PHILATELISTENVERENIGING ZUID-LIMBURG Koninklijk erkend Opgericht 19 december 1921 Ingeschreven Kamer van Koophandel te Maastricht nr

PHILATELISTENVERENIGING ZUID-LIMBURG Koninklijk erkend Opgericht 19 december 1921 Ingeschreven Kamer van Koophandel te Maastricht nr. 40203374 Bestuur: Voorzitter

Dhr. B.J.Witter Email: [email protected]

043-4502126

Penningmeester:

Dhr. H.J.M. Graat Email: [email protected]

043-3478801

Secretaris:

Dhr. C.L.M. Janssen 043-4071499 Christinastraat 25, 6267 AS Cadier en Keer Email: [email protected]

Bestuurslid:

Dhr. M.B.E. Smeets Email: [email protected]

043-3213744

Rondzend com.:

Dhr. M.M.J Rosier Email: [email protected]

043-3612822

Veilingmeesters:

Dhr. J. Vinck Email: [email protected] 043-3616447 Dhr. F. Vinck 043-3615798

www.philatelisten-zl.nl ING 1031165 t.n.v. Filatelistenvereniging Zuid-Limburg te Maastricht IBAN: NL25INGB0001031165 BIC: INGBNL2A

Verenigingslokaal: De grote zaal in het wijkcombinatiegebouw LA BELLETTSA Kardinaal van Rossumplein 99 6221 SZ Maastricht Bijeenkomsten 1e en 3e maandag van de maand

NB. Let op de data van de bijeenkomsten in de maand mei ! zaal open vanaf 1900 uur, aanvang bijeenkomst 19.30 uur.

Eenentwintigste jaargang nr. 117

mei/juni 2015.

Van de voorzitter Allereerst wil ik Henk Graat bedanken voor het waarnemen van de voorzitterstaken. Dit is geen sinecure om dit naast het penningmeesterschap te doen. Het zou nog beter zijn als er ook andere leden zijn die zich betrokken voelen bij hun vereniging en eventueel taken op zich willen en kunnen nemen. Ik denk nu ook aan onze rondzenddienst, per 1 januari ontstaat ook daar een vacature. Deze dienstverlening aan de leden is gedoemd te verdwijnen als er niemand opstaat en de taken van de huidige rondzendcommissaris gaat overnemen. Maar dit is geen klaagzang, de problemen in de verenigingswereld zijn kamerbreed bekend en wij, onze vereniging, zijn niet de enigen die problemen hebben bij het voortbestaan van onze vereniging. Vanuit het samenwerkingsverband gaat steeds verder gedacht worden over de toekomst van de georganiseerde filatelie in onze regio. Een van de acties is het streven naar een gezamenlijk clubblad. Dit gaat langzamerhand een beetje gestalte krijgen maar er is nog een lange weg te gaan. Maar niets proberen is geen optie, dan weten we zeker dat de “Verzamelaar” gaat ophouden te bestaan. Dus, de schouders eronder, doorgaan met ademhalen en de blik richten op onze toekomst. En daar is iedereen voor nodig! Dit is alweer het laatste nummer van dit seizoen en in september gaan we dan weer starten met een nieuw, fris en fleurig seizoen. Waarmee ik natuurlijk niet wil zeggen dat we een periode van kommer en kwel achter de rug hebben, integendeel. Ik wens iedereen een fijne, aantrekkelijke zomer met hier en daar ook wat filatelistisch plezier. Geniet ervan. Bernard Witter

Van de redacteur

Als onderwerp voor deze laatste Mosaphil van dit verenigingsjaar heb ik gekozen voor enkele postzegels die niet door de Posterijen of de PTT zijn uitgegeven maar wel als zodanig gedeeltelijk “erkend” werden. Allereerst de treinbriefzegels of

verantwoordingszegels die door de Spoorwegen werden uitgegeven. Je plakte ze, naast de gewone port, op de brief of pakket als deze met de trein vervoerd werd. Je kon de post zelf aan de conducteur afgeven en op het adresstation kon het afgehaald worden. O.a. Kranten maakten er druk gebruik van. Het was natuurlijk ook supersnel. Op de tweede plaats de “Drijvende Brandkasten” zegels. Deze werden ook naast de gewone port op de post geplakt als die post in die speciale kluis, de Drijvende Brandkast, voor op het dek werd vervoerd, als een soort verzekering. Ze werden vooral gebruikt op de post voor Nederlands Indië en dan vooral bij waardevolle zendingen. Zegels met een merkwaardige, dramatische achtergrond. List, bedrog, vernuft etc. Je zou er een spannende film over kunnen maken. Enfin, leest u het maar en misschien komt u wel op ideeën. Maarten Smeets

Beste postzegelvrienden, Zoals wel bekend slaat de vergrijzing ook binnen de georganiseerde filatelie toe. Dit betekent een afname aan leden, het moeilijk in kunnen vullen van bestuursfuncties, het verdwijnen van diensten aan de leden en uiteindelijk het einde van het bestaan voor vereniging en in het slechtste geval het einde van de georganiseerde filatelie. De voorzitters en besturen van de verenigingen in Maastricht, Klimmen, Geleen, Heerlen, Kerkrade en Vaals willen proberen deze ontwikkeling mogelijk een halt toe te roepen. Het zou erg jammer zijn om onze hobby, de filatelie, niet meer in verenigingsverband uit te kunnen oefenen. Om dit te realiseren lijkt een samenwerking onvermijdelijk. Dit heeft geleid tot het aangaan van een Samenwerkingsverband Zuid-Limburg met als doel; proberen om de georganiseerde filatelie in ons zuiden in stand te houden door meer samen te werken en mogelijk zou dit op termijn kunnen uitmonden in een vorm van fusie tussen de verschillende verenigingen. Er wordt geregeld overleg gepleegd om stappen in die richting te realiseren. Het is op dit moment nog niet duidelijk hoe onze toekomst eruit gaat zien maar nietsdoen is voor de betrokkenen geen optie. Dit zou immers onherroepelijk het einde van onze hobby betekenen. Ongetwijfeld is dit onderwerp al binnen uw eigen vereniging aan de orde geweest. Het zichtbaar maken van de samenwerking gaat nu gebeuren door het proberen

te komen tot een gezamenlijk nieuwsbulletin voor de genoemde verenigingen. De nu bestaande redacteuren van de onderscheidenlijke verenigingen gaan aan de slag om de mogelijkheden daartoe uit te zoeken. De eerste stap is genomen, het synchroniseren van de uitgiftedata van de aparte bladen waardoor artikelen tegelijk in alle bladen kunnen verschijnen. Volgende stap zou het formaat en lay-out kunnen zijn. Maar heel belangrijk is een eigen gezicht voor het “nieuwe” blad voor onze verenigingen. De leden van de verenigingen worden uitgenodigd om een eigen naam op te geven voor dit bulletin. De bedoeling is om uit de inzenders de nieuwe naam voor ons gezamenlijk bulletin te kiezen en deze naam dan verder te gebruiken. Laat de grijze massa eens kraken en laat ons uw naam weten waarmee u vindt dat de samenwerking recht wordt aangedaan. Ook een logo of beeldmerk is welkom. Uiteraard zal de winnaar een attentie tegemoet mogen zien. Verras de redacteuren!! Inzendingen kunt u sturen naar uw redactie.

Hemelvaartsdag Donderdag 14 mei 2015 Grote beurs ter gelegenheid van 25 jaar bestaan. De beurs wordt gehouden in Café – Zaal de Harmonie Feurthstraat 56 6114CW Susteren Aanvang 10.00h tot ca 15.00h (toegang gratis) Op de beurs is het mogelijk om postzegels te kopen en te ruilen. Er liggen verzamelingen van landen en thema’s die te koop worden aangeboden. Tevens is het mogelijk om vragen te stellen over eigen verzameling. Op deze dag zullen ook enkele Jubilarissen in het zonnetje worden gezet Tevens prominent aanwezig onze jeugdafdeling Ut Stempelke met een tentoonstelling van hun werkstukken en veel postzegels.

Bij vragen over deze dag kunt u terecht bij: Secretariaat Gelre-Gulick of Voorzitter Gelre Gulick Radmakerstraat 1 V. Bours 6114xl Susteren Schoolpad 9 6114BB Susteren Email: [email protected] E mail: [email protected]

Feurthstraat 56 te Susteren van 10 tot 15 uur.

De Nederlandse Spoorwegzegels Postzegelblog+ Wikipedia

Een spoorwegzegel of treinbriefzegel (die laatste term kwam pas na de Tweede Wereldoorlog in gebruik) was een soort postzegel uitgegeven door een spoorwegonderneming. De zegel werd geplakt op een pakket (soms ook wel een brief) dat met de trein mee moest. Aangezien spoorwegzegels niet in het gewone postverkeer zijn gebruikt en niet door een postdienst uitgegeven werden, zijn het geen postzegels. De Belgische spoorwegzegels vormen hierop een uitzondering, omdat deze ook in het normale postverkeer gebruikt konden worden. Daar werkten de posterijen en de spoorwegen nauw samen en kon een pakket dat was gefrankeerd met een spoorwegzegel, ook worden behandeld door een postkantoor in een plaats waar geen treinstation was. Een Belgische spoorwegzegel, gebruikt in 1881 In Nederland werd het in 1924 mogelijk gemaakt een pakket of een brief op het station af te geven. De trein bracht het poststuk dan naar de plaats van bestemming, waarna de PTT zorgde voor bezorging aan huis. Het poststuk, dat treinbrief werd genoemd, moest voor de PTT correct gefrankeerd zijn en daarnaast voorzien van een spoorwegzegel. In 1979 werd deze faciliteit voor particulieren afgeschaft. Spoorwegzegels staan doorgaans niet in een postzegelcatalogus, alweer met uitzondering van de Belgische.

De spoorwegzegels, door de Maatschappijen zelf “verantwoordingszegels” genoemd, zijn in Nederland een verwaarloosd verzamelgebied. De mogelijke reden zou kunnen zijn dat deze zegels niet zijn uitgegeven door de P.T.T. De maatschappij tot exploitatie van ‘Staatsspoorwegen’ gebruikte voor de stations gele zegels en voor de factorijen van ‘van Gend & Loos’ rode zegels. De zegels werden ingevoerd op 1 januari 1914 – 1944 (afb.1) en geldig tot de spoorwegstaking in 1944.

afb, 1, (alle 3 de zegels, onder stoom vervoert.) Oorspronkelijk waren de Spoorwegzegels alleen bestemd voor de verantwoording van vrachtpakketten, voor zover de vracht niet meer bedroeg dan Fl. 6,– ( zie fig.2 traject Zwolle– Hasselt).

Afb.2

De zegels werden ook gebruikt op de stations van de Nederlandse Centraal Spoorweg Maatschappij en diverse stoomtram maatschappijen. De zegels konden niet door het publiek worden geplakt op de pakketten of de bijbehorende vrachtbrieven. Sinds 1 april 1924 zijn de zegels van 5 en 10 cent ook voor frankering van treinbrieven gebruikt. Er zijn in het totaal 224 zegels uitgegeven t/m 1946, onderverdeeld in 14 series, in de kleuren rood en oranje – geel. In landen zoals Denemarken, Groot Brittannië en enkele andere landen waren ons ver vooruit met de invoering van spoorwegvrachtzegels, daar verschenen ze al in het midden van de vorige eeuw (Engeland in 1855). In mei 1946 vond er een herinvoering plaats van de Spoorwegzegels met nieuwe tekeningen (afb.3)

Afb.3

Afb. 4

Deze zijn in gebruik geweest tot 1979. De uitgifte is gestaakt omreden van sterk verminderd verbruik. Brieven, voldoende met geldige postzegels (P.T.T.) gefrankeerd, kon men op het bagagebureau van het trein- of tramstation afgeven (zie afb.4 en 5),

Afb.5 waar dan de tram- of treinzegels werd opgeplakt en de brief met de eerst volgende rit (in de goede richting) werd meegegeven. Bij aankomst werd de brief aan de posterijen afgegeven, die de normale bestelling verzorgde. Een tram- of treinbrief kon dus een flinke tijdsbesparing opleveren. Gegevens Treinpostzegels: Er zijn in vier perioden, drie verschillende drukkers bij de aanmaak van Spoorwegzegels t/m 1944 betrokken geweest, t.w.: -1913 tot 1923 Johan Enschede, Haarlem (eerste druk). -1923 M. Lindenbaum & Co ( tweede druk). -1924 tot 1934 Johan Enschede, Haarlem ( tweede druk). -1934 tot 1944 Nederlandse Speciaal drukkerijen, Rotterdam. Deze firma heeft ook de eerste uitgifte verzorgd van de zegels voor treinbrieven in 1946 ( de uitgifte van de 15 cents zegel). Er komen in het totaal 12 verschillende soorten lijn- en kam – tandingen voor, t/m/ 1944. Het ontwerp van de zegels staan afgebeeld in afb. 1. Verondersteld mag worden dat de ontwerper van de zegels, het achtergrond -

motief, de twee locomotieven met rookpluimen, zal hebben ontleent aan een tegelplateau met Jugendstil versiering, dat bevindt zich nog tot op heden in de gevel boven de deur van de wachtkamer ‘eerste klasse’ op het eerste perron van het station Haarlem. Hoeveel spoor- en tram – wegzegels er zijn gedrukt is niet meer te achterhalen, omdat de exacte gegevens zijn verloren gegaan van de gedrukte aantallen, maar het gaat hier om miljoenen zegels. Mengfrankeringen kwamen in die tijd ook zeer veel voor. (zie fig.5) Omdat genoemde zegels (in periode 1914-’44) niet zijn uitgegeven door de P.T.T. Zijn deze ook niet opgenomen in de Nederlandse Postzegelcatalogus, zoals bijvoorbeeld het geval is met België. U kunt echter het boek Spoor en Post in Nederland raadplegen, een uitgifte van het Nederlands Spoorwegmuseum Utrecht november 1979. Bron: KNBF nieuwsbrief november 2014 , e.a. Auteurs: Miep & Rob Ronde.

Kluis overboord De “Drijvende Brandkast” ! We kennen ze van de postzegels, maar dat was maar een onderdeel van een Hollands Drama. Technisch vernuft, bergen geld, postzegels, hebzucht en domme pech stuwden elkaar op naar een fiasco. Het verhaal is onwerkelijk en wonderlijk tegelijk. Maar de Drijvende Brandkast heeft echt bestaan. Nu is er in het Haagse Museum voor Communicatie nog een koperen demonstratiecapsule te zien omklemd door vier spinachtige poten. Het was het model waarmee de uitvinder de boer op ging om de kluis te verkopen. Het was een project

van duizenden kilo’s staal, tienduizenden gedrukte postzegels en honderdduizenden zeemijlen. Het begon allemaal in 1912.

Technisch wonder

De Titanic is net gezonken en zakenman Cornelis van Blaaderen leest over de enorme hoeveelheid goud, geld en post die naar de zeebodem zijn gesleurd. Jaarlijks vergaan er wel honderden schepen. Zou het niet mooi zijn als de kostbaarheden bij een ramp waterdicht verpakt blijven ronddobberen. Hij gaat aan de slag en een jaar later heeft Van Blaaderen een plan klaar na diverse mislukkingen en Italiaanse sabotagepogingen (?) Hij schrijft de Posterijen over zijn grote safe met drijfvermogen geïnstalleerd vóór op het scheepsdek. In de safe is plaats voor tonnen aan edelmetaal, post, geld en een plofkluis voor geheime documenten. Bij brand kan de capsule 1700 °C verdragen en als het schip zinkt, zal de kluis zich los maken en naar de oppervlakte schieten. Dan gaat er van alles werken via een noodbatterij: een antenne met vlag komt tevoorschijn, noodsignalen worden uit gezonden, vuurpijlen worden afgeschoten en een misthoorn wordt geblazen. En dit alles gedurende 3 maanden, tijd genoeg voor een zoektocht. Al met al een technisch wonder en de voorloper van de hedendaagse “zwarte” (oranje) doos. Er gaan miljoenen

guldens aan post heen en weer tussen Nederland en Nederlands Indië en de verzenders willen in ruil voor veiligheid en korting op de verzekeringspremie vast wel een duur plekje in de kluis betalen. Je hoefde enkel naast de gewone frankering een extra brandkastzegel te plakken waarvan de opbrengst deels naar Van Blaaderen gaat.

Waardepapieren

Het ministerie van Koloniën en de grote reders reageerden enthousiast maar….. de Post valt onder Waterstaat en daar is minister Lely niet gediend van inmenging door een commercieel bedrijf en het plan verdwijnt in de la. De Eerste Wereldoorlog breekt uit en er verdwijnen veel schepen naar de zeebodem. In 1918 ontstaat er dus toch weer belangstelling voor het plan en de nieuwe minister König heeft er wel oren naar. Van Blaaderen krijgt de minister zelfs zover dat hij de brandkastzegels in eigen beheer mag drukken bij Joh. Enschede in Haarlem. Als klap op de vuurpijl mocht de entrepeneur zelfs het ontwerpproces sturen via een prijsvraag onder bevriende kunstenaars. De winnende zegels van Lion Cachet en Leo Gestel zijn erg fraai. Op de stormende oceaan in diepe kleuren deint de Drijvende Brandkast steeds kaarsrecht op de woeste schuimkoppen. Daarboven straalt en flitst haar antenne boven alle natuurgeweld uit, omringd door engelachtige vogels of een stervormig aura.

Kortom: uw post is hier nog veiliger dan aan boord van het schip. Laat maar zinken die schuiten! Vanaf 1921 vertrekken iedere twee weken een schip met een Drijvende Brandkast naar en van Nederlands Indië. Zeven soorten brandkastzegels zijn er te koop op het postkantoor vanaf 5 ct. Per 20 gr. De duurste zegel is fl. 7,50. Van Blaaderen krijgt vijfachtste van de opbrengst en de Staat de rest. Omdat na de wereldoorlog de zeeën veilig werden en er weinig schepen vergingen nam de belangstelling voor de Drijvende Brandkasten echter dramatisch af.

Twee ton

De post kwam weer gewoon aan in Nederlands Indië. en v.v. Het Museum voor Communicatie heeft nog een aantal verstuurde brandkastbrieven. Over en weer gaat het tussen 1921 en 1923 om een duizend brieven en dat was bijna allemaal maakwerk. Dus dat filatelisten elkaar brieven stuurden vanwege de gestempelde zegels, want die waren schaars en hadden verzamelwaarde. Op de departementen Koloniën en Waterstaat willen ze nu dolgraag van Van Blaaderen af en op 31 augustus 1925 valt het doek definitief en zijn de brandkastzegels voor het laatst te koop. Niet gebruikte zegels kunnen nog twee maanden worden ingeruild. Op die Koninginnedag staat een verslaggever van de Bussumsche Courant toevallig in de rij bij het plaatselijke postkantoor: Op mij volgde een heer in het grijs, die heel beleefd vroeg: “Mag ik voor twee ton brandkastzegels?” De ambtenaar aan de andere kant van het hek schrok, stak zijn pink in zijn oor, wapperde met zijn hand en vroeg: “Wat zegt u?” De heer (….) herhaalde rustig: “Geeft u mij voor twee ton aan brandkastzegels.” Automatisch klapte de postman z’n geldtrommel dicht en vroeg in grote verwarring: “Voor twee ton?”

Overdruk

De verwarde lokettist telegrafeert in alle haast naar het hoofdkantoor en daar hebben ze meteen door dat die keurige klant Van Blaaderen is en de instructie luidt dan ook: “weigeren!” Want als Van Blaaderen die zegels voor twee ton koopt dan krijgt hij hiervan 5/8e is fl. 125.000. Vervolgens kan hij de volgende dag de gekochte zegels in leveren voor fl.200.000. Winst voor Van Blaaderen verlies voor de Staat. Van Blaaderen dreigt failliet te gaan maar mag van Den Haag uiteindelijk de hele oplage aan de man brengen. Maar nu gaat de geslepen postzegelhandelaren

dwars liggen en die wachten geduldig af en kopen niets. Tot overmaat van ramp is er ene J.C.Pull, controleur-magazijnmeester der Posterijen, een beambte met een fijn gevoel voor commercie. Als een grote partij postzegels onverkocht blijft regelt Pull een overdruk, dus een nieuwe zegel die in geen enkele verzameling mag ontbreken. Kassa voor de Posterijen! Pull laat ook extra zegels

regelen voor verzending vanaf Curaçao en Suriname als iedereen al weet dat de boel wordt opgeblazen. Pull veinst een misverstand en laat deze zegels over drukken als opruimingsuitgifte. Mogelijke opbrengst: bijna twee ton voor het ministerie.

Vrije kunstenaars

De belangstelling is nu enorm omdat ze nu zeldzaam zijn geworden. In Paramaribo moest de politie bij het postkantoor met sabel optreden om de orde te handhaven. Van Blaaderen bestelde in arren moede ook een paar setjes Curaçaose en Surinaamse zegels maar zijn optie voor de verkoop van de oorspronkelijke zegels loopt vruchteloos af. De postzegelhandelaar John Rietdijk mag het nu proberen en pakt het gehaaider aan. Hij verdient er een fortuin mee. Van Blaaderen krijgt een fractie van de opbrengst maar moet in 1932 liquideren. Een jaar later overlijdt hij aan een hartaanval. Je had hem beter gegund, hij had lef. En smaak. Zijn stralende brandkastzegels waren ook Van Royen opgevallen, de

kunst minnende Alg. Secretaris der Posterijen die aan de wieg stond van het wereldberoemde PTT-design. Door de schoonheid van de brandkastzegels besloot Van Royen voortaan vrije kunstenaars als Jan Toorop, Jan Sluyters en Piet Zwart postzegels te laten ontwerpen en ze daarbij veel vrijheid te geven. Dat gebeurde alleen in Nederland tot op de dag van vandaag. De postzegels van Karel Appel, Joost Swarte, Marte Röling, Anton Corbijn, Escher en Peter Struyken e.a. hebben we misschien te danken aan de Drijvende Brandkast. Pas later zijn andere landen ook met vrije kunstenaars gaan werken. Het model van de Drijvende Brandkast stond tot 7 febr. tentoongesteld in het Dit artikel is tot stand gekomen aan de hand van de VPRO radiouitzending OVT-Het spoor terug en een interview met Gert Holstege (conservator Museum voor Communicatie) in de VPRO-gids. Zie ook www.postwaarden .nl

C. van Blaaderen met twee van zijn Drijvende Brandkasten in aanbouw (ca. 1921)

Oproep a: Wie wil Jeu Rosier per 1 jan. vervangen als commissaris

v.d. rondzenddienst. (zie ook artikel van de voorzitter.) b: o.a. om kosten te besparen zenden we zoveel mogelijk leden de digitale Mosaphil per email. Als u uw email-adres nog niet aan ons hebt doorgegeven, wilt u dat alsnog doen. U krijgt de Mosaphil dan wel in kleur!

Schrijft u even mee In deze kalender vindt u de verenigingsactiviteiten dik aangegeven, overige activiteiten in narmaal schrift. Overigens geeft dit overzicht alles slechts globaal weer. Op de verenigings-avonden wordt vaak aanvullende informatie gegeven over extra activiteiten. VV staat voor Verenigingsavonden en Veiling. RV staat voor Ruilavond en restveiling. 11 mei. 14 mei

18 mei. 1 juni

VV Beurs Susteren t.g.v. 25j bestaan postz.ver. Gelre-Gulick (zie eerder in dit blad) Int. ruildag i.d. Mensa Fachhochschule Aachen Bayernallee 9, 52066 Aachen-Butscheid Van 9 tot 15 u. Zie: [email protected] RV VV

15 juni.

RV

15 mei

laatste bijeenkomst seizoen 2014-2015

Beëindiging lidmaatschap: schriftelijk voor 1 december van het lopende jaar bij de secretaris van de vereniging. Niet tijdige opzegging betekent verlenging van het lidmaatschap tot het einde van het volgende verenigingsjaar. Statuten Art. 7.2. Bijeenkomsten 1e en 3e maandag van de maand.

NB. Let op de data van de bijeenkomsten in de maand mei ! Zaal open vanaf 19.00 uur, aanvang bijeenkomst 19.30 uur.