december 2007
Per week 300 mensen getroffen door een hartstilstand Pagina 5 Polar FS1
Eenvoudige, krachtige hartslagmeter met trainingszones!
HART EN BLOEDVATEN
Dossier Diabetes: suikerziekte in opmars
Leven met een hartkwaal
Pagina 7 Polar RS200sd Uitgebreide hartslagmeter voor lopers, met trainingszones, uitgebreid geheugen en loopsnelheid!
De schadelijke werking van tabak
Pagina12 Polar CS200cad Uitgebreide hartslagmeter voor fietsers, met trainingszones, fietssnelheid en cadans!
Pagina 15 www.futurumshop.nl voor de uitgebreide productinformatie en al onze andere sportieve aanbiedingen! Futurumshop zit ook in België en Duitsland www.futurumshop.be | www.futurumshop.de Prijzen zijn geldig t/m 31 januari 2008. Drukfouten voorbehouden.
€ 44,95
uw voordeel 10%
€ 179,95 uw voordeel 22%
€ 129,95 uw voordeel 20%
Een onafhankelijke themabijlage van Mediaplanet, gedistribueerd met de telegraaf
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
“Hart en vaatziekten: het aantal sterfgevallen en patiënten móet omlaag”
D
e meeste mensen overlijden aan hart- en vaatziekten. Wist u dat? Ongeveer 43.000 Nederlanders sterven per jaar aan hart- en vaatziekten, zoals een hartinfarct en een beroerte. Bovendien dragen zo’n 1 miljoen patiënten dagelijks de last van hart- en vaatziekten met zich mee. Veel patiënten kunnen niet of moeilijk meedraaien in de maatschappij. De Nederlandse Hartstichting zet zich in voor mensen met hart- en vaatziekten. Hoewel het aantal sterfgevallen afneemt, neemt het aantal patiënten juist toe. We verwachten dat er in 2020 zo’n 1,3 miljoen harten vaatpatiënten zullen zijn. Dat gaat me aan het hart. Daarom zet ik me dagelijks in voor de strijd tegen hart- en vaatziekten. Eerlijk, het aantal patiënten móet omlaag. Wetenschappelijk onderzoek kan levens redden Als we precies weten hoe hart- en vaatziekten ontstaan, kunnen we veel winst behalen. Wetenschappelijk onderzoek is daarom hard nodig om levens te redden. Onderzoek kan leiden tot nieuwe en veelbelovende behandelingen voor patiënten en toekomstige patiënten. Daarom streven we er naar zeker de helft van onze inkomsten te investeren in wetenschappelijk onderzoek. Laat ik u meenemen naar de toekomst… We willen zo vroeg mogelijk kunnen vaststellen of iemand in de toekomst hart- en vaatziekten zal krijgen. Maar ook bij iemand die al hart- en vaatziekten heeft, willen we er op z’n vroegst bij zijn. Er zullen steeds meer
patiëntvriendelijke en betere technieken komen om dit te realiseren. Zo kan de behandeling zo snel mogelijk van start gaan bij mensen die hart- en vaatziekten zullen krijgen of al bij zich dragen. Op die manier willen we deze ziekten afremmen, stopzetten of zelfs helemaal voorkómen.
Ongeveer 43.000 Nederlanders sterven per jaar aan hart- en vaatziekten, zoals een hartinfarct en een beroerte. Daarnaast willen we schade die nu nog onherstelbaar is kunnen repareren. Bij veel hart- en vaatpatiënten zijn het hart en/of de bloedvaten beschadigd. Zo kan een hartinfarct een stuk hart doden. Het is van levensbelang dat we deze schade kunnen herstellen. Helaas slagen de huidige behandelmethoden hier niet in. Wetenschappelijk onderzoek kan hier verandering in brengen. De schade zou gerepareerd kunnen worden door het inbrengen van lichaamseigen stamcellen. De doorbloeding van het hart zou kunnen verbeteren als we een manier vinden om de vorming van nieuwe bloedvaten te stimuleren.
°
INHOUD
Gezond hart en vaatstelsel P. 4 Als elke seconde telt… P. 5 belangrijke feiten over cholesterol P. 6 Erectieproblemen P. 6 Dossier Diabetes P. 7 de thuistest P. 9 Ben ik zo gezond als het lijkt? P. 9 Behandeling spataderen P. 10 betere behandelmethoden P. 11 Leven met een hartkwaal P. 12
grondig investeren in wetenschappelijk onderzoek om onze droom waar te maken. Met steun van een ieder moeten we het aantal sterfgevallen en patiënten omlaag kunnen brengen.
Een druppeltje bloed In onze toekomstdroom hopen we aan de hand van een druppeltje bloed te kunnen bepalen of iemand hart- en vaatziekten zal krijgen. Het zal nog wel even duren voor we zo ver zijn. In de tussentijd blijven we
De jeugd heeft de toekomst. Toch? P. 13 Om beroerd van te worden… P. 13
Hans Stam, Directeur Nederlandse Hartstichting
Roken: hart-stikke slecht! P. 15 Soms zit het niet goed P. 17 In het kort P. 17 hart- en vaatziekten voorkomen P. 19
Mediaplanet produceert, financiert en ontwikkelt themakranten In pers, online en via broadcasting. www.mediaplanet.com
hart en BLOEDVATEN - publicatie Mediaplanet publishing house B.V.
In samenwerking met: De Nederlandse Hartstichting
Mediaplanet is de leidinggevende Europese uitgever van themakranten in pers, online en via broadcasting.
Project Manager: Edgar van Beem, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 004 • Design: Thomas Rohlfs Production Manager: Judith Kloppenburg, Mediaplanet Publishing Ho 03 • Repro: Thomas Rohlfs Redactie: Vitamedia: Marian Vleerlaag & Irma van der Lubbe
Als u zelf een idee heeft over een onderwerp, of misschien wel een heel thema, aarzelt u dan niet om contact met ons op te nemen. Mediaplanet Publishing House, Kristiina Kansen, Country Manager tel: +31 20 70 77001 www.mediaplanet.com Edgar van Beem
Gedistribueerd met De Telegraaf, december 2007
PFI700067_Telegraaf_260x390_v2.indd 1
30-11-2007 12:11:34
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Gezond hart en vaatstelsel: van levensbelang! Hart- en vaatziekten zijn in ons land nog steeds de belangrijkste doodsoorzaak. Ieder jaar sterven 43.000 mensen aan deze aandoeningen. Een gezond hart en een gezond vatenstelsel zijn dus letterlijk van levensbelang. Door Irma van der Lubbe
O
m te begrijpen wat hart- en vaatziekten zijn en hoe ze kunnen ontstaan, is het eerst goed om te weten hoe dit systeem functioneert. Joop Schreur, cardioloog bij Medisch Centrum Haaglanden, weet het helder uit te leggen: “De mens is een organisme waarvan de cellen zuurstof nodig hebben om te kunnen functioneren. Die zuurstof ademen we in, en via de longen komt deze in het bloed terecht. Door de samentrekkingen van de hartspier wordt vervolgens het bloed door de bloedvaten het lichaam rondgepompt, naar de cellen die de zuurstof uit het bloed opnemen. Je kunt het een beetje vergelijken met een verwarmingsinstallatie, waarbij het water via een pomp door een buizenstelsel naar de verschillende kamers wordt gestuwd.”
hele bloedsomloop bevat ongeveer vijf liter bloed en bij iedere hartslag wordt zo’n zestig milliliter bloed doorgepompt.”
hersenen zijn heel erg zuurstofgevoelig, die van bijvoorbeeld de spieren of de darmen veel minder. De grootste boosdoener in dit geheel is leeftijd; naarmate
Vaatziekten zijn slagaderziekten Wanneer het bloedvatenstelsel gebreken gaat vertonen, krijgen de cellen onvoldoende zuurstof. “Vaatziekten zijn in feite slagaderziekten, want deze vaten zorgen voor het zuurstoftransport”, legt Schreur uit. “Doordat de cellen onvoldoende zuurstof krijgen, gaan ze minder goed functioneren en kun je ziek worden of zelfs dood gaan. Wat voor ziekte je krijgt, hangt veelal af van de zuurstofgevoeligheid van de cellen en de ernst van het zuurstoftekort. Die in de
“Vaatziekten zijn in feite slagaderziekten, want deze vaten zorgen voor het zuurstoftransport” je ouder wordt, gaat het systeem gewoon gebreken vertonen. Een gezonde of ongezonde levenstijl kan dit echter respectievelijk positief en negatief beïnvloeden.”
Aderen en slagaderen Belangrijk om te weten is dat de bloedvaten bestaan uit een aderdeel en een slagaderdeel. “Dat zijn twee wezenlijk verschillende delen”, benadrukt Schreur. “Als de cellen de zuurstof hebben opgenomen, wordt het zuurstofarme bloed weer in de richting van het hart gepompt. Dit gebeurt via het aderstelsel. Op de weg daarheen neemt het ook allerlei afvalstoffen mee. Dit ‘afgewerkte’ bloed wordt weer ververst in de longen en stroomt vervolgens door het slagaderstelsel weer naar de cellen. Deze ge-
Hart- en vaatziekten in cijfers • In 2004 stierven 21.696 mannen(= 33 procent van alle gestorven mannen) en 23.749 vrouwen (= 34 procent van alle gestorven vrouwen) aan een hart- of vaatziekte. • De leeftijd waarop mannen overlijden aan hart- en vaatziekten ligt over het algemeen tien jaar lager dan die van vrouwen. • Met 10.012 sterfgevallen (5.543 mannen en 4.469 vrouwen) is het hartinfarct de belangrijkste doodsoorzaak. • Ondanks de vergrijzing en de groei van de bevolking neemt de sterfte door hart- en vaatziekten af, zowel bij mannen als bij vrouwen. Dit is deels het resultaat van activiteiten op het gebied van preventie en deels van verbeterde zorg.
Bron: Nederlandse Hartstichting
Sanquin, bloed is leven Wie kerngezond is, staat er niet zo snel bij stil. Maar het kan iedereen van de ene op de andere dag gebeuren dat hij een bloedtransfusie of een geneesmiddel nodig heeft dat is gemaakt uit bloed. Dan is het prettig te weten dat er dankzij de vrijwillige inzet van zo’n 450 duizend donors voor iedere patiënt voldoende en veilig bloed beschikbaar is. In Nederland zorgt de Stichting Sanquin Bloed-
geven is een absoluut ongevaarlijke en relatief
ten, zoals leukemie, kregen een geconcen-
derschapsonderzoek. Wist u dat het pro-
voorziening ervoor dat dit bloed wordt afgeno-
eenvoudige manier om levens te redden. Let-
treerde dosis bloedplaatjes. Uit het derde
gramma Spoorloos geregeld gebruik maakt
men, getest, bewerkt en vervoerd naar de zie-
terlijk: voor donors heel even, voor patiënten
bestanddeel van het bloed, plasma, maakt
van deze expertise?
kenhuizen of dat het wordt verwerkt tot
een heel leven!
Sanquin geneesmiddelen voor bijvoorbeeld
Sanquin vriest ook zeldzame rode bloedcellen
patiënten met hemofilie, een verstoord afweer-
in die kunnen worden gebruikt voor patiënten
systeem of brandwonden.
in heel Europa.
geneesmiddelen. Mooi werk; vol passie zetten medewerkers zich in om elke druppel van het
Van bloed tot geneesmiddel
waardevolle donorbloed te benutten voor pa-
Nadat het bloed uitgebreid is getest op virus-
tiënten.
sen als HIV en Hepatitis B en C, wordt het ge-
En nog veel meer
Levensreddend werk
scheiden in rode bloedcellen, bloedplaatjes en
Wat weinig mensen weten, is dat Sanquin
Kortom, levensreddend werk, dat niet mogelijk
Van donor tot patiënt
plasma. Met die ene halve liter van één donor
meer doet dan bloed afnemen en geneesmid-
is zonder de onbaatzuchtige gift van bloeddo-
Door het hele land wordt op meer dan driehon-
kunnen daardoor meerdere patiënten worden
delen maken. Medewerkers verrichten weten-
nors. Meer weten of zelf donor worden?
derd afnamelocaties bloed afgenomen. Do-
geholpen. Zo gingen vorig jaar ruim 550 dui-
schappelijk, vaak baanbrekend onderzoek.
nors vullen een vragenlijst in en ondergaan
zend eenheden rode bloedcellen naar patiën-
Ziekenhuizen laten Sanquin moeilijke labora-
een medische keuring. Daarna geven zij in on-
ten met ernstig bloedverlies, bijvoorbeeld door
toriumtesten uitvoeren. Ook doet Sanquin va-
geveer tien minuten een halve liter bloed. Het
een ongeval of operatie. Meer dan vijftigdui-
lichaam vult het bloed vanzelf weer aan. Bloed
zend patiënten met kwaadaardige bloedziek-
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Als elke seconde telt… Per week worden 300 Nederlanders getroffen door een hartstilstand. Bijna altijd is dat het directe gevolg van een hartaanval, ook wel hartinfarct genoemd. Voorkom of herken het, dan is de kans om te overleven het grootst. Door Marian Vleerlaag
W
at gebeurt er nu precies bij een hartinfarct? Cardioloog Karen Thomas van het Diaconessenhuis in Meppel legt uit: “Bij een hartinfarct is een van de slagaders rondom het hart afgesloten geraakt door atherosclerose – aderverkalking – met stolselvorming. Een deel van de hartspier krijgt hierdoor geen bloed meer en dreigt af te sterven. Dit kan soms leiden tot levensbedreigende hartritmestoornissen, waarbij er geen bloed meer door het lichaam wordt gepompt. Zo krijgen onder andere de hersenen geen zuurstof wat tot de dood kan leiden als er niet wordt ingegrepen – gedefibrilleerd wordt.” Niet elk hartinfarct is fataal, benadrukt de cardioloog. “Niet alle hartinfarcten gaan gepaard met deze ritmestoornissen. Er zijn zelfs patiënten die zich nauwelijks ziek voelen en toch een infarct hebben gehad; een stil infarct noemen we dat. Maar een van de bloedvaten rond het hart is wel degelijk dichtgeslibd en dat veroorzaakt een lit-
teken. Het is dus achteraf altijd te zien.” Reageer snel! De meeste hartpatiënten worden echter wel ziek van een infarct. Zij hebben een beklemmende pijn op de borst die uitstraalt naar arm en rug, voelen zich misselijk en benauwd, transpireren en zijn angstig. “Bij dit soort klachten is het altijd belangrijk om snel medische hulp te zoeken”, aldus Karen Thomas. “In het ziekenhuis kan dan worden nagegaan of er inderdaad sprake is van een hartinfarct en kan beoordeeld worden of een patiënt met een hartinfarct gedotterd moet worden: het afgesloten bloedvat wordt weer geopend en op die manier kan verdere schade aan de hartspier worden voorkomen. Hoe eerder je er bij bent, hoe beter. Maar zeker bij een hartinfarct geldt: je kunt het beter voorkomen dan genezen. Als je een hoge bloeddruk en/of suikerziekte hebt en er zitten hart- en vaatziekten in je familie, houd er dan rekening mee in je levensstijl. Je
zult zelf actief moeten blijven om risicofactoren, zoals overgewicht en roken, te vermijden. Eet gezond en zorg voor veel lichaamsbeweging.” Niet altijd het einde Een hartinfarct komt vaak plotseling maar hoeft dus niet altijd het einde te zijn. Zeker niet als de omstanders op tijd reageren. “Bel altijd 112 als een omstander bewusteloos raakt, want dan kan er sprake zijn van een levensbedreigende ritmestoornis. De eerste zes minuten die het hulpdiensten kost om te arriveren, zijn cruciaal om een leven te redden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat beademing en hartmassage beduidend meer kans tot overleven geven. Het is beter om iets te doen dan om niets te doen”, benadrukt Thomas. “Hoe langer er geen zuurstof is, hoe groter de neurologische schade. Ook de AED, de automatische externe defibrillator, redt levens.”
Wat te doen bij een hartaanval? Raakt een omstander bewusteloos? Bied hulp. De eerste zes minuten na een hartstilstand zijn belangrijk. Bij direct ingrijpen kan de overleving fors worden verbeterd. 1. Bel 112 en vertel waar je bent en wat er aan de hand is. 2. Begin met hartmassage en beademing! Zo blijft het bloed stromen. 3. Gebruik indien beschikbaar een AED (automatische externe defibrillator). Deze apparaten komen steeds vaker op openbare plaatsen te hangen.
Meer dan 65% van alle Nederlanders sterft aan hart-vaatziekten of kanker. Hoe eerder ontdekt hoe groter de kans op genezing. Heeft u reeds klachten of wilt u gewoon weten hoe gezond u bent, boek dan nu uw Total Body Scan. De preventieve onderzoeken via Prescan kenmerken zich door: •
Warm ontvangst en persoonlijk contact met de medisch specialist;
•
Een multidisciplinair team van artsen (dus cardioloog, radioloog, internist en laboratoriumarts);
•
De onderzoeken vinden plaats op één locatie;
•
De uitslag (incl. CD-rom) ontvangt u nog dezelfde dag;
•
Specialistische nazorg;
•
Zeer hoge klanttevredenheid (gemiddeld een 8,5);
Let op! profiteer van ruim 400 Euro voordeel op een Total Body Scan.
“Hadden we het niet gedaan, hadden we hier
nu niet meer gezeten.”
Cees (52) en Corrie (49) Schot, bij beiden in een vroeg stadium een tumor geconstateerd zonder klachten en reeds met succes geopereerd. -BUSINESS CLASS, HARRY MENS-
Bent u al eens voor een Total Body Scan geweest? Vraag dan naar de vernieuwde “Herhaling – Total Body Scan” “Prescan, omdat een vroege diagnose uw leven kan redden”. Amarilstraat 20 - 7554 TV Hengelo - Tel. 074 255 9 255 www.prescan.nl -
[email protected]
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Vijf belangrijke feiten over cholesterol Door Irma van der Lubbe
Feit 1: Het lichaam maakt zelf cholesterol. Ons lichaam gebruikt cholesterol bij de opbouw van lichaamscellen, de aanmaak van hormonen en de spijsvertering. Een deel van het cholesterol dat het lichaam nodig heeft, maakt het zelf aan, vooral in de lever. De rest haalt het uit de voeding. Feit 2: Een op de drie Nederlanders heeft een te hoog cholesterolgehalte. Daarvan merkt hij/zij in eerste instantie niets. Een te hoog cholesterolgehalte is echter een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Een daling van het cholesterolgehalte met een procent kan zorgen voor twee tot drie procent min-
der kans op hart- en vaatziekten. Feit 3: Er is ‘goed’ en er is ‘slecht’ cholesterol. Goed cholesterol (HDL-cholesterol) verwijdert het teveel aan cholesterol in het bloed. Slecht cholesterol (LDL-cholesterol) kan zich aan de vaatwanden hechten, waardoor de doorgang in de bloedvaten nauwer wordt. Gebeurt dit in de kransslagader die het hart van zuurstof voorziet, dan geeft dit een stekende pijn in de borst, de voorbode van een hartinfarct. Feit 4: Gezond eten is essentieel. Belangrijk is om verzadigde vetten (met de V van ‘verkeerd’) te beperken. Dit zijn harde vetten die bijvoorbeeld zitten
in harde margarine, snacks, koekjes, boter. Een gezonder alternatief zijn de onverzadigde vetten (met de O van ‘oké’), zoals boter in knijpflessen, olijfolie en vette vis. Feit 5: Er is een nieuw medicijn De medicijnen die al jaren het meest worden voorgeschreven bij een te hoog cholesterol zijn de zogenaamde statines. Deze remmen de cholesterolaanmaak door de lever. Voor de grote groep mensen die hiermee hun cholesterol niet voldoende kunnen verlagen, is er nu ook een medicijn dat zowel het cholesterol in de lever als in de darm aanpakt en daardoor het cholesterol nog verder verlaagt.
Erectieproblemen als gevolg van hart en vaataandoening Door judith kloppenburg
E
rectieproblemen komen veel vaker voor dan wordt aangenomen. Zeventien procent van de mannen tussen de zeventien en tachtig jaar kampt ermee, en tot veertig jaar heeft tien procent er last van. Bij erectieproblemen wordt vaak meteen gedacht aan een psychische achtergrond, zoals stress en spanning. Maar wat men meestal niet weet, is dat een ongezonde leefstijl en daarmee een slechte conditie van hart en bloedvaten ten grondslag kan liggen aan het ontstaan van de klachten. De meest voorkomende lichamelijke oorzaken van erectieproblemen zijn dan ook een ver-
gestart om de kans op het verder ontwikkelen van hart- en vaatziekten tegen te gaan.
hoogd cholesterol, een hoge bloeddruk en diabetes mellitus. Medische onderzoeken tonen aan dat erectieproblemen bij meer dan de helft van de mannen boven de vijftig jaar worden veroorzaakt door deze hart- en vaatziekten.
kunnen de bloeddruk vaak een heel stuk verlagen. Wanneer dit niet helpt, kan de huisarts bloeddrukverlagende medicijnen voorschrijven.
Hoge bloeddruk Door een hoge bloeddruk kunnen beschadigingen in de vaatwand ontstaan. Op deze beschadigingen kunnen zich vet- en cholesteroldeeltjes afzetten. Dit heeft als gevolg dat het proces van aderverkalking toeneemt en ook de doorbloeding van de penis minder wordt. Ook wordt het ontspannende vermogen van de bloedvaten als gevolg van hoge bloeddruk minder. Gezond en gevarieerd eten en voldoende beweging
handige tips Vette vis eten of slikken Aangeraden wordt om een tot twee porties vette vis per week te eten. Alleen, in de praktijk lukt dit niet altijd. Een capsule met deze essentiële visolie is dan een goede oplossing. Zo wordt vis eten dus vis slikken. Onverzadigde vetzuren De positieve invloed van visolie op de gezondheid worden veroorzaakt door de onverzadigde omega-3-vetzuren. Deze vetzuren vormen de basis van veel functies in het lichaam. Ons lichaam kan deze vetzuren zelf niet aanmaken. Ze moeten dus van ‘buitenaf ’ komen.
Goed voor hart en bloedvaten Cardiologen adviseren visolie om hartfalen tegen te gaan. Onderzoeken wijzen uit dat visolie het risico op hart- en vaatziekten met dertig procent verkleint. Belangrijk is om een combinatie van omega-3- en -6vetzuren te kiezen waarbij de omega 3 het hoogste gedoseerd is. Belangrijke toevoegingen zijn B-vitamines en bètacaroteen (antioxidanten) om het cholesterol- en homocysteïnegehalte te verlagen. Extra inname van onverzadigde vetzuren is eigenlijk vrijwel voor iedereen aan te raden.
nd ke TV be an v
visolie + andere bijzondere vetzuren
Verhoogd cholesterol Een verhoogd cholesterol kan aderverkalking veroorzaken (atherosclerose), waardoor de zwellichamen in de penis niet genoeg kunnen ontspannen en er te weinig bloed naar stroomt. Hierdoor ontstaat er geen of een slechte erectie. Wanneer een te hoog cholesterolgehalte de oorzaak is van een erectieprobleem moet het cholesterolgehalte worden gemeten, waarna een behandeling met een cholesterolverlager (statine) kan worden
Diabetes mellitus Uit onderzoek blijkt dat ongeveer vijgtig procent van de mannen met diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, ook te maken krijgt met erectieproblemen. Bij diabetes mellitus treedt na verloop van tijd verstijving van de bloedvatwanden op en wordt de werking van de zenuwvezels die de bloedvaten aansturen minder (diabetische neuropathie). Dit proces verloopt langzaam en kan door het op peil houden van de bloedsuikergehaltes lang worden uitgesteld.
hooggeconcentreerde visolie voor man en vrouw
Positieve invloed op de gezondheid. Voor elke dag.
Ook goed voor hart en bloedvaten “Ik wil graag in goede conditie blijven!”
en helpt bij de verlaging van het cholesterolgehalte. 60 capsules € 12,95 In de el Mare serie vindt u ook andere varianten.
Verkrijgbaar bij drogisterij, apotheek, reformhuis en gezondheidswinkel. Voor meer informatie: Kernpharm b.v., Postbus 26, 5460 AA Veghel •
[email protected]
www.elmare.nl
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Dossier diabetes Suikerziekte of diabetes mellitus is bezig met een opmars. In 2025 telt Nederland waarschijnlijk een miljoen mensen met diabetes. Een zeer gevaarlijke ontwikkeling omdat de ziekte slopende gevolgen kan hebben voor de gezondheid, vooral schade aan hart en bloedvaten. Door Marian Vleerlaag
Cijfers Nederland telde in 2006 ongeveer 850.000 diabetespatiënten en hun aantal is sterk groeiend. Ongeveer 250.000 mensen daarvan weten het zelf nog niet. De ziekte is een van de grootste bedreigingen van de volksgezondheid in het rijke westen. Wat is diabetes mellitus? Diabetes is niet te genezen maar wel te behandelen en onder controle te krijgen. Het is een chronische stofwisselingsziekte waarbij het glucosegehalte (suikergehalte) in het bloed veel te hoog is. Het lichaam kan namelijk de suikers (glucose) die je via de voeding, uit suiker maar ook zetmeel, binnenkrijgt niet goed verwerken. De glucose komt nog wel in het bloed terecht en wordt ook nog vervoerd naar de spieren en de organen maar de cellen daar kunnen de glucose niet meer opnemen. Hierdoor krijgen spieren, organen en hersenen onvoldoende voeding waardoor ze niet goed functioneren. De kenmerken Het gevolg hiervan is vermoeidheid want het lichaam heeft door het glucosetekort niet de energie om alle spieren en organen te laten werken. De glucose wordt ongebruikt weer uitgeplast, de urine wordt dan ook zoet. Andere symptomen van diabetes zijn: veel plassen en vaak dorst, vaak terugkerende infecties (zoals blaasontsteking), wondjes die niet of moeilijk genezen (bijvoorbeeld aan
de voeten), pijn in de benen bij het lopen en oogproblemen, bijvoorbeeld dubbel, wazig of slecht zien. De oorzaak Om de glucose in de cellen op te kunnen nemen, is insuline nodig: een hormoon dat in de alvleesklier wordt gemaakt. Bij diabetes is er een tekort aan insuline, of de lichaamscellen reageren niet meer goed op de insuline. Waarom het lichaam te weinig insuline maakt of ongevoelig (resistent) wordt voor insuline, is nog niet helemaal duidelijk. Een resistentie tegen insuline gaat bij diabetes type 2 vaak samen met overgewicht. Veel voorkomende oorzaken van dit type diabetes zijn namelijk erfelijke aanleg en overgewicht plus een ongezonde levensstijl met ongezonde voeding.
ziekteproces gaat heel geleidelijk en de symptomen zijn vaak vaag. Daarom lopen veel mensen soms ongemerkt jarenlang rond met diabetes. Naast deze twee belangrijkste vormen zijn er ook andere soorten suikerziekte, bijvoorbeeld zwangerschapsdiabetes. Wie krijgt het? Diabetes type 1 komt op elke leeftijd voor, maar begint meestal bij mensen onder de dertig. Diabetes type 2 kan men ook op alle leeftijden krijgen, maar ontstond vroeger vooral vanaf 65 jaar en ouder (het werd ook wel ouderdomssuiker genoemd). Tegenwoordig lopen alle mensen met overgewicht risico en daarnaast ook mensen van Turkse, Hindoe-
staanse of Marokkaanse afkomst. Door de vergrijzing van de bevolking en door de veranderde leef- en eetgewoontes waardoor diabetes op steeds jongere leeftijd ontstaat, neemt het aantal patiënten met diabetes type 2 sterk toe. Behandelen Iemand met diabetes type 1 zal de rest van zijn of haar leven insuline moeten spuiten. Vaak is dat bij type 2 niet nodig. Soms zijn medicijnen noodzakelijk om de insuline-aanmaak te stimuleren en het lichaam gevoeliger te maken voor insuline. In elk geval is een dieet op basis van een gezonde voeding plus voldoende beweging zeer belangrijk. Daarbij gaat het niet zozeer over het
vermijden van suiker maar om het beperken van verzadigd (slecht) vet om het risico op hart- en vaatziekten te voorkomen. Gevolgen op de langere termijn Een niet-ontdekte diabetes, het niet goed innemen van medicijnen of verkeerd insulinegebruik kan tot grote schade in het lichaam leiden. Van een kransslagadervernauwing of een beroerte tot blindheid en impotentie. Het is dan ook van het grootste belang om bij klachten op tijd het bloedsuiker te testen bij de huisarts. Met één druppeltje bloed is vast te stellen of men diabetes heeft. Een tijdige behandeling kan veel leed voorkomen.
Twee soorten diabetes Er zijn twee soorten diabetes: type 1 en type 2. Bij type 1 maakt het lichaam plotseling vrijwel geen insuline meer aan. Men valt in korte tijd snel af, wordt erg ziek en moet de rest van het leven insuline inspuiten. Diabetes type 2 komt vaker voor. Vroeger vooral op hogere leeftijd maar tegenwoordig ook steeds vaker op jongere leeftijd, zelfs bij kinderen. De alvleesklier werkt niet goed. Of de lichaamscellen reageren slecht op de insuline. Dat gebeurt vooral bij overgewicht. Het
Diabese: de natuurlijke oplossing voor diabetici Wat is Diabese?
26 weken brengt Diabese verlichting met een combi-
de bloedglucosewaarden en de bloeddruk daalden.
bloedonderzoeken. Het afbouwen van reguliere me-
Al vele jaren is drs. Victor Manhave bezig met effec-
natie van kruiden, dieet, lichaamsbeweging en ont-
Voor Azivo reden om door te gaan met het Diabese
dicatie gebeurt op basis van bloedwaarden en in sa-
tieve behandelingen van suikerziekte. Deze behande-
spanningsoefeningen. Vele diabetespatiënten zijn
project.
menspraak met de behandelend huisarts of internist.
lingen zijn allemaal op natuurlijke basis. Met al zijn er-
door de behandeling gezonder geworden.
varing heeft drs. Manhave een uniek behandelconcept
In oktober 2005 startte Diabese, in samenwerking
Wat is Ayurveda?
Deelnemen
ontwikkeld: Diabese. In Diabese zijn oosterse wijs-
met de Haagse zorgverzekeraar Azivo, een pilotpro-
Ayurveda betekent ‘kennis van het leven’ en is een
Meer informatie over Diabese, vergoedingen,
heid en westerse inzichten op succesvolle wijze bij el-
ject voor patiënten met diabetes type II. De resultaten
van oorsprong Indiase geneeswijze die al ruim 5.000
Ayurveda of reacties van deelnemers zijn te vinden
kaar gebracht. De behandeling is gebaseerd op de
zijn opzienbarend. Alle deelnemers verloren gewicht,
jaar wordt beoefend. Ayurveda is gericht op het in ba-
op www.diabese.nl. U kunt ook bellen met 0174-
lans brengen van het lichaam waarbij kruiden en voe-
642646.
gezondheidsleer Ayurveda. In een behandeling van
ding een belangrijke rol spelen. Ayurveda is door de
Diabese in het kort •Begeleiding door een arts •Leefstijlcoaching met meditatie •Inname van geselecteerde kruidenpreparaten •Bewegingstherapie •Dieetvoorschriften •Controle d.m.v. bloedanalyses
Wat kunt u verwachten van behandeling via Diabese?
Wereld Gezondheidsorganisatie reeds in 1978 als of-
•Uw suiker(gehalte) is in balans •U gebruikt geen of veel minder medicatie •Gezonder gewicht •Een verlaagd cholesterol •Een verlaagde bloeddruk •Verlaging gezondheidsrisico’s •Minder spanningsklachten
Landelijk
ficiële geneeswijze erkend.
Dankzij het enorme succes van Diabese zal de Diabese behandeling vanaf begin 2008 op meerdere plaatsen in Nederland mogelijk zijn. Deelnemers aan het Diabese behandelprogramma worden gedurende 6 maanden door een arts begeleid. Het effect van de behandeling wordt gemeten met behulp van Voor meer informatie belt u Azivo op 070 - 440 24 50
Wie “Braamkliniek” zegt, noemt in vrijwel de-
Vaak wordt er gedacht dat spataderen louter
trum veruit de grootste in Nederland is.
der gebruik van een ruggenprik of narcose.
zelfde adem “spataderen”.
cosmetische problemen zijn. In sommige geval-
Alle patiënten worden tijdens het eerste consult
Men hoeft niet nuchter te komen en medicijnen
In de afgelopen veertien jaar is het zelfstandig
len is dat inderdaad zo. Meestal gaat het dan om
in de Braamkliniek door de chirurgen zelf ge-
kunnen gewoon doorgebruikt worden. Van jong
behandel centrum de Braamkliniek in Assen
kleine ontsierende adertjes die weggespoten
zien. De chirurg neemt de anamnese af en on-
tot oud kan in de Braamkliniek geopereerd
uitgegroeid tot het grootste en beste instituut in
kunnen worden.
derzoekt de kleppen in de vaten door middel
worden en de totale behandeling duurt hooguit
Nederland voor de chirurgische behandeling
De meeste spataderen moeten echter geope-
van een kleuren-duplexonderzoek ( echo on-
twee uur.
van spataderen..
reerd worden. Dit gebeurt op vele verschillende
derzoek). De diagnose wordt meteen met de pa-
Vergoeding van de ingrepen is geen probleem,
manieren en met name het laseren is de laatste
tiënt besproken. Mocht een operatieve ingreep
de Braamkliniek heeft met alle zorgverzeke-
Een paar miljoen mensen in Nederland heeft in
tijd vaak in het nieuws.
noodzakelijk zijn, dan wordt een datum in over-
raars een contract.
meer of mindere mate last van spataderen. Je
Wat belangrijk is om de effectiviteit van een be-
leg met de patiënt gezocht. Er wordt rekening
kunt het dus met recht een volksziekte noe-
handelmethode te kunnen beoordelen, is het
gehouden met de persoonlijke omstandighe-
Wilt u meer weten over de Braamkliniek, be-
men.
aantal recidieven, oftewel of de klachten binnen
den van de patiënt.
zoek dan de site: www.braamkliniek.nl. Voor
De oorzaak van spataderen is de slechte wer-
een bepaalde tijd weer terugkomen.
Alle operaties worden in de Braamkliniek on-
vragen kunt u uiteraard ook altijd bellen. Eén
king van de kleppen in de aderen.
In de Braamkliniek is onderzoek gedaan naar
der plaatselijke verdoving uitgevoerd, dus zon-
van de telefonistes zal u graag te woord staan.
De aderen voeren het bloed af, richting het hart.
de verschillende behandelmethodes.
De kleppen zorgen ervoor dat het bloed niet te-
Eigenaar van de Braamkliniek, dr. Edzard
rugstroomt. Wanneer de kleppen niet goed
Braam heeft in 1999 al onderzoek gedaan naar
meer werken, zakt het bloed als het ware steeds
de behandeling van spataderen door middel
weer terug in de vaten van de benen. De druk
van radiogolven en ook het laseren is uitgetest
wordt hierdoor groter, waardoor de aderen
in de Braamkliniek.
gaan uitzetten en de spataderen zichtbaar wor-
Dr. Edzard Braam en zijn team van chirurgen
den op de benen. Op zo’n moment zal een pa-
wensen geen enkele concessie te doen aan de
tiënt vaak zelf al aan spataderen denken en met
kwaliteit van de spataderbehandeling. Vandaar
die vraag naar de huisarts gaan. Soms heeft een
dat de behandeling in de Braamkliniek nog
patiënt echter andere klachten, zoals, onrus-
steeds bestaat uit het traditioneel strippen en de
tige-, branderige-, of vermoeide benen. Ook ec-
muller behandeling.
zeem en dikke enkels kunnen veroorzaakt wor-
In de Braamkliniek worden jaarlijks ruim 3000
den door slecht werkende kleppen in de vaten.
spataderoperaties verricht, waarmee dit cen-
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Gezondheid in eigen hand: de thuistest De totale medische check-up is populair. Steeds meer mensen laten zich screenen in een kliniek. Maar ook thuis gaat de Nederlander op een meer medische wijze met de eigen gezondheid om. De zelftest is in opmars. Door Irma van der Lubbe
U
it voorzorg gaan veel mensen tegenwoordig naar een speciale kliniek voor preventief onderzoek zoals Prescan of Preventicum. Medische specialisten kunnen daar met gebruik van de nieuwste apparatuur scans maken en zodoende een compleet overzicht geven van de gezondheid. Dat is vaak een hele geruststelling. Bovendien kan een eventuele ziekte of aandoening zo vroegtijdig ontdekt worden waardoor de kans op genezing of stabilisatie veel groter is. Iedereen kan bij de klinieken terecht, met of zonder verwijzing van de huistarts, maar niet alle ziektekostenverzekeringen vergoeden het onderzoek.
Hartcheck
Op het gebied van hart- en vaatziekten zijn onder andere de volgende tests verkrijgbaar:
meter meet de onder- en bovendruk en de hartslag.
Cholesteroltest na een vingerprikje wordt op de testcassette een druppel bloed gemeten. De kleur geeft aan hoe hoog het cholesterolgehalte is.
Trombosezelftest voor mensen met trombose. Door een vingerprik en het teststaafje worden bepaalde bloedwaardes vastgesteld. De trombosedienst stelt naar aanleiding hiervan de juiste dosis medicijnen vast.
Digitale bloeddrukmeter wordt vaak gecombineerd met een hartslagmeter. Een goede bloeddruk
Zelf monitoren Nog niet zo lang geleden was het thuis alleen mogelijk om een zwangerschapstest te doen. Momenteel komen er echter steeds meer producten op de markt waarmee thuis de gezondheidstoestand kan worden beoordeeld. Er zijn testen die aangeven of men een bepaalde ziekte heeft en er zijn controlerende of monitoring testen. Hiermee wordt bijvoorbeeld de bloeddruk, het glucosegehalte of de cholesterol gemeten. Handig, maar zelf dokteren kan ook riskant zijn. Ga daarom bij klachten altijd eerst naar de huisarts.
Makkelijk verkrijgbaar Alle zelftesten moeten voldoen aan een keurmerk: een CE-merk. Dat betekent dat de testen voldoen aan de regels van de Europese Richtlijn betreffende medische hulpmiddelen. Zelftesten zijn verkrijgbaar bij de apotheek en de meeste drogisten. Daarnaast is internet een belangrijke leverancier. De prijzen voor de testen lopen sterk uiteen, via internet kan men een vergelijkend warenonderzoek doen.
Ben ik zo gezond als het lijkt? Een hartaanval of een beroerte is altijd iets wat een ander overkomt. Tenminste zo lijkt het. Maar misschien val je toch in de risicogroep? Door Marian Vleerlaag
“
Er zijn drie risicogroepen,” aldus Hoogleraar Frans Moll, vaatchirurg in het Universitair Medische Centrum te Utrecht (UMCU). “Mensen met een genetische aanleg, mensen met een verkeerde levenstijl en mensen met een genetische aanleg én een verkeerde levenstijl. Typisch is”, aldus de chirurg, “dat juist degene die er aanleg voor hebben, extra zin lijken te hebben in dat patatje of die sigaretten.” Genetisch bepaald Mariëtte Duiker (40) komt uit een familie met hart- en vaatziekten. Zowel haar moeder als haar oma overleden op jonge leeftijd aan een beroerte, haar vader heeft hartklachten. “Daarom ben ik twee jaar geleden gestopt met roken. Ik wist dat ik er mijn kans op een beroerte mee vergrootte. Nu ben ik echter tien kilo zwaarder. Dat werkt ook niet in
mijn voordeel. Maandag ga ik naar een diëtiste want in mijn eentje red ik het niet om af te vallen. Vorig jaar heb ik wel een complete check-up laten doen in een kliniek in Duitsland. Daar kwam uit dat ik weliswaar een hoge bloeddruk heb maar ook kerngezonde, sterke aderen. Dat stelt me gerust.” Iedereen onder de scan? Iedereen met een genetische aanleg onder de scan? Frans Moll: “Het heeft zeker voordelen, bij sommigen ben je er op tijd bij en kun je dotteren, opereren
of medicijnen geven”, zegt hij. “Maar scans geven geen complete zekerheid. Je koopt er je gezondheid niet mee af. Soms is er niets te zien en ontstaan er toch problemen. Bovendien: als je een vernauwing in de slagaderen van de hersenen vindt, wil dat niet zeggen dat je automatisch een beroerte krijgt. Maar het levert wel stress op.” Risicofactoren Wat echter altijd goed is om te doen, aldus de chirurg, is beter om de eigen gezondheid denken. “Je hebt verschillende
risicofactoren: leeftijd, geslacht (mannen hebben meer kans) een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, overgewicht, roken en stress. Dus laat dat frietje staan, haat die sigaret, vermijd stress.” Hartkloppingen Ad Scheltens (63). “Twee jaar geleden kreeg ik hartkloppingen als ik me inspande. Het zit niet in de familie maar mijn bloeddruk bleek te hoog en ik was te zwaar, zei mijn huisarts. Ik ben gaan fitnessen bij de fysiotherapeut met speciale cardioapparatuur, mijn hartslag werd gemeten tijdens het sporten. Nu ben ik fitter, kan me naast mijn werk meer inspannen en mijn hart is weer rustig. Sinds de vakantie heb ik echter niet meer gesport en ik groei ook weer. Het is moeilijk om het vol te houden als het zo goed gaat.”
www.laerdal.nl www.medical.philips.com/nl
Niet dwangmatig hardlopen Bewegen is een belangrijk middel om hart- en vaatziekten tegen te gaan, volgens de vaatchirurg. “Maar overdrijf niet. Als je een hele week keihard werkt en je gaat op zaterdag dwangmatig hardlopen dan werkt dat niet in je voordeel. Ga dan liever wandelen. Stress zit in je hoofd, je kunt beter je levenstijl veranderen. Met als bijkomend voordeel: als je lekker in je vel zit, hoef je je ook niet vol te eten.” Gevrijwaard Overigens ben je niet gevrijwaard van hart- en vaatziekten als het niet in de familie voorkomt. Net zoals een genetische aanleg niet hoeft te betekenen dat je problemen krijgt, benadrukt Frans Moll. “Maar het tegengaan van de risicofactoren heb je in ieder geval wel zelf in de hand.”
10
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Behandeling spataderen steeds minder belastend Voorheen waren operatieve ingrepen voor het verwijderen van spataderen vaak pijnlijk. Gelukkig zijn er tegenwoordig methoden die minder belastend zijn en bovendien minder littekens achterlaten. Door Marian Vleerlaag
O
m te voorkomen dat het aderlijke bloed dat vanuit de benen richting het hart stroomt weer terugloopt naar beneden, zitten er kleppen in de stamaderen van onze benen die het bloed tegenhouden. Het bloed kan daardoor tegen de zwaartekracht in het hart bereiken. Als deze kleppen beschadigd raken en gaan lekken, stagneert het bloed in de aderen en neemt de druk op de vaatwand toe. De lager gelegen
Drie tips om klachten van spataderen te voorkomen:
aderen gaan daardoor uitzetten. Wanneer aderen blijvend verwijd zijn, ontstaan er zichtbare vaatkluwen op de benen en spreekt men van spataderen. Schuim en laser Spataderen staan te boek als vrouwenkwaal, maar ook mannen kunnen ze krijgen. De verhouding is echter 4:1. Vanwege het ontsierende aspect laten vooral vrouwen er vaker iets aan doen. “Tot een jaar of zes geleden gebeurde dat voornamelijk door deze slecht functionerende aderen te verwijderen”, vertelt James Lawson, vaatchirurg bij het ziekenhuis Amstelland te Amstelveen en de Jan van Goyenkliniek in Amsterdam. “Dat kan: het bloed neemt dan een andere weg. Dit is echter een vrij pijnlijke ingreep waarmee men al gauw een week tot tien dagen uit de running is. Tegenwoordig zijn er technieken die minder pijnlijk zijn, minder littekens geven en waarmee de patiënt vaak binnen een dag alweer aan het werk kan. Bijvoorbeeld de foam-sclerotherapie. Daarbij worden de aderen ingespoten
3. Voorkom langdurig stilzitten of stilstaan. Probeer bij een staand of zittend beroep toch soms wat rondjes met de voeten te draaien.
1. Voorkom overgewicht. Dat vormt een extra belasting voor de bloedvaten. 2. Zit zo weinig mogelijk met de benen over elkaar. Dat knelt de bloedvaten af.
Nu 50% korting op alle Omega 3 vetzuren De Tuinen heeft een zeer uitgebreid assortiment aan voedingssupplementen ter ondersteuning van hart- en bloedvaten. Zo hebben we veel verschillende soorten Omega vetzuren. Maar daarnaast ook Anti-oxidanten als Alfa Liponzuur en Q10, kruiden als Knoflook, Druivenpit extract en Meidoorn voor een goede conditie van de bloedvaten. De Tuinen heeft altijd een supplement dat specifiek aan uw behoefte voldoet. Wij adviseren u graag bij het maken van de juiste keuze.
% 0 5
G
TIN KOR
Actie geldig t/m 27 december.
met een prikkelende vloeistof die opgeklopt wordt tot schuim. Daardoor blijft de vloeistof langer in de aderen hangen en verkleven ze van binnenuit. Bij twee andere technieken brengt de specialist met behulp van echoapparaat een dunne katheter in de stamader, ter hoogte van de knie of kuit. Deze wordt van binnenuit hetzij met laserenergie [endoveneuze lasertherapie, red.], hetzij met radiofrequentie [VNUS®, red.] dichtgeschrompeld.” Kim Mulders (28) liet zich behandelen aan spataderen “Al sinds mijn dertiende had ik spataderen, bij mij is het erfelijk. Echt veel last had ik er destijds niet van, maar toen ik in de pubertijd kwam, vond ik het erg lelijk. Ik durfde bijvoorbeeld nooit rokjes te dragen. Op mijn zestiende heb ik de kleine adertjes laten dichtspuiten, maar ze kwamen terug. Een jaar later werd ik behandeld met de Mullertechniek. Daarbij worden allemaal kleine sneetjes in je huid gemaakt en met een soort haaknaaldjes worden de adertjes daar doorheen uit je been gehaald. Daarna bleven ze gelukkig weg, tot ik op mijn eenentwintigste zwanger werd. Na mijn zwangerschap werd het weer heel erg, maar ik heb er toen niets aan laten doen. Toen ik in 2006 uitgezwangerd was na de bevalling van mijn tweede kindje, liet ik me behandelen in het ziekenhuis via de stripmethode. Dat ging helemaal mis. Er werd een zenuw
geraakt en ik heb een tijdje nauwelijks kunnen lopen. Op advies van een vriendin heb ik in mei van dit jaar een afspraak gemaakt bij een bekende Rotterdamse kliniek. Bij de eerste afspraak werd meteen een echo gemaakt en ik hoorde ook direct wat de uitslag daarvan was. Niks lange wachttijden dus, zoals ik gewend was. Aan mijn ene been werd ik behandeld via de endolaser. Het is natuurlijk nooit een lolletje, maar de behandeling viel me mee. Het vervelendste is dat je been wordt opgevuld met vocht om verbranding door de laser tegen te gaan. Dat is een rotgevoel, ook als het later weer uitloopt. De napijn was met eenvoudige paracetamol goed te doen. Wat ik heel bijzonder vond, was dat ik na afloop het mobiele nummer van de behandelend arts meekreeg voor het geval er thuis complicaties zouden ontstaan. Klasse vond ik dat. Wel ben ik daarna een week thuisgebleven. Ik werk als verpleegkundige en er was me gezegd dat ik de eerste dagen niet te zwaar mocht tillen en geen zware inspanningen mocht verrichten. Het been ziet er nu een stuk beter uit, met weinig littekens. Maar het belangrijkste vind ik nu dat het gezond is en niet meer moe aanvoelt. Zojuist ben ik behandeld aan mijn andere been via de Mullertechniek. Dit keer zijn er meer aderstukjes verwijderd dan de vorige keer. Dat was wat belastender, maar ook dit been voelt nu gelukkig al minder moe.”
C O U P O N
50% KORTING
UW GEZONDHEIDSPARTNER Naast gewicht; vet- en watermeting!
OP ALLE EIGEN MERK VITAMINES & VOEDINGSSUPPLEMENTEN Alleen geldig tegen inlevering van de volledig ingevulde bon. Niet geldig in combinatie met andere kortingen en/of acties. Actie loopt t/m 31 december 2007, of zolang de voorraad strekt. Naam: voorletters:
M/V
E-mail:
JA, ik wil op de hoogte blijven WWW.DETUINEN.NL
van de producten van De Tuinen.
kijk ook op www.soehnle.com tel: 035-6997359 verkrijgbaar bij o.a.:
Type: Volga
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
11
Meer patiënten, betere behandelmethoden Het behandelen van aandoeningen aan de slagaderen is het werkterrein van de vaatchirurg, dat van de aderen is het terrein van de vaatchirurg en de fleboloog. Hoe zien drie experts de ontwikkelingen op hun vakgebied? Door Irma van der Lubbe
Peter Schlejen, vaatchirurg bij het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda: “Ouderen en mensen met diabetes hebben eerder last van slagaderverkalking. Doordat zowel het aantal ouderen als het aantal diabetici in Nederland toeneemt, zal ook het aantal mensen met slagaderverkalking stijgen. Dat betekent meer vaatchirurgische ingrepen, zoals het maken van een bypass, een omlegging voor een sterk vernauwde of afgesloten slagader. De technieken en materialen die bij vaatchirurgische ingrepen worden gebruikt, worden steeds beter van kwaliteit en maken het mogelijk om meer endovasculaire ingrepen te doen, dat wil zeggen via de lies met een katheter. Ook protheses worden tegenwoordig steeds slimmer gemaakt en bieden nieuwe mogelijkheden. Door dit alles worden sommige zware operaties minder belastend. Men houdt er minder littekens aan over, de opnameduur wordt korter en ook de sterfte door deze operaties neemt af. Neem de zogenaamde ‘broekoperatie’, waarbij een prothese in de aorta wordt aangebracht wanneer deze verwijd is – deze heeft de vorm van een broek, vandaar de naam. Voorheen kregen sommige patiënten tijdens deze operatie een hartinfarct omdat het hart te veel weerstand ondervond tijdens het afklemmen van de grote lichaamsslagader. Als gevolg daarvan stierf zo’n vijf tot acht procent van de geopereerde patiënten in de eerste dertig dagen na de operatie. Deze directe mortaliteit is door de endovasculaire behandeling – de aortastent – inmiddels afgenomen.”
James Lawson, vaatchirurg bij het ziekenhuis Amstelland te Amstelveen en de Jan van Goyenkliniek in Amsterdam: “Door de ontwikkeling van techniek en materialen zijn er tegenwoordig behandelmethoden voor spataderen die veel patiëntvriendelijker zijn dan de zogenaamde ‘stripmethode’. Toch wordt per 1 juli 2007 uitsluitend de stripmethode door zorgverzekeraars vergoed en de nieuwe endovasculaire technieken, zoals de endoveneuze laser en de VNUS, niet meer. Dat vind ik jammer. De nieuwere technieken zijn weliswaar duurder, maar veel patiëntvriendelijker. Bovendien is een patiënt na een stripbehandeling vaak een week tot tien dagen thuis, terwijl deze na een endovasculaire behandeling veelal na een tot twee dagen weer kan werken. Maar ja, dat geld komt natuurlijk uit een ander potje. Het vervelende van de huidige situatie is dat uitsluitend mensen met geld nu kunnen kiezen voor zo’n patiëntvriendelijke behandeling. ‘Jan met de pet’ moet dus de stripbehandeling ondergaan, maar we merken dat veel mensen daar tegenop zien en voorlopig nog maar even wachten met de behandeling van hun spataderen. Daardoor zal de ernst van hun klachten toenemen. Als belangrijkste reden voor het niet langer vergoeden van deze nieuwe behandelingen noemen de zorgverzekeraars het feit dat er nog te weinig bewijs bestaat dat deze behandelingen net zo effectief zijn als de stripmethode. Er bestaan op dit moment echter wel degelijk goede vergelijkende studies die aantonen dat en-
dovasculaire behandelingen net zulke goede, en soms zelfs betere resultaten geven. Aan het eind van 2007 zal deze kwestie opnieuw tegen het licht worden gehouden. Ik verwacht dat de endovasculaire behandelmethoden dan wel weer in de ziektekostenverzekeringen zullen worden opgenomen en voor iedereen bereikbaar zullen zijn.”
land ligt bij kleine, gespecialiseerde zelfstandige behandelcentra waar fleboloog, chirurg en dermatoloog samenwerken. Bundeling van deze drie kennisgebieden geeft naar mijn mening het beste resultaat voor de spataderpatiënt. Doordat de minister het ondernemen in de zorg heeft toegestaan, heeft de ambulante zorg een goede toekomst gekregen. Mede gezien de huidige budgette-
een ziekenhuis worden gedaan. Die investering is voor een ZBC gewoon te groot. Het prettige voor de patiënt is dat een ZBC veelal laagdrempeliger is en kortere lijnen heeft. De patiënt wordt er onderzocht en, als dat mogelijk is, meteen behandeld. Bovendien kunnen de meeste behandelingen er in dagbehandeling worden uitgevoerd. Om die redenen schat ik dat in de toekomst zo’n
peter schlejen
james lawson
robert boonen
Robert Boonen, arts-fleboloog/directeur bij Polikliniek de Blaak in Rotterdam:
ring in de zorg ontstaan daardoor steeds meer zelfstandige behandelcentra die zich specialiseren in één product, in ons geval spataderen. In zo’n ZBC kunnen eenvoudige operatieve ingrepen worden uitgevoerd zonder dat daarvoor al te grote investeringen hoeven te worden gedaan. Een ingewikkelde hartoperatie zal om die reden bijvoorbeeld altijd in
negentig procent van de flebologiebehandelingen buiten het ziekenhuis zullen worden uitgevoerd.”
“Een fleboloog is een arts die zich bezighoudt met stoornissen in de aderlijke bloedsomloop, waaronder de behandeling van spataderen. Ik geloof stellig dat de toekomst van de flebologie in Neder-
BPM280
BPM600T
VIPORT
Polsbloeddrukmeter
Bovenarm bloeddrukmeter
ECG scan
WHO indicatie
smart sense pompsysteem
Meest compact ECG scan
Advies verkoopprijs € 24,95
Advies verkoopprijs € 34,95
Advies verkoopprijs € 379,00
WWW.CRESTA.NL
[email protected]
12
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Leven met een hartkwaal Jan Smink (52) heeft een hoog cholesterolgehalte. Dat zit in de familie, net als de hartproblemen die er uit voortkomen. “Het is als een tikkende tijdbom die zomaar af kan gaan.” Door Marian Vleerlaag
was van een familiare afwijking. Ik wist al dat het bij mij te hoog was, 12,5, en bij bijna al mijn broers en zusjes bleek dat ook zo te zijn. Medicijnen Er waren medicijnen nodig. Alleen een gezondere leefstijl en een streng dieet zijn voor mij niet genoeg. Het lichaam maakt namelijk zelf cholesterol aan in de lever en die fabriek werkt bij mij veel te hard. De medicijnen die ik slikte, werkten bij mij niet of nauwelijks. Twee van mijn broers hebben ondertussen al een hartaanval gehad. Die moeten het nu rustiger aan doen.
“
Ik was twintig toen bij een arbokeuring bleek dat ik een te hoog cholesterolgehalte had. Ik dacht: het zal wel. Je bent jong en denkt niet aan de ellende die dat kan veroorzaken. Tot mijn moeder op
haar vijftigste ziek werd: een van haar kransslagaders was dichtgeslibd. Er bleek een bypass-operatie nodig en vanaf dat moment begon het bij iedereen in de familie te leven. Er werd onderzoek gedaan om te zien of er sprake
Aankondiging van een infarct Ik ben schilder en beweeg daarom de hele dag. Dat helpt maar ik ben ook vaak ergens in een godverlaten oord alleen aan het werk. Ik heb daarom altijd een telefoon bij me en een spray die ik kan nemen zodra ik pijn op mijn borst krijg: een aankondiging van een hartinfarct. Het verruimt je aderen, zo zakt de
aanval af. Toch sta ik er niet te veel bij stil, dan ga je te krampachtig leven. Ik heb ook niet altijd zin om er er over te praten met mijn vrouw en kinderen. Je moet er wel wat van maken. De cardioloog Ik laat drie keer per jaar mijn bloed controleren. De medicijnen hadden niet genoeg effect, mijn cholesterol moest lager. Ik slik nu een medicijn dat er voor zorgt dat de cholesterol ook echt uit je lijf verdwijnt. Dit helpt beter. Het is nu 7,5 – nog te hoog dus. Vorig jaar besloot ik om me te laten doorverwijzen naar een cardioloog, ook onder druk van mijn vrouw. Ik loop al zolang rond met een te hoog cholesterolgehalte, bovendien was ik kortademig. Kijken naar je eigen hart Zo’n hartonderzoek is heel onwerkelijk. Ze spuiten contrastvloeistof in je aderen en dan kun je meekijken op een monitor. Heel gek, kijken naar je eigen hart. En heel vervelend want er bleek al een
ader dichtgeslibd te zijn. Twee weken later hebben ze in het AMC een medicinale stent in mijn vernauwde ader geplaatst. Dat lijkt op een veertje van een balpen. Tijdens de ingreep ben je helemaal bij, het doet geen pijn. Via de slagaders in je pols of lies brengen ze het via een draadje naar de ader in je hart, daar wordt het uitgeklapt zodat het de ader verwijdt. Weten dat het goed zit Nu heb ik meer energie, meer zuurstof. Ik let er op: denk aan wat ik eet, laat die vette hap staan. Ook heb ik een tijdje niet gerookt maar dat is niet gelukt. Alles geprobeerd tot en met acupunctuur aan toe. En toch rook ik weer terwijl ik weet hoe slecht het is. Binnenkort laat ik weer een check doen. Ik wil weten dat het daarbinnen goed zit, anders blijft het spelen in mijn hoofd. Mijn advies: slik niet alleen passief die medicijnen. Ga naar de cardioloog. Te hoog cholesterol voel je niet maar het is een tikkende tijdbom die zomaar af kan gaan.”
7AT IS ER EIGENLIJK AAN DE HAND
!LLEEN HET BESTE IS BIJ ONS GOED GENOEG
3PATADEREN ZIJN VERWIJDE ADEREN WAARIN HET BLOED NIET VOLDOENDE KAN STROMEN (IERDOOR KUNNEN KLACHTEN ONTSTAAN ALS KRAMPEN OF VERMOEIDE EN ZWARE BENEN $AARNAAST ZIJN TINTELINGEN EN RUSTELOZE BENEN OOK BEKENDE KLACHTEN
7IJ GEBRUIKEN DE NIEUWSTE APPARATUUR EN DE MODERNSTE TECHNIEKEN :O HEBBEN WIJ INMIDDELS RUIME ERVARING MET DE %CHOGELEIDE 3CLEROCOMPRESSIETHERAPIE $EZE VERNIEUWDE TECHNIEK IS ZEER GESCHIKT VOOR HET BEHANDELEN VAN SPATADEREN "IJ %CHOGELEIDE 3CLEROCOMPRESSIETHERAPIE WORDT DE IN TE SPUITEN VLOEISTOF VAN TEVOREN OPGESCHUIMD $IT SCHUIM IS DIK EN WERKT DAARDOOR GOED IN OP DE VAATWAND EN ZORGT DAAROM VOOR EEN OPTIMAAL RESULTAAT
6AN ALLE VROUWEN TUSSEN DE EN JAAR HEEFT HIER IN MIN OF MEERDERE MATE LAST VAN /OK MANNEN KENNEN HET PROBLEEM MAAR HUN AANTAL IS AANZIENLIJK KLEINER %R ZIJN VERSCHILLENDE FACTOREN DIE EEN ROL SPELEN BIJ HET ONTSTAAN VAN SPATADEREN %RFELIJKHEID EN LEEFTIJD ZIJN HIERVAN EEN BELANGRIJKE OORZAAK
3TICHTING 0OLIKLINIEK DE "LAAK IS AANGESLOTEN BIJ :ELFSTANDIGE +LINIEKEN .EDERLAND :+. EN IS )3/ GECERTI¼CEERD )N KWAM 3TICHTING 0OLIKLINIEK DE "LAAK ALS BESTE UIT HET ONDER ZOEK VAN DE #ONSUMENTENBOND VOOR DE BEHANDELING VAN SPATADEREN IN :UID (OLLAND EN &LEVOLAND /MDAT WIJ GEEN WACHTTIJDEN HEBBEN KUNT U AL BINNEN TWEE WEKEN BIJ mmN VAN ONZE SPECIALISTEN TERECHT
7ANNEER BEHANDELEN $E ERFELIJKE AANLEG KUNNEN WIJ NIET VOOR U GENEZEN 7AT WIJ WEL KUNNEN DOEN IS HET GEVOLG VAN DEZE AANLEG DE SPATADER VOOR U BEHANDELEN 2EGELMATIG BEZOEK BIJ UW ½EBOLOOG IS DE BESTE GARANTIE OM SPATADEREN ONDER CONTROLE TE HOUDEN 4EVENS KUNNEN WIJ U ADVISEREN HOE UITBREIDING VAN ONTSIERENDE VAATJES HET BESTE KAN WORDEN TEGENGEGAAN
7IJ BIEDEN U
7E KUNNEN UW BENEN DAN NIET ALLEEN WEER MOOI MAAR OOK GEZOND MAKEN
'EEN WACHTTIJDEN 'OEDE INFORMATIEVOORZIENING 0ERSOONLIJKE AANDACHT EN OPTIMALE ZORG
!LLE DOOR 3TICHTING 0OLIKLINIEK DE "LAAK AANGEBODEN BEHANDELINGEN WORDEN VOLLEDIG VERGOED ,OCATIE !LMERE
XXXQPMJLMJOJFLEFCMBBLOM
&EWBSE.VODIXFH .#"MNFSF UFMFGPPO GBY BMNFSF!QPMJLMJOJFLEFCMBBLOM
,OCATIE (AAGLANDEN
%VJOEPPSO "3-FJETDIFOEBN UFMFGPPO GBY IBBHMBOEFO!QPMJLMJOJFLEFCMBBLOM
,OCATIE 2OTTERDAM
#MBBL (#3PUUFSEBN UFMFGPPO GBY SPUUFSEBN!QPMJLMJOJFLEFCMBBLOM
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
13
De jeugd heeft de toekomst. Toch? Door Marian Vleerlaag
N
iet alleen Amerikaanse, maar ook Europese kinderen kampen tegenwoordig met fors overgewicht. In Nederland was in 2006 al veertien procent van de jongens en zeventien procent van de meisjes tussen vier en vijftien jaar te dik. Deze generatie dikke kinderen loopt een flinke kans om minder lang te leven dan hun ouders. Want chronische ziekten als diabetes type 2 en hartaandoeningen liggen op de loer. Mensen die als kind te dik zijn geweest lopen als volwassenen namelijk veel meer risico op deze ziekten. Bovendien hebben dikke kinderen een heel grote kans om ook dikke volwassenen te worden. Duurdere hamburgers tegen overgewicht Ongeveer de helft van alle Nederlanders heeft matig tot ernstig overgewicht. “Overgewicht is een ernstige ziekte. Zo wordt het vaak niet gezien”, aldus Rob Oudkerk, lector ‘Leefstijlverandering bij jongeren’ aan de Haagse Hogeschool. In zijn toespraak op de Nationale Balans Top op 6 november pleitte hij er voor om overgewicht officieel als ziekte te kwalificeren. “Het is verreweg de ernstigste oorzaak van de meest sluipende,
slopende en slepende ziektes die we kennen: diabetes en hart- en vaatziekten”, zei hij. Oudkerk is voor meer overheidsbemoeienis om het probleem aan te
Een beroerte kan nare en blijvende gevolgen veroorzaken. Zo kan het lichaam aan één kant verlamd raken of men kan problemen ondervinden in het taalgebruik. Wat is een beroerte en waarom is snel ingrijpen zo belangrijk?
Deze generatie dikke kinderen loopt een flinke kans om minder lang te leven dan hun ouders.
Door Irma van der Lubbe
pakken. Van het duurder maken van hamburgers tot meer bewegingsuren op de scholen. Grote gezondheidsproblemen Want ook daar schort het aan, bleek op de Nationale Balans Top. Volgens staatsecretaris Clemence Ross komt maar een op de tien kinderen aan het voorgeschreven uur beweging per dag. Daarom werd begin december de Dubbel30 Energytour gestart. Een evenement dat vanaf 3 december langs twintig vmbo-scholen toert, met sportieve clinics, een fitquiz en Ali B. als ambassadeur. Conclusie van de Nationale Ba-
Om beroerd van te worden…
lans Top die georganiseerd werd door het Convenant Overgewicht: overgewicht is een sociaal, economisch en maatschappelijk probleem dat op alle gebieden moet worden aangepakt. Anders krijgt deze jeugd in de toekomst grote gezondheidsproblemen. Meer weten over de acties? Kijk op www.convenantovergewicht.nl.
Is een beroerte hetzelfde als een herseninfarct? Nee. Een beroerte kan ook een hersenbloeding zijn. Ongeveer 75 procent van de beroertes zijn herseninfarcten, zo’n vijftien procent zijn hersenbloedingen. De overige tien procent worden veroorzaakt door bloedingen in de ruimten tussen de hersenvliezen of door een zeldzame afwijking. Wat is het verschil tussen een herseninfarct en een hersenbloeding? Een herseninfarct treedt op wanneer de slagader plotseling wordt afgesloten. Een deel van de hersencellen krijgt daardoor geen zuurstof meer en sterft af. Een hersenbloeding daarentegen is het gevolg van het scheuren van een zwakke plek in een bloedvat in of rond de hersenen. Hoe ontstaat een herseninfarct? Een herseninfarct ontstaat in feite op dezelfde manier als een hartinfarct, alleen openbaart het zich op een andere plek. Het infarct treedt op wanneer de slagader plotseling wordt afgesloten door een bloedstolsel. Dit bloedstolsel kan ergens anders zijn ontstaan en vastlopen in een slagader van het brein. Het kan echter ook ter plaatse ontstaan, op een plek met slagaderverkalking (atherosclerose), een ontstekingsproces dat het gevolg is van veroudering van de
vaatwand. Als zo’n plek openscheurt, ontstaat daar een bloedstolsel dat de slagader afsluit. Waarom is het belangrijk om snel te handelen bij een herseninfarct? Hoe langer de hersenen zonder bloed (en dus zonder zuurstof ) blijven, des te groter is de kans op blijvende schade. Het eerste uur is daarbij bepalend. Hoe herkent men een beroerte? Kijk of de mond scheef staat, of een mondhoek naar beneden hangt. Controleer of de armen en benen nog goed werken. En let tenslotte op of de persoon in kwestie duidelijk spreekt en uit zijn woorden kan komen.
Geen adertje onder het gras.
Geen mooie verhalen, geen kleine lettertjes: bij Medisch Centrum Jan van Goyen bent u er zeker van dat u snel en pijnloos van uw spataderen af bent. Met een gespecialiseerd team van dermatologen, flebologen en vaatchirurgen hebben we meer dan genoeg expertise in huis om álle spataderproblemen effectief en doeltreffend aan te pakken. Zonder wachttijden. Jan van Goyenkade 1 • 1075 HN Amsterdam • telefoon 020 - 305 58 00 • www.medischcentrumjanvangoyen.nl
Het BOSE LIFESTYLE 48 DVD home entertainment-systeem. De ultracompacte ACOUSTIMASS -module is 30% compacter en nu nog makkelijker uit het zicht te plaatsen. ®
®
®
Elegantie aan de buitenzijde Unieke BOSE innovaties vanbinnen ®
Onze nieuwste DVD home entertainment-systemen dragen
Unieke Bose technologieën – echte luistervoordelen:
de naam LIFESTYLE met reden. ®
Zij weerspiegelen daadwerkelijk hoe u
Het ADAPTiQ audiocalibratiesysteem
optimaal kunt genieten van muziek en
Automatische geluidsafstelling, houdt rekening met de
home cinema zonder compromissen
®
kamergrootte, luidsprekeropstelling en luisterposities.
te sluiten: een combinatie van pure elegantie met de nieuwste technische innovaties zoals u die alleen van Bose mag verwachten.
uMusic intelligent weergavesysteem ®
Slaat honderden cd’s op in het media center, onthoudt uw muzikale smaak, zelfs voor bepaalde tijden en stemmingen.
Onze LIFESTYLE -systemen zijn ®
complete muziek- en home cinema-systemen, waarin hoge weergavekwaliteit, elegantie,
BOSE link ®
Speelt verschillende bronnen in verschillende ruimten af. Tegelijkertijd, vanaf één systeem.
bedieningsgemak en uitbreidbaarheid samenkomen. Ervaar het verschil dat BOSE technologie maakt. ®
Vraag om een demonstratie bij een geautoriseerde Bose-dealer.
HD Video Compatible De meegeleverde VS-2 verbetert het videosignaal van alle bronnen automatisch naar de hoogste resolutie die de tv via hdmi kan accepteren, tot wel 1080p.
VIDEO Compatible
Voor dealer-adressen bel +31 (0)299 - 390111, e-mail
[email protected] of bezoek www.bose.nl
Bose LSFAM_Hart&Bloedvaten_260x31 1
11/27/07 3:38:05 PM
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
15
Roken: hart-stikke slecht! Dat roken slecht is voor de gezondheid, mag inmiddels duidelijk zijn. Maar welke schadelijke werking heeft tabak nu precies op hart en bloedvaten? Door Irma van der Lubbe
E
erst maar eens wat harde feiten. Rokers hebben twee maal zoveel kans op een hartinfarct als nietrokers. Heeft men een hartinfarct gehad, dan is roken de belangrijkste risicofactor voor een volgend hartinfarct. Rokers hebben bovendien een grotere kans op een beroerte dan niet-rokers. Bij twintig procent van de mensen die in 2005 stierven aan een hart- of vaat-
aandoening, werd deze veroorzaakt door roken. Hetzelfde geldt voor tien procent van de mensen die overleden als gevolg van een hartfalen. De boosdoeners Tabak bevat veel schadelijke stoffen, waaronder koolmonoxide en nicotine, die bepalend zijn voor de schade aan hart en bloedvaten. Om met de eerste te
Manieren om te stoppen • ‘Cold Turkey’: stoppen zonder hulpmiddel of begeleiding
• Eendaagse workshops (Alan Carr, De Opluchting)
• Nicotinepleisters/-kauwgom
• Meerdaagse stoppen-met-roken cursus (schriftelijk, via internet, of in een groep met coach)
• Acupunctuur of behandeling bij een soft-laser-therapeut • Hypnose/Nei-kinesiologie • Medicijnen (uitsluitend via een arts)
Sommige zorgverzekeraars stimuleren een stoppoging door sommige hulpmiddelen deels te vergoeden. Het is aan te raden dit vooraf te checken.
ChipSoft BV Tt. Melissaweg 23 1033 SP Amsterdam Postbus 37039 1030 AA Amsterdam telefoon 020 4939 000 e-mail
[email protected] web www.chipsoft.nl
beginnen: net als zuurstof komt koolmonoxide via de longen in het bloed terecht. En net als zuurstof hecht het zich daar aan de rode bloedlichaampjes. Deze kunnen daardoor minder zuurstof meenemen. Als er minder zuurstof in het bloed zit, moet er meer bloed in het lichaam worden rondgepompt om alle spieren, inclusief de hartspier, van voldoende zuurstof te voorzien. Het hart moet dus harder werken. Wanneer het hart te weinig zuurstof krijgt, kan een drukkende pijn op de borst ontstaan, vaak de voorbode van een hartinfarct. Plotseling overlijden Bij het inademen van nicotine wordt er een signaal aan de bijnier afgegeven dat deze het hormoon adrenaline moet vrijmaken. Door de vrijgekomen adrenaline gaat het hart sneller kloppen. Hierdoor bestaat het risico dat het elektrisch signaal in het hart in de war raakt, waardoor het stopt met het rondpompen van het bloed. Dit kan plotseling overlijden tot gevolg hebben. Nicotine maakt bovendien dat de spie-
ren van de bloedvaten zich samentrekken. Daardoor worden de bloedvaten nauwer en kan het bloed er minder goed doorheen, zodat een hogere bloeddruk ontstaat. Dit is het eerst te merken in de fijne bloedvaatjes van de huid. Dat is dan ook de reden dat rokers vaak koude handen en voeten hebben. Stoppen loont! Wanneer men stopt met roken is er direct een aantal positieve effecten op hart en bloedvaten. Na ongeveer drie dagen is de koolmonoxide uit het lichaam verdwenen, waardoor het bloed meer zuurstof kan vervoeren. Dit effect is duide-
lijk merkbaar, men voelt zich fitter. Bovendien raakt de huid beter doorbloed, met warmere handen en voeten als merkbaar resultaat. Ook de gezichtshuid ziet er hierdoor gezonder uit, zodat stoppers vaak de vraag krijgen of ze net terug zijn van vakantie. De kans op een hartinfarct daalt al na 24 uur stoppen. Een jaar na het stoppen is deze kans met de helft gedaald en na 15 jaar heeft de stopper zelfs een vergelijkbaar risico op een hartaanval als iemand die nooit heeft gerookt. Stoppen met roken loont dus daadwerkelijk de moeite, zeker als het gaat om hart en bloedvaten.
Zorg-ICT verdient een gezonde toekomst ChipSoft is een succesvolle, dynamische en snelgroeiende onderneming die is gespecialiseerd in het automatiseren van de Nederlandse gezondheidszorg. Door ons aanpassingsvermogen en een eigentijdse visie zijn wij in korte tijd uitgegroeid tot trendsetter in dit marktsegment. Ons product, het CS-EZIS (Elektronisch Zorg Informatie Systeem) is een technologisch zeer modern informatiesysteem waarmee de werkprocessen van zorgverleners optimaal worden ondersteund. Het systeem wordt gekenmerkt door de flexibiliteit, gebruiksvriendelijkheid en de zeer uitgebreide functionaliteit die gestoeld is op jarenlange ervaring in de Nederlandse gezondheidszorg.
Het EPD volgens ChipSoft
Een belangrijk steekwoord in de automatisering van de zorg is het EPD (Elektronisch Patiënten Dossier). Een eenduidige definitie van de term is echter maar moeilijk te geven en zorgverleners zien vaak iets anders voor zich dan wat er van overheidswege wordt voorgesteld. Omdat voor elke zorginstelling, discipline of werkveld en voor elke arts, secretaresse of verpleegkundige andere eisen worden gesteld aan de wijze waarop gegevens worden vastgelegd en geraadpleegd, is het niet mogelijk om een kant-en-klaar EPD neer te zetten. ChipSoft bouwt het EPD op als een dossier binnen het CS-EZIS, waarbij alle relevante functies en informatiestromen worden gecombineerd en geïntegreerd afhankelijk van de werkcontext van de gebruiker. Het CS-EZIS is ontwikkeld met het oog op intuïtieve en eenvoudige registratie en gestructureerde weergave van relevante informatie. Omdat alle gegevens slechts één keer worden vastgelegd, is de kans op fouten kleiner en wordt de patiëntveiligheid vergroot. Alle zorgverleners bekijken en gebruiken immers dezelfde gegevens, of dit nu gaat om patiëntgegevens, onderzoeksuitslagen, medicatie, opnamegegevens of statistiek. Doordat het CS-EZIS vooruitloopt op de ontwikkelingen en doeltreffende implementatiemogelijkheden bevat, bewijst het systeem keer op keer zijn onmisbare waarde bij de inzet van een volwaardig Elektronisch Patiënt Dossier.
iëntdoirespsoielikrliniek t a p e ir la u c s tijk: het tdigvitaale dossier voor de vavscauttlaing voor het De prabk er 2007 he een samen et
informatie met zorg
Via h ptem ing en e EPD gezet. ioner erdam is in se ten, beslisondersteun ti st ra m e A n e in g is e u it IJ Ziekenh vragenlijs n een nieuw , nurse pract In het Boven men. Met intelligente de richting va ier inzien. Gun Verhaest rdiovasculair risiin ap st o ke n lij e e ss ca in gebruik g nhuis het do g is een duid aanzien van vijf verschillende linair overle lke specialist in het zieke e kwaliteitsimpuls ten it p u ci n is va id n lt te u m patiën kan e enlijk at d zi d n la a m b a o ennen, maar rk r n e e ke w e e n Z us is even w erken. it EPD is w at specialiste “D ze st te t: n g d e re ze ie as li, o -b ap en p Integendeel: laire p dence en zonder e eerd wordt. op de vascu t door efficiënter en evi tr rk e is g w .” t re n e e e H g . rd r n o te w en reend worde in de compu en centraal verzameld comanagem eze poli gesc n op dat alles meteen d ch p is o n n ro e kt m le is e special eemd va gegevens en er niet vr al van uit dat patiënten kijk gaan er vaak
16
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
Viport Stress en hartritme meten thuis, onderweg en op kantoor. Met de Viport ECG kan dit op een eenvoudig door iedereen te begrijpen manier De Viport is het meest geavanceerde cardiologisch mobiel apparaat dat er bestaat, door de computeraansluiting is een print zo gemaakt en kunt u deze meenemen naar uw arts. Niets voor niets wordt de Viport door diverse internationale cardiologen aanbevolen aan hartpatiënten.
Meer informatie op : www.viport.nl
BPM600 Deze zeer nauwkeurige bovenarm bloeddrukmeter maakt gebruik van het bekroonde smart sense pomp systeem heeft 100 geheugens voor 2 gebruikers meet de hartslag.
Meer informatie op : www.cresta.nl
Ook u kunt met de HeartStart een leven redden Philips is met meer dan 300.000 verkochte apparaten wereldmarktleider op het gebied van Automatische Externe Defibrillators. Een plotselinge hartstilstand komt vaak zomaar. Voor de meeste kans op overleving moet binnen zes minuten een elektrische schok worden toegediend. Om die reden overleeft minder dan 5% van de getroffenen een plotselinge hartstilstand. Daarom heeft Philips de HeartStart ontwikkeld. Deze defibrillator is onderscheiden met diverse prijzen.
Omron bloeddrukmeter M-10-IT Een nieuwe volautomatische bloeddrukmeter met innovatieve eigenschappen waaronder het herkennen van de zg. ochtendpiek: een (forse) stijging van de bloeddruk in de morgen en een belangrijke risicofactor voor de gezondheid. Van twee gebruikers kunnen de meetresultaten in het geheugen worden opgeslagen. Tevens is het mogelijk ochtend- en avond(week)gemiddelden op te roepen. De M-10-IT biedt de optie enkele malen automatisch achter elkaar te meten en het gemiddelde weer te geven. Het voorgevormde Comfort manchet is eenvoudig om te leggen en past ook om de forse bovenarm. Bij dit manchet wordt de oppompdruk als minder belastend ervaren.
Net als andere veiligheidsapparaten schaft u de HeartStart aan in de hoop het apparaat nooit te hoeven gebruiken. Maar als u hem nodig heeft, moet de HeartStart klaar zijn voor gebruik. Zo eenvoudig is het …………….
Met de meegeleverde bloeddrukbeheersoftware kunnen de gegevens naar de pc worden weggeschreven waarna ze beoordeeld of afgedrukt kunnen worden. De Omron M-10-IT is met een A/A classificering goedgekeurd volgens het protocol van de British Hypertension Society (BHS) en is verkrijgbaar in thuiszorgwinkel en medische speciaalzaak. Prijs € 149,95
In 5 minuten met één vingerprik. Betrouwbaar lipidenprofiel en glucose. De cholesterol test voor professionals
Voor meer informatie: www.cemex.nl
www.mediphos.com
CareMate Online® “Uw telecarespecialist voor welzijn, zorg en veiligheid”
Medisch Callcenter
Portal TeleCare Domotica Webbased TeleContact TeleConsult TeleMedicine Virtuele loketten Streaming Media Medisch Callcenter
Dokter / Arts / Specialist
Internet CareMate Online Zernikepark 12 9747 AN Groningen
Familie contact T: +31(0)50 750 21 77 F: +31(0)50 750 20 01
[email protected] www.telezorgsupport.nl
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
17
Soms zit het niet goed In Nederland overlijden per jaar ruim 43.000 mensen aan de gevolgen van harten vaatziekten. Meer dan 16.000 mensen door een hartaanval (hartinfarct) en 12.000 mensen aan een beroerte. De rest door andere hart- en vaatziekten die misschien minder bekend zijn maar daarom nog niet minder gevaarlijk. Door Marian Vleerlaag
E
en kleine groep Nederlanders heeft zeldzame afwijkingen aan hart en bloedvaten. Vaak gaat het hier om aangeboren afwijkingen die tijdens de zwangerschap worden ontwikkeld. Iets minder dan een procent van de baby’s in Nederland heeft zo’n aangeboren hartafwijking, ook wel congenitale hartafwijkingen genoemd. Sommige daarvan zijn vrij onschuldig, maar bij andere is een operatie nodig. Meestal worden deze aandoeningen onmiddellijk na de geboorte vastgesteld, soms worden ze echter pas op volwassen leeftijd ontdekt.
Onbekende oorzaken Vaak is er geen directe oorzaak voor de aangeboren hartafwijkingen aan te wijzen. Soms speelt genetische aanleg een rol (het zit in de familie) of gebeurtenissen tijdens de zwangerschap (bijvoorbeeld infecties en medicijngebruik). Er zijn drie soorten aangeboren hartafwijkingen bij kinderen: Bouwfouten: variërend van eenvoudig (een gaatje in het tussenschot tussen de boezems van het hart – atriumseptumdefect) tot zeer complexe afwijkingen (zoals een onvolgroeide linkerhartkamer – hypoplastisch linkerhartsyndroom). Zieke hartspiercellen: het hart kan minder krachtig samentrekken waardoor er onvoldoende bloed wordt uitgepompt – cardiomyopathie. Beschadiging van het elektrisch besturingssysteem: hierdoor kunnen hartrit-
mestoornissen ontstaan. Het hart kan te langzaam (bradycardie), te snel (tachycardie) of onregelmatig gaan kloppen. Behandelingen Er bestaan vele soorten aangeboren hartafwijkingen. Bovendien verschilt de ernst van de afwijking per persoon. Behandelingen kunnen daarom enorm verschillen en worden vastgesteld op basis van individueel onderzoek: van medicijnen en hartkatheterisatie tot een operatie. Meer weten over deze of andere zeldzame (aangeboren) afwijkingen? www.hartstichting.nl.
IN HET KORT Minder hartinfarcten Snotteren voor door rookverbod horeca gezonde bloedvaten
P
er 1 juli 2008 gaat in Nederland een algeheel rookverbod voor de horeca van kracht. In New York, waar de wetgeving rond het roken in 2003 aanzienlijk werd aangescherpt, leverde dit maar liefst acht procent minder ziekenhuisopnamen door een hartinfarct op. Op 1 januari 2004 stelde de Nederlandse regering al de rookvrije werkplek wettelijk verplicht vanwege de duizenden sterfgevallen door hartaandoeningen. Alleen in de horeca was dit nog niet geregeld.
Z
e zorgen weliswaar voor vervelend tranende ogen, maar uien blijken een gunstige werking te hebben op hart en bloedvaten. Net als de prei en de sjalot verlagen zij het cholesterol, verdunnen ze het bloed en voorkomen ze het verharden van de slagaderen.
Aspirientje tegen complicaties hartaanval
W
anneer mensen een hartaanval hebben gehad, is de standaardbehandeling het voorschrijven van aspirine. Bij wat oudere mensen wordt zelfs vaak aangeraden een kinderaspirientje per dag te nemen bij wijze van preventie. Aspirine is namelijk niet alleen een effectieve pijnstiller, de werkzame stof in aspirine (acetylsalicylzuur) remt de vorming van bloedpropjes en
verdunt het bloed. Na een hartinfarct voorkomt behandeling met uitsluitend aspirine slechts in dertien procent van de gevallen de ernstige complicaties ten gevolge van het infarct. Onderzoek door UMC Utrecht toonde vorig jaar aan dat gebruik van aspirine in combinatie met dipyridamol (een bloedverdunner) het risico op complicaties met twintig procent verlaagde ten opzichte van het gebruik van alleen aspirine.
Busexcursie reizen Zomer 2008 Kroatië - Crikvenica Hotel Crikvenica
Naar Kroatië Kroatië
10 dagen Hotel Crikvenica o.b.v. halfpension v.a.
389
Vertrekdata 18 apr 25 apr 9 mei 23, 30 mei 6 juni 20 juni 4 juli 22 aug 5 sept 26 sept 3 okt 10 okt
10d. 389 409 429 449 449 479 519 479 459 429 409 399
Naar Oostenrijk
Karinthië
10 dagen Hotel Rossmann o.b.v. halfpension v.a.
429
Ontdek deze zomer het populaire vakantieland Kroatië. U verblijft tijdens deze excursiereis in het plaatsje Crikvenica. Vanuit dit prachtige plaatsje aan de Adriatische kust maken we enkele mooie excursies. Zo gaan we naar de steden Opatija en Rijeka en bezoeken we de zeer bekende Plitvice meren. Maar ook bezoeken we Postojna in Slovenië. Er is de mogelijkheid om een extra week bij te boeken.
Hotel Crikvenica
met een centrale ligging en een gemoedelijke sfeer. Het is gelegen op 100 m. van het centrum van Crikvenica en op 50 m. van het strand. Er is in het hotel een receptie, bar, terras, lift, tv-kamer en lounge. Ook is er regelmatig avondentertainment. De kamers zijn eenvoudig en voorzien van telefoon en een complete badkamer met bad/douche en toilet. De kamers aan de voorzijde van het hotel (superior kamers) beschikken ook over tv. Reiscode: BE28171
Exclusief • Reserveringskosten € 20,per boeking (gratis via internet) • Calamiteitenfonds € 2,50 per boeking
Hotel Crikvenica is een goed hotel
Naar Andorra Andorra
429
10 dagen Hotel Magic Massana o.b.v. halfpension v.a.
Andorra is een schitterend ministaatje in de oostelijke Pyreneeën, gelegen tussen de Spaanse Zon en het leven als God in Frankrijk. Met het onaangetaste natuurschoon, de rijkdom aan cultuurschatten en de heerlijke rust in de bergdorpjes is Andorra een geweldige vakantiebestemming. Wij nemen u graag mee naar de hoofdstad Andorra la Vella, het Meer van Engolasters en het Spaanse Os de Civis. Ook maken we een prachtige bustour door ‘het land van de kruidenvrouwtjes’.
Hotel Magic Massana In dit 4 sterren hotel kunt u gezellig vertoeven in het buffetrestauAndorra Hotel Magic Massana Vertrekdata 2 mei 16, 30 mei 13, 27 juni 25 juli 22 aug 5, 19 sept 3 okt 17 okt
10d. 439 449 449 449 449 449 449 429
rant en de sfeervolle Irish Pub. Ook liefhebbers van zwemmen, fitnessen, bijbruinen, stomen en saunabezoek kunnen hun hart ophalen. Uw kamer is smaakvol ingericht en beschikt over tv, telefoon, kluisje en badkamer met douche en toilet. Reiscode: BE28161
Excursies • Ontdekkingstocht Andorra • Bezoek aan de Col de la Botella en Pal • Wandeling bij het Meer van Engolasters • Bezoek aan de weekmarkt van Seu d’Urgell • Bustour door de Spaanse en Franse Cerdanya • Bustour door het land van de kruidenvrouwtjes • Bezoek aan hoofdstad Andorra la Vella • Bezoek aan Os de Civis Inclusief • Vervoer per luxe touringcar • Overnachting op de heenen terugreis • Verblijf in hotel Magic Massana op basis van halfpension • Kamer met douche en toilet • Koffie met gebak • Afscheidsdiner in Nederland Exclusief • Reserveringskosten € 20,per boeking (gratis via internet) • Calamiteitenfonds € 2,50 per boeking
Vertrekdata 2 mei 9 mei 23, 30 mei 13, 20, 27 juni 11, 18 juli 1, 8 , 15, 22, 29 aug 5, 12, 19 sept 3 okt 10 okt
10d. 429 439 469 469 469 469 469 439 429
Excursies • Bustour door de omgeving met bezoek aan Lienz • Rondrit langs de Weißensee • Bezoek aan Bled • Bezoek aan Ljubljana, Klagenfurt en Heiligenblut • Bezoek aan Toblach / Dobbiaco en Cortina d’Ampezzo • Wandeling in Greifenburg • Boottocht over de Wörthersee
Excursies • Bezoek aan Rijeka • Bezoek aan Opatija • Dagtocht naar Plitvice Nationaal Park • Bezoek aan de grotten van Postojna (excl. entree) • Bustour door Istrië met bezoek aan Porec en Rovinj Inclusief • Vervoer per luxe touringcar • Overnachting op de heenen terugreis op basis van halfpension • Verblijf in Hotel Crikvenica • Kamer met bad/douche en toilet • Koffie met gebak • Afscheidsdiner in Nederland
Oostenrijk - Karinthië Hotel Rossmann
We gaan naar Greifenburg, een stadje in de provincie Karinthië, vlakbij de Italiaanse grens. Ook maken we diverse excursies, zoals een bezoek aan Lienz, een rondrit langs de Weißensee of een bezoekje aan de mondaine plaats Cortina d’Ampezzo? Ook nemen we u mee naar Slovenië, waar we het prachtige meer van Bled en de hoofdstad Ljubljana bezoeken.
Hotel Rossmann Dit hotel is gelegen middenin het centrum van Greifenburg en is zeer geliefd bij de Nederlanders. Het beschikt over een groot en gezellig restaurant, een sfeervolle stube, een klein terras en een lift. De goed ingerichte kamers zijn voorzien van badkamer met douche en toilet. De meeste kamers hebben bovendien een balkon. Reiscode: BE28164
Exclusief • Reserveringskosten € 20,per boeking (gratis via internet) • Calamiteitenfonds € 2,50 per boeking
Italië - Rome / Sorrento Diverse hotels
Naar Italië
Rome-PompeïSorrento 12 dagen div. hotels o.b.v. halfpension
Inclusief • Vervoer per luxe touringcar • Verblijf in Hotel Rossmann op basis van halfpension • Kamer met douche en toilet • Overnachting op de heenen terugreis • Koffie met gebak • Afscheidsdiner in Nederland
v.a.
549
Vertrekdata 19 mrt 9 apr 30 apr 28 mei 11, 25 juni 9, 23 juli 6, 20 aug 17, 24 sept 1, 15, 29 okt 12 nov
12d. 569 599 629 619 619 619 629 619 619 549
Excursies • Bezoek aan Vaticaanstad (entree excl.) • Rondleiding door Rome • Bezoek aan Montecassino, Napels en Sorrento • Rondleiding door Pompeï • Excursie naar de Vesuvius • Bustour langs de Amalfikust • Kort bezoek aan Assisi
We brengen een uitgebreid bezoek aan Rome, dat ooit de hoofdstad was van een enorm keizerrijk. Vervolgens reizen we verder richting Sorrento. We maken onderweg het leven van alledag, dat zich voornamelijk op straat afspeelt, mee in Napels. Bij de Romeinse stad Pompeï kunt u de opgravingen bezichtigen. Werkelijk een schitterende reis
voor degenen die houden van een stukje echte Italiaanse cultuur.
Hotels Tijdens de reis zijn er diverse hotels geboekt in het zuiden van Toscane, in Fiuggi Terme of omgeving en op het Sorrentijnse schiereiland. Het zijn allen goede middenklasse hotels. De kamers beschikken minimaal over douche en toilet. Reiscode: BE28188
Inclusief • Vervoer per luxe touringcar • Overnachting op de heenen terugreis • Verblijf in diverse middenklasse hotels op basis van halfpension • Kamer met douche en toilet • Koffie met gebak • Afscheidsmaaltijd in Nederland Exclusief • Reserveringskosten € 20,per boeking (gratis via internet) • Calamiteitenfonds € 2,50 per boeking TELEGR51
Vraag nu onze nieuwste busexcursie brochure zomer 2008 aan! Meer weten? Onze reisinformatrices vertellen u graag meer (ook op zaterdag en zondag):
bel 0900-0991
(€ 0,15 p.m.)
Of surf naar peterlanghout.nl en bespaar € 20,- reserveringskosten
PLH_TG51_v3.indd 1
Alle prijzen zijn p.p. De prijzen zijn per persoon. Prijzen zijn excl. reserveringskosten en calamiteitenfonds. Aan eventuele fouten en/of vergissingen kunnen geen rechten ontleend worden.
26-11-2007 14:24:59
Themabijlage HART EN BLOEDVATEN
19
Zelf hart- en vaatziekten voorkomen Na een hartinfarct is een gezonde levenswijze belangrijk om herhaling te voorkomen. Maar een gezonde levenstijl is vooral van belang om er voor te zorgen dat het niet zo ver komt. Door Marian Vleerlaag
N
a een hartinfarct is een gezonde levenswijze belangrijk om herhaling te voorkomen. Maar een gezonde levenstijl is vooral van belang om er voor te zorgen dat het niet zo ver komt. “Hart- en vaatziekten zitten in de familie, ofwel het is genetisch bepaald. Maar voor een groot deel worden hart- en vaatziekten veroorzaakt door leefstijl. Er zijn risicofactoren die door gezond leven teruggebracht worden tot vrijwel nul. En daarmee heb je dus veel zelf in de hand”, aldus Ineke van Dis, beleidsmedewerker bij de Nederlandse Hartstichting. Toch kun je volgens haar niet alles voorkomen want hart- en vaatziekten ontstaan door het samenspel van die erfelijke aanleg, leefstijl en risicofactoren. “Die risicofactoren zijn een hoge leeftijd, roken, een hoog cholesterolge-
halte, hoge bloeddruk, overgewicht, te weinig bewegen en diabetes mellitus (suikerziekte). Dus als je weet dat harten vaatziekten in je familie zitten en je hebt al een hoge bloeddruk, voorkom dan een hoog niveau van de andere risicofactoren.” Wat kun je zelf doen? Zorg voor: Een gezond gewicht “Overgewicht is de spin in het web van de hart- en vaatziekten,” aldus Ineke van Dis. “Enerzijds omdat er een rechtstreeks verband is tussen overgewicht en een hoge bloeddruk, anderzijds omdat overgewicht suikerziekte veroorzaakt en dat zorgt voor meer kans op hart- en vaatziekten. Het hart moet bij een hoog lichaamsgewicht harder werken dan normaal.”
Gezonde voeding “Het is wetenschappelijk bewezen dat het verlagen van verzadigd vet in ons voedsel dertien procent minder kans geeft op overlijden door hart- en vaatziekten. Dus als honderd mensen gezond gaan eten en honderd andere niet, dan levert dat in de eerste groep dertien doden minder op! Verzadigd vet zit in koekjes en chips maar ook in volle zuivel, vette kaas en pakjes harde margarine in de wikkel. Gelukkig neemt het gebruik van oliën in de keuken toe. Bovendien komen er steeds meer vloeibare margarines in flessen. Het eten van groenten en fruit heeft ook een goede werking en twee keer per week vis eten, levert een wetenschappelijk bewezen goede bescher-
ming tegen hart- en vaatziekten.” Voldoende beweging “Aanbevolen wordt om minimaal een half uur per dag te bewegen. Dat bevordert de doorbloeding van het hart en remt het vernauwingproces in de kransslagaders. Bovendien heeft lichamelijke activiteit een positief effect op de bloedruk en gaat het stress tegen.” Minder stress
Meer informatie Leefstijlbrochures zijn aan te vragen bij de Nederlandse Hartstichting: www.hartstichting.nl. Via Stivoro is informatie verkrijgbaar over stoppen met roken: www.stivoro.nl.
“Stress en spanning zorgen voor een hogere bloeddruk, wat slecht is voor harten bloedvaten: ze komen onder grotere druk te staan. Bovendien gaan stress en ongezonde leefgewoonten vaak samen: ongezond eten, roken en te veel drinken bijvoorbeeld. Ontspannings- en ademhalingsoefeningen helpen stress tegengaan.” Stop met roken “Rokers hebben zeven maal meer kans op hart- en vaatziekten dan niet-rokers. Roken vernauwt bloedvaten en beschadigt de wanden van de bloedvaten. Stoppen laat het risico direct dalen: het hart krijgt meer zuurstof en de bloeddruk daalt. Er zijn allerlei manieren om te stoppen met roken, onder meer met behulp van een cursus of medicijnen.”
Als we cholesterol nu eens vóór ons laten werken.
Je kunt maar beter een laag cholesterolgehalte hebben. Toch? Of is dat te simpel gedacht? Ja, want cholesterol is te verdelen in ‘good guys’ en ‘bad guys’. Met succes ging de aandacht van onderzoekers jarenlang uit naar het verlagen van het slechte LDL-cholesterol dat tot hartklachten leidt, de wereldwijde doodsoorzaak nummer 1. De afdeling Vasculaire Geneeskunde van het AMC is met toonaangevend onderzoek een nieuwe weg ingeslagen. Het goede HDL-cholesterol blijkt niet alleen een ‘schoonmaker’ van de bloedvaten te zijn, het remt bovendien ontstekingen aan de vaatwanden. Een goede bondgenoot? Méér goed en minder slecht cholesterol, dat zou wel eens de deur kunnen openen naar een nog effectievere aanpak van hart- en vaatziekten. Groot denken. Durven dromen. Internationaal samenwerken. En je nooit laten beperken door ‘kan niet’ of ‘lukt toch niet’. Dat is de mentaliteit die lééft in het AMC. Als ook jouw zorg niet stopt bij de muren van je ziekenhuis en je je ambitie serieus neemt, dan bén je AMC’er. Kijk wat jij kunt doen op www.amc.nl/werken.
Heeft u een hart- of vaatziekte of diabetes type 2?
Houd uw cholesterol onder de duim! Kijk op www.cholesterol.nl
LIP-07-090
Met een LDL-cholesterol onder de 2,5 mmol/l wordt uw kans om (opnieuw) een hart- of vaatziekte te krijgen verkleind.
A9A"X]daZhiZgda'!*
*overleg altijd met uw arts/apotheker voor de juiste behandeling.
www.cholesterol.nl PFI 523 HCare_Pat_260x390_Telegraaf.indd 1
16-11-2007 13:28:46