Perspectief voor een duurzame visserij Nationaal Strategisch Plan voor het Europees Visserij Fonds

    Perspectief voor een duurzame visserij      Nationaal Strategisch Plan 2007‐2013  voor het Europees Visserij Fonds 

                      Ministerie van Landbouw,  Natuur en  Voedselkwaliteit  Directie Visserij  Postbus 20401 

2500 EK ’s‐Gravenhage  Nederland 

2

Perspectief voor een duurzame visserij 

1

  Inleiding 

5

  1. De Nederlandse visserijsector 

8

1.1.

Inleiding 

8

1.2.

Sociaal economische positie 

8

1.3.

Korte beschrijving van het visserijcluster 

9

  2. Sterkte‐zwakte analyse van de Nederlandse Visserij 

15

  3. Doelstellingen en prioriteiten van Nederland m.b.t. duurzame visserij 

21

3.1.

Internationale kaders 

21

3.2.

Nationale kaders 

22

3.3.

Rol van de overheid 

23

3.4.

Inhoudelijke keuzes en prioriteiten voor Nederland 

23

3.5.

Vertaling naar de assen van het EVF 

26

3.6.

Vertaling naar sectoren 

29

  4.

Financiering van het Plan 

34

  5. Uitvoering en toezicht 

36

5.1.

Uitvoeringsorganisatie 

36

5.2.

Toezicht 

38

5.3.

Afbakening met structuurfondsen 

38

5.4.

Procedures ten behoeve van preventie, fraude en onregelmatigheden 

39

5.5.

Tussentijdse Evaluatie 

40

    Bijlage 1: Portfolioanalyse Nederlandse vissector 

41

Bijlage 2: Kaart met voor de visserij relevante Natura 2000 gebieden 

43

Bijlage 3: Beschrijving Nederlandse visserijgemeenschappen 

44

Bijlage 4: De Nederlandse visserijsector in cijfers 

46

Bijlage 5: Overzicht van geconsulteerde stakeholders 

55

3

 

4

Inleiding    Nationaal Strategisch Plan    Het Europese Visserijfonds (EVF) is het kader voor communautaire steun voor de duurzame  ontwikkeling van de visserijsector1 en visserijgebieden. Voor de programmaperiode 2007‐ 2013 zijn bijstandsprogramma’s voorzien met als doel richting te geven aan innovatieve en  structuurversterkende maatregelen. Deze maatregelen zullen zoveel mogelijk hand in hand  moeten gaan met belangrijke opgaven om de milieudruk uit de visserij verder te  verminderen en te voldoen aan de wettelijke verplichtingen en maatschappelijke wensen  die aan de visserijsector worden gesteld.    Ten behoeve van deze bijstandsprogramma’s stelt iedere lidstaat een nationaal strategisch  plan (NSP) en een Operationeel Plan (OP) op. Het voorliggende NSP beschrijft de  voorgenomen maatregelen ten behoeve van de Nederlandse visserijsector.     Het programma heeft een looptijd (in termen van het aangaan van financiële  verplichtingen) van zeven jaar (2007 tot en met 2013). De totale maximale bijstand uit het  EVF voor Nederland voor genoemde periode bedraagt 48,6 miljoen euro. Dit bedrag moet  voor de verschillende voorgestelde maatregelen aangevuld worden met nationale  (overheids‐) en particuliere bijdragen. De totale overheidsbijdrage (incl. de EVF‐middelen  uit Brussel) bedraagt ca. 125 mln. euro. De totale particuliere bijdrage bedraagt minimaal 72  mln. euro    Het NSP is geformuleerd vanuit een aantal strategische doelstellingen en prioriteiten en  geeft daarmee op hoofdlijnen het beleid voor de komende periode aan. Dit beleid is gericht  op perspectief voor een duurzame visserij, ook na 2013.  Opbouw van het document    Het voorliggende NSP is als volgt opgebouwd.     Hoofdstuk 1 biedt een beschrijving van de bestaande situatie in de visserijsector, waarbij  het hele cluster aan activiteiten (van aanvoer tot en met detailhandel) aan bod komt.     Hoofdstuk 2 bevat een sterkte zwakte analyse van de Nederlandse visserijsector.     Hoofdstuk 3 bevat de doelstellingen en prioriteiten van Nederland met betrekking tot  duurzame visserij, aquacultuur en het Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB).  Voortbouwend op de voorgaande hoofdstukken worden, op basis van een aantal  uitgangspunten, de nieuwe zwaartepunten geïdentificeerd en wordt per zwaartepunt en  sector aangegeven waarop de komende periode (2007‐2013) zal worden ingezet.  

1

  

Visserijsector wordt in dit plan breed opgevat. Het gaat in feite om een cluster van samenhangende activiteiten, te weten:  aanvoer/kweek/productie, verwerking en afzet. 

5

Tenslotte wordt aangegeven met behulp van welke indicatoren het succes zal worden  beoordeeld.    Hoofdstuk 4 bevat het financieringsplan op hoofdlijnen, alsmede een globale opsomming  van nationale overheidsmiddelen die naast het EVF worden ingezet.    Hoofdstuk 5 bevat informatie over uitvoering, toezicht en evaluatie.    Daarnaast bevat het plan de volgende bijlagen:    1. Portfolioanalyse van de Nederlandse vissector  2. Kaart met voor de visserij relevante Natura2000 gebieden in Nederland  3. Kaart en korte beschrijving van Nederlandse visserijgemeenschappen  4. De Nederlandse visserijsector in cijfers   5. Overzicht van stakeholders die geconsulteerd zijn  Consultatie    Het NSP is geformuleerd door de Directie Visserij van het Ministerie van Landbouw, Natuur  en Voedselkwaliteit. Ten behoeve van de ontwikkeling van het NSP is een groot aantal  organisaties verzocht voorstellen en wensen ten aanzien van het programma te formuleren.  Het betreft organisaties op het terrein van:  • Zee‐, kust‐ en binnenvisserij,  • Viskweek,  • Handel, verwerking en afzet van vis,  • Natuur‐ en milieubescherming  • Vrouwen in de visserij  • Werknemersbelangen  • Overheden   • Wetenschap  Publiciteit    Ten behoeve van de uitvoering van de verschillende maatregelen uit het programma zal – in  die gevallen waarin dit relevant is – aandacht worden besteed aan de bekendmaking van de  maatregelen. Deze publiciteitsactiviteiten zullen vooral zijn gericht op de potentiële  begunstigden en belanghebbenden.   Voor de publiciteit zullen verschillende vormen worden toegepast (bijeenkomsten en  rechtstreekse contacten, folders en persmededelingen, websites en andere vormen),  afhankelijk van de behoeften en mogelijkheden, en steeds met als oogmerk een zo groot  mogelijk deel van de potentiële begunstigden en belanghebbenden te bereiken.    In het Operationele programma zullen ten aanzien van de publiciteit acties worden  opgenomen, waarvoor middelen zullen worden gereserveerd (onder Technische bijstand).  Elektronische data‐uitwisseling   

6

Voor de uitvoering van het programma zal een systeem worden opgezet waarin zowel  detail‐ als geaggregeerde informatie en periodieke overzichten met betrekking tot de  voortgang van de diverse acties van het programma zijn opgenomen. Het gaat hierbij om  zowel financiële, administratieve als fysieke elementen.   Voor de rapportering en (elektronische) data‐uitwisseling met de Europese Commissie zal  gebruikt worden gemaakt van de applicatie SFC2007. De bevoegdheden en inloggegevens  zijn hiervoor inmiddels geheel verzorgd. 

7

1. 

De Nederlandse visserijsector2 

 

1.1.  Inleiding     De Nederlandse visserijsector is een sector met twee gezichten. Enerzijds is sprake van een  dynamische sector die in staat is op een aantal deelmarkten belangrijke posities op te  bouwen. De marktvooruitzichten voor de afzet van visproducten zijn bijzonder gunstig. De  Nederlandse vissector heeft de ambitie ook de komende periode haar vooraanstaande  marktpositie verder te kunnen uitbouwen.     Anderzijds is sprake van een sector die onder druk staat. Met name de aanvoer  (visserijvloot) staat de komende periode voor grote ecologische en economische opgaven.  Naar verwachting zullen de veranderingen, die hier uit voortvloeien, gevolgen hebben voor  de structuur van de Nederlandse visserijgemeenschappen. Hoewel de visserij haar  dominante positie niet direct zal verliezen zullen de visserijgemeenschappen nieuwe  economische dragers moeten ontwikkelen voor het behoud van werkgelegenheid en de  versterking van de lokale economie. Hier ligt een belangrijke opgave voor de regionale  overheden.   

1.2.  Sociaal economische positie      De Nederlandse visserijector behoort tot de vijf grootste Europese visproducenten. Het  Europese marktaandeel bedraagt ongeveer 7%. Alleen het Verenigd Koninkrijk (12%),  Frankrijk (14%), Denemarken (17%) en Spanje (19%) produceren meer vis dan Nederland.  De totale opbrengstwaarde van de Nederlandse visserij bedroeg in 2005 € 483 mln. De  invoerwaarde bedroeg in 2005 1,3 mrd euro en de waarde van geëxporteerde vis bedroeg  datzelfde jaar 2,2 mrd euro. De consumptiewaarde van vis bedraagt ongeveer 0,5 mrd euro.  Aangezien Nederlanders gemiddeld een keer per twee à drie weken vis consumeren en het  Nationaal Voedingscentrum consumptie van twee keer per week adviseert, ligt hier nog een  aanzienlijk groeipotentieel.     De huidige economische betekenis op nationaal niveau is bescheiden. De totale vissector  (aanvoer, handel en verwerking) is samen goed voor ongeveer 0,2 % van het nationaal  inkomen (BNP) en werkgelegenheid. Voor de Nederlandse visserijgemeenschappen is de  economische betekenis aanzienlijk groter. Het werkgelegenheidsaandeel kan hier wel  oplopen tot wel 50%. Er is sprake van een sterke concentratie van activiteiten in de  traditionele visserijgemeenschappen. Deze gemeenschappen liggen vooral langst de kust,  in de Zeeuwse delta en aan de rand van de voormalige Zuiderzee (het huidige IJsselmeer).  Voor een overzicht van deze gemeenschappen wordt verwezen naar bijlage 3.     

2

 Voor een meer kwantitatieve beschrijving wordt verwezen naar bijlage 4 

8

  De totale werkgelegenheid in de Nederlandse vissector ligt op ongeveer 14.000 mensjaren.  In de aanvoer (de visserij) is de werkgelegenheid tussen 2000 en 2005 met bijna 25 %  afgenomen tot 2.800 mensjaren. Het gaat vrijwel uitsluitend om mannen. Aangezien het  vaak ook gezinsbedrijven betreft houden deze cijfers geen of onvoldoende rekening met  meewerken van gezinsleden. In de verwerkende industrie bestaat ongeveer een derde van  het personeelsbestand uit vrouwelijke werknemers.     In verhouding maakt de werkgelegenheid in de aanvoer nog maar 20% uit van de totale  werkgelegenheid in de sector. Deze ontwikkeling zal zich naar verwachting de komende  periode doorzetten. Dit heeft grote gevolgen voor zowel de betrokken opvarenden als voor  de daarvan economisch afhankelijke visserijgemeenschappen.   De omgeving stelt hoge eisen aan de moderne ondernemer. Het gaat hierbij enerzijds om  het verder verdiepen van de beroepsvaardigheden (de visser bijvoorbeeld in de rol van  bestandsbeheerder). Anderzijds om het ontwikkelen van algemene  ondernemersvaardigheden (bijvoorbeeld het vermarkten visserijproducten). Deze  werkgelegenheidsaspecten vragen meer aandacht dan voorheen.    Ontwikkeling van de rol van de vrouw   De rol van de vissersvrouwen is de afgelopen periode verbeterd. Zij hebben zich weten te  organiseren in een netwerk van vrouwen in de visserij (VinVis). Het netwerk vormt een  belangrijke schakel tussen de activiteiten op zee en ontwikkelingen aan wal. Ondanks deze  inzet is er vooruitgang te boeken waar het gaat om aandacht voor de positie van de  meewerkende vissersvrouw in de onderneming en in het gezin. Ook de rol die de vrouw kan  spelen bij de transitie die (gezins)bedrijven moeten maken is nog onderbelicht.     Maatschappelijke betekenis van de sportvisserij  Hoewel de Nederlandse sportvisserij buiten de scope van het EVF valt is de  maatschappelijke betekenis omvangrijk. De sportvisserij is een belangrijke medegebruiker  van de Noordzee, de kustwateren en binnenwateren. In totaal telt ons land 1,6 miljoen  sportvissers. De economische waarde van de sportvisserij bedraagt jaarlijks € 500 mln.  Verder biedt het werkgelegenheid voor ongeveer 3.500 tot 5.000 arbeidsplaatsen en  duizenden vrijwilligers. Op een aantal wateren draagt deze sector samen met  beroepsvissers en waterbeheerders ook bij aan het visstandbeheer, ondermeer door  deelname aan zogenaamde Visstandbeheercommissies (VBC’s).   

1.3.  Korte beschrijving van het visserijcluster3    De Nederlandse visserijsector (of beter gezegd: het visserijcluster) bestaat uit een aantal  onderdelen die hieronder kort zullen worden beschreven.    

3

  Visserij in cijfers 2006,  LEI (2006) 

  Visserij in trends, LEI (2007) 

9

De vloot (aanvoer)    De Nederlandse visserijvloot is op te delen in drie deelsectoren, te weten:  a) zeevisserij  b) kustvisserij   c) binnenvisserij      De omvang van de zeevisserijvloot is de afgelopen periode fors afgenomen. Recente  saneringsprogramma’s hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan een structurele  afname van de visserijinspanning. Zo is de omvang Nederlandse kottervloot de laatste paar  jaren met 15% afgenomen tot 340 schepen in 2005. Het totale motorvermogen en  olieverbruik in de kottersector is met respectievelijk 25% en 32% nog sterker afgenomen. In  vergelijking met het begin van de jaren negentig is de aanvoer van vis met Nederlandse  kotters vrijwel gehalveerd van 150.000 ton naar 80.000 ton. Die daling valt vooral toe te  schrijven aan vissoorten waarvan de quota fors zijn verminderd (schol, tong, kabeljauw).  Naar verwachting zal het EU‐beheerplan voor tong en schol noodzakelijk leiden tot een  verdere vermindering van de quota en visserijdruk.     Slechte bedrijfsresultaten in de kottervloot hebben de vermogenspositie ernstig aangetast.  De solvabiliteit van deze deelsector sector is gedaald naar 0%. Enkele jaren terug lag dit nog  op 40%. Dit vertaalt zich direct naar het investeringsvolume. Investeringen lagen in 2005 op  een bijzonder laag niveau (€ 6 miljoen). Er kwamen geen nieuwe schepen in de vaart en er  werden weinig nieuwe motoren ingebouwd. De Nederlandse vloot veroudert in de huidige  economische condities snel.     De grote zeevisserij (trawlersector) laat een andere trend zien: het aantal schepen is de  afgelopen 15 jaar redelijk stabiel gebleven (ca. 15), de schepen zijn groter geworden en de  werkgelegenheid in deze sector is toegenomen. De sector bestaat uit vier rederijen die met  diepvriestrawlers vissen op pelagische vissoorten.    Het quotamanagement in Nederland vindt plaats met inschakeling van beheergroepen (het  zogenaamde co‐management). Dit geeft binnen de wettelijke EU‐kaders maximale  flexibiliteit aan groepen van vissers en leidt tot meer draagvlak bij vissers voor het  Gemeenschappelijk Visserijbeleid.    De visserij op garnalen vindt dicht bij de kust plaats en wordt voornamelijk uitgevoerd door  kleine kotters met een motorvermogen tot 300 pk. Het gaat om circa 200 schepen. Ook in  deze visserij is sprake van een stijging van kosten en verslechtering van de solvabiliteit.  Deels gaat het om kotters die exclusief op garnalen vissen, deels om kotters die behalve op  garnalen ook op platvis en rondvis vissen.    De mosselcultuur omvatte in 2005 nog 64 schepen. De vloot is in hoge mate afhankelijk van  mosselzaad uit de Waddenzee. De sector is bezig om minder afhankelijk te worden van het  vissen op mosselzaad in de natuur (zie ook aquacultuur). De aanvoer is erg afhankelijk van  natuurlijke omstandigheden (aanwezigheid van zaad). Doordat visserijactiviteiten veelal  plaats vinden in Natura2000‐gebieden, zijn de mogelijkheden voor visserij beperkt. De 

10

visserijinspanning is gereduceerd door het verbod op de mechanische kokkelvisserij in de  Waddenzee.    Ook in de binnenvisserij (IJsselmeervisserij) is in 2004 en 2005 een forse sanering ingezet.  De vangstcapaciteit is hiermee de afgelopen paar jaar met 40 tot 50% gereduceerd. In  totaal omvat de beroepsmatige vloot voor heel Nederland circa 250 (kleine) schepen. Met  name de ontwikkeling van de aalstand baart zorgen en zal komende jaren, ook als gevolg  van de EU‐Aalverordening, leiden tot verdergaande aanpassingen in de binnenvisserij.  Verder zal de binnenvisserij ook te maken krijgen met eisen vanuit Natura2000 en de  Kaderrichtlijn Water.   Voor een overzicht van de voor de Nederlandse visserij relevante Natura2000‐gebieden  wordt verwezen naar bijlage 2.  Aquacultuur     De Nederlands aquacultuursector is op te delen in schelpdiercultuur en de kweek van vis op  land.     • Schelpdiercultuur (mossel‐ en oestercultuur) vindt plaats in de Oosterschelde en het  Grevelingenmeer. De productie beloopt voor mosselen ongeveer 68.000 ton (2005, met  een waarde van € 60 miljoen), en voor oesters 4.000 ton (€ 6 miljoen). De  ontwikkelingen van de Nederlandse mosselsector worden voor een belangrijk deel  beperkt door het tekort aan grondstof (mosselzaad). De sector is druk op zoek is naar  alternatieve vormen van grondstofwinning (hatechery en nursery en  mosselzaadvangstinstallaties).   • Viskweek op land richt zich vooral op de productie van aal, forel, meerval, zalmforel en  tilapia maar meer recent ook op baramundi, tarbot en tong. De viskweek staat nog  steeds in de kinderschoenen met een beperkte productie, zowel in volume als in waarde.  De totale visteeltproductie ligt rond de 13.000 ton met een waarde van € 39 miljoen. Wel  neemt de productie jaarlijks toe met meer dan 10%. Het marktperspectief blijft gunstig.  Dit heeft in het bijzonder te maken met de ecologische opgaven voor de traditionele  visserijsector in combinatie met de groeiende vraag naar vis en visproducten. Meer nog  dan in het verleden dienen zich perspectiefvolle projecten aan. Interessante  ontwikkeling is de vraaggestuurde aanpak in visteelt ketens. Ook blijkt in Nederland  veel kennis aanwezig over bijvoorbeeld het sluiten van kringlopen en gesloten  systemen. De kweek van paling vormt een uitzondering op het algemeen positieve  beeld van de Nederlandse viskweek. Dit vanwege de hoge prijs van glasaal.     Handel en industrie     De Nederlandse vissector heeft een belangrijke draaischijffunctie in Europa. In zijn  algemeenheid geldt dat Nederland een visexporterend land is. De totale exportwaarde  bedroeg in 2005 € 2.199 miljoen. Dit is 15% meer dan in 2000. De export van vis en  visproducten wordt (2005) voor 80 % binnen de EU afgezet, met als voornaamste afnemers  België, Duitsland, Italië, en Frankrijk. De afzet naar derde landen bestaat voor een groot  gedeelte uit export van bevroren pelagische vis (haring, makreel, horsmakreel). Opvallend is  11

dat de vissector minder afhankelijk is geworden van vis uit de Noordzee. Het aandeel  Noordzeevis is de afgelopen vijf jaar met ongeveer 15% afgenomen tot ongeveer 45%. Met  een overschot van € 869 mln. levert de vissector een bijdrage aan het overschot op de  Nederlandse handelsbalans (3%).     De vissector is sterk afhankelijk van de invoer van visproducten. De totale invoerwaarde  bedroeg in 2005 € 1.330 mln. (60% van de exportwaarde). Meer dan 65 % van de invoer is  afkomstig uit de EU, voornamelijk uit Duitsland, Denemarken, het VK en België. De  vissector wordt in toenemende mate afhankelijk van import. Vissoorten die in het  buitenland worden gekocht, zijn ten dele vissoorten die in de Nederlandse vangstgebieden  niet voorkomen. De belangrijkste activiteiten van de visverwerkende industrie in Nederland  zijn het fileren, roken, marineren, stomen, diepvriezen en verpakken van vis, en voor  garnalen het pellen en verpakken. Veel verwerkende bedrijven zijn ook actief als  handelsondernemingen. Dit voornamelijk om een stabiele grondstofvoorziening te  garanderen.     De afzetstructuur van visserijproducten is versnipperd. De mate van samenwerking zowel  horizontaal als verticaal, is beperkt. Gebrek aan schaalgrootte en slagkracht hebben ook  gevolgen voor de marktpositie van de visserijsectoren. Dit is één van de oorzaken waarom  het Nederlandse grootwinkelbedrijf nog nauwelijks verse vis in het assortiment heeft  opgenomen. Uit data van de Regional socio‐economic studies in the fishery sector (Lot No  16, The Netherlands), blijkt dat het overgrote deel van de verwerkende bedrijven voldoet  aan de (nieuwe) Europese eisen ten aanzien van hygiëne (HACCP), daarbij inbegrepen  goedkeuring door de VWA (Voedsel en Waren Autoriteit). We verwachten dat op korte  termijn ook de overige bedrijven aan de eisen zullen voldoen, waarbij een aantal bedrijven  tevens ISO certificering overweegt.  Visserijhavens en visafslagen    De visafslagen zijn de belangrijkste afzetkanalen voor de vangst van de kottervloot. De 11  voor de zeevisserij belangrijke afslagen, met uitzondering van Urk, zijn langs de kustlijn  gelegen. Alle aangelande vis uit de Noordzee wordt via de veilingen verhandeld. Voor de  trawlersector ligt dit anders: deze vaartuigen maken deel uit van ondernemingen waarin  vangst, handel, opslag, be‐ en verwerking zijn geïntegreerd. Zij bieden hun productie dus  niet aan via de afslagen en opereren wereldwijd.    De grootste afslagen bevinden zich in Urk (30 % van de totale omzet van de Nederlandse  visafslagen), IJmuiden (12 %) en Den Helder (12 %). Tussen een aantal afslagen zijn in de  afgelopen jaren samenwerkingsverbanden opgezet, die mogelijk zullen leiden tot fusies.  Ook wordt door het merendeel van de afslagen aansluiting gezocht bij nieuwe  ontwikkelingen op het gebied van systemen voor informatie en veiling, zoals bijvoorbeeld  elektronische handel en real‐time televeilen. Daartoe worden verschillende initiatieven  ontwikkeld    In Nederland vindt geen doordraai (interventie) van vis plaats.    Verkoop en consumptie Nederland  

12

  Nederland behoort tot de landen met de laagste visconsumptie van Europa. De laatste jaren  heeft zich evenwel een gestage groei voorgedaan van de visconsumptie: sinds 2000 is het  huishoudelijk verbruik in volume met 26 % en in waarde met 38 % gestegen. Voor de verse  vis was deze stijging respectievelijk 18 % en 38 %. Ook het grootverbruik groeit,  waarschijnlijk nog sneller dan het thuisverbruik.    Visverbruik is vooral laag door de lage aankoopfrequentie (gemiddeld wordt er door  huishoudens per drie weken 12 maal vlees gekocht, tegen één maal vis). Vis komt evenwel  steeds beter in zicht, waarbij gezondheidsaspecten, problemen met de kwaliteit van vlees  en de behoefte van de consument aan gevarieerdere voeding belangrijke achtergronden  zijn.    Verkoop aan de consument vindt plaats via de visdetailhandel, de ambulante handel en de  supermarkten. Het belang van de supermarkt als afzetkanaal voor vis is gestegen in de  afgelopen jaren. Supermarkten spelen in op de groeiende vraag, met aparte, uitgebreide  schappen voor vis. Volgens schattingen (van het Nederlandse Visbureau) wordt nu in  ongeveer 1000 supermarktfilialen vis ter verkoop aangeboden. Visdetaillisten (winkels en  ambulante handel samen) hebben ongeveer 1650 afzetpunten.  Beleid, monitoring, handhaving    Het beleid voor de zeevisserij wordt hoofdzakelijk gestuurd door het Gemeenschappelijk  Visserijbeleid. Met de besluitvorming over de Aalverordening wordt ook de binnenvisserij  nadrukkelijk onderdeel van een gemeenschappelijke Europese aanpak. Voor alle visserijen  geldt dat voldaan moet worden aan de eisen van Europese (kader)richtlijnen, zoals de  Vogel‐ en Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water en de (toekomstige) Kaderrichtlijn  Marien. Al met al is de invloed van ‘Brussel’ op het visserijbeleid erg groot.    Nederland levert vanuit haar kennisinfrastructuur een belangrijke bijdrage aan Europese  monitorings‐ en onderzoeksprogramma’s. Deze zijn ondermeer nodig met het oog op  jaarlijkse advisering en besluitvorming over TAC’s. Jaarlijks wordt hieraan 4 mln euro  besteed via een WOT‐programma (WOT=Wettelijke Onderzoeks Taak) en ruim 1,5 mln euro  aan inzet van onderzoeksvaartuigen. Daarnaast wordt nog 1 à 2 mln euro besteedt aan  (beleids)onderzoek ten behoeve van een duurzame visserij. Tot slot wordt een instrument  voor kenniscirculatie (‘kenniskringen’) ontwikkeld voor de komende periode. Voor dit  instrument is 1 mln euro per jaar gereserveerd uit nationale middelen.    De Algemene Inspectiedienst (AID) is belast met het toezicht op en de handhaving van de  visserijregelgeving. Het bedrag dat jaarlijks aan visserijcontroles wordt uitgegeven bedraagt  ruim 6 mln euro en ruim 1 mln euro aan inzet van vaartuigen. Bij controles op zee wordt in  kustwachtverband gewerkt. De aanlandingscontroles zijn belangrijk voor naleving van het  TAC‐ en guotasysteem. Verder zijn er controles op het gebied van motorvermogen,  vervoer, handel, kustvisserij, binnenvisserij en stroperij. Er wordt bovendien samengewerkt  op internationaal niveau bij zee‐ en aanlandingscontroles. Verder keurt de Voedsel‐ en  Warenautoriteit (VWA) de detailhandel, groothandel en verwerkende industrie op  inrichtingseisen en HACCP‐eisen. 

13

Samenvattend    De Nederlandse visserijsector (beter is het te spreken over het visserijcluster) is divers qua  samenstelling. De perspectieven verschillen per deelsector. De economische betekenis is  mede dankzij de bijdrage van de handel en verwerking relatief groot. De nu nog geringe  consumentenvraag in eigen land biedt perspectief voor de toekomst. De sociaal‐ maatschappelijke betekenis van de visserij omvat meer dan alleen de economische  betekenis. Zeker in de visserijgemeenschappen is dat zichtbaar (denk allen al aan de grote  maatschappelijke belangstelling op de talrijke visserijdagen). Bij de Nederlandse visserij ligt  in hoge mate de uitdaging om zich aan te passen aan de eisen die vanuit het natuurbeleid  worden gesteld (bijvoorbeeld via Natura2000). Al met al is visserij een activiteit die vanouds  bij Nederland als zeevarende natie past en ook niet is weg te denken. De Europese invloed  op het visserijbeleid is groot en de nationale overheid besteedt alleen al jaarlijks ca. 15 mln  euro aan onderzoek en monitoring van de bestanden en de handhaving van het beleid.  

14

2.   

Sterkte‐zwakte analyse van de Nederlandse Visserij  

Platvissector     De Nederlandse boomkorvloot stelt zich ten doel selectiever en efficiënter te opereren.  Uitgangspunt hierbij is een vergroting van de ecologische duurzaamheid. Dit kenmerkt zich  o.a. door minder beschadiging van de benthos, minder discards en minder (bij)vangst van  jonge exemplaren. Efficiencyverhoging wordt nagestreefd door diversificatie van vistuig,  waardoor ook minder motorvermogen nodig is, en een verdere ‘down‐scaling’ van de  grootste kotters. De grootste kotters zullen aan het eind van hun afschrijvingsperiode in de  meeste gevallen vervangen worden door kleinere vaartuigen. De vloot heeft een hoog  aandeel in de Europese tongvisserij en is daar sterk van afhankelijk.    Als gevolg van de gestegen energieprijzen en uitblijvend herstel van de visbestanden is het  economische draagvlak van de vloot in de afgelopen 5 jaar sterk verminderd. Vrijwel alle  kotters draaien sinds 2003 met verlies. Als gevolg daarvan is de financiële positie van veel  bedrijven zeer zwak. Het ontbreken van financiering is een belangrijk knelpunt voor de  totstandkoming van investeringen in nieuwe energiebesparende en duurzame technologie  en ook bij bedrijfsopvolging.    Als gevolg van het uitblijven van het herstel van de platvisbestanden heeft de Europese  Visserijraad in juni 2007 een meerjarenbeheerplan voor schol en tong aangenomen.  Afhankelijk van de ontwikkeling van de bestanden kan het meerjarenplan op termijn leiden  tot een (verdergaande) substantiële daling van de quota. Zonder beleid betekent dat een  groeiende onbalans tussen vangstcapaciteit en vangstmogelijkheden.    Sterk:  Kwalitatief sterke producten met goede vraag   Groot aandeel platvisquota   Co‐management   Veerkracht familiebedrijven    

Kansen:  Proefprojecten innovaties  Investeren in:   ‐ energiebesparende vistechnieken   ‐ selectieve vistechnieken   ‐ diversificatie naar kleinschaliger visserij  Aanpassing vangstcapaciteit   Bestandsherstel door meerjarenplan platvis  (lange termijn)  Horizontale en verticale samenwerking  Marktontwikkeling 

Zwak:  Energie‐intensief   Lage benuttingsgraad schepen   Overcapaciteit  Veroudering vloot  Zwakke rentabiliteit   Gebrekkige aanlandingsplanning  Hoge specialisatiegraad  Bedreigingen:  Hoge energieprijs   Milieukritiek / Maatschappelijk draagvlak  boomkorvisserij  Bemanningsprobleem  Meerjarenplan platvis (korte/middellange  termijn)  Concurrentie producten uit 3e landen 

   

15

  Garnalensector    In de garnalenvloot doet zich de situatie voor dat sprake is van een fysieke capaciteit die  groter is dan de vraag van de verwerkende industrie. Ook is de leeftijdsopbouw van de vloot  zorgwekkend. Er zijn relatief veel oude vaartuigen. Er is weinig animo voor  bedrijfsopvolging en modernisering.    Sterk:  Kwalitatief sterk product met goede vraag  Relatief duurzame vismethode     

Kansen:  Geen overheidsbemoeienis  Versterken sectororganisatie   Proefprojecten duurzaamheid  Energiebesparing  Investeren in duurzame vismethoden   Certificering  

Zwak:  Sterke veroudering vloot   Fysieke overcapaciteit   Energieafhankelijk  Financiële positie  Sectororganisatie  Afstemming aanvoer/verwerking  Hoge specialisatiegraad   Tekort aan gekwalificeerde arbeid   Geen opvolgers/nieuwe intreders  Bedreigingen:  Hoge energieprijs   Prijsvorming   Duurzaamheid verwerking 

  Pelagische sector    De pelagische vloot bestaat uit diepvriestrawlers. Dit zijn schepen die de vangst direct (in  zijn geheel) aan boord diepvriezen en opslaan. Deze schepen blijven een groot aantal weken  op zee. De opslagcapaciteit verklaart de grootte van deze schepen. De vaartuigen opereren  zowel in de Atlantische wateren (Noord en Zuid) als in wateren van de Pacific. In de  noordelijke Atlantic betreft het zowel Europese als niet‐Europese wateren. In de Zuidelijke  Atlantic betreft het de wateren bij West Afrika (de EEZ van Mauritanie en Marokko,  waarmee de Gemeenschap visserijakkoorden is overeen gekomen). In de Pacific betreft het  internationale wateren ter hoogte van Chili. De door Nederlandse schepen gevangen  pelagische vis wordt in zijn geheel voor humane consumptie aangewend; er wordt geen  vismeel geproduceerd. De afzetmarkten zijn binnen en buiten Europa gelegen. In Europa  (maar ook in Japan) worden de hoogwaardige soorten zoals haring en makreel afgezet. De  laagwaardiger soorten worden met name in Afrika (Nigeria, Ivoorkust, Ghana, Egypte)  afgezet. Voor deze landen is het de goedkoopste bron van dierlijk eiwit. Ook vindt er in  China verwerking van blauwe wijting plaats die vervolgens weer naar West Europa wordt  gereexporteerd.    Er zijn mondiaal nog enkele vissserijgebieden die beter benut kunnen worden; de Pacific is  daar een van. Een toename van vlootcapaciteit onder Nederlandse vlag is evenwel niet  mogelijk vanwege het communautaire vlootbeleid dat afbouw van de Europese vloten  voorstaat. De investeringen in de vloot en havenfaciliteiten zijn de afgelopen jaren zonder 

16

overheidssteun tot stand gekomen. Dit betrof met name schaalvergroting, specialisatie, en  infrastructurele voorzieningen. Wat betreft schaalvergroting was kenmerkend de tendens  naar grotere vaartuigen met geavanceerde vriesinstallaties en opslagruimten. Het aantal  trawlers is de laatste twee jaar teruggebracht van 17 naar 13. Hoewel per saldo de  structuurwijziging rendabel is geweest, zijn de marges gering. De marges staan onder druk  door de hoge energieprijzen en duurdere visserij akkoorden voor de sector (Mauritanie). In  vergelijking met vlootsegmenten in andere lidstaten presteert de pelagische vloot  betrekkelijk goed    Voorts is het van belang op te merken dat efficiëntie en selectieve visserij doelstellingen zijn  van deze sector, waaraan op verschillende wijzen door de ondernemers/reders invulling  wordt gegeven. Aanpassing van de visserij‐inspanning is daarbij essentieel.  Modernisering/vernieuwing biedt meer kansen als ze wordt vergezeld van intensivering van  de samenwerking tussen wetenschap en sector.      Sterk:  Sterk ondernemerschap   Klein aantal geïntegreerde bedrijven   samenwerking ( vangst en afzet)   Moderne vloot  Kansen:  Globalisering   Productinnovaties voor humane consumptie   Investeren in energiebesparende en milieu  vriendelijke technologieën  Verdere verwerking aan boord 

Zwak:  Limitering vlootomvang door overheden   Energieafhankelijk   Beperkte toegevoegde waarde  Bedreigingen:  Omvang visbestanden   Beperkte toegang tot derde landen wateren   Meer verwerking in derde landen   Druk vanuit milieubeweging   Hoge energieprijs  Koopkracht in Afrikaanse landen 

  Aquacultuur    Schelpdiersector     De maatschappelijke druk op de traditionele gebieden waar schelpdieren worden gevangen  en gekweekt (Noordzee, Waddenzee, Oosterschelde) wordt steeds groter. Anderzijds is er  een toenemende vraag naar vis, schaal en schelpdieren. Aquacultuur is een sector met  groeipotentie. Tegelijkertijd zijn aan deze groei ook maatschappelijke risico’s verbonden.  Door het stellen van randvoorwaarden en het wegnemen van onnodige belemmeringen wil  de overheid verdere groei van de sector mogelijk maken.     Binnen de schelpdiersector worden de laatste jaren tal van nieuwe initiatieven ontwikkeld.  Deze hebben betrekking op een meer duurzame kweek van schelpdieren. Voorbeelden zijn:  een duurzame mosselzaadwinning met invanginstallaties, mosselkweek in zee,  mosselzaadkweek bij offshore windturbines en het gebruiken van de ingangen van  koelwaterinstallaties als kweekgebied voor schelpdieren. De meeste van deze initiatieven  bevinden zich nog in een ontwikkel/verkennend stadium. Hier is het ontbreken van  risicodragend startkapitaal een belangrijk knelpunt voor de totstandkoming van nieuwe  technologie. 

17

    Sterk:  Sterke afzetketen met deels geïntegreerde  bedrijven  Goede sector organisatie  Sterke marktpositie, door:  ‐ hoog marktaandeel  ‐ comparatief voordeel door afstand tot de  markt  Hoogontwikkelde technologie:  ‐ verwerking  ‐ verpakking  Rendabel  Kansen:  Internationalisering van de  grondstofvoorziening   Alternatieve mosselzaadwinning 

Zwak:  Mosselzaadvisserij in natuurgebied  Structureel te grondstof tekort  Wisselvallig grondstof aanbod  Kleine sector   

Bedreigingen:  Claims milieu   Maatschappelijk draagvlak mosselzaadvisserij 

  Kweeksector    Kweekvis kan een alternatieve grondstof zijn voor de visserijketen. Deze keten krijgt door  voortdurende beperkingen van de wildvangst te maken met een afnemend aanbod van vis.  Voor het in stand houden van de keten en de daarmee gepaarde werkgelegenheid, kennis  en handelspositie is het vergroten van het aanbod van kweekvis van belang. In vergelijking  met de traditionele viskweeksystemen zoals open kooien op zee en doorstroomsystemen  op land zijn de in Nederland gangbare recirculatiesystemen kapitaal‐ en kennisintensief. De  productiekosten zijn dus hoger, en de hele bedrijfsvoering als zodanig is erg gevoelig voor  prijsschommelingen van zowel grondstoffen als van het afzetproduct. Ook de  aanloopkosten zijn in het algemeen erg hoog. Het ontbreken van risicodragend  startkapitaal is een belangrijk knelpunt voor de verdere ontwikkeling van de sector.    Sterk:  Kwalitatief goed product  Comparatieve voordelen op de afzetmarkten  

Kansen:  Afzetpotentieel (verse) visproducten  Verduurzaming (o.a. toepassen kennis  gesloten systemen)  Diversificatie productiesystemen  Kennisontwikkeling en verspreiding  Marktontwikkelingen 

Zwak:  Kleine sector  Afhankelijkheid van grondstoffen  Beperkte investeringsruimte  Ontbreken van risicodragend startkapitaal  Bedreigingen:  Concurrentie van aanbod uit lage lonen landen   

  IJsselmeer en binnenvisserij     De Nederlandse beroepsbinnenvisserij kenmerkt zich door een smalle economische basis,  met gemiddelde jaaropbrengsten van voltijdsvissers rond de € 40.000. Dit is op de grens van  wat voor een van zijn bedrijf afhankelijke zelfstandige acceptabel is. De zwakke  18

economische positie is gerelateerd aan een vrij zwakke organisatiestructuur en gebrek aan  professionalisering. Bovendien lopen de aalvangsten sterk terug als gevolg van  teruglopende aalbestanden en barrières bij de in‐ en doortrek van aal.    Sterk:  Ruimte voor afgeslankte bedrijfstak  Goed inzicht in regionale visstand‐ en  aquatische ontwikkelingen  Kansen:  Modernisering  Versterking ondernemerschap mogelijk  Verbetering organisatiestructuur  Verduurzaming en optimalisatie van het  vangstbeheer 

Zwak:  Smalle economische basis  Monocultuurkarakteristieken (aalvisserij met  bestandsterugval van 80 % sinds 1980)  Zwakke sectororganisatie  Bedreigingen:  Sterke terugval in de aal‐ en overige bestanden  Aanspraken andere gebruikers  Vervuilde waterbodems 

  Voor een aantal sectoren is het niet zinvol op dit moment een integrale SWOT‐analyse uit  te voeren. Het betreft:    Handel en verwerking     Deze sector is in 2006 nadrukkelijk betrokken bij de analyse van de Nederlandse  visserijketen, die de Task Force Duurzame Noordzeevisserij4 in 2006 heeft gemaakt. De  conclusie was dat betere onderlinge afstemming tussen de verschillende schakels en een  betere en meer doorzichtige informatievoorziening over en weer door de keten heen,  moeten leiden tot een meer op de markt afgestemd product.    Havens, afslagen, visserijgemeenschappen     Voor havens en afslagen zijn tijdens de looptijd van het FIOV 1994‐1999 grote bedragen  subsidie gereserveerd en gecommitteerd. Met deze bijdragen is een aantal projecten ter  uitrusting en verbetering van de havens en faciliteiten ontwikkeld en geïmplementeerd. Het  is voor de korte termijn niet wenselijk om een vergelijkbare reservering van fondsen te  doen. Met de uitgevoerde projecten is al een uitgebreide ronde van modernisering,  verbeteringen en aanpassingen ingezet.  Op afslagen valt nog veel te winnen door krachten te bundelen.    Op de versterking van de sociaal‐economische en sociaal‐culturele positie van  visserijgemeenschappen zal specifiek worden ingezet in de voorliggende periode.    Controle en opsporing     In de visserij is een aantal organisaties actief bij controle en opsporing betrokken. Naast de  Algemene Inspectiedienst verlenen ook andere instanties direct of indirect ondersteuning.  Hierbij kan gedacht worden aan de Directie Visserij, het Korps Landelijke Politiediensten  (KLPD), Douane, Marine, Koninklijke Marechaussee, Productschap Vis en Visproducten,  4

Ingesteld door de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in reactie op de snel verslechterende economische situatie in de Noordzeevisserij,  

19

Biesheuvelgroepen, etc. De directie Visserij is nauw betrokken bij het verlenen van  vergunningen, ontheffingen en heeft de bevoegdheid om bestuurlijke sancties op te leggen  bij afwijkingen. De KLPD, Douane, Marine, Koninklijke Marechaussee hebben een oog en  oor functie. Tevens stellen zij hun vaartuigen beschikbaar. Het Productschap Vis en  Visproducten heeft haar eigen regelgeving waar met eigen medewerkers op naleving wordt  toegezien. De Biesheuvelgroepen stellen regels op ten behoeve van hun leden en zien zelf  toe op naleving. Het functioneel parket van het Openbaar Ministerie vervolgt in  strafrechtzaken. De voedsel en Warenautoriteit is belast met het toezicht en de opsporing  van de regels in het kader van de hygiëne.     In 2007/2008 zal de handhaving van visserijregelgeving integraal worden doorgelicht om te  kijken hoe de effectiviteit van de handhaving en de naleving van regels via een  programmatische aanpak kan worden geoptimaliseerd. Onderdeel hiervan is een soort  SWOT‐analyse.     Datacollectie     Nederland levert zijn bijdrage conform de Europese verordening.  Op deze terreinen kunnen zich snel nieuwe ontwikkelingen voordoen. Indien dat het geval  is, zal in overleg met de betrokken overheden en de sector opnieuw de noodzaak tot  aanwending van middelen uit het EVF voor worden bezien. Hiertoe zullen  wijzigingsvoorstellen voor het NSP worden geformuleerd.     

20

3. 

Doelstellingen en prioriteiten van Nederland m.b.t.  duurzame visserij 

 

3.1.  Internationale kaders    Het Europese kader van dit Nationaal Strategische Plan wordt bepaald door de Verordening  (Nr. 1198/2006) inzake het Europees Visserijfonds en Verordening (Nr. 2371/2002) inzake de  instandhouding en duurzame exploitatie van de visbestanden in het kader van het  Gemeenschappelijk Visserijbeleid. Het bevorderen van duurzame ontwikkelingen in de  Europese vissector is in deze verordeningen een belangrijk gemeenschappelijke doel.    Eerder al hadden de Europese Raden van Lissabon en Göteborg van respectievelijk 23 en 24  maart 2000 en 15 en 16 juni 2001 dit thema vastgesteld. Hierin   hebben de Raden een gemeenschappelijke visie vastgesteld waarin “goede economische  prestaties moeten samengaan met een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen”.  Deze uitgangspunten hebben in het Nationaal Strategische Plan voor Nederland een  centrale rol gekregen.    Internationaal is visserij steeds meer onderwerp van maatschappelijke discussie en  onderdeel van strategieën, die zijn gericht op de bescherming van ecosystemen, de  bescherming van zeezoogdieren, schildpadden, vogels etc. Daarnaast is er een wereldwijde  verschuiving zichtbaar naar aandacht voor de (grensoverstijgende) samenhang tussen  visserij, natuur en lokale belangen. Verwezen kan worden naar het streven om binnen de EU  tot een meer integraal maritiem beleid te komen (zoals verwoord in het Groenboek  Maritiem Beleid). Verwezen kan ook worden naar de World summit on sustainable  development (WSSD) in 2002 in Johannesburg, waar het principe van ‘maximum duurzame  opbrengst’ (MSY) is geïntroduceerd. Dit principe wordt momenteel in het GVB  geïmplementeerd.    De komende jaren zal de implementatie van de Kaderrichtlijn Water (in de integrale  Waterwet) en de implementatie van de Vogel‐ en Habitatrichtlijnen (in de  Natuurbeschermingswet en de Flora en Faunawet) voorwaarden stellen aan de visserij in de  daartoe aangewezen gebieden. Ook de ruimtelijke druk op zee neemt toe ten gevolge van  andere functies dan visserij. Nationale voorbeelden zijn het Project Mainport Rotterdam,  windmolenparken op zee, beschermde of gesloten gebieden op zee en  grondstoffenwinning.     Met het Europees Visserij Fonds wordt de mogelijkheid gecreëerd om de visserij te helpen  zich perspectiefvol binnen deze kaders te ontwikkelen.  Het Europese Visserijfonds heeft deze visie vertaald naar een Europees actieprogramma  rondom vier prioritaire zwaartepunten (de zogenaamde vier ‘assen’), te weten:    1. Maatregelen voor aanpassing van de communautaire visserijvloot,  2. Aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet van visserij‐ en aquacultuurproducten,  3. Maatregelen van gemeenschappelijk belang,  21

4. Duurzame ontwikkeling van visserijgebieden. 

  

3.2.  Nationale kaders    Nederland stelt in het Nationaal Hervormingsprogramma 2005 – 20085, dat is opgesteld in  het kader van de Lissabonstrategie, te streven naar herstel van de economische kracht en  de concurrentiepositie door hogere arbeidsdeelname, hogere productiviteitsgroei, en een  verantwoorde ontwikkeling van lonen. De hervormingsagenda van het Nederlandse kabinet  bevat onder meer maatregelen om de werkgelegenheid en de arbeidsparticipatie te  bevorderen, de kenniseconomie te versterken en de overheidsfinanciën structureel te  verbeteren. Het versterken van kennis en innovatie beschouwt Nederland als motor voor  een duurzame groei. Daarnaast richt het beleid zich op het verbeteren van de  mogelijkheden om te ondernemen en te investeren, onder andere door een aantrekkelijk  vestigingsklimaat te realiseren.    Het Hervormingsprogramma wordt in het regeerakkoord Balkenende IV6 “samen werken,  samen leven” voortgezet. In dit regeerakkoord is een aantal thema’s benoemd. Wat betreft  het thema economie zegt het Regeerakkoord onder meer: “Een vitale en innovatieve  economie is de basis voor duurzame ontwikkeling van onze welvaart. Nederland zal aan een  behoud en versterking van zijn concurrerend vermogen moeten blijven werken”. Verder is  een thema duurzame leefomgeving opgenomen. Hierover wordt onder meer gezegd:  ”Respect voor het leven van mens, dier en natuur is het leidende beginsel. Een nieuwe  balans tussen ecologie en economie is nodig, waarbij economische dynamiek en  ecologische ontwikkeling met elkaar worden verbonden (..…) De druk op het milieu moet  omlaag.”     Het Nationaal Strategisch Plan wordt nadrukkelijk ook bepaald door het nationale beleid  met betrekking tot de visserijsector (inclusief de keten). Waarbij uiteraard geldt dat dit  beleid mede is ingegeven door de internationale kaders zoals die in de voorgaande  paragraaf zijn geschetst. Het gaat hierbij om de uitkomsten van de Taskforce Duurzame  Noordzeevisserij, verwoord in het rapport “Vissen met tegenwind”7, de nota Viskweek in  Nederland8 en het beleidsbesluit Schelpdiervisserij 2005 – 2020 “Ruimte voor een zilte  oogst”9. De transitie naar een meer duurzame vissector is gemeenschappelijke thema in al  deze nota’s. Hierbij wordt enerzijds accent gelegd bij het versterken van het  concurrentievermogen en anderzijds het verminderen van de visserij‐effecten op het milieu.    

5

 Tweede Kamer, 21501‐20, nr 290 

6 7

 Coalitieakkoord Balkenende IV, 7 februari 2007 

 Vissen met Tegenwind, advies Task Force Duurzame Noordzeevisserij d.d. 27 april 2006 

8

 Tweede Kamer, 29200 XIV, nr. 73 

9

 Tweede Kamer, 29675, nr. 3 

22

3.3.  Rol van de overheid    Met betrekking tot de rol en de verantwoordelijkheid van de overheid is Nederland ervan  overtuigd dat het sturende en oplossende vermogen van de overheid begrensd is. Aan de  ene kant is het visserijbeleid bij uitstek een beleidsterrein waarop de overheid haar  verantwoordelijkheid moet nemen. Het gaat om het beheer van een gemeenschappelijke  voorraad (vis) die onderdeel uitmaakt van een meeromvattend ecosysteem. Het gaat ook  om de verdeling van deze voorraad tussen landen, tussen mensen en tussen generaties.  Hier is sprake van een klassieke overheidstaak die onder meer via (internationale)  regulering, monitoring en handhaving wordt vormgegeven. In Nederland maken we ook  gebruik van vormen van van eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven (co‐ management, maatschappelijk verantwoord ondernemen) om deze doelen te realiseren.     Aan de andere kant speelt de (vrije) markt een grote rol waar het gaat om de vraag en de  prijsvorming van vis en visproducten. Hier heeft de overheid een veel beperktere taak. Het  is primair aan ondernemers in het visserijcluster om te zorgen dat het aanbod aan  visproducten aansluit bij de vraag van consumenten en aan maatschappelijke eisen voldoet.  Alleen op die manier kunnen vissers op duurzame wijze een boterham verdienen. De  overheid kan hier hooguit een stimulerende rol vervullen, vooral toegespitst op het voldoen  aan de maatschappelijke eisen. Ook kostprijsreductie (bijvoorbeeld als gevolg van stijgende  brandstofprijzen) is primair de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf.      Voor de verhouding tussen de nationale en andere overheden is het uitgangspunt  “decentraal wat kan en centraal wat moet”. Maatwerk kan het best op gebiedsniveau tot  stand worden gebracht. Om die reden is ervoor gekozen om provincies maximaal ruimte te  geven bij de invulling van As 4.   

3.4.  Inhoudelijke keuzes en prioriteiten voor Nederland     Nederland is bezorgd over de toestand van het aquatische milieu. Al geruime tijd is  waarneembaar dat de ontwikkeling van de bestanden van met name de gequoteerde  vissoorten onder druk staan. Hoewel er discussie is over het effect van de visserij‐inspanning  op de kwaliteit van het aquatische milieu, deelt ook de vissector deze zorg. Zo heeft de Task  Force Duurzame Noordzeevisserij vastgesteld dat “het maatschappelijk draagvlak van de  Nederlandse visserijsector voor een belangrijk deel bepaald wordt door de mate waarin de  sector in staat is de effecten op het ecosysteem aan te pakken”. Ook de schelpdiersector  werkt aan een ecologisch verantwoorde en maatschappelijk geaccepteerde bedrijfsvoering.  In het beleidsbesluit “Ruimte voor zilte oogst” wordt de richting aangegeven waarlangs  deze transitie vorm moet krijgen op weg naar een duurzame sector in 2020. In 2007/2008  zal Nederland een visie en aanpak formuleren voor het beleid en de uitvoering met  betrekking tot de visserij op de binnenwateren. De Europese Aalverordening die in 2007 is  vastgesteld vormt een belangrijke aanleiding hiertoe.    De wettelijke en maatschappelijke eisen aan de ecologische prestaties van de Nederlandse  vissector zullen de komende periode in de volle breedte aanzienlijk worden aangescherpt. 

23

Dit betekent dat alle ondernemers in de Nederlandse vissector de komende jaren met een  aanzienlijke ecologische opgave te maken zullen krijgen. Bedrijven zullen de komende  periode dan ook gedwongen worden hun bedrijfsvoering ingrijpend aan te passen.     De Nederlandse visserijketen bevindt zich kortom in een overgangsproces van sterk  productiegericht produceren naar maatschappelijk verantwoord ondernemen.    Voor de visserijsector geldt ook dat hoge brandstofprijzen aanpassingen noodzakelijk  maken. De verwachting op langere termijn is dat brandstofprijzen verder zullen stijgen.  Brandstof is een belangrijke kostenpost in de visserij en de energie‐efficiëntie is laag.  Ongeveer eenderde van de totale opbrengst in de kottervisserij gaat rechtstreeks naar de  olieleverancier.    Naast deze opgaven voor het visserijcluster is er ook perspectief. Nederland is een land aan  zee. De sociaal‐culturele betekenis van de visserij is groot en de vraag naar vis en  visproducten (ook in de betere prijssegmenten) groeit. Vis is (bewezen) gezond en vis is  zeker wereldwijd een belangrijke bron van voedseleiwitten. Nederland heeft een aanzienlijk  aandeel in met name verse platvis. Nederland is een kennisland en kan in de aquacultuur  (bijvoorbeeld op het gebied van ‘gesloten systemen’ en ‘sluiten van kringlopen’) een  belangrijke voorlopersrol vervullen. Dat maakt alles bij elkaar dat het alleszins de moeite  waard is om te werken aan een transitie naar een duurzame visserij en een duurzaam  visserijcluster. Duurzaamheid betekent in dit verband: rekening houden met de drie  aspecten people, planet en profit en proberen deze aspecten in samenhang te  ontwikkelen.10     In onze beleidsaanpak gaat het de komende periode (2007‐2013) om een combinatie van  maatregelen.  • De overheid wil innovatie en samenwerking in het visserijcluster (binnen het cluster  en met de ‘buitenwereld’) bevorderen. Het gaat dan zowel om technische innovaties  als innovaties in de markt/keten. En het gaat ook om het creëren van een  innovatiestimulerende omgeving in het visserijcluster.   • De overheid wil binnen haar vermogen kijken hoe de visserijdruk meer in evenwicht  kan worden gebracht met de vangstmogelijkheden. Hierbij wordt met name  gedacht aan het helpen opvangen van de gevolgen van het EU‐meerjarenplan schol  en tong en de EU‐aalverordening, die beide zullen leiden tot een verdergaande  reductie van de vangstmogelijkheden.  • De overheid (in dit verband vooral regionale overheden) zal inzetten op  ondersteuning van projecten die de sociaal‐economische en sociaal‐culturele kant  van de visserij in visserijgemeenschappen versterken.  Deze maatregelen vormen het hart van het Nationaal Strategisch Plan voor de periode  2007‐2013. Daarnaast behoudt de overheid een belangrijke taak op het punt van regulering,  monitoring en handhaving (zie paragraaf 3.3).    

10

  

Verwezen zij naar het rapport “Our common future” van de World Commission on Environment and Development van de Verenigde  Naties, waarin duurzame ontwikkeling centraal stond. Dit rapport staat ook wel bekend als het Brundtland‐rapport. 

 

24

Juist de combinatie van inzetten op innovatie en sanering is voorwaarde voor een  perspectiefvolle transitie. Sanering maakt dat er voor de ‘blijvers’ meer lucht ontstaat.  Innovatie moet leiden tot een betere prijs vanuit de markt, een lagere kostprijs en tot  productiemethoden die voldoen aan maatschappelijke eisen.     Innovatie en samenwerking bevorderen    Nederland stelt zich ten doel een innovatiestimulerende omgeving te creëren waarbij leren  van elkaar en van anderen een centraal element is. Innovaties worden niet alleen beperkt  tot technische innovaties. Dat wil zeggen: innovaties gericht op bijvoorbeeld het reduceren  van de kostprijs,het verhogen van de selectiviteit (ontwikkeling en introductie van nieuwe  vistuigen) of het introduceren van nieuwe techniek in de aquacultuur. Zeker zo belangrijk  zijn initiatieven om de opbrengsten in de markt te verhogen door het creëren van  toegevoegde waarde.     Samenwerking is een belangrijke sleutel voor succes. Daarom zullen perspectiefvolle  samenwerkingsprojecten ondersteund worden. Bij samenwerking kan gedacht worden aan  samenwerking tussen vissers onderling, samenwerking in de keten en samenwerking met  met NGO’s, consumentenorganisaties, gezondheidsorganisaties, andere sectoren,  onderwijs e.d.. De rol en positie van (vissers)vrouwen verdient in dit verband bijzondere  aandacht. De maatregelen zijn gericht op de verschillende stadia van innovatie (van  ontwikkeling tot implementatie) zodat goede ideeën en nieuwe kennis niet op de plank  blijven liggen.     Voor wat betreft de aansturing van de innovatieagenda wordt een (voor de Nederlandse  visserij) innovatief model gehanteerd. Belangrijk uitgangspunt is dat er aansluiting gezocht  wordt bij innovatiebehoeften in het veld. Een gezaghebbend forum (het Visserij Innovatie  Platform) zal hierin een belangrijke (agenderende en adviserende) rol gaan vervullen.  Verder wordt beoogd in de uitvoering een meer competatief element in te brengen door in  sommige gevallen te kiezen voor een tendersystematiek. Projecten die beter scoren op het  gebied van duurzaamheid krijgen hierbij voorrang op projecten die lager scoren.     Aparte vermelding verdient de inzet van een garantstellingsregeling. Deze regeling beoogt  visserijondernemers te ondersteunen die willen investeren in meer duurzame vormen van  visserij. De garantstelling is een belangrijk instrument in de innovatiestrategie. Gezien de  veelal benarde financiële positie stelt het ondernemers beter in staat te investeren in  bijvoorbeeld selectievere vistuigen. Deze regeling wordt voor 100% gefinancierd uit  nationale middelen.  Visserijdruk omlaag    Binnen het visserijbeleid is van belang dat de vangstcapaciteit in een redelijk evenwicht  staat met de vangstmogelijkheden. Daarom zal ook de komende periode geïnvesteerd  worden in vermindering van overcapaciteit. Daarbij zal prioriteit worden gelegd bij de  platvissector die als gevolg van het meerjarenplan schol en tong de komende jaren met  lagere TAC’s en quota te maken krijgt. Tezamen met de saneringsronde uit 2005 zal de  vlootcapaciteit structureel met ongeveer éénderde worden teruggebracht. Dat is een  25

substantiële vermindering in een korte periode. Daarnaast zullen maatregelen nodig zijn als  gevolg van de Aalverordening. Daarvoor worden binnen het EVF middelen gereserveerd. De  precieze invulling zal plaatsvinden in het kader van het nationale aalherstelplan, dat uiterlijk  in 2008 gereed moet zijn. Deze invulling moet passen binnen de kaders van het EVF.    De overheid zal behoudens deze genoemde maatregelen terughoudend zijn met sanering.  Sanering is een dure maatregel en in het verleden is inzet van middelen voor sanering vaak  ten koste gegaan van inzet op innovatie en vernieuwing.  Visserijgemeenschappen versterken    Nieuw ten opzichte van het verleden is dat de overheid (in dit verband vooral regionale  overheden) zal inzetten op ondersteuning van projecten die de sociaal‐economische en  sociaal‐culturele kant van de visserij in visserijgemeenschappen versterken. Een deel van de  EU‐bijdrage (10%) wordt gereserveerd voor regionale overheden die daar minimaal een  evengrote bijdrage aan zullen toevoegen. Hiermee krijgen regionale overheden de  mogelijkheid om regionale strategieën en initiatieven ten uitvoer te brengen. Deze  strategieën en initiatieven zullen moeten aansluiten bij de ontwikkeling waarbij de visserij in  directe zin een minder dominante economische positie zal gaan vervullen en de oplossing  gezocht moet worden in diversificatie. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de  leefbaarheid in deze gemeenschappen. Het biedt bijvoorbeeld mogelijkheden om  verbredingsprojecten in de visserij te ondersteunen.    Bovenstaande aanpak langs de drie geschetste lijnen biedt de mogelijkheid om in  samenhang het noodzakelijke transitieproces naar verdere verduurzaming in het  visserijcluster vorm te geven. Door een goede mix van maatregelen kan op het gebied van  people, profit en planet vooruitgang worden geboekt. De inzet van het EVF is daarbij  cruciaal.   

3.5. 

Vertaling naar de assen van het EVF 

  Bovenstaande aanpak laat zich vrij logisch doorvertalen naar de zogenaamde assen van het  EVF (en daarbinnen de artikelen met maatregelen).    As 1 (aanpassing van de communautaire vissersvloot)     In As 1 bestaat de mogelijkheid om via sanering de overcapaciteit die als gevolg van het  meerjarenplan schol en tong zal ontstaan, te reduceren. De mogelijkheid van sanering zal  worden ingezet (inclusief een vorm van sociaal‐flankerend beleid). Daarnaast biedt deze as  de mogelijkheid om investeringen te ondersteunen. Het gaat dan om investeringen die op  schepen moeten plaatsvinden om de visserij te verduurzamen. Nederland geeft daarbij  prioriteit aan investeringen die leiden tot minder discards, minder bodemberoering en  minder brandstofgebruik. Het gaat hierbij om een te introduceren investeringsregeling  gericht op het stimuleren van duurzame technieken en diversificatie. Een voorbeeld  waaraan gedacht kan worden is de introductie van de pulstechniek (ervan uitgaande dat 

26

beantwoording van een aantal openstaande ICES‐vragen zal leiden tot het verkrijgen van de  noodzakelijke EU‐toestemming om met deze techniek te mogen vissen). De verwachting is  dat innovatie ook zal leiden tot het beschikbaar komen van andere nieuwe technieken met  een hoog duurzaamheidsgehalte (zie ook As 3).    Concreet zal worden ingezet op:  • Art 23: sanering (in relatie tot het meerjarenplan schol en tong)  • Art 25: ondersteuning van investeringen die leiden tot minder discards, minder bodemberoering,  brandstofbesparing e.d.  • Art 27: sociaal flankerende maatregelen (in relatie tot sanering) 

  As 2 (aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet)     Nederland wil via As 2 het transformatieproces in de schelpdiersector faciliteren en de  verdere ontwikkeling van de aquacultuur en de verwerking en afzet van vis en visproducten  een impuls geven. Het gaat hierbij eveneens om een investeringsregeling gericht op  marktintroductie van meer duurzame aquacutuur productiemethoden. Verder wil  Nederland via deze as een bijdrage leveren aan de transitie van de binnenvisserij. In het  laatste geval gaat het om maatregelen in het kader van de Europese aalverordening evenals  het ondersteunen van initiatieven in het kader van de nog te formuleren visie binnenvisserij.     Concreet zal worden ingezet op:  • Art 29: ondersteuning van investeringen die leiden tot duurzame ontwikkeling van aquacultuur;  • Art 33: maatregelen in de binnenvisserij ter ondersteuning van het nationale aalbeheerplan  • Art 34: ondersteuning van projecten/investeringen die leiden tot verduurzaming in de verwerking en  afzet. 

  As 3 (gemeenschappelijk belang)     In As 3 zal in het bijzonder worden ingezet op innovatie en samenwerking in de gehele  visserijsector. Het gaat hierbij om de eerste twee fases van innovatie, te weten  (ontwikkeling en proefprojecten). Zoals eerder aangegeven zal zich dit niet beperken tot  technische innovaties, maar wordt nadrukkelijk ook ingezet op innovaties in de markt  (creëren van toegevoegde waarde), in de keten en in nieuwe vormen van samenwerking.  Het delen en gezamenlijk ontwikkelen van kennis zal worden gestimuleerd. Dat vormt ook  een basisvoorwaarde voor een innovatiestimulerende omgeving. As 3 biedt ruime  mogelijkheden om innovatie en samenwerking in bovenstaande zin te bevorderen en  draagt zo bij aan de doelstellingen van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid.  

27

  Concreet zal worden ingezet op:  • Art 37: stimuleren van samenwerkingsprojecten, onder andere op het vlak van kennisontwikkeling en  kenniscirculatie, samenwerking in visstandbeheer en samenwerking in de keten;  • Art 38: maatregelen ter ondersteuning van het nationale aalbeheerplan;  • Art 40: ondersteunen van ontwikkeling van nieuwe markten, bijvoorbeeld door ondersteuning  haalbaarheidsstudies;  • Art 41: stimuleren van ontwikkeling van nieuwe innovaties 

  As 4 (duurzame ontwikkeling van visserijgemeenschappen)     Nederland wil as 4 inzetten ten behoeve van het thema “versterken van  visserijgemeenschappen”. As 4 is gericht op meer gebiedsgerichte activiteiten. De thema’s  en strategieën zijn vooraf lastig te bepalen en zullen door lokale groepen moeten worden  vastgesteld. We denken hier aan de ondersteuning van initiatieven met het oog op  werkgelegenheid aan de wal en het versterken van de concurrentiekracht van de lokale  economie. Daarbij moet bedacht worden dat de sociaal‐culturele betekenis van de visserij in  veel visserijgemeenschappen (maar ook daarbuiten) groot is. Wij kiezen hierbij voor een  aanpak die aansluit bij de LEADER aanpak onder POP2. Via een gebiedsgerichte aanpak  zullen samen met de lokale actoren de gebiedsagenda en de daaruit voortkomende doelen  worden vastgesteld. Inzet van middelen is vanaf 2009 voorzien. In 2007/2008 zal gewerkt  worden aan een strategie en een goede structuur. Dit wordt opgepakt door het  ondersteunend platform visserijgemeenschappen (een initiatief van een aantal provincies  en gemeenten).     Concreet zal worden ingezet op:  • Art 43: ondersteuning van regionale (bottom up) projecten.  

  Samenvattend kan worden gesteld dat de assen ruime mogelijkheid bieden om de door  Nederland gewenste mix van vermindering van visserij‐inspanning, stimuleren van  samenwerking en innovatie (in alle deelsectoren en alle schakels in de keten) en het  stimuleren van regionale initiatieven in visserijgemeenschappen vorm te geven. En dat  daarmee ook een evenwichtige ontwikkeling van people, profit en planet kan worden  gestimuleerd, zodat daadwerkelijk sprake is van een duurzame ontwikkeling.  As 5 (technische maatregelen)    Ten aanzien van As 5 uit het EVF kan worden gemeld dat deze as zal worden ingezet om de  uitvoering en monitoring van het programma mogelijk te maken.     Niet alle mogelijke maatregelen uit het EVF worden benut. Er is bewust gekozen voor een  focus op maatregelen die het best aansluiten bij de aanpak die we in Nederland voorstaan.  Ook om te voorkomen dat er een te grote versnippering aan instrumenten met  bijbehorende uitvoeringslasten ontstaat. Overigens biedt het EVF de mogelijkheid om  gedurende de planperiode in te spelen op nieuwe inzichten, mits die voldoende kunnen  worden onderbouwd. Dat geldt ook voor eventuele gebruikmaking van maatregelen die  Nederland op dit moment niet denkt te benutten.    28

3.6.  Vertaling naar sectoren    Bij de inzet van het EVF zal ook een zekere verdeling naar sectoren plaatsvinden. Zo zal  specifiek aandacht worden geschonken aan de Noordzeevisserij in As 1. Datzelfde geldt  voor aquacultuur (inclusief schelpdierkweek), binnenvisserij en verwerking en afzet in As 2.  De maatregelen in As 3 zijn in principe voor alle sectoren toegankelijk. Wel kan het zo zijn  dat bij de jaarlijkse openstelling van regelingen wordt gefocust op bepaalde sectoren als  ontwikkelingen daar aanleiding toe geven. In As 3 zit op voorhand een kleine reservering  voor de implementatie van de EU‐Aalverordening. Datzelfde geldt overigens voor As 2. De  maatregelen in As 4 zijn, binnen de randvoorwaarde dat het moet gaan om  visserijgemeenschappen, eveneens breed inzetbaar.     Meer concreet betekent dat voor de verschillende sectoren:    Zee‐ en kustvisserij  • Sanering van de huidige platvis(boomkor)vloot met nog eens ca.15% (na 15% in  2005) ter begeleiding van het meerjarenplan schol en tong. Door deze  achtereenvolgende saneringsronden wordt de vlootcapaciteit substantieel  teruggebracht en ontstaat er voor de ‘blijvers’ wat meer lucht. De omvang van de  reductie is afgeleid van de beschikbare middelen;  • Ondersteuning van investeringen die leiden tot minder discards, minder  bodemberoering en minder brandstofverbruik;  • Inzet op technische innovaties, innovaties in de markt/keten (creëren van  toegevoegde waarde) en betere samenwerking met elkaar, in de keten en met  partijen buiten de keten.     Binnenvisserij  • Ondersteuning van maatregelen die in het kader van het Aalbeheerplan genomen  moeten worden en die bijdragen aan een duurzame binnenvisserij.  • Ondersteuning van het proces om te komen tot goed werkende  visstandbeheercommissies waarin belanghebbende partijen gezamenlijk  verantwoordelijkheid dragen voor het visstandbeheer.  • Inzet op technische innovaties, innovaties in de markt/keten (creëren van  toegevoegde waarde) en betere samenwerking met elkaar, in de keten en met  partijen buiten de keten.    Aquacultuur  • Ondersteuning van investeringen in nieuwe technieken of de doorontwikkeling van  nieuwe technieken (bijvoorbeeld mosselzaadinvanginstallaties).  • Inzet op technische innovaties, innovaties in de markt/keten (creëren van  toegevoegde waarde) en betere samenwerking met elkaar, in de keten en met  partijen buiten de keten. Een voorbeeld van een innovatief project is ‘Zeeuwse  Tong’.   

29

Verwerking en afzet  • Ondersteuning van investeringen in verduurzaming van de verwerking en afzet.  • Inzet op innovaties in de markt/keten (creëren van toegevoegde waarde) en betere  samenwerking met elkaar, in de keten en met partijen buiten de keten.    Monitoring en handhaving van het programma    De Nederlandse overheid beoogt met de verschillende acties concrete resultaten te  behalen. Om toetsing van de effectiviteit van de acties mogelijk te maken, zijn voor dit NSP  globaal de output‐, resultaat‐ en effectindicatoren geïdentificeerd. In het Operationele  programma zal hier verder per maatregelgebied op worden ingegaan. Aan de hand van  deze indicatoren zal de voortgang van het Programma in zijn geheel en op onderdelen  kunnen worden getoetst en geëvalueerd.     Output indicator: 

geeft aan wat het programma fysiek doet,  rechtstreekse materiele gevolg van de aktie.  geeft de te weeg gebrachte effecten weer bij burgers,  ondernemers (begunstigden)  geeft de bijdrage weer aan de doelstelling van de  overheid. 

Resultaat indicator:   Effect indicator: 

               

      

30

MAATREGEL    Beeindiging  visserijactiviteiten 

OUTPUT INDICATOR   

RESULTAAT INDICATOR    • Vermindering aantal vissers  • Verbetering sociaal‐ economische positie van blijvers  • Ondersteuning bij verbetering  perspectief 

IMPACT INDICATOR    • Verbetering omvang  visbestanden 

•

Reductie KW’s en BT’s  

Aanpassing  vissersvaartuigen/ en  selectiviteit 

•

Percentage vloot dat is  aangepast 

Sociaal‐economische  compensatie voor  vlootbeheer  Productieve investeringen  in aquacultuur 

•

Aantal opvarenden dat om‐  en/of bijscholing  

•

Nieuw perspectief  

•

•

Aantal uitbreidings‐ en  moderniseringsprojecten 

•

Ondersteuning bij verbetering  perspectief 

•

 

• • •

•

• PM   Aantal ketenprojecten  11

Stillegging Binnenvisserij  Duurzaamheid keten 

•

Samenwerking 

• •

• •

Aantal  samenwerkingsprojecten  Deelname aan  kenniskringen  

•

• PM  Ondersteuning bij verbetering  perspectief  Vergroting maatschappelijk  draagvlak  Betere benutting/ontwikkeling  van kennis 

  Uitzetten glasaal  MAATREGEL  Nieuwe markten 

• PM12  OUTPUT INDICATOR  • Aantal marktprojecten 

• PM  RESULTAAT INDICATOR  • Openen nieuwe perspectiefvolle  markten  • Certificering  

  • • •

• • •

AS    1 

Art    23 

1 

25 

1 

27 

Vermindering effecten op  milieu  Verbetering visgezondheid  en welzijn 

2 

29 

Verbetering aalstand  Verduurzaming keten 

2  2 

33  34 

Realisatie  innovatiestimulerende  omgeving  Verbeteren kenniscirculatie  Beter beheer visbestanden 

3 

37 

3  AS  3 

38  Art  40 

Vermindering CO2 uitstoot  Vermindering discards  Vermindering  bodemberoering  Professionele heroriëntatie 

Verbetering aalbestand  IMPACT INDICATOR  • Verbreden perspectief voor  keten  • Transparantie in keten 

11

 Afhankelijk van nationale implementatie Europese aalverordening (2009). In dat kader zullen in 2008 de indicatoren worden gespecificeerd. 

12

 Zie voetnoot 10 

31

Innovatie 

•

Aantal innovatieprojecten 

•

Ondersteuning vernieuwende  risicovolle projecten 

Duurzame ontwikkeling  visserijgebieden 

•

PM13 

•

PM 

13

•

• •

Realisatie  innovatiestimulerende  omgeving  Versnelling verduurzaming   PM 

3 

41 

4 

44 

 Afhankelijk van initiatieven van lokale groepen. Zal in 2008 nader worden gespecificeerd door regionale overheden. 

32

  Nationaal vindt momenteel nog discussie plaats over extra saneringsgelden in het kader  van het platvis meerjarenplan. Hierover ontstaat definitief helderheid medio september. In  dit overzicht (hoofdstuk 4) wordt uitgegaan van een bedrag van € 25 mln aan extra  nationale middelen voor sanering die in het kader van het EVF worden ingezet (bij een  gelijkblijvende EU‐bijdrage) . Indien anders wordt besloten zal dit consequenties hebben  voor het overzicht in hoofdstuk 4.   

33

 

4. 

Financiering van het Plan 

    De strategie die in hoofdstuk 3 is beschreven zal voor een belangrijk deel met co‐ financiering uit het Europese Visserij fonds gerealiseerd worden. In het Operationele  Programma worden de maatregelen per as verder uitgewerkt en gekwantificeerd.     In totaal is in het kader van het EVF ca. € 125 mln. aan publieke middelen beschikbaar voor  de hele periode 2007‐2013. De Brusselse bijdrage bedraagt hiervan afgerond € 49 mln. Met  deze bijdrage uit de publieke middelen wordt ook een private bijdrage van minimaal € 72  mln. gegenereerd.    Tabel 1 geeft inzicht in de geplande verdeling van de verplichtingen over jaren. De  daadwerkelijke uitgaven vallen mogelijk in andere jaren (de n+2 regel). We hanteren in het  overzicht de jaartranches zoals door de Europese Commissie met de lidstaten is  gecommuniceerd en zijn. Deze zijn gebaseerd op het huidige prijsniveau.    Tabel 114 

  Jaar 

EVF/EU (mln euro) 

Totaal overheid (mln  euro)  € 6,5   € 17,1   € 6,7   € 25,9   € 6,8   € 14,1  € 6,9   € 19,1  € 7,1   € 15,1  € 7,3   € 19,1  € 7,4   € 14,3  € 48,6   € 124,7 

2007  2008  2009  2010  2011  2012  2013  Totaal EVF     

Tabel 2 geeft inzicht in de verdeling van de uitgaven over de assen 1 t/m 5. In het  Operationele Programma worden de maatregelen per as nader uitgewerkt.    Tabel 215 

  Prioriteit 

  As 1  As 2  As 3  As 4  As 5  14 15

Totale  EVF/EU  Nationale  overheidssteun  bijdrage  bijdrage  (mln euro)  (mln euro)  (mln euro)  a=(b+c)  b  c  45,6  16,9  28,7  17,8  7,4  10,4  46,5  16,9  29,5  10,0  5,0  5,016  4,8  2,4  2,4 

Minimale  bijdrage  privaat    23,4  23,7  18,1  6,7  0,0 

EVF/EU  medefinancierin gpercentage  d=b/a*100  37%  41%  36%  50%  50% 

 optellingen kunnen iets afwijken door afrondingsverschillen. 

 idem 

16

 € 5 mln. cofinanciering door de provincies. 

34

Totaal 

124,7 

48,6 

76,1 

71,9 

39% 

    In dit overzicht is de garantstellingsregeling niet meegenomen omdat deze geen onderdeel  vormt van de EVF‐maatregelen. Op jaarbasis wordt bij deze regeling gewerkt met een  garantieplafond van € 8 mln. Ook niet meegenomen zijn de middelen die nodig zijn voor  kenniscirculatie, onderzoek, monitoring en handhaving van het visserijbeleid (in hoofdzaak  het Gemeenschappelijk Visserijbeleid). In totaal gaat het hier om € 15 mln op jaarbasis (zie  ook paragraaf 1.3). De personele en materiële kosten van de uitvoering van het  visserijbeleid en de ontwikkeling van nieuw beleid (in hoofdzaak het Gemeenschappelijk  Visserijbeleid) bedragen jaarlijks ca. € 6 mln. 

35

5. 

Uitvoering en toezicht 

   

5.1.  Uitvoeringsorganisatie 

Beheersautoriteit Ministerie van LNV Directie Visserij

  Nederland voert op het gebied van controle en beheer van het EVF een aantal  verbeteringen door ten opzichte van de voorgaande periode. De uitgangspunten hierbij zijn.  • Duidelijke functiescheiding  • Meer eenduidige vorm van controle  • Verhogen efficiency door betere samenwerking  • “Single audit”     Dit heeft geleid tot de volgende constructie.    Bij de inrichting van het beheer van het EVF moet volgens de Europese Verordening naast  de beheersautoriteit een tweetal separate autoriteiten worden onderscheiden. Belangrijk is  dat er voldoende scheiding is tussen de drie autoriteiten, die een functie vervullen per  programma. Voor de nieuwe periode (2007 – 2013) is onderzocht hoe deze autoriteiten in  Nederland het best kunnen worden ingericht en of er aanleiding is daar verandering te  brengen ten opzichte van de vorige periode. Ook een interdepartementale werkgroep met  vertegenwoordigers uit de regio heeft zich hierover gebogen. Dit heeft voor het EVF geleid  tot de (door de Europese Commissie goedgekeurde) structuur, die ook bij de uitvoering van  het Nederlandse Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP) wordt gehanteerd.       Gedelegeerde beheersautoriteit   Dienst Regelingen (Ministerie LNV)         Certificerende autoriteit   Dienst Regelingen (Ministerie LNV)       Auditautoriteit   Auditdienst (Ministerie van Financiën)       Beheersautoriteit    De beheersautoriteit heeft de volledige verantwoordelijkheid voor de werving van projecten  en de toekenning van subsidies. De beheersautoriteit is tevens verantwoordelijk voor de  opzet en goede werking van een financieel managementsysteem op basis waarvan de  auditautoriteit en de certificeringsautoriteit hun functie kunnen uitoefenen. De  36

beheersautoriteit is tevens verantwoordelijk voor de betaling aan de eindbegunstigden.  Deze eisen zijn nader vastgelegd inde verordening. Voor het EVF is Dienst Regelingen als  gedelegeerde beheersautoriteit aangewezen. De Dienst Regelingen voert dit uit in opdracht  van de Directeur Visserij die door de minister van LNV daartoe is gemandateerd.  Voor de beschikbaarstelling en de overmaking van de financiële middelen wordt de  administratieve organisatie en de financiële administratie bij de beheersautoriteit zodanig  ingericht dat de middelen verantwoord aan de aanvragers beschikbaar gesteld kunnen  worden. Er zal sprake zijn van functiescheiding, een adequate registratie van gegevens en  het monitoren gedurende de looptijd van projecten. Systemen zijn ingericht om dit proces  maximaal te ondersteunen.     Certificeringsautoriteit    Dit is een door de lidstaat aangewezen lichaam met als functie het certificeren van  declaraties voordat ze bij de commissie worden ingediend. Een dergelijke autoriteit ziet toe  op juistheid, volledigheid en rechtmatigheid van declaraties aan de Europese Commissie.  De certificering van het EVF wordt ondergebracht bij de Dienst Regelingen van het  Ministerie van LNV. Door de onafhankelijke positie van de certificerende autoriteit, apart  van de beheersautoriteit die de projecten beoordeelt op subsidiabiliteit, ontstaat de  beduidend sterkere functiescheiding, waarop de Europese Commissie heeft aangedrongen  in haar “Best Practice”notitie. Hiermee wordt ook bereikt dat op een uniforme en  gecontroleerde wijze declaraties aan de EC worden beoordeeld. De certificereingsautoriteit  is bevoegd voor het ontvangen van de door de Commissie verrichte betalingen. De  Certificeringsautoriteit boekt deze middelen na ontvangst terstond en onvoorwaardelijk  door naar de budgethouder van de Directie Visserij.    Auditautoriteit    De auditautoriteit (AA) is een door de lidstaat aangewezen lichaam, in ieder geval  onafhankelijk van de beheers‐ en certificeringsautoriteit (BA en CA), met als functie de  verificatie van het functioneren van het management‐ en controlsysteem van het  programma. De auditdienst van het ministerie van Financiën word formeel benoemd tot  auditdienst voor het EVF.  Nederland heeft het initiatief genomen tot invoering van een nationale verklaring voor de  verantwoording van besteding van EU‐fondsen in gedeeld beheer. Het uitgangspunt voor  de nationale verklaring is om op een gelijkwaardige wijze verantwoording af te leggen over  de besteding van EU‐gelden in Nederland ten opzichte van de nationale begroting. In beide  gevallen gaat het immers om belastinggeld van burgers. De minister van Financiën zal  jaarlijks namens het kabinet voor de Europese gelden schriftelijk verantwoording afleggen  over het functioneren van de financiële systemen in Nederland en de rechtmatigheid van  uitgaven en afdrachten. Deze jaarlijkse verantwoording is de nationale verklaring. 

37

 

5.2.  Toezicht    Op voorstel van de beheersautoriteit wordt een Comité van Toezicht samengesteld. Dit  orgaan ziet toe op de doeltreffendheid, kwaliteit en de voortgang van het operationele  programma. Het Comité bestaat uit vertegenwoordigers van de Europese Commissie en  van de Nederlandse overheid. Daarnaast worden de vergaderingen bijgewoond door een  onafhankelijke deskundige en de externe evaluator. Ook andere betrokkenen, waaronder  vertegenwoordigers van de sector, zullen in voorkomend geval daarbij aanwezig zijn.     Het Comité vergadert eens per semester, te beginnen drie maanden nadat het OP bij de  Europese Commissie is ingediend. Een vergadering wordt belegd op verzoek van één van de  leden en onder voorzitterschap van de lidstaat. Het Comité wordt bijgestaan door een  secretariaat en ontvangt alle benodigde stukken.    Het Comité van Toezicht:  • ziet toe op een goed verloop van de bijstandsverlening in het kader van het programma  (monitoring);  • ziet toe of acties en maatregelen in overeenstemming zijn met de vastgestelde  prioriteiten en doelstellingen;  • stemt in met voorgestelde wijzigingen van het OP voordat deze aan de Euopese Unie  worden voorgelegd;  • stemt in met de geplande acties per maatregelgebieden op regeling‐ en/of kaderniveau;  • ziet toe dat de Europese richtlijnen worden gevolgd;  • geeft opdracht voor de tussentijdse evaluaties;  • stelt maatregelen vast die de voortgang van de uitvoering van het programma  bevorderen.    Het Comité stelt zijn reglement van orde op dat de noodzakelijk organisatorische  bepalingen bevat. In één van de vergaderingen kan nadere invulling worden gegeven aan de  taken van het Comité.     

5.3.  Afbakening met structuurfondsen    Wat betreft de afbakening tussen het EVF en Structuurfondsen is het uitgangspunt dat  gewaarborgd wordt dat dubbele financiering van een zelfde project wordt uitgesloten. In  het algemeen dienen de betreffende Beheersautoriteiten passende en afdoende  maatregelen te nemen om dubbelfinanciering uit te sluiten .     Het bepalen of een project onder het EVF dan wel onder de Structuurfondsen valt vindt  stapsgewijs plaats zoals hieronder beschreven.     • De Verordeningen en de voorwaarden geformuleerd in de nationale strategieën en  operationele programma’s van de Structuurfondsen enerzijds en het EVF anderzijds 

38

zijn uitgangspunt om te bepalen uit welk fonds het project steun kan ontvangen. In de  meeste gevallen zal dit uitwijzen of een project valt onder het EVF dan wel de  Structuurfondsen.    •

Voor de overblijvende gevallen beoordeelt de Beheersautoriteit de algemene  doelen/kenmerken van het project. Over het algemeen geldt dat het bij het EVF om  meer kleinschalige projecten gaat, georiënteerd op en gerelateerd aan de visserij. Bij  Structuurfondsen gaat het meer om grotere projecten met een breder type actoren en  gericht op regionale concurrentiekracht. Voor de meeste overblijvende gevallen zal dit  in voldoende mate uitsluitsel geven over het geven van steun vanuit het EVF dan wel  de Structuurfondsen.   

  Het EVF en het Europese Fonds voor Plattelandsontwikkeling hebben weinig raakvlakken  door de duidelijk uiteenlopende doelen en doelgroepen, met uitzondering van het terrein  van de aquacultuur. Projecten en activiteiten die omschakeling van landbouw naar  aquacultuur betreffen zullen niet gecofinancierd kunnen worden vanuit het ELFPO. Zij  vallen onder het EVF.     As 4 van het EVF is gericht op duurzame ontwikkeling van ‘visserijgebieden’ (fisheries areas)  en waarvan de maatregelen sterk lijken op die van as 3 van de plattelandsverordening. De  uitvoering van deze as van het EVF moet gebeuren door lokale groepen, en heeft daarmee  sterke gelijkenis met de Leader‐aanpak van de plattelandsverordening. Wanneer uit de  selectie van Leadergebieden en de gebieden die gebruik zullen maken van as 4 van het EVF  blijkt dat er overlap is, moet in de ontwikkelingsstrategieën van die Plaatselijke groepen  worden opgenomen op welke wijze men gebruik wil maken van beide fondsen. Wanneer  een plaatselijke groep die is geselecteerd onder de Leader‐as geheel of gedeeltelijk  samenvalt met een visserijgebied dat valt onder as 4 van het EVF, dient de afbakening  tussen beide in het ontwikkelingsplan uitgewerkt te worden. Daarbij moet duidelijk zijn  welk deel van het ontwikkelingsplan het Plattelandsfonds betreft en welk deel het EVF. Het  dagelijks bestuur van de groepen kan dezelfde zijn, maar er dienen aparte partners te zijn,  een aparte selectieprocedure voor projecten, aparte boekhouding en aparte financierings‐  en verantwoordingsstructuren. De afbakening maakt daarmee deel uit van de  goedkeuringsprocedure van de ontwikkelingsstrategieën. De selectie van Leadergebieden  zal door de beheersautoriteit afgestemd worden met de selectie van de EVF‐gebieden.      

5.4.  Procedures ten behoeve van preventie, fraude en onregelmatigheden    Het voorkomen van dubbelfinanciering is een gezamenlijk belang van de Commissie en de  lidstaten. In Nederland is de provincie op de hoogte van alle projecten die op haar  grondgebied worden uitgevoerd en op provinciaal niveau zal er afstemming plaatsvinden  om dubbelfinanciering te voorkomen. Het voorkomen van dubbelfinanciering verloopt via  een aantal stappen:  1. Bij indiening ondertekent de aanvrager een verklaring dat voor het project geen  andere financiële steun bij de EU of een Nederlandse overheid is of wordt aangevraagd  dan die welke in de aanvraag is opgenomen; 

39

2. Het betaalorgaan gaat na of het project niet reeds eerder is beschikt;  3. Een sluitend financieringsplan moet worden overlegd;  4. Tijdens de accountantscontrole wordt nagegaan of de indiener zich aan de verklaring  heeft gehouden.    Deze stappen ter voorkoming van dubbelfinanciering zullen worden opgenomen in het  Handboek Administratieve Organisatie. Het melden van gevallen van fraude en  onregelmatigheden aan de Commissie gebeurt door het Coördinerend Bureau van het  Ministerie van LNV. Procedures zullen eveneens worden vastgelegd in de Administratieve  Organisatie.     

5.5.  Tussentijdse Evaluatie    Ter ondersteuning van de voortgang van het operationele programma wordt tussentijds  een evaluatie uitgevoerd. Hierin wordt een beoordeling gemaakt van de effecten van de in  het OP voorgestelde acties en maatregelen. De evaluatie wordt door een derde deskundige  verricht. In het verslag wordt antwoord gegeven op de gestelde opdracht en kunnen  aanbevelingen worden geformuleerd ter verbetering van de voortgang.    De betreffende evaluatie is voorzien voor 2010. Op basis van de conclusies en  aanbevelingen uit deze evaluatie kan het programma worden geactualiseerd en aangepast  aan de veranderde omstandigheden en behoeften.    

40

Bijlage 1: Portfolioanalyse Nederlandse vissector 

Marktaantrekkelijkheid

  De Nederlandse vissector is gedifferentieerd. In het proces bij het maken van strategische keuzes wil  Nederland rekening houden met de marktposities van de verschillende deelsectoren. Dit met het oog op de  effectiviteit van het beleid. Hiervoor is een portfolioanalyse gemaakt waarin de verschillende deelsectoren  zijn ingedeeld op het gebied van marktaantrekkelijkheid en concurrentiekracht. De portfolioanalyse is  opgesteld aan de hand van de consultatiegesprekken en de SWOT‐analyse. De strategische opties per  segment zijn verschillend.   Indien een deelsector in het zogenaamde “dog” segment (lage marktaantrekkelijkheid in combinatie met een  zwakke concurrentiekracht) is gepositioneerd, dan zal de strategie gericht zijn op het afbouwen van  activiteiten (staken). In het marktsegment “star” (sterke concurrentiekracht in combinatie met lage een  marktaantrekkelijkheid) zal de strategie gericht zijn op groei. In het marktsegment “cash cow” (sterke  concurrentiekracht in combinatie met een hoge marktaantrekkelijkheid) zal de strategie gericht zijn op  verzorgen en oogsten. In het laatste segment “problem child” (zwakke concurrentiekracht in combinatie met  een hoge marktaantrekkelijkheid) zal de strategie gericht moeten zijn op het verbeteren van de  concurrentiekracht (kostprijsverlaging).      Portfolioanalyse Nederlandse visserij                Problem Cash cow                               Dog Star         Concurrentiekracht Legenda:        platvissector  garnalensector  pelagische sector  schelpdiersector binnenvisserij viskweek    Uit de portfolioanalyse is af te leiden dat een groot aantal belangrijke deelsectoren in het “problem child”  segment is gepositioneerd. Voor de legenda en een meer gedetailleerde beschrijving verwijzen wij naar bijlage  II. De positionering heeft in het bijzonder te maken met de hoge afhankelijkheid van brandstoffen  (boomkorvloot) en beperkte beschikbaarheid van het product als gevolg van scherpere milieuwetgeving  (schelpdiersector). Wij verwachten dat bij een ongewijzigde bedrijfsvoering de marktaantrekkelijkheid zal  afnemen. Bij een ongewijzigde bedrijfsvoering zullen andere producten de plaats van het Nederlandse 

41

Marktaantrekkelijkeheid

versproduct gaan innemen (substitutie). Veel deelsectoren zullen dan afzakken richting het zogenaamde  “dog” segment. In dit segment zullen veel ondernemers hun commerciële activiteiten staken.    Hieronder staat de portfolio van de Nederlandse visserijsector weergegeven zoals we deze aan het einde van  de planperiode graag zouden zien.     Portfolioanalyse Nederlandse Visserij 2013      Problem child  Cash cow      Verbetering   rentabiliteit door     schaalvergroting en   kostprijsverlaging                           Nieuwe product markt    combinaties door innovatie,    aquacultuur en    Vermindering visserij Dog  Star   inspanning door uittreding           Concurrentiekracht       Legenda:        platvissector  garnalensector  pelagische sector  schelpdiersector binnenvisserij viskweek      Nederland verwacht aan het einde van de planperiode een kleinschaliger en meer gevarieerde sector. Een  aantal ondernemingen in het “dog” segment zal er niet in slagen te transformeren naar een meer duurzame  visserij en hun commerciële activiteiten staken. Een aantal ondernemingen (de blijvers in het “problem child”  segment) zal erin slagen kostprijzen te reduceren. Deze ondernemingen zijn door hun schaalomvang in staat  te investeren in meer duurzame visserijmethoden. Wij verwachten dat de concurrentiekracht van de blijvers in  dit segment zal toenemen. Veder verwachten wij een aantal nieuwe initiatieven in het “star” segment. Dit zijn  de initiatieven voor de toekomst. Het betreft initiatieven die voor een belangrijk deel gericht zijn op de  productie van vis die minder afhankelijk zijn van het aquatisch milieu (aquacultuur). Ook nieuwe vormen van  ketensamenwerking kunnen resulteren in nieuwe zogenaamde product markt combinaties. 

42

Bijlage 2: Kaart met voor de visserij relevante Natura 2000 gebieden   

43

 

Bijlage 3: Beschrijving Nederlandse visserijgemeenschappen      Ten tijde van de opstelling van het NSP was er nog geen volledig overzicht van  visserijgemeenschappen. Bijgaand kaartje draagt derhalve een voorlopig karakter.    Bij de bepaling van visserijgemeenschappen zijn de volgende criteria gehanteerd:  • Aanwezigheid van betekenisvolle bedrijvigheid in aanvoer en/of verwerking;  • Aanwezigheid van duidelijke sociaal‐culturele invloed van visserij.    Daarbij is zowel gekeken naar de kust en de Zeeuwse delta als naar het IJsselmeer (de  voormalige Zuiderzee), waar vanouds de invloed van visserij het grootst is.    Aanwezigheid van een visafslag is een indicator voor beide criteria. Er zijn 13 ‘zoute’  afslagen (Noordzeekust, Zeeland, Urk) en 4 ‘zoete’ afslagen (IJsselmeer) Er zijn echter ook  plaatsen waar geen visafslag (meer) is, maar die wel als visserijgemeenschap  gekarakteriseerd kunnen worden. Voorbeeld is Katwijk, waar relatief veel mensen in de  visserij actief zijn (ook op zee), waar veel verwerking en toelevering zit en waar ook nog een  visserijschool aanwezig is.     De sociaal‐culturele invloed van de visserij blijkt in de praktijk bijvoorbeeld door  publieksactiviteiten die rondom de visserij worden georganiseerd, variërend van  visserijdagen, mosseldagen, vlaggetjesdagen e.d. Ook de herkomst van de vloot  (scheepsnummers) is een indicator     Er zijn geen goede (eenduidige) kwantitatieve gegevens beschikbaar om de keuze van  visserijgemeenschappen te onderbouwen.     Er is wel een overleg van ‘zoute’ visserijprovincies en gemeenten. In het kader van de  verdere vormgeving van maatregelen in As 4 zal hieraan verbonden een platform worden  opgericht. Verwachting is dat toevoeging van enkele visserijgemeenschappen rond het  IJsselmeer zonder problemen kan verlopen omdat betrokken provincies ook al in het ‘zoute’  overleg participeren.    Behalve het gezamenlijk vormgeven van de maatregelen, conform de voorschriften uit de  EVF‐verordening, zal dit platform ook zorggedragen voor een goede beschrijving van de  verschillende gemeenschappen, zowel kwalitatief als kwantitatief.  Daarmee kan het huidige (voorlopige) kaartje ook een definitief karakter krijgen.    Het op deze manier inzetten van maatregelen ter versterking van visserijgemeenschappen  is nieuw in het visserijbeleid. De maatregelen in het kader van As 4 staan vanaf 2009  gepland.      

44

 

     

 

45

Bijlage 4: De Nederlandse visserijsector in cijfers     Werkgelegenheid      Werkgelegenheid in visserij en aquacultuur en daaraan gelieerde activiteiten (2004 ‐  afgerond op basis van schattingen en voorlopige cijfers)  Activiteit  Werkgelegenheid in mensjaren      Kotters     1.400     Vriestrawlers en kokkelvisserij       600     Mossel‐, oester‐ en binnenvisserij       800  Totaal visserij     2.800       Verwerkende industrie     7.000     Detailhandel     2.000  Totaal verwerking en afzet     9.000    Viskweek        200  Toeleverende industrie     2.000  Totaal generaal   13.800    Productie    De Nederlandse zeevisserij vindt plaats binnen de regelgeving zoals deze wordt vastgesteld  door de Europese Raad van Landbouw‐ en Visserijministers.  De bepalende  factor voor de  productie is de jaarlijkse vaststelling van de TAC (Total Allowable Catch) en quota.  Deze  quota bepalen in grote mate de vangstmogelijkheden van de vissers.  Tevens wordt voor de  vriestrawlers de visserij in wateren van derde landen (al dan niet op basis van een EU  visserijovereenkomst met die landen) steeds belangrijker.  Ontwikkeling van Nederlandse vangstrechten (incl. ruilen)    Vissoort/gebied   2001  2000   2002  2003  2004    TONG            ƒ Noordzee, enz.   16.325  14.812  13.340  13.115  13.248  ƒ overige EU‐wateren  175   205  38  0  0              16.500   15.017   13.378   13.115   13.248   totaal   SCHOL            ƒ Noordzee, enz. –   38.170   33.815   30.781  27.368   23.584  ƒ overige EU‐wateren   400  0   88   4   0              38.570   33.815   30.869   27.374   23.584   totaal   KABELJAUW            ƒ Noordzee, enz.   8.689   4.725   5.172  2.619   2.098  ƒ overige EU‐wateren   120   40   11   14   0 

2005    13.578  30    13.608     23.215  1.183     24.398     2.319   49 

2006    13.143  589    13.732     21.470  1.262    22.732     2.226  57 

46

  totaal   WIJTING  ƒ Noordzee, enz.   ƒ overige EU‐wateren      totaal   SCHELVIS  ƒ Noordzee, enz.   HARING  ƒ Noordzee, enz.   ƒ overige EU‐wateren17     ‐ totaal   MAKREEL  ƒ Noordzee, enz.   ƒ overige EU‐wateren     totaal 

  8.809     2.135  125    2.160     270     54.306   21.240     75.546     1.670  30.990     32.660   ZEEDUIVEL    ƒ Noordzee en overige    EU‐wateren   512     SCHAR EN BOT  ƒ ‐ Noordzee, enz   18.630   ROGGEN    ƒ ‐ Noordzee, enz.   870   TARBOT EN GRIET    5.000   ƒ ‐ Noordzee, enz.   TONGSCHAR    ƒ ‐ Noordzee, enz.   1.400   LANGOESTINE    ƒ Noordzee, enz.   813           Vissoort/gebied   2001    HORSMAKREEL    ƒ Noordzee, enz.   5.450   ƒ overige EU‐wateren  83.620        89.070   totaal   BLAUWE WIJTING    ƒ Noordzee, enz.   160  ƒ overige EU‐wateren   43.740       43.900   totaal  

    4.765   5.183       2.376  3.247  100  155      2.476   3.402       350   619       50.112  53.097  16.689  14.981      66.801   68.078       1.700   12.010  31.960  32.398      33.660   44.408       435  

    111  

    2.633   2.098       1.691  1.540  255  0      1.946   1.540       189   521       77.933  80.689  13.509   14.282      91.442   94.971       8.665  1.437   26.726  27.656      35.391   29.093       450  

    547  

    2.368   2.283       1.513  1.425  208  3      1.721   1.428       228   357      88.824  79.936  40.847  13.411      129.671   93.347       1.041  487  20.061  20.954      21.102   21.441       206  

    755 

    16.760   16.664       700   714       3.990   3.750       1.260   1.107       940   1.053           2000   2002 

        14.251   12.112   10.951   10.594          714   653   462   393          3.188   2.700   2.497   2.401          1.026   802   662   767          1.023   961   1.035   758                  2003  2004  2005  2006 

  4.750  92.032    96.782     160   63.320    63.480  

  17.472  53.369    70.841     81  30.263    30.344  

  7.850  55.958    63.808     96  34.663    34.759  

  5.161  45.631    50.792     159  52.693    52.852  

  25.866  47.853    73.719     359  144.426     144.785  

  4.507  46.801    51.308     672  64.053    64.725  

    De totale Nederlandse zee‐ en kustvisserij had in 2005 een opbrengst van € 444 miljoen.   Ten opzichte van 2000 is de grote zeevisserij gegroeid (20% meer opbrengst), terwijl de  kottervisserij (‐15%), de mosselcultuur en de kokkelvisserij fors hebben ingeleverd (‐25%).   De mechanische kokkelvisserij op de Waddenzee is sinds 2005 geheel verdwenen.   17

 Inclusief Atlanto‐Scandian 

 

47

Opbrengst Nederlandse zee‐ en kustvisserij (x miljoen Euro)18      Kottervisserij  Grote zeevisserij   Totaal zeevisserij   Schelpdier en overige visserij     Totaal visserij 

2000  2001  2002  2003  2004   2005  290  307  257  252  245   245  113  119  126  143  131   137  403  426  383  395  376   382  85  88  83  78  65  62              488  514  466  476  441  444 

    De omzet op de Nederlandse visafslagen daalde tussen 2000 en 2005 van € 415 miljoen naar  € 334 miljoen, bij een teruglopend aanvoervolume over de afgelopen jaren. Een aanzienlijk  deel van de afslagactiviteiten komt op naam van schepen onder buitenlandse vlag (met  Nederlandse belangen):  in de afgelopen 5 jaar kwam ongeveer 30 % van de afslagomzet  voor hun rekening.   Omzet van de afslagen (x miljoen euro)          Urk   IJmuiden   Den Helder    Goedereede   Harlingen   Lauwersoog   Vlissingen   Scheveningen   Breskens   Den Oever    Colijnsplaat      Totaal  

2000  

2001    

121   48   51   34   41   34   34   21   10   11   8     415  

2002    

122   46   49   34   48   35   34   20   15   17   9     428  

2003    

109   40   40   31   37   29   31   16   13   12   7     365  

2004    

100   36   36   31   40   25   29   14   11   14   6     350  

2005   

101   44   35   25   40   21   25   13   7   10   5     326  

   

109  39  34  27  37  23  28  14  7  12  4    334 

                         

    Mossel‐ en oestercultuur vindt plaats in de Oosterschelde en het Grevelingenmeer. De  productie beloopt voor mosselen ongeveer 68.000 ton (2005, met een waarde van € 60  miljoen), en voor oesters 4.000 ton (€ 6 miljoen). De omvang van het Japanse oesterbestand  in zowel de Oosterschelde als de Waddenzee, (niet commercieel benutte deel) is dermate  groot dat er sprake is van een plaag met mogelijke negatieve gevolgen voor de mossel‐ en  oesterproductie (alsmede de natuur en het toerisme).    Kokkelvisserij vond tot voor kort plaats in de Waddenzee (een beschermd wetland gebied).  Na evaluatie van de kokkelvisserij op het Wad is besloten om de mechanische visserij te  verbieden. Alleen handkokkelvisserij is nu nog beperkt toegestaan. In de jaren 2000/2001  ongeveer 2.600 ton kokkelvlees geproduceerd, met een waarde van € 6 miljoen. In de  Oosterschelde is geen kokkelvisserij van betekenis vanwege het zeer kleine bestand. 

18

 inclusief aanvoer in buitenlandse havens 

48

  Schaaldieren, met name garnalen, worden vooral gevangen in de Waddenzee en de 12‐ mijlszone.  De garnalenvisserij is niet gequoteerd.  Volgens biologen (van het RIVO) bestaat  er nauwelijks enige relatie tussen visserijdruk en het garnalenbestand, dat grotendeels  wordt bepaald door de natuurlijke predatie en wellicht tevens door de hoeveelheid  voedingsstoffen in de kustwateren.    Binnenvisserij vindt plaats in het IJsselmeer en op de rivieren.  De regelgeving met  betrekking  tot productie en vangsten is gebaseerd op de Visserijwet van 1963 en  bijbehorende uitvoeringsregelgeving. Voor de verschillende watergebieden zijn  beheerscomités in het leven geroepen, waarin belanghebbenden (waaronder binnenvissers  en sportvissers) gezamenlijk beheersstrategieën ontwikkelen en implementeren.    Viskweek op land richt zich vooral op de productie van aal, forel, meerval, zalmforel en  tilapia maar meer recent ook op baramundi, tarbot en tong.  De viskweek staat nog steeds  in de kinderschoenen met een beperkte productie, zowel in volume als in waarde, geschat  wordt dat 13.000 ton wordt geproduceerd met een waarde van € 9 miljoen.  Vissersvloot    Halverwege de jaren '80 is in Nederland een licentieregeling ingesteld. Hiermee is de  omvang van de vloot voor de visserij op gequoteerde vissoorten afgegrendeld, feitelijk met  een plafond aan het motorvermogen. De licentieregeling is enkel jaren terug omgezet in  een EU‐visvergunning. Vergunningen zijn vrij verhandelbaar.  Indien een visser zijn schip  verkoopt of onder de vlag van een derde land brengt, vist hij niet meer op Nederlandse  quota en kan hij zijn vergunning verkopen of tijdelijk reserveren.    Wanneer een vaartuig wordt aangeboden voor sanering dan wordt de vergunning door de  Nederlandse overheid ingetrokken.  Daarmee leidt de saneringsregeling tot een structurele  afname van de (potentiële) capaciteit van de visserijvloot, door een vermindering van het  aantal beschikbare vergunningen. In 2005 is een fors gesaneerd waardoor de vloot (blijvend)  ingekrompen is.   Indeling van de Nederlandse vloot  De Nederlandse vissersvloot kan worden onderverdeeld in de volgende categorieën:  a)  zeevisserij (kotters en vriestrawlers);  b)  kustvisserij (schelpdier‐ en overige visserij in Waddenzee en Zeeuwse estuaria);  c)  binnenvisserij (met name visserij in het IJsselmeer).   

49

Ad a)  Zeevisserij   Kottervloot  De kottervloot omvatte in 2005 342 vaartuigen en is heterogeen van samenstelling. Dit  onderdeel van de vloot omvat de volgende segmenten:  • boomkorkotters, hoofdzakelijk gericht op de vangst van demersale vissoorten zoals  schol, tong, schar, tarbot, bot, griet enz;  • rondvisvaartuigen t.b.v. de vangst op demersale soorten zoals wijting, kabeljauw,  schelvis, poon, mul en een pelagische soort als haring;  • garnalenkotters (deze zijn ook in de Waddenzee en de Zeeuwse estuaria actief).    Binnen de kottervloot kan een aantal groepen worden onderscheiden:  • de schepen tot 191 kW zijn vrijwel uitsluitend gericht op de vangst van garnalen;  • de schepen tot 221 kW zijn vooral gericht op de vangst van garnalen, platvis en rondvis;   • de schepen tussen 221 en 1100 kW beoefenen de visserij op diverse  rondvissoorten,  haring en in geringe mate ook op makreel;  • de schepen boven 1100 kW leggen zich vrijwel uitsluitend toe op de visserij op platvis.      Kengetallen kottervisserij ‐ enkele kengetallen (jaargemiddelde respectievelijk ‐ totalen)        2000  2001  2002  2003  2004  2005a)      Aantal schepen  401  401  397  383  371  340  Motorvermogen (1.000 pk)  427  422  404  380  364  315  Aantal opvarenden  1.828  1.804  1.765  1.680  1.568  1.400  Olieverbruik (miljoen liters)  321  306  285  269  243  220      a) Voorlopige cijfers.      De tabel gaat uit van de actieve vloot, d.w.z. het gaat om schepen waar visrechten (quota  e.d.) voor gelden en er moeten visdagen (VIRIS, logboek) in het betreffende jaar zijn  gemaakt en geregistreerd.    Het meest gebruikte vistuig in de kottersector is de boomkor, waarvan voornamelijk de wat  grotere kotters permanent gebruik maken. De bordentrawl wordt gebruikt voor de visserij  op rondvis en haring. De garnalenvisserij wordt uitgeoefend met veelal kleine kotters (max.  300 pk) met een garnalenkor.    De laatste jaren worden de staandwantvisserij, het twinriggen en de snurrevaadvisserij weer  meer frequent toegepast.    Het aandeel van de kottervisserij in de totale besomming (2005) van de Nederlandse zee‐ en  kustvisserij bedraagt 55%.   

50

De kottervisserij vertoont de volgende financiële karakteristieken (2005): Door slechte  nettoresultaten in de afgelopen jaren is het eigen vermogen is fors teruggelopen en de  solvabiliteit van de sector is gedaald naar 0. Enkele jaren terug lag dit nog op 30 a 40%. Eind  2005 zijn een aantal bedrijven verdwenen.  Door hoge en steeds toenemende kosten en  verplichtingen vanwege investeringen in vangstrechten in het verleden (jaarlijks rond de €  20 miljoen) is de hoogte van het vreemd vermogen de laatste jaren toegenomen.   Investeringen lagen in 2005 op een bijzonder laag niveau (€ 6 miljoen).  Er kwamen geen  nieuwe schepen in de vaart en er werden weinig nieuwe motoren ingebouwd.   Financieringslasten zijn de jaren voorafgaand aan 2005 stabiel gebleven, met name door de  lage rentestand. De Nederlandse vloot verouderd sinds de laatste 10 jaar.    Vriestrawlers  Per 31 december 2005 bestond de trawlervloot uit 15 vriestrawlers. De trawlers  onderscheiden zich van de kotters op een aantal punten, te weten:  • de omvang van de schepen (groter);  • de vissoorten die worden aangevoerd;  • de visgronden die worden bezocht;  • de  opslag aan boord (invriezen);    Vriestrawlers vissen met name op de pelagische soorten als makreel, horsmakreel en haring  en zijn wereldwijd inzetbaar. De visserij is de afgelopen 20 jaar deels verlegd naar  visgronden in de buurt van Mauritanie en Marokko. De vangst van deze schepen is bestemd  voor menselijke consumptie. De grote zeevisserij van de vriestrawlers draagt 30 % bij in de  totale besomming van de Nederlandse visserij, een stijging ten opzichte van 2000, toen dit  aandeel nog 25 % bedroeg.    Ad b) Kustvisserij  Schelpdiervloot  De schelpdiervloot wordt hoofdzakelijk ingezet voor de aquacultuur. In de mosselsector  worden schepen ingezet met motorvermogens tussen 300 en 600 pk. Deze schepen maken  deel uit van het kweekbedrijf. In de oestersector zijn de vaartuigen relatief klein in  vergelijking met de mosselsector.  Ook deze vaartuigen maken deel uit van het  oesterkweekbedrijf.     Sommige vaartuigen zijn multifunctioneel en worden ingezet zijn voor zowel mossel‐ als  oestervisserij. De bijdragen van de mossel‐ en oestervisserij in de totale besomming  bedragen respectievelijk 10% en 1%.     Ad c)  Binnenvisserij  Het aantal gebruikte vaartuigen, ingeschreven in het Visserijregister, op het IJsselmeer  bedraagt circa 60. Voor de overige binnenwateren is het moeilijk om het precieze aantal  vaartuigen vast te stellen aangezien vissers, ingeschreven in het Visserijregister, niet  verplicht zijn om te beschikken over een vaartuig. Geschat wordt dat circa 200 vaartuigen  voor de binnenvisserij worden ingezet. De totale besomming van de binnenvisserij bedraagt  naar schatting € 10 miljoen. Voor de IJsselmeervisserij is in 2004 en 2005 een forse sanering  ingezet die heeft geleid tot een vermindering van de vangstcapaciteit van 40 a 50%. 

51

Visserijhavens en visafslagen    Nederland heeft 19 vissershavens, daarnaast wordt ook vis aangeland in koopvaardijhavens.  In bijna alle visserijhavens waar schepen van de zeevisserijvloot aanlanden, zijn visafslagen  gevestigd.    De visafslagen zijn de belangrijkste afzetkanalen van de vangst van de kottervloot. De 11  voor de zeevisserij belangrijke afslagen, met uitzondering van Urk, zijn langs de kustlijn  gelegen. Aangelande vis wordt via de veilingen verhandeld, waarbij door het relatief grote  aantal aanbieders, deze afzonderlijk geen invloed hebben op de prijsvorming. Voor de  trawlersector ligt dit anders:  deze vaartuigen maken deel uit van ondernemingen waarin  vangst, handel, opslag, be‐ en verwerking zijn geïntegreerd. Zij bieden hun productie dus  niet aan via de afslagen en opereren wereldwijd.  In de afgelopen jaren is een herstructureringsproces doorlopen, waarbij vrijwel alle afslagen  die (integraal of gedeeltelijk) onderdeel van een (lagere) overheid uitmaakten, zijn  verzelfstandigd dan wel geprivatiseerd.  Dit is bevorderlijk geweest voor betere  concurrentieverhoudingen.    Voorts hebben de gezamenlijke afslagen een organisatie opgezet, waarin getracht wordt  tot afstemming te komen ten aanzien van werkwijzen en normen die worden toegepast  voor aanbieders en vragers. Naar verwachting zullen op afzienbare termijn de afslagen een  gezamenlijk reglement toe gaan passen.    Wat betreft de hygiëne‐eisen zijn de meeste aanvoerplaatsen en afslagen qua bouw,  inrichting en faciliteiten van redelijke tot goede kwaliteit. Onder het FIOV 1994‐1999  hebben aanzienlijke investeringen plaats gevonden ten behoeve van modernisering en het  kunnen voldoen aan de diverse eisen en normen.    Qua omzet leidende afslagen bevinden zich in Urk (30 % van de totale omzet van de  Nederlandse visafslagen), IJmuiden (12 %) en Den Helder (12 %). Tussen een aantal afslagen  zijn in de afgelopen jaren samenwerkingsverbanden opgezet, die mogelijk zullen leiden tot  volledige fusies.   Ook wordt door het merendeel der afslagen aansluiting gezocht bij nieuwe ontwikkelingen  op het gebied van systemen voor informatie en veiling, zoals bijvoorbeeld elektronische  handel en real‐time televeilen.  Daartoe worden verschillende initiatieven ontwikkeld.    Verwerking en afzet van visserij‐ en aquacultuurproducten    De belangrijkste activiteiten van de visverwerkende industrie in Nederland zijn het fileren,  roken, marineren, stomen, diepvriezen en verpakken van vis, en voor garnalen het pellen en  verpakken.    Om een doorlopende en stabiele grondstoffenvoorziening te garanderen, houden veel  bedrijven zich naast verwerking ook bezig met im‐ en export van die producten. Daarmee is  het onderscheid tussen verwerking en handel niet gemakkelijk te maken.  Geschat wordt 

52

dat van de 300 bedrijven in de visverwerkende industrie en groothandel ongeveer de helft  zich bezig houdt met enigerlei vorm van visverwerking.    Naast verse producten worden ook ingevroren en verwerkte vis verhandeld.  De aankoop  daarvoor vindt zowel in binnen‐ als buitenland plaats.  Vissoorten die in het buitenland worden gekocht, zijn ten dele vissoorten die in de  Nederlandse vangstgebieden niet voorkomen. Gedeeltelijk betreft het ook dezelfde soorten  die in Nederland aangevoerd worden maar in te beperkte mate om de verwerkende  industrie volledig te bedienen.    • Diepvries‐ en fileerbedrijven verwerken met name platvis (tong, schol, schar, tongschar  en bot).  Het eindproduct is veelal scholfilet (naturel en gepaneerd), onthuide,  geglaceerde tong, en andere filets.  • Rokerijen verwerken voornamelijk paling, makreel, haring, forel en zalm.  • Inleggerijen gebruiken voornamelijk haring en makreel, ten behoeve van maatjesharing,  haringmarinades en gezouten haring en makreel.  • Producenten en exporteurs van zeegevroren pelagische soorten produceren cartons  diepgevroren vis, met name haring, makreel en horsmakreel.  • Schaal‐ en schelpdierverwerkende bedrijven produceren enerzijds levende schelpdieren  (mossels, oesters, kokkels) en anderzijds gekookte schelpdieren (diepvriezen, marineren,  etc.).    Uit data van de Regional socio‐economic studies in the fishery  sector ‐ Lot No 16, The  Netherlands, blijkt dat het overgrote deel van de verwerkende bedrijven voldoet aan de  (nieuwe) Europese eisen ten aanzien van hygiëne (HACCP), daarbij inbegrepen goedkeuring  door de VWA (Voedsel en Waren Authorteit). De verwachting is dat op korte termijn ook de  overige bedrijven aan de eisen zullen voldoen, waarbij een aantal bedrijven tevens ISO  certificering overweegt.  Verkoop en visconsumptie    Nederland behoort tot de landen met de laagste visconsumptie van Europa.  De laatste  jaren heeft zich evenwel een gestage groei voorgedaan van de visconsumptie:  sinds 2000 is  het huishoudelijk verbruik in volume met 26 % en in waarde met 38 % gestegen.  Voor de  verse vis was deze stijging respectievelijk 18 % en 38 %.  Ook het grootverbruik groeit,  waarschijnlijk nog sneller dan het thuisverbruik.    Visverbruik is vooral laag door de lage aankoopfrequentie (gemiddeld wordt er door  huishoudens per drie weken 12 maal vlees gekocht, tegen één maal vis). Vis komt evenwel  steeds beter in zicht, waarbij gezondheidsaspecten, problemen met de kwaliteit van vlees  en de behoefte van de consument aan gevarieerdere voeding belangrijke achtergronden  zijn.    Verkoop aan de consument vindt plaats via de visdetailhandel, de ambulante handel en de  supermarkten.  Het belang van de supermarkt als afzetkanaal voor vis is gestegen in de  afgelopen jaren.   Supermarkten spelen in op de groeiende vraag, met aparte, uitgebreide  schappen voor vis.  Volgens  schattingen (van het Nederlandse Visbureau) wordt nu in 

53

ongeveer 1000 supermarktfilialen vis ter verkoop aangeboden.  Visdetaillisten (winkels en  ambulante handel samen) hebben ongeveer 1650 afzetpunten.   

54

Bijlage 5: Overzicht van geconsulteerde stakeholders    De volgende stakeholders zijn betrokken geweest bij de totstandkoming van het NSP en  OP:     Bedrijfsleven   

NGO’s/maatschappelijke  organisaties 

Overheden 

Overig 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Redersvereniging voor de zeevisserij (pelagische sector)  Federatie van Visserijverenigingen  Nederlandse Vissersbond  PO Kokkelvisserij  United Fish Auctions (afslagen)  Nederlandse Vereniging van Viskwekers (Nevevi)  Combinatie van Beroepsvissers (binnenvisserij)  PO Oesters  PO Mosselen  Productschap Vis  Vereniging van Importeurs van Visproducten (VIV)  Kreeftenvissers Oosterschelde  PO IJsselmeer Stichting Noordzee  Wereld Natuur Fonds  Vogelbescherming Nederland  Consumentenbond  Greenpeace  Stichting Faunabescherming  Federatie Nederlandse Vakverenigingen  Christelijk Nederlandse Vakvereniging  Ministerie van Verkeer & Waterstaat  Provincie Zeeland  Provincie Flevoland  Provincie Noord Holland  Provincie Zuid Holland  Provincie Friesland/Groningen  Platform Visserijgemeenten  Onderzoeksinstituut Imares  Stichting Nederlands Visbureau  Sportvisserij Nederland  VinVis (netwerk voor vrouwen in de visserij)  Raad voor de Wadden 

Aan alle stakeholders is bij aanvang gevraagd om een positionpaper in te leveren. In totaal  zijn door stakeholders (alleen of met enkelen) 21 positionpapers ingediend. Deze papers  zijn gebruikt bij het bepalen van de uiteindelijke prioriteiten en keuze van maatregelen.    In totaal zijn er 3 bijeenkomsten geweest. Begin april is met kleine groepen stakeholders  gesproken over de grote lijnen van de beleidsaanpak en een voorstel voor de verdeling van  middelen op maatregelniveau. Op wat kleine aanpassingen na is dit voorstel uiteindelijk ook  opgenomen in het OP.     Over As 4 is in principe overeenstemming met betrokken provincies. Dit wordt bestuurlijk  nog bevestigd. 

55