MEER LEZEN
PRAKTISCHE HANDLEIDINGEN EN AANBEVELINGEN Taufer, B., Lebendige Traditionen und Tourismus. Ein Leitfaden zur Angebotsgestaltung und vermarktung, Hochschule Luzern, 2012. Deze Zwitserse publicatie bevat vier uitgewerkte voorbeelden van de geslaagde toeristische ontsluiting van ICE-praktijken. Deze werden gerealiseerd door samenwerkingen tussen de domeinen cultuur en toerisme, stedelijke en regionale overheden, en de eigenlijke ICE-beoefenaars / traditiedragers. De auteurs van Lebendige Traditionen und Tourismus werkten een stappenplan uit voor de ontwikkeling van een toeristisch ICE-aanbod. Ze formuleerden doelen, kernvragen en aandachtspunten. Ten slotte gaan ze kort in op 10 ‘succesfactoren voor toeristische valorisatie van immaterieel erfgoed’. Naast de Duitstalige publicatie is er ook een Franstalige samenvatting beschikbaar. van der Zeijden, A., 'Cultural Tourism and Intangible Heritage: A Critical Appraisal and Policy Guidelines', in: W. Munsters en M. Melkert (eds.), Anthropology as a Driver for Tourism Research, Antwerpen en Apeldoorn, Garant Uitgevers, 2015, p. 191-202. In het artikel Cultural Tourism and Intangible Heritage wordt de vraag gesteld hoe duurzame vormen van toerisme kunnen worden ontwikkeld, die de integriteit van immaterieel erfgoed respecteren. De auteur stelt dat ook UNESCO voorzichtig is om toerisme in te zetten voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed (cfr. de operationele richtlijnen bij de UNESCO Conventie van 2003 voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed). Toerisme wordt vaak gezien als een bedreiging voor culturele diversiteit. Tegelijk brengt toerisme geld binnen. Deze middelen kunnen worden gebruikt om immaterieel erfgoed voort te doen leven. Toerisme kan ook de eigenwaarde van lokale gemeenschappen vergroten. Het artikel biedt een aantal praktische richtlijnen om het risico op commodificatie en overcommercialisering tegen te gaan. De auteur beargumenteert dat succesvolle toeristische ICE-projecten mogelijk zijn, dit zolang de ICE-gemeenschappen begeleid worden en van meet af aan in het toeristische ontwikkelingsproces betrokken zijn. Deze publicatie kopen (34,90 euro) Jacobs, M. en Walterus, J., ‘Cultureel erfgoed: ook toeristisch door bestemming?’, in: faro | tijdschrift over cultureel erfgoed, 7 (2014) 1, p. 64-72.Dit artikel heeft het over cultureel erfgoed en toerisme in Vlaanderen in de 21ste eeuw. Onder de noemer cultureel erfgoed vallen musea, archieven,
erfgoedbibliotheken,
immaterieel
erfgoed
en
(volks)cultuur
van
alledag,
erfgoedvrijwilligerswerk en erfgoedverenigingen. Belangrijke vraag die in het artikel wordt behandeld, is wat cultureel erfgoed kan bijdragen tot toerisme, en omgekeerd. De auteurs kaderen de begrippen erfgoed en toerisme in de Vlaamse context en wijzen op een aantal spanningsvelden tussen beide
1
sectoren. Het artikel reikt een aantal uitgangspunten aan voor dialoog en samenwerking tussen de toeristische en erfgoedsector, m.n. elkaars rol en functie respecteren, elkaars expertise delen, en elkaars eigenheid en autonomie erkennen. De auteurs halen de Kaderconventie van de Raad van Europa over de waarde van cultureel erfgoed (Faro, 2005) aan en benadrukken het concept ‘duurzame ontwikkeling’ als brug en katalysator. Er worden voorts een aantal referentiekaders en nieuwe methodes aangereikt om als erfgoed- en toeristische sector mee aan de slag te gaan: R.A. Stebbins (‘serious leisure’), K. Ribbens (‘alledaagse historische cultuur’), UNESCO’s ‘safeguarding’ paradigma, D. MacCannel (‘staged authenticity’), J. Urry (‘tourist gaze’) en het werk van onderzoekers N. Salazar en B. Kirshenbatt-Gimblett. Download dit artikel
ICE & TOERISME OP EEN WERELDERFGOEDSITE Bacuez, P.J., Intangible heritage, tourism and raising awareness on Kilwa Kisiwani and Songo Mnara, 2009, Dar es Salaam, UNESCO. Dit rapport beschrijft de (beperkte) toeristische ontwikkeling van de werelderfgoedsites Kilwa Kisiwani en Songo Mnara (Tanzania). Enerzijds beschrijft de auteur uitvoerig het aanwezige immaterieel erfgoed in deze gebieden, anderzijds gaat hij in op de aspecten ervan die dreigen te verdwijnen en de oorzaken hiervan. De auteur reikt concrete manieren aan om het immaterieel erfgoed te borgen, en meer algemeen, om duurzaam toerisme te ontwikkelen in deze regio. Download dit artikel Keitumetse, S. en Nthoi, O., ‘Investigating the impact of world heritage site tourism on the intangible heritage of a community: Tsodilo Hills World Heritage site, Botswana’, in: International Journal of Intangible Heritage, 4 (2009), p. 143-150. ‘Hoe heeft toerisme naar de werelderfgoedsite Tsodilo Hills (Botswana) het immaterieel cultureel erfgoed dat er aanwezig is, beïnvloed?’ is de vraag die centraal staat in dit artikel. De hypothese van de auteurs is dat veranderingen in waarde die worden geassocieerd met de productie van materiele cultuur, een impact hebben op het systeem van traditionele kennis van een gemeenschap. Dit brengt vervolgens veranderingen met zich mee in de socio-culturele praktijken en de netwerken binnen deze gemeenschappen. Volgens de auteurs heeft er op Tsodilo Hills een zeer duidelijke omslag plaatsgevonden sinds het gebied tot werelderfgoedsite is benoemd: van ‘traditionele’ ambachtelijke productie,
omwille
van
sociaal-culturele
noden
(vb.
halskettingen
maken
als
huwelijksgeschenk/bruidsschat) naar productie voor sociaal-economische doeleinden (productie voor verkoop halskettingen aan toeristen, om in levensonderhoud te voorzien). De auteurs concluderen dat de aanwijzing als werelderfgoedsite een negatieve impact heeft gehad op het immaterieel cultureel erfgoed in het gebied. Traditionele manieren van kennisoverdracht zijn gewijzigd en de productie van materiele cultuur vindt nu hoofdzakelijk plaats omwille van economische doeleinden, i.p.v. sociaalculturele.
2
Download dit artikel Lloyd, G. en Nelson, F., ‘Cambodian experiences of the manifestation and management of intangible heritage and tourism at a World Heritage Site’, in: Staiff, R., Bushell, R. en Watson, S. (eds.), Heritage and Tourism. Place, encounter, engagement, Londen en New York, Routledge, 2013, p. 228-250. Dit artikel gaat over Angkor (Cambodia) en over de onderlinge verwevenheid van materieel en immaterieel erfgoed op deze werelderfgoedsite. Het beheer en de presentatie van de monumentale site kwam altijd op de eerste plaats – dit al sinds de koloniale periode en nog eens zo sterk onder invloed van de traditionele westerse conservatietheorieën. ICE is in Angkor aanwezig in verschillende vormen: overgangsrituelen, landbouwgerelateerde ceremonies, ambachtelijke praktijken, performing arts (dans, zang, muziek), etc. De auteurs wijzen er op dat de beheerders van de site ook aandacht moeten schenken aan veranderingen, onder invloed van toeristische consumptie, van het aanwezige immaterieel
cultureel
erfgoed.
Hieronder
verstaan
ze
standaardisering,
commodificatie,
homogenisatie, fossilering en verlies van authenticiteit van culturele presentaties en praktijken, en decontextualisering. Een gebrek aan bewustzijn en respect voor de hedendaagse spirituele aspecten van
het
landschap,
commercialisering
en
commodificatie,
aangepaste
en
vereenvoudigde
voorstellingen van tradities voor toeristische consumptie, het bevriezen van cultuur en de ontkoppeling van het levende landschap zijn de uitdagingen m.b.t. ICE waar het beheer voor wordt gesteld. De auteurs beargumenteren dat het management van de Angkor werelderfgoedsite op een betekenisvolle en gepaste manier het hedendaagse ICE zou moeten incorporeren in de toeristische ervaring. Sinds 2001 zijn verschillende programma’s ontwikkeld die hier een start mee maken. Deze worden in het artikel toegelicht. Deze publicatie kopen ($ 44,95)
DIVERS Willockx, E. ‘Uitbouw van een duurzaam toerismebeleid rond immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen, gegeven de Unescorichtlijnen opgenomen in de conventie ter ‘borging’ van het Immaterieel
Cultureel
Erfgoed’
(onuitgegeven
masterscriptie
Universiteit
Antwerpen),
academiejaar 2012-2013. Willockx schreef een masterscriptie over immaterieel erfgoed en toerismebeleid in Vlaanderen, met als cases de Ros Beiaard- en Reuzenommegang in Dendermonde en het Krakelingenfeest en de Tonnekensbrand in Geraardsbergen. Download deze scriptie Horjan, G., ‘Traditional Crafts as a New Attraction for Cultural Tourism’, in: International Journal of Intangible Heritage, 6 (2011) 6, p. 45-56.
3
Dit artikel gaat over het project CRAFTATTRACT, een samenwerking tussen een Kroatisch en een Sloveens museum. De musea hebben getracht traditionele ambachten in de grensstreek tussen beide landen te promoten als nieuw cultuurtoeristisch product. Het doel: duurzaam toerisme ontwikkelen en een basis voor het voortbestaan van deze ambachten bekomen. Ook kennisoverdracht en educatie waren belangrijke objectieven. Het artikel gaat in op de uitdagingen waarmee men in het project werd geconfronteerd, m.n. de spanning tussen de verwachtingen van de toeristische en deze van de erfgoedsector. Een van de grootste moeilijkheden was een constructieve samenwerking met de commerciële toeristische sector opbouwen. Er bestond bij hen nl. geen interesse om bvb. tours te organiseren naar openluchtmusea, traditionele markten, werkplaatsen van ambachtslui,… Positieve uitkomst van het project was de oprichting van twee coördinerende centra en de oprichting van een database over ambachten in de grensregio, alsook het organiseren van een tentoonstellingsreeks en een expertenbijeenkomst. Download dit artikel Takuya Soma en Battulga Sukhee, ‘Altai Kazakh falconry as “heritage tourism”: the Golden Eagle Festivals of Western Mongolia’, in: International Journal of Intangible Heritage, 9 (2014) 9, p. 135-147. Valkerij, het jagen met steenarenden op vossen voor hun pels, en dit vanop paarden, werd in Mongolië oorspronkelijk door nomadische herdersvolkeren beoefend. Sinds de jaren 2000 worden er ook festivals rond georganiseerd, waar heel wat buitenlandse toeristen op afkomen. De traditionele kennis die verbonden is aan het temmen van de arenden en het eigenlijke jagen met de vogels verdwijnt meer en meer op de achtergrond. De nadruk ligt de laatste jaren op toeristische demonstraties (tijdens de festivals, maar ook erbuiten), en de handel in arenden. Dit laatste is erg nefast voor het voortbestaan van de vogelpopulatie. De twee festivals brengen weinig lokale bewoners op de been. Zij hebben geen gevoel van ‘ownership’ over het festival en ondervinden weinig of geen positieve economische effecten van de aanwezigheid van buitenlandse bezoekers. Positieve effecten die worden genoemd zijn dat de demonstraties en festivals een belangrijke reden zijn geweest om de valkerijcultuur in leven te houden en dat deze er mede voor hebben gezorgd dat de valkerij in 2010 werd opgenomen op de Representatieve Lijst voor immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO. Negatieve effecten zijn dat de shift van jagen met de vogels, naar demonstraties geven met de vogels een ‘decontexualisering’ betekent. De meeste ‘jagers’ zijn tegenwoordig vogel-bezitters, die niet met de dieren jagen en zich ook niet bekommeren om het beschermen van de natuurlijke omgeving. De auteurs concluderen dat de valkerij niet kan worden bewaard buiten de originele context (namelijk het herdersleven gekenmerkt door transhumance). Aan het eind van het artikel formuleren ze enkele voorstellen voor verandering waardoor de valkerij levensvatbaar (‘viable & culturally sustainable’) zou kunnen blijven. Download dit artikel
4
George, W.E., ‘Intangible cultural heritage, ownership, copyrights, and tourism’, in: International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 4 (2014) 40, p. 376-388. De auteur heeft het in dit artikel over kleine, landelijk gesitueerde gemeenschappen die betrokken zijn bij cultureel erfgoedtoerisme. De auteur werkt twee cases uit, m.n. Lunenburg, Nova Scotia en St. Jacob’s, Ontario (beide in Canada). De toegenomen commodificatie van cultuur, als gevolg van toerisme, roept vragen op over intellectuele eigendom, traditionele kennis en copyrights. De ‘bescherming’ van ICE is een onopgeloste kwestie in dit commodificatieproces. De centrale vragen in dit artikel zijn ‘Bezit een gemeenschap zijn eigen, te onderscheiden ICE? In hoeverre kunnen wetten de verspreiding van ideeën controleren? Heeft het zin om culturele praktijken van een gemeenschap als hun eigendom te beschouwen dat niet mag worden bestudeerd, geïmiteerd of aangepast zonder toestemming?’ De auteur besluit met de vraag of er een eerlijke en duurzame manier is om met immaterieel erfgoed om te gaan, die alle stakeholders ten goede zou komen en ICE ook borgt naar komende generaties toe. Ze stelt een aantal pistes en strategieën in deze richting voor. Het artikel is niet vrij toegankelijk (login vereist). Wel is er een Slideshare presentatie beschikbaar.
5
