Planeet zee lees mij!

Planeet zee lees mij!

1

Planeet zee Inhoud a. Intro: Wat is Planeet zee?

3

b. Inleiding over de oceanen c. Reisroute met 22 problemen (modules) 1. 2. 3. 4. 5.

4

Kaart met reisroute Problemen van Julie en Thom Contacteer de Zeeleeuw Naar de module Opdrachten ▪ De opdrachten ▪ De onderzoeksvragen

d. Wedstrijdopdracht

6

e. Stappenplan: Hoe ga je tewerk?

7

1. Exploratie en selectie 2. Verwerken van de informatie gegeven door de wetenschapper 3. Opdrachten uitvoeren ▪ De opdrachten ▪ De onderzoeksvraag 4. Logboek maken 5. Begeleiding f. Praktische informatie

9

1. Computeraansluiting 2. Duur en planning 3. Kostprijs Bijlage: Overzichtslijst reisroute met onderzoeksvragen en opdrachten

10

www.planeetzee.org

2

a. Intro: Wat is Planeet zee? Het zal je maar overkomen… Julie en Thom besluiten om na hun zeilcursus er op uit te trekken met de zeilboot van hun vader. De tocht duurt echter veel langer dan ze hadden gepland. Stromingen en wind voeren hen uit hun koers steeds verder op volle zee, zonder voldoende brandstof, voedsel of drinkwater. Op hun avontuurlijke tocht komen ze meermaals in de problemen. Via de marifoon (boordradio) slagen ze erin contact te maken met een naburig schip, de Zeeleeuw. Aan boord bevinden zich wetenschappers die hen met allerhande nuttige tips zullen bijstaan. Planeet zee daagt je uit om samen met Julie, Thom en onderzoekers op de Zeeleeuw het ruime sop te verkennen. Zij stellen in dit e-learning project het nieuwste onderzoek van de oceanen voor. Meer dan 22 zeewetenschappers vullen je bagage met interessante en leuke weetjes, animaties en filmpjes over de zee, en dagen ze je uit om met allerlei keuzeopdrachten je onderzoekscompetenties en kritische blik aan te scherpen. Sinds 2009 krijg je, ter gelegenheid van zijn 200ste verjaardag, op deze reis het gezelschap van één van de grootste biologen van de voorbije eeuw, Charles Darwin. Observeren en leren onderzoeken staan binnen Planeet zee centraal. Wil je net als Julie en Thom deze expeditie tot een goed einde brengen, dan heb je er alle belang bij zoveel mogelijk bij te leren over de fascinerende wereld van het oceanografisch onderzoek. Ben jij de zeebonk die we zoeken? Overtuig de onderzoekers aan boord van de Zeeleeuw dat je gewapend bent om een week op zee te overleven en stuur hen een reisverslag op van jouw exploratie doorheen de website. Misschien win jij wel met je groep in mei 2011 een echte expeditie met de Zeeleeuw!

b. Inleiding over de oceanen Luister naar het verhaal van 2 voorname zeewetenschappers over het leven in zee en het ontstaan van de oceanen. ▪ Prof. Dr. H.R. Carlo Heip is als mariene bioloog, directeur van het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Zee (NIOZ). ▪ Prof. Dr. Jean Pierre Henriet is hoofd van het Renard Centre of Marine Geology (RCMG) aan de Universiteit van Gent.

c. Reisroute met 22 problemen (modules) 1. Kaart met reisroute Op de website vind je een bathymetrische kaart (dieptekaart) van het NoordAtlantische Oceaangebied. Daarop staat de zeilroute van Julie en Thom. Gedurende deze reis van 22 dagen doen zich 22 problemen (modules) voor. Daar bovenop is er nog een extra module over Darwin en de stamboom van het leven. Tabel: overzicht modules naar reisroute

DAG 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

MODULE Graadmeters voor een duurzame kust De kunst van het navigeren Dolfijnen, walvissen en de mens Windenergie aan zee Visboerderij Schimmen uit de diepzee Weldaden uit de zee Biodiversiteit in extreme milieus Tsunamigevaar Mangroves als stootkussen Diepzeeapotheek

3

12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. EXTRA

De oceanen als transportband Spoedig naar een nieuwe ijstijd? Gashydraten of brandend ijs Vreemde indringers Voedingsstoffen en algenbloei Het niet-vervuilende schip Plankton en klimaat Duurzame visserijtechnieken Zeezandwinning Leven na een strandsuppletie Darwin en de stamboom van het leven

2. In problemen… Zeilen is steeds opnieuw een uitdaging. De problemen die Julie en Thom tijdens hun zeilreis ondervinden, hebben ze op film vastgelegd. Elke module begint met dit filmpje. 3. Contacteer de Zeeleeuw Via de marifoon bereiken Julie en Thom de Zeeleeuw. De wetenschappers aan boord kunnen hen bij deze problemen helpen. 4. Naar de module De wetenschapper van dienst geeft relevante achtergrondinformatie over het probleem waarmee Julie en Thom geconfronteerd worden in de vorm van animaties, tekst en filmpjes. Deze informatie is gebaseerd op het allerbeste, hedendaagse onderzoek van de oceanen en komt rechtstreeks uit een onderzoeksproject van een Vlaamse wetenschapper of internationale instelling met een onderzoeksveld in en rond de Noord-Atlantische Oceaan. Elk van de 22 modules draait rond een centraal thema waarbij een onderzoeksvraag en opdrachten horen om je in het thema te verdiepen. 5. De opdrachten Er zijn twee soorten opdrachten die je dient te vervullen:  De onderzoeksvragen: De hoofdwetenschapper op de Zeeleeuw legt je een centrale onderzoeksvraag voor. Selecteer uit de onderstaande lijst met onderzoeksvragen tenminste 1 vraag die aansluit bij jouw studierichting of je interesses. Formuleer een antwoord op deze onderzoeksvraag en verwerk deze duidelijk in je eindopdracht. (zie verder)

DAG 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

MODULE Graadmeters voor een duurzame kust De kunst van het navigeren Dolfijnen, walvissen en de mens Windenergie aan zee Visboerderij Schimmen uit de diepzee Weldaden uit de zee Biodiversiteit in extreme milieus Tsunamigevaar Mangroves als stootkussen Diepzeeapotheek De oceanen als transportband Spoedig naar een nieuwe ijstijd? Gashydraten of brandend ijs

Onderzoeksvraag Is het leven op een jacht nu gunstiger dan aan de kust? Hoe navigeer je op zee zonder instrumenten? Welke walvissen zwemmen in de Baai van Biskaje? Windenergie aan zee, de ideale duurzame energie? Kan aquacultuur de visvangst vervangen? Hoe is het leven in de diepzee? Is zeewater een bron van drinkwater? Hoe kunnen bepaalde organismen overleven in extreme diepzeemilieus? Wat als landverschuiving Cumbre Vieja plaatsgrijpt?’ Biedt een tropisch zeevloedbos bescherming tegen het zeegeweld? Welke geneesmiddelen komen uit de zee? Wat brengt de oceanen in beweging? Evolueert het klimaat in NW-Europa naar een nieuwe IJstijd? Schuilt methaangas achter het mysterie van de Bermuda

4

15. 16. 17.

Vreemde indringers Voedingsstoffen en algenbloei Het niet-vervuilende schip

18. 19.

Plankton en klimaat Duurzame visserijtechnieken

20. 21. EXTRA

Zeezandwinning Leven na een strandsuppletie Darwin en de stamboom van het leven

Driehoek? Hoe kun je vreemde indringers in toom houden? Hoe kan eutrofiëring aanpakt worden? Kun je een schip bouwen dat quasi geen vervuiling meer veroorzaakt? Wat kan plankton ons over het klimaat vertellen? Door welke technische aanpassingen kun je duurzamer vissen? Kan onbeperkt zand uit zee worden gewonnen? Is er leven na strandsuppletie mogelijk?

Hoe is de stamboom van het leven opgebouwd?

 De opdrachten: Ook zijn bij elke module opdrachten voorzien. Deze opdrachten helpen je om nog meer vertrouwd te raken met het thema. Ze zijn zeer gevarieerd: kort of lang, met of zonder computer, praktisch of theoretisch, open of gesloten, uit te voeren met de volledige klas of in groep, op school of buitenschools, met of zonder begeleiding van je leerkracht …. Opzoeken van informatie, verwerking van gegevens, experimenteren met een computersimulatie, deelname aan een rollenspel of een debat, het uitvoeren van een groot aantal korte en lange experimenten, veldwerkoefeningen, bedrijfsbezoeken en het maken van schaalmodellen zijn slechts een greep uit het buffet van meer dan 50 opdrachten dat de onderzoekers uit Planeet zee je voorschotelen. Een volledige lijst vind je onder de button ‘opdrachten’ in het menu.

d. Wedstrijdopdracht schooljaar 2010-2011 Als finale opdracht maak je, net zoals Julie en Thom na hun spannende zeiltocht deze website hebben gemaakt, met je team een aantrekkelijk multimediaal logboek van je deelname aan Planeet Zee. Dit logboek is een filmisch verslag waarmee je de jury probeert te overtuigen dat je veel hebt bijgeleerd en klaar bent om mee op zee te gaan. Het verslag omvat ten minste: - één van de onderzoeksvragen en jullie antwoord erop - 2 opdrachten naar keuze Formaat: Dit logboek kan een kortfilmpje, een website of een (ingesproken) fotodagboek zijn. Je bent vrij om de vorm te kiezen zolang de jury het geheel in maximum 10 minuten kan bekijken. Prijzen: Een jury van leerkrachten en wetenschappers beoordeelt de inzendingen. Het beste team zal beloond worden met een onvergetelijke expeditie aan boord van het onderzoeksschip de Zeeleeuw van Vloot. Gedurende een week wordt de Zeeleeuw speciaal voor het winnende team kosteloos ingezet. Daar krijg je met je klas de kans om het reilen en zeilen op een onderzoeksschip te ervaren en zelfs voor even mee te draaien in verschillende onderzoeksprojecten. De overige twee teams die hebben bewezen dat ze veel over de zee hebben bijgeleerd, worden beloond met een verrassingsactiviteit.

e. Stappenplan: Hoe ga je tewerk? 1. Exploratie en selectie Kies ten minste één module die bij jouw interesse of studierichting aansluit. Het helpt als je al iets over het onderwerp weet maar nieuwe thema’s zullen ongetwijfeld een uitdaging zijn. De website van Planeet zee kan je eerst zelfstandig exploreren en al gaande ontdekken wat je leuk vindt. 2. Verwerken van de informatie gegeven door de wetenschapper 5

Bekijk het filmpje van Julie en Thom. Druk op de button ‘Contacteer de Zeeleeuw’ en neem alle informatie die je van de wetenschapper krijgt grondig door. 3. Opdrachten uitvoeren Behandel ten minste één van de 22 onderzoeksvragen en twee van de 50 opdrachten uit om het even welke module. Bij de onderzoeksvraag staan soms bijkomende vragen waarbij je informatie dient op te zoeken. (De verbetersleutel van dit werkblad wordt enkel naar de leerkracht opgestuurd.) Het is niet de bedoeling dat je een schriftelijke verwerking van de onderzoeksvraag inzendt maar dat je het antwoord in je logboek verwerkt. Neem de instructies van elke opdracht goed door vooraleer je begint. Een deel van de opdrachten hebben een verbetersleutel, die op aanvraag (enkel door de leerkracht!) kan worden verkregen. Om jouw persoonlijke exploratie van de oceaan te vergemakkelijken kun je een preselectie maken door de opdrachtenlijst vooraf te bekijken. ≈Tip ☺ Verzamel zoveel mogelijk aanvullende informatie over het thema. De links naar de verschillende websites vormen al een belangrijke filter om kwaliteitsvolle informatie op het Internet te vinden. Naast de lokale bibliotheek ben je steeds welkom in de grootste wetenschappelijke zeebibliotheek van Vlaanderen, gelegen in de kantoren van het Vlaams Instituut voor de Zee in de vismijn te Oostende. Hier kun je boeken en wetenschappelijke publicaties over de zee raadplegen en kopiëren. De catalogus staat online. Meer informatie vind je op http://www.vliz.be/NL/Zeebibliotheek Maak in groep een werkplan op: - wat is de onderzoeksvraag en wat zijn de doelstellingen? - hoe pak je dit aan? - welke informatie heb je al en welke heb je nog nodig? - waar ga je die halen? - welke opdrachten wil je nog doen? - wat doe je eerst? - waar en wanneer kun je eraan werken? - wie neemt welke taken op zich, tegen wanneer? - onder welke vorm ga je het multimediaal logboek presenteren? Je zult in deze informatie dienen te schiften. Welke informatie is essentieel en welke kan weg? Informatie verwerken is meer dan ‘knippen en plakken’. Verwerk al deze informatie tot een coherent geheel dat een eenheid vormt naar stijl en inhoud en tevens getuigt van een degelijke persoonlijke verwerking. De kwaliteit telt, niet de kwantiteit. Een goede onderzoeker dient zichzelf te kunnen evalueren. We raden aan om gedurende het onderzoek op geregelde tijdstippen na te denken of je de goede weg bent opgegaan. Dit doe je in team door jullie werkwijze tijdens de opdracht kritisch te bekijken en het resultaat op het einde te vergelijken met bestaande gegevens.

4. Logboek maken Het is belangrijk om het hele proces van het begin tot het einde op film of foto vast te leggen. Dit zijn cruciale bewijsstukken om later bij het logboek te voegen. Test vooraf de technische aspecten van je apparaat zodat je gedurende de uitwerking niet voor verrassingen komt te staan. Hou bij het gebruik van een camera rekening met geluid, licht en de stabiliteit van de camera. Gebruik indien voorhanden een statief op de camera op te plaatsen. Voorwaarden: Alles dient voor 26 maart 2011 digitaal (op DVD of cd-rom) verzonden te worden naar: Vlaams Instituut voor de Zee T.a.v. team Planeet Zee Wandelaarkaai 7 8400 Oostende Zorg ervoor dat de jury het logboek in 10 minuten kan bekijken: bv. 6

 Filmpjes: duur maximum 10 minuten  PowerPoint presentatie: maximum +/- 30 pagina's  Website: moet in 10 min. beoordeeld kunnen worden Controleer voor het inzenden grondig op verschillende computers of alle files kunnen geopend worden. Wat de jury niet open krijgt of niet tijdig ontvangt, kan niet worden beoordeeld. ≈Tip ☺ Om je kansen tot winnen te verhogen kun je meer dan twee opdrachten of onderzoeksvragen kiezen. Bespreek met je leerkracht hoeveel tijd je maximaal kunt spenderen. Hoe meer je bijleert, hoe meer kans je maakt te winnen!

5. Begeleiding Indien er zich gedurende het onderzoek inhoudelijke problemen voordoen, kun je onrechtstreeks ondersteuning krijgen van de verantwoordelijke wetenschapper voor de module. Hij of zij kan enkel gecontacteerd worden op vraag van je leerkracht. De leerkracht stuurt jouw duidelijk geformuleerde vraag naar [email protected] met vermelding van de module waaraan je deelneemt en je emailadres. Binnen 14 dagen ten laatste wordt je geholpen. Praktische hulp bij het uitwerken van je module dien je op eigen initiatief te zoeken. Het spreekt voor zich dat gemotiveerde teams een beter gevuld logboek zullen kunnen voorleggen. Vragen over technische of inhoudelijke elementen kunnen ook te allen tijde gericht worden aan [email protected]

f. Praktische informatie 1. Computeraansluiting Het voornaamste kenmerk van elektronisch leren is dat het volledige leertraject zich in de open leeromgeving bevindt. Bijgevolg zijn de lesmodules niet in tekstformaat beschikbaar. Om het gebruik van de computer te halveren werden alle opdrachten als pdf-document beschikbaar gesteld. We raden aan om over een computer te beschikken gedurende ten minste 1/2 van de totale tijd. Planeet zee maakt gebruik van flashapplicaties. Om pdf-documenten te lezen is er Adobe Reader nodig. De website van Planeet zee omvat meer dan 400 webpagina’s, goed voor een totaal van 750 MB - 1 GB. Indien de school over onvoldoende bandbreedte beschikt, zal de website traag openen en misschien blokkeren. De website is een open leeromgeving waar niet dient geregistreerd te worden. 2. Duur en planning schooljaar 2010-2011 Het project loopt van 1 september 2010 tot 26 maart 2011. Gedurende deze periode krijgen de deelnemers de tijd om opdrachten te vervullen en hun logboek te verzenden. Start: Deadline wedstrijd: Jurering: Expeditie:

vanaf maa 11 september 2010 kan worden ingeschreven tot 26 maart 2011 kunnen logboeken worden ingezonden maa 28 maart 2011 jury beoordeelt alle inzendingen maa 2 mei tot vr 6 mei 2011 Plaats inschepen Oostende

7

Gemiddeld duurt de uitwerking van een volledige module tussen 6 en 10 uur, afhankelijk van de groep en het type opdracht. Het bekijken van één van de 21 inleidende presentaties op de website neemt ten minste één lesuur in beslag. Het merendeel van de opdrachten duurt 1 tot 2 lesuren. Maar er zijn ook enkele zeer korte opdrachten van ½ uur en een paar zeer lang activiteiten die wel 6 weken duren. 3. Kostprijs Deelname aan Planeet Zee is vrij van kosten. Inschrijven voor de wedstrijd voor het schooljaar 2010-2011 kan via [email protected] met vermelding van de school, de klas en het aantal deelnemers.

8

Bijlage: Overzichtslijst reisroute met onderzoeksvragen en opdrachten te vinden op www.planeetzee.org Dag 1.

2.

3.

4.

Module Graadmeters voor een duurzame kust

Onderzoeksvraag Is het leven op een jacht nu gunstiger dan aan de kust?

Opdrachten Onderzoeksvraag File naar de kust ontwijken

Dolfijnen, walvissen en de mens

Welke walvissen zwemmen in de Baai van Biskaje?

Afval ruimen Strijd voor grond Onderzoeksvraag Koers uitzetten voor een wereldreis Positie bepalen Overleven op zee Onderzoeksvraag Levende ARGO-vloot

Windenergie aan zee

Windenergie aan zee, de ideale duurzame energie?

Zeezoogdieren tellen Onderzoeksvraag Windmeter bouwen

De kunst van het navigeren

Hoe navigeer je op zee zonder instrumenten?

Windmolens op zee, rendabel? Bouw van een windmolen 5.

6.

7.

Visboerderij

Kan aquacultuur de visvangst vervangen?

Schimmen uit de diepzee

Hoe is het leven in de diepzee?

Dorst in een zee van water

Is zeewater een bron van drinkwater?

Energiemarkt van de toekomst Onderzoeksvraag Kweek van pekelkreeftjes en vislarven Oesterput Onderzoeksvraag Diepzeekunst Wet van Archimedes Leven in de diepzee Onderzoeksvraag Ontzilten door elektrolyse Ontzilten met zonne-energie

8.

Biodiversiteit in extreme milieus

Hoe kunnen bepaalde organismen overleven in extreme diepzeemilieus?

Weldaden uit de zee Onderzoeksvraag Is er leven op andere planeten? Chemosynthese

Type Vraagstuk Veldwerk Rollenspel Kaart Veldwerk Veldwerk Onderzoek opzetten Analyse data Fysisch experiment Onderzoek Technisch experiment Debat Biologisch experiment Bedrijfsbezoek Kunstwerk maken Fysisisch experiment Computersimulatie Chemisch experiment Chemisch experiment Presentatie Debat Biochemisch experiment 9

9.

Tsunamigevaar

Wat als landverschuiving Cumbre Vieja plaatsgrijpt?

Onderzoeksvraag Satellietbeelden Tsunami 26 december 2004 Tsunamigolf Het verdwijnen van een vulkaan Scheepsmeubilair maken

10.

11.

12. 13.

14.

Mangroves als stootkussen

Biedt een tropisch zeevloedbos bescherming tegen het zeegeweld?

Onderzoeksvraag Demonstratie van een golfgoot Golfgoot maken

Zeeapotheek

Welke geneesmiddelen komen uit de zee?

De oceanen als transportband

Wat brengt de oceanen in beweging?

Spoedig naar een nieuwe ijstijd?

Evolueert het klimaat in NW-Europa naar een nieuwe IJstijd?

Onderzoeksvraag Op visite bij de apotheker Bioactieve stoffen Scheurbuik: bepalen van het gehalte aan vitamine C Onderzoeksvraag El Niño Badeendjes in beweging Onderzoeksvraag Dichtheidsverschil

Schuilt methaangas achter het mysterie van de Bermuda Driehoek?

Golfstroom Klimaatscenario’s Onderzoeksvraag Het Bermuda mysterie

Gashydraten of brandend ijs

15.

Vreemde indringers

16.

Voedingsstoffen en algenbloei

17.

Het nietvervuilende schip

Hoe kun je vreemde indringers in toom houden? Hoe kan eutrofiëring aanpakt worden?

Kun je een schip bouwen dat quasi geen vervuiling meer veroorzaakt eens het vaart?

Seismisch onderzoek van gashydraten Onderzoeksvraag Kwallenplaag Nitraat- en fosfaatgehalte bepalen Fytoplankton kweken Een cel uit de hel; giftige algen Waterkwaliteit van vijver bepalen Onderzoeksvraag Clean Ship Campagne Zelf smog maken

Analyse beelden Vraagstuk Fysisch experiment Technisch experiment Bezoek Fysisch experiment Artikel schrijven Presentatie Chemisch experiment Presentatie Kaartoefening Fysisch experiment Computersimulatie Onderzoek Debat Vraagstuk Debat Chemisch experiment Biologisch experiment Presentatie Veldwerk Campagne Chemisch experiment 10

18.

19. 20.

21.

EXTRA

Plankton en klimaat

Goederentransport over zee Bezoek bulk carrier ArcelorMittal Onderzoeksvraag De invloed van omgevingsfactoren op de watervlo De licht- en donkerflesmethode

Wat kan plankton ons over het klimaat vertellen?

Duurzame visserijtechnieken

Door welke technische aanpassingen kun je duurzamer vissen?

Zeezandwinning

Kan onbeperkt zand uit zee worden gewonnen?

Leven na een strandsuppletie

Darwin en de stamboom van het leven

Is er leven na strandsuppletie?

Hoe is de opgebouwd?

stamboom

van

het

leven

Onderzoeksvraag Kabeljauwvangst Uitstappen Onderzoeksvraag Carbonaatgehalte van zand bepalen Bezoek zandwinningsfirma Onderzoeksvraag Wat is de beste suppletiemethode? Het strand in de klas Met de klas naar het strand Strandsuppletie in cijfers Darwinlab Evolutiegalerij Classificatie Natuurlijke selectie

Presentatie Bezoek Biologisch experiment Biochemisch experiment Opinie Bezoek Chemisch experiment Bezoek Onderzoek Veldwerk Veldwerk Vraagstuk Biotechexperiment Bezoek Simulatiespel Simulatiespel

Planeet Zee werd ontwikkeld door het Vlaams Instituut voor de Zee, in samenwerking met She Consultancy, DAB Vloot en Studio Bal Gehakt, met de steun van de Vlaamse Gemeenschap binnen het actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie. Copyright 2007-2011 Vlaams Instituut voor de Zee

11