol van de Tuin- en Landschapsarchitect

Dierentuin als dagattractie? Naar mijn mening zijn dierentuinen als dagattractie, als vermaak van de mens niet meer van deze tijd. Dieren in te kleine, onnatuurlijke situaties houden, puur voor het vermaak van de mens zou niet (meer) moeten gebeuren. Ik denk dat het tijd is voor een nieuwe vorm van het fenomeen dierentuin/dierenpark. Er zijn vele dieren in Europa die in slechte omstandigheden leven. Ik denk dat een park waarbinnen deze dieren een plek krijgen, en op een “goede” manier de rest van hun leven kunnen slijten de toekomst zou moeten zijn wat dierenparken betreft. Het zijn geen dierenparken ten behoeve van vertier van de mens, maar dierenparken ten behoeve van de gezondheid van het dier. Wel worden (delen) van deze parken toegankelijk als educatief centrum.

Nadine Schiller Academie van Bouwkunst Amsterdam 3e jaar Landschapsarchitectuur 27 mei 2011

Op zoek naar woonruimte: Stichting AAP In Europa worden nog regelmatig (wilde) dieren in huis gehouden, als huis of waakdier. In het begin zijn deze dieren schattig, maar wanneer ze uitgroeien worden ze gevaarlijk, aggressief of krijgen ze psychische problemen. Deze dieren kunnen niet meer terug naar een wildpark, ze zijn niet in staat om voor zichzelf te zorgen. Daarnaast zijn ze gewend om met mensen om te gaan, niet met soortgenoten waardoor ze ook niet in (gewone) dierentuinen terecht kunnen. Stichting Aap is een organisatie die deze dieren (voornamelijk apen maar ook andere kleine zoogdieren) opvangt en laat wennen aan soortgenoten, waardoor ze weer natuurlijk gedrag gaan vertonen, en uitegezet kunnen worden in een reservaat of grote dierentuin. Sommige van deze dieren kunnen in gewone dierentuinen niet de zorg en aandacht krijgen die ze nodig hebben. Om deze dieren op te kunnen vangen en een plek te geven om de rest van hun leven kunnen slijten is meer ruimte nodig dan in het huidige opvangcentrum in Almere aanwezig is.

Naast aanvragen voor het opvangen van apen krijgt Stichting AAP ook regelmatig verzoeken voor het opvangen van grote katachtigen. Sommigen worden bij particulieren gehouden, anderen leven in slechte omstandigheden bij circussen. Ook om deze dieren op te kunnen vangen is meer ruimte nodig.

De hoofdprobleemstelling van mijn afstuderen zal zijn: Hoe geef je een opvangcentrum voor primaten en grote katachtigen vorm? Vanuit de hoofdprobleemstelling zijn verschillende subvragen te stellen o.a.: Locatie: - Hoe zit de locatie in elkaar? (morfologie, ecologie, hydrologie, programma, ontsluiting etc) - Hoe pas je een opvangcentrum voor primaten en grote katachtigen in op desbetreffende locatie? Opvangcentrum: - Wat is het programma van een (hedendaags) dieren opvangcentrum? - Hoe gaat het proces van noodopvang in zijn werk? - Hoe zit de expeditie van een opvangcentrum in elkaar?

3. PROBLEEMSTELLING Toekomst: - Hoe ontwikkelt een opvangcentrum zich? - Hoe wordt het centrum in de toekomst gebruikt? - Welke eisen worden er in de toekosmt gesteld? Functie: - Hoe ontwikkelt het gebruik van het opvangcentrum? (toegankelijkheid, toerisme) - Hoe geef je vorm aan een educatieve functie? - Is er mogelijk ander medegebruik van het centrum?

4. LOCATIE

Op zoek naar ruimte heeft Stichting AAP 180 ha grond aangekocht in Spanje: zo’n 45 km ten noordwesten van Alicante, vlakbij het plaatsje Villena. Stichting AAP wijkt uit naar Spanje om een aantal redenen: Grondprijzen zijn aanzienlijk lager, zo ook bouw- /stook- en onderhoudskosten. Daarnaast is het Spaanse klimaat veel geschikter voor de op te vangen dieren. Ook is het zo dat de meeste op te vangen dieren via Gibraltar Europa binnen komen en bij particulieren in Spanje of Zuid Frankrijk in huis terecht komen. Het bouwen van een opvang in Spanje voorkomt onnodig transport van dieren.

PRIMADOMUS, VILLENA Het gebied ligt omsloten door een heuvelachtig landschap, waarvan een groot deel beschermd natuurgebied is. De lager gelegen delen worden gebruikt voor landbouw: Olijfboomgaarden en Amandel kwekerijen. Op het terrein ligt een oude finca (boerderij). De oude boerderij en twee aanwezige waterputten zijn reeds opgeknapt.

Entreegebied Locatie educatiecenrum

Barranca Aanwezig verblijf Natuurgebied Amandel boomgaard Finca (Oude opgeknapte boerderij)

5. OPGAVE Naar mijn mening zijn dierentuinen/parken als fenomeen achterhaald, en niet meer maatschappelijk relevant. Er leven vele dieren in Europa in slechte omstandigheden, en als maatschappij moeten we verantwoordelijkheid nemen voor deze dieren. De ontwikkeling van een nieuw dierenpark in de vorm van een opvangcentrum voor mishandelde en verwaarloosde dieren in combinatie met een educatief centrum is van groot belang. Als afstudeerproject zou ik een ontwerp willen maken voor de uitbreiding van Primadomus in Villena, Spanje. Stichting AAP uit Almere heeft hier een stuk land van 180 ha. aangekocht. Een groot deel daarvan is beschermd Natuurgebied, een deel landbouwgebied waar Amandelen gekweekt worden. Voor dit gebied moet een plan ontwikkeld worden om in de toekomst100 primaten en 50 grote katachtigen op te kunnen vangen. Een deel van de verblijven zal dienen als noodopvang en een deel als “lifetime care”. Op het terrein ligt een oude finca. De oude boerderij is inmiddels opgeknapt en er zijn twee verblijven gebouwd. Voor verdere uitbreidingen gemaakt kunnen worden zal eerst een landschapsplan gemaakt moeten worden. De afstudeeropgave betreft het maken van dit landschapsplan.

De afstudeeropgave bestaat uit: - Onderzoek en analyse van: de locatie, Spaanse finca’s en het fenomeen dierenopvangcentra. Uitkomsten worden vastgelegd en waar nodig ruimtelijk vertaald in schetsen en kaarten. - Het ontwikkelen van een visie op een nieuw type dierenpark en een visie op het landschap. - Het onwikkelen van een ruimtelijk en functioneel concept. - Het vertalen van het concept naar een landschapsplan met relevante uitwerkingen. De vorm en schaal waarin het ontwerp wordt gepresenteerd is afhankelijk van de uitkomsten van het proces.

6. EINDPRODUCTEN Analyse locatie (ontstaansgeschiedenis, bodemgesteldheid, vegetatie en ecologie, onstluiting etc.) Analyse Spaanse finca’s ( gebruik, ontstaansgeschiedenis, bevloeiingssystemen etc.) Analyse fenomeen dierenopvangcentra, proces noodopvang, programma opvangcentrum Verslaglegging onderzoek Visie op het landschap en op het fenomeen dierenopvangcentra Ontwerp opvangcentrum Primadomus met o.a.: Masterplan Relevante deeluitwerkingen Detaillering Profielen en doorsneden Impressies Meerjaren ontwikkelingsplan 3 A0 posters en powerpointpresentatie

Mentor: Jana Crepon Landschapsarchitect Inside Outside Eerste Nassaustraat 5 1052 BD Amsterdam 020-6810 801 Commissieleden: Paul Achterberg Directeur Atelier Quadrat, Landschapsarchitect Scheepsmakershaven 56 3011 VR Rotterdam 010-413 30 88 Harma Horlings Landschapsarchitect / Adviseuer landschap en gebiedsontwikkeling bij Staatsbosbeheer Princenhof Park 1 Driebergen, 3972 NG 030-6926111

7. COMMISSIE

8. PLANNING maand

week

datum

actie

augustus 2011 september 2011 oktober 2011 november 2011

31 voorbereiding 32 33 34 35 36 9-9-2011 inleveren aftudeerplan 37 38 23-9-2011 planpresentatie 39 overleg mentor 40 41 excursie locatie? 42 excursie locatie? 43 overleg mentor 44 45 1e commissie

werkzaamheden opstellen afstudeerplan, gesprek hoofd opleiding keuze onderwerp, verzamelen basismateriaal samenstellen commissie en kiezen mentor

afstudeerplan en commissie worden definitief vastgesteld analyse locatie en finca’s analyse locatie en finca’s visie op loacatie visie op finca’s visie + 1e functioneel en ruimtelijk concept visie + 1e functioneel en ruimtelijk concept analyse, visie, concept, vaststellen concept

maand

week

datum

actie

46 47 december 2011 48 2-12-2011 mentorengesprek 49 50 51 kerstvakantie 52 kerstvakantie januari 2012 1 2 2e commissie 3 4 februari 2012 5 6 overleg mentor 7 8 9 maart 2012 10 3e commissie

werkzaamheden

vertalen concept naar schetsontwerp vertalen concept naar schetsontwerp schetsontwerp + doorsneden schetsontwerp + referentiebeelden schetsontwerp + doorsneden+referentiebeelden start definitief ontwerp DO + doorsneden + sfeercollages DO + doorsneden + sfeercollages DO + doorsneden + sfeercollages DO + doorsneden + sfeercollages DO + doorsneden + sfeercollages DO + doorsneden + sfeercollages vaststellen DO + keuze deeluitwerkingen

maand

week

datum

actie

april 2012 mei 2012 juni 2012 juli 2012

11 16-3-2012 afstudeersalon 12 13 14 15 overleg mentor 16 17 18 4e commissie 19 20 21 22 23 overleg mentor 24 25 26 27 28 12-7-2012

werkzaamheden DO + doorsneden + sfeercollages + deeluitwerkingen DO + doorsneden + sfeercollages + deeluitwerkingen DO + doorsneden + sfeercollages + deeluitwerkingen deeluitwekringen deeluitwekringen deeluitwekringen deeluitwekringen vaststellen datum T3, vaststellen DO en uitwerkingen deeluitwerkingen deeluitwerkingen + sfeercollages + overzicht presentatie deeluitwerkingen + sfeercollages + overzicht presentatie maken presentatietekeningen e.d. maken presentatietekeningen e.d. maken presentatietekeningen e.d. maken presentatietekeningen e.d. maken presentatietekeningen e.d. maken presentatietekeningen e.d. deadline T3

ADVISEURS

De heer M. Franch (Docent ESTAB, Escola Technica Superior d’ Architectura de Barcelona) De heer E. Peeters (Manager sitchitng AAP) De heer D. van Gennep (Directeur Stichting AAP) De heer E. De Jong (Artis-hoogleraar UvA) De heer Hiddigh (Hoofd concept en ontwerp project DPE Next) De heer L.J.B. Reusen (Project manager Diergaarde Blijdorp)

Literatuur: Baratay, E, Hardouin-Fugier, E (2002) A history of zoological gardens in the west Reaktion books LTD Hancocks, D ( 1980) A different nature, The paradoxal world of zoos and their untcertain future University of california press De Vries, J, Weeber, C, Backer, A.M. (1986) Diergaarde Blijdorp De Hef Uitgevers Asensio, Francisco (1997) Theme and Amusment Parks Arco Smit, P (1988) Een Amsterdamse tuin Rodopi Stelt, van der, H (1989) De bomen in Artis en Hortus Artis Hasselman, B, Meijs, M (1975) Natura Artis Magistra; Het park, de gebouwen en de kooien in de 19e eeuw Spruijt Frisch, von, K, Frisch, von, O, Duffels-van Egmond, G (1976) Bouwmeesters in de Dierenwereld Spectrum Bahamón, A, Pérez, P (2009) Analogies between the animal world and contemporary architecture Parramón Dierenpark Emmen (2010) Oog op de toekomst Dierenpark Emmen Zwieten, van, K (1982) 125 jaar diergaarde Rotterdamse Diergaarde Hiddingh, H, van Houten, J, (1995) ’n Metamorfose Dierenpark Emmen 60 jaar Noorder Dierenpark Emmen Smit, P ( 1988) Artis, Een Amsterdamse Tuin Rodopi BV Nieuwendijk, J.G. (1988) Artis 150 jaar Stichting tot instandhouding van de Diergaarde van het Koninklijk Zoologisch Genootschap Natura Artis Magistra te Amsterdam Hooff, van , A, (2003) Burgers’ Zoo Een reis om de wereld in een dag Burgers’ Zoo Arnhem Noordermeer, L (2008) Diergaarde Blijdorp Gids Diergaarde Blijdorp Communicatie Vries, de, J (1986) Ir. S. Van Ravesteyn Diergaarde Blijdorp Uitgeverij de Hef Hooff, van, A, Burgers’ Zoo Arnhemse Courant en Gelders Dagblad Ames, Eric, (2008) Carl Hagenbeck’s Empire of Entertainments, University of Washington Press, Seattle Gretzschel, M, Gille, K, Zapf, M (2009) Hagenbeck, Ein Zoologisches Paradies Hundert Jahre Tierpark in Stellingen, Edition Temmen Hendriks, M (augustus 2006) In Emmen blijft Amerika een Illusie Blauwe Kamer

BRONNEN Websites: www.AAP.nl www.artis.nl www.burgerszoo.nl www.diergaardeblijdorp.nl www.dierenparkemmen.nl www.nvdzoos.nl www.eaza.net www.isis.org www.IUCN.org www.IUCN.nl www.nederlandsesoorten.nl www.natura2000beheerplannen.nl www.iucnredlist.org