PM Product en Materiaal Lokale materialen en technieken door fotografie publicatiedatum AWM editie
: Cathelijne Nuijsink, Els Zijlstra : Diversen : 20 april 2010 : 33
- # 0 ' + %/ +- * %-++ )+ ' -! /& ,&." #
" " $ + (,, ,#
Jakub Certowicz
52 — AWM 33
PM
Product en Materiaal Lokale materialen en technieken
53 — AWM 33
Materia is een onafhankelijk internationaal materiaalplatform. Het stelt zich ten doel de creatieve professional met materialen te inspireren en tot innovatie te stimuleren. Materia wil materialen wereldwijd toegankelijk maken via de website, tentoonstellingen, publicaties en lezingen. www.materia.nl
Oost West Thuis Best Er is een groeiende tendens waarneembaar die ingaat tegen een mondiale architectuur en haar hightech materialen. De nieuwe ontwerpen verkiezen het gebruik van lokale materialen en technieken, en de herontwikkeling van inheemse gebouwtypologieën. Het resultaat is milieutechnisch en esthetisch verantwoord. Tekst Cathelijne Nuijsink, Els Zijlstra
De monolitische gevel van het Franz Marc Museum is afgewerkt met Crailsheimer schelpkalk uit de streek
Roger Frei
54 — AWM 33
PM
Product en Materiaal Lokale materialen en technieken
De vraag naar regionaal of lokaal komt allereerst vanuit milieuoverwegingen. Transport heeft een negatieve invloed bij de Life Cycle Analysis (LCA) van een product, de impact van een product op de omgeving gedurende de levenscyclus van een materiaal. Producten en vakmanschap die al in het land of de regio voorhanden zijn verkorten de transportafstanden en verlagen de uitstoot van CO2. Verder is de keuze voor lokale materialen en grondstoffen eigenlijk een logische: materiaal dat ter plekke groeit of aanwezig is past bij het inheemse klimaat. In de loop der eeuwen is gebleken dat het materiaal geschikt is om op die plek te gebruiken. De keuze voor de herneming van inheemse gebouwtypologieën is gebaseerd op een vergelijkbaar argument. De typologieën zijn de meest logische, omdat ze in de geschiedenis zijn ontwikkeld als antwoord op de lokale weersomstandigheden en de geografische ligging. Denk aan specifieke dakvormen, de afmetingen van raamopeningen, de muurdikte of de oriëntatie van een gebouw. Architecten kiezen lokale materialen en technieken in eerste instantie wellicht als kostenbesparing overwegingen of om tradities in ere te herstellen. Tegelijkertijd bereiken ze een sensatie van pure materialen en een ambachtelijke bouwwijze, die met hightech materialen niet te behalen is.
STENEN STOFFELIJKHEID Natuursteen bijvoorbeeld is een uiterst duurzaam materiaal dat tegen een stootje kan. Na jaren intensief gebruik krijgt het zelfs nog meer karakter, omdat het materiaal op een mooie manier veroudert. Diethelm & Spillmann Architekten hebben gekozen voor natuursteen voor het monolitische Franz Marc Museum in Kochel (Duitsland, 2009). Natuursteen in de gesloten gevel straalt, volgens de architecten, een massiviteit uit zonder te dissoneren met de directe omgeving. In en rondom de ZuidDuitse stad München zijn gevels uit kalksteen en travertijn een traditie, maar op het Beierse platteland is het gebruik inmiddels beperkt tot trappen en raamomlijstingen. Diethelm & Spillmann kozen voor grote blokken Crailsheimer schelpkalk uit de streek en verzaagden ze tot rechthoekige bouwblokken. Een elf centimeter dikke laag natuursteen verhult de achterliggende dragende en regenkerende
bakstenen constructie, maar wekt de indruk dat het natuursteen één massieve gevel vormt. Bij strijklicht produceert het natuursteen een stoffelijkheid die een gevel uit hightech materiaal nooit kan evenaren.
LOW BUDGET ORNAMENT Hout is een hernieuwbare en daarmee in principe oneindige grondstof. Positief is dat het aanbod van duurzaam geproduceerd hout ook steeds meer toeneemt. Beton Architecten heeft voor een kapel in Tarnów (Polen, 2009) gekozen voor de uitvoering in hout, omdat het een goedkoop bouwmateriaal en ter plekke beschikbaar is. De lokale bevolking kon door de eenvoudige constructietechnieken gemakkelijk meehelpen aan de bouw van de kapel. De vorm van het gebouw is één groot archetypisch dak, afgewerkt met houten spanen van aspenhout uit Oost-Polen en lokaal-grenenhouten planken, variërend in breedte van tien tot dertig centimeter. Onder de huid huist een ‘eerlijke’ en eenvoudige houten constructie, zoals die gebruikelijk is op
— Lokale expertise en bouwmethoden in een uiterst modern gebouw het Poolse platteland. Beton Architecten heeft extra flair aan het sobere ontwerp gegeven door de binnenconstructie hét ornament van de kapel te maken. Met diagonale stijlen van grenenhout straalt het interieur lichtheid en elegantie uit. De moderne houten huid en het interieur mogen dan gemaakt zijn met de al aanwezige lokale expertise en lokale bouwmethoden, het resultaat is een uiterst modern gebouw.
MOERASPLANT MET STATUS De oevers langs de Nederlandse wateren bevatten van nature veel riet, een moerasplant die weinig eisen stelt aan haar omgeving. Riet is een snel
55 — AWM 33
Jakub Certowicz
Thea van den Heuvel/Daph
Arquitectos Anónimos
Roger Frei
56 — AWM 33
PM
Product en Materiaal Lokale materialen en technieken
Links boven De natuurstenen gevel van het Franz Marc Museum draagt opzettelijk de radiale sporen van het zagen Rechts boven Het Cork House is afgewerkt met geperste kurkpanelen Links onder De Liskeshoeve is een herinterpretatie van de traditionele langgevelboerderij Rechts onder De houten binnenconstructie van de kapel in Tarnów is een ornament op zich
hernieuwbare grondstof en 100% recyclebaar. Als riet van goede kwaliteit is en goed wordt gelegd, heeft het een levensduur van maar liefst 30 jaar. De Liskeshoeve in Schoor (Nederland, 2009) van NEXIT Architecten is een woonboerderij met kantoor- en galerieruimte. Ze vervangt een reeds gesloopte, traditionele langgevelboerderij. De nieuwe bouwmassa bestaat uit een voor-, tussen- en achterhuis en roept direct associaties op met het boerderijtype dat veel voorkomt in Brabant en Limburg. Onder het credo ‘vernieuwing van traditie’ is enerzijds gekozen voor riet uit het Nationaal Park De Weerribben in Overijssel en blauwgesmoorde pannen, en anderzijds voor een herinterpretatie van bekende bouwdetails. De grote glasvlakken, forse uitkragingen en een open flexibele structuur in het interieur breken met het introverte karakter van de oorspronkelijke boerderij, zonder de originele vorm te verliezen. Het probleem van de lage brandwerendheid van riet is opgelost met een zwaar geïsoleerde, gesloten dakconstructie onder het rietpakket. Het resultaat is een passend landschappelijk silhouet dat aansluit bij de nabijgelegen karakteristieke Limburgse boerderijen. De verrassende vorm van de rieten kap straalt op deze locatie een vanzelfsprekendheid uit, zonder protserig te zijn.
tien, legt de nadruk op een efficiënte plattegrond. Als een gimmick brengen zij geperste kurkpanelen prominent in het zicht. Met deze originele afwerking hebben de architecten een atypische woning op het Portugese platteland gerealiseerd.
ARTIFICIËLE EVOLUTIE
KURK VAN DE FLES
Voordat er wordt gekozen voor een terugkeer naar traditionele ambachten en materialen, moeten ze onder de loep worden genomen. Toenemende transportproblemen en nieuwe en strengere eisen met betrekking tot veiligheid, gezondheid en milieu vragen om aanpassingen. Innovatie is te beschouwen als een artificiële evolutie. De oude architectuurstijl wordt niet letterlijk weer opgenomen, maar lokale kennis en ervaring worden gecombineerd met nieuwe inzichten en technieken. Hetzelfde geldt voor materialen, uiteraard. De traditionele Nederlandse baksteen bijvoorbeeld, is een uiterst betaalbaar en degelijk bouwmateriaal en heeft zijn kwaliteit ruimschoots heeft bewezen. Maar de arbeidintensieve verwerkingsmethoden blijven achter. Baksteen biedt geen maximaal effect met minimale materialisering als hij als louter gevelbekleding wordt gebruikt. Met het ontwikkelen van een intelligent prefabsysteem zou een hogere bouwsnelheid behaald kunnen worden, waardoor het bouwmateriaal ook daadwerkelijk met zijn tijd meegaat.—
Kurk is een lichtgewicht en sterk elastisch materiaal dat wordt gemaakt van de schors van de kurkeik. De natuurlijke isolatiecapaciteit, geluiddempende en vochtbestendige eigenschappen maken van kurk ook een uitstekend materiaal voor een gevelafwerking. Omdat menig wijnfles tegenwoordig gedicht wordt met schroefdoppen en kunststof ‘kurken’, kampen ‘s werelds grootste kurkproducenten in Portugal met een overschot. Arquitectos Anónimos heeft slim gebruik gemaakt van de wens van producenten om een andere functie voor het materiaal te vinden. Cork House in Esposende (Portugal, 2008), een low budget weekendhuis voor een familie van
Meer weten? www.rietmeesters.nl www.nbk.de www.petersen-tegl.dk
57 — AWM 33
