Šporkův Kuks Barokní p erla n a Lab i
Kuks Šporka
Per ła b a ro k u n a d Ł a b ą
D uch míst a a k ra j iny Je to jen náhoda, nebo skutečný genius loci? Na horním Labi mezi Jaroměří a Dvorem Králové leží vesnička Heřmanice, rodiště císařského generalissima Albrechta z Valdštejna,
Živ ý pram en
Żyw e ź ró dł o
Hrabě Špork, poučen a okouzlen velkolepým společenským životem a uměleckým provozem ve Versailles na dvoře Ludvíka XIV., neváhal ani okamžik a jakmile se dověděl, že v neobydleném údolí u Labe pramení trojí vydatný zdroj vody, o němž místní lidé prohlašovali, že je léčivý, dal pražským doktorům prozkoumat jeho složení. Po obdržení kladného stanoviska se v jeho podnikavé mysli začala rodit vidina „pozemského ráje“.
Hrabia Špork, zafascynowany bogatym i aktywnym życiem towarzyskim i artystycznym na dworze Ludwika XIV w Wersalu, nie wahał się ani przez chwilę, gdy się dowiedział, że w niezamieszkanej dolinie Łaby znajduje się potrójnie wydajne źródło wody, o której lokalni mieszkańcy mówili, że jest lecznicza. Natychmiat zlecił praskim doktorom zbadanie jej składu. Kiedy otrzymał opinię potwierdzającą jej lecznicze właściwości, w jego przedsiębiorczej głowie zaczęła się rodzić wizja „ziemskiego raju“.
a jen čtyři kilometry proti proudu řeky se vine malebné údolí dnešního Kuksu, založeného tehdy třicetiletým hrabětem Františkem Antonínem Šporkem (1662–1738).
Du c h m i e j s c a i k raj o braz u Czy to przypadek, czy prawdziwy genius loci? W górnym biegu Łaby, pomiędzy Jaroměřem i Dvorem Králové, leży wioska Heřmanice, w której przyszedł na świat cesarski generalissimus Albrecht Wallenstein, a tylko cztery kilometry dalej pod prąd rzeki roztacza się malownicza dolina obecnego Kuksu, założonego przez trzydziestoletniego wówczas hrabiego Františka Antonína Šporka.
Projektem pověřil italského architekta G. B. Alliprandiho. Nad pramenem nejprve vztyčil kostelík Nanebevzetí Panny Marie a v průběhu roku 1694 už vystavěl zatím jen dřevěnou provizorní lázeň, první lázeňské budovy pro hosty, kolonádu, zámeckou kuchyni a panskou stáj. Zámeček byl zároveň lázní s oddělením pro muže a ženy, kteří v malovaných kójích podstupovali předepsané koupele a podle potřeby si dopřávali studenou či ohřívanou vodu.
Opracowanie jego projektu zlecił włoskiemu architektowi G. B. Alliprandiemu. Nad źródłem najpierw zbudował kościółek Wniebowzięcia NMP, a w 1694 roku już budował prowizoryczne łaźnie, najpierw tylko drewniane, pierwsze zabudowania uzdrowiskowe dla gości, promenadę, kuchnię zamkową i dworską stajnię. Pałacyk spełniał funkcję łaźni z sekcją dla mężczyzn i kobiet. W malowanych kojach kuracjusze odbywali tam zapisane im kąpiele i według potrzeb korzystali z zimnej lub podgrzewanej wody.
K vo doléčb ě tě la pa t ři la i p éče o duš i V interiérech zdejších domů a na podstavcích soch byly k vidění (v některých místech jsou dosud) moralistní nápisy ve verších. Hosté se účastnili bohoslužeb, občas „kázal“ i sám František Antonín Špork. Hrabě ale především dbal o to, aby se jeho návštěvníci ani na chvíli nenudili. Podnikali vycházky do okolí, sportovali, stříleli do terčů a v blízkých lesích se účastnili vítané zábavy pro urozené panstvo – tzv. parforsních honů (férového lovu s psí smečkou). V roce 1695 Špork dokonce založil Řád sv. Huberta, jehož byl sám Velmistrem a prestižním členem se stal i císař Karel VI. Kukský Comoedien-Haus, v čele s principálem, hercem i autorem Henrichem Rademinem, hostil divadelní soubory z celé Evropy. Toto třetí nejstarší barokní divadlo v Čechách zažilo i produkce benátské Peruzzi-Denziovy operní společnosti, která se v Kuksu poprvé představila 15. srpna 1724. Zpěváky v Benátkách pro ni vybíral sám Antonio Vivaldi.
Wo d o l e c z n i c t w o c i ał a z w i ąz an e by ł o t e ż z p i e l ę gn ac j ą d u s z y We wnętrzach tutejszych domów oraz na cokołach rzeźb można było zobaczyć (w niektórych miejscach zachowały się do dnia dzisiejszego) krótkie moralistyczne sentencje pisane wierszem. Goście uczestniczyli w mszach, czasami „kazania prowadził“ też osobiście František Antonín Špork. Hrabia jednak dbał przede wszystkim o to, aby jego goście mieli zajętą każdą chwilę: chodzili oni na spacery, uprawiali sport, strzelali do tarczy, a w pobliskich lasach uczestniczyli w popularnej rozrywce możnych – tzw. polowaniach „par force“ (polowaniach fairplay z udziałem psów). W 1695 roku Špork założył Zakon Świętego Huberta, którego był osobiście Wielkim Mistrzem, a prestiżowym członkiem został nawet cesarz Karol VI. Comoedien-Haus w Kuksie, na czele z pryncypałem, aktorem i autorem Henrichem Rademinem, przyjmował zespoły teatralne z całej Europy. Ten trzeci najstarszy teatr barokowy w Czechach gościł również produkcję weneckiej spółki operowej Peruzzi-Denziova, która w Kuksie zaprezentowała się 15 sierpnia 1724 roku. Śpiewaków tam występujących wybierał w Wenecji sam Antonio Vivaldi.
Záv o diš t ě, kn ih ov n a a kláš t er – h os pit al Celé to „krásné oudolí“ dělí řeka na levý lázeňský – nebo také světský břeh – a na filozofický a duchovní břeh. Most s pěti sochami harlekýnů přiváděl hosty k závodišti se 40 bizarními trpaslíky ve dvou řadách, kde jezdci na koních soutěžili v jízdě zručnosti. Bylo zde i bludiště, holubník a letohrádek. Zcela stranou po proudu řeky stával Dům filozofů nebo také Dům moudrosti – knihovna a studovna pro lázeňské hosty s ojedinělým fondem 40 000 vzácných knih, často i nekatolických. Výpravné publikace s velkolepými rytinami Michaela Rentze (1698–1758) vydával Špork v Praze, ve Svídnici nebo ve svých dílnách v Lysé nad Labem a Kuksu. Dnešním cílem turistů je monumentální hospital na jižní straně údolí s kostelem Nejsvětější Trojice, šporkovskou rodinnou hrobkou a neopakovatelnou řadou alegorických soch Ctností a Neřestí, které vytvořil sochař Matyáš Bernard Braun. Původně zamýšlený klášter pro celestýnky nakonec získali milosrdní bratři, kteří až po smrti hraběte naplnili jeho přání a věnovali svou péči stovce starých opuštěných mužů ze Šporkova panství. Pomíjivost života tehdy i dnes připomínal Tanec smrti, vymalovaný na chodbě kláštera.
Tor w yś cig ow y, bi bl i ote k a i kla s z t or – h ospi tal Cała ta „piękna dolina“ podzielona jest rzeką na dwie części: lewy brzeg – uzdrowiskowy lub też świecki, oraz prawy brzeg – filozoficzny i duchowy. Most z pięcioma rzeźbami harlekinów prowadził gości na tor wyścigowy z 40 okazałymi krasnoludkami ustawionymi w dwóch szeregach. Był tu również labirynt, gołębnik oraz dworek. Na uboczu stał Dom Filozofów, nazywany też Domem Mądrości – biblioteka i czytelnia dla kuracjuszy z okazałym księgozbiorem 40 000 cennych ksiąg, często również niekatolickich. Wydawnictwa podróżnicze z okazałymi rycinami Michaela Rentya (1698-1758) wydawał Špork w Pradze, w Świdnicy lub w swoich warsztatach w Lysej nad Labem i w Kuksie. Celem dzisiejszych wypraw turystycznych jest monumentalny hospital znajdujący się po południowej stronie doliny z kościołem Najświętszej Trójcy, šporkovskim grobowcem rodzinnym i niepowtarzalnym szeregiem rzeźb przedstawiających Cnoty i Przywary, których autorem jest rzeźbiarz Matyáš Bernard Braun. Klasztor, początkowo przeznaczony dla celestynek, w końcu zdobyli bracia miłosierdzia, którzy dopiero po śmierci hrabiego spełnili jego życzenie, poświęcając się opiece nad setką starych samotnych mężczyzn z posiadłości Šporka. O przemijalności życia wówczas i dziś przypominał „Taniec śmierci“, namalowany na korytarzu klasztora.
N a všt i vt e na pra v é m břehu L a b e
N a p raw y m br z e gu Ł aby w ar t o z o b ac z y ć
Hospital Kuks
Hospital Kuks
Unikátní barokní komplex, jehož stavba byla zahájena v roce 1707. www.hospital-kuks.cz
Unikatowy kompleks barokowy, którego budowę rozpoczęto w 1707 roku. www.hospital-kuks.cz
České farmaceutické muzeum
1
Jediná instituce svého druhu v České republice (s ukázkou nádherné barokní lékárny) představuje vývoj lékáren od 18. století až do 2. poloviny 20. století. www.ceska-apatyka.cz
Galerie českých vín
Czeskie Muzeum Farmacji
2
Galeria Czeskich Win Ekspozycja win czeskiego winiarstwa. Specjalna oferta Traminu białego z nowo odtworzonej winnicy „Nad zamkiem“. www.zamekkuks.cz
N a všt i vt e na le v é m břehu L a b e
N a l e w y m br z e gu Ł aby w ar t o z o b ac z y ć
Ob ec Kuks
Gmina Kuks
Památková rezervace původně založená hrabětem F. A. Šporkem jako Lázně Kuks. www.kuks.cz
Strefa zabytkowa, dawniej Uzdrowisko Kuks założone przez hrabiego F. A. Šporka. www.kuks.cz
Rodinné muzeum historických vozidel a motoristických doplňků. www.revitalizacekuks.cz
1
Jedyna instytucja tego typu w Czechach (pokazująca piękną barokową aptekę) przedstawia rozwój aptek od XVIII wieku do drugiej połowy XX wieku. www.ceska-apatyka.cz
Expozice vín českého vinařství. Speciální nabídka Tramínu bílého z nově obnoveného vinohradu „Nad zámkem“. www.zamekkuks.cz
Historic Car Museum
1
3
Historic Car Museum Rodzinne muzeum pojazdów historycznych oraz akcesoriów motoryzacyjnych. www.revitalizacekuks.cz
2
2
3
3
4
5
Nav š t iv t e v okolí Ku ks u Braunův Betlém a Křížová cesta 21. století
1
2
Fascinující sochařské divadlo ve volné přírodě v Novém lese nad Žirčí, které z pískovcových skal vytvořil M. B. Braun a jeho dílna. Při zpáteční cestě můžete pod Betlémem projít kolem 15 kamenných zastavení soudobé křížové cesty od předních českých sochařů tří generací. www.hospital-kuks.cz www.revitalizacekuks.cz
Lom sv. Klimenta u Stanovic Galerie pod širým nebem k poctě hraběte F. A. Šporka z děl mladých českých sochařek (Symposium Sporck Stanovice).
3
W okolica ch Kuk su w a r t o z ob a cz yć 1
2
4
5
Betlém Brauna oraz Dro ga Krzyżowa XXI wieku Fascynujący teatr rzeźb na łonie natury w Novym lesie nad Žirčí, stworzonych w skałach piaskowca przez M. B. Brauna oraz jego współpracowników. W drodze powrotnej można przejść pod Betlémem obok 15 kamiennych stacji współczesnej drogi krzyżowej dłuta autorów reprezentujących trzy pokolenia czołowych czeskich rzeźbiarzy. www.hospital-kuks.cz www.revitalizacekuks.cz
1
2
4
5
3
Kop alnia św. Klimenta p o d Stanovicami Galeria pod gołym niebem stworzona na cześć hrabiego F. A. Šporka na bazie twórczości młodych czeskich rzeźbiarek (Symposium Sporck Stanovice).
3
Tradičn í akce Obsazení Kuksu
Tra dycyjn e impre zy 1
Připomínka skutečné události z 26. července roku 1729, kdy hradečtí kyrysníci zabavili knihovnu a zatkli jejího majitele – hraběte F. A. Šporka za šíření kacířských knih. www.hospital-kuks.cz
Theatrum Kuks
1
2
Každoroční slavnost požehnání úrody navazuje na šporkovskou tradici, během níž stékalo po kaskádovém schodišti víno. www.vinobranikuks.cz
2
Theatrum Kuks
Váno ční trhy Vítání jara Hudební léto Kuks
3
Winobranie na Kuksie
3
Coroczne święto błogosławienia urodzaju nawiązuje do tradycji šporkovskiej, w trakcie której po kaskadowych schodach spływało wino. www.vinobranikuks.cz
Święto koni, historii i rzemiosł Dzień w siodle, czyli tradycyjna impreza dla miłośnikow koni z pokazem klasycznej i barokowej tresury wraz z zawodami zaprzęgów. Wgląd do tajników dawnych rzemiosł. www.ponycentrum.cz/slavnostikonikuks.htm
Jarmark b ożonaro dzeniowy Muzyczne lato Kuks
Více informací na: www.hospital-kuks.cz
Powitanie wiosny Więcej informacji na: www.hospital-kuks.cz 3
2
Dzięki festiwalowi teatru barokowego, opery i muzyki na Kuks wraca zapomniana sztuka sceniczna i plenerowa, często we wznowionych premierach światowych. www.theatrum.zde.cz
Slavnosti koní, historie a řemesel Den v sedle aneb tradiční akce pro obdivovatele koní s ukázkami drezury klasické i barokní včetně závodu spřežení. www.ponycentrum.cz/slavnostikonikuks.htm
1
Wspomnienie faktycznego wydarzenia z 26 lipca 1729 roku, gdy hradeccy kirasjerzy zajęli bibliotekę i aresztowali jej właściciela – hrabiego F. A. Šporka za rozpowszechnianie heretycznych książek. www.hospital-kuks.cz
Festival barokního divadla, opery a hudby vrací na Kuks zapomenuté jevištní i plenérové umění, často v obnovených světových premiérách. www.theatrum.zde.cz
Vinobraní na Kuksu
Zajęcie Kuksu
D ru g ie t ch n ie ni e Kuk su
D ruhý dec h K uk s u
Dru gi e t c h n i e n i e K u k s u
Cílem velkorysé rekonstrukce hospitalu i lázeňského nábřeží financované z grantů Evropské unie je vrátit baroknímu komplexu jeho někdejší lesk. Na obnově Kuksu se podílejí:
Celem okazałej rekonstrukcji hospitala i uzdrowiskowego nabrzeża, dofinansowanej z Unii Europejskiej, jest przywrócenie barokowemu kompleksowi dawnej sławy. W odbudowie Kuksu uczestniczy:
Obecně prospěšná společnost Revitalizace KUKS, založená v roce 2009 Královéhradeckým krajem a obcí Kuks. V rámci Regionálního operačního programu NUTS II Severovýchod připravuje: rekonstrukci lázeňské kolonády, vybudování Turistického informačního centra, vydání propagačních publikací a DVD, vytvoření naučné stezky Dvanáct zastavení v Kuksu s využitím technologie Bluetooth.
Obecně prospěšná společnost Revitalizace KUKS (spółka pożytku publicznego), założona w 2009 roku przez Kraj Kralovehradecki i gminę Kuks. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego NUTS II Północny Wschód przewidziano: rekonstrukcję promenady uzdrowiskowej, budowę Informacji Turystycznej, wydanie wydawnictw promocyjnych i płyty DVD, stworzenie ścieżki edukacyjnej „Dwanaście przystanków w Kuksie“ z wykorzystaniem technologii Bluetooth.
Ve spolupráci s partnery S. Bohadlem a rodinou Erlebachových plánuje: Muzeum barokního tisku Michaela Rentze a rozšíření expozice Historic Car Museum v Jeschkeho továrně. Projekt má tematickou, časovou a místní návaznost na projekt „Kuks – Granátové jablko“ (NPÚ, územní odborné pracoviště Josefov) podpořený z Integrovaného operačního programu (IOP). Více informací na www.revitalizacekuks.cz, www.npu.cz.
We współpracy z partnerami S. Bohadlem oraz rodziną Erlebach planowane jest stworzenie: Muzeum Druku Barokowego Michaela Rentza oraz rozbudowanie ekspozycji Historic Car Museum w fabryce Jeschkego. Projekt nawiązuje tematycznie, czasowo i terytorialnie do projektu „Kuks – Granatowe Jabłko“ (Narodowy Instytut Zabytków, placówka terenowa Josefov) dofinansowanego ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego. Więcej informacji na www.revitalizacekuks.cz, www.npu.cz.
Vydala Revitalizace KUKS o.p.s. v roce 2011. Foto: Y. B. M. Benčovi, Dušan Erlebach, Jiří Stránský Poděkování za laskavé zapůjčení archivních fotografií paní Jitce Černé, Galerii moderního umění v Hradci Králové, Českému farmaceutickému muzeu. Text: Stanislav Bohadlo a kol. Grafická úprava a tisk: Titty, s. r. o.
Wydawca: Revitalizace KUKS o.p.s. 2011 Zdjęcia: Y. B. M. Benčovi, Dušan Erlebach, Jiří Stránský Za udostępnienie archiwalnych zdjęć dziękujemy pani Jitce Černej, Galerii Sztuki Nowoczesnej w Hradcu Kralove oraz Czeskiemu Muzeum Farmacji. Treść: Stanislav Bohadlo i zespół Opracowanie graficzne i druk: Titty, s. r. o.
