Pagediepdal RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS

Pagediepdal RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS

Jim van Oord

1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft • March 2011

“A place where residents can enjoy the privacy of their own home and the close companionship of a small neighborhood” Jim van Oord

Pagediepdal RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS

Jim van Oord

1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft • March 2011

2 AUTHOR

Jim van Oord

Student number

1271504

Address

Vuurvlinder 76 7323 VJ Apeldoorn

Tel

06 309 239 88

Email

[email protected]

Mentors ARCHITECTURE

Ir. L.A.M.(Luc) Willekens

Function

TU Delft, Architecture - Building typologies

Email

[email protected]

RESEARCH

Dr. J.L.(John) Heintz Housing Development - Research

Function

TU Delft, Real Estate & Housing - Design Management

Email

[email protected]

BUILDING TECHNOLOGY

Ir. E.J.G.C.(Elise) van Dooren

Function

TU Delft, Building Technology – Coordinator

Email

[email protected]

Sponsors PAGEDAL

Ing. H.J. (Hendrik-Jan) Weggeman

Function

Director Pagedal

Email

[email protected]

Enjoyable lving @ Pagediepdal

4

Foreword This master thesis was written for my Master degree in Architecture at the Technical University of Delft. The topic of the research project is creating an innovative and enjoyable future for seniors in the Netherlands. This research is part of my final project that will include a design for a retirement community in the Netherlands. Growing up in Australia and following my University studies at the TU Delft have broadened my scope for architecture in two different cultures. I find it fascinating to experience how important architecture is in social context. My dream was to be able to do something challenging, useful and exciting for my graduation, although I had never imagined that this would be for the seniors of tomorrow. I have really enjoyed discovering the different aspects regarding a retirement community weaved into the traditional Dutch culture. I would like to thank a number of people, who without their help and support would have made this thesis not possible. I would like to show my gratitude to Hendrik-Jan of Pagedal that has challenged me to explore the possibility of designing a small scale retirement community in the Netherlands and who has enlightened my eyes to a whole new world of seniors. I would like to thank my mentors from the TU Delft, John Heintz for the excellent guidance and insight in the field of study and Luc Willekens for the broadening scope in the first stages of design. I would also like thank Robert Nottrot and others involved in the ExploreLab for the possibility to research my fascination there. Finally I would like to thank my dearest Christina, who has really helped and supported me in these busy times. Jim van Oord Apeldoorn, March 2011


5

Abstract Enjoyable living@Pagediepdal is a research into the implementation of an active retirement community in the Netherlands. Similar developments can be found around the world. To implement such a concept into the Dutch market it was essential to get to know who the target group is and what happens to them as they grow older. It is also essential to have insight in the government policies regarding seniors. These aspects together with a precedent study are explored by the means of a literature survey, and form the background information for the research. The lack of information about the specific subject made it essential to gather a greater understanding of the target group in the Netherlands. The target group of 3rd age seniors is a specific group of people. The main aim of the research was to get to know who they were and what their needs, wishes and requirements are. This research was done by means of conducting a focus group, visiting a retirement community in Australia, interviewing residents and consulting a number of different professionals. The background information gathered in the first part of the research formed the framework for the interviews. The professionals that were interviewed were a housings specialist in the Province of Groningen, a project developer specialized in the development of senior housing concepts and a housing and care specialist. The combination of professional insight into the field of study and the communication with the target group itself provides a balanced perspective on the information gathered. The data was analyzed using a method called coding in which the data is collected in to groups and compared with each other. The results where then transformed into visual diagrams and sketches, and recorded in the results section. The conclusions form the basis for the recommendation that indicate that it would be a positive development in Oost-Groningen to develop an active senior community. The development should be of a scale relative to the location and size of target group and have a good interaction with the town or village it is connected to. It is very important that the developers involve the target group from the start, so that the development is developed according to the needs and wishes.

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

6

Table of Contents Mentors ................................................................................................................2 Sponsors .............................................................................................................2 Foreword .............................................................................................................. 4 Abstract ................................................................................................................ 5 Table of Contents ................................................................................................ 6 Introduction ....................................................................................................... 10 1.

Research method ....................................................................................... 12 Research questions (summary) ........................................................................15 Research questions and validity of research ....................................................16 Focus group ......................................................................................................25 Interviews ...........................................................................................................28 Analysis method ................................................................................................32

2.

Background ................................................................................................ 34 Orientational literature survey............................................................................34 Introduction ............................................................................................................................34

Gerontology .......................................................................................................34 What is gerontology ...............................................................................................................34 History of care for the elderly .................................................................................................35 History of gerontology ............................................................................................................36 Physical, mental, and social changes in people as they age ................................................37

Demographic Development ..............................................................................42 What are the social developments .........................................................................................42 Demographics in Groningen ..................................................................................................44 What are the problems/chances ............................................................................................45 Workforce ...............................................................................................................................45

Government Policies .........................................................................................47 How does the government approach the demographic development in the Netherlands ...47 What have they done to solve the problem ...........................................................................53

Organizations & Associations – How they see the problems and developments ...........................................................................................................................55 American Association of Homes and Services for the Aging (AAHSA) .................................55 Geestelijke Gezondheidszorg(GGZ)- (Metal Health) .............................................................55


7 Current Options ................................................................................................. 57 What does the Netherlands have to offer the retiring generation today ............................... 57 

3.

SIR 55 housing - Stichting Initiatieven Realisatie 55+ Woningbouw ............................. 58

Retirement communities around the world.............................................. 59 Introduction ............................................................................................................................ 59

The Netherlands ................................................................................................ 59 General Information ............................................................................................................... 59 Precedents ............................................................................................................................. 60 Other developments .............................................................................................................. 61 Discussion.............................................................................................................................. 61

Australia (Smaller scale) ................................................................................... 63 General Information ............................................................................................................... 63 Precedents ............................................................................................................................. 63 Discussion.............................................................................................................................. 67

United Kingdom ................................................................................................ 69 General Information ............................................................................................................... 69 Precedent Development ........................................................................................................ 71 Discussion.............................................................................................................................. 74

United States of America & Canada ................................................................. 75 General Information ............................................................................................................... 75 Precedent Development ........................................................................................................ 75 Discussion.............................................................................................................................. 77 Conclusions ........................................................................................................................... 78

4.

Results ........................................................................................................ 79 What do the active seniors desire ..................................................................... 79 Focus group........................................................................................................................... 79 Housing specialist .................................................................................................................. 85 Project Developer .................................................................................................................. 88 Care and housing specialist .................................................................................................. 94 Summary of the results .......................................................................................................... 96 Location models .................................................................................................................... 98

5.

Conclusions and discussion ................................................................... 101 Topic A: Senior Generation ................................................................................................. 101 Topic B: Design Program .................................................................................................... 105 Topic C: Context in the Dutch society ................................................................................. 108

Discussion and recommendations ................................................................. 112


8 Starting Points ......................................................................................................................112 Enjoyable living ....................................................................................................................114 Recreation & facilities ...........................................................................................................115 Scale .....................................................................................................................................116 Location ................................................................................................................................116 Aspects to make an attractive development ........................................................................118

Bibliography .................................................................................................... 121 Book .....................................................................................................................................121 Dataset .................................................................................................................................121 Journal Article .......................................................................................................................121 Newspaper ...........................................................................................................................122 Pamphlet ..............................................................................................................................122 Report ...................................................................................................................................122 Thesis ...................................................................................................................................123 Webpage ..............................................................................................................................124

Appendices ...................................................................................................... 126 A. Terminology and abbreviations ..................................................................127 B. Design Brief – Pagedal Care .......................................................................130 Brief description ...................................................................................................................130 The place to meet .................................................................................................................130 Different forms of living and living environment ...................................................................130 Diversity ................................................................................................................................131 Parking .................................................................................................................................131 Gardens ................................................................................................................................131 Social security ......................................................................................................................131 Price segments .....................................................................................................................131

Community Centre & Apartments (m2)............................................................132 C. Interview protocols ......................................................................................133 Interview protocol Bonne van de Kooi .................................................................................133 Achtergrond en aanleiding ....................................................................................................133 Themas .................................................................................................................................136 Interview protocol Alex Sievers ............................................................................................140 Achtergrond ..........................................................................................................................140 Themas .................................................................................................................................141 Interview protocol Cor Wagenaar.........................................................................................145 Achtergrond ..........................................................................................................................145


9 Themas ................................................................................................................................. 147

Focus Group ................................................................................................... 151 Seniors Pagedal ................................................................................................................... 151 Focus Group 1 – Letter to Pagedal Director ........................................................................ 158 Focus group data: ............................................................................................................... 160

Transcripts....................................................................................................... 174 Interview transcript – Bonne van der Kooi ............................................................................. 174 Interview transcript – Alex Sievers ......................................................................................... 195 Interview reaction – Cor Wagenaar ........................................................................................ 214 Interview Plenty Valley Retirement Village .............................................................................. 218 Interview Roxborough park ................................................................................................... 218


Introduction Background information The reason for choosing the topic of ‘senior care’ has to do with a project which has been started at Pagedal (the company). Pagedal is exploring the trends and opportunities in the “senior care” following the strategic advice of VNO NCW Noord and the Stec Groep for the northern provinces of the Netherlands. Pagedal and I have created the concept ‘Pagedal Care’, providing a combination of recreational and permanent housing for seniors in a 55+ community. Pagedal is currently investigating the possibilities in the development zone ‘Het Pagediep’, in developing a Dutch translation of a retirement community. Aim of the research The primary aim of this research is to understand and test the idea of a senior community in the Oost-Groningen. It is important to understand the seniors of tomorrow, what their satisfiers and dis-satisfiers are. The research of the graduation project has this as its primary goal. The relationship between the research and design project The information gathered during the research can be used as direct or indirect input for the design of the retirement community. Be it a desired quality or a practical measurement. I believe that the final result will be much more than just an architectural beautiful development. I believe that a development should both be practical and beautiful for it to have the potential to be successful. The reading guide This report is divided up into a number of different sections. Chapter one discusses the research method. This chapter will explain how the research has be done and how the results will be used.

11 Chapter two is the background information. This chapter explores the subject of seniors, understanding seniors and who they are and what happens as they grow older. It will also explore the stance of the government and relevant organizations regarding this issue. Chapter three is a precedent study about retirement communities around the world. This chapter briefly explores retirement communities in Australia, England, North America and the Netherlands. It gives an insight in the form, scale and style of retirement communities and a number of satisfiers and dis-satisfiers. Chapter four is the results from the interviews and focus group. This chapter is a summary of the information gathered from the professionals and target group participants. Chapter five is the conclusions and discussion. This chapter is the discussion and conclusions on the subject. These conclusions are the recommendations for the design brief.


12

1. Research method In this section an overview will be given on the research and how it was conducted. This will be followed by the research questions and the verification of the choices made. It will also be discussed how the research has been performed. Background literature survey & precedent studies As an introduction to my practical research in designing for the seniors of today, a brief look will be taken at topics of gerontology and the effects it has on designing for this generation. Designing for an aging population is designing for the physical, social and mental impairments, rather than designing for age alone. This was done by conducting a literature survey and gathering information by observation and reading. These results are discussed in the ‘Background’ section of this research. After the background section a number of precedents have been explored from different countries in the world with similar developments in various forms. This has been done to explore the way things are done, the facilities and services offered and the housing setup in general. Main body research The topics in this research are focused on the distinct target group of third age seniors in attracting them to this new development, as well as the sustainability of the concept that takes the possible restrictions later in life into consideration. It is essential to gather information with a sample of this target group as well as consulting professional insights into housing and development. The appropriate form of research for this is called qualitative research; in the following section the choice will be discussed as well as the specific methods used to answer the questions.


13 Qualitative research The qualitative methods used in this research regarding the subject are: a number of interviews with professionals and a focus group with the specific target group. Regarding the research itself I have chosen a qualitative research method. This research method is the best suited to be able to understand a target group. It is often used for marketing and similar research. Researching the possibility to design a retirement community is a topic where information is needed from both professionals and the target group itself. In the following section I will explain what qualitative research is and which and why certain methods have used in this research to find the required information. Finally I will explain how I will analyze the data.

Triangulation and verification of the results To achieve triangulation in this research three methods have been used: background studies(literature survey & precedent study), a focus group and semi structured interviews. In the following section the different methods will be discussed and why they are appropriate. Literature survey & precedent study The exploration of literature and the programmatic aspects of similar developments provide a good basis to develop questions for the semi-structured interviews, to understand the market of active seniors and to gather a broad insight on the subject. In doing this the available literature on the topic or similar topics is covered. The aspects that cannot be discovered in the literature are the very questions that form the framework for the interviews. The relevancy of the questions is therefore much better than an interview that would not include a literature survey. Focus Group The focus group is a sample of the specific target group that is the subject in this research. Although it provides a fairly restricted selection of this group, it will help to


14 translate the specific needs and wishes particular to that area. This is the core information for the aspects that are then interpreted into the specific satisfiers and dissatisfiers at that specific location. This forms the basis for the design program, and the features that should be included in a development. Semi-structured interviews The interviews provide a number of views from professionals that approach the subject from different angles. Professionals or specialists have experience in a specific area, by interviewing them many open ended questions unanswered in the literature can be answered. The specialist chosen have a direct or indirect relation to the subject of housing and housing for the 3rd age generation. It is important to interview both people from both sides of the spectrum, both the project developer and the housing specialist/idealist. By covering a broader spectrum the results will be more balanced. Three methods provide a more reliable set of results. Interviews and focus groups are subjective; the quality of the data is verified by the triangulation and cross examination in the results. By using three methods to get at the answer to one question, the hope is that two of the three will produce similar answers, or if three clashing answers are produced, the investigator knows that the question needs to be reframed, methods reconsidered, or both.(Sevigny, M. 1978) The intention is that if someone else were to research the same topic, they would gather similar results. The conscious choice for the various methods has a higher probability of achieving this.


15 Research questions (summary) The concept of a retirement community has a number of different aspects. The following research questions have been developed to gather a greater understanding on the subject as to improve the quality of the architecture designed for this target group. Later in this section a closer analysis will be made together with the sub questions and the most appropriate method to research this information. Topic A: Senior generation 1. Who are the third age seniors of today in and what are their needs and wishes? 2. How should, possible future constraints of these third age seniors be addressed in a development of a senior community? Topic B: Design program 3. What are the programmatic aspects needed to make an attractive development for the 3rd age seniors? Topic C: Context in the Dutch society 4. How would the target group react to the proposal for a retirement community, comparable to those developed in places such as Australia and North America?


16 Research questions and validity of research Research Topics & Questions expanded Topic A: Senior generation The first topic is about the seniors themselves. What we have learnt from the background study is that seniors have often been treated as a homogeny rather than individuals. The importance in understanding the seniors of tomorrow is essential in developing and designing a retirement community in the Netherlands. More specifically it is important to understand the people in the area of the development. The questions in for this topic are aimed at acquiring a greater insight into the seniors of tomorrow, and understanding how they approach the idea of a senior community and if such a community were to be built what the satisfiers and dis-satisfiers would be. 1. Who are the third age seniors of today and what are their needs and wishes? a. Could they see themselves living in a senior community b. What things are important to them in their daily lives? c. The topics that could be discussed are: i. Reasons to move ii. People that should live in the close proximity of the community iii. Facilities in the area iv. Volunteers work v. Participation in community activities vi. Type of surroundings vii. Types of facilities viii. Sport & recreation ix. Work x. Hobbies and free time 2. How should, possible future constraints of these third age seniors be addressed in a development of a senior community?


17 a. What are the aspects that would not be required at first but would make the development attractive for when the residents become older? (see question 3d/e)

Topic B: Design program The second topic discusses the design project itself, what would be the physical elements in the development of a senior community. It is important to understand what the features and facilities that would attract them and the aspects that are expected. It is also of great importance to understand how important these aspects are. The third question is focused on the satisfiers for the seniors of tomorrow, what are the things they want to have, to make an attractive development. The question is as follows: 3. What are the programmatic aspects needed to make an attractive development for the 3rd age seniors? a. What are the features and aspects of a senior community that could entice the seniors to move to a senior community?(satisfiers) i. How important are these features or aspects? ii. Are they a requirement or a wish? b. What are the features and aspects of a senior community that would be expected if they were to move there?(dis-satisfiers) i. How important are these features or aspects? ii. Are they a requirement of a wish? c. What are the programmatic aspects in similar developments around the world? Technology & Design The aim of the last two questions is to identify these topics and possibilities, so that they can be included in designs in the future. The final question is as follows:


18 d. What are the design features, (satisfiers & dissatisfiers) that make a building/dwelling attractive for seniors, with their possible constraints? e. What design features are there to make it safer for people to live in their house while becoming less capable of doing things?

Topic C: Context in the Dutch society Apart from understanding the target group itself, it is of great importance to understand the Dutch society as a whole. What the developments have been through time, and they way the professionals envisage the future. It is also important to gather a greater understanding in how people think about certain subjects and what their motivations are into thinking how they do. The fourth question focuses on the relevance of a retirement community in the Dutch society. The question is as follows: 4. How would the target group react to the proposal for a retirement community, comparable to those developed in places such as Australia and North America? a. Seniors have generally been treated as a homogeny group of people in respect to housing, is this changing with the baby boomers starting to retire in 2011 i. Are the houses today built according to the wishes of the residents? b. What would be the right scale to develop a retirement community? i. Are there different possibilities, large /small? c. How important is it to have a minimum age? d. How do seniors react to having children in the retirement community? i. Should there be facilities for the children? e. According to research, mental illnesses such as depression are becoming the biggest problem


19 in the care sector. Does the isolated living of seniors have an impact on this? f. How attached are people to their own house and area? i. Would people move to another area to a retirement community ii. Would people want to move far away to a larger city where the facilities are better? iii. Would people who have always had their own space, such as a townhouse or double house want to move to an apartment when their children had left home? g. What do the housing specialists think that the future is for housing in the Province of Groningen? i. Are there possibilities for problem of housing of seniors in the future in the province? ii. Would a small scale retirement village, in other words a diverse collection of living possibilities, with central facilities and the possibility for service and care be a good initiative in Oost-Groningen?


20 Research approach Understanding the target group and their needs (Topic A & B) The first two topics aim to acquire a greater insight into the seniors of tomorrow. They aim to gather a greater understanding how these seniors approach the idea of an active senior community and if one were to be built what the satisfiers and dis-satisfiers would be. To gather the direct information from the target group different methods will be discussed. Literature survey A literature survey should be performed to gather background information, and to prevent doubling up of research. The literature survey creates the basis for the body of the research which is targeted at understanding the target group, their needs, desires and requirements. Because the specific topic has not been researched earlier the written literature has it restraints. This fact leads to the necessity to use different methods to discover the information required. Precedent studies Apart from a literature study it is important to study precedents. Although there are no exact precedents in the Netherlands a lot can be learnt of how other people have developed similar communities. The ideas that have been implemented in other developments can form the basis for good questions and suggestions, as to test different ideas in the local market. In the following section three methods of qualitative research are discussed; surveys, focus groups and face to face interviews. Surveys Surveys can reach a very broad group of people, and this method is regularly used to gather information. The advantage of this is that you can get a random sample of


21 data that can systematically produce a data set, from which conclusions can be drawn. The disadvantage of a survey is that potentially, only the enthusiastic or interested people may answer the questions which could portray an incorrect image of the results, there are possibilities to gain a more reliable data set, but this requires a rather large sample which was not desirable with the short span of time in which to research. Anther restraint of a survey is that the answers are only in the scope of the question that is being asked which restricts space for creativity and extra input from the participant. Focus group A focus group with a number of participants from the target group is a method that can be used to gather information. A focus group requires good preparation and the acquisition of a preferably broad sample group. The advantage of a focus group is that it provides a moment that potential users of such a complex can talk to each other rather than with the moderator. By talking to each other they can stimulate each other to new ideas and to a broader thinking, this discussion is led by a moderator that can throw questions into the group as well as doing activities which can then lead to useful information. Focus groups also allow the researcher to see nonverbal cues from the participants which would not be possible with a survey. The more focus groups that can be organized the better; this will potentially improve the reliability of the results. The focus group provides a deeper sample of information that would otherwise be hard to come by, it provides a very specific sample of the area that is being targeted. By doing a number of focus groups the data will become more reliable. Face to Face - Interviews The objectives of the interviews are to understand something from the interviewee’s point of view, and to uncover the meaning of their experiences. Interviews allow people to convey to others, a situation from their own perspective and in their own words. (Kvale, Steinar 1996)


22 The advantage of a face to face interview is that you can adapt the questions as necessary, clarify doubt and ensure that the responses are properly understood. The researcher can also pick up nonverbal cues from the respondent. The main disadvantages of face to face interviews the respondents might feel uneasy about the anonymity of their responses when they interact face to face interviews.(Kenton Olson, Jason Muise 2007)

Conclusions The most suitable method to gather reliable information for this research is a focus group and conducting a number of face to face interviews. A focus group has been chosen because it provides a reliable set of accurate data for a specific location and target group. The fact that the participants can stimulate each in their thinking and the observation possibilities of nonverbal cues, make this form of acquiring information very interesting. Another aspect that is interesting is to observe is how people react to the concept and the effect they have on each other. It can be very useful to talk to professionals in face to face interviews. In performing a number of interviews, the missing information can partly be filled that was not discovered in the literature survey. A disadvantage is that the results can be biased and project a subjective view or opinion on the topic. By performing interviews over a broad spectrum these results can be differentiated to come to useful conclusions. Context in the Dutch society (Topic C) Apart from understanding the satisfiers and dis-satisfiers of the target group it is essential to understand how the professionals regard the development of a senior community. There are two methods that I would like to discuss regarding the research on the development of a senior


23 housing development in the Dutch society. These methods are literature survey and face to face interviews. Literature survey A literature survey is an important tool to survey the documentation of a comprehensive review of published and unpublished work from secondary sources of data in the area of specific interest. The main goal of a literature survey is to gather a basis for the practical work and to show that the researcher is familiar with existing literature and research on the topic; it can also provide the basis for the questions for a more in depth interviews. The disadvantage of a literature survey is the lack of literature over this exact question, and the fact that the researcher does not come in contact with the specific target group if this would be the sole research method. Face to face interviews As mentioned in one of the previous paragraphs face to face interviews can provide a lot of useful information. One of the most important conditions is that it is well prepared. Knowledge and screening of the interviewees is important in regard to choosing the right people to find the information you require, and it is important to target a broad spectrum. Type of person needed for the interview The type of people that would be useful to interview regarding this, could be project developers, housing specialists, and other professionals in the field of study. These people can give in depth knowledge about certain aspects and regarding all the topics but in particular Topic C. The type of interview The chosen form for the interviews is a semi-structured interview, as to let the person being interviewed give their views, thoughts and ideas about a various number of themes. Semi-structured interviews allow the participants to elaborate and tell information that I would not have known otherwise. All though this may not lead to objective


24 informattion, it cap ptures ma any of the interviewe ee’s viewss on the subject. s T These mea aningful relations can then be e interpretted. (Kvale e, Steinar 1996) 1 Conclussions It is both essentia al to regard d the litera ature by means m of a literature e survey and by performing well prepared d interview ws with prrofessionals. The sh hort comin ngs of the e literature e survey, in n particula ar the fact that t there is a lack off literature e on the ttopic being g research hed encou urages the e use of fa ace to face e interview ws. This me ethod elab borates on n the inforrmation ga athered by performing a literatu ure survey. It is essential to p prepare the e interview ws well as to acquire e p It is impo ortant to select the e informattion not published. right peo ople as to receive a good bala anced view w on seniorr commun nities in the e Netherla ands.

Figu ure 1 - Research Framewo ork

Enjoyable lving @ Pag gediepdal

25 Focus group The focu us group techniqu ue involved a moderator facilitating g a small group discussion between selected individuals on a particular topic. The aim of the foc cus group p was to discover d w what the satisfiers and dis--satisfiers are for the targe et group g the devellopment off a retirement comm munity for regarding the third age seniors? The objective was to stimulate s en the participantts; through this discussion betwee n the views s of the gro oup becam me clearer.. interaction ey were in the group it was w impo ortant to Once the encourage them to o discuss the t theme es with eac ch other swers witth direct answerss. Their and not to ans ghts helpe ed to bring g out their true feelin ngs. The afterthoug informal a atmospherre helped in bringing out the deepest thoughts and opinio ons on the topic. s group Methodology focus The partic cipants The parrticipants were organized by Hen ndrik-Jan a mix of Weggema an the dire ector of Pa agedal. I requested r people frrom the lo ocal muniicipality, with w a varriance in demograp phics. Seven of the eight e partic cipants too ok part in the focus group. Context Pagedal w was the lo ocation of the t focus group. This was a safe, informal atmo osphere. The location being in n a sport c help the partic cipants to think t out and eventts center could of their no ormal referrence framework. Program The progrram for the e focus gro oup was orriginally pla anned to be in the evening, but the pa articipants preferred to do it during the e day. The program was w as follows:

Jim van Oord O 1271504 4 • Faculty off Architecture e - TU Delft

Figure 2 - Fo ocus group, Pagedal P 2010 0 Source: Jim van Oord

26

Arrival, introduction & Explanation 1300-1315 1st round – Questions, Discussion & Task A 1315-1400 Coffees break 1400-1415 2nd round – Task B, Reflection 1415-1500 Aim - The aim of the structure of the program was to make the guest feel welcome, to let them speak to each other about where they originate from and the type of dwelling they currently live in. This first step broke the ice and made the participants feel at ease, which made it easier for them to communicate with each other. Survey - Firstly the participants were asked to think up two positive and two negative aspects of a retirement community. The participants received a form in which they could fill this out. First round - Imagine if: A Retirement Community would become a reality… What are the things that you find important or interesting? The intention of the first round was to brainstorm different ideas and to record these using ‘post it’notes. Second round - Grouping and defining The second round was intended to divided the ‘post it’ notes into logical categories. The participants are to think up and decide on different categories and to write them on the white board. Then they are required to place their post-it notes in the categories in which they think suited best. After this they get explained what satisfiers and dissatisfiers are and are all handed a number of white and red sticker dots. The participants are then required to


27 stick the stickers on the post-its that they found were satisfiers and dis-satisfiers. Reflection – Finally the participants are asked to briefly write what their thoughts were on living in a retirement community. Any other comments are also welcome. The participants receive a form in which they could fill this out. The complete focus group protocol can be viewed in the appendices. Results The focus group were recorded with both a video camera and a digital voice recorder. The results from the relevant themes were recorded, labeled. The post-it’s were transcribed and analyzed.


28 Interviews Methodology for the interviews Preparation To maximize the information required from the interviewee’s a number of important steps were taken. To understand the target group I completed an orientation study regarding seniors and the aspects of them aging. More specifically I read all the relevant literature I could find regarding the interviewee’s as to avoid unnecessary repetition of information that already had been published. The next step taken was to develop an interview guide for each of the interviewees that included the various topics relevant for the individual. Each of the interviewees had a specialized area that was interesting for the research. The topics and questions focused on these areas as to maximize the information gained. A simplified interview guide was emailed to the interviewee, including some background information about myself and the importance of the interview with them. The interview itself The interview was a semi-structured interview, in which the person being interviewed was guided from themes listed in the interview guides. (Kvale, Steinar 1996) Apart from the themes, there was a lot of freedom for the interviewees to tell about their own experiences and knowledge. The interviews were recorded using a digital voice recorder with the consent of the interviewee. Transcribe and analyze The results were transcribed and labeled in the different themes. These results from the relevant themes were then


29 categorized in either satisfiers or dis-satisfiers. Other useful information for the further development such as the views of society on the development of a senior community, were recorded in a separate category.

The interviewees - Professionals For this research it is essential to gather information on both the social aspects as the housing and development aspects. After approaching a number of different possible participants there were three that were willing to let me interview them, namely:  Alex Sievers, INBO – Project Developer  Bonne van der Kooi, KAW architecten – Housing specialist  Cor Wagenaar, TU Delft – Housing in care specialist In the following paragraph I would like to tell a little about the participants and why I found them very appropiate for my research, I will also name the themes discussed in the interview. The detailed interview protocols can be viewed in the appendices. Alex Sievers is the initiator of a large scale seniorenstad (senior’s city) in the Netherlands. There were a number of publications written by him where he discusses his research and vision for a senior’s city in the Netherlands. The interviewee is a project developer and his specific interest in the field of study made him a very appropriate candidate to interview. He has done a lot of research in bringing the phenomenon of a large retirement community to the Netherlands which is what I envisage with my design project. The literature was enriching but there were a number of topics where I lacked reasoning and knowledge which could be attained in an interview.


30 The objectives in my interview with him were to learn more about his views on the subject, and to gather information that I could not find in the literature regarding the satisfiers and dis-satisfiers as well as his thoughts on developing a small scale retirement community discussed in Topics C&D as well as a number of the questions in Topics A&B. I was also very interested to discover why a number of choices had been taken regarding the seniorenstad concept. Themes      

Location Scale Target group Living Facilities and Care Dutch market and society

Bonne van der Kooi is a housing specialist in the Netherlands. Via Leonie Korting a fellow explorer in the ExploreLab11, I received his name as somebody that knew a lot about housing, and also about the province of Groningen. His mission is to contribute to the pleasure and enjoyment of living and housing for everyone. The objectives in my interview with him were to learn more about Groningens population and housing, to receive his views on housing seniors in the north of the Netherlands and to share his thoughts on developing a retirement community in the region of Oost-Groningen in Stadskanaal. Themes       

Housing Classification of seniors Isolation Combination of housing and care Future? Senior cities or villages Groningen Type of housing


31

Cor Wagenaar is a specialist in architecture in the care sector. After receiving the recommendations from both Robert Nottrot and John Heintz, I took up contact with him. I read his recently published book, ‘De architectuur van de ouderen huisvesting’(The architecture of the elderly housing’), which gives a broad insight into the development of housing for seniors through time in the Netherlands. The objectives in my interview with him were to learn what he believes for the future. What the right ways are to build and develop for seniors in the future and what his views are on the development of a retirement community. Themes         

Classification of seniors Combination of housing and care Isolation Retirement at 65 outdated Future? Retirement cities? Groningen Target group Housing Aging and other issues


32 Analysis method Methodology for the analysis of the focus group and interviews Interviews The interviews were transcribed and have been analyzed using the coding method. The interviews were all recorded using a voice recorder. These were then transcribed using the computer and printed out. The following step used to analyze the data obtained through the interview was the method: coding. It was performed by first generating the set of relevant categories and connecting these to a color:      

Location Scale Target Group Living Facilities and Care Dutch Market and Society

Important information within the interview transcript was then tagged with these categories using colored markers corresponding to the categories. Important ideas pertaining to a specific category were marked and linked to their respective tags. The color coded documents where then arranged according to the tags which resulted in an organized analysis of the data. The structured transcripts were then examined and the relevant, reoccurring themes identified. This data was then transformed from text to visual diagrams, schemes and sketches all with annotations in order to visualize the data. This made it manifest what the important aspects where and how these could be applied to a concept. A final selection of quotes and diagrams was made which was used in the results and recommendations.


33 Focus Group The focus group was recorded on film, and using a digital voice recorder. Because of technical problems the filming didn’t work out and sound recording was not clear enough to make a transcript of it. Notes were documented and a number of important quotes were recorded. The main results from the focus group were:  The short questionnaire forms  The ‘Post It’ notes  The written reflection The importance of the analysis was apart from finding out what the satisfiers and dis-satisfiers are, also pre-testing the idea with the specific target group. The written reflection covers more than just the data and the conversation, but also the atmosphere and general attitude of the participants regarding the possible development. The data was available was recorded and transcribed. Part of the data was readily available from the ‘Post It’ note activity, this information including the labeling of the satisfiers and dis-satisfiers which was performed by the participants was coded an analyzed in the same way as the information from the interviews. A final selection of quotes and diagrams was made which was used in the results and recommendations.


34

2. Background Orientational literature survey

Introduction As an introduction to my practical research in designing for the seniors of today, a brief look will be taken at topics of gerontology and the effects it has on designing for this generation. Designing for an aging population is designing for the physical, social and mental impairments, rather than designing for age alone.

Gerontology

What is gerontology According to the Association for Gerontology in Higher Education (2001) Gerontology is the study of the aging processes and individuals as they grow from middle age through later life. It includes:  the study of physical, mental, and social changes in older people as they age  the investigation of the changes in society resulting from our aging population  the application of this knowledge to policies and programs. As a result of the multidisciplinary focus of gerontology, professionals from diverse fields call themselves "gerontologists”(A.G.H.E. 2001) Gerontology is a part of the multidisciplinary field in the study of aging. The core areas of the study of aging have to do with biology, sociology, and psychology, along with content from many other areas of study such as public policy humanities and economics.(A.G.H.E. 2001) Geriatrics on the other hand is more specifically the branch of medicine that focuses on health promotion and the prevention and treatment of disease and disability in later life.(AGS 2009)


35

History y of care e for the e elderly y It is believved that growing old d is a result of the co oming of agriculture. Through a more stable foo od supply and the m meant th hat human ns could lack of frrequent movement survive longer. on of Med dicine. 1025 5’ was the e first book k to offer ‘The Cano instruction n for the care to the aged. Thiss book rec cognized four perio ods of life: the perio od of growth, prime e of life, period of elderly de ecline and decrepit age. This book also indicated in a chap pter “Regim men of Old Age”, th hat older people ne eeded plenty of slee ep, that th heir bodiess should be anointted with oil, o and re ecommend ded exerc cise. The book also o included recomme ended dietss suitable for older people.(H Howell, Trevor H. 198 87) Through ttime the nu umber of aging a huma ans has increased. The population ha as continu ued to grow and the life cy has inc creased evvery centu ury since the t 14th expectanc century. The firstt forms of housin ng for the t elderly were incorpora ated in the Almsho ouses; the ese were charitable housing p provided to o enable people p who could no longer work, typ pically elde erly, to live e in a parrticular com mmunity. They were e often targ geted at th he poor of a locality, at those from certtain forms s of prevvious emp ployment, or their widows, a and are ge enerally ma aintained by a charity or the trustees o of a beques st.(Associa ation, The Almshouse A e 2010) Almshousses are Eu uropean Ch hristian insstitutions. Alms A are, in the Christian trad dition, mon ney or se ervices don nated to ndigent. Almshouse A es were support the poorr and in ed from the 10th cen ntury in Britain, to provide p a establishe place of rresidence for poor, o f The old and distressed folk. first recorrded alms shouse wa as founded d in York by King Athelstan, and the oldest stilll in existen nce is the Hospital of St. Cross in Winc chester, da ating to circ ca 1132. e middle ages, the of In the majoritty European n hospitals functioned d as alm mshouses. Almshouses h have been created throughout t t the perio od since the 10th century, c up p to the prresent day y. There is no strict delineatio on betwee en almsh houses and a otherr forms of sheltere ed housing g, although h almshou uses will te end to be characterized by their charitable status and by th he aim of ependence e of their re esidents. supporting the conttinued inde (Associatiion, The Allmshouse 2010)


Figure 3 - Ink-wash illustration of Rochforrd Alms hous ses in Essex Source: http://www.bl.uk/onlinegallery

36 In the Netherlands the introduction of care homes for the elderly emerged in the 19th century. Through the 19th century and well into the 20th century, the elderly who needed care were directly related to the poor. People tended to work until they couldn’t work anymore; they changed jobs and moved into different functions as to be able to pay their rent.(Stavenuiter, Monique 1993) The second half of 19th century was dominated by the ‘social question’. Slowly the eldercare started to be seen as a social problem. The direct relationship was the increase in elderly, through the increase in prosperity and life expectancy. The association for the States retirement was established in 1900 to stimulate the discussion, but it was not until 1946 that minister Drees created the law for those above 65 years of age that could provide in their needs to receive a pension from the State. (Stavenuiter, Monique 1993) According to Huijsman, the 50s were a period of ‘storing/accommodating’, the great need for dwellings resulted in the creation of 50,000 places in elderly homes. Although the intentions were good, the homes were not appreciated by the majority, and people feared the idea of having to leave their identity and having to move to such a place. The period of ‘storing/accommodating’ did not last very long, already in the 1970s the accent changed to motivating people to remain put as long as possible. The government stated that a maximum of 7% of the elderly should reside in a nursing home. A lot of extra facilities began to exist in assisting people to live longer in their own home.(Kooij, Cora van der 1987) Although the stereotype senior still exists in the mind of many people today, the past few years have started to make people aware that it is not a single group of people but a group of individuals with a lot of different views and needs.(Deen, Femke 2010)

History of gerontology Although care for the elderly was a phenomenon that existed a number of centuries ago, it was not until the 1940s, that pioneers like James Birren began organizing 'gerontology' into its own field. Recognizing that there were experts in many fields all dealing with the elderly, it became apparent that a group like the Gerontological


37 Society of America was needed (founded in 1945). Two decades later, James Birren was appointed as the founding director of the first academic research center devoted exclusively to the study of aging, the Ethel Percy Andrus Gerontology Center at the University of Southern California. (P.S. Liebig, J.E. Birren 2003; Center, USC Ethel Percy Andrus Gerontolgoy 2010) In 1975, the USC Leonard Davis School of Gerontology became the first academic gerontology department, with Birren as its founding dean. Gerontological education in the U.S. and abroad has flourished since then, with 57 universities in the U.S. offering master’s degrees in gerontology in 2007. (Zelinskib, William E. Haleya; Elizabeth 2007)

Physical, mental, and social changes in people as they age There are different aspects that affect the elderly sooner or later in life. In this paragraph I will briefly cover the different areas of physical, mental, and social changes in people as they age. It is important to understand that “aging is universal, but the meaningfulness of growing old is variable”(Alvarez, Julia Tavares 1999) To begin with a number of comments that can be useful for the reader:  “Don’t underestimate the older Adult” (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992)  “Many development team professionals do not empathize with the seniors who will be experiencing life in the setting that the professionals are creating.” (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992)  “Designers need to spend more time considering the concerns of those who will be using the space continuously” (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992)  “Ageism is social discrimination based on chronological age, or assumed age. We see ageism in all areas of society, but especially in situations related to active living.”(Cousins, Sandy O'Brian 2005)

Physical changes There are physical changes that occur as we age. Many people feel quite vital and ‘normally’ active well into the


38 later years and might not have any real physical problems. Because someone is 65 does not need to say anything about the physical state of that person. (Cousins, Sandy O'Brian 2005) Despite this the effect of growing older will have an effect sooner or later in life. Some of the symptoms may not be noticed at first although they are may already be occurring. In general, aging in the later years decreases the ability of the body to function properly and efficiently, making it more difficult for the body to maintain homeostasis (stable chemical and physical states). Each of these senses requires contrasts: brightness/dimness, hot/cold, sweet/sour/bitter, rough/smooth, loud/soft, and so on. We learn to appreciate or assign value of the depth of our experiences in terms of these contrasts.

The five senses: (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992) Sight – As people grow older they need more light to be able to see the same as younger people. The eyes take more time to adjust to different colors and lighting levels. When design spaces for older people it is very important to take good considerations for the colors used, and the lighting levels. This has a big impact on the comfort and livability of space. In the 1970s John Flynn at the Kent State University researched how light works in regard to attention, orientation, movement and mood. The way light is used is very important; it can control the movement of people through space as well as creating different moods and atmospheres. Hearing – Already from the age of 40 years the hearing starts to decline. Higher frequencies are the first to become less audible. As people grow older the loss of depth, quality and subtleties of sound make it hard to differentiate between background noise and other sounds, which can obstruct the comprehension. Acoustics should be design in a way to minimize background noises. It is important to be creative in the use of surfaces. The designer should not rely on the acoustics of moveable furniture. Taste –Taste declines with age, reducing the desire to enjoy eating. Because salt is not always the solution because of salt free diets the way food is presented


39 becomes more imp portant. Tasste has a hand in gllove with the sense e of smell. Smell – Smell is one of th he first se enses to become impaired as peoplle age. The sense of smell is very an evoke the quick kest and deepest importantt as it ca responsess. As we move through ourr environm ment we virtually ta aste our way. w We ha ave either a neutral, pleasant or unplea asant expe erience. Ste ereo-type of the foul odor of the conva alescent ho ome can be b preventted by dessigning a well-desig gned mec chanical in nstallation, and the use of odorless ssurfaces.

Figure 4 – Mobility

Touch – Touch helps h to heighten h the t reality y of our experienc ces. The common saying sa ays, “wha at I can touch, I c can believe e in”. Touc ch can tell us if something is complicatted or plaiin, hot or cold. Agin ng brings reduced sensitivity y, but is sense s that they tend d use a lo ot more. Designerss need to o have consideratio c on for sa afety,(i.e. considera ation for water w temp perature, surfaces, handrails, hardware & plumbin ng fittings and a sharp corners.)

http://www..halfords.com/wcssstore/

ucture & compositio c on Body stru

Figure 5 - Maintain th he residents function nal independe ence as huma an beings

As people age the eir muscle es start to o deteriora ate. It is importantt to have considerati c on of the height of c cabinets, shelves, b bench top ps etc. as it become es more difficult to access ob bject or things that arre either to oo low or to oo high. Strength and dexte erity Due to a loss of strrength and d loss in dexterity d ass people er, it is imp portant to have h considerations for easy grow olde access an nd arthritis friendly do oor handle es. Equilibriu um and ba alance The gradu ual reductiion in nervvous tissue e, beginnin ng at the age of 45 5 and espe ecially notic ceable aro ound 70 may affect balance and the coordinattion of fine movem ment. A number o of tips whic ch can help p prevent accidents a a are:     

Sofft surfacess Secure footin ng No onslip surfa aces No o protruding g seams, cracks c or joins Lim mit the need to bend over

Mobility


http://www w.canonmetals.com m/images/

40 Due to restrictions and reduction in mobility it is important to plan more space than usual. The goal is to maintain the resident’s functional independence as human beings. Simple aids such has handrails can consideration for easy to access spaces and facilities improve the capability of the elderly to remain independent.

Mental changes Memory and mental impairments Due to the more frequent reduction in memory and the increase in mental impairments, it is important the signage and other memory cues such as the color of floors and routing are clear and simple. Signage The orientation of elderly people can become worse as time passes. The easy, logical and clear signage is essential. A number of tips here for are:  Easy first time orientation  Logical flow between the exterior and the interior of the building  Visual access to exterior features that give the user quick reference to overall building orientation.  Easy identification of levels, wings and departments  Keep long passageways and corridors to a minimum, or break them up with either color and/or lighting.  Frequently used services should be located in easily found areas of the building  Overall layout of the building should be simple to memorize.  Signage should be short and easy to understand, at a comfortable height and have a clear hierarchical priority. Emotional responses The emotional aspects are not to be underestimated. It can be a very difficult step in leaving home environments, which can lead to traumas and loneliness. Depression among the elderly is twice as high as for general public. It is important to design sociability into the environment. Amenities should be situated where residents naturally pass by.


41 The conce ept of choice is esse ential. The creation of o spaces where pe eople can n particip pate, obse erve or withdraw w themselve es from the common n public. In doing so o elderly can create e a person nal indepen ndence. One of th he reasonss why psy ychologica al disorderrs in the elderly arre more difficult to diagnose d i that few is w people expect the ese issues s. Instead, they may credit the isolation to aging or diminis shed socia al circles. The elderrly fail to ese issuess to health care provviders and d receive report the treatment from spe ecialists in n mental health carre at far lower rate es than the e general public. So ome disord ders may appear to o be comm mon to ag ging, such as deme entia and Alzheimerr's disease e, yet are e not rela ated to th he aging process.(Livestrong g 2009)

Social ch hanges Many peo ople over the t age off 55 can suddenly s lo ose their everyday contacts. In addition n to this, most m peoplle are no longer a member of o a party, union, asssociation or club. They go to less to church c and d exercise little. l ert D. Pu utnam, autthor of th he book Research by Robe “Bowling Alone, th he Collapsse and Re evival of American A ws that politics, bureaucra acy and communitty” show economy function a lot worrse when people arre alone more. The ey are sick k more often and are e a lot lesss happy. Psycholog gists estim mate that 1 15 percentt of elderly y people are seriou usly depresssed. Depression is the most common c cause o of inpatien nt hospita alization, yet it is i often osed in elderly patients. p (Livestrong g 2009) misdiagno According g to Putna am, bondin ng network ks are most useful when specific reciprocity and a mobilizing solid darity is necessary y for "getting by" in op ppressive situations.(Putnam, Robert D. 2000) olation am mong the elderly e Social iso Although the chanc ce to beco ome socia ally isolate ed grows as people e grow old der, researrch show that t 12% of o elderly 65+ sufffer from social issolation.(R R. Hortula anus, A. Machielse e, L. Meeuw wesen 200 03) Older people, p wh ho live in isolation, are not in n places where w they y can easily make new conttacts. The ey withdra aw themse elves furth her back from soc ciety and the threshold to seek s conta act only


Figure 6 - 12% of eld derly 65+ sufffer from soc cial isolation http://asifra ahman.com/wp-co ontent/

42 becomes harder and more difficult. Their problem is relatively invisible and therefore difficult to resolve. (Machielse, Anja 2006) As mentioned earlier there are different causes for social isolation. Isolation often occurs when a partner falls away of when people become sick or disabled. These events tend to have a great effect on their social network.(Tijhuis, M. 1994) In England the isolation of people aged 75 and over living alone will increase by over 40 per cent in the next 20 years.((Commission, CABE and Environment), for Architecture and the Built 2009) Life expectancy The life expectancy is increasing each year. According to predictions of the ‘Actuarieel Genootschap (Actuarial Association)’ girls born in 2060 will become on average 87.6 and boys 84.3 years old.(Genootschap, Actuarieel 2010) This compared to the life expectancy in the year 2008, namely 82.3 for girls and 78.3 for boys.(CBS, eurostat 2010) The effect that this has on society is that the number of older people increases each year because the increase in life expectancy.

Demographic Development

What are the social developments We are living in a time where the baby boomers is on the verge of breaking through. The statistics show that in 2020 the senior population(65+) will have grown from 15% of the population in 2010 to a huge 20%.(CBS 2010) According to many people aging is a real problem for the Dutch nation.(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004) The senior population is not a homophonic group, and there are no common denominators to classify them as such. There are many different terms used to describe the senior population, namely the 55+ citizen, the 65+ citizen, the dependent retiree or the non-working retiree. Often the terms used are interchangeable. However we want to describe this age group, the facts show that in


43 about ten n to fifteen n years 40 0% (55+)//25% (65+ +) of the Dutch po opulation will w consisst of thesse seniors. At the moment it is aroun nd 25 % (55+)/15% % (65+). T The 55+ seniors a are becom ming an even e more e importan nt target group in tthe sectorss for housing, recrea ation, services and care. In th he year 20 000 3.7 miillion were e in this ag ge group while in 2005 2 this had incre eased to 4.2 4 million n. In the coming d decades th he numbe er of senio ors will grrow to a huge 6 million.(Seniorenstad, Initiefgroe ep 2006)

Figure 7 - De emographic development d in the Netherlands Source CBS

Figure 8 – Development of o the world’s s fertility rate and life expe ectancy 1950-2050 Source: United N Nations Population Division

Seniors vary v in ag ge from 55 5 to 110. They are born in different ttimes and are of a number n of generations. If we want to ttarget these groupss as best as possiible it is importantt that we define d thesse groups s. Youngerr seniors have diffe erent stand dards, valu ues and wishes w to the t older seniors. Y Younger se eniors wou uld have more m focus on work and recre eation whilst the olde er seniors would ha ave more on care. Obviously y there are a similarrities betw ween the seniors: b both young ger and old der seniors are incre easing in


44 number. Moreove er, almostt all senio ors now are more e critical than t their parents and a grand dparents and a are in n general more influ uent.(Senio orenstad, In nitiefgroep p 2006) This diverse group p of people cannot be b approa ached as a single ta arget grou up as man ny younge er seniors will have e absolute ely no asssociation with the elderly. They willl neither feel, f act or o want to be associiated with the termss ‘senior’, ‘elderly’, ‘old’, ‘crippled’, ‘ ‘handica apped’ orr w rath her like to hear thatt they are e ‘disabled’. They would ealthy, and vital.(Ju udy Schrie ener, Mike e forever young, he Kephart 2010)

Demo ographiccs in Gro oningen n

Figu ure 9 - Provin nce of Groningen http:///upload.wikimedia a.org/wikipedia/co ommons/c/c3/ Groningen-Position.pn ng

Looking g more spe ecifically to o the province of Grroningen itt is apparrent that th he populattion in rura al areas is shrinking. This is comparabl c le to most of the Ne etherlands where the e urbaniza ation is continuing, with w three quarters q off the citiess in the Netherland N ds having stronger growth th han in the e rural are eas. The p population in the Pro ovince of Groningen G n is not ve ery large which w causses the diffference be etween the e rural an nd urban developme d ent to be extra grea at. This iss especially appare ent in the region off Delfzijl and a areass n.(Beleid, Kenniscen ntrum voorr around it in East- Groningen ngsdling en 2010) Bevolkin Boomerrs: the mo ost powerrful demog graphic grroup everr seen(Judy Schrien ner, Mike Kephart K 20 010) b between 1946 and 1964 belong to the group p People born of baby boomers. As of 19 998, it was s reported that, as a generatiion, boom mers had tended to o avoid diiscussionss and pla anning for their dem mise and avoided a m much long-term planning. Baby B boom mers havve been a strong g mic force throughou ut their lives, and are now w econom becomin ng a stro ong economic forc ce in their deaths. Accordin ng to Mullins they arre beginnin ng to spurr growth off the dea ath care services industry, i including hospices,, funeral homes, ce emeteries and estatte planning g.(Mullins,, 1 Robert 1998) muelson sstate that: Political journalissts Louv and Sam through time there e has been a growin ng dialogu ue on how w to mana age aging and end-o of-life issue es as the generation g n ages. In n particula ar, a numb ber of pollitical com mmentatorss


45 have argued that baby boomers are in a state of denial regarding their own aging and death and are leaving an undue economic burden on their children for their retirement and care.(Louv, Richard 2006; Samuelson, Robert 2007)

What are the problems/chances Economic Burdens Various economic burdens are associated with the large movement in the population due to the large group of people approaching retirement and old age. The economic burdens that may be considered to be overwhelming are that the tax rates may need to be raised dramatically, the economic growth may be retarded due to high service costs that preclude other social investments and the general well-being of future generations of workers is worse than that of current workers due to service costs and income transfers. (James R. Knickman, Emiliy K. Snell 2002)

Workforce Today, millions of Baby Boomers in the labor force are approaching retirement. The first wave turns sixty-four this year, and in the next several years unprecedented numbers of workers will be walking out the door with their skills, knowledge and experience. This is a tragic waste of human resources for two reasons: organizations are losing their histories, and many of the new workers aren't ready to fill the void. It is believed in America that the hovering 10% of unemployment will change to become excess of 2.5% in the availability of skilled jobs within eight years. The problem won’t be too few people; it will be too few skilled people.(Jackson, Henry G. 2010) According to Jackson it was very important to start changing the workplace today to prevent it from becoming a far from comfortable place tomorrow.(Jackson, Henry G. 2010) Education


46 According to the U.S. department of Education the elderly of 2030 will be much better educated, with a college graduation rate twice that of the current generation of elderly. This bodes well for the future physical health of aging Baby Boomers, as there is a strong correlation between education level and disability; college graduates have a disability rate about half that of high school dropouts.(James R. Knickman, Emiliy K. Snell 2002) Community According to Knickman, while the Baby Boomers were growing up, the needs of young families were a high priority in community development, with particular concern for family-friendly housing, parks, and schools. In 2011, these children will start turning 65 in large numbers. Many predict that if communities want to be successful in caring for their aging population, they will have to make significant, yet certainly feasible, changes in housing, health care, and human services. 80% of the growing number of adults says they would like to age in place. Surveys by the AARP show a desire of those aged fifty and over to continue living in their homes as long as possible, even if they need assistance to do so.(Ada-Helen Bayer, Leon Harper ) Independent living As people grow older, they tend to want to stay in their homes as long as possible, a phenomenon often referred to as “aging in place.” As seniors try to extend the number and quality of their years at home, however, many are likely to find that certain features of the houses they bought when they were younger can make it increasingly difficult to remain there, such as stairs, large yards that require maintenance, and lack of easy access to shopping and hospitals. And as the options for health care evolve, more and more seniors are receiving intensive care in a home environment that may not be well suited for it.(Humphreys, Jane 2007)


47 Governm ment Po olicies

How does the e govern nment approac a ch the demogrraphic the developmen nt in Netherlands a gene eration of the Netherlands is eThe fast growing aging a well-kno own proble em. The Governmen G nt has pub blished a number of docum ments thro ough time e addresssing this problem a and descriibing the need n and trends t of th hese 3rd and 4th ag ge groupss. Namely: Mensen, Wensen, W Wo onen (Won nen in de 21e 2  Nota M eople, Wisshes, Living g (Living  Eeuw ) - (White Paper: Pe ury) VROM M, 2000 in the 21st Centu org gekoze en? (Carefu ully chosen n) VROM, 2004  Met zo ople, Wishees, Living’, states the point of The first rreport ‘Peo adjusting the laws s on acc cessibility needs to o make dwellings more acc cessible forr the elderrly and peo ople with a handica ap. ne of the re eport in reg gard to the e elderly wa as that: The outlin  The e starting point for decisions d and planss are the nee eds and living conditions c of the elderly ind dividual. Older people p a are indep pendent, ressponsible citizens c an nd there iss no homo ogenous cattegory. Th he predictiions for th he future are that peo ople over the age of 55 yea ars are be ecoming inc creasingly heterogen neous and are adva ancing in ind dividualizattion. This makes it harder to plan for wh hole catego ories of peo ople.  Ho ousing is not n an isollated polic cy. The ho ousing is ine extricably linked to th he physica al living co onditions (en nvironmentt and loca ation) and the t social housing situ uation (Perrception off the neigh hborhood, location in rrelation to social netw works, chilldren etc.)  Wh here as in n the postt could be e spoken about a sho ortage in housing, the curren nt situation n shows


48 that the market has changed from a supply driven market to a demand driven market. The main consequence is that in addition to quantity, quality has become an important aspect.  Standard solutions and standard answers are increasingly not sufficient for the modern person. The individual senior should be the determining factor in the activities and measures regarding housing, care and services. If the senior individual should determine these measures, then their position as consumer should be strengthen by having the capability to articulate their questions and wishes. (Piet Driest, Gerrit Wolfswinkel 2005) ‘Mensen, Wensen, Wonen’ also states a number of other important factors about the stance of the government regarding the aging.  They are increasingly seeing the importance of the house as care location.  The ‘intelligent house’ is potentially no substitute for personal care and attention, but can help increasing the efficiency and that is very welcome considering the shortage of workers in the sector.  Important factors for living are: security, safety, possibility to receive guests and the house as basis for daily activities.  There is a lot of loneliness among the elderly  Seniors are becoming increasingly affluent, critical and worldly.  In short, people that need care want to stay at home as long as possible. (VROM, Ministerie van 2000)  Older people are becoming more assertive and autonomous, and give the preference to selfassembled combinations of housing and care.  From the fourth age (from 75 years) the influence of health and functional life begin to dominate and it often happens that one partner is left alone.


49 der people e appreciatte life proo of housing g but this  Old doe es not affect a their relocation behavvior. The mo ost requestted option is a custo omized apa artments with reasona able floor space in an n environm ment with es and serrvice option ns; carre package egrated homes with h nursing homes, the t total  Inte intrramuralera al capacity y is relatiively stabilized or red duced. Parrtially by the t offsett of inde ependent livin ng where e intensive e care ca an be offe ered on loc cation. The e market for services is ga aining a stronger possition for housing h and care. (19 999) t facilitatte the cre eation of The challlenge therrefore is to customize ed residential care and supporrt package es for the growing group off depende ent peoplle in soc ciety, liferesistant so that the elderly, where ap ppropriate can use the care while being able to t live ind dependently.(1999) The second report, ‘Met zorg g gekozen? ?’ covers the t topic and the pro oblems and visions regarding r of aging a housing. The director-genera al of living Dr. A.W.H. Bertram states in word that aging a will lead to a greater need n for her forew elderly su uitable hou using. The e calculatio ons made in 2004 state that by 2015 th here would d be a need to make 400,000 additionall dwellings suitable e for the elderly, either e by building n new dwellings, reno ovating exiisting dwe ellings or by buildin ng targeted d housing developm ments.(Plan nbureau, Social Cu ultereel 200 04) ne of the re eport in reg gard to the e elderly wa as that: The outlin Housing in general  The e policy do ocument states s that the elderly y should havve more ch hoice for diverse d com mbinationss of living and d care, in diversity and a quality y, both in th he rental as the buying g market.  Lesss elderly want w to live e in a flat.  The e demand d for the elderly to liive in theirr current hom mes provvides a ro oad block for the younger gen neration th hat needs a place to live in. The e current ma arket does not provid de enough new home es.


50  The elderly want more living space.  Single elderly tend to live in apartments.  Special elderly dwellings answer the quality demands of the target group increasingly.  There is an increase in service and care that can be delivered to the elderly in their own home which means that they can remain living there longer.  The move behavior of the older people tends to differ to that of younger people if they decide to move. Young people tend to move upward in the housing market, while the elderly tend to take a step back. They are (at least according to theory) moving back to rental apartments in exchange for selling their house.  Many elderly housing complexes are multistory.  Within the actual number of relocations, the interest in developments with housing for the elderly is large. There are more older people seeking such a wish to move house than those who really move.(Planbureau, Social Cultereel 2004) Disabilities and housing  Most people above 75 years of age have a disability.  Many immigrants that have physical work are already having problems with bodily disabilities at the age of 55.  There are different types of housing for the elderly with a disability, yet the majority still lives in a ‘normal’ dwelling.  Once people have moved to a suitable house they do not tend to move anymore.  In general people with a higher education tend to have less disabilities then people with a lower education.  There are a lot of houses that are used by people without a disability. (Planbureau, Social Cultereel 2004)


51

Physical and social living environment  Most of the elderly are happy with their living environment.  If they are not happy it is often the social aspect, non-communities, and problems in the local area.  The lesser social qualities often occur in the inner cities.  The content elderly are just as happy in the urban environment as those living in rural of sub-urban areas.  Many find that things were previously better.  Physical aspects are often more important than the social aspects, especially the facilities in the area, traffic safety and public transport are much appreciated.  In more urban areas people are often less attached to good contacts with neighbors, in rural locations this is the opposite.  In the cities there are many more unsatisfied elder people, there are also a lot of cases of concern among elderly in a social isolation. (Planbureau, Social Cultereel 2004) Financial  Elderly often live in a rented dwelling, especially above 75  Dwellings with care are often of a low quality without the consideration of the care factor.  Dwellings with care have in general a bad pricequality ratio  The expenditures of the elderly are low, but they also have less income in general  ‘Huursubsidie’ (Rent subsidization) lessens the expensive costs for their relative small income. (Planbureau, Social Cultereel 2004)


52

Moving  More than 90% of the elderly are happy with their house and prefer not to move.  Health is the main reason that many move eventually. (70% move to a dwelling suited for the elderly)  Younger elderly find it easier to move than the older elderly.  Having a partner adds a brake to elderly wanting to move.  People with a higher education tend to look ahead, and move more often before the need is apparent.  A low social quality in the area stimulates people to move away.  People have a great appreciation for a pleasant area.  If people move when they are still well abled it is easier to adjust to the new situation and to develop new social networks.  Many elderly who have equity in a dwelling also have a greater financial capacity.  The success chance for senior housing developments lays lower than that for ‘normal’ housing developments. (Planbureau, Social Cultereel 2004) The report ‘Met zorg gekozen?’ describes the elderly of the future. It demonstrates the facts and figures of the movement in the market, and reasons for the choices that are made. It shows that the wishes and standards of the coming aging generation are different to that of those who are old today. In general the incomes are higher, they have a better education and they are more independent. The living space that is suited for these people has higher quality standards and is more often a bought dwelling. But there are also groups for which this does not count. Another trend is the cultural diversity that is starting to exist as time proceeds.


53

What have they done to solve the problem The two reports covered the demand and the issue of housing among the elderly. The government has also made visions for how to tackle the problems created by the vast changing demographics. A few of their stances and actions are:  Preventive health care for elderly: Municipalities are since 1 July 2010 responsible for providing preventive health care for the elderly.  Small living: There is increasing demand for care for elderly people with dementia. The government has provided an incentive for the provision of such facilities.  The government wants to stimulate people to work longer, and to keep participating in the working process.(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004)  The government wants to stimulate people to independent living as long as possible. (Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004)  Sufficient amount of suitable dwellings for the elderly and others with a handicap.(Rijksoverheid 2010), (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  Accessible area for people that have accessibility problems(Rijksoverheid 2010)  Sufficient appropriate care and support in communities and neighborhoods. (Rijksoverheid 2010)  The government believes that most people will remain living in their own houses, currently (92.8%), but that there will also be new forms of housing developments such as ‘sun city’s’ etc.(Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  The government believes in the adjustment of current housing to suit the elderly. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)


54  The amount of self-sufficient dwellings was in 2005, 100.000 by 2015 the government wants 115.000 extra (40% new , 60% existing adjusted) (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  The health advice has calculated that there is a need for approximately 1300 sheltered places each year due to the increase in the number of people suffering from it. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  The government wants to educated the elderly to minimalize the fall accidents. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  Those with a handicap or chronicle sickness to keep working if they have the capabilities. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)  Stimulation of volunteers work. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)


55 Organizations & Associations – How they see the problems and developments

American Association of Homes and Services for the Aging (AAHSA) According to William L. Minnix the president and CEO of AAHSA, the association has the goal to transform the aging services in the near future with what they call the ‘Five Big Ideas’.     

To expand managed caring To reinforce housing with supportive services To enable technology applications To transform the culture in nursing homes To manage the transitions of elders

Innovative design of the physical environment has an important role to play in achieving each of the ‘Five Big Ideas’. “Best-practice design principles also support culture change and a focus on resident-centered care. Smallscale “neighborhoods” with private and communal space and the familiar features of home, for instance, can foster a sense of community life.” William L. Minnix

Geestelijke Gezondheidszorg(GGZ)- (Metal Health) Research: (Vergrijzing in Nederland) Aging in the Netherlands(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004) The research done for the GGZ-policy was for the The National department of Health, Wellbeing and Sport (ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport). A qualitative research was done to look at how people see the problem of aging in the Netherlands. Various discussion groups were held with age groups 20 to 40 years, 40 to 60 years and 60 and older. There was also a quantitative research done using the TNS NIPO CASI, a panel of more than 100000 people that could answer questionnaire via the computer. In total 902 people participated in this research.


56 Conclusions from the research The problem of Aging Most of the people had heard of the problem of aging. Nearly 20% named the problem of the shifting that will take place between the working and non-working people. Half of the people see aging as a problem that will also affect them. The problems seen are the shortages in the care, increase in the healthcare cost, to little informal care and volunteers work, unemployment, jobs that don’t get filled, a receding economy, the younger generation that are not involved with the aging. Aging and the working process Only a quarter of the interviewed people agree with the fact that the government would like to stimulate a longer working life. But most believe that the government could do something about the problem by thinking about part time work, flexible work times for aging workers, or by providing financial incentives. Aging and independent living 80% of the interviewed people agree with the government’s stimulation for independent living as long as possible. The main point that came across was an affordable ‘thuiszorg’ home care, as well as the provision of dwellings that are suitable for the seniors, as well as adjusting the current market. They also mention the stimulation of informal care and volunteer work. The interviewed people also believed that the providers of dwellings(cooperation’s, care institutions and organizations, and project developers) can do a lot to provide the possibilities for people to be able to remain independent for a longer period, either by building new dwellings suitable for the aging or by adjusting the current dwellings to suit their needs.


57 Currentt Options

What d does the e Nethe erlands have to o offer the retiiring generation today y erlands do oes not havve the typo ology of re etirement The Nethe communitty. People e tend to remain living in th heir own homes, a although there are e apartme ents and houses designed for the elderly. The e forms of elderly ho ousing in the Nethe erlands are e: The non-independe ent forms of housin ng(STAWO ON 1993)  The e traditiona al elderly or o nursing home  Residential care complex

Figure 11 - Residential R ca are area - WO OZOZO structture http://www.kei-ce entrum.nl/website es/kei/gfx/projecte en/utrecht-wozozo o-hoograven-model.jpg

The independent living l with h care & service s (S STAWON 1993)  E.g g. assisted living(a aanleunwoningen), serviced apa artments, care c home es(zorgwon ningen)  The ese dwellings are particularly for the seniors abo ove 75 yea ars of age e; the differrence with h nursing hom mes is tha at they ca an choose e the serviices that the ey want. Figure 10 1 - Sheltered d homes that are ideal forr seniors who o are faced with w certain restrictions. r Source:http p://www.woningbedrijfoirschot.nl/ik k_zoek_e en_woning g/aanleunwoninge en/


58 The independen nt form of housin ng(STAWO ON 1993; Ministerie van Volk ksgezondh heid, Welziijn en Sport 2005)  A Adjusted or flexible dwellings: d ents in the e adjustme d dwelling to o make itt suitable for the elderly orr d disabled. (a architectura al adjustm ments)  Senior/ S eld derly dwellings: Espe ecially dessigned forr th he elderly, the problem is thatt they are often builtt u using the incites off the designers and d not the e w wishes of th he people coming to live there.. for elderly C y: The Rura al Group housing forr  Commune th he Elderly y Group (LVGO) defines d a form off c communal living with some specific c fe eatures. Grroup hou using is a conscious, free e c choice. Ressidents ma aintain their independ dence and d p privacy in their t own home, bu ut are prep pared to a c certain degree of self--selected common c n nature.

 S SIR 55 housing h - Stichtting Initiatieven n R Realisati e 55+ Woningb W bouw

Figure 12 - SIR-55 is a consumer orrganization th hat focuses on o actively developing and realizin ng houses ac ccording to th he needs and d wishes of nd mediors. seniors an Source: http:///www.mbvda.nl/a assets/images/Pro ojecten/woningbouw/193/193_SIR5 55_01.jpg

De Landelijke Ouderen(LVGO)

Verenig ging

Grroepswon nen

van n

ganization is an orga anization that t stimulates living g This org togetherr in a close community c y. People e choose e consciously to live togetherr a common facility. In 2005 5 w 160 ‘living groups’(woongroepen n) in the e there were Netherla ands.(LVGO 2005)


59

3. Retirement communities around the world Introduction In the following section of this report the different variations and form of retirement communities will be explored. Although a ‘retirement community’ as such does not really exist as in other countries, it is important to look at a couple of projects that have been built in the Netherlands as well as an initiative that is still in the development phase. The global approach to the different retirement developments that exist around the world will provide an insight into the form of retirement developments and the ingredients used to make them. A brief look will be taken at these developments. Each section will also include a discussion section in which a summary will be included of the findings, interesting aspects, learning lessons, and general facts and developments.

The Netherlands

General Information The phenomenon of a retirement community has never really existed in the Netherlands. People prefer to remain living where they lived during their healthy lives and generally only move when they really need to. The whole group of people between 55 and 75 is not facilitated in any special way. Seniors want to become old, but do want be old. People want have everything in their own control, even at the age of 80 in many cases. Seniors have the ambition for an active lifestyle. A pleasant living environment, aimed on respect, meeting and participation in society, without obligations is the basis. (Seniorenstad, Initiefgroep 2006) The federal government’s policy for care focuses increasingly on smaller developments, and encourages people to remain living in their own home as long as that possible.(Ton van der Veeken, Den Haag en Rogier Goes 2010) Alongside the government policies there are professionals thinking about how to tackle the problem of the grey-


60 wave, one o of the best meth hods to so olve the prroblems in n the care e sector iss preventio on. Candic ce de Roo oij of KAW W Architec cten statess that : “o out of the perspective of the e housing g market th here is a ch hance for people p to stay s to live e in the ow wn home. Approximately 80 percent of the t elderly y remain at home until u there death. It has h a positive effectt on the wellbeing w iff people ca an continu ue to live in n their own n environm ment. We e need to o make communiti c es where e people can have social con ntact with each other.” On the e other ha and Marian nne Groen n believes that the c cities need d to impro ove the qua ality of livin ng in many y aspects to t improve e the enviironment for f the eld derly.(Architectuur, Stedebouw S w & 2010)

Precedents There arre a number of exam mples in the e Netherlan nds where e they havve built co omplexes for seniorss who would like to o enjoy life e without having h to worry w abou ut the future. cedents arre: The prec Landgoed Zonnestraa Z al, Hilversu um  L  Seniorenwo S ooncomple ex, Vogelenzang  Concept: C S Seniorensta ad Seniore enwooncomplex, Vo ogelenzang

Figure e 13 - Seniore enwooncomp plex de Vogele enzang Source:http://www.welzijn nbloemendaal.nl/d data/image s/voghelsanck_1.jpg

The sen nior comp plex in Vo ogelenzang g is located in the e municip pality of Blo oemendaa al. It consissts of 30 apartments a s (10 buy y, 20 rent). The asp pect that discerns d th his projectt differentt to many y standard d senior developments in the e Netherla ands is the extra a facilitiess, namely y: library, playgrou up, physio otherapist, dentist and the office forr Elderly Welfare Bloemenda B aal. Through these functions,, the com mplex gaiins an im mportant place in the locall commun nity. The apa artments are a accesssible for a wide ran nge of the e 55+ ma arket beca ause of the fact thatt two third ds can be e rented in n the socia al market. All the ap partments have h been n built tha at domotica a parts easily can be e integrate ed into the e apartme ents in the future. (Ne ederland, Woonzorg W 2004) Landgo oed Zonnestraal, Hilversum


61 The former sanatorium design by Duiker and built in 192528 in the ‘Stijl’ was restored from 2001-2006 to become a cure, culture and congress location, which included various healthcare, congress and living facilities. Alongside the restoration of the sanatorium, two new luxury apartment buildings were built with a combination of rental and buyer apartments. These luxury apartments first had the 55+ age group as the target group but were later lowered as to sell/rent the apartments.(Zonnestraal) The large apartments are very large in size ranging from 145m2 with a rental price of 1975 per month to an apartment of 198m2 which you can range for 3150 per month.(Vesteda)

Figure 14 - Landgoed Zonnestraal Appartment block Source: LATEI projectontwikkeling

Seniorenstad in Nederland(Vilavie) The ‘Seniorenstad- Vilavie’(seniors city) is a realistic concept that has been developed by a number of organizations. Targeted at citizens between 55 and 110, Vilavie is a concept in which independence, diversity and choice are the key. The people that come to live in one of these communities of approximately 1500 houses van decide how they want to live and which core values they consider most important – social interaction, a meaningful life, enjoyment, organization and connection. These values form the backbone of Vivavie and along with four conditions of services, facilities, living environments and a differentiation of quality public space – the basis for a community that best suits the needs of the residents. (www.vilavie.nl 2008)

Other developments According to Vilans (knowledge center for people who have chronic sicknesses), there are an increasing number of healthcare providers and housing corporations that are developing small scale residential developments. Even private companies are increasingly developing plans for small homes.(Vilans 2010)

Discussion There are many different forms of living for seniors in the Netherlands, although it is very clear that there are not really many attractive of accessible facilities for active


Figure 15 - Concept active senior city in the Netherlands Vilavie Source: INBO

62 retirees. The faciilities that are available are either an n apartme ent in a ca are complex, or ma ade suitab ble for the e target group or lu uxury facilitties that are too exp pensive forr many. mbination of leisure and active e living combined in n The com the Vilavvie concep pt is a very y interestin ng develop pment. We e will take e a closerr look at this t develo opment la ater in the e rapport.

Figure 16 - Concept ac ctive senior ciity in the Neth herlands Vila avie Source: INBO O


63 Australia (Smaller scale)

General Information Retirees have various housing options for later in life. For many retirees without enough superannuation, downsizing becomes a seductive option when they finally evict the children. The sale of the family hoe can pay for a smaller place, clear debt and maybe even fund an agreeable retirement. Many of these people choose for the retirement community as their first choice option. These private enclaves are urban oases for seniors – tranquil, beautifully landscaped, well maintained and safe. They typically offer a choice of accommodation, 24-hour on site management plus an array of resort-style leisure facilities. For many retirees the traditional retirement community can be rather costly. In addition to the initial purchase price, there may be weekly maintenance fees and, if you decide to sell, exit fees up to 33 per cent of the sale price, depending on the time spent at the community. If the retires can afford it and have a premium on security, lifestyle and the company of people their own are retirement communities are the right option. An alternative for people who cannot afford to live in a traditional retirement community can also choose for a budget alternative – residential parks for people older than 55.(Thornton, Grant 2007; Costello, Mary 2009) Australia is a country where the retirement community is viewed as a good alternative for senior living. Despite this, just under 5% of the retiree’s end up living in a retirement community compared to 12% in the United States.(Fellowes, Jill 2009)

Precedents In the following section a short look will be taken at a number of different developments in Australia. I have chosen to profile the same concept in a number of different forms and locations. This should give a balanced view on retirement communities in Australia.


64 The prec cedents arre: (underr Arilla Co ommunity, South Morang  A c constructio n) P Va alley Com mmunity, Epping (standard d  Plenty c community ) R of Kew, Kew (luxury co ommunity)  Rylands L B Brookfield, Melton (residentia al park –  Lifestyle b budget) Arilla Community y, South Morang M (un nder constrruction)

Figu ure 17 - Arilla a Community arial impression Sourc ce: Stockland

Figu ure 18 - Comm munity Centre e Sourc ce: Stockland

Arilla Co ommunity is currently being constructe ed. It is a brand new n comm munity loca ated in a fast f growin ng area off South Morang M in Victoria. The T develo opment is p positioned d in a larg ge 8,5ha piiece of lan nd in natura al surround dings. It iss situated on the pe eriphery of the suburb ban area in n beautifull dings. The e plans offfer a wide range of open-plan, o , surround architec cturally dessigned retirement living options on eightt hectaress of beau utiful natu ural surrou unds. The e location n providess a retreatt style facillity within a social and vibrantt environm ment. evelopment includess the co omplete number off The de differentt facilities. The main facility is a Commun nity Centerr which in ncludes: Café, C Bar, Alfresco area, a Libra ary, Arts & crafts ro oom, Billia ards, Dance floor, Lawn bow wls green, Dining room, Op pen firepla ace and lo ounge are ea, Media a T are also plan ns for a Health H & Well-Being W g room. There Centre, which will include a swimming g pool, ha air dresser, g rooms an nd an indo oor exercisse area. medical consulting hey have to offer at a Arilla Community C y are the e What th servicess such as a cooked d meals, 24 hourr medicall assistan nce, clean & laundry y services, an active social life e with frie ends and regular r acttivities and d outings (organized ( d by the residents),, spacious s dwellings s (2 or 3 bedroom) with privvate outdoor space. (Stockland d 2010)


65 Plenty Va alley Comm munity, Ep pping (stan ndard com mmunity) Plenty Va alley is a community in the mid ddle of the e suburb of Epping g. The devvelopment is quite compact c an nd looks just like another part p of the e suburb. It is a standard s nity develo opment th hat is com mmon in retirementt commun Australia. This is a place where w retirees can move m to without having to worry w abou ut the futu ure. They are of a relatively small in sc cale and are a integratted in the footprint burb. of the sub

Figure 19 - Plenty Valle ey Communitty Source: Jim van v Oord

alley Comm munity is positioned p ossing of Plenty Va on the cro two main roads an nd has thrree typolo ogies of dw wellings: g from 110m2 to 150m2, villas (row housess) varying apartments of 55m2 2 for indiviiduals thatt need a serviced a little extra a care butt who can n remain living l inde ependent and finally y Condominiums 90m m2 (large apartmentts) which are a goo od alternative to the villas v locatted right n next door to the com mmunity ce enter. elopment includes the com mplete num mber of The deve different fa acilities. Th he main fa acility is a Communit C ty Center which inc cludes: Ba ar and diining room m, Billiards room, bowls, Indoor Dance floor, Dining room, Computerr/internet room, Craft/multti-purpose room, Library, H Heated indo oor pool an nd spa, In--house TV channel mmunity grounds g yo ou will find d: a bowling green, In the com vegetable e garden, potting sh hed and workshop, w leisure, vehicle pa arking and security entrance e ga ates ces provided at Plen nty Valley include: The posssible servic 24hr med dical emergency call system, full-time manager, m grounds-m maintenance, community mini--bus, nurse's clinic and visiting health professio onals room ms and a beauty salon.(Sto ockland 20 010)


Figure 20 - Bowling green Source: Jim van v Oord

66 Rylands s of Kew, Kew (luxury community)

Figu ure 21 - Rylan nds of Kew

Rylands s is a more e luxurious s retireme ent commu unity in an n urbanize ed area. T They offerr luxury ap partment living l with h premium m servicess and facilities. Th he locatio on of the e complexx is in the middle of a econom mic well-off suburb off Melbourrne. They compare themselve es to a priivate club.. The facility does not n have ha as much space s as many m otherr pments butt is of a lu uxurious quality q in both b living g develop and facilities.

Sourc ce: Stockland

ople they target to move m to the e complex are those e The peo looking for someth hing more than their current ho ome. They y are not only lookin ng for a co omfortable e housing but also a a them m the freed dom, inde ependence e lifestyle that will afford and sec curity they desire. Ac ccording to o Rylands, lifestyle iss not alwa ays about the t hard amenities a s such as the e pool and d beautifu ul surround ds; it is mo ore about feeling co omfortable e in your environme e ent and how w you spen nd your tim me. s has 1,2 or o 3 bedroo om apartm ments whic ch are fully y Rylands equippe ed for inde ependent living. The e facilities that they y have to offer are a bistro-din ning, swimming pooll, in-house e cinema, an exten nsive libra ary, bar and a coffee e lounge, ro oom, w wellness center, multifunction outdoorr nment area a, gymnassium, otherr lounge arreas and a entertain private dining d area a(Rylands 2008) e Brookfie eld, Melton (residenttial park – budget) Lifestyle

Figu ure 22 - Lifesttyle Brookfielld Sourc ce: Lifestyle Comm munities Ltd

Brookfie eld Commu unity is a fo orm of retirrement communitiess that is more accessible to people over o 55 se eeking an n affordab ble comm munity living. Just like mo ost otherr commun nities they y combine ed indepe endent ho omes with h resort facilities f a and securiity. Brook kfield is situated s in n Melton, in Melbo ourne's fas st growing g western n corridor, combiniing great amenities with a plleasant an nd relaxed d atmosph here. It is close to one o of Victoria’s pre emier wine e growing g districts, 3 nationall parks, an nd is the gateway g to o the Gram mpians and spa country. e to offer at a Brookfie eld are an n The facilities that they have use which h include es: large e screen, elegant clubhou compute ers, billiard d tables, café c and small s kitchen, dance e


67 floor, library, open fireplace and lounge area and a covered terrace with a BBQ. There is also a leisure center which includes a heated pool, spa, gym outdoor play area for grandchildren and a stage area for performances.(Communities, Lifestyle 2010) The scale of the facilities in regard to the rest of the development and the location of the community has a serious impact on the price, making this development feasible for more than many other communities.

Discussion Although not everyone might want to move to a retirement community, there are enough that do. The retirement community in Australia facilitates a little less than 5% of the 55 plus citizens. There are different ways of developing such a location, either inner suburb or in a more open setting. The advantages of developing a retirement community in the inner suburbs is that the location, the facilities are close by and you are still an active part of society living amongst people of a similar age. The disadvantage is that the costs to develop such a place are higher which means that the required space is brought to a minimum. The developments often end up being apartments to increase the number of people which helps to make the feasibility of facilities possible. The cheaper communities tend to have less luxury, but often more space. They are located in places where the property prices are less and are still able to provide in a number of attractive resort and community facilities. The facilities provided are actually quite similar between the different retirement communities. The focus on creating a community with central facilities which connect the people together is what makes these communities attractive. On the other hand the answer to reform in Australia’s aged care system states in a report of the National Health and Hospital Reform Commission Report 2009:


68 “We recommend that older people should have greater scope to choose between whether they get care in the community or in an aged care facility” “Hence, our recommendations seek to balance three goals: ensuring greater choice and responsiveness for consumers; getting the most effective use of public monies while protecting those older people who are most in need; and creating an environment that fosters a robust and sustainable aged care sector. “ For the retirement living sector, enhanced choice for users of aged care services will have a huge flow-on effect. Countless surveys have demonstrated that Australian s prefer non-institutionalized accommodation. People would rather receive care services in their own home and our experience indicates that retirement communities are among the most effective and efficient environments for community based service solutions. Under a less heavily regulated operating environment, the capacity to exercise choice will ultimately influence the way communities are designed, the services on offer and the way operator’s contract with their customers.(Ansell, Cam 2010) The design of seniors’ accommodation in the future will not be dictated by operator preferences for “property development” or “care service” business models - they will be designed to meet the preferences of the people living in them.


69 United K Kingdom m

Genera al Inform mation According g to the research r d done by the Departtment of Health, pe eople who o need carre supportt generally y want to stay in the eir own ho ome. The way w people think ab bout their living envvironment is chang ging. The word ‘ho ome’ no longer de efines a bu uilding whe ere older people p to end e their days; it is now a pla ace where older peop ple go to make m the he next pha ase of their lives.(200 09) most of th mber of different d fo orms of re etirement England has a num nt housing is genera ally smalle er than a housing. Retiremen ouse. The location can c also be b in anoth her area, normal ho where ma any people e are not fa amiliar with h and furth her away from frien nds and fam mily. Some e people consider c sttaying at home by y organizzing extra a security y and/or support services. (UK, Age 2010) 2 Sheltered d housing Retiremen nt housing g is inten nded spe ecifically fo or older people ovver 60. The e housing tends to be in a sc cheme of about 20 tto 40 self-c contained flats or bungalows. There is almost always a an n alarm system s an nd most schemes have a scheme s m manager. There T are e usually communa al areas such s as sshared lou unge, laun ndry and garden. hemes havve guest ro ooms that can be re ented out Some sch if family or friends s want to o visit you u. Meals are not c shelttered houssing but provided unless it is extra care hemes have e a restaurrant.(UK, Age A 2010) some sch Care Hom mes Care hom mes are staffed 24 4 hours a day. Th here are different ttypes of ca are homess, but these e homes generally g have more persona al care than n what is offered o in sheltered s housing. There are two main types of care home: er accomm modation and a help with w perso onal care Some offe such as w washing, dressing d an nd going to o the toilett. Others provide th hose servic ces and alsso offer nu ursing care e.


Figure 23 2 - Sheltered d housing offf Willenha all Road Source:htttp://www.geograp ph.org.uk/photo/25 51490

70 Until recently these two types of care homes were classified as ‘residential homes’ and ‘nursing homes’.(UK, Age 2010) Care in your home Staying in your own home doesn’t necessarily mean that things have to stay the same. A few simple changes could make life a lot easier. You might want to consider security and safety, adaptations, repairs and improvements and support in the home.(UK, Age 2010) Almshouses Almshouses are one of the oldest forms of retirement housing and have existed for over 1000 years. They enable individuals in need to retain their independence and to live their local community. Each Almshouse Charity is independent and run by voluntary trustees and are mostly for older people. Their aim is to provide independent living for needy people, mostly elderly, with a high standard of affordable housing in their community.(Association, The Almshouse) Each charity has a policy on which it will assist – residents who live in a particular geographical area, for example, or workers who have retired from a particular trade. There is no security of tenure under law and individual’s rights as a resident will be outlined in a letter of appointment provided by the trustees.(Association, The Almshouse) Co-Housing Cohousing is a type of collaborative housing in which residents actively participate in the design and operation of their own neighborhoods. Cohousing residents are consciously committed to living as a community. The physical design encourages both social contact and individual space. Private homes contain all the features of conventional homes, but residents also have access to extensive common facilities such as open space, courtyards, a playground and a common house. These developments are not particularly


71 for seniorrs.(States, Cohousin ng Associa ation of the e United 2010)

Precedent Dev velopme ent In the folllowing sec ction a sho ort look will w be take en at two different d developme ents in Eng gland. I ha ave chosen n to look at two different so orts of devvelopmentts. The prrecedent studies arre based on o a public cation by th he Commission for Architectu ure and the Builtt Environment, ba ased on research commissio oned by the t Departtment of Health H in England. The prece edents are:  Painswick Re etirement Community C y, Painswic ck  Barton Mews s, Staffordsshire Painswick Retirement Comm munity, Pa ainswick ((Commisssion, CAB BE and Envvironment), for Archittecture and the B Built 2009) The deve elopment of o Painswick retirem ment comm munity is the result of the fac ct that morre and mo ore commu unityrs of Painswick k moved away a from the comm munity bec cause of the lacked d a suited d facility fo or retirees. The communityrs were survveyed and a site was identified..

Figure 24 - Moving to a retirement village can herald an exciting e new lifestyle. Souce: Richm mond communitie es

The retireement com mmunity iss based on a philossophy of continuingg care, and d residentss do not neeed to mov ve unless they need hospital ad dmission. Most M resideents fund their own housing aand care, and a applicaants underrgo risk an nd health assessmen nts. The co ommunity aims for a populattion with mixed levvels of caree. Access to t other am menities such as a supermark ket or cinema means travelling to t a nearbyy town. dent livin ng apartm ments ha ave two The 18 independ athrooms, a kitchen and a parking bedroomss, two ba space. So ome also have h a priva ate balcon ny or patio.. The 38 a assisted livving aparttments ha ave a living room, galley kitc chen and bedroom with en-su uite showe er room. The price includes food f and soft s drinks, a laundry y, a daily maid serrvice and utilities (g gas, electtricity and d water). Flexible c care packa ages can b be purchas sed as nee eded. All


72 apartments are leasehold, although some of the assisted living apartments can be rented for a short period. The nursing center has 24 beds and offers long-term and post-operative care, but not dementia care. The community has a communal lounge, dining room, restaurant, laundry, guest rooms, garden, conservatory, community center, hobby room, café, shop, hairdresser, library with internet access, gym, swimming pool and jacuzzi. There is a small treatment room and most residents are registered with the local GP and dentist. All communal areas are accessible by wheelchair users and there are several areas of communal garden around the site There is a lively social life within Richmond Community, and residents feel that the programme of activities including shopping trips, crossword sessions, bridge, computer lessons, a music club and a range of outings is crucial to getting to know each other. The retirement community has strong links with the local community; 40 per cent of those in the assisted living apartments are from Painswick and 40 per cent are from the wider local area. Many of the community facilities are open to local residents and there is a liaison group that includes local representatives. There are also good links with the local school. The retirement community residents belong to many of Painswick’s 60 clubs and societies. Local people are also able to take part in activities organized in the community. Painswick community is about 100 meters away along a narrow, sloping pavement, making it difficult to negotiate with a wheelchair or mobility scooter. The retirement community provides a regular shuttle bus to and from the community. Painswick offers a choice of accommodation options which better suits the needs and preferences of many residents. The location of the Painswick development has a number of positive aspects because it is connected to a community. The residents can easily maintain existing social networks and have opportunities for a wide social interaction. The connectivity with the Community itself provide in a far greater range of services, facilities and leisure activities than can be provided within the retirement community itself. On the other hand the local


73 communitty is diffiicult to walk w to fo or residen nts with impaired mobility be ecause of the t landsc cape. Barton M Mews, Stafffordshire ((Commisssion, CAB BE and En nvironmentt), for Architecture and the B Built 2009) The deve elopment of Barton n Mews is a deve elopment comprisin ng 29 extrra care ap partments aimed at affluent, older local buye ers, or buyers b w with locall family connectio ons. The scheme includes a broad range r of services, aspirationa al design features f and accesssible and adaptable e flats and d corridorss. The ma ain feature es are a hosipital, surgery and a housin ng. Some of the apa artments e the parrents of children c who have are emptty because bought th he flats refu use to movve in. ween the different The desiign has a separattion betw functions by creatin ng separatte entrance es for the surgery, hospital and the housing. The ac ccommoda ation is ms around d a central courtyard used by arranged in four arm the hosipiital and surgery locatted at grou und-floor le evel. e one- or o two bed droom unitss. These The dwelllings are eith units werre not allo ocated for wheelch hair use from f the outset. Evvery unit has h its own n bathroom m and an assisted bathroom m is include ed on everry level. Th he units ha ave been designed in such a way that they can easily be adjusted to provid de in the e modern n technolo ogy for assistive technolog gy. ple that had moved d in were all very satisfied. s The peop There is a real sense s of cohesion and burrgeoning friendship p among th he residentts, even without w any formally organized d social acttivities. elopment of Barton n Mews has h a number of The deve lessons. T The separation of th he facilitiess that do not n need to have direct con ntact with each oth her is good. The flexibility of the devvelopmentt providess the posssibility to adjust the e units in th he future iff people ne eed more facilities, this togetther with the aspirattional design feature es and a


Figure 25 - Barton Mew ws, Staffords shire Source:http:///media.rightmove e.co.uk/17k/16940 0/2718 5722/

74 broad range of services are very inviting for the people going to live there. On the other hand there are a number of flats bought by children which stand empty because parents do not want to move in. The facility obviously does not provide enough improvements to the current living situation of many influent older folks.

Discussion England similar to Australia has a wide range of retirement facilities, from retirement communities outside of the city to developments integrated into suburbs. Each development has a particular target group. These target groups need to be facilitated in such a way that it is attractive for residents to move to them. The development really needs to be an improvement on their current situation to draw people to move to these developments. A lesson that can be learnt from the Painswick development is the provision of housing facilities for the local community. Painswick was a community that was shrinking because people moving away, out of the area to better facilities elsewhere. They have provided in the facilitation of attractive housing for seniors and the maintenance and even expansion of the local social networks. The Painswick facility is very attractive and has even brought people from outside into the local community. The development in Barton Mews is not as successful as they may have hoped. The question could be asked is if people want to move to a place where they are confronted with a hosipital and surgery day in day out. Despite the separate entrances it can be questioned if this has a positive influence on the development. According to the rapport ‘home for our old age’, the question is how easy it will be to find suitable communities to live in, and believe that the next few years will be crucial in establishing new options for older people, especially in the under-developed area of cohousing, which is well established in the Netherlands and Denmark.


75 United States of America & Canada

General Information North America is a haven for retirement communities. These communities have become a popular destination for seniors. A huge 12% of the population moves to these developments to see and enjoy good days in their retirement. There are communities that house more than 100,000 citizens, but also much smaller communities with a handful of houses.(Thornton, Grant 2007) There is a wealth of choice in the form and style of retirement community, from luxury retirement communities to subsidized senior housing. From luxury developments which offer leisure and comfort, to smaller budget developments. The location of retirement communities vary from master planned apartment communities to single detached retirement homes and from living in or close to the city to living in the countryside where it is quieter and less busy. There is a large provision of communities that offer independent living spaces as well as central care facilities. The final factor where you find a lot of variation in is the amount of care that is offered in a community.(Review, Retirement)

Precedent Development The precedents chosen are an illustration of two developments that have been developed in North America. The active retirement community is an important aspect that really flourishes in these regions. I have chosen a smaller retirement community in Canada and a fairly large development in the United States. The precedents are:  Ocean View Retirement Community, Crofton Canada  Sun City, Florida – United States of America


76 Oceanv view Retire ement Com mmunity, Crofton Oceanview Retire ement Com mmunity is i located close to o e small co ommunity of Crofto on. It hass Vancouvver in the oceanfro ont views over the e Osborne e Bay, Sa alt Spring g Island and the sno owcapped mountainss above Va ancouver. mmunity offers o both independ dent and dependent d t The com living, assisted a by y an activvity progra am, dining g services, other weekly w hou usekeeping g servicess and tran nsportation n for shop pping and medical ap ppointmen nts.

Figure e 26 - Oceanv view Retireme ent Comm munity

Oceanview is bassed on the e principle that peop ple should d t stand dards as tthey grow w not havve to compromise their older. The T residen nts play and a active role in sh haping the e commun nity. The communiity also has h wide range off gardenss where residents s can spend s tim me.(Living, Oceanview Retirem ment 2009 9)

Source: Oceanview Retirem ment Living

uite location and beautiful views make m thiss The qu retireme ent facility attractive for people e looking for peace e and quiiet. The lo ocation itsself does not have any extra a facilitiess for recrea ation excep pt for the gardens. g It is actually y just partt of a sma all town su upported by extra services s to o make it possible to remain n living the ere despite e growing g older. Sun City y, Florida Just a few f kilome eters from m Tampa Bay B in we est centrall Florida, Sun City is the first large scale city for retirees in n the the world. Esstablished in 1960 the first 30 00 housess had 10,000 intere ested buye ers. The re etirement resort city y has man ny happy people. p Th here is a co ombination n of sociall cohesion, a lot of things to do, a large e choice of o facilities,, eather and low taxess which make Sun City C a reall nice we haven fo or seniors.(Alex Sieve ers, Aron Bogers B 200 04)

Figure e 27 - Suncity y, a real have en for seniors

mmunity counts arou und 41,000 0 residents and hass The com an averrage age of 72. The community encou urages an n active lifestyle an nd provid des plenty y of activity for itss mmunity is done with h seniors. The main transport in the com arts. Therre are emergency medical servicess golf ca available e and ove er 100 clu ubs and organizatio o ons which h residentts are able to join.(Giibbons, Je ennifer 2010)

Source:: Travelpod


77 Sun City runs greatly through the large participation of volunteers in the community. The pensioners do basically everything that a pensioner can do, which makes a huge difference in the capacity. Sun City has all the facilities you need to live. They have a big offer in recreational facilities such as golf courses, which are part of the landscaping of the city in the middle of the dessert. The hearts of Sun City are the shopping and recreation centers that are spread around the city. These are the meeting places, and there are always places to eat. The dessert climate encourages an adjusted times to be active, namely early in the morning and in the evening. There is a large variation in the type of houses that people can buy there, but the average sale duration is around 30 days, which is much shorter than the Neighboring city of Phoenix which does not have a limited age group of 55+.(Alex Sievers, Aron Bogers 2004)

Discussion North America has a well-established market of various retirement communities. Since 1960 they are even building cities where seniors can enjoy themselves in the post work period of their lives. The success of the developments is also apparent with 12% of the American citizens moving to a development sooner or later.(Thornton, Grant 2007) There are different ways to approach retirement developments. The security aspect provides seniors with a safe environment which is quite welcome because of their vulnerability as they grow older. This ‘gated community’ aspect on the other hand has advantages and disadvantages. They can be seen as social discrimination, and in some case privatize the public space such as beaches etc. They also provide a sort of social isolation from outside. The positive side is that they provide in security for the people living there.(Abelhamid, Hatem Touman 2005)


78 Facilities are the really important aspect of these communities’. Although smaller communities exist that are integrated into towns, communities or cities, the larger developments need to be able to provide everything in order to facilitate the needs of the residents. The smaller communities tend be a friendlier version of a ‘retirement home’ where people can move to for social security without needing to move to an institution. The leisure and social aspects are the important factors why people want to move to the larger developments. Golf being an important part of the American leisure culture is a feature that many communities have as selling point.

Conclusions Being at home is what most people want in their old age. People want to retain a choice about where and how they live and to have a say over how they are cared for. They also want to keep their independence and stay connected to local communities and family networks.((Commission, CABE and Environment), for Architecture and the Built 2009) Older people want buildings that enable them to stay independent and allow them contact with their friends and family. Space is important, too. No one wants to live in isolated or unsafe parts of town and most people want access to local amenities, such as parks and shops. Good design is vital, because it makes for a building where people are able to live how they want, and enables the delivery of home care and/or support services. However, good home care is not just about the design of a building; it is also about the services provided within that building. Housing operates in a market, and choice(Oldman, J. 2006) is important for anyone buying or renting a home. Size, location, cost and amenities inform the decisions that people make about where they live. ((Commission, CABE and Environment), for Architecture and the Built 2009)


79

4. Resu ults What do o the acttive seniiors desiire ction we will w discusss the results of the In the folllowing sec esults have e been grrouped in different research. These re categoriess which were use ed to co ode the research transcriptss.

Focus g group The focuss group co onsisted of o seven participantss varying in age ffrom 43 – 73, all from the e local area and surroundings of Sta adskanaal. Coming frrom differe ent types of dwellin ngs the participant p ts had diffferent vie ews and approaches to the e potentia al development of a active retirementt community. At first th he particip pants were e pessimis stic and co ould not imagine tthemselve es living in a comm munity with other seniors. Itt was fasciinating to notice n the change off attitude and the positive p vie ews that we ere stimula ated by ea ach other in seeing g this as a realistic option fo or the futu ure. The participan nts were very activve and re eally enjo oyed the session. Location In regard to the location, it was w important that the new social con ntext should not be too t far awa ay from the e current social co ontext of the loca al populattion. One of the participan nts stated that t moving 20minuttes away frrom your current so ocial conte ext is a disttance that is too grea at to just drop by, but also too greatt to adjustt to a new w social context. It was esssential thatt different aspects be b taken into con nsideration, the avvailable fa acilities and a the connectio on to other local fac cilities, the e variation in price categoriess, and the e locations situation in or close e to nice recreation nal surroun ndings. Scale The participants of the focu us group believe that it is ntinue to participa ate in th he local importantt to con


Figure 28 8 - Focus grou up in-session n results Source: Jim van Oord

80 community; they have a strong preference to interact and to continue to see the diversity in age groups. They believed that such a development would be successful if there were enough different people in the community so that the chance would be greater that they would live close to people with similar interests. Target Group The target group that can be approached are, people living in the local area that are searching to move to a place where they can enjoy the space and recreation. These aspects should be satisfied without needing to move far away from their current social context. Living The quality of living should be higher than their current dwellings, where they find the following shortcomings; traffic space that is very limited in the bed- and bathroom and hallways should be more spacious, doorsteps should be avoided, a strong preference for the whole dwelling to situated on the ground floor. The majority of the participants of the focus group desired a larger living space and preferably two bedrooms. Additional qualities specific to the rooms themselves were, higher than average ceilings, plenty of daylight, a spacious layout and a high level of comfort. A clear separation between private and public is important. The participants desired an own garden, or private green area, and enough privacy from the communal areas. An aspect of comfort was to have covered carports or garages next to the dwellings. The participants of the focus group seemed to name common terms such as ‘levensbestendig woning’ and ‘drempelozewoningen’1 but did not really have much connection with why these would be better or what they specifically were. They did indicate that they would like to anticipate the eventual use of walkers or wheelchairs in

1

levensbestendigwoning: Dwelling designed for everyone of all ages, drempellozewoning: doorstep free dwelling


81 the design of the spaces, in particular the bathroom and traffic zones. Looking towards the future it was important to consider the ergonomics and safety around the home, taking into consideration the height of cupboards, benches, basins and toilets. The environment should be in an area where recreation is at the front door. The surroundings should be attractive enough that people can really enjoy a walk without having to go far. Children and other age groups are to be welcome at the location, but there is a preference not to be disturbed by the continuous noise of children, for example by a childcare center or school.


82 Facilities & Care There were a number of different aspects that the focus group found very important. Important were a Health Center and/or the availability of doctors and medical specialists around the corner as well as the facility to get daily requirements. Other facilities that would attract them to move to the development would be shops, restaurant and a grand café and a community bus that they could use to go to the village center or to use to do activities with others. Regarding recreation, they suggested having a good connection with the facilities in the area such as a swimming pool, tennis courts and theatre. On the other hand they had a strong preference to be able to enjoy the natural surrounding irrespective of their mobility. There was a strong preference for meeting locations in the landscape. Things that would be expected if they were to move to the development were a service point, high quality living, modern technical installations, and the avoidance of care on the foreground. A couple of the participants had been at a retirement village in Australia, while on holidays. They were very enthusiastic about the resort/holiday feeling that was present there. “Het lijkt ons helemaal geweldig om in een dergelijke resortachtig omgeving te wonen.”2

Focus Group: Post it activity During the focus group a post-it activity was conducted with where the participants wrote down different aspects, grouped them and classified them in two groups. The results were as follows: Environment and surroundings Satisfiers  Beautiful walks in the direct surroundings  Detached dwelling with garden  Park landscape with no on street parking

2

“It can imagine that it would be amazing to live in such a resort like environment.”


83    

Possibility for a vegetable garden Modern, variation in buildings A lot of green and space Community gardens

Dissatisfiers    

Covered parking Shops in the area, small shop onsite Possibility to move homes within the development Privacy

Social environment Satisfiers  Close to friends  Organized activities  Community terrace Dissatisfiers  Close to friends  Security and safety  Residents participation in the community Facilities Satisfiers      

Sport & Gymnasium Relaxation possibilities (Wellness Centre) Restaurant (open for all) Grand Café Event and facility connection service Community center

Dissatisfiers  Health Center close by  Service/Information point Comfort & Quality Satisfiers    

Spacious living areas Spacious & safe bathroom Spacious bedroom Spacious thoroughfares


84  Ergonomic storage and working spaces  Single story dwelling  Patio dwellings with communal areas Dissatisfiers            

High speed internet Alarm system Plenty of cupboard space Doorstep free dwellings Anticipation in the design for walkers and wheelchairs Possibility to sit outside Low energy consumption Higher than average comfort and quality Plenty of daylight Floor heating High ceilings Minimum of two bedrooms


85

Housin ng specia alist Location The north h eastern parts p of the e Netherlands are on ne of the zones tha at have a large perc centage of o shrinkag ge in the population. Social contexts are disap ppearing and the percentag ge of seniors in gen nerally hig gher than in other parts of th he Netherla ands. One of the solutions that could accomm modate the e people he rural arreas who are a losing the social context living in th of a villag ge could be e compenssated by th he develop pment of new socia al contexts. “De sociiale same enhang in veel do orpen is aan het verdwijnen n door da at de voorrzieningen,, alle ontm moetings 3 mogelijkh heden verd dwenen zijn n” The distan nce for pe eople to mo ove from the t currentt villages in Oost-G Groningen to the citty of Gron ningen or even to Emmen iss too far. The challenge is to provide a good alternative e in the loc cal area, which w has the t facilitie es or can use the fa acilities from m the loca al village. It is there efore advisable to position p such a new w social context close to a major m town or village that has fa acilities.

Figure 29 - Sketch's S Source: Jim van Oord

3

The socia al cohesion in many towns is disapp pearing due to t the fact that facilitiess and all the meetings po oints have diisappeared.


86 Scale Accordin ng to a ressearch don ne with loc cal residentts in Oost-Groning gen, people e prefer to move to larger villag ges where e facilitiess are available. People would d love to llive in the e rural are eas and in the smalle er villages, but beca ause of the e increase e in seniorrs and the increase in shrinkag ge, people e are afraiid that they y will beco ome lonely y there, and d that they y miss th he supporrt they ne eed becau use of the lack off facilitiess and servic ces. People desire d the small scale of the village with the sociall aspects that do no ot exist in small s villag ges anymo ore. Target Group G The factts show th hat approxximately 70 0-80% passs away in n their ow wn home. Through the indivvidualizatio on of the e populatiion people e lose their social co ontext. Ma any people e want se ecurity in their livess and look for a n new sociall context at the mo oment tha at they are e less independent.. People who are connecte ed to their own homes are e ng increassingly rare e. It is im mportant to provide e becomin something more than t their current c living situatio on, so thatt they can n take a sttep forward d in the qu uality of livving ratherr than dow wngrading g. A sociall context where w peo ople can re eally experience the e peace and a quiet without w ha aving to offfer the convenience e of facilities that a major m town n has to offfer would provide in n the need ds of many y within the e target gro oup. Living “… ech ht gelukkig g wonen, dat heeft niet alleen n met hett wonen te t maken maar m ook met allerle ei andere dingen en n geluk va an mensen n is natuurliijk, hangt nog n veel meer m af van n de socia ale omgeviing.”4 It is important to provide p posssibilities and a space that appy. Thiss starts witth an attra active and d people can be ha g, but also o means that socia al meeting g pleasant dwelling

4

“…really y happy livin ng that is no ot only the dwelling, d but also many y other thin ngs, the hap ppiness of people, of course, dep pends much h more on the t social en nvironment.”


87 points sho ould be ac ccommoda ated, that there is pllace and possibility y to work but b also the e possibilitty to have privacy. p According g to the ho ousing spe ecialist, it is s not nece essary to build hou uses witho out doorstteps and without sttairs, he encouraged not to o treat the em in such a way as extra special, b because it is i better to o remain he ealthier, an nd if they can step over a sm mall doorsstep than they will k know for certain th hat they can’t walk k after a little whiile. It si importantt to look att where the e real prob blem is, ma aybe the solution is as simp ple as providing a toilet on th he same level as th he bedroom m so that they t do no ot need to d descend and ascen nd the staircase a nu umber of times per night. Facilities & Care Daily need ds (superm market) are e one of th he aspectss that are essential when devveloping in n a new arrea, other meeting nnected to o the villag ge living are e sports cllubs and points con facilities, social clubs and things lik ke a ‘community ant to facilittate social life. center’. It is importa Most people choose e for conve enience so o you need d to cater this. Dutch Ma arket and Society The gove ernment policies p arre to movve away from f the combination of carre and liviing in one e complexx and to care to size e in the private p hom mes. This makes it provide c possible to remain n living where they are as lo ongs as hat they do d not nee ed to movve to an possible, and so th elderly ho ome. In th his way pe eople also o only nee ed to be confronted with the care that they t need. By cluste ering the ed, these homes off the elderrly the cosst of care is reduce options are already y being use ed in deve elopments such as ‘woongroepen’ etc. ately 70-80 0% of the population p remains Currently approxima living in th heir own ho ome until they t pass away. a The roma antic side of o living in the counttry is disap ppearing the in the e Netherlands. Peop ple who ch hoose thiss lifestyle are generrally individualists an nd do nott participatte in the traditionall village liffe, this larg gely becau use people e do not have the social meeting m mo oments, spots s thro ough the urbanizatiion and disappeari d ng of sho ops, scho ools and social clubs. The on nly villagess that maintain the im mage of a


Figure 30 - Sketch's Source: Jim van v Oord

88 village are a the majjor villagess that can sustain the e facilities, these arre growing g larger an nd according to a la arge scale e research h people have the preference e to move e to these e villages.. The birth rate in the Netherlands is le ess than th he amountt ople passsing awa ay. This encoura ages the e of peo governm ment, deve elopers an nd designers to loo ok at new w ways to o utilize the e space. The T large percentag ge of high h density living thatt dates bac ck to the housing shortage iss the resu ult of the large number of hou uses that needed n to o be builtt in a verry short period p of time, t efficiiency and d space where w a major m facto or which resulted in a large e number of dwellings with a lesser quality. It is im mportant to o develop p and red develop arreas by paying p mu uch more e attention n to the qu uality. In a persson’s life peop ple move a number of times, they t proba ably move e once or twice whille they live e with theirr parents, when w they y go to sttudy they move to a student flat, f then they t move e homes according g to the e income and wisshes and d demand ds. It is inc creasingly rare that people p are e attached d to a hom me. So to m make a mo ove to a be etter qualitty life style e should not n be a prroblem.

Figure 31 - People mov ve a number of o times durin ng their lives s Source: Jim van v Oord

The factt that many y people have h studie ed and ha ave lived in n commun nity housin ng such ass student apartments a s could be e a reason n for peop ple to actu ually want to t live in a tight knitt commun nity once more. m

Projecct Develloper


89 Location “There is no one answer, but who w are th he people you y want to target a and what th hey want?”” Regarding g the geog graphic loc cation, it is dependen nt on the scale of tthe develo opment wh here you position p it. A small scale devvelopment requires a cleaver positionin ng in the surroundings, and it i is essenttial to proffit from the e context ed. where it iss positione

Figure 32 - S Sketch's Source: Jim van Oord

Scale The choic ce size of the t projectt developer would be e around the 1500 dwellingss. This allows for a good dynamic mmunity. A develop pment of variety off age within the com this scale e can alsso be self-sufficient and wo ould not depend o on the faciliities of a to own or villa age. antage of a large sca ale develo opment is that you The adva can make e more affo ordable types of dw wellings, wh hile on a small sca ale it wou uld be mo ore difficullt to achie eve this, especially y if you were w to de evelop it in n the wesst of the Netherlan nds. A small scale devvelopmentt does no ot really give g the o develop and image, but can n provide location a chance to in an attra active locattion. Target Grroup


Figure 33 - Larger scale s has morre dynamics, smaller scale s must prrofit from the currrent facilities s Source: Jim J van Oord

90 “Ik denk dat één van de trends volgens in Nederland is dat we straks accepteren dat niet iedereen hetzelfde is.”5 Everyone is unique, and this has to be the mentality while designing for the 3rd age generation. It is important to provide in more than where they currently live. It needs to be attractive to want to move to the development. With a small scale of around the 50 dwellings the target group would need to be from the local area. It would not be large enough to attract people from further away. “Je hebt een aantal dorpen daar(Oost Groningen) volgens mij zitten die helemaal niet te wachten op het feit dat ze naar Groningen moeten”6 It should be encouraged that the people living there do not become inactive in what they do but rather that they can participate in the community. If people only move when they are forced to move through physical or mental limitations it becomes very hard to develop or sustain a social network, but moving at an earlier age these problems can be avoided. Living The ‘levensbestendigwoning’ is of a low ambition, instead of building dwellings in which people can live, the focus should lay on the wishes of the the potential residents. Instead of that the developer decides how the house should be designed; the residents should have the possibility to be able to choose and determined how they live. These possibilities should be made more available to a wider range of people, unlike the current situation where generally only people with higher incomes can afford choice. There should be a variety in dwellings and living environments, so that people can live in an area and typology that suits their life style and taste. People should have their own private open space. 5

“I think that one of the trends in the Netherlands is that we will accept that not everyone is the same.” 6

“You have a number of villages there (Oost Groningen) who I believe are not waiting for the fact that they have to move to Groningen.”


91 When considering the archetype, it is important to stay close to the people coming to live there; it is advisable to choose archetypes of dwellings that people can relate to, for example townhouses, archetype – house, urban villas. Building over two levels should not be a problem, people can climb stairs and it has be proven that it is only good if older people continue to do this, the designer should include the possibility that a small lift can be built in if required in the future. It is important to provide in the needs of the people coming there, it is therefore important to provide facilities for children and space from them to play outside. This enhances the attractiveness for seniors to invite there grand children to come and visit. The project developer advised to build a minimum of two bedrooms in dwellings for more than one person; this provides more possibilities and flexibility in the use and quality of the dwelling. Facilities & Care According to the project developer the most important aspect is that you facilitate life. It is important to provide and facilitate instead of dictating how people should live, provide the opportunities that they can meet each other, and facilitate that people can have family and friends over to visit, or that they can organize different things with the people who are inclined to socialize. In other words facilitate the meeting and interaction of people. Regarding care in a small scale village, it is essential to have good services on offer, but to provide a nursing home would have a negative influence of the atmosphere in the village. This would only work if you were working on a scale of more than 10000 dwellings. Provide facilities for children so that when they come to visit Grandma and Grandpa that they have a place to play and to run around. Provide the possibility for people to realize the dream of developing their own home, private initiatives as well as providing in different types of dwellings for the different needs of people.


92 The amount of facilities depends on the scale of the development, but facilities that could be attractive are swimming pools, wellness center, gymnasium, outdoor activities (golf, jou-de-boule, tennis), walking tracks, restaurant, function rooms, etc. People might think that they do not need a garden when they become older. When you ask them in more detail you come the conclusion that the problem is the maintenance, it is important that people have the possibility to have a private garden, with the option to maintain it themselves or to get someone else to do that. Dutch Market and Society “Laten we nou eens aantrekkelijk omgevingen maken met aantrekkelijke woningen… geschikt is een ambitie niveau van de soberheid van de jaren 50.”7 Housing in the Netherlands has been dominated by the top down approach. The Government along with housing commissions and cooperation’s have had a large influence in the type and style of dwellings in the Netherlands. The market is very standardized and the market functions in a way that the people adjust to the houses that are on offer. This is the opposite to the approach where the market decides how the houses should be and what the market would really like it their homes. This bottom-up approach is only readily available for people with more money. There are many seniors in the Netherlands that live in a family house with one or two people, while on the other hand it is often very difficult for people with a lower income to move into social housing because people who are earning more live in them. The seniors are not to blame, why would they want to move if they do not have an attractive place to move to. In the Netherlands there is a group of people that are willing to offer up the comfort and quality of their home to spend the summer months on the camping grounds. These people social interaction with other people, people

7

“Why don’t we make attractive environments with attractive housing… suitable is an ambition that dates back to the sobriety of the 50s”


93 just like themselves that also seek the same. They are willing to offer up privacy, and confine themselves to a small space. On the otherside of the scale you have people in the Netherlands that escape the colder winter months by spending the winter months on the sunny coasts of spain and Portugal. This offers comfort and luxury and holiday feeling in a warmer climate. Although the climate is not something that we have control over, the social aspects of the camping grounds combined with the luxury/comfort and holiday feeling of the coastal appartments in spain are the formula to creating a new context which people can choose for in the Netherlands.


94

Care and housing specialist “Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich dan richten op de wensen van de potentiële bewoners en de recreatieve aspecten van het landschap optimaal weten te benutten”8 Location It is important to utilize the natural surroundings as well as the facilities in the area. Scale A small scale development would have a positive influence for the surroundings of Oost-Groningen. Avoid making a city or a large scale old people place. Target Group People want to become old but do not want to feel old! No association between living and growing old is what this decade is about. This is a positive development, in which the market has to answer the question of how to develop and transform the stock of dwellings to make attractive places to live for everyone. Something to think about regarding the target group is about 30% of the seniors that are poor and unhealthy; this is a big challenge to provide attractive locations for these people. Living Basically it is up to the market to fit the supply and demand with each other. Policy makers will not provide a direction other than making the current stock of housing suitable for everyone. The standard dwellings already allow for the possibility to do craft, to read etc. The category of people that want to

8

"Designers and developers should focus on the needs of potential residents and the recreational aspects of the landscape in order to exploit these qualities to an optimum."


95 continue working in in a hig gher segm ment will probably p ce little problems with h the surro oundings. experienc Despite th hese factss that mosst people will w be hap ppy with the curren nt offer of dwellingss, it is important to focus f on the wishe es of the potential residents an nd to maximize the recreation nal aspects s in the surrroundingss. Facilities & Care Regarding g the facilities it wou uld be advvisable to include, luxury, rec creation an nd work. Dutch Ma arket and Society A senior c community y for 3rd ag ge seniors is opportu unity-rich provided luxury, po ossibility to t work, in ndividual housing, eation are available. It is impo ortant to ha ave care and recre well orga anized in the back kground, but b it sho ould not disturb th he lifestyle and co onfront pe eople with h health issues. s are a grroup of pe eople that want to The 3rd age seniors ngs their way. “On ntwerpers en ontwiikkelaars have thin moeten zzich verre houden van het voorschrijvven van bepaalde soorten woongedra w ag, maar zich z richten n op het accommo oderen van n de vraag””9 Seniors h have spec cific wishe es, it is im mportant discover these wisshes and accommo odate them m in new housing concepts.. Regarding g the atttachment to the current home h or environme ent in which seniorss live, it is apparent that the attachmen nt to the home and d environm ment are le ess than the socia al network. If the social netwo ork deterio orates or disappearrs, the attrractivenesss to live at the same location declines.

9

"Designerss and develo opers should d abstain from m prescribing g certain types of livin ng behavior,, but focus on accommod dating the qu uestion"


Figure 34 - No N prewritten n plans Source: Jim van n Oord

96

Summary of the results The following summaries are the summing up of the results from the different interviews. Location A new social context connected to a major town for the locals  Important factors: Landscape, Facilities, Housing forms, Close to current social context.  New social context to facilitate those are losing theirs as a result of shrink.  Develop to the wishes of the specific target group.  Connect to a major town or village to utilize facilities. Scale Small scale village typologies  50-60 dwellings is too small to create an image/identity  Connect to the town/village to get an age diversity in the village  Large scale initiatives are more dynamic  House moving wish was to move to major towns or villages in the local are Target Group Active seniors 55+ from the local area of Stadskanaal and surroundings  70-80% pass away in their own home  Everyone is unique = Different does not equal the same.  People wan tot age without being old (baby boomers) Living A dwelling and place where you would love to live  Good separation between private and communal areas  Preference for single story dwellings


97  Create a living environment with more quality than average or acceptable = comfort, space and natural light  Facilitate life – recreation, enjoyable living, assessable and ergonomic dwellings Facilities and Care Close to the facilities, in a beautiful setting  Comfortable living with the facilities (Restaurant, Grand café, close to Shops)  Facilitate the meeting and interaction of people  Enjoy the surroundings irrespective of the mobility (walks at and around the location)  Covered park, service point, community bus, sport and wellness  Care and services are not prominently present, but are available and well organized. Dutch Market and society Invest in the future instead of dwelling in the past  Government: No large institutions but rather care to fit at home  The Dutch market is geared to and up down approach  Shrinking population calls to improve the quality of living  Provide the social interaction of the ‘camping’ and the comfort and luxury of ‘winter in Spain’ close to home.


98

Locatiion mod dels

M Urban Model Characte eristics The ‘Urb ban Modell’ is a retire ement deve elopment situated s in n the dens se inner citty/village. It will generally have th he form of a multi-storey m y pment. develop Advantages  Close C to the e facilities  Between B the people  Close C to frie ends and family f  Close C to the e social ce entre of the e local com mmunity Disadvantages  Land L pricess are generally very expensive e  Less L space e for exclussive facilitie es  Standardise S ed forms of o living are e a threat.  Little L variation in houssing forms  V Very limite ed p participants s.

possiibility

for

input

from

the e

Suburban Model Characte eristics The ‘Suburban Model’is a retirement r developm ment in the e suburba an districts of a city/vvillage. It will ge enerally ha ave a relativvely high density d devvelopmentt with little e space around the dwellings. d Advantages  Close C to the e facilities  Between B the people


99  Part of the co ommunity  Clo ose to frien nds and fam mily Disadvanttages  Lan nd Prices are a relative e expensive e  Hig gh density of develop pment  Lesss space fo or exclusivve facilities  Sta andardised d forms of living are a threat.  Lim mited inputt from the participant p ts. Periphery y Model Characterristics The ‘Perrifery Model’ is a retirem ment connected d to the ed dge of the city/village e.

deve elopment

It can take e various forms f and setups an nd will have e quite a bit of spac ce. Advantage es  Ca an lift on the currrent facilitties in th he local com mmunity.  Co onnected to o the city/vvillage  Pea ace and qu uite  Beautiful view ws  Clo ose to the natural n surrroundingss for recrea ation.  Participation in the loca al commun nity.  Clo ose to frien nds and fam mily  Possibility forr private in nitiatives Disadvanttages  Lan nd prices are a medium m expensivve to chea ap.


100 Rural Model M Characte eristics The ‘Ru ural Model’ is a rettirement developme d ent that iss situated in a rural location. It can have variou us forms and a setupss and will p profit from m the vast amount of space. Advantages  Spacious S  Beautiful B ru ural landsca ape  Surrounded S d by natura al surround dings for re ecreation  Peace P & qu uite  Land L pricess are cheap p  Possibility P f private initiatives for  Participants P s get more e for less Disadvantages  Less L social connectio ons with ou utside  Less L facilitie es  Issolated


101

5. Conclusions and discussion “Designers and developers should abstain from prescribing certain types of living behavior but focus on accommodating the demand”10 Cor Wagenaar

Topic A: Senior Generation The diverse group of third age seniors of today has needs and wishes. It is not the government, developers or designers that should determine what they want, but the seniors themselves. In contrast to many associations with seniors third ages seniors are the retirees that are entering a new phase in their lives where they do not have the children at home any longer, the active working life is slowing down and the time to do the things they desire has arrived. Gated city in the Netherlands? The seniors in the Netherlands are generally skeptical about living in a community with only old people. They have possibly heard stories from around the globe, and heard the term ‘gated community’ fall. It is quite certain that they do not want to move to such a place! Interesting enough this attitude changes when they start to talk about the option of moving to an active senior community, and what the place should and should not have. As a matter of fact there is a lot to learn from precedents around the globe, and many good ideas can be used as the building blocks for the Dutch version but it is up to the locals to determine what they find important. The project developer interviewed in the research has the vision to develop a senior city that function independently. Although a scale of 1500 seems quite a different scale to the some of the larger development in the United States

10

“Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich verre houden van het voorschrijven van bepaalde soorten woongedrag maar zich richten op het accommoderen van de vraag”


102 of America, many seniors prefer not to be cut off from the normal society, from children, family and friends. Social context The current social context people live in is very important to many of them. This is much more important than the house they live in. Oost-Groningen has a shrinking population and the villages are dying out because the migration of facilities to bigger and better facilities in the larger towns, villages and cities. People living in these areas are losing aspects of social life typical to living in a small village, the meeting points and moments do not exist any longer and the people who choose to move there are generally individualist. There is a need to develop new social contexts for people who love the combination of rural living in the peace and quiet, while enjoying the social aspect of a close knit community. More specifically, the population in OostGroningen has a high percentage of retirees that are really not waiting to move to the big city but have the preference if they were to move to a major village. It is essential to look at these needs and provide in them. The location has to be in the close proximity of their current social context. People are inclined to move homes, especially if the social context they are part of is declining or has disappeared. An aspect that has to be taken in to consideration is the fact that people are inclined to seek more quality in the dwelling and environment they are moving to. It is important that anything developed in the future, is not built in the soberness of the building period during the housing shortage, but with the ambition of quality and made to needs and wishes of the resident. This is a bottom up approach rather then that the residents need to adjust to a generic model. The capabilities rather than the restrictions The message from the housing professionals was to look at what people can do, rather than thinking that they are incapable to do things when they reach a certain age. It is possible to treat them as incapable people that cannot


103 even step over a doorstep, cook their own meals or have a private garden etc. It is much better to look at the moments, situations that can hinder people in doing a particular something, for example maybe carrying the shopping bags is the problem, while 99% love the taste of their own food the way they have always made it with particular herbs and spices. Another aspect to be addressed is the participation of the resident in the community. A lot of seniors would really love to remain active and do things, organize things, manage things or even just help out when others need it. In this way the cost to live in such a community becomes less, the community is closer knit, and the seniors will generally enjoy a vital lifestyle. Environment and surroundings The third age generation of today wants choice, quality and facilities. It is essential to choose a location that has the potential offer these aspects. On one side of the scale it is easy to make something if the target group is well off and has a large purse, but the question can the developer, develop a location that is attractive and feasible for different segments within the target group. Oost-Groningen offers space and a vast landscape of cultivated farmland. The participants of the focus group found the most important aspect of the development the fact that it would be possible to enjoy the natural surroundings from the moment you step out of your front door. The expressed the desire to be able to enjoy the surroundings irrespective to the mobility of the residents. It is important to facilitate the meeting of residents in the surrounding areas, objects such as, park benches and tables, a tea house etc. Facilities and services the key to success The development and success of a retirement village is closely connected to the facilities and services available to the residents. As it was mentioned earlier, people are swopping the rural lifestyle for the city lifestyle because the increasingly greater lack of facilities. The amount of the facilities that can be realized exclusive for the use of


104 the residents depends largely on the scope and size of the development. The seniors of Oost-Groningen do not want to be a secluded group of citizens, but want to take part in the larger community. This provides the opportunity to find a synergy between the local village and the senior community. The focus group found a number of aspects as a minimum requirement namely: a healthcare centre walking distance from the development, and an information/service point where they could ask all the questions and receive assistance in getting something done if required. There were other aspects that would really entice them to move to a senior development. These facilities were Sport and Gymnasium facility, relaxation possibilities such as a wellness center, a restaurant onsite that is open for the general public, a community center for social interaction and a grand café. They found it very important to have good transport connections so that they could go to the theatre, events, and other places. Anticipate the future today The possible constraints of the seniors in the future should not determine the atmosphere in the senior development, but it is clear that these constraints should be anticipated and considered while designing the buildings and surroundings. Third age seniors moving to such a development want to be able to stay there irrespective if their health were to decline on the long run. Aspects that need to be considered are the way the houses are designed that there is enough space for walkers and wheelchairs, the doorsteps are kept to a minimum and that where possible stairs are avoided. In the case that a double story patio house were to be built, it would be important to allow for the integration of a small house lift in the future.


105

Topic B B: Design n Progrram The progrrammatic aspects a ne eeded to make m an attractive a developm ment for thirrd age sen niors. cts that attrract the 3rdd age gene eration The aspec The mosst importtant aspe ect of a senior housing developm ment is th hat people e move fo orward fro om their current sittuation. The aspe ects that attract pe eople to move to such a developm ment are related to t the available a facilities, dwellings and qualitty. The facilitties that are a particu ularly attra active are namely: Communiity Centre,, a place where ressidents can go to, make use e of at free will, and a central meeting m pla ace. This is seen a as the binding elem ment in the e commun nity. The exact pro ogram fitte ed into the e building g dependss on the scale of th he develop pment. Facilities that wou uld entice e people to move to the communitty are spo ort and re elaxation fa acilities su uch as a wellness c center or a gymnasiu um, and otther social facilities such as a restaurant and a gra and café. In regard to the dwe ellings, people want to have a dwelling that suitss them, th hat meanss that it is s a good idea to provide in n a variety of styles, forms and sizes, and these in a numberr of differen nt environm ments and settings. On the o other hand d it is imp portant to stay close to the people an nd not to confront c the em with a totally new w style of architectu ure. The archetype e of a patio p hou use was mentioned d by morre than one person n, as welll as the possibility y to get the home off your drea ams made e to size. So there are many different options o and possibilities, but one aspe ect should d be men ntioned at that is that it is importantt to stay far away from the sterrile institution style. The dwellings and buildings b n need to be friendly an nd to the cale. human sc

Figure 35 - Design D to a human h scale Source: Jim van n Oord

g the en nvironmentt and su urrounding gs, it is Regarding essential to devellop a hig gh quality y routing. Private gardens w with the option to get it mainttained is a feature that would d attract people p to move m to su uch a deve elopment rather tha an moving to a senio or apartme ent. While others o in


106 the target group envisage a park landscape with no on street parking and community gardens. The conclusion is that the development should have a high quality of landscaping, surroundings, space and the possibilities to have an own private outdoor area as well as communal areas where you can enjoy the space together. The level of comfort and quality is definitely higher than in standard dwellings, otherwise the potential residents would only loose quality in living. The target group would like more space than the efficient standard Dutch designs, spacious bathrooms, thoroughfares and bedrooms are a starting point, but the biggest wish is to create large living areas. It is important to consider the spaces they use the most and the qualities that these spaces have. In contrast to their working lives, 3rd age seniors have more time on their hands and in and around the home. They would prefer to have the house built on one building level. The consideration of ergonomics and the anticipation for future restrictions are other aspects that potential residents find attractive. The aspects that the 3rd age generation expect 3rd age seniors of today have standards and expectations. A number of aspects are not selling aspects, but rather requirements. Regarding the programmatic aspects, seniors expect to be close to a Healthcare Center or at least have that possibility close by to receive assistance. They would also expect such a specific development to have an service/information point where they can receive assistance and help if needed regarding more practical aspects, as well as the management for the whole area. Regarding the social environment, potential residents do not want to move far away from friends and family, want to be able to receive visitors, organize activities and have places to meet each other in and around the development. They also expect people that move to the development to be along in making it a great place to be. The aspects that are expected in the surroundings are shops to fulfill the daily requirements, good connection with other local facilities, privacy and the preference for covered parking.


107 On the scale of the dwellings a higher level of comfort and quality is expected. People want to be able to move to a house where they know they will love living in there, and with the thought in the back of their mind that they can remain living there irrespective of how mobile they become. People expect a high level of technology, homes that are Demotica ready, alarm systems, high speed internet, doorstep free dwellings, low energy consumption, higher than average comfort and quality, plenty of daylight, floor heating, spacious rooms, and high ceilings. What are the programmatic aspects in similar scaled developments overseas? Similar developments overseas have the following facilities, some of these concepts or ideas could be used in a development in the Netherlands. For example:                        

Café Bar Alfresco area Library Arts & Crafts room Billiards Dance floor Bowling green Dining room Lounge Media room Health and Well-Being Centre Swimming pool Hair dresser Medical consulting rooms Gymnasium Vegetable garden Potting shed Workshop Outdoor play area for children Small treatment rooms Laundry Guestrooms Recreation apartments


108 Other options could be to provide in services that are open for the whole community as to make the surrounding community even more attractive, as was the case in Painswick in England where a shrinking village starting attracting residents from outside the area to more to Painswick. Technology and design – Living long and safe in the community Anticipating the future without it playing a dominant role is the message. If someone from the target group would choose to move to such a development, they expect to be able to remain living there as longs as possible and as long as they do not need to be hospitalized. It is important that the dwellings are designed in a way that in the future Domotica technology can be integrated without any problems. The dwellings should give the residents peace of mind that they can always call on help if needed in any situation. This peace of mind allows the residents to confident to remain living without assistance. Another aspect is the mobility and ergonomics. As people grow older it can be the case that they require to use a walker or even a wheelchair, these residents should be able to make use of the dwellings and the surroundings as any other person would. This should not be advertised but it should be considered in the design. The height of working surfaces and cupboards should also take consideration for people as they grow older so that they do not need to bend down or climb on ladders.

Topic C: Context in the Dutch society An active retirement community in the Netherlands? Seniors are no homogeny group of people It is clear that the 3rd age generation of today is no homogeny group of people. There are a lot of different wishes and requirements that they have, and they the generation that are born after the second world war, the generation that were the hippies, the generation that experienced the housing boom, and they people that are


109 now starting to enter their retirement. Statistics show that in 2020 the senior population of 65+ will have grown from 15% of the population in 2010 to a huge 20%. This is the reason why it is so important listen to this group of people, and to discover what they want. People are breaking away from being put into a mold and want to live the way they would like to live. It is not always easy to make these wishes feasible, but there are ways. Scale of a development In contrast to the United States of America, where the famous old people cities exist of sometimes even 100000 people, the Dutch population prefers to remain close to their current social context. Even moving 30 minutes out of the area is a reason to build up a new social network, which illustrates that necessity to develop on a much smaller scale. Developing on a smaller scale indicates that it is important to look at the local area where the development is to be developed and to investigate how big the target group is and then to develop to a suitable scale. The project developer preferred to develop a senior city of 1500 dwellings. This scale of development can function on its own and is not required to be connected to a current city or town. Both options are possible, but it depends on the defined target group what the most suitable scale is. A minimum age in the community Should there be a minimum age in such a community? This is a relevant question that can be asked by various people. The whole idea of developing a community for active seniors is that these people are slowly moving out of the busy everyday life and are entering or participating in the 3rd age. The power of clustering these seniors together is that they can build up a new social network with other people that are seeking the same enjoyment in this 3rd age. The social network strengthens the possibility to remain living on the same location for much longer than if they were to live isolated. So the answer is quite clear, if everyone were to be allowed to move there, the whole concept would not


110 eventuate and it would be another standard development. The development is geared and developed around this target group to provide in their needs and wishes and to offer them an attractive alternative then downgrading to an apartment in the city. On the other hand it is the question of people from a younger generation would want to move to such a development. Children and senior communities It is important to provide in facilities for children. The recommendation from the project developer was to provide in playgrounds, playing surfaces and even a swimming pool for the children, so that it would be attractive and that there would be plenty to do if they were to visit Grandpa or grandma. On the other hand it was the wish to exclude continuous noise of children such as a school or childcare center in the direct proximity of the development. Everyone that was interview was clear about the seniors do not want to become an excluded group but want to be part of everything, so other age groups should be welcome in the development and also facilitated. A positive effect on the reduction of isolation Isolation is an increasing problem around the world and also in the Netherlands. The chance of this occurring increases particularly when people grow older. There are different causes for social isolation. One of the major causes occurs when a partner falls away or when people become sick of disabled. By developing an attractive social context to which people can move at an earlier stage in their lives, can help to develop a close imitate network on which can be built through time. This will have a positive influence according to the housing specialist. Are people really attached to their homes? In the past people were more attached to the surroundings in which they lived. People did not move about as they do these days, which also indicates why people are not really attached to their homes. People are more connected to their social network, and if this falls


111 away the connection to the place they are living also tends to disappear. Professional views on the future of housing in the Province of Groningen The professionals interviewed and researched in this report believe in the necessity for new social contexts in the Province of Groningen. They believe that it is important to take heed to the wishes of the target groups and to provide in their needs. Oost-Groningen has a shrinking population and a high percentage of senior citizens which makes it even more important to provide in the facilities and social contexts that are disappearing.


112 Discussion and recommendations In the following section the input from the results and conclusions will be used to discuss and recommend the right elements and qualities that a development for 3rd age seniors in Oost-Groningen should have.

Starting Points Not a prewritten plan, but involve the target group from the beginning! It is important to create a location for the group of unique individuals that the 3rd age generation is. It is important to listen to their specific needs and wishes as well as anticipating the possible restrictions they may have in the future. Allow for input and even private initiatives from individuals so that everybody has the chance to live the way they would like to live. It is very important to shun any association with being old. Facilitate… do not dictate Respect the individual, facilitate life and provide in the needs and wishes. The seniors are a group of unique individuals with their own needs and wishes. The facilitation of the wishes is the recommended approach. Facilitate the meeting of people, but give them the space a privacy that they need. No one has to do something or live in a particular way, or in a particular structure. It is essential to give people the freedom in the way they live but to provide in their needs, provide in the places and moments that they can socialize, be active and enjoy other recreation, but allow them enough space so that they can enjoy private life without being disturbed. Facilitate an active and enjoyable life, both on site and off site it is important to make the facilities readily available and accessible to the residents. It should be easy for them to go to the theatre, local swimming pool or shops. Keep the threshold low to live there and provide in their wishes.


113 Care serrvices sho ould be readily avvailable and a well organized d in the background, but should not be prominently presen nt. It is an n excellentt idea to integrate i them into the plan but b do not use them as a sellin ng point. It is more a matte er of courrse that th hose servvices are available. The succe essful com mbination la ays in the following f topics: of space a and natu ural surrroundings, variouss living environme ents, facilitties and se ervices. me environm ment for alll age group ps A welcom The senio or commun nity should d be a welc come enviironment for all ag ge groups!! Facilitate e children by provid ding in a nd, sports field or evven a swim mming pool. Do not playgroun create a gated g community as this is nott really acc cepted in the socie ety of the Netherlan nds, peoplle feel imp prisoned rather tha an secure and a safe. Younger g generation ns are welc come both family and d others.

S Pointt Figure 36 - Starting Source: Jim van Oord


114

Enjoya able liviing Offer ch hoice – morre than jusst proficient! It is verry importa ant when developing g a senio or housing g develop pment that the focuss is geared d to provid ding more e than jusst proficien nt. A spac ce where someone s c can live iss proficien nt, and yo ou can sa ay if its wind and water w tight, warm, and a light th hen a hous se is a pro oficient spa ace where e someon ne can live e. This leve el of ambittion is verry low and d will not attract pottential residents to come c to move to the e develop pment. It is esse ential to develop a living g environm ment that is higher than avera age. By providing a lifestyle and living g environm ment that is better th han where e they com me from iss an aspec ct that will make it atttractive to o live there. More than proficie ent means a level of quality, q forr e covered parking, more day ylight, going furtherr example than the e rules and d regulatio ons, more space in the t roomss than tha at is norma al in standa ard housess. Choice is important, because peop ple are so o different. eals regarrding spa ace, style, People have diffferent ide dings etc. It is advisa able to pro ovide in a number off surround differentt environm ments and d typologiies as we ell as the e possibility for priva ate initiativves. ose to the e field of reference r that people already y Stay clo know, such s as th he archety ypes and living envvironmentss and kee ep the buildings to a human scale. s Thiss preventss the devvelopment becoming a gene eric institu ution in a pleasant environm ment.

Figure 37 - Enjoyable living Source: Jim van v Oord


115

Recreation & facilities f s Provide re ecreation and a vacatio on close to o home People in n the 3rd ag ge have co ome to a stage s in liffe where their livess are not controlled c b their wo by ork or the children that take up a lot off their attention. It is a time wh here they can really y enjoy the place where w they y live. With h this as starting p point it bec comes app parent how w importan nt it is to be close tto the facilities and re ecreation. Facilities form the back bone of every yday life, they are place and d things yo ou need to do the things you lik ke to do. The facilittation of th hese facilities does not n always need to occur on site, butt should b be readily y available e for the residents.. Recreation is som mething you y do in i free time, so considerin ng that these senio ors have more m time on their hands, it is importa ant to provide the possibilities p s in and he locatio on. This is an imp portant fac ctor that around th should be e considere ed when choosing c a location.

Figure 38 - R Recreation & Facilities Source: Jim van Oord


116

Scale Keep it small The strong preference for a small development is a logical choice in many cases. The greater part of the Dutch society do not want to be separated from the rest of the population, so to move to an only old people city would be out of the question. If a large scale development is not the order, than it is advisable to anticipate how large the target group is in a particular area. Prediction The target group for a development around the area of Stadskanaal would be residents from the rural surroundings, residents from the city originally from the area and residents from the shrinking areas where the facilities are disappearing. In the case of Oost-Groningen around the area of the municipalities of Bellingwedde, Pekela, Stadskanaal, Veendam and Vlagtwedde there is a population of ca. 100,000 people. 60% of these people live in a slightlyurban or non-urban area and the percentage of seniors in the area is ca.32%. This results in group of approximately 21000 who are seniors and live in the rural areas. If 0,5% of these people would move to a newly developed social context, ±105 people would be the size of the expected group. This would be equivalent to 50-60 dwellings. Because a small scale development does not allow for the feasibility to develop all exclusive facilities, it is important to find a synergy with a major town or village that has these. The location of the development is therefore essential.

Location Regarding the location it is good to define a specific target group. In the case of this project the target group is the 3rd age seniors in Oost-Groningen and more specifically around the area of Stadskanaal.


117 It is important that the new social context is close to the current social context of this group. The location should be attached to a major village so that it can find a synergy with the facilities that are already in place. It is essential to reinforce a good connection with the facilities and services. Periphery Model Earlier in this report four different models were discussed in regard to the positioning of the development, namely: the Urban, Suburban, Periphery and Rural models. It is quite clear that the periphery model would be the best suited for in the area of Oost-Groningen. The advantages are that it can profit from the current facilities in the local community by that it is connected to the village. On the other hand it is not in the middle of the village but rather just outside which allows for more space, peace and quiet, beautiful surroundings and views and close to the very important natural surroundings for recreation purposes. The attachment to the local community also prevents the development becoming a segregated community and both members from the village and the development can interact, and participate in different activities with each other. The price of land outside of the village is cheaper than integrating it into the current urban fabric, which allows for a higher level of quality for the same cost. All these advantages make it the right choice for a small scale development. The location is to be in the area of Stadskanaal and should provide an attractive facility for the surrounding municipalities: Bellingwedde, Pekela, Stadskanaal, Veendam and Vlagtwedde.


118

Aspects to make an attractive development “A place where residents can enjoy the privacy of their own home and the close companionship of a small neighborhood.” Jim van Oord

In the following section a summary of recommendations are stated that should be considered when developing a senior community in Oost-Groningen. These advices have been taken from the literature survey, precedent study, results, and conclusions. Facilitate and do not dictate  Freedom of choice for the size of the dwelling: at least 50 to 100 m2  A variety of choice in the typology: apartment, townhouse, detached house  A variety in the immediate living environment: water, park and hamlet  A choice in either buying or renting  Choice between a detailed concept for a dwelling or a custom designed home fitted in the quality plan (esthetics, living & sustainability) Create an attractive development for 3rd seniors?  Deliberately use the qualities of peace and quiet.  Focus on enjoying free time and the sense of a holiday.  Care and services are not prominently present, but are available and well organized in the background.  Provide in a diversity of choice.  A positive side effect can be the influence of being around people of a similar age and lifestyle. Develop an attractive community center  The community center has a rural, friendly nature


119  Friendly architecture, not a sterile and minimalistic atmosphere which is quickly associated with care and care homes.  Relaxing atmosphere.  The main buildings and higher density housing form a hamlet.  A village square/green with a human scale.  A scale for small groups of people. Shun any association with the elderly    

Use a friendly scale Focusing on recreation and vacation Provide appropriate active elements: sport, play Create space and facilities for guests of all ages

Bring the facilities from the village close to the development  Mobility service (pendel bus)  Virtual supermarket, e.g. Albert Hein  Pagecentrum–(swimming pool/tennis/squash/gymnasium/basketball etc)  Geert Teis Theater What should the development facilitate?    

Private commissioning Joint procurement of services and care Emphasis some people (still) can Not everything will be done by a professional

Provide more than just proficient     

Use of space Natural surroundings and recreation Natural light Ground floor living and sleeping Private garden: Better than a holiday

Recommended facilities in the Community Center  Reception  Bar / Petit restaurant / terrace  Small shop


120  Library / reading room / business reception area  Multipurpose area/s  Space for medical specialists (eg. doctors, physiotherapists)  Small gymnasium  Wellness center  Indoor playground/space for children  Winter garden Recommended facilities outdoors     

Terrace Gazebo Park bench’s (facilitate meeting) Jeu de boule Children’s play facilities

Recommended provision of services  Homecare  Meals services/or dine at the restaurant  Rental service Recommended community responsibility  Private/ Common gardens  Shared responsibility


121

Bibliography Book Anja Machielse (2006). "Sociaal isolement bij ouderen." Geron(2). Aron Bogers Alex Sievers (2004). Ik ben al heel lang bij de tijd Seniorenstad in Nederland. Cora Van Der Kooij (1987). Van oude mensen vroeger en nu. Deventer, Van Loghum Slaterus. D. G. Smith R. J. Goodman (1992). Retirement Facilities, Whitney Library of Design. Gerrit Wolfswinkel Piet Driest (2005). Over wonen van ouderen gesproken. Horstcahier Centrum voor Social Work/ De Horst: 50. Initiefgroep Seniorenstad (2006). "Seniorenstad." 96. Jason Muise Kenton Olson (2007). Face to Face Interviews. V. I. University. Julia Tavares Alvarez (1999). Reflections on an Agequake, United Nations. Mike Kephart Judy Schriener (2010). Building for Boomers. New York, McGraw-Hill. Robert D. Putnam (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York, Simon & Schuster. Stawon (1993). Meer dan oud alleen. Amsterdam. Steinar Kvale (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing, Sage Publications.

Dataset CBS, Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, 2010, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70 115ned&D1=0,3-4&D2=a&D3=a&HD=0811061151&HDR=T,G1&STB=G2

Journal Article A. Machielse R. Hortulanus, L. Meeuwesen (2003). "Sociaal isolement. Een studie over sociale contacten en sociaal isolement in Nederland." Elsevier Overheid. Emiliy K. Snell James R. Knickman (2002). The 2030 problem: caring for aging Baby Boomers. G. G. American College of Healthcare Executives. Grant Thornton (2007). Industry Intelligence Unit - Aged Care, Grant Thornton: 10.


122 Henry G. Jackson (2010). "HR, the Boomer exodus, and preparing for what's next." HRMagazine (October). J. Oldman (2006). Housing Choice for Older People. London, Help the Aged. J.E. Birren P.S. Liebig (2003). "The Andrus Center, A tale of gerontological first." Contemporary Gerontology 10(1): 7-12. Jane Humphreys (2007). "Aging in Place in Upstate New York." Upstate New York Regional Review 2(2). Jill Fellowes (2009). "RVA people in profile." RVA News Monitor(31). M. Tijhuis (1994). Social networks and health. Utrecht, NIVEL. "Reviews of Retirement Communities in Canada Senior Housing." Retirement Review. (URL: http://www.retirementreview.com/retirement/canada.html. Robert Mullins (1998). "Baby boomers lag in preparing funerals, estates, et al." The Business Journal. Stedebouw & Architectuur (2010). "Zorg Infact." Stedebouw & Architectuur 27(8). Sandy O'brian Cousins (2005). Overcoming Ageism in Active Living. Alberta, Alberta Centre for Active Living. Trevor H. Howell (1987). "AVICENNA AND HIS REGIMEN OF OLD AGE." Age and Ageing 16: 58-59. William E. Haleya; Elizabeth Zelinskib (2007). "Progress and Challenges in Graduate Education in Gerontology " Gerontology & Geriatrics Education 27(3): 11-26.

Newspaper Mary Costello (2009). Housing options for later in life. The Age. Melbourne. Richard Louv (2006). For aging boomers, denial is destiny. The San Diego Union-Tribune.

Pamphlet "Ouderenzorg in Nederland, ‘Bij de meesten waart, als een spookbeeld, het woord “tehuis” door de gedachten’." Femke Deen. (2010). 2010, URL: http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/154/artikel/print/6380/Ou derenzorg_in_Nederland.html.

Report Age Uk (2010). Factsheet - Retirement (sheltered) housing. A. UK. Age Uk (2010). "Housing options - Deffernt types of housing to suit your needs."


123 Cabe (Commission and For Architecture and the Built Environment) (2009). Homes for our old age - Independent living by design: 40. De Tweede Kamer, Financiële verantwoordingen over het jaar 1999,(1999) Tweede Kamer der Staten-Generaal. Den Haag En Rogier Goes Ton Van Der Veeken (2010). Kleinschalig wonen in de wijk: een goede bestemming. Aedes-Actiz. Department of Work and Pensions (2009). Building A Society of All Ages: Choices for Older People. Jolanda Fransen Dick Verzijden (2004). Vergrijzing in Nederland Veldkamp. Amsterdam, Rijksvoorlichtingsdienst/Publiek en Communicatie Kenniscentrum Voor Bevolkingsdling En Beleid (2010). Demografische ontwikkelingen Geleen, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid: 33-61. Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, 2010, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70 115ned&D1=0,3-4&D2=a&D3=a&HD=0811061151&HDR=T,G1&STB=G2 Leon Harper, Ada-Helen Bayer Fixing to Stay: A National Survey on Housing and Home Modification Issues. M. G. a. Associates. Washington D.C., AARP Programs/ Applied Gerontology Group. M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction and performance appraisal in a university studio art setting: A multiple perspective. . Ohio, The Ohio State University. Ministerie Van Vrom (2000). Nota Mensen, Wensen, Wonen. Den Haag, Ministerie van VROM: 339. "Ouderen en zorg." Rijksoverheid. (2010). 2010, URL: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderen-en-zorg. S. T. Gerontolgie. Amsterdam, Levensgebeurtenissen in de derde en vierde levensfase en de beleving van woning en woonomgeving.(1999), Vrije Universiteit Amsterdam. Social Cultereel Planbureau (2004). Met zorg gekozen? Den Haag, Ministerie van VROM. Welzijn En Sport Ministerie Van Volksgezondheid (2005). "Ouderenbeleid in het perspectief van de vergrijzing." (Governments vision on policy for the elder in the perspective of aging). M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction and performance appraisal in a university studio art setting: A multiple perspective. . Ohio, The Ohio State University.

Thesis Hatem Touman Abelhamid (2005). Gated Communities: Physical construction or social destruction tool? Université Pierre Mendes France. PhD Research L’Institut d’Urbanisme de Grenoble.


124 Monique Stavenuiter (1993). Verzorgd of zelfstandig. Ouderen en de levensloop in Amsterdam in de tweede helft van de negentiende eeuw. Faculty of Behavioural and Social Sciences. Groningen, University of Groningen: 247.

Webpage "AG Prognosetafel 2010-2060." Actuarieel Genootschap. (2010, 2408-2010). 2010, URL: http://www.ag-ai.nl/view.php?Pagina_Id=333. "Arilla Village." Stockland. (2010, URL: http://www.stockland.com.au/retirement/vic/arilla-village.htm. "Boomer Generation Is in a State of Denial." Robert Samuelson. (2007). 2010, URL: http://www.realclearpolitics.com/articles/2007/01/baby_boomers_are_ selfishly_sil.html. "Een kleinschalige woonvorm opzetten." Vilans. (2010, 07 october 2010, URL: http://vilans6.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Informatiecentrumwonen/(2810)-Participatie,-Zelfredzaamheid-en-Technologie-HoeEen-kleinschalige-woonvorm-opzetten.html. "Gracious retirement living, Crofton, Vancouver Island." Oceanview Retirement Living. (2009, URL: http://www.oceanviewretirement.com/index.html. "Het concept Vilavie nader belicht." www.vilavie.nl. (2008, 20.02.2008, URL: http://www.vilavie.nl/nieuws.php. "Introduction to care homes." Age Uk. (2010, URL: http://www.ageuk.org.uk/home-and-care/care-homes/care-homesintroduction/. "Largest Retirement Communiteis in Florida." Jennifer Gibbons. (2010, URL: http://www.ehow.com/list_6367671_largest-retirementcommunities-florida.html. "Lifestyle Brookfield." Lifestyle Communities. (2010, URL: http://www.lifestylecommunities.com.au/community/index.aspx "Opening seniorenwooncomplex met dorpsfaciliteiten in Vogelenzang." Woonzorg Nederland. (2004, 11 august 2004, URL: http://www.woonzorg.nl/news.php?news_id=91&archive. "Over de LVGO." Lvgo. (2005, URL: http://www.lvgo.nl/index.php?page=lvgo. "Plenty Valley Village." Stockland. (2010, URL: http://www.stockland.com.au/retirement/vic/plenty-valleyvillage_about-plenty-valley-village.htm. "Psychological Disorders in the Elderly." Livestrong. (2009, 18-112009). 2010, URL: http://www.livestrong.com/article/5951psychological-disorders-elderly/. "The future of retirement living - exciting or frightening?", Cam Ansell. (2010,


125 URL: http://www.rva.com.au/Feature-Story/Grant-ThorntonDec10/Grant-Thornton-Dec10.html. The Almshouse Association(2010) "Read all about the association.". 2010, URL: http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=a rticle&id=86&Itemid=54. The Almshouse Association(2010) "What are Almshouses?", URL: http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=a rticle&id=87&Itemid=55. "Research at the Andrus Gerontology Center." Usc Ethel Percy Andrus Gerontolgoy Center. (2010). 2010, URL: http://www.usc.edu/dept/gero/research.shtml. "Resort Zonnestaal." Zonnestraal. (URL: http://www.zonnestraal.org/index.php?page=603. "Welcome to Rylands." Rylands. (2008, URL: http://www.rylands.com.au/index.htm. "What is Cohousing." Cohousing Association of the United States. (2010, URL: http://www.cohousing.org/what_is_cohousing. "What is Gerontology? Geriatrics?", A.G.H.E. (2001). 2010, URL: http://www.careersinaging.com/careersinaging/what.html. "What is Geriatrics?", AGS. (2009). 2010, URL: http://www.healthinaging.org/public_education/what_is_geriatrics.php . "Verschil in levensverwachting mannen en vrouwen wordt kleiner." Eurostat Cbs. (2010). 2010, URL: http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2010/20103036-wm.htm. "Vesteda Resort Zonnestraal." Vesteda. (URL: http://www.vesteda.com/nl/project/vesteda-resort-zonnestraal.aspx.


126

Appendices

A. Terminology and abbreviations B. Design Brief C. Interview protocols Interview housing specialist Interview project developer Interview housing and care specialist D. Focus group Focus group organization Focus group guide Focus group data E. Transcripts Interview housing specialist Interview project developer Interview housing and care specialist Interview retirement village residents


127 A. Terminology and abbreviations Active adult – Refers to communities that are agerestricted, usually offering features, amenities, and socializing opportunities for residents age 55+ Aging in place – The term that refers to the ability for person of any age to live in a home or for the same persons to be able to live in a home from shown they are young until they are old. Baby boomers – The term in common usage for the generation of people born between 1946 and 1964. Dis-satisfier – This term is used to describe the things that are a matter of course, and are the minimum requirements for a retirement community. Domotica - Domotics is a contraction of the words domus (Latin for house) and robotics (automation). Domotics is the combination of technology and services for improved living in the areas of safety, comfort and technical management. Domotics home - A Domotics home is a 'smart home' which also takes account of the advancing years of its occupier. Gen X or Generation X – The generation following the baby boomers 1960s and 1970s Household – A residential unit and its occupants. Can be one person living there or multiple. Intergenerational – Not restricted to members of one generation or age group.


128 Pagedal – Pagedal is the name of a sports, recreation and events center in northeast- Groningen. Pagediep – This is the name of a creek and of a new development zone in northeast-Groningen Retirement community – The term in this research is used as a broad term that covers many varieties of housing for retirees and seniors – especially designed or geared for people who are above the age of 55. Satisfier – This term refers to the desires, wishes, needs and expectations of someone, the reasons for people to move to a retirement community. Senior – Thought to be a kinder, gentler word than elderly or old person. In this research we refer to people aged older than 55 years of age. SIR-55 – A foundation founded in 1988. The target group is defined as ‘Mediors’. The foundation encourages private collective development of housing which are built for seniors according to the wishes of the participants. Social security - Primarily a social insurance program providing social protection, or protection against socially recognized conditions, including poverty, old age, disability, unemployment and others Third age (3rd age) – This is a catergorie of ‘pensioners’ or ‘late lifers’. This generation of retired people ends itself in a position of greater potential agency. In place of disengagement and structured dependency, retirement now offers the opportunity to develop a distinct and personally fulfilling lifestyle unconnected with the contingencies of working life: a new third age. (Laslett 1989) WOZOWO - Woon zorg complex (residential care complex)


129


B. Design Brief – Pagedal Care

Brief description Enjoyable living @ Pagediepdal is a modern Dutch form of a retirement community. It will be a place where seniors can spend and enjoyable part of their lives. The vision is to create an innovative and enjoyable future for seniors 55+.

The place to meet The importance of the center is to provide the facility for the main meeting facility. It will be a central location where people enjoy the social club life, there will be a restaurant, and this will be the place that gives identity to the community.

Different forms of living and living environment There will be four different types of living environments, and four forms of living.

Living Environments    

Lakeside Park Orchid The Core

Each living environment will have its own characteristics and advantages. Every living environment will be attractive for the mobile senior, and the townhouses will be particularly attractive for those that want to enjoy living close to the central facilities. The living environment will be developed is such a way as to provide it these qualities. For example if you envisage the park environment, the qualities will be a green and open environment with space a views over the open field, while the core environment will have a much more closed and have a compact feel.

Forms of Living    

Apartment Townhouse Patio Villa or bungalow

The different forms of living will provide in various attractive forms and sizes, as to accommodate a broader target group of seniors. Many dwellings will have a direct contact with the garden; others will have a balcony while others will have both.

131

Diversity The seniors of today are no homogeny target group. A diverse variety of needs encourages the design program s to be varied, to meet these wishes. In a survey ‘Seniorenstad 2004”, there was a strong desire from the 55-plussers for the small scale. This encourages for the development of smaller enclosed areas. Diversity is the power of the concept and a varied design program should meet these wishes. There will be an assortment of different types of dwellings in the different living environments as well as the provision for private commissioning, and group initiatives in the project.

Parking There will be a provision for parking cars will depend on the living environment. There will be different options, parking on your own property, a central parking facility close to the dwellings or the central parking facility close to the center.

Gardens It is important to provide in the maintenance of a private garden if wished. The gardens will be designed in such a way that the people living there can choose to maintain it themselves or to let it be done, either by a neighbor or by a professional.

Social security It is of great importance to facilitate in social security. This can be assisted by providing well lit streets and paths, as well as the friendly design for the dwellings and buildings in relation to each other.

Price segments Based on Nepron, there will be a variety in the price of the units. At the moment a subdivision is envisaged of 30% expensive, 40% semi-expensive, 15% standard & 15% social (cheap)


132 Community Centre & Apartments (m2) The community center will be an ensemble of facilities and dwelling. The program does not necessarily need to be produced in one building mass. The form it takes will be most probably in one or two building masses. Community Centre

2335m2

Stage 1

625m2

         

100 150 25 35 35 75 40 40 60 65

Foyer & thoroughfares Small restaurant/Bar Library/Multimedia Arts and crafts room Games room Multifunctional room Sanitary facilities Kitchen Logistics & Storage Winter garden

Stage 2

450m2

       

50 35 75 70 50 40 100 30

Foyer & thoroughfares Arts and crafts room Multifunctional room Practice space for health professionals Office & Meeting space Sanitary facilities Wellness facility Gymnasium

Apartments

1260m2

   

200 480 400 180

Thoroughfare 6x Large apartment 80m2 8x Medium apartment 50m2 6x Small apartment 30m2


133 C. Interview protocols

Interview protocol Bonne van de Kooi Bonne van de Kooi (adviseur / procesmanager) KAW architecten en adviseurs Postbus [email protected]

1527,

9701

BM

Groningen

M (06) 55 74 85 88 www.kaw.nl 8 December 2010, 11.30 -12.30 Vragen van te voren: Heeft u er bezwaar tegen als ik een voice recorder gebruik zo dat ik ons gesprek nog is na kan luisteren voor mijn onderzoek.

Achtergrond en aanleiding Mijn naam is Jim van Oord, ik ben in Australië opgegroeid en ik volg de opleiding Bouwkunde aan de TU Delft. Ik ben momenteel aan het afstuderen als Architect. Volgens VNO- NCW Noord is zorg een aanjager voor vele innovaties bij marktpartijen, en heeft alles in zich om als succesvol exportproduct de noordelijke economie verder te versterken. Het beleid is er op gericht dat mensen langer thuis wonen, dat specifieke eisen aan de infrastructuur, woonconcepten en voorziening stelt. Mijn keuze is uitgegaan om een onderzoek en ontwerp te doen naar een kleinschalig ‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’ als innovatieve woonconcept. Afstudeer project en achtergrond

Ten eerste ben ik aan de slag gegaan om beter te begrijpen: wat het betekent om ouder te worden, de beperkingen maar ook het huidig aanbod op het gebied van wonen. Ik heb ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die het pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste tekortkomingen van het huidige woning aanbod is dat het niet voldoende aansluit op de behoeften van de 55 plussers van nu en de toekomst.


134 De locatie gekozen voor het onderzoek en ontwerp is in de ontwikkelzone ‘Het Pagediep’, een locatie in Noord Oost Groningen. Social maatschappelijk ontwikkeling Nederland 

toenemende vergrijzing



relatief vermogende generatie gaat met pensioen



toenemende schaarste aan zorgdienstverleners



meest voorkomende ouderdoms- en volksziekten zijn in de toekomst psychisch van aard

Doelgroep 50 plussers die bewust nadenken over hun toekomst, die graag een tweede recreatieve woning willen en overwegen na hun werkzame leven te rentenieren in de rust en ruimte van Noord Nederland.

Met het concept Pagedal Care wil ik onderzoeken hoe op een innovatieve wijze een architectonische aanvulling geven kan worden aan de bekende toekomstig problemen in de zorg:  die vernieuwend is en aansprekend is voor de doelgroep  waarin duurzaamheid en kostenefficiëntie worden gecombineerd  die zich gedraagt als “welkome gast” in het landschap Hoe ben ik bij u gekomen? Ik heb via een klasgenoot Leonie Korting heb ik uw naam gekregen als iemand die veel weet over huisvesting, en in bijzondere in de provincie Groningen. Ik heb begrepen dat u ook in bijzonder een bijdrage wil leveren aan de woon en leef geluk! Vorm van interview Het is mijn bedoeling om een semi gestructureerd interview met u af te nemen. Doelstelling van het interview  Meer weten over de Groningens bevolking en huisvesting.  Een blik ontvangen over u ideeën wat het juiste manier huisvesten van senioren is in Noord-Nederland.  U gedachte over het bouwen van een senioren-dorp in de regio van Stadskanaal


135


136

Themas Volkshuisvester Ik heb vernomen dat u ruim ervaring heb als volkshuisvester. Zou u hier kort wat over kunnen vertellen. Verbeteren van woon- en leefomstandigheden helpt mensen zichzelf te helpen Dit is een zin die ik las over u als volkshuisvester.  Kunt u hier wat meer over vertellen, ook met behulp van wat voorbeelden. Als volkshuisvester heeft u met zowel het fysieke als het sociale deel van huisvesten van doen.  Wat zijn de aspecten die zo belangrijk zijn. Naar een classificatie van bejaarden Je merkt dat er een verschuiving plaats vindt in de maatschappij. Wat voorheen gezien of in ieder geval behandeld werd als een homogeen groep ‘ouderen’ wordt nu gezien als een grijze golf met een sterke heterogene structuur. Van uit het ontwikkel en ontwerp oogpunt is tot nu toe vaak gebruik gemaakt van het een top down behandeling voor het huisvesten, m.a.w. van uit beleid ontwikkelt.  Wat is u visie hier over voor de toekomst? Is het zo dat de ontwikkelaars en de overheid weten wat het beste is voor de doelgroep of zou een bottom up aanpak beter zijn.  Zijn de woningen die nu gebouwd worden werkelijk gespitst op de wensen van de verschillende bewoners? Vereenzaming Volgens onderzoek blijkt dat in Nederland de grootste probleem in de gezondheids zorg ‘depressie’ zou worden. Veel van deze depressie zal bij ouderen voorkomen door dat ze geïsoleerd raken in de maatschappij. Mensen willen vaak niet naar een bejaardenhuis en op het moment dat het moet zijn ze meestal niet meer instaat om een sociaal netwerk weer op te bouwen. Terwijl de overheid de ‘levens bestendig’ wonen stimuleren, zijn ze eigenlijk een ander probleem aan het creëren? Is het aanpassen van woningen werkelijk de juiste richting gezien uit onderzoek blijkt dat helemaal niet zo veel aan hun oude huis of vertrouwde omgeving gehecht zijn?  Hoe denkt u hierover?


137


138 Combinatie van Wonen en Zorg Er zal altijd behoefte zijn aan zorg voor mensen die ook toezicht nodig hebben, en helemaal niet voor hen zelf kunnen zorgen. In de laatste jaren zijn er ontwikkelingen geweest met woongroepen (gezamenlijk zorg inkopen) en wozozo enz. De verplaatsing van zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zelf geloof niet dat er één aanpak of oplossing is, maar wat zijn u gedachte over de volgende onderwerpen wat betreft de 3e generatie?  De 3e generatie wil vaak niet aan oud worden denken (vooral de boomers), zijn deze vormen van wonen aantrekkelijk genoeg? Zijn er werkelijk aantrekkelijke alternatieven voor de 3e generatie?  Hoe gehecht zijn mensen aan hun huis en omgeving?  Willen ouderen die normaal gesproken in een rijtjes woning of 2onder1 kap woning naar zon WOZOZO of een dergelijke complex verhuizen? Toekomst? Seniorensteden of dorpen? Hoe kijkt u tegen de ontwikkelingen van seniorensteden of dorpen aan. Er zijn een aantal serieuze onderzoeken gedaan in Nederland naar het bouwen van een seniorenstad, waarbij Alex Sievers van INBO de initiatief nemers was.  Bent u bekend met deze vormen van wonen bijv. Sun City?  Zou zon initiatief een belangrijke rol in gezondheid en welzijn kunnen spelen in de toekomst voor ouderen?  Uit onderzoek blijkt dat mensen, in het algemeen blijer zijn als ze met mensen zijn van hun eigen leeftijd en leefstijl. Wat zijn u gedachten hierover? Groningen Vanuit onderzoek en een strategisch advies van VNO NCW Noord en de Stec Groep blijkt dat er kansen zijn in de zorgeconomie in Noord Nederland. Ik begrijp dat u ook heel veel van de regio van Groningen en Noord oost Nederland weet.  Hoe zouden de bevonden toekomstig problemen in de zorg in Noord Nederland opgelost kunnen worden door middel van innovatieve architectonische oplossingen?  Zou een kleinschalig ‘retirement community’(m.a.w. diverse verzameling van woon vormen, met centrale voorzieningen en met mogelijkheden voor service en zorg indien gewenst op termijn) een goed initiatief zijn in Oost-Groningen? Groningers  U kent de Groningens bevolking veel beter dan mij. Zou u wat meer hierover kunnen vertellen?  Is het verhuis gedrag van Groningers anders dan dat van de rest van Nederland?


139 Vorm van wonen Het is duidelijk dat er maar een zeer beperkt aanbod is voor ouderen huisvesting. De meeste Nederlanders verhuizen op latere leeftijd als het moet, en alleen omdat het een noodzaak is. Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Vaak wordt er beredeneerd vanuit het oogpunt wat mensen allemaal niet kunnen.  Nederlanders hebben in feite geen referentie kader wat betreft huisvesting voor actieve senioren. De actieve senioren van nu en de komende jaren zijn ook vooruit strevend (baby boomer’s). Hoe denkt u over een nieuw type woning die geen associatie heeft met ‘oud’ worden?  Moeten ontwerpers en ontwikkelaren ouderen stimuleren om langer trappen te lopen, met de gedachte dat er op termijn een woon lift zou kunnen komen… Tot slot Zijn er nog andere zaken onbelicht gebleven wat u graag aan mijn zou willen delen?


140

Interview protocol Alex Sievers Alex Sievers , INBO Geeresteinselaan 57, Postbus 57, 3930EB Woudenberg [email protected] (033)286 81 50 25 November 2010, 15.30 – 17.00 Heeft u er bezwaar tegen als ik een voice recorder gebruik zo dat ik ons gesprek nog is na kan luisteren voor mijn onderzoek.

Achtergrond Mijn naam is Jim van Oord, ik ben in Australië opgegroeid en ik volg de opleiding Bouwkunde aan de TU Delft. Ik ben momenteel aan het afstuderen als Architect. Mijn keuze is uitgegaan om een onderzoek en ontwerp te doen naar een kleinschalig ‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’. Ten eerste ben ik aan de slag gegaan om beter te begrijpen: wat het betekent om ouder te worden, de beperkingen maar ook het huidig aanbod op het gebied van wonen. Ik heb ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die de pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste tekortkomingen van het huidige woning aanbod is dat het niet voldoende aansluit op de behoeften van de 55 plussers van nu en de toekomst. De locatie gekozen voor het onderzoek en ontwerp is in de ontwikkelzone ‘Het Pagediep’, een locatie in Noord Oost Groningen. Hoe ben ik bij u gekomen? Gedurende mijn zoektocht naar relevant informatie op dit gebied ben ik literatuur tegen gekomen op het gebied van ontwikkelen en realiseren van een ‘senioren stad’ in Nederland. Ik las onder andere, ‘Ik ben al heel lang bij de tijd’, ‘Seniorenstad een eigenzinnig dorp’, ‘Vilavie magazine’ en ‘De stad een buffet’. Mijn eigen visie op het faciliteren van en aanbod voor de gepensioneerde, mede gegrond op mijn Australische achtergrond, werd aan velen kanten bevestigd. Ik ben door het lezen ook ontzettend enthousiast geworden voor het verder onderzoeken en ontwikkelen van een dergelijk concept in een wat kleinere omvang.


141 Graag wil in mijn interview met u wat meer hier over leren, en verder ontdekken waarom een aantal standpunten ingenomen zijn bij het ‘Vilavie’concept. Vorm van interview Het is mijn bedoeling om een semi gestructureerd interview met u af te nemen. De volgende thema’s zou ik met u willen bespreken:

Themas Locatie Zou u wat meer over de keuze voor een locatie kunnen vertellen. Ik zou graag wat meer willen weten over de keuze tussen:  Stedelijk, landelijk of een tussenvorm?  Rekent u op aantrekkingskracht vanuit het hele land of regionaal? Project: Integrale regionale visie Noord Oost Groningen  Omdat mijn project gelegen is in Noord Oost Groningen zou ik graag wat meer willen weten over de regionale visie op Vergrijzing. Steek woorden Stad of landelijk, doel groep, regionaal of landelijk, geschiedenis, indentiteit, Stec groep, kansen

Schaal In de meeste studies en ontwikkelingen omtrent een ‘Senioren Stad’ is uitgegaan van een omvang va tussen de 2000 en 4000 woningen. Er wordt echter een kleinere variant genoemd van een Vilavie Small met een omvang van ca. 250 woningen, wat vergelijkbaar zou zijn met de Dolce Vita Project in America waarbij het community gevoel aanwijzing is en mensen bij elkaar betrokken zijn.  Zou u wat meer kunnen vertellen over de Vilavie Small varianten?  Ik ben mij ervan bewust dat haalbaarheid een belangrijke rol speelt, wat denk u van de mogelijkheid van het ontwikkelen van een Vilavie Extra Small met bijvoorbeeld de omvang van een woongroep?


142 Steek woorden Integratie met de stad of woonwijken, schaal niveau, omvang van voorzieningen, woongroep, Dolce Vita

Doelgroep Leeftijdsgrens Uit de verschillende documenten blijkt dat het heel wenselijk is om een leeftijds grens te hanteren van 55+ vooral in het begin.  Is er een nieuwe huisvestingswet gekomen die het eenvoudig maakt om doelgroepen uit te sluiten?  Vaak zijn de ruimtelijke behoeftes van ‘empty nesters’ de zelfde als die van starters, zou dit te combineren zijn? Steek woorden Sociaal cohesie, eigen leeftijd, toekomst veroudering?, huisvestingswet, mono groep, diversiteit

Kinderen Het bezoek van eigen kinderen en vooral kleinkinderen was in de enquête van INBO bij 57% zeer welkom. De doelgroep van 70+ was hier vooral in geïnteresseerd. Er is zelfs sprake van faciliteiten voor de kinderen.  Wordt er zelfs gedacht aan kinderdag verblijven, of meer faciliteiten voor de kinderen zoals speeltuinen?  Hoe ga je om met de mensen die absoluut geen kinderen willen zien of horen om? Steek woorden Kinderen, overlast, lawaai, voorzieningen voor kinderen, leeftijds diversiteit, leven, activiteit

Vrijwilligerswerk/ Resource Wat voor kansen liggen er om de resources kennis en ervaring te gebruiken en hoe word hierover na gedacht. Steek woorden Organisatie, dorp bestuur, betrokkenheid, economische problemen, vergrijzing, kennis & ervaring

Wonen


143 Het is duidelijk dat er maar een zeer beperkt aanbod is voor ouderen huisvesting. De meeste Nederlanders verhuizen op latere leeftijd als het moet, en alleen omdat het een noodzaak is. Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Uit u onderzoek is gebleken dat de voorkeur uitgaat naar gelijkvloerse woningen 21%, en ten tweede naar senioren woningen (17,5%) enz.  Nederlanders hebben in feite geen referentie kader wat betreft huisvesting voor actieve senioren. De actieve senioren van nu en de komende jaren zijn ook vooruit strevend (baby boomer’s). Hoe denkt u over een nieuw type woning die geen associatie heeft met ‘oud’ worden? Voorzieningen & Zorg Wat betreft de huidige doelgroep is het belangrijk om de voordelen, activiteiten en voorzieningen e.d. te verkopen en te zorgen dat de zorgkant een goede invulling heeft.  In hoeverre is Vilavie levensloopbestendig? Met andere woorden zullen er op termijn faciliteiten komen voor mensen die intensieve zorg nodig hebben?  Wat voorzieningen betreft is het golf cultuur in Nederland heel anders dan in America, de vraag hierna in de enquête was ook minimaal. Zijn er andere grote verschillen waar veel van geleerd is op het gebied van voorzieningen? Steek woorden Levensloop bestendig, verpleeg faciliteiten, voorzieningen, golf, alternatieven, fietsen, wandelen

Nederlandse markt  Kosten van preventie wegen uiteindelijk op tegen de kosten van ondersteuning en zorg  Verdeling woningen 30% duur, 40% middelduur, 15% betaalbaar, 15% goedkoop 60% grondgebonden, 35% appartementen, 5% recreatie (marketing & voorzieningen)

Extra vraag Sun City – Noord Oost polder Anderzijds is het zozeer op vermaak en leisure gericht dat men zich af kan vragen of deze eeuwig glimlachende gebronsde vijfenzestigplusser nog enige actieve rol in het


144 maatschappelijk leven wordt toegekend. Het heeft er alle schijn van dat de ouderen uit het paardendorp of Sun City in de Noordoostpolder eigenlijk zijn afgeschreven. Van hen wordt niets meer verwacht. Gevraagd wordt hun ook niet veel. In plaats daarvan worden marketingcampagnes ontwikkeld om dit soort tamelijk extreme voorstellen aan de man te brengen. Bij deze voorstelling van zaken worden intussen vraagstekens geplaatst, bijvoorbeeld door Frits de Lange in zijn: De armoede van het zwitserlevengevoel. Pleidooi voor beter ouder worden.37 Een zwitserleven is het ideaal voor levenslustige pensionado’s die na hun zestigste nog een leuke tijd willen hebben. Na een leven lang hard werken komt het Grote, Grijze Genieten. Reizen, eten en drinken, uitgaan, jezelf verwennen – het pensioen voor de babyboomgeneratie lijkt een hedonistisch belevenisparadijs. In een tijd waarin steeds minder mensen in de hemel geloven, wensen zij zich de eeuwige gelukzaligheid nu. Ouderen willen in hun Derde Leeftijd graag onbekommerd de kroon op hun leven zetten. Maar worden we van het zwitserlevengevoel werkelijk gelukkig? In dit essay wordt de strijd aangebonden met het Grijze Genieten. Niet alleen is een zwitserleven voor weinigen weggelegd, het deugt ook niet als ideaal. Behalve onbetaalbaar is het ouderwets, onrealistisch, onrechtvaardig, kortzichtig en oervervelend. Een leuke oude dag is nog niet per definitie een goede oude dag. Is alleen een mooi leven een zinvol leven (geweest)?


145

Interview protocol Cor Wagenaar Cor Wagenaar , TU Delft December 2010, Tijd onbekend Vragen van te voren: Heeft u er bezwaar tegen als ik een voice recorder gebruik zo dat ik ons gesprek nog is na kan luisteren voor mijn onderzoek.

Achtergrond Mijn naam is Jim van Oord, ik ben in Australië opgegroeid en ik volg de opleiding Bouwkunde aan de TU Delft. Ik ben momenteel aan het afstuderen als Architect. Mijn keuze is uitgegaan om een onderzoek en ontwerp te doen naar een kleinschalig ‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’. Afstudeer project en achtergrond

Ten eerste ben ik aan de slag gegaan om beter te begrijpen: wat het betekent om ouder te worden, de beperkingen maar ook het huidig aanbod op het gebied van wonen. Ik heb ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die de pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste tekortkomingen van het huidige woning aanbod is dat het niet voldoende aansluit op de behoeften van de 55 plussers van nu en de toekomst. De locatie gekozen voor het onderzoek en ontwerp is in de ontwikkelzone ‘Het Pagediep’, een locatie in Noord Oost Groningen. Social maatschappelijk ontwikkeling Nederland toenemende vergrijzing relatief vermogende generatie gaat met pensioen toenemende schaarste aan zorgdienstverleners meest voorkomende ouderdoms- en volksziekten zijn in de toekomst psychisch van aard

Doelgroep


146 50 plussers die bewust nadenken over hun toekomst, die graag een tweede recreatieve woning willen en overwegen na hun werkzame leven te rentenieren in de rust en ruimte van Noord Nederland

Met het concept Pagedal Care will ik onderzoeken hoe op een innovatieve wijze een architectonische aanvulling geven kan worden aan de bekende toekomstig problemen in de zorg:

 die vernieuwend is en aansprekend is voor de doelgroep  waarin duurzaamheid en kostenefficiëntie worden gecombineerd  die zich gedraagt als “welkome gast” in het landschap Hoe ben ik bij u gekomen? Naast dat ik aanbevolen ben door zowel Robert Notrott als John Heintz heb ik u boek gelezen ‘De architectuur van de ouderen huisvesting’ Mijn eigen visie op het faciliteren van en aanbod voor de gepensioneerde, mede gegrond op mijn Australische achtergrond, word kort genoemd in het laatste hoofdstuk van jou boek in verband met het mogelijk ontwikkelen van een seniorenstad. Het is fascinerend om te lezen en te leren begrijpen hoe het huisvesting voor ouderen ontstaan is en de ontwikkeling die het mee heeft gebracht in Nederland. Graag wil in mijn interview leren wat jij gelooft de juiste manier is om te bouwen en ontwikkelen voor de toekomst in Nederland. Vorm van interview Het is mijn bedoeling om een semi gestructureerd interview met u af te nemen.


147

Themas Naar een classificatie van bejaarden Je merkt dat er een verschuiving plaats vindt in de maatschappij. Wat voorheen gezien of in ieder geval behandeld werd als een homogeen groep ‘ouderen’ wordt nu gezien als een grijze golf met een sterke heterogene structuur. Van uit het ontwikkel en ontwerp oogpunt is tot nu toe vaak gebruik gemaakt van het een top down behandeling voor het huisvesten, m.a.w. van uit beleid ontwikkelt.  Wat is u visie hier over voor de toekomst? Is het zo dat de ontwikkelaars en de overheid weten wat het beste is voor de doelgroep of zou een bottom up aanpak beter zijn. Antwoord:  Zijn de woningen die nu gebouwd worden werkelijk gespitst op de wensen van de verschillende bewoners? Antwoord:

Combinatie van Wonen en Zorg Er zal altijd behoefte zijn aan zorg voor mensen die ook toezicht nodig hebben, en helemaal niet voor hen zelf kunnen zorgen. In de laatste jaren zijn er ontwikkelingen geweest met woongroepen (gezamenlijk zorg inkopen) en wozozo enz. De verplaatsing van zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zelf geloof niet dat er één aanpak of oplossing is, maar wat zijn u gedachte over de volgende onderwerpen wat betreft de 3e generatie?  De 3e generatie wil vaak niet aan oud worden denken (vooral de boomers), zijn deze vormen van wonen aantrekkelijk genoeg?  Is er genoeg dynamiek in vernieuwing bij woongroepen(dat jongere 55+ bewoners erbij komen?)  Willen ouderen die normaal gesproken in een rijtjes woning of 2onder1 kap woning naar zon WOZOZO of een dergelijke complex verhuizen? Antwoord:

Vereenzaming


148 Volgens onderzoek blijkt dat in Nederland de grootste probleem in de gezondheids zorg ‘depressie’ zou worden. Veel van deze depressie zal bij ouderen voorkomen door dat ze geïsoleerd raken in de maatschappij. Mensen willen vaak niet naar een bejaardenhuis en op het moment dat het moet zijn ze meestal niet meer instaat om een sociaal netwerk weer op te bouwen. Terwijl de overheid de ‘levens bestendig’ wonen stimuleren, zijn ze eigenlijk een ander probleem aan het creëren? Is het aanpassen van woningen werkelijk de juiste richting gezien uit onderzoek blijkt dat helemaal niet zo veel aan hun oude huis of vertrouwde omgeving gehecht zijn?  Hoe denkt u hierover?  Hoe gehecht zijn mensen aan hun huis en omgeving?  Zijn er werkelijk aantrekkelijke alternatieven voor de 3e generatie? Antwoord:

Pensioen met 65 ouderwets? U schrijft er over dat levensstijl belangrijker is dan leeftijd. Vanuit beleid is 65 vaak de pensioen grens waar men het over heeft. Begin 1900 was de gemiddelde levensverwachting dicht bij de 65 terwijl het alleen maar ouder wordt en over een aantal jaar wordt verwacht dat we richting de 90 gaan.  Zijn er momenteel kansen die blijven liggen? Om in oudere huisvesting ook voldoende ruimte te bieden zodat men zich kan ontplooien, en waar men zelfs nog deel tijd kan werken?  Hoe denk u hierover? Antwoord: Toekomst? Seniorensteden? In u boek was u standpunt betreffend een ‘Seniorenstad’ niet heel erg positief. “afgeschrijven van de maatschappij”.  Bent u ooit naar zon stad als ‘Sun City’ geweest, en wat waren u ervaringen? Antwoord:  Ook al zou een stad van 40.000 of zelfs 80.000 nooit haalbaar zijn, zou een vertaling ervan naar de Nederlandse schaal haalbaar zijn?  Zou zon initiatief een belangrijke rol in gezondheid en welzijn kunnen spelen in de toekomst voor ouderen?


149  Uit onderzoek blijkt dat mensen, in het algemeen blijer zijn als ze met mensen zijn van hun eigen leeftijd en leefstijl. Wat zijn u gedachten hierover? Antwoord: Groningen Vanuit onderzoek en een strategisch advies van VNO NCW Noord en de Stec Groep blijkt dat er kansen zijn in de zorgeconomie in Noord Nederland. Ik begrijp dat u ook heel veel van de regio van Groningen en Noord oost Nederland weet.  Hoe zouden de bevonden toekomstig problemen in de zorg in Noord Nederland opgelost kunnen worden door middel van innovative architectonische oplossingen?  Wat zijn volgens u de kansen voor ontwerpers en ontwikkelaren. Waar moeten ze zich op richten?  Zou een kleinschalig ‘retirement community’(m.a.w. diverse verzameling van woon vormen, met centrale voorzieningen en met mogelijkheden voor service en zorg indien gewenst op termijn) een goed initiatief zijn? Antwoord: Doelgroep Als wij denken aan een doelgroep van de 3e generatie, hoe denken deze mensen vaak over de volgende onderwerpen. Kinderen Mensen van de 3e generatie, zijn in het algemeen empty nesters, ze naderen het eind van hun actieve carrière. Willen ze nog met kinderen van doen hebben? Hoe kijken ze tegen het bezoek van kinderen/ kleinkinderen bij de plek waar ze wonen?  Wordt er veel gedacht aan faciliteiten voor de kinderen zoals speeltuinen en ruimte om te spelen als ze bezoek komen(ongeacht de ontwikkeling)?  Hoe ga je om met de mensen die absoluut geen kinderen willen zien of horen om? Steek woorden Kinderen, overlast, lawaai, voorzieningen voor kinderen, leeftijds diversiteit, leven, activiteit

Vrijwilligerswerk/ Resource Wat voor kansen liggen er om de resources kennis en ervaring te gebruiken en hoe word hierover na gedacht. Steek woorden Organisatie, dorp bestuur, betrokkenheid, economische problemen, vergrijzing, kennis & ervaring


150

Wonen Het is duidelijk dat er maar een zeer beperkt aanbod is voor ouderen huisvesting. De meeste Nederlanders verhuizen op latere leeftijd als het moet, en alleen omdat het een noodzaak is. Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Vaak wordt er beredeneerd vanuit het oogpunt wat mensen allemaal niet kunnen.  Moeten ontwerpers en ontwikkelaren ouderen stimuleren om langer trappen te lopen, met de gedachte dat er op termijn een woon lift zou kunnen komen…  Hoe denkt u hierover? Antwoord:  Nederlanders hebben in feite geen referentie kader wat betreft huisvesting voor actieve senioren. De actieve senioren van nu en de komende jaren zijn ook vooruit strevend (baby boomer’s). Hoe denkt u over een nieuw type woning die geen associatie heeft met ‘oud’ worden? Antwoord: Vergrijzing en andere zaken… U bent iemand die al jaren zich bezig houdt in de zorg voor ouderen en ook heel veel kennis hiervan heb.  Waar gaan wij heen in Nederland en op welke wijze zou u de vergrijzings uitdaging willen aanpakken.  Zijn er nog andere zaken onbelicht gebleven wat u graag aan mijn zou willen delen?


151 Focus Group

Seniors Pagedal Aim: What are the satisfiers and dis-satisfiers for de target group in regard to housing for the third age seniors? The aim of a focus group is to stimulate discussion between the participants; through this interaction the views of the group should be clear. Once they're in the group, encourage not only direct answers but afterthoughts that might bring out their true feelings. An informal playfulness often brings out the deepest thoughts and opinions on the topic, so keep it light and fun. Context: Pagedal, a safe, informal atmosphere where they can talk together. Deelnemers:

Intended program Arrival, introduction & Explanation

1300-1315

1st round – Tasks & Questions

1315-1400

Coffees break 2nd round – Discussion & Conclusions

1400-1415 1415-1500

Arrival, Explanation & Introduction Location: The Batenborg Time: 1300-1315  Welcome and explanation of the purpose of the focus group  Start by telling who you are, where you originally come from.  1st round – Tasks, will involve a number of activities in which to activate the participants.  2nd round – Informal discussion about the topics.

1st round – Tasks & Questions


152 Location: Meeting room Time: 1945-2030  Please tell us in number sentences the type of dwelling you live in currently, if you think or have plans about your future?

What are your views on living in a Retirement Community?  Write on a piece of paper what you think of the idea of living in a community with people of your own age.  Advantages  Disadvantages  Hand the piece of paper in. Imagine if: A Retirement Community would become a reality… What are the things that you find important or interesting?  Using the Post-it notes write up different things: o aspects, qualities, facilities, wishes, types of things etc. That you find important or interesting.  Write you first name on the bottom of each note. Devide them up into Categories  Look at the Post-it notes and place them into various categories together Coffee break Location: Meeting room Time: 1400-1415

2nd round – discussion & conclusion Location: Meeting room Time: 1415-1500 Discussion


153 Dissatisfiers – De vanzelfsprekende Zaken die vanzelfsprekend worden geacht en tot ontevredenheid leiden als ze ontbreken, worden wel ‘dissatisfiers’ genoemd. Voor customer service zijn wachttijd en professionaliteit belangrijke dissatisfiers. De wachttijd dient binnen acceptabele normen te liggen en van de medewerkers wordt respect, beleefdheid, service gerichtheid en inlevingsvermogen verwacht. Satisfiers Jou verlangens, de voordelen (Desire) Zaken die leiden tot klanttevredenheid zijn de zogenaamde ‘satisfiers’. Accuraatheid, het juiste antwoord krijgen, en het liefst in één keer, is een satisfyer. In één keer worden geholpen, zonder te worden teruggebeld, zonder te worden doorverbonden, leidt tot grote klanttevredenheid.

Everyone gets 15 red and 15 white  Using the stickers determined which aspects are the most important for you.  White: Satisfiers  Red: Dissatisfiers

Talk about the results  Discuss the different aspects (conversation with each other not with us)

Reflection Final questions  Can everyone reflect on the evening, and tell what they found interesting and if they will be thinking more about the future. What are your views on living in a Retirement Community?  Write on a piece of paper what you think of the idea of living in a Pagedal Care  Two Advantages  Two Disadvantages Thank you Thank the guest for coming and participating.


154 LIST A – If required (focus group) Steekwoorden voor de Post-it activiteit Verhuisreden     

meer te genieten van het leven vanwege gezondheid om dichter bij kinderen te wonen vanwege sociale contacten anders

Vrijwilligerswerk in Pagedal Care naar interesse in wonen in Pagedal Care       

ja graag, op allerlei vlakken ja, in het vormgeven aan verbondenheid ja, in het bestuur van verenigingen e.d. ja, in het beheer ja, in vormgeven openbare ruimte ja, in het bestuur van de stad of wijk nee

zet u zich in als vrijwilliger?           

ja, in de zorg of welzijn ja, bij de organisatie van activiteiten ja, in een kerkgenootschap ja, in de mantelzorg ja, in een sportvereniging ja, in een hobbyvereniging ja, bestuurlijk werk voor wijkvereniging ja, in de politiek ja, in andere vrijwilligersorganisatie niet meer, gezondheidstoestand laat het niet to nee, en ook niet (meer) van plan

Personen in de nabijheid gewenst naar interesse in wonen in Pagedal Care         

eigen kinderen en kleinkinderen mensen van eigen leeftijd vrienden en kennissen mensen met zelfde manier van leven grote variatie aan mensen mensen met zelfde hobby's andere familie mensen met zelfde inkomen anders


155 Gewenste mate van contact in de buurt naar interesse in wonen in Pagedal Care      

groeten op straat, beroep op directe buren regelmatig contact ontplooien gezamenlijke activiteiten weinig, gesteld op privacy dagelijks/ grote familie anders

minimaal aanbod in de leefomgeving naar interesse in wonen in Pagedal Care            

veilig gevoel groen kans om mensen te ontmoeten rust gelijkgestemde buren privé ruimte activiteiten huiselijkheid samenhang kans om nuttig te zijn uitdagingen anders

favoriete soort omgeving naar interesse in wonen in Pagedal Care            

groene omgeving veel voorzieningen autoluwe wijk platteland gezellige straten binnenstad nieuwe nieuwbouwwijk jaren 30 woonwijk jaren 60 woonwijk jaren 80 woonwijk jaren 70 woonwijk anders

gewenste type voorzieningen naar interesse in wonen in Pagedal Care    

recreatieve voorziening / ontmoetingsplek winkels voor dagelijkse benodigdheden openbaar vervoer huisarts


156       

ziekenhuis gezondheidscentrum thuiszorg winkels voor niet-dagelijkse benodigdheden verzorgings- of verpleeghuis school/opleiding anders

gewenste type recreatieve voorzieningen naar interesse in wonen in Pagedal Care      

gezelligheidsvereniging of hobbyclub park zwembad sportvereniging golfbaan andere plek om mensen te ontmoeten

sport naar interesse in wonen in Pagedal Care            

fietsen wandelen denksport zwemmen varen/zeilen tennis golf voetbal hockey parachutespringen bergbeklimmen anders

aansprekende vrijetijdsbesteding naar interesse in wonen in Pagedal Care           

theater of concert uitgaan: café of restaurant kaarten fotografie tekenen of schilderen vrijwilligerswerk handwerkclub computerclub bloemschikken hout- of metaalbewerking anders

favoriete type woning naar interesse in wonen in Pagedal Care


157          

gelijkvloers begane grond seniorenwoning serviceflat galerijflat 2 onder 1 kap vrijstaande villa rij portiekflat verzorgings- of verpleeghuis anders


158

Focus Group 1 – Letter to Pagedal Director Hendrik-Jan, Zou jij kunnen regelen dat we in de week 6-10 december een focus groep kunnen regelen. Hieronder heb ik wat info. Ik denk dat het belangrijk is dat wij dit tijdig aankaarten, in principe is het niet zo veel werk om dat te doen maar dan kunnen mensen dat ook in hun agenda zetten. Globaal zou het programma er zo uitzien. Ontvangst en uitleg

1830-1845

Eten

1845-1930

1e ronde – opdrachten

1930-2030

Koffie

2030-2045

2e ronde – gesprek/discussie

2040-2200

Doelstelling van de sessie Om een beter inzicht in het doelgroep te krijgen en hun wensen voor de toekomst beter te begrijpen. Onderzoek Jim van Oord, onderzoekt voor zijn afstudeer project de mogelijkheden voor het realiseren van een ouderen dorp in Nederland (retirement community). Dit is een fenomeen dat in andere landen over de wereld vaker toegepast is voor het huisvesten van mensen in de 3e fase van het leven. Als de kinderen van huis zijn en de normale arbeids dagen voorbij zijn komt de 3e fase van het leven waar in ouderen zich kunnen ontplooien in het socialiseren, recreëren ed. De groter vraag is wie is dit doel groep is, wat hun wensen zijn en hoe hun over zon fenomeen denken. Mogelijke deelnemers (tussen de 8 – 12 personen) ? Type Focus groep Dual moderator focusgroep - één moderator zorgt ervoor dat de sessie goed verloopt, terwijl de ander zorgt ervoor dat alle onderwerpen aan bod komen.


159

Moderator nr. 1 - Hendrik-Jan Moderator nr. 2 - Jim van Oord Benodigdheden  Eten & drinken - Pagedal  Film opname – PSS media?  Reservering van ruimte  Flipover  Whiteboard Groeten Jim Explorelab 11


160

Focus group data:

Reflection Focus group general comments: 13-12-2010 For practical reasons the diner was cancelled on Thursday the program was shifted to Monday afternoon between 1300 and 1500. The setting was a meeting room in the Pagecentrum at Pagedal in Stadskanaal. The participants were pessimistic at the start about the topic, and nobody would really consider moving to such a development, but they were quite willing to talk about the subject and about the qualities, facilities, etc. After a short introduction the focus group was underway. The participants were: TS, 59 – Bourtange (small historical farmhouse) EP 43 – Stadskanaal (urban villa) IP 43 – Stadkanaal (urban villa) JW 72 – Stadskanaal (senior dwelling) RW 63 – Stadskanaal (senior dwelling) KK 73 – Stadskanaal (spacious apartment) GK 71 – Stadskanaal (spacious apartment) The conversations needed a little bit of guidance so that they would not go off the topic. A little help was given so that they did not remain talking about with widths of doors etc. for too long. All the participants participated well! Although at some stages it was a little hard to follow because there were more than one conversations taking place at the same time. I found it very interesting to notice their attitude change despite none of them really thinking of it as an alternative for them at the beginning of the session. All the participants enjoyed the session and the topic.


161


162 Data transcript As a result of a technical problem, it was not possible to transcribe the whole focus group. The transcript has be produced by listening to the voice recording and by free-writing directly after the session. SENIOREN EN VEREENZAMING TR. Heel veel mensen die geen contacten hebben, heel triest. BEJARDENHUIZEN
EP. Mensen zijn eenzaam ook al zijn ze bij elkaar CK. Mensen die ook alleen willen zijn EP. Misschien ontbrak wat... EP. Andere mensen in een dorps karakter, maar dan met voorzieningen > restaurant > grand café > winkels om de hoek (meander groep, Stadskanaal)

KINDEREN < Het idee van elke dag alleen maar senioren zien lijkt de meeste geen goed idee. Ze willen graag niet verlaten worden als groep van senioren. Kinderen de hele dag in de directe omgeving doet het blijkbaar ook niet goed. Maar toch zijn er heel veel mensen die graag zowel rust als diverse soorten doelgroepen zouden willen zien. Niet iedereen hoeft oud te zijn, maar de omgeving moet wel geschikt zijn voor de doelgroep. RW. Appartementen met beneden een kinderdag verblijf > maar het was slecht ontworpen zo dat het niet goed over nagedacht, en de ouderen wouden niet op balkon zitten. TR. Het lijkt mij heel naar als er alleen maar senioren waren LK. Toch zijn er mensen die dat willen


163 OUDEREN DORPEN
WS. Als je in een dorp ga wonen met ouderen niet iedereen hoeft oud te zijn… GK. Programma gezien over z’n dorp in pretoria , het was fantastisch TR. Mensen gaan elkaar opzoeken, zelfs in het buitenland, ze verhuizen niet van wege hun kinderen klein kinderen maar toch zoeken ze elkaar op. Ik heb zelf twee ooms in Canada die dol graag terug zouden willen komen. BESTAANDE WOONOMGEVING

164 GK- komen uit velzenbroek uit een eensgezinds woning, nu een appartement niet het gedoe van een tuin en heel blij dat alles gelijkvloers. Aan de rand van het centrum maar geen last ervan. WS – vanuit provincie utrecht naar het noorden voor family, nu in een senioren woning, gelijkvloers, 7min naar de stad rijen, zo als voorheen, aantrekkelijk om dicht bij vrienden te wonen. EP. – vanuit leeuwaren in de stad naar een dorp, stadskanaal ivm werk. Vrijstaande woning ipv. Tweekapper, groen bos achtig omgeving, nog kinderen in huis. Overwegt om in dorp te wonen roswinkel maar omdat er geen winkels waren niet gekozen. Voorzieningen dicht in de buurt. TR.- Bourtange in de vesting. Mijn man is reumer patient. Verhuist vanuit musselkanaal, geen stadse types, weer te koop gezet omdat ze geisoleerd zijn in het dorp, terwijl er veel faciliteiten. Niet ver genoeg verhuisd om een nieuwe sociale netwerk op te bouwen. (wonen 2 jaar in bourtange) Winkels en boodschappen kan me niet schelen, kan je een keer in de week doen. … TR. Je kiest de mensen niet in zon commune EP. Voorziening om mooi te blijven wonen in je eigen omgeving, dorp om lokale commune te voorzien. TR. Ouderen bezoeken op kleine kamers > wat erg denk je dan TR. Vrienden en bestaande sociale netwerk belangrijk TR. Je wilt gewoon alles blijven doen, mijn man kan niet zomaar op de fiets dus dan vind je het niet leuk als je ergen met de fiets weg moet gaan. VOORZIENING & WONINGEN

165 liggende optie zijn. Je hoort term vallen die ze eerder hebben gehoord zo als levensloopbestendige woning, drempelloos, brede deuren ed. Grote woonruimtes, ruimere slaapkamers en dingen zoals hobby kamers en een extra slaap verblijf. Alle moderne voorzieningen zijn een vanzelfsprekendheid. Er is duidelijk behoefte om prive groen te hebben, en ook genoeg prive domein zodat mensen de keuze hebben om in de groep of allen te functioneren.

TR. Als je daar verhuisd moet je wel voorzieningen hebben. RW. Enthousiast als je een pendel busje heb naar voorzieningen WS. Doorstroming als je behoeften veranderen EP. Ruimte en niet achteruit gaan op standaard. GK. Grote woonkamer WS. Variatie in de vormen van woningen GK. Woont in appartementen complex met allemaal diverse groters. De demografie is ook heel divers. GK. Etertjes georganiseerd door jongeren in het woongebouw om elkaar te leren kennen. KK. Handig om elkaar te leren kennen, wie waar woont. WS. Liefst allemaal huurwoningen, dan kan je makkelijk doorstromen naar de verschillende types. TR. Woning is een investering voor je oude dag, dan kan je aanpassing maken om het geschikt te maken. TR. Comfort in de badkamer > heel belangrijk als je ouder wordt dat je comfort heb, neem mijn man ik zou graag een IR cabine of een stoom cabine. (hoeft allemaal niet super te luxe) GK. Brede deuren, drempelloos Voorzieningen in de woning – ligbad wel niet, 1 of twee was tafel wel of niet ed…. EP. Voorziening in de buurt zo als een wellnesse d. IP. 9 van de 10 mensen zouden die faciliteiten willen hebben in hun eigenhuis EP. De senior van tegenwoordig is geen oud gerimpelde man, maar juist actief…(marketing functie als baan) RW. Er moet ruimte zijn buiten – plekken waar je samen kan komen EP. Vrijwilligers inzet voor bij het groen voorzieningen. EP. Bijvoorbeeld als mensen actief blijven kunnen ze ook helpen met verschillende functies zo als achter de receptie bij de fitness ed.…. Bijvoorbeeld 3 dagen in de week.


166 Voldoende privacy en andere plekken waar je sociaal WS. Zon plek moet heel Nederland van spreken GK. Voldoende hoogtes, ruimte en veel licht IP. Veel licht veel ruimte EP. Hobby kamer WS. Zonwering en screen TR. Grote slaapkamers dat je goed kan bewegen in de kamer IP. Extra slaapkamer RW. Je kan invalide worden, dat weet je niet rekening houden met rolstoel GK. Internet verbinding WS. Dagelijkse behoefte GK. Bij zon ontwikkeling in brisbane geweest, helemaal geweldig en soort resort TR. Bejaardenhuizen bestaan niet meer, zo dat mensen blijven daar zo lang mogelijk wonen

OMGEVING PARKEREN ED < De behoefte om in het groen te wandelen en socialisren is als heel belangrijk gezien. Er was specifiek vraag naar een plek waar je buiten met anderen kon zijn, misschien zelfs in een beschermd omgeving. Overdekt parkeren lijk de meeste heel erg handig om droog in en uit hun auto te kunnen stappen zonder dat ze de ruiten zouden hoeven krabben. Auto worden niet gezien als een toevoeging tot het gebied en voorstellen voor ondergrondse parkeren en garages zijn genoemd, terwijl de praktische kant van niet te ver hoeven lopen ed ook heel erg van belang waren. Dit laat duidelijk merken dat ze de omgeving heel mooi willen hebben, autos op een praktische plek willen hebben maar wel liefst verstopt.

WS. Ondergrondse parkeren GK. Uitladen van boodscappen, vrijstaande woningen maakt het niet heel makkelijke WS. Alles me t elkaar verbonden patio wonen, en in het midden parkeer garage… Lopende banden naar de verschillende woning GK. Veel groen en plek om te wandelen


167

After explaining what my research project was and what the intention was, they started to discuss the theme of developing a retirement community. They discussed a broad range of themes from qualities and appearance to the facilities. The first task was for each participant to write down the things they mentioned in the discussion. Each of the participants had a block with ‘post-it’ notes and stuck these on the table in front of them. Because the discussion was very successful and the participants were very active in discussion we decided to lengthen the first round with an extra 15 minutes. After the first round a ten minute coffee and bathroom break was taken before the start of the second round. During the break the participants continued to discuss and argue on different topics. Second round - Grouping and defining After gathering everyone together, I requested them to think up and decide on different categories and to write them on the white board. I then requested the participants to place their post-it notes in the categories in which they thought suited best. After this was completed I explain the theory of satisfiers and dis-satisfiers and handed all the participants a number of white and red sticker dots. The participants then stuck the stickers on the post-its that they found were satisfiers and dis-satisfiers. Reflection – Finally the participants were asked to briefly write what their thoughts were on living in a retirement community. Any other comments were also welcome. The participants received a form in which they could fill this out. You can view the complete focus group guide in the appendices.


168 Enquête: Vraag vooraf Wat u vindt van het idee van wonen in een gemeenschap met mensen van je eigen leeftijd. Voordelen X X Nadelen X X Vraag achteraf Hoe denkt u na deze focus groep over het idee van wonen in een gemeenschap met mensen van je eigen leeftijd? Kort omschrijving X

Resultaten enquête Vrouw TS, 59 Voordelen:  Aanspraak, samen activiteiten  Elkaar helpen Nadelen:  Alleen maar ouderen Achteraf:  Loop er nu al warm voor (nog nooit bij stil gestaan) Man EP 43


169 Voordelen:  Sociale contacten  Voorzieningen centraal/ combineren / voordeel Nadelen:  Eenzijdig  Minder ruimte voor eigen initiatief Achteraf:  Inspirerend, zie zeker ons wel in zo’n leefomgeving gaan wonen, ook bij 55+ Vrouw IP 43 Voordelen:  Socialiseren met anderen (naar behoefte) Achteraf:  Zie er wel wat in (over 30 jaar of zo…) Man JW 72 Voordelen:  Bevordert de onderlinge contacten Nadelen:  Leeftijdsgroep kan beperkt zijn! Achteraf:  Zeer positieve sessie; ik zie uit naar het plan!! Vrouw RW 63 Voordelen:  Contacten en allerlei voorzieningen in de buurt Nadelen:  ? Achteraf:


170  Aantrekkelijk! Man KK 73 Voordelen:  Alleen indien het BESLIST noodzakelijk is Nadelen:  Ben er nog niet aan toe voel me nog te goed Achteraf:  Goed idee voor sociale contacten onderling Vrouw GK 71 Voordelen:  Fijne rustige omgeving Nadelen:  Weet ik eigenlijk niet Achteraf:  Het lijkt me goed, voor de sociale contacten en wat omzorg voor elkaar


171 Resultaten Post-it sessie (Task 1 & 2) White (+): Satisfiers Red (#): Dissatisfiers

Omgeving       

Parkeer garage onder de grond (overdektparkeren) (+ ,#) Mogelijkheid om in directe omgeving te wandelen (+++++++,#) Vrijstaande woning & kleine tuin (++) Veiligheid (#####) Overdekt parkeren (#######) Dicht bij vrienden wonen (+, #) Omgeving park achtig aangelegd, autoluw (eigenparkeer garage o.d.) (####)

Sociale omgeving  Bewoners mee laten werken in bijvoorbeeld onderhoud groen, werken in wellness centrum op basis van vrijwilligerswerk of x vergroeding. (##)  Winkels in de buurt hebben (###)  Gelegenheid voor een moestuintje (++, #)  Bij vrienden in de buurt (+++, ####)  Sociale contacten (++,##)  Ook diegene betrekken die hun grote bestaande woning willen verlaten! (##) Voorzieningen                

Sport/ Fitness ruimte, zwembad (++++++,###) Activiteiten gelegenheid (+) Shop gelegenheid (++,##) Doorstoom woning met voorzieningen (+,####) Gezondheids centrum op loopafstand (huisarts, apotheek, fysio)(+,#####) Glaxvezel voor snelle internet verbinding (#######) Ontspannings gelegenheid (++,###) Overdekt parkeren (#####) Restaurant (niet alleen voor leefgroep) (++++) Grand Café + muziekcentrum (++++++,#) Winkels levensmiddelen, supermarkt (++++++) Sport en Spel (++,#) Rookvrij (#####) Service punt – (toezicht, storingen, controle bij afwezigheid) (########) Luchtvervrising cq. Airco moet moet apart kunnen worden uitgeschakeld (#) In alle kamers internet aansluiting (###)


172      

Alarm signalering (##) (sport) activitieten in de buurt (event pendelen) (++) Wellness (++) Winkels dichtbij (en voorzieningen) (+) Gezondheidscentrum dichtbij (+++++,#) Dokter/EHBO + Apotheek (+)

Comfort            

Veel kastruimte plek!!! (####) Ruime badkamer ook i.v.m. rollator (+,##) Een huis met brede deuren zonder drempels i.v.m. rolstoelen (+) Aula (++) Beveiligingsramen, drempelvrij, brede deuren (###) Ruime woonkamers (++) Brede gangen i.v.m. rollators ziekenbed Huis zonder drempels (+,###) Douche ruimte, moet ruim zijn i.v.. rolstoel. Handgrepen i.v.m. uit glijden (++) Koelkast op oog hoogte (++,#) Badkamer, groot comfort, toilet hoog(++,#) Ruimte toilet ruimte i.v.m. rolstoel, toilet op senioren hoogte (+,#)

Kwaliteit            

Belangrijk: Grote woonkamer(living) (##) Woonruimte met mogelijkheid om ook buiten te kunnen zitten (bijv. balcon) (#) Modern, variatie in bouw (+++,###) Energie zuinig (nutsvoorzieningen centraal inkopen voor leefgemeenschap) (+,####) Ruime woningen, hogere standaard, werkkamer, ruimte woonkamer & keuken, veel daglicht.(#########) Badkamer met douche, ligbad, dubbele wastafel – voldoende ruimte (+,##) Liefst vrijstaand woning gelijkvloers, ruimte living, onderhouds arme tuin (##) Kwaliteit – comfort, vloerverwarming, brede deuren, drempeloos, hogeplafonds (####) In ieder geval goed geïsoleerde woning (++,##) Groot ruim licht huis zonder trap (#) Ruime toilet kamer met senioren pot & alarmdraad (###) Voldoende stopcontacten (####)

Vormgeving  Grote leefruimte (++,###)  Goede reisbus verbinding met de stad (+++,#####)


173           

Hoge plafonds Naamgeving – Het wankelijk evenwicht (+) Veel groen en ruim (#) Gemeenschappelijke tuin (++) Vrijstaand of geschakelde met voldoende privacy (+,##) Koffie terras. (+) Ondergrondse garage (++,#) Huizen tuin opzetter (++) Living groot ruim licht (##) Winkeltjes (+++) Woning – 50m2 living incl. keuken ruimte, 1 ruime slaapkamer, 1 kleine Slaapkamer/hobbykamer, badkamer, toilet. (#####)  Patiowoning (blokken onderling verbonden met centraal gemeenschaps ruimt, winkeltjes, sport, kapper, zorg (+,####)


174 Transcripts

Interview transcript – Bonne van der Kooi Interview with Bonne van der Kooi at 8. december 2010 11.30 am

in Assen

00:00:13-0

Interviewer: Inleiding 00:01:46-1 Interviewer: De VNO NCV No?? heeft een visie uitgebracht waarin zij eigenlijk gewoon de markt prikkelen van he, met vergrijzing zijn heel veel kansen in Noord-Nederland. Kunnen jullie daar wat mee. Met innovatieve ontwikkelingen, ook gewoon woonconcepten. vanuit de overhied heb je het beleid eigenlijk dat mensen zo lang mogelijk in hun huis blijven wonen. Zijn er nieuwe woonvormen of nieuwe woonconcepten die je kan toepassen. En aangezien jij specialist bent in huisvesten en in Groningen zit dacht, Leonie zei, moet je eigenlijk een interview met hem doen dus ik dacht dan ga ik dat in ieder geval proberen. 00:02:38-2 00:02:36-9 Person 1: nou prima, gaan we doen 00:02:36-9

Interviewer: Dus met mijn afstudeerproject ben ik ten eerte begonnen met begrijpen wat oude mensen zijn, want ik wil ook mikken op ouderenhuisvesting. Ik kom zelf uit Australie, dus daar heb je dingen zoals retirement villages, ik zit niet direct te denken aan grootschalige retirement villages zoals in Amerika maar meer van die kleinschalige communities, maar die wel voorzieningen hebben en ook diverse typologien wonen. Niet gewoon een appartementenblok als woongroep met een centrale woonkamer ofzo, maar meer het soort klein dorp eh community achtig omgeving. En dan is mijn onderzoek of dat kan in Nederland, of het haalbaar kan zijn. Dus ik ben eerst begonnen met oudere mensen beter begrijpen, je kan heel makkelijk vanuit het perspectief van ontwerper kan je gewoon dingen gaan bedenken en er mooie verhaaltjes bij bedenken en denken dat het werkt maar daar geloof ik niet helemaal in. Dus ik wou eigenlijk meer... want ik hoor ook andere geluiden, bijvoorbeeld van een ziekenhuis dat de ontwikkelaar helemaal geen rekening heeft gehouden met de doelgroep. Dingen verkeerde hoogte, dingen weet ik veel. Dus ik wil gewoon vanuit de andere kant proberen te bereiken. 00:03:50-6


175

Person 1: En hoe doe je dat? Hoe kom je daarachter? Interview je ook oudere mensen dan? Of lees je erover? 00:03:59-1 Interviewer: Nou ik heb heel veel literatuur over oudere mensen gelezen, om gewoon dingen te leren als wat gebeurt er met hun ogen, wat gebeurt er met mobiliteit, van alles en nog wat, heel interessant. Ehm, nou wat zijn de sociaal/maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland, je hebt vergrijzing komt eraan. Er gaan heel veel mensen, de babyboomers komen vanaf volgend jaar beginnen ze met pensioen, vanaf 46 dan. En de overheid zegt ook, of de artsen zeggen dat de meest voorkomende ziekte iin de toekomst is eignelijk depressie. Ehm dan heb je met thema's zoals vereenzaming van doen, nou ik wil eigenlijk gewoon een paar open vragen stellen. Dan kun je gewoon daarop ingaan hoe je dat zelf... 00:04:59-4 Interviewer: Je bent volkshuisvester, en ik kon niet zo heel veel over jou vinden behalve het profiel op de website van K&W architecten. Nou daar zeiden ze ook dat je niet alleen op het fysiek maar ook op het sociale deel van huisvesting, ja dat dat jou interesseerde. Kan je een beetje vertellen over jezelf, wat je doet en wat je specialiteiten zijn? 00:05:20-7 Person 1: Ja, nou ik heb een hele technische opleiding gehad. Ik ben begonnen op de LTS. De ambachtschool, dus ik kan ook zelf nog een beetje timmeren. Daarna de MTS en daarna de HTS en ik ben eigenlijk, ik heb altijd ehm zeg maar in de volkshuisvesting gewerkt. Ik ben ooit begonnen, mijn eerste serieuze baan was ook bij een woningcooperatie, toen weer bij een architectenbureau, daarna nog weer bij een cooperatie, en toen ben ik bij K&W gekomen en daar werk ik al heel lang. Ik ben één van de vier eigenaren van K&W. Dus via mijn werk, ik ben altijd in mijn jonge jaren ook veel actief geweest in huurzorgorganisaties, dus belangenorganisaties, woonconsulenten?? zoals we dat tegenwoordig noemen. Stedelijk overleg ..?.. En ik heb ook nog een jaar of 10 in de raad van Commissaren als toezichthouder bij een cooperatie gezeten. Dus ik heb eigenlijk van alle kanten, vanuit de verschillende posities en met verschillende perogen??? ben ik altijd in de volkshuisvesting actief geweest. En dat spreekt mij heel erg aan. Ik zeg dat, iedereen weet dat uit ervaring, iedereen is ervaringsdeskundige in het wonen en iedereen weet ook hoe belangrijk of dat is. Een goede plek om te wonen is meer dan alleen je huis maar dat is ook je omgeving, je buurt, de straat waar je woont, he of de wijk, stad of dorp. dat is zo ontzettend belangrijk voor je welzijn en voor je eigenlijkgewoon voor je geluk ook. Dus dat heb je ook op de website gelezen,d at zie ik ook als mijn missie van mensen een beetje gelukkiger laten wonen en leven. Dat is eigenlijk waar ik in mijn dagelijks werk mee bezig ben en waar ik ook een bescheiden bijdrage aan wil leveren. Met de nadruk op het wonen natuurlijk want daar heb ik en hebben wij als K&W het meeste verstand van. Maar hoe langer je daar mee bezig bent, en hoe meer je daar mee bezig bent, hoe meer je ook de samenhangen tussen de verschillende dingen ziet. En hoe meer je ook weet dat echt gelukkig wonen, dat heeft niet alleen met het wonen te maken maar ook met allerlei andere dingen. En geluk van mensen is natuurlijk, hangt nog veel meer af van de sociale omgeving en of je wel of geen werk hebt, nou ja en dat soort


176 zaken. Dus dat is waar wij ook als K&W, dat kan je ook wel zien, want wij bestaan 35 jaar volgend jaar, als bureau, en in 35 jaar zijn wij ook steeds meer die kant op geevalueerd, van dat je het wonen in een hele brede context beschouwt en probeert mee te nemen. Dat we ook steeds meer opdrachten hebben als een wijkplannen maken, en structureringsplannen voor delen van wijken of voor complexe woningbouw. Dat die sociale aspecten daar ook steeds meer in meegenomen worden. En de laatste jaren ook, dat zagen wij natuurlijk ook wel aan komen. A is dat ook gewoon een commercieel verhaal, van waar werk is daar... en je beweegt natuurlijk ook met de markt ook mee, je kan het je niet permiteren om als commercieel bedrijf daar tegenin te willen roeien ofzo. Maar je zoekt ook wel naar de dingen waarvan je het idee hebt, dat is ook van maatschappelijk belang. En wij zien natuurlijk ook dat door die vergrijzing, dat het wonen en zorg, dat dat een hele belangrijke poot wordt. Je hebt in de WMO ik weet niet of je in dat soort dingen ook verdiept hebt.. 00:08:53-5 Interviewer: Wel een heel klein beetje 00:08:53-5 Person 1: Het maatschappelijke ondersteuning sinds een jaar of 3/4 ondertussen. Dat is een soort kader wet waar wonen, welzijn en zorg, die drie begrippen spelen daar een belangrijke rol in, op een hele, veel meer geintegreerde manier ook benaderd worden. Nou dat past heel goed bij ons als K&W. Dus sinds een jaar of wat zitten we ook veel meer, doen we daar ook veel werk in, in wonen en zorg en met namen ook voor senioren. Maar ook voor andere groepen. Ik heb zelf een gehandicapte zoon. Die is verstandelijk en lichamelijk gehandicapt. Die woont ook in een beschermde woonvorm van 2 keer 6 jong-volwassenen. SInds deze zomer, sinds kort. Dus dat hele proces heb ik dan ook als ervaringsdeskundige meegemaakt. Als ouder mee zo'n initiatief helpen opzetten. 00:09:51-3 Interviewer: Is dat een soort THomashuis? 00:09:50-1 Person 1: Nee het is geen thomashuis, het is wel gerelateerd aan een zorginstelling, van Boeie?? Dat is een grote zorginstelling hier van oudsher hier in Assen. En wij hebben dus ervoor gekozen om wel met die zorginstelling daar in zee te gaan. Dat had ook een woning cooperatie kunnen zijn maar daar is toevallig, deze woonvorm is ook van hen, maar het is wel heel erg, zoals dat in de zorg tegenwoordig heet, regie op locatie. Heel erg, we hebben zelf een team aangesteld, in de sollicitatiecommissie gezeten, en wij voeren wel ook als ouders mee de regie op die locatie, voor die woonvorm. 00:10:35-3 Interviewer: Dat is wel interessant, naast dit project is er ook een ander project, mijn baas heeft zelf 2 zussen die geestelijk gehandicapt zijn, en zijn droom is zeg maar voor zijn ouders zo'n plek te realiseren waar zijn zussen terecht kunnen komen. Dus daar is hij ook mee bezig, niet een winstgevend project zeg maar, maar dat wil hij gewoon realiseren voordat zijn ouders 70 zijn. Dus dat vind ik ook leuk om te horen. 00:11:03-9


177 Person 1: Nou ja je hebt, jij zegt nou die vegrijzing is er één, en wat je er dan aan toe kan voegen is, wat wij dan noemen hier in Nederland, de vermaatschappelijking van de zorg. Wat inhoud dat nou ja eigenlijk alles wat vroeger in grote zorginstellingen zat, of dat nou ehm senioren zijn in verzorg- of verpleegtehuizen , of verstandelijk gehandicapten in, nou ja vroeger heette dat een zwakzinnigen inrichting, van die grote inrichtingen waar verstandelijk gehandicapte mensen woonden, hier had je Van Boeienoord in Assen, dat is een hele grote en je had Wagenborg hier in het Noorden nog. Een aantal van die hele grote Beieroord?? in Bijlen, een hele grote bekende instelling en je had vroeger natuurlijk ook de psychiatrisich inrichtingen waar mensen met een psychische aandoening eh, niet aangeboren psychische aandoeningen of schyzofrenie of nou noem maar op ook in die instelling zat. En wat je ziet is dat al die grote instellinge worden tegenwoordig allemaal ontmanteld, worden afgebroken, en een heel groot deel van die clienten, de bewoners die daar toen woonden worden nu in gewone woonwijken gehuisvest. In kleinschalige initiatieven. Nou Stefan is dan iemand van een leeftijd, die is dan uit huis daar naar toe verhuisd. Maar je ziet ook heel veel mensen die jarenlang in een inrichtingen gewoond hebben, dat die nu ook naar die wijken verhuizen. En daar ontstaan ook wel weer nieuwe problematieken rond omdat dat, dat is nooit of/of natuurlijk. Het is altijd en/en. Sommige mensen hebben ook behoefte om wél in een beschermde omgeving op een instellingsterrein te wonen omdat ze daar bijvoorbeeld vrij met hun driewieler wat rond kunnen fietsen wat ze in een gewone woonwijk niet kunnen. Dus dat is, ik vind dat is ook voor de komende jaren is dat ook heel erg zoeken naar allerlei vormen van hoe je allerlei verschillende doelgroepen waar senioren dan ook bij horen die wonen en zorg nodig hebben hoe je dat het beste kan doen. en heel divers denk ik. 00:13:05-7 Interviewer: Maar dan kom ik eigenlijk op een onderwerp. Zeg maar de classificatie van bejaarden. Zeg maar voorheen als ik literatuur lees is het zo, de benadering is eigenlijk topdown. Van overheid naar de mensen toe van zo denken we dat jullie zijn en werden de ouderen eigenlijk als een homogene groep beschouwt, terwijl het eignelijk een zeer diverse heterogene groep is, waarbij ook, wat je merkt bij de babyboomers, die willen wel ehm oud worden maar willen niet oud zijn. 00:13:41-1 Person 1: iedereen die staat of stond dan ook, dat stond ook bij ..?.. : Iedereen wil oud worden, maar jong blijven. 00:13:48-4 Interviewer: Hoe denk jij daarover? je kunt zeggen van hup, we bouwen hier een appartementenblok voor senioren. Iedereen die krijgt een appartementje erin, maar hoe behandel je dat? Je hebt senioren die op een boerderij hun hele leven hebben gewoond maar dat niet meer aankunnen. Je hebt anderen die in een mooie vrijstaande woning hebben gewoond. Waar moeten die mensen heen? 00:14:15-7 Person 1: Nou kijk, een collega van mij, ik ben niet gespecialiseerd in wonen en zorg, in de zin van regelgeving en financiering en dat soort dingen, wij hebben een paar mensen bij K&W die dat wat meer in de klauwen hebben. Die qua ook onderzoek enzo nog wat beter van hebben. Maar Bart en ..? .. zeggen altijd bij ons zo van je moet je goed realiseren, en


178 dat zal volgens hun ook altijd zo blijven, dat zo'n 70/80% van de mensen gaat gewoon dood in hun eigen huis. In zo'n huis waarin wij nu wonen. Dus het is inderdaad, A kan het ook helemaal niet, dat is financieel ook helemaal niet haalbaar, het gaat om zulke gigantische aantallen, maar je moet het ook helemaal niet willen om te denken dat voor elke senior seniorenhuisvesting gerealiseerd wordt. De meerderheid van de mensen zal gewoon net zo blijven wonen als ze altijd gedaan hebben en ook op die manier dood gaan. En misschien in de allerlaatste fase van hun leven, en dan heb je het eerder over weken of maanden dan over jaren, in een verpleegtehuis ofzo terecht komen. En nou ja dan zit je al in de hoe heet dat in de pre... eh hoe noem je dat, vlak voor je dood bent, nou ja ik ben het woord even kwijt. En ik denk dat dat zo is, en daarnaast heb je een groep mensen, dat heeft ook helemaal met de sociale context van mensen te maken, want ik denk wel eens, ik ben in Florida geweest, mijn zoon die heeft makelaardij gedaan aan de Hanze Hogeschool in Groningen, en die heeft stage gelopen in Florida. En daar zie je heel veel van die gate communities, heel grootschalig, groot golfterrein met allemaal mooie huizen erop zal ik maar zeggen. Waar ook heel veel senioren wonen. Dat zijn niet altijd specifiek echt seniorencomplexen, die zijn er ook. Maar ook de niet seniorencomplexen die worden voor 80% door mensen die met pensioen zijn bewoond. En ik denk, dat heeft ook te maken met het feit dat als jij, en dat is natuurlijk door de individualisering van de samenleving wordt dat in toenemende mate zo, dat je zeg maar, redelijk los komt van je sociale context en waardoor je weer een nieuwe sociale context zoekt op het moment dat je meer afhankelijk wordt van anderen. Of er bang voor bent dat je dat in de toekomst wordt. Want volgens mij is dat ook wel een groot onderscheid tussen mensen, nou laten we maar zeggen helemaal wat betreft je mindset zeg maar. Je hebt mensen die vrij optimistisch in het leven staan en avontuurlijk en weet ik veel wat en dat altijd gedaan hebben en dat ook wel volhouden. Maar je hebt ook heel veel mensen die dat niet zijn en ook heel veel mensen die door ouderdom en door wat jij zegt als je zicht mindern wordt of je gehoor en je bent bang dat je valt, he motorisch wordt het allemaal wat minder en je hebt toch eens een keer een hartaanvalletje gehad of een klein tiaatje of weet ik veel wat, waar je onzeker door wordt. Dan zoek je weer zekerheid en die mensen die hebben meer behoefte aan dat soort concepten terwijl anderen ja die denken nou ja, weetje, ik denk ook wel eens ik ben ook bijna 57, ik denk ook wel eens van nou ja zolang het een beetje normaal met me gaat, ik blijf liever zo wonen als hier met het risico dat ik een keer van de trap af flikker en dood ben, dan dat ik in één of ander bejaardenhuis... Dan maar 5 jaar eerder dood doordat ik van de trap val, dat maakt me niet zo veel uit. Maar ik ga niet in een bejaardentehuis wonen. Dat ga ik gewoon niet doen. Weetje dus dat is, en onze generatie is natuurlijk ook wat mondiger, dus ik denk hoe dan ook dat het hele diverse oplossingen worden voor dat bejaarden, of voor dat vergrijzingsvraagstuk. Zowel qua schaal, als qua soort als qua woonmilieu waar je wilt zitten, dat dat heel divers wordt. En het feit dat een deel van de doelgroep ook door goede pensioen enzo ook financieel wel wat te makken heeft, dat maakt ook dat je veel diverser kan gaan opereren. Want als je kijkt naar de generatie van mijn ouders, dat is de generatie die hele simpele dingen als bijvoorbeeld zoals, hoe wij, Anneke en ik hier nou wonen, die dan redeneren van nou dan worden we wat ouder en moet je eens kijken wat een tuin, dat is wel een hele grote tuin, die moet wel onderhouden worden, nou dat kunnen wij dan niiet meer doen. Dus moeten we naar een ander huis. Terwijl Anneke en ik zeggen van nou wie zegt dat wij die tuin moeten onderhouden, dat laten we toch door een tuinman doen? Wat kost dat nou per jaar, laten we drie keer per jaar de tuin is even goed onderhanden nemen. Waarom zou dat niet kunnen. Je schildert je huis ook niet


179 zelf, dat laat ik ook door een schilder doen. Waarom zou ik mijn tuin wel zelf moeten doen? Weetje zo dat maakt dat er geen standaard oplossingen meer zijn zo. 00:19:22-5 00:19:21-4 Interviewer: Precies, voor heel lang is dat wel het beleid van de overheid geweest dat de overheid wel de oplossingen bedacht. En als het zover is dan ga je naar zo'n... 00:19:30-5 Person 1: Ja en dat hebben ons soort mensen, dus zowel architecten, volkshuisvesters ehm beleidsmedewerkers wonen van cooperaties en van gemeenten, hebben ook heel lang zo gedacht. Zo van als je 55+ bent dan moet je dus een huis zonder een tuin. 00:19:46-6 Interviewer: Ja en dat is ook een ander interessant onderwerp. Je hebt bijvoorbeeld trappen, mensen denken als mensen ouder zijn dat ze geen trappen meer kunnen lopen. Terwijl uit onderzoek blijkt dat als je ze langer trap laat lopen, blijven ze langer gezond. 00:19:59-5 Person 1: Klopt, ik heb een keer iemand horen, die had een heel provoserend verhaal op een symposium, ook over seniorenhuisvesting. En die zegt dat ik bovendien, wat jij nou zegt, die drempelloze woning zoals ze dat dan noemen he, niet alleen trappen maar dan moeten ook zelfs de drempels eruit, dan mag je niet meer over een drempel stappen en je moet met je rollator kunnen enzo, en die zegt van dat is een benadering die eigenlijk ook alleen maar bij beleidsmakers en volkshuisvesters enzo aan de orde is. gewone mensen die hebben nog nooit van een drempelloze woning, die kennen het begrip uberhaupt niet, maar die denken helemaal niet zo. En hij zegt wat jij nou zegt, dat moet je vooral, je moet mensen vooral in een drempelloze woning zetten. Dan weet je zeker dat ze op hun 70e geen poot meer voor de andere kunnen krijgen. Dat is het domste wat je kunt doen. Je moet de mensen gewoon trappen laten lopen, zolang mogelijk. Daar blijven ze fitter van. En dat is natuurlijk zo. 00:21:01-4 Interviewer: Ja en des noods, als je een huis ontwerpt, laat je wel ruimte erin dat er wel een woonlift in kan komen of zoiets, niet zomaar een traplift, maar gewoon een woonlift. Dat als ze 75/80 zijn en niet meer... 00:21:13-8 Person 1: nou ja en wat wij vaak zeggen, als je het concreet over een woning hebt he, wat wij altijd zeggen wat heel erg belangrijk is als je bijvoorbeeld oudere mensen, dat er bijvoorbeeld wel een toilet op de verdieping is. He dat is, vroeger deden we dat helemaal niet. De badkamer is vaak wel boven, maar zonder een toilet. En eigenlijk zou je, dat komt nu in de nieuwbouw al wel vele meer, dat je standaard, hoewel dat in de sociale woningbouw nog altijd als luxe gezien wordt, dan heb je een badkamer en dat is niet vanzelfsprekend dat daar ook een tweede toilet bij in zit op de verdieping, maar dat zou je eigenlijk altijd standaard moeten doen. Want het is niet zo er voor mensen die wat minder mobiel worden, dat ze één keer per dag, namelijk 'savonds een keer naar boven en 'sochtends een keer


180 weer naar beneden. Dat gaat dan nog wel. Ik bedoel daar doe je dan wat langer over dan vroeger. maar dat vind iedereen wel acceptabel. En als je twee leuningen hebt, he dat zijn ook van die hele praktische dingen, zorg gewoon dat aan beide kanten van de trap een leuning is, dat mensen zich goed vast kunnen houden. Dan is het helemaal geen punt. Maar als jij 'snachts, midden in de nacht naar beneden moet, naar het toilet, en helemaal als je nog een beetje incontinent wordt en stel je moet twee keer in de nacht, ja dat trekken mensen natuurlijk niet. midden in de nacht in het donker dan nog een keer die trap op en af. Dus dat zijn van die hele simpele, praktische dingen. Zorg nou dat in, en dat zeggen wij tegen cooperaties ook, dat zie je levensloop bestendige woningen enzo en woningne aanpassen, ik zeg nou heel simpel, zorg nou dat je boven een tweede toilet krijgt. Dat is misschien wel de allersimpelste en belangrijkste maatregel waardoor mensen misschien gemiddeld wel tien jaar langer in hun woning kunnen blijven wonen. Nou dat, als je dat aan oudere mensen vraagt, dan blijkt dat gewoon te kloppen. Dat is gewoon zo. WEetje zo, wij doen hier in Nederland ook vaak, dan moet het ineens van het ene uiterste in het anderen. Je hebt een woning die helemaal niks wat dat zo heeft en dan, en als het dan geschikt moet worden gemaakt voor senioren dan hebben we dat boekje van geboden toegang, dat betekent dat je met een rolstoel overal in moet kunnen en dat je alle drempels eruit en dat de deuren een meter breed moeten worden, dat je draaicirkels moet hebben, nou ja dan ben je op slopen ..?.. dan kun je een nieuw huis gaan bouwen. Dat lukt helemaal niet in een bestaande woning. Maar het kan ook allemaal wat simpeler. Tweede toilet boven, klaar! Dat zijn wel hele belangrijke dingen om over na te denken. 00:23:34-9 Interviewer: Als je het hebt over, je hebt die doelgroep die wel altijd in hun huis blijft wonen, je hebt die andere doelgroep die wel de sociale kant opzoekt. De reden waarom, wat ik begrijp, waarom mensen lang in hun woning blijven is omdat er niet een echt aanbod is, ja misschien voor de rijken is er wel wat meer aanbod, een tussenoptie, maar dat mensen eigenlijk de vrees hebben om naar zo'n instelling te gaan, waardoor ze in hun woning blijven wonen. Maar stel iemand zijn man of vrouw overlijdt, ze zijn niet meer heel goed ter been dus ze gaan niet zomaar de straat op als het niet echt hoeft, en dan worden ze eigenlijk afgesloten voor de sociale kant. En dan gaan ze uiteindlelijk wel dood in hun eigen woning maar dan hebben ze dat sociale contact verloren en 2 keer in de week als iemand langs komt dat is ook niet, dan zitten ze de rest toch wel helemaal alleen. Je ziet ook met depressie en zelfmoord dat het ook toenemend is bij juist die oudere mensen. Wat heeft Nederland te bieden aan die generatie mensen die nu wel in hun eigen woning blijven wonen maar niet iets anders heeft eigenlijk. 00:24:49-2 Person 1: Nou weet je, A ik weet niet zo zeker of het zo is wat jij zegt dat heel veel mensen in hun eigen huis blijven wonen omdat het woningaanbod er niet is zeg maar. Wat je ook wel veel, als je woonbehoefteonderzoek op dit gebied leest dat er toch wel heel vele mensen zijn die toch de voorkeur hebben om toch in hun eigen woningn en in hun eigen omgeving oud willen worden. Alleen dat het vaak, bij echt de wat oudere groep, is het kiezen tussen twee kwaden voor hun gevoel vaak he. Zeg maar als ze dat doen, nou dat gaat op een gegeven moment niet meer, ze worden toch een beetje onzeker en onveilig waar we het net over hadden. Dus die vereenzaming speelt daar op een gegeeven moment ook wel een rol in.


181 Mensen zijn op die leeftijd natuurlijk ook wel vaak.... Dus wat je zoekt is denk ik vooral een nieuwe sociale context. Ik denk dat dat het belangrijkste is. Ik denk dat dat belangrijker is dan het huis. Dat is ook het dilemma van mensen op het platte land in Nederland bijvoorbeeld. Je ziet dat hier in het Noorden, al die onderzoeken naar krimp enzo, en die kleinere dorpjes waar alle voorzieningen wegtrekken, waar geen winkel meer voor dagelijkse boodschappen is. Vroeger was er een huisarts in het dorp, die is al lang weg, een apotheek is er niet meer. Nou ja eingelijk alles is aan het verdwijnen waardoor het voor ouderen heel moeilijk wordt om daar nog een beetje zelfredzaam te blijven wonen, en toch hikt men er heel erg tegen aan om uit dat dorp weg te gaan en ergens anders te gaan wonen. Omdat ze dan helemaal hun sociale context kwijt zijn. Dus je moet een soort concepten bedenken, bijvoorboold die de ouderen... of hoe zeg je dat, het equivalent in ouderenhuisvesting voor de thomashuizen, De Herbergier, heb je daar wel eens van gehoord? 00:27:33-9 Interviewer: Nou ik heb wel van kleine woongroepen gehoord en ook van, hoe heet dat, van mensen die kiezen ervoor om samente wonen in één groot huis. 00:27:42-9 Person 1: De Herbergiers is opgezet door de vader van Thomas die ooit het initiatief genomen heeft. Daar komt de naam Thomashuis ook vandaan he, en die man heeft nu een nieuw initiatief, een loot aan de stam zeg maar, dat is seniorenhuisvesting. En dat noemt hij een herbergier. Dus wat het Thomashuis is voor verstandelijk gehandicapten dat is een Herbergier voor senioren. Maar dan senioren die echt verzorging nodig hebben of last van dementie of alzheimer hebben. En hij, dus voor de rest is het, als jij weet wat een Thomas huis is dan is dit precies hetzelfde. Hetzelfde principe van de kern van de verzorging wordt geregeld door een vaak een echtpaar dat verantwoordelijk is voor de zorg en die heeft dan vaak nog een beetje personeel ingeschakeld enzo. Maar de spil in het huis, die één of twee mensen die daar ook bij wonen, die er 24 uur per dag zijn enzo, nou blabla. En daar proberen daar dus ook te doen, dat is een kleine groep, ik weet het niet precies uit mijn hoofd maar ik dacht dat hij tussen de 14 en de 18 mensen per Herbergier die daar gehuisvest worden. En daar creeer je dus als het ware een nieuw sociaal systeem met die mensen. En dan heb je weer een context waarin mensen nog weer een beetje gelukkig kunnen worden met elkaar. Maar dat is natuurlijk ook heel erg logisch dat dat het belangrijkste is. En dat fysieke, ik denk dat wij, ook als wij het over seniorenhuisvesting hebben, dat wij geneigd zijn om veel te veel de nadruk op dat fysieke te leggen. Terwijl het sociale eignelijk veel belangrijker is. 00:29:46-4 Interviewer: En dat is zeg maar een woonvorm waar de sociale kant weer ontstaat, maar kan je met bepaalde voorzieningen, zou je dat ook kunnen oplossen? 00:30:00-3 Person 1: Nou ja wat je ziet, dat zeg maar de romantiek dat de romantiek van het platte land, dat dat een beetje aan het verdwijnen is. Vroeger had je natuurlijk, we hebben als je door de jaren heenkijkt. Ik denk dat is in de jaren 70 een beetje begonnen, de trek vanuit de grote steden naar het platte land. OOk vanuit het idee, dat in die steden, dat had wel ook met de huisvesting of met de woningbouw in de steden te maken, dat daar voor een deel ook


182 gewoon het woonproduct niet voor handen was. Heel veel slecht sociale woningbouw in de jaren 60/70. Grootschalige gestapelde bouw enzo. Maar het was ook wel zo iets van de haan en de romantiek van naar het platte land en een woonboerderijtje en noem maar op, he het dorpse leven en het landelijke leven, en dat is wel heel erg voorbij heb ik wel het idee. 00:30:55-6 Interviewer: Omdat de dorpen niet echt bestaan als dorpen meer. 00:31:02-2 Person 1: nee, omdat A de sociale samenhang in die dorpen ook aan het verdwijnen is door import, maar ook omdat alle voorzieningen, alle ontmoetingsmogelijkheiden in een dorp ook gewoon verdwenen zijn. Waardoor mensen, heel veel mensen die nu nog naar dorpen toe verhuizen, dorpen zonder voorzieningen, die wonen daar vrij individualistisch op het platte land en die hebben ook niet meer de mogelijkheid om aan dat dorpse leven gestalte te geven. want er is geen school meer waar de kindern elkaar ontmoeten, er is geen winkel meer waar ze elkaar ontmoeten, er is geen voetbalvereniging meer, er is niks meer, er is geen dorpshuis meer. Dus dat maakt ook dat je ziet onder andere in de Eismondel, dat zijn 4 gemeentes rondom Delfzijl, daar is een jaar geleden ongeveer een grootschalig woonbehoefteonderzoek gedaan, ik geloof dat 14000??(of 40000) mensen zijn geinterviewd. En daar kwam heel er uit naar voren dat mensen in wat dan Kerndorpen heet, dat ze als ze, als ze al, dat hun verhuiswens is dat ze dáár naartoe zouden willen verhuizen. En dat in die kerndorpen dan de voorzieningen ook zijn. Terwijl de woondorpen en het echte landelijk gebied, als je het woononderzoek ook leest, in de toekomst door die vergrijzing he zullen gaan krimpen omdat mensen toch bang zijn dat ze daar A vereenzamen en B een beetje aan hun lot overgelaten worden omdat daar de zorg en de voorzieningen niet meer zijn. 00:32:34-7 Interviewer: Precies want het concept dat ik nu zeg maar bedacht heb, is om een kleinschalig dorpje te maken met zo'n 50 woningen met wat centrale voorzieningen, en dan eigenlijk aanleunend aan Stadskanaal, ietsjes grotere stad maar wel net in het platte land, dus een beetje richting Onstwedde, die kant op, ehm daar heb je een hele lint. Om daar een klein dorp te realiseren ook met wat central voorzieningen. En te proberen met die centrale voorzieningen, dat die niet, sommige zouden wel exclusief zijn voor hen, bijvoorbeeld een sociale woonkamer achtig iets, maar dat er ook wat andere commerciele voorzieningen zijn die ook bereikbaar zijn vanuit de plubliek van Stadskanaal, zeg maar voorzieningen die nu tekort schieten. Hoe zij jij hierover denken. ik bedoel ik probeer gewoon met de input die ik krijg dingen te bedenken, een nieuwe vorm van wonen. Hoe zou je hier tegenaan kijken? Of, jij kent Groningen veel beter dan mij.. 00:33:37-2 Person 1: Ik zou dhet niet doen, om het maar meteen klinkend klaar te zeggen. Ik vind het niks, nee. Laat ik het andersom vragen een keer aan jou. Waarom zou je dat doen? 00:33:515


183 Interviewer: Om nieuwe vorm van wonen te.. een nieuw aanbod te geven om mensen die uit het platte land komen, dat ze naar de stad moeten verhuizen maar dat ze nog een soort, nog in de vrije ruimte, maar dan in een omgeving waarvan ze weten dat er andere mensen zijn, ook mensen van hun eigen leeftidj, eigenlijk gewoon om die sociale cohesie te bevorderen. Dat is eigenlijk de insteek ervan. En dan ook aan te leunen aan de voorzieningen die ook in de stad zijn. Bijvoorbeeld in Stadskanaal heb je ook een heel groot sportcentrum en dat soort zaken. Als die vlakbij zijn.. 00:34:36-7 Person 1: Je wilt dus zo'n nieuw dorpje maken vlakbij de stad. Tegen de stad aan. 00:34:445 Interviewer: ja 00:34:48-7 Person 1: Maar je wilt wel, want je zou kunnen zeggen vaak gewoon dat is gewoon een, dat wordt gewoon een complex of een flatje in een uitbreidingswijk. Dat wil je niet. Je wilt het echt gewoon als een dorpje vormgeven zeg maar. 00:35:02-2 Interviewer: Ja wel gewoon, ik zou verschillende woontypologien hebben, ehm dat je zowel, dat je ook verschillende doelgroepen kan bedienen. Je zou gewoonwat kleinschalige woningen, geclusterd in een kleinschalig appartementencomplex hebben, maar daarbuiten zou je ook gewoon huizen aan de Pagedie, dat is zeg maar het watertje wat daarachter ligt, of gewoon wonen een beetje meer in het groen. Kijk de grond kost niet zoveel hier, en vooral als je agrarisch iets aan kan kopen hier, ehm dat je juist de mensen juist geeft om in het groen te wonen in open ruimte of juist in wat dichter bos gebied. Ehm maar dat mensen bijvoorbeeld een tuin kunnen hebben, nou dat kunnen ze zelf onderhouden, maar stel dat ze 80 zijn 70 en dat ze hetniet meer kunnen onderhouden, dat dat ook zo geregeld voor hun kan worden, maar dat ze nog steeds in de tuin kunnen zitten. En dat ze juist bij die mensen zijn die ook eigenlijk een beetje dezelfde interesse hebben. Niet dat ze altijd de zelfde wensen hebben.. 00:36:13-1 Person 1: Nou ja weetje, ik zou er veel eerder voor kiezen om het niet zo... want je wilt er niet echt een gated community van maken he denk ik. Dat kan natuurlijk wel maar dat is niet jouw opzet. Je hoeft niet letterlijk door een hek om binnen te komen. Nou ja daar is hier voor mijn gevoel niet zoveel aanleiding toe, zeker hier in het noorden niet. He uit veiligheidsoverweging hoef je dat niet te doen. Nou ja weetje mijn aarzeling zit vooral in het feit dat ik denk van, ik zou het veel eerder echt, je kan het wel zo bouwen, maar ik zou er juist veel meer voor kiezen van..nou als je zegt het is vooral voor mensen uit het platteland bedoeld dus je wilt het niet in de stad, dan zou ik veel eerder kiezen om te kijken of je het aan zo'n kerndorp, om het daar echt bij aan te hechten en het daar deel van te laten uitmaken. Want dat is, kijk, wil het duurzaam en levensvatbaar zijn, dan zou het volgens mij kansrijker zijn als je het toch wat meer probeert te integreren in of aan een bestaand dorp. Zodat het ook gebruik kan maken, maar dan snijdt het mes een beetje aan twee kanten, die dorpen hebben het allemaal al


184 moeilijk, maar dan kan je ook gebruik maken van de voorzieningen die daar gewoon zijn. Waarom zou je echt iets nieuws , in de buurt van Hoogezand bijvoorbeeld, willen creeeren, wat bedoeld is voor dorpse, plattelandse mensen, en daar dan toch los van staan. Ik denk dat dat heel lastig wordt, ook qua economisch draagvlak enzo. Want jij zegt bijvoorbeeld van voorzieningen, nou weetje dat is ons, wat je tegenwoordig ziet, dat is vooral voor commerciele voorzieningen, dat het schaalniveau, dat is zo enorm aan het opplussen. Als je 10 jaar geleden ofzo, als je dan in een dorp of een buurt bezig was met een buurtsuper ofzo he, dan zeiden we van nou, zo'n buurtwinkeltje, of zo'n dorpswinkel, dan zeiden wij van nou ja dat is 150/200 vierkante meter, dat zit nou een ondernemer,d at kan. Maar als die ophoudt, dat moet dan wel 2 keer zo groot, en eigenlijk, als je echt toekomstgericht, als je een nieuwe winkel maakt, dat gaat meer naar de 500. Als je nú, maakt niet uit aan welke familie je vraagt, of het de Spar is of de Super of de COOP of wat dan ook. ALs jullie nu een buurtsuper willen maken, hoeveel vierkante meters, nou vanaf 1000 vierkante meter zeggen ze dan. Nou we kunnen wel één van 500 bouwen maar dan geef ik op een briefje over 5 jaar is die kapot. Dan.. 00:39:26-9 Interviewer: Precies omdat mensen verder willen naar de grote.. 00:39:26-9 Person 1: Ja omdat mensen A, omdat een ondernemer daar zijn brood niet meer in kan verdienen, maar B omdat het ook zo is dat consumenten, die willen gewoon keuze hebben. Als je nou de babyboomers vraagt, mijn generatie en dan ietsje ouder, die nemen ook geen genoegen meer met een blik bruine bonen ofzo, die willen ook gewoon lekker eten koken en daar heb je een winkel met een assortiment voor nodig waar je 1000 vierkante meter voor nodig hebt. En dat gaat zo, die ontwikkelingen gaan zo snel dat als je niet uitkijkt dat je voortdurend achte rde feiten aanholt. 00:40:06-7 Interviewer: Dat vind ik super interessant want dan kom je op heel veel ideeen maar... 00:40:15-6 Person 1: En weet je wat ik altijd zeg, heb je dat een beetje meegekregen, dat gedoe in Ganzedijk, dat dorp wat we van de kaart zouden vegen? 00:40:26-2 Interviewer: Nee 00:40:26-2 Person 1: Nee nou ja dat was in het kader van de krimp he, want dit speelt in krimpgebieden speelt dit natuurlijk heel erg. Wat je ziet in die hele krimpdiscussie in Nederland, kijk je ook naar nederland om de tekentafel? De serie bij de VTRO, dat heet Nederland om de tekentafel en die zijn bezig om Nederland te verkennen in het kader van de toekomstige demografische ontwikkelingen, dus dat heeft met krimp en groei te maken en dat heeft ook alles met vergrijzing en ontgroening te maken. Moet je effe kijken. Van de week was er een aflevering, dat ging over zeeland en dat heette Florida aan de Schelde. En daar gingen ze lessure,


185 senioren, blablabla al die bekende kreten enzo. Maar wat je in die krimpgebieden heel erg ziet is dat jonge mensen trekken weg, die willen werk, die willen studie dus die gaan naar de grote steden, die gaan naar het westen. EN wat overblijft dat zij de oudere mensen. Dus de vergrijzing gaat in die gebieden ontzettend hard, dus de randen van Nederland. Dus ook boven in Friesland, Noord-Oost en Oost-groningen, Drenthe begint het ook al, Zeeland, Limburg. Dat zijn,eigenlijk helemaal langs de rand van Nederland zeg maar. Waar je weinig kans hebt als je het over studeren hebt maar helemaal over werkgelegenheid, vaak agrarische gebieden. Nou ja waar zit in Nederland de werkgelegenheid, dat zit in de commerciele dienstverlening, nou dat is daar niet. Als jij commerciele dienstverlening, waarom zou je aan de rand van Nederlan gaan zitten. Dus dat doe je niet, dus iedereen die een beetje kansrijk is die gaat weg en de armen en de kansarme mensen die blijven over, en met name oude mensen. En dat is dus een enorm probleem want je moet wel wonen/welzijn/zorg, je moet wel zorg bieden aan die mensen. En dat is bijna niet meer op te brengen. Die thuiszorgorganisaties kunnen dat ook niet meer waar maken. Dus je ziet dat men heel erg op zoek is van hoe moet dat nou dan daa. Dus dat speelt daar wel heel erg een rol in. En ik denkd at er een moment komt dat je inderdaad gaat zeggen van ehm, senioren die in die gebieden willen blijven wonen, zeg maar in het rurale gebied van Nederland, echt plattelandse en buurtschappen en kleine dorpen zonder voorzieningen enzo, ja iedereen mag hier wonen waar hij wil natuurlijk. Dat moeten die senioren natuurlijk ook zelf weten, maar ze moeten niet bij de overheid aankloppen en zeggen: er moet wel een bus rijden, of er moet wel zorgvoorzieningen zijn, er moet wel een winkel zijn en er moet wel een buurthuis zijn of een ontmoetingsruimte. Dat is daar allemaal niet en dat komt daar ook niet. Dta gaat nog meer wegtrekken dan nu het geval is, daar ben ik van overthuigd. Dus dat betekent dat alleen maar of mensen die redelijk zelfredzaam zijn of mensen die zoveel geld hebben dat ze dat allemaal individueel kunnen inkopen. Dan is er natuurlijk niets aan dehand. ALs jij millionair bent kun je ook als je 80 bent en heel hulpbehoevend wel ergens in de middle of nowhere gaan wonen want dan koop je alles zelf. Dat is helemaal geen probleem, dan heb je particulier, dan ga je met de taxi, dan heb je een chauffeur, of je hebt je priveverpleegster,d at kun je allemaal zelf regelen. 00:44:10-8 Interviewer: Maar om zoiets te intergreren in het stadsweefsel om het zo te zeggen, dat je binne de stad ook de mensen probeert naar één plek toe te trekken of naar meerdere plekken in de stad, juist om dat vraagstuk in de zorg van personeel dat, kijk de lonen gaan omhoog dus.. 00:44:28-8 Person 1: Ik zou het eerder in een, voor mensen die voor stedelijk wonen kiezen in het bestaande stedelijk weefsel in proberen te breien en te bedden en voor die groep van jou zou ik zeggen probeer dan aan te haken bij een kerndorp waar voorzieningen zijn. En doe het daar. En probeer het juist zoveel mogelijk in bestaand weefsel in te bedden. En niet als een losstaand iets creeeren in de nabijheid van ofzoiets, zou ik veel minder voor kiezen. 00:45:04-6 Interviewer: Ja precies 00:45:08-4


186

Person 1: EN ook want kijk op de langere termijn, wij gaan gewoon krimpen in Nederland.het is nu al zo dat zowel op wereldschaal als in Nederland. Het is nu voor heteerst geloof ik zo dat meer dan de helft van de wereldbevolking in stedelijk gebied woont he? Dat is nog nooit zo geweest zolang de mensheid bestaat. Dat is nu zo. En we zijn over een jaar of 30 zijn we wat de wereldbevolking betreft over het hoogtepunt heen. Dan gaan we naar beneden. En wat Europa betreft is dat al eerder zo. Sommige gemeente bestuurders zeggen jaaaa dat valt allemaal wel mee, en dat is nu even zo maar dat is neit waar. Dat is echt een langdurige trend en je ziet dat zeker in Europa. Wij hebben gewoon een geboortetekort. Er sterven gewoon veel mensen dan er geboren worden. Veel meer. En dat is in landen als Italie en Rusland enzo is dat nog veel erger dan in Nederland. Wij zitten nog redelijk aan de goede kant, maar dat gaat er gewoon aankomen. Dat is gewoon ook een kwestie van welvaart. Dus dat maakt ook, dat bedoel ik daar ook mee, dat we ook ruimte genoeg hebben om dat te doen. Ik vind, zowieso moeten we ernaar toe dat we veel meer met onze ruimtelijke strategieen in het bouwen proberen dat binnen bestaande weefsels doen en stoppen met grote megalomale uitleggebieden enzo. Dat moeten we niet meer doen, want dan gaan van die bestaande bebouwde gebieden die gaan naar de kloten straks, omdat we daar geen programma meer voor hebben. 00:46:59-3 Interviewer: Precies dus jou visie is: vervangen wat verouderd is of wat niet meer goed is voor de huidige markt, huidige vraag, en dat vervangen met nieuwe ontwikkelingen, nieuwe vorm van wonen, maar juist binnen diezelfde kaders nog dat we niet nog verder gaan uitbreiden. 00:47:12-7 Person 1: Nee, wat je moet je goed realiseren, er komen zoveel, binnen elk bebouwd gebied, of het nou stedlijk is of dorps, er komen de komende jaren heel veel plekken vrij. of het nu om scholen gaat. In sommige gebieden zie je dat binnen 15/20 jaar de helft van het leerlingenaantal van de basisscholen verdwijnen. En ik hoorde laatst zo'n cijfer over Friesland, dat was van ook zo'n regiovisie van een paar gemeentes samen. Hadden ze dat uitgerekend wat dat betekende qua leerlingenaantal en de gemiddelde schoolgrootte in Friesland is ruim 100 leerlingen per school, nou dan kun je precies uitrekenen hoeveel scholen dat betreft. Dus binnen die gemeentes, binnen die regio's kwamen ze tot de conclusie hier gaat dus elk kwartaal gaat hier een school dicht. Nou dat zijn dus allemaal lokaties waar je wat mee moet. Kijk naar de kerken, al die kerken lopen leeg, die moet je ook allemaal afbreken, er zijn zoveel van dat soort, he dus er zijn een aantal redenen, A qua sociale context zou ik daar altijd voor gaan om het zoveel mogelijk binnen bestaande netwerken en weefsels in te breien en in te voegen maar ook ruimtelijk is dat zo, we krijgen ruimte genoeg binnen bestaande stedelijk en dorps gebied om dat te kunnen doen. 00:48:49-9 Interviewer: En je hebt zeg maar, ik weet niet of je van het initiatief van Alex Sievers hebt gehoord, van seniorenstad in Nederland, van Inbo. Maar hun visie is om iets aan te bieden aan die senioren, juist ook gewoon weer dat leissure, dat aantrekkelijke, de kinderen zijn uit


187 huis, tijd voor iets nieuws, je hoeft ook niet meer voltijd te werken. Misschien werk je nog één of twee dagen per week, maar juist meer genieten van de volgende fase in je leven. Dat soort aanbod, geloof je dat dat mensen gaat trekken. Volgensn hun onderzoeken is dat wel zo, 40% van de mensen zou naar zoiets verhuizen en 30 % zou er misschien naartoe verhuizen.. 00:49:34-8 Person 1: 40% van de ouderen? 00:49:38-5 Interviewer: Nou hun hadden een enquete rondgestuurd met de telefoongids, adressen, een stuk of 1000 enquetes, hebben ze een stuk of 200 van terug gekregen, en daaruit hadden ze die cijfers gehaald. En dat moet een betrouwbaarheid zijn van 94%ofzo dus aardig betrouwbaar om het zo te zeggen, maar hoe kijk jij daar tegenaan? 00:50:00-7 Person 1: Nou ik mis dit, kijk er zal vast een aantal zijn die dat wil. Maar dat soort percentages,d at soort aantallen geloof ik niks van. Ik denk ook dat wat we zostraks zeiden, het wordt een heel divers aanbod, ongetwijfeld, daar past dit ook in. Dus er zal zeker een categorie zijn die dat wel wil. Maar ik denk dat dat een vrij beperkte categorie is. kijk ze zeggen wel als je wilt weten hoe het hier over 30 jaar is moet je nu naar Amerika gaan, we lopen altijd met alles 30 jaar achter. Dus het is zeker zo door de individualisereing dat er meer markt voor zoiets is dan vroeger. Mensen zijn natuurlijk veel mobieler dan vroeger. Mensen die heel lang in dezelfde stad, in hetzelfde dorp of zelfs in dezelfde wijk gewoond hebben die worden zeldzaam. Mensen leven in hun leven op verschillende plekken. En alleen al doordat de families en de gezinnen kleiner worden. Er komt natuurlijk een categorie kinderen die heeft helemaal geen kinderen, of één hooguit en die woont dan heel ergens anders, of ergens in de wereld of in ieder geval ergens anders in het land. Dus dat maakt dat daar wel markt voor zou komen voor wat jij nou schetst. Maar op de nederlandse schaal, ik denk niet dat dat echt een substantieel van de ouderen zo gaan worden. Geloof ik niks van. 00:51:50-3 Interviewer: Nee precies, want in Amerika is het volgens mij op dit moment 12% van de ouderen die in zo'n retirement village of stad woont, en in Australie en ander land is het 6 % ofzo. Maar ze merken wel in Australie de afgelopen 5 jaar is het wel 1,5% gegroeid. Dus het is wel een groeiende markt. Maar in Nederland is dat... 00:52:10-2 Person 1: Maar ja, kijk, Australie en Amerika, dat zijn ook landen van een heel andere schaal. Kijk, dat vond ik wel mooi, in de volkskrant stond niet zo lang geleden een column van witteman, die heeft heel lang in Amerika gewoond. En die schreef toen een column en die heeft toen verteld dat vrienden van haar die gingen verhuizen van Haarlem naar Amsterdam ofzo. En toen waren ze dus even over geweest en toen hadden ze een groot feest gegeven om afscheid te nemen van al hun vrienden en kenissen in Haarlem want ze gingen naar Amsterdam. En ze vertelde dat in Amerika en vertelde ze over de afstand en daar zeiden ze van waarom gingen ze Uberhaupt verhuizen dan? Nou ja werk enz. Dus de conclusie was,


188 als je in Amerika gaat verhuizen dan ga je 5000 of op z'n minst 1000 kilometer verderop wonen. Dat is natuurlijk een heel andere wereld, een heel andere schaal dan hier. In die zin zitten daar ook een aantal essentiel verschillen in. Of wat ik daar in Florida hoorde van die mesnen die dan een beetje vergelijkbaar met wat wij hier doen, zeg maar van in Spanje overwinteren. Al die senioren, die pensionadaas, zoals dat dan heet, die vanwege het klimaat naar Spanje gaan. Kijk dat zijn redenen, dat is een heel ander argument gewoon, dan heb je het letterlijk over een ander woon en leefklimaat. Maar om nou in Nederland als jij wat beschutting of een woonvorm zoekt, als ik dat hier zou doen ja, snap je, dat is van een andere orde voormijn gevoel. 00:54:25-3 Interviewer: En je hebt ook den mensen die de hele zomer op een camping zitten. En dan kies je voor minder comfort maar dat is eigenlijk meer de sociale kant die ze daar opzoeken. Dus ik denk dat je wel gewoon heel veel verschillende groepen mensen hebt en dat je wel verschillende woonvormen zal krijgen in de toekomst. Maar ik vond het wel heel nuttig wat je zei van als je zoiets gaat ontwikkelen, zorg dat het gewoon bij zo'n dorpskern is, dan is het gewoon bij die dorpskern en niet een neptak van die stad. Want, de Groningse bevolking, denken die anders over dingen. Ik bedoel in Nederland zie je heel veel variatie in waar mensen wonen hoe mensen... 00:55:21-9 Person 1: Nee dat geloof ik niet zo, ik heb wel een keer, de burgemeester van Veendam, die ging naar Leeuwarden werd hij burgemeester en die werd geinterviewd en toen vroegen ze nou kan dat nou wel een Groninger in Leeuwarden, endie amotioteit tussen groningers en Friezen enzo, en die zei toen, dat heeft niets met provinciegrens te maken, als je al onderscheid wilt maken dan moet je onderscheid maken tussen mensen die van het zand of van de klei komen en dat loopt dwars door de provincies heen. En dat vond ik wel een mooie, dat wordt wel eens gezegd, mensen die van het zand komen zijn wat minder stug en die zijn wat opvligender en die hebben het hart wat meer op de tong enzo. En mensen die van de klein komen die zijn wat rustiger en die laten juist nooit hun emoties en het achterste van de tong zien en die zijn veel stugger en moeilijker in contact enzo. ik denk als je al dat soort onderscheid in Nederlanders kunt maken in volksaard of nou dan is dat misschien wel een onderscheid dat je kan maken, maar die provincie daar geloof ik niet zo in. Ik denk dat dat een beetje flauwekul is. 00:56:29-3 Interviewer: Precies, en groningen heeft te maken kripm heel erg, ook gewoon met die landelijke gebieden, ehm is er een wijze waarop je mensen kan trekken naar groningen, ik bedoel juist minder verplichtingen hebben wat werk betreft, dat is een grote reden om weg te trekken, denk je dat mesne weer terug willen verhuizen naar groningen en als daar een aantrekkelijk aanbod voor is dat mesnen juist makkelijk weer terug zouden komen? 00:56:596 Person 1: Nee ik denk dat dat heel lastig is. Dat is in ieder geval niet iets waar je de krimp mee op kunt vangen, daar geloof ik helemaal niks van. En als je, ik denk dat heel veel mensen heel goed snappen, je vind nooit meer terug wat je achter hebt gelaten. Als jij weg


189 bent getrokken , noordelingen die het werk achterna gelopen of gereden zijn naar het westen, naar de randstad en die dan op hun oude dag denken ik ga weer terug. Ja mensen zijn natuurlijk realist genoeg om te weten dat de wereld ondertussen heel anders is. Je vrienden zijn er niet meer, je familie niet meer. Die wereld is er niet meer dus daar kan je ook niet naar terug keren. Dat geloof ik niet. Het is eeerder nog zo, dat zie je ook wel, mensen die echt voor de rust kiezen. En of dat nou ex-noordelingen zijn of niet dat is helemaal niet interessant. Maar mensen die zeggen: ik heb het gehad in de randstad en die drukte enzo, ik wil gewoon weer de rust. Dat is wel een groep die misschein het platte land weer opzoekt. maar dan nog altijd kernen met voorzieningen, dat is wat je op het moment wel heel erg ziet. En dat vind ik wel heel interessant. WIj hebben bij K&W wel eens gezegd het lijkt er wel op alsof het op het moment een dubbele trek vanaf het platte land naar de stad is, namelijk onder druk van wegtrekkende voorzieningen enzo. Dat is één, de stad is hip. Stedelijk wonen is op het moment gewoon weer in, terwijl het heel lang niet geweest is. Dat is één, en misschien is het ook wel zo, dus dat is een soort natuurlijke, langjarige trek, wat ik zeg het is nu voor het eerst in de hele geschiedenis dat meer dan de helft van de mensheid in stedelijk gebied woont, dus dat is een langdurige trek, een trend die gewoon doorzet, ehm maar los daarvan is het misschien ook wel zo dat in de jaren 60/70 zijn er mensen vanuit een soort wel of niet valse romantiek naar het platte land gegaan wat eigenlijk stedelingen zijn, en die gaan nu ook weer terug. Gewoon omdat ze wat ouder worden, of omdat ze het wel gehad hebben op het platte land en in die dorpen. Dus dan heb je een soort dubbele trek vanuit het platte land naar de stad op het moment. Want dat neemt echt wel behoorlijke vormen aan. We hebben geluk dat de gezinsverdunning er voor zorgt dat de woningen nog redelijk bezet worden, maar je hebt echt gebieden in NEderland, nou die redenen die ik zonet aangeef, daar begint het echt problematische te worden. En daar moeten gemeentebesturen ook echt ontzettend uitkijken dat ze nie tdoorgaan met bouwen en nieuwe uitleggebeidjes aan dorpen enzo. Want dat zuigt gewoon op den duur die oude dorpskernen enzo helemaal leeg, dat verpauperd gewoon. 01:00:10-9 Interviewer: Net zoals je hebt hier in het noorden zo'n ontwikkeling, de blauwe stad, waarom is dat misgelopen? 01:00:18-8 Person 1: Nou kijk het idee van de blauwe stad was natuurlijk... ik heb eens een keer een verhaal gehoord over die blauwe stad, dat vond ik wel interessant, dat men ziij, de doelgroep waar wij ons op richten bij de blauwe stat, zo zou het moeten zijn in ieder geval. Dat zijn de mensen die eigenlijk gaan emigreren. Dat mensen die zeggen wij gaan naar Canada, australie of naa rnoorwegen of naar gebieden waar we kunnen pionieren, waar we echt in de ruimte wonen, een beetje los van de bewoonde en de geciviliceerde wereld. Pim Fortuin zij een keer je moet Nederland niet als een land beschouwen, je moet Nederland als een stad beschouwen. WIj zijn gewoon een stad in Nederland. OP europese schaal is Nederland een stad. En een hele mooie groene stad, heel veel ruimte is er in die stad. Er is één probleem, er lopen alleen veel te veel koeien en varkens in die stad rond, daar moeten we wat aan doen, maar voor de rest is het een hele mooie stad, Nederland. En het concept van die blad, dat ze zeggen, nou dat is een beetje overdreven, we hebben in die stad ook nog wel ruimtes waar zoveel ruimte is, we laten het voor de helft onder water lopen, en dan creeeren we daar een soort nieuwe natuur en een nieuw natuurgebied waar mensen kunnen wonen op dezelfde


190 manier alsof ze gingen emigreren naar Canada, naar Australie of weet ik veel waar. Dus hadden ze een onderzoek gedaan, zoveel procent van de bevolking die denkt er wel eens over om te gaan emigreren. Dat is onze doelgroep en als wij daar nou 5% van kunnen verleiden om niet te gaan emigreren maar in de Blauwe stad te gaan wonen, dan hebben wij genoeg mensen om die blauwe stad van de grond te krijgen.D at was een beetje het concept dus. En dat vond ik op zich wel een aardige, want de bedoeling was dus om vooral mensen van buiten aan te trekken he? Het moesten echt mensen, de koopkrachtige vraag, grote vrijstaande woningen, op kavels van, was het oorspronkelijke idee, van 2000-10.000 vierkante meters zal ik maar zeggen. Want we hebben grond zat hier, aan het water. Dan kom je een beetje in de buurt van wat ik net schets, mensen die echt de ruimte opzoeken. En wat er natuurlijk ook onder druk van de economische omstandigheden enzo en wat dan altijd gaat, het gaat toch weer meer naar het gemiddelde toe, ondertussen staan er, het begint meer te lijken op een gewoon uitleggebiedje aan een stad of dorp, het is helemaal niet meer zo uitzonderlijk. Ja dat water dan nog, maar er wonen geen mensen op kavels van 10.000 vierkante meter. Dus sommige van die huizen staan zo dich op elkaar dat je denkt van wat is nou het verschil tussen hier wonen en in de uitleg van hoogezand of stadskanaal. Dus dat idee, en ook het idee van mensen die kiezen er dan voor om daar te gaan wonen en dat worden de mensen die geod bemiddeld zijn qua financien, die allebei, he twee auto's per huishouden en die scheuren gewoon als het moet naar de randstad omdat ze daar voor hun werk moeten zijn of die werken gewoon op deze manier thuis en die heoven helemaal niet naar hun werk. En die scheuren naar winschoten of de stad groningen en daar halen ze één keer in de week hun boodschappen en verder allemaal prima. Nou ja dat blijkt dan toch zeer beperkt te zijn, mensen die daarvoor kiezen. En je kan ook veel dichter in de buurt van groningen, kan je ook ruim wonen. Dus dan blijkt het toch, iemand zei ook een keer, ja wonen fantastisch aan een nieuw water gebied ofzo, maar die zei: hoe kan dat nou ooit concurreren met het watergebied van Friesland bijvoorbeeld. Want in Friesland heb je 11 steden. Daar heb je mooie oude, rustieke historische stadjes. En daar heb je echte meren en niet zo'n malaria plas van 1,5 meter diep zoasl de blauwe stad. Waarom zou je dan, als jeje dat kan permiteren, om een miljoen te investeren in een woning en een kavel, waarom zou je daar dan in de middle of nowhere, dan koop je toch zo'n fantastisch mooi huis aan het sneker meer ofzo? Dus om meer redenen was dat toch een beetje wishfull thinking dat je op die manier noord-oost groningen in de vaart der volkeren op kon stoten. Eigenlijk is de handdoek toch redelijk in de ring gegooid op het moment heb ik het idee. H et is wel spijtig. Het onderschrijft dat je ziet in Nederland, soms denk je inderdaad, waarom gebeurt dat niet wat meer, en in Heereveen hebben ze bijvoorbeeld ook vaak geadverteerd met wonen in Heereveen, dan kan je een mooie vrijstaande woning kopen op een kavel voor een prijs waar je in Utrecht ofzo of in Amsterdam nog niet een bovenwoning voor hebt zal ik maar zeggen. En op één uur en een kwartier van Amsterdam. Nou dat is ook zo, je scheurt door de polder en als je je niet aan de snelheid houdt ben je in drie kwartier, een half uur en dan ben je bij Almere en daar kom je toch in de file terecht of je nou in Almere woont of in Heereveen. EN toch doen mensen dat niet. Er is heel erg een trek, ook bij bedrijven, dat vind ik ook altijd zo facinerend, het hoofdkantoor van Aczo Nobel dat is van Arnhem naar de Schipholzone gegaan, dat geldt voor Filips vanuit Eindhoven, dat geldt notabene voor Ahold concern vanaf Zaandam daarnaar toe. Dat is in onze economie is daar zo'n trek naar, zo'n neiging tot centralisme en naar de economische belangrijke zones. En het wonen, hoe je het ook wend of keert, dat trekt daar ook naar toe. Dus de rest van Nederland moet ontzettend zijn best


191 doen om het hoofd een beetje bovne water te houden. 01:06:51-5 Interviewer: En als je kijkt bijvoorbeeld naar landen zoals Australie, daar is denk ik 94% denk ik van de bevolking, woont in de stad. In Nederland zitten we meer rond de 75, beetje meer in die reichting, maar dan heb je gewoon van die stadskernen met de hoogbouw, en dan is het eigenlijkj dit moment en alles gaat eignelijk naar de stad toe en je doet alles in die ene stad. En de stad bedient de mensen eromheen. En verder niks. En verder heb je een paar boeren die een paar honderd hectare hebben per stuk, voor de rest woont iedereen in de stad. Dus eigenlijk is dat uiteindelijk ook waar Nederland een beetje naartoe gaat dnek ik. 01:07:28-9 Person 1: Ja dat denk ik ook, daar ben ik overtuigd dat dat zo is. en als je hier in het Noorden kijkt bijvoorbeeld ook he, nou de regio groningen-aarsen, dat is een succesvolle regio, en in Friesland heb je de A7 zone zoals dat dan heet, Joure Heerenveen enzo. Dat gebied daar, ja en voor de rest houdt het een beetje op denk ik. Dan heb je nog een aantal kerndorpen waar mensen ervoor kiezen om rustig te wonen, nou dat zou het hoofd nog wel een beetje boven water houden maar voor de rest de ontvolking om het heel dramatische te zeggen, in de rest van die gebieden, dat zal gewoon doorgaan denk ik. En ik heb ook weleens gedacht, je kunt wat we nu de veluwe hebben, dat gaan we nog wat uitbreiden, als je naar de landbouw kijkt bijvoorbeeld dan zeg ik van na, friesland, groningen, zeeland en de polders, daar kan je op de wat langere termijn nog wat landbouw bedrijven, voor de rest, overijssel, twente, de Achterhoek eh drenthe, limburg, brabant, daar zou je gewoon op moeten houden met de landbouw en dat wordt of het wordt gewoon één groot park en echt natuur. Dat gaat veel meer naar de natuur terug. En misschien kan je in Nederland in de toekomst nog wel wat minder gestapeld wonen als we nu wonen, want na de tweede wereldoorlog hebben we veel te veel gestapelde bouw gebouwd, omdat toen, er moest gewoon productie gedraaid worden. He omdat we zo'n woningnood hadden. En dat hebben we in gestapelde vorm gedaan. En dan kan rondom de stedelijke gebieden, kan wat jij zegt, in het hart van de stad, echt het stedelijk gebied, de kern van de steden, daar kan je nog wel wat hoger dan we nu gewend zijn, en voor de rest vooral veel grondgebonden wonen denk ik. Dat geldt voor senioren ook. Mensen die ervoor kiezen om dat te doen moet je echt in de kern van de steden, daar moet je gestapeld kunnen wonen, en voor de rest moet je gewoon grondgebonden kunnen wonen. Ik denk dat dat een beetje de toekomst wordt. 01:09:39-7 Interviewer: Ja dat is wel grappig want je hoort van die uitspraken zoals vol is vol in Nederland, maar ik kom uit Australie, een heel groot land, waar je heel veel ruimte hebt, maar toch heb ikhet gevoel in Nederland dat ik dichter bij het platte land woon. Ik woonde zeg maar 2 km van het platte land in Australie, had je altijd het gevoel dat je in de stad was. Maar in Nederland, waar je ook komt, zij het Rotterdam, of ik woonde voorheen in Bergschenhoek gewoon tegen Rotterdam aan, had je toch nog het gevoel dat je binnen 5 minuten overal waar je was zat je gewoon in het platte land. Zat je gewoon in open groene weides. 01:10:098


192 Person 1: Precies, ik zeg altijd in Nederland, waar jij ook woont, woon je hartje rotterdam of amsterdam, bovendien wij hebben natuurlijk helemaal geen steden in Nederland, wat is dat voor gezijk. Onze vier grootste steden met z'n vieren die hebben 2,2 miljoen inwoners of zo. In China, ik las een artikel in de Groene Amsterdamme even geleden, over megasteden in CHina. Daar zijn ze op het moment 40 steden aan het bouwen van meer dan 25 miljoen inwoners. Kijk dat is een stad. In die zin heeft Pim Fortuyn natuurlijk gelijk. hier wonene16 miljoen mensen. Dat is een middelgrote stad op wereldschaal. Dat begint er een beetje op te lijken 16 miljoen. Maar wij hebben hier helemaal geen steden in dit land, dat zijn gewoon dorpen. Dus dat is helemaal niet. Zelfs als jij in hartje rotterdam bent, je pakt de fiets en in tien min. ben je op het platte land, op de fiets. En 65 of 70% van het oppervlak van Nederland is landbouwgrond. En de rest is bebouwd. Of het nou woningbouw, stad of infrastructuur maakt niet uit wat, alles bij elkaar. Dus dat betekent als die landbouwgrond, als dat met de helft terug loopt, dan hebben we meer dan een verdubbeling van al het bebouwde gebied in Nederland tot onze beschikking. Dus ik denk de praktijk zal inderdaad zijn dat ons bouwoppervlak dat wordt meer, en tegelijkertijd kan het natuurgebied ook nog groeien en dat gaat allemaal ten koste van de landbouw. Want op de langere termijn, de landbouw in Nederland dat gaat natuurlijk voor een heel groot del verdwijnen. Dat gaat gewoon naar oost-europa bijvoorbeeld, dat gaan naar Polen of noem maar op. Als Europa nog meer een economische eenheid wordt, en dat gaan gebeuren, dat gaat uitvlakken al die verschillen enzo. Ja wat moet je dan hier ale een boer in Nederland, je gaat toch niet in de stad boeren om die beeldspraak maar door te trekken. Dus dan kunnen we het ons permitteren om veel meer grondgebonden te wonen voor d emensen die dat willen en tegelijkertijd hebben we ook nog meer ruimte voor de natuur. Dat gaat vast gebeuren, en in de stedelijke kernen nog wat meer omhoog, omdat dat begint hier wat meer te komen, hoewel onze ondergrond daar natuurlijk ook wat mindern geschikt voor is, maar hoogbouw, dat is in Nederland, tot voor kort hield dat ook met 15 hoog ofzo op. 01:13:00-4 Interviewer: Zijn er nog andere dingen die je zou willen meedelen of meegeven, als ik bezig ben met dit project? 01:13:05-6 Person 1: Nou ik denk, ik ben wel nieuwsgierig of dat gaat gebeuren. Een deel van de babyboomers die komen uit de tijd, uit de hippietijd zeg maar waarbij het woongroepen en communnies enzo, hoewel dat nooit toen ook een hoge vlucht heeft genomen maar, die hebben in hun jongere jaren dat wel een beetje meegemaakt, en ook de studentenhuisvesting en noem maar op. Dus ik ben wel benieuwd of dat ook nog weer terug zou kunnen komen. Dat, wat we net zeiden voor die Thomashuizen en die herbergiers, die Herbergiers zijn woonvormen voor kleinere groepjes senioren die niet meer zelf de regie over hun eigen leven hebben. Maar je zou je ook kunnen voorstellen, van mijn generatie bijvoorbeeld, dat een aantal mensen letterlijk de koppen bij elkaar steekt, kijk vroeger had je in groningen de woongroepen winkel, en dat waren altijd jongeren die dat deden. Die woongroepen oprichten. Je zou ook weer een soort woongroepen winkel voor senioren kunnen krijgen. Initiatieven waarbij je zegt mensen die wat ouder worden en die zeggen nou wij willen, of wij kopen een oude school, of een kerkgebouw of weet ik veel wat, of een oude melkfabriek, kan mij het schelen, industrieel in bestaande stedelijke gebieden ofzo. En daar


193 laten we een mooie woongroep voor senioren in realiseren. Voor 5 of voor 10 of voor15 senioren. En daar hebben we geen overheid of woningcooperatie voor nodig, dat gaan we gewoon zelf doen. 01:14:53-0 Interviewer: Ja precies, partikculiere opdrachtgeverschap 01:14:54-4 Person 1: Ja particuliere intiatieven met z'n allen. Dat gebeurt nu nog nauwelijks maar dat zou natuurlijk ewl kunnen gebeuren, en dat zou natuurlijk wel heel mooi zijn. Dat mensen op die manier ook zelf de regie over hun eigen leven nemen. Want wij zijn in dit land wel heel erg gewend omdat in de handen van of de overheid of instituten te leggen. Of dat nou zorginstellingen zijn of woningcooperaties, maar waarom zou je dat niet gewoon zelf kunnen doen. 01:15:34-5 Interviewer: Nou dat zat ik ook gewoon te denken, ik had het ook een beetje in mijn concept programma van eisen geschreven van, ook vooral particuliere opdrachtgeverschap voor.. 01:15:43-1 Person 1: soort collectief particulier opdrachtgeverschap. 01:15:47-9 Interviewer: Precies en dat je misschien wel soort centrale voorzieningen ofzom, als ik zeg maar verder zou gaan in dit concept, tegen stadskanaal, tegen een dorpskern aan, dat je wel gewoon die voorzieningen ontwikkeld en misschien ook wat sociale woningbouw voor de mensen die dat niet zelf willen regelen en ook niet het geld ervoor hebben. Maar juist wel de mogelijkheid geven aan de andere mensen van ga maar bouwen wat je zelf graag zou willen bouwen in plaats van een regie van bovenaf naar beneden van wij weten het voor jullie. 01:16:18-2 Person 1: nee dat zou wel heel interessant zijn. En het is natuurlijk , wat jet natuurlijk in de zorg met die PGB's zoals ze dat dan noemen, die persoonsgebonden budgets gaat. Dat is daar natuurlijk ook een uitvloeisel van, van wie betaalt bepaalt. Dus op het moment dat je zelf initiatief neemt en zelf opdrachtgever bent, dan kan je het ook zelf bepalen. Dat is met alle zorgvastgoed, want tot nu toe is dat allemaal eigendom van intituten, van zorginstellingen en van woningcooperaties. Dat zou wel mooi zijn, en zeker wat wij bij K&W allemaal zeggen, ons uidagium is, als het over welzijn en geluk gaat van mensen, twee dingen: 1 heel belangrijke is: ertoe doen, als je het over vogelaarwijken hebt en achterstandwijken waar mensen die aan de onderkant zitten en diep ongelukkig zijn en worden, dat heeft vaak ermee te maken dat ze werkeloos zijn en 'er niet toe doen', voor niemand, ja waarom zou je dan sochtends je bed uitkomen, als jij er niet toe doet, voor niemand. Als niemand iets minder heeft als jij morgen de pijp uit gaat en dood in je bed blijft liggen, waarom zou je er dan uit komen. Dat is een hele diepe menselijke waarde, op een of andere manier ertoe doen. Ik zeg altijd maar al heb je maar een goudvis in een kom die elke dag eten moet hebben, dan heb je in ieder


194 geval een reden om uit je bed te komen en anders gaat die goudvis dood. Nou dat is wel heel minimaal maar je moet ertoe doen op een of andere manier. Daarom is het ook zo belangrijk dat je een vorm van dagbesteding hebt. Of dat nu betaald werk is of wat anders, dat geldt ook voor iemand als stefan. die moet overdga gewoon ergens naar toe, die moet iets doen, die moet ertoe doen. Dat is een heel belangrijke, en het tweede is als je het over ouderen hebt en ouderenhuisvesting. Zo gewoon mogelijk, altijd zo gewoon mogelijk. Je moet er altijd naar streven om mensen zo normaal mogelijk te laten wonen. Of het nou zo iemand asl stefan is of een senior, niet in zorginstellingen, niet in verpleeghuizen, als het even kan altijd zo gewoon mogelijk. dat zijn twee hele belangrijke dingen. En dat geldt voor elk mens en dus ook voor de ouder wordende mens. En de zorgbehoevende mens. 01:18:54-6 Interviewer: Ja precies, nou dat vind ik eigenlijk wel hele mooie uitgangspunten. Ook gewoon als je denkt aan die zorghuizen, ik vin d het gewoon super dat mensen niet in een instelling waar ze een nummer zijn komen, maar dat ze gewoon juist kunnen zijn wie ze zijn en dat dat gewoon gerespecteerd wordt. En dat ze ook gewoon de mogelijkheid krijgen om dingen te doen. 01:19:12-3 Person 1: Ja en zo gewoon mogelijk dat betekent dan voor jou zo gewoon mogelijk. wat voor jou zo gewoon mogelijk is. Dat wil niet zeggen, dat bedoel ik er niet mee, meanstream dat het allemaal hetzelfde moet zijn. Maar wat jij gewoon vindt, zo moet je kunnen wonen. En dat kan voor iemand anders weer heel wat anders zijn. Dat wordt daar allemaal mee begonnen, diversiteit. En een veelheid van vormen en gedachten, zoals we dat dan vroeger noemden. Dat is denk ik voor de toekomst heel erg belangrijk. 01:19:47-0 Interviewer: afsluiting


195

Interview transcript – Alex Sievers Interviewer: Zelf kom ik eignelijk uit Australië Person 1: Ja dat las ik, je hebt zelfs een Australisch emailadres Interviewer: Ja dat klopt, nou ik heb ooit een domein daar gereserveerd voor het geval dat ik daar terug zou gaan, dan kan ik mijn bedrijf vestiging, maar goed in de tussentijd is het gewoon leuk om te hebben Person 1: En waar uit Australie? Interviewer: Ik kom uit Melbourn. Daar ben ik eigenlijk opgegroeid niet, misschien eh 15 kilometer van het centrum maar later ben ik verhuisd helemaal tegen de rand van melbourn aan. En toen ik klaar was met de middelbare school ben ik naar Nederland verhuisd om een studie hier te volgen en nu ben ik pas getrouwd met een Nederlander ( : dus dat ik wegga, ik denk niet dat dat heel snel zou gebeuren maar je weet het nooit. Person 1: Oke, je ouders wonen nog in Australie? Interviewer: Ja, m'n vader is wel een nederlander maar hun wonen als zo'n 25 jaar in Australie. En eigenlijk de aanleiding van mijn ondezoek naar ouderendorpen is het feit dat in Australie heb je heel veel van die retirement villages, niet op de schaal van Suncity om het zo te stellen, maar op veel kleinere schaal, ook geintegreerd in het weefsel van de stad zeg maar. En toen ging ik een beetje zoeken in Nederland. Ik werk zelf met een design manager als parttime baan zeg maar en hij gaf een uitdaging waarom ga je niet kijken naar seniorenhuisvesting, ik bedoel met de vergrijzing die er aan komt. Dus ik ging kijken en dacht nou eigenlijk is er een gat in de markt wat betrefd de mensen tussen de bejaardehuis en de pensioenleeftijd. En toen kwam ik al heel snel bij jouw initiatieven terecht 00:01:46-3

Person 1: tsja..?.. Interviewer: Eigenlijk als je dat leest wordt je heel enthousiast en dat vind ik eigenlijk super spannend. Ik heb al het materiaal een beetje zitten doorlezen en ik heb een paar vragen. Ik wil eigenlijkj gewoon gedachten daarover..


196 Person 1: Even van mijn kant over de retirementvillages in Australie: de gemiddelde leeftijd, heb je daar enige kijk op? Wat in de VS, daar zijn ook retirement villages daar is de gemiddelde leeftijd ruim boven de tachtig, echt ruim erboven en dat is als je nou over Suncity hebt, gemiddelde leeftijd daar zal zo'n 72 zijn. Dus je zit wel ietsjes lager, terwijl die wijken al 50 jaar bestaan 00:02:29-0 Ze onderscheiden daar nadrukkelijk de active adult communities en de retirement villages dat zijn verschillende dingen, En hoe zit dat in Australie? 00:02:36-8

Interviewer: Nou in Australie is het wel eigenlijk richting de retirement village. Als een meer ontspannende plek met een veilig gevoel in het achterhoofd dat er zorg is. Ook al wordt er wel heel veel gesjoemeld hoor. Het is ook een hele slechte markt wat betrefd ook heel veel oplichterij en mooie verkoopplaatjes van als je hier komt dan heb je altijd allemaal beloftes die ze eigenlijk niet nakomen als ze het bouwen. Dat is niet altijd het geval maar ik heb wel verhalen van dichtbij gehoord van mensen die naar zo'n dorp verhuisd zijn die eigenlijk sterk teleurgesteld zijn van wat het eigenlijk echt geworden is. Dus dat is aan de ene kant wel heel erg jammer. 00:03:21-8

Person 1: Ik heb in de VS prachtige retirement villages gezien, dus dat kan wel. Interviewer: Mijn eerste vraag is over de locatie. In al jouw plannen gaat het eigenlijk over een grootschalige stad, en aan de ene kant.. maar wat is het meest aantrekkelijke voor de ouderen, is dat om dicht bij de stad te blijven of landelijk te zitten of een tussenvorm? 00:03:58-5

Person 1: Volgens mij is er maar één antwoord. Dat antwoord is gaan beeld neem aan het leven. Er is niet 1 senior. Dus er is niet één keuze te maken. En de ene senior zall zich gemakkelijk voelen in de stad, midden in een grote stad en de ander zal denken nou weet je wat, geef mij maar de woon rust maar, met een aantal voorzieningen, ik wil wel mijn dingen kunnen krijgen, ik wil wel mensen ontmoeten, ik wil mensen zien he, gewoon deel nemen aan het sociale leven. Dat is het enige antwoord wat geldt. Hier horen verschillende vormen dus bij. Dus ik geloof nadrukkelijk in soms wat grotere opzet in de buurt Zolang het maar geallieerd is dichtbij waar de mensen zitten. We hebben voor een seniorenstad heel erg veel nagedacht over wat een interessante schaal zou zijn om dat te realiseren. Ik denk dat mijn persoonlijke voorkeur uit zou gaan naar zo'n 1500 woningen. Het zou ietsjes groter mogen maar het zou ook ietsjes kleiner kunnen, we kunnen ook aan kleinere vormen denken. Want wat gebeurter, kleinere vormen, daar is ook heel nadrukkelijk over nagedacht en vila vie small comunity, maar dat je voor 250 woningen een zwembad wilt realiseren, dan ben je per persoon meer kwijt voor dat zwembad dan wanneer je dat voor 1500 huizen doet. Dus het is


197 een afweging of kleinschalig en onbetaalbaar dingen maken of grootschalig en betaalbaar bovendien En ik probeerde ook net aan te geven dat sun city, dat bestaat nu 50jaar en de gemiddelde leeftijd is net boven de 70. Dus blijkbaar is het niet zo dat die mensen ooit ingestroomd zijn op hun 60e, dat er nu een leeftijd is van ruim boven de 80. Blijkbaar is een concept dat wat groter is makkelijker, beter in staat om zichzelf te blijven verjongen. Nog steeds komen in suncity na 50 jaar mensen te wonen die 62 zijn, en geen 50 zijn. En waarom? Omdat in bouw altijd een soort dynamiek is, of die hen aanspreekt. 00:06:10-3

Interviewer: Precies en dat gevaar zou je eigenlijk lopen bij een kleiner dorp dat je eigenlijk 00:06:15-5 Person 1: Ja ik zie allelei woongroepen voor senioren die een harstikke goed initiatief, maar er zijn ook woongroepen die tegen mij zeggen dat we vinden het wel lastig naar 10 jaar,of 15 jaar om mensen te vinden die vrijwillige taken opzich willen nemen. We zijn inmiddels 77 en we willen toch wel graag iemand van 58 erbij, maar hoe vinden we die nou? ..... Dan is dat minder vanzelfsprekend als wanneer je dat in een wijk doet met 1000 man, 1000 huizen en misschien 1800 mensen daar. Niet dat het daarom gaat. En ik snap best de angst voor een grootschalige aanpak, alhoewel een wijk als overvecht hier in Utrecht, nou ik heb het nooit helemaal geteld maar volgens mij staan er 7000 huizen, dus waar we het over hebben dat is dan 1500 woningen, dan heb ik het over een flinke buurt 00:07:14-9 Interviewer: Maar dat is nog niet Mega grootschalig zoals in Suncity van 40 000 00:07:21-4 Person 1: Nee dat past helemaal niet bij Nederland, dat soort aantallen. Ik ben bij....villages geweest. Dat zijn zo'n 65000 mensen wonen daar. Dat is zo'n 1,5 keer zo groot als Suncity en het groeit door tot bijna 100.000 zelfs in deze crisistijd. Ehm, die grote schaal past niet zo bij Nederland denk ik, ehm maar we moeten ook uitkijken dat we niet alleen maar alles nou voor de rich and famous realiseren. We willen wel voorzieningen maar wie gaat er nou voor dokken. Gaan wij het dan doen? NEe we hebben geen centen meer. Nou andere institutie zijn en daar is het ook niet zo makkelijk meer voor, ook in deze tijd niet. Dus je moet iets in de mensen kunnen bewegen om zelf actief te zijn, zelf dingen te doen. 00:08:03-0 Interviewer: Precies, maar is het... je hoort ook over de individualisatie van mensen, dat ze eigenlijk steeds meer naar zichzelf toetrekken en dat, ik bedoel met de tv en met de computer worden mensen steeds minder sociaal betrokken. Vooral op de jongere leeftijd en nu met de babyboomers die doorkomen, dat zijn ook niet dezelfde oudere mensen als vroeger. Hoe wordt daar tegen aangekeken met vrijwilligerswerk en.. 00:08:27-5 Person 1: Volgens mij zijn mensen altijd sociale dieren, ik denk dat de opkomst van de social media, laat ook zien dat er toch behoefte is aan contact, en - dat heb ik nooit helemaal


198 kunnen analyseren - maar wat er volgens mij wel aan de hand is geweest, is dat we alles een beetje proberen te middelen. Dus alles wat een beetje boven het maaiveld uitkomt, of er ver uitkomt, dat hoeft men niet, eigenlijk een beetje gewoon. En ik denk dat er nu een trend zichtbaar is dat we accepteren dat mensen niet gelijk zijn. En binnen het accepteren van niet gelijk zijn betekent dat er in een woningmarkt er ruimte komt voor niches, andere producten die minder gemiddeld zijn dat wat we altijd deden. Op het moment dat je niches realiseert, wat mensen meer ruimte geeft om ook een beetje anders te zijn dan anders en dat ook goed te vinden, zelfs al zou het niet jou keuze zijn. Mensen die in die niches die mogen zien dat ze geaccepteerd worden als ze anders zijn, die vinden elkaar weer wel. En dat betekent ook een subcultuur, dat snap ik best, maar in subculturen, ik denk dat dat de toekomst is. Ik denk dat we markt krijgen waar we zowel overeenkomsten al verschillen tussen mensen gaan faciliteren en ook dat we meer gebruik gaan maken van de kracht van de bewoners, van de burgers zelf. Dus ik ben het er ook niet mee eens, in iedergeval niet in mijn optiek, dat de individualisering, dat die maar voortschrijt. Ik denk dat die zowieso 10 jaar een klein beetje op zijn retour is, en dat we ertgens rond 2001 zo ongeveer het hoogtepunt hebben gehad. En mensen zoeken elkaar toch ook wel op. 00:10:12-3 Interviewer: Precies dus uit jouw optiek is het wel mogelijk om daar rekening mee te houden dat mensen ook een bijdrage leveren aan zo'n community. Ik las ook heel veel dat eigenlijk een groot onderdeel van dat seniorendorp of Vila Vie is dat de bijdrage vrijwilligerswerk aanwezig is en dat mensen daartoe bereid zijn. 00:10:31-9 Person 1: Ja, als je naar de VS kijkt, dan zitten er een heleboel verschillend seniorencommunities bij. Degen bij ...city, de oudste van ...city centre, dat zijn 2 ... in Florida, die zijn nadrukkelijk op nabuurschap gericht. Dus daar wordt eigenlijk, impliciet dan wel, van je verwacht dat je iets doet. Er zijn ook anderen waar je in principe niet zelf hoeft na te denken en waar onafhankelijkheid, vrijheid, veiligheid ook een belangrijke concentie, een belangrijk bij nabuurschap. Dus het ligt er maar aan hoe je mensen kunt en wilt faciliteren eigenlijkj. Mensen verschillen in context. Als ik naar senioren kijk, en denk dat wij met onze discussie rond seniorenstad toch in Nederland toch een bijdragetje geleverd hebben is dat we zowel ons steeds meer afvragen voor het idee dat de seniore iemand is die achter de geranium zit, ziek, zwak en misselijk is, en geen bijdrage levert aan onze samenleving. De insteek die wij hebben gekozen voor ons project is nadrukkelijk aangeven dat senioren interessant zijn, een bijdrage leveren, iets te melden hebben, geld hebben onbewust en ook hun wensen hebben die interessant zijn voor de hele samenleving en niet alleen voor het kleine groepje senioren dat er is. Dus je zult ze moeten faciliteren, ruimte maken en moeten activeren. En je activeert ze niet door alles voor hen te willen regelen. Dus vanuit een marktbare samenleving die wij toch hebben beleden denk ik, is dat het goede woord, daar hebben wij onszelf ook wel gemakzuchtig in gemaakt. En misschien soms wel iets te gemakzuchtig. Dus laten we nu een bedrijf inzette op de spirit. Dus zorgen dat de mensen zichzelf ontplooien. Dat de mensen zelf het respect, dat willen ze zeker, de senior wil dan wel minder more more more, een andere materialistische kijk op de samenleving. Hij wil respect, hij wil voor vol gezien worden. Hij wil dingen doen, hij wil lachen, hij wil wel met vrienden iets doen. Hij wil niet alleen maar, omdat dat statistisch interessant is, dat jij tussen allemaal


199 mensen woont met wie je niets hebt. 00:12:51-5 Interviewer: Precies maar als we het hebben over de doelgroep, begrijp ik ook dat er echt een sterke voorkeur is om 55+, om dat als een harde grens te bepalen, vooral aan het begin. 00:13:08-4 Person 1: Dat is een onzin grens. Dat ben ik mij terdege bewust. Alleen ergens zo tussen de 50 denk ik en de 65, maken mensen belangrijke keuzes in hun leven. De één doet dat wat vroeger, en de ander doet dat wat later, bijvoorbeeld 2 dagen in de week werken of normaal. Kinderen die je, als je ze al hebt, losser van je komen te staan. Het huis uitgaan misschien wel, misschien niet. En ik denk dat het belangrijkste is, ik probeerde dat net al te zeggen tegen je, een besef dat de materialistische niet alles is in de wereld. En dat dingen zijn die misschien wel belangrijker zijn. Niet als je jong bent. Je moet een groot huis en een grote auto en je moet een boot hebbenn en verzin het maar. Ik merk dat mensen die wat meer op leeftijd raken, die zeggen nou weetje, die sociale aspecten, het feit dat ik gewoon lekker leef, dat er mogen zijn, die groep willen we faciliteren. En ik denk dat we onze projecten weten te positioneren tussen de camping in Nederland. Van april tot oktober zit je dan in een caravan met voortent. Hoeveel vierkante meter is dat? 16/17? en dan heb je een terras ervoor, zonder privacy want iedereen loopt langs jouw huis. Als je al een toilet hebt dan is die 70 bij 70 cm. En de douche moet je vaak delen met anderen. Waarom doen mensen dat nou? Waarom kiezen ze nou zo weinig luxe en comfort en privacy? Omdat het hartstikke lekker is, gewoon open en mensen die net zo zijn als jij. Aan de andere kant, dat is het ene kant van het spectrum. Aan de ander kant heb je een woning in Spanje, nou het gaat nu even niet zo goed in Spanje, maar er is enorm veel gebouwd langs de kusten, niet dat ik denk op een goede manier, maar wel in die zin dat het vaak gecombineerd werd met nou wat te doen. Iets teveel vakantiegevoel naar mijn mening, iets te weinig zinvol leven. Wij hebben onze seniorenstad er een beetje tussenin gezet. Iets minder primitief dan een camping en toch wat dichter bij huis dan Spanje. 00:15:26-8 Interviewer: Precies want ook met dat deelname van ouderen aan de maatschappij, want je ziet nu met vergrijzing als je terugkijkt naar toen pensioen inkwam, toen was de verhouding dat mensen nog 1 of 2 jaren door zouden leven en nu is de verhouding helemaal niet meer goed, ik bedoel hoe kan je met 40 jaar werken 30 jaar pensioen betalen om het zo te stellen. Hoe in jullie concept gaan jullie daar mee om dat ouderen nog een belangrijke bijdrage aan de maatschappij kunnen leveren ook met kennis en ervaring. 00:16:00-2 Person 1: Dat is ook....?.. te zien 00:15:54-4 Interviewer: Ook als je.. 00:15:57-5 Person 1: Door niet alles voor ze te willen bepalen 00:15:57-8


200

Interviewer: Nee precies, maar dat is zeg maar, dan bedienen ze hun eigen community om het zo te stellen. Maar denken jullie er ook aan dat de mensen bijvoorbeeld nog 2 dagen door kunnen werken ook al trekken ze van alle hoeken van het land naar zo'n plek. 00:16:146 Person 1: Ja ik wil zeggen, ik wil niks verplichten. Ik wil faciliteren dat ze zich goed voelen, dat ze iets kunnen beteken voor zichzelf, ook voor hun buren en voor mijn part voor iedereen in Nederland. Vanuit de kracht die je thuis hebt in huis??? Noem het maar, zeg het maar.. 00:16:28-5 00:16:28-5 Interviewer: Maar zou je Person 1: Ik denk dat wij ze daar een handje bij kunnen helpen, hebben ze lang niet altijd nodig hoor. Dat we ze een handje kunnen helpen door dingen als vrijwilligerswerk of betaald werk te faciliteren, door evenenementen, door te stimuleren dat er dingen gebeuren. Dat je een omgeving creeert die daar interessant voor is. En dat je een gastvrije omgeving realiseert en dat je mensen betrekt op alle schaalniveaus en denkniveaus, niet alleen in ontwikkeling maar ook vooral in beheer van zo'n organisatie en zo'n buurt waar het over gaat.Ja gewoon voor vol zien, als mensen als jij en ik. om dat te voorzien. En waarom maken ze nou de keuze om met andere mensen zoals zij daar te willen wonen. Dat zit toch in het feit dat je net wat vaker en net wat makkelijker bij elkaar.. het verlaagt de drempels. 55 is een permetaire?? grens. Ik heb ooit eens 55 geroepen, wel eens 60 geroepen, wel eens 65 geroepen.. wat ik wel vind is dat de Nederlanders wat te laat verhuizen. En daarmee bedoel ik: mensen verhuizen gemiddeld, ik bedoel dan de iets oudere doelgroepen, die verhuizen pas op het moment dat je fysiek daar aan toe bent. En wat gebeurt er dan? Dan ga je om reden van fysiek ga je verhuizen en dan is het op sociaal vlak is er niet meer de kracht om nog weer een nieuwe samenleving, om nog weer een onderdeel te worden van de samenleving. 00:17:58-5 In Nederland in bejaardenhuizen, het idee van het is hier hartstikke druk, en ik zit hier in mijn uppie een beetje voor mij uit te staren want niemand wil iets met mij doen. Dat heeft te maken met het feit dat mensen, op een gegeven moment groeien drempels en ze zijn niet meer in staat om zichzelf daar volledig voor in te zetten. Het is natuurlijjk eigenlijk dat je die mensen zou moeten interesseren om iets vroeger te verhuizen. Dus als je er nog niet aan toe bent. Vandaar 55+ en niet 65. 00:18:26-2 Interviewer: Precies, en wat je eigenlijk verkoopt zijn de voorzieningen en alle aantrekkelijke dingen van die leeftijd waar ..?.. in terecht komen? En eigenlijk wil je hen niet vertellen dat ze oud worden en zorg nodig hebben want als ik de babyboomers een beetje leer kennen, het lezen dat ik doe, willen ze helemaal niet oud worden. Ja wel oud worden, maar niet oud zijn. 00:18:45-8 Person 1: Klopt, ja letterlijk. Ehm, op zich hoeven we hen niet te vertellen dat ze zorg zouden


201 willen of zouden kunnen hebben, dat weet iedereen wel. Waar het volgens mij om gaat is dat je mensen facilteerd in het zich thuis voelen. Vanuit het thuis voelen ziet dat mensen meer beteken voor hun omgeving binnen en buiten, he, de denkbeeldige grens van zo'n seniorendorp. En uiteraard moet je ook zeker zorg faciliteren, maar ik denk niet dat we uitgaan van zware zorg. Dan moeten mensen misschien wel verhuizen of je haalt het maar in huis. 00:19:23-0 00:19:22-2 Interviewer: Precies, maar is het wel de bedoeling dat mensen daar de rest van hun leven kunnen wonen of heb je ook in je achterhoofd dat als het echt zo ver is dan moeten ze wel als nog naar een verpleeghuis of bejaardenhuis. 00:19:33-4 Person 1: Ja, daar verschillen de meningen ook wel over, ook wel binnen onze groep verschillen daar de meningen over. Ehm als ik naar de VS kijk waar veel voorbeelden zitten, het komt beide voor. Ook in ..city, dat is natuurlijk hartstikke groot, Ook in ...cyti zitten tegenwoordig verzorgingshuizen. Ja dan kun je toch in je sociale omgeving blijven wonen ook al ziet je directe woonomgeving er anders uit. Maar het is schaalafhankelijk hoe dat gaat. Bij 40.000 mensen kan je je dat wel voorstellen, en bij 20.000 ook wel en bij 10.000 ook wel. Maar als je het over 250 huizen hebt, 400 mensen, dan denk ik dat dat wellicht niet de juiste keuze is daarvoor. Het is dus schaalafhankelijk, het is afhankelijk van welke intuities en emoties van mensen je wilt inspelen. IS dat nabuurschap, is dat veiligheid, is dat waardigheid. 00:20:18-9 is dat ..?.. Die keuze moet je daarin maken. Ehm ik denk dat wij vooral het leven willen faciliteren en dat betekent dus ook dat je dingen moet doen voor mensen die er niet wonen, voor kinderen. Ik denk ook geen seniorendorp zonder dat er een speeltuin is momenteel, of een of andere zandbak of meerdere zandbakken of een glijbaan of, dat zien we ook heel veel in de VS he, grootouders die met hun kinderen in het zwembad liggen. Nou, die dingen moet je faciliteren. We accepteren ook dat dus een behoorlijk ..... zwembad, he dat gebeurt natuurlijk. En als je dat niet wilt bouw je 2 zwembaden. Eentje wel en eentje niet, maar zorg dat je dus faciliteert dat die ontmoetingen met jouw familieleden he met jongeren, wel plaatsvinden daar. Maar zorg teglijkertijd, dat je vooral ook ontmoetingen faciliteert tussen mensen die daar op dat moment open voor staan. 00:21:16-5 Interviewer: Precies, want dat is wel een interessante vraag als je het hebt over kinderen. Ehm ik hoor verschillende geluiden van andere kanten: Sommige mensen zeggen van, nou die ouderen zoeken de rust op, die willen helemaal geen kind meer horen, die willen geen kind meer zien. Je hebt de andere die dat heel erg leuk vindt. Hoe ga je met dat spanningsveld om, van die twee doelgroepen. Kies je voor de één.. 00:21:37-4 Person 1: Nou ik zou geen, ik denk dat kansen???.., kansen om een seniorendorp te organiseren waar geen kinderen worden toegelaten nihiel is. Denk ik, in mijn beperkte visie. Ik ben me daar zeker van bewust dat steeds meer ouderen zijn zonder kinderen. Maar ik denk dat het gros het toch leuk vindt om op zijn minst hun eigen kinderen af en toe op


202 bezoek te krijgen. En ook in ???, ook in plekken waar geen kinderen meer wonen, daar is of kinderen mogen maar 60 dagen per jaar komen of 64, vrij veel. Dat is 2 hele maanden, dat redt geen kind. OOk niet nu, in onze gemiddelde omstandigheden. Dus je moet ontmoetingen tussen die ander familieleden absoluut faciliteren en je moet het doen, en ik denk zeker dat senioren het lekker vinden om het geschreeuw van al die kinderen niet elke dag om zich heen te hebben, maar het geeft ook een glimlach. Dus volgens mij moet je ze wel faciliteren daarin. En ik heb ook wel eens gehoord dat onderzoek heeft wel eens uitgewezen dat senioren met een appartement en dat komt dat je nu de kinderen, hun kinderen op bezoek krijgen, dan wanneer ze het thuis zouden hebben, waar er ruimte is om te spelen. Want de kinderen in dat balkon. ....?.. generatie, als je 12 bent dan ga je naar buiten. Maar een leeftijd zeg maar tot een jaar of 7. Welke ouders, dan ga je naar een buurt, waar laat je je kind nou op straat spelen? Nou waarschijnlijk niet. Dat die in een omgeving waar het wat gecultiveerder is, wat meer groen is, dat ze liever naar opa en oma gaan. Dus we moeten ook af van de gedachte, dat het voor elke senior een appartement boven het winkelcentrum heeft, hoogst haalbaar en dat het een woondroom is. wat ik mezelf realiseer, er is meer tussen hemel en aarde dan het appartement boven het winkelcentrum met het balkonnetje van 2 bij 4. 00:23:35-3 Interviewer: Daar ben ik het helemaal mee eens want eigenlijk heb ik het gevoel dat tot nu toe gebouwd is vanuit projectontwikkelaarsoogpunt als dat van het oogpunt van de ouderen zelf wat ze zelf willen. 00:23:47-0 Person 1: Ja we zijn natuurlijk veel te makkelijk gegaan afgelopen decenia, ja tuurlijk, In beginsel was het gewoon geindiceerd wat de staat wilde, en daarna is het aan de markt overgelaten, maar het was zo makkelijk om iets te bouwen dat toch wel verkocht werd, nou dan hoef ik niet meer na te denken, dan moet je je ogen dicht houden je moet gewoon een project maken. Ik ben blij dat deze crisis ons op z'n minst laat zien dat er mensen zijn die ook gewoon goede wensen hebben. Dat we die ook mogen faciliteren. Neemt niet weg dat het 5 jaar voor de crisis begon, in 2003 zijn we natuurlijk gestart. We zagen het natuurlijk wel aankomen, dat toch zeker ook wel door ....?... 00:24:27-5 Interviewer: Ja, want het is nu zeg maar even uitgesteld, maar is het de bedoeling dat dat weer opgepakt wordt binnenkort? 00:24:30-4 Person 1: Ja ik zou het graag wel weer oppakken. Maar niemand durft het nog aan nu. Het is toch nog heel erg koffiedik kijken wat er volgend jaar gebeurd. Het is in 2008 even in de ijskast gezet. En er is ook veel intern gebeurd bij partners, de partners in dit verhaal. En nou ja, ik hoop dat we binnenkort weer eens wat aandurven in dit traject. Dat neemt niet weg dat ik naast dit natuurlijk op andere locaties nog steeds voor senioren bezig ben. Dat hebben we wel, het staat niet helemaal stil. Maar het heeft wel een enorme terugslag gegeven. We waren op het punt van grondverheffing en zonder crisis waren we denk aan het bouwen geweest nu. 00:25:15-2


203

Interviewer: Ja, even terug over de kinderen. Ehm faciliteren van kinderen als een kinderdagverblijf ofzo, iets wat leven in zo'n dorp zou brengen, is daar, hoe zou je daar tegenaan kijken? 00:25:28-8 Person 1: Ik heb daar niet over nagedacht maar mijn eerste reactie is dat het ontzettend onpraktisch is voor ouders met kinderen. Die moeten dan daar naartoe, kijk volgens mij is het voor ouders met kinderen handig om hun kind in hun eigen woonomgeving te hebben of op een plek vlakbij hun werkplek. En als je daar een derde locatie toevoegt denk ik dat dat niet veel toevoegt, eigenlijk. 00:25:53-1 Interviewer: Nee, dat is duidelijk. Dan eigenlijk over het wonen zelf, je hebt wat genoemd over het appartementen en eigenlijk dat de tuin heel belangrijk is, maar ik heb ook gelezen dat een archetype wat mensen kennen, eigenlijk wat dicht bij de mensen staat, dat dat belangrijk is als je zo'n locatie zou ontwikkelen. Op dit moment bestaat niet echt een goede woonvorm voor zeg maar jouw geschiedenis. Is er een nieuwe archtype die je zou kunnen ontwikkelen voor die mensen? 00:26:32-4 Person 1: Nou ik denk dat het archetype van ..?(naam).., dat is wat ik voel hoor, net wat grotere omslag, wat meer grond is dus vaker wat duurder. Je zou kunnen zeggen nou we stapelen toch wat, in twee verdiepingen. We maken een woonhuislift, als je de trap niet wilt lopen. ik denk als je te snel die trap weghaalt dan verleer je lopen ook. Dus je mag best een beetje prikkelen om toch nog dingen te blijven doen. Dus ik zou me ook een woonvorm kunnen voorstellen waar een trap inzit en een tweede verdieping, en waar een woonhuislift ingebouwd kan worden op het moment dat de bewoners dat willen. Dus niet die traplift die er niet uitziet, die eignelijk niemand wil want dan laat aan je vrienden zien he van ik heb een traplift, maar een woonhuislift ik denk dat dat heel wat beter is en dat is in ieder geval goedkoper dan een extra lap grond. Dus die prijzen zijn zeer concurrerend eigenlijk. Als je zegt, je wilt dicht bij de mensen blijven, gebruik maken van de iconen die ze eigenlijk al kennen. Ja gewoon, een rijtjeshuis, of een tweekapper, een challet hebben we het wel eens genoemd. je moet goed kijken naar de ruimte vraag, binnen en buiten. En die is waarschijnlijk iets minder groot dan waar mensen vandaan komen, of in hun dromen vandaan komen. Die 2-kamerflat mag er niet zijn, he een plek met een woonkamertje en een bed, dat is niet een woondroom van de mensen die wij op het oog hebben hierbij. Bijvoorbeeld er moet ruimte zijn: een kleinkind moet ergens kunnen slapen. Een hij en zij, dan gaan we op stellingen zitten??? willen allebei een eigen kamer. Als hij of zij snurkt dat het lekker is als hij gewoon even ergens anders slaapt. Nou heel basaal, dus ook weer niet te klein. Buiten, senioren die willen, dat is altijd een stelregel, geen tuin. Maar als je dat doorvraagt dan hoor je dat ze geen tuinonderhoud willen, ze willen best een tuin, sterker nog ze willen soms ook wel het onderhoud daarvan doen. Hartstikke leuk, maar je moet er niet aan vast zitten. ..?.. dat soort dingen, kunnen worden geregeld, als de mensen daar niet meer de kracht, zin, tijd enzovoorts voor hebben. Dus we hebben ook hiervoor gekozen om meer de combinatie tussen prive en openbaar neer te zetten. Dus dat betekent soms wat


204 gezamenlijkheid en we denken, ook in de VS laat dat zien, dat mensen het echt wel heel lekker vinden. Dus wel je eigen stukkie, maar als je daar geen zin in hebt, in het onderhoud van een stuk tuin, nou dan organiseren we dat. je moet er natuurlijk wel voor betalen, dat weer wel, er is niks voor niks, dus je kunt ervoor betalen dat je buurvrouw of buurman het doet, he dat is lekker dichtbij, of dat het iemand ergens anders uit jouw buurt is. Of misschien is het wel iemand die een buurt verder op woont en weinig werk heeft. Of is het een professional die dit soort dingen altijd doet. Nou daar moet je over nadenken hoe je dat zou doen. Wij zijn heel erg uitgegaan van een combinatie dus tussen professionele inzet en vrijwillige inzet, allebei. En we zijn nog niet zover gegaan voor dit project om te zeggen die doet dat zoveel uur per week en die doet dat zoveel uur per week, zover hebben we dat nog niet. Maar wel een combinatie. We willen eignelijk alle bewoners faciliteren in alles wat ze meer willen en kunnen. 00:29:59-7 00:30:04-7 Interviewer: ja, want ik heb een keerjte een docent op school. John Heinz, komt ook eigenlijk Noord-Amerika, hij zei, ehm als ze tussen de 50 en 60, dan willen ze niet in de tuin werken. als ze 70 zijn, willen ze in de tuin wat gaan doen, als ze 80 zijn, willen ze in de tuin zitten. Dus ik bedoel, er zijn allemaal verschillende fases, en ik denk dat dat wel een hele goede combinatie is als je dat op de juiste manier kunt faciliteren. 00:30:30-9 Person 1: We hebben hier ook op een gegeven moment dingen geïntroduceert als tafeltje dekje, ik denk dat dat in principe een hele goede gedachte is hoor, die levert complete maaltijden bij de mensen thuis. Je weet wel hoe warm. Dus als je aan die mensen vraagt of dat de lekkerste maaltijden zijn die ze ooit gegeten hebben, nee. Dat weten we al lang. Dat je vandaag wortels krijgt terwijl je nasi had willen hebben. Misschien, daar moeten we over nadenken. Welk van de aspecten van dat hele traject van boodschappen doen, meenemen, koken enzovoorts he, en op tafel zetten, waar zit nou het knelpunt? Dat blijkt heel vaak te zitten in het doen van die boodschappen. Dus dan heb je hulp nodig om je boodschappen te kunnen doen. Terwijl heel veel mensen heel graag zelf, met hun eigen kruiden en dergelijke, op de eigen manier die maaltijd klaarmaken. Dus wat wij hebben gedaan is een heel traject, eigenlijk in één ding oplossen, terwijl het oplossen van een klein stukje misschien de zelfstandigheid van die mensen veel meer ten goede was gekomen. Dus faciliteren van de dingen die de mensen kunnen. Terwijl wij heel erg altijd de dingen faciliteren waarvan we bij voorbaat uitgaan van wat de mensen niet kunnen. Dus alles wat ze kunnen, doen, alles, echt alles, en je doet alleen dat kleine stukje wat ze niet.. en wij doen het juist andersom, gewoon de verkeerde houding. Ik bedoel als je geen trap hoeft te lopen, verleer je het traplopen. 00:32:01-2 Interviewer: Ja dan wordt je oud 00:32:01-2 Person 1: Ja, dat idee, dus als ik dagelijks voor jou de koffie inschenk, dagelijks, altijd maar, doe je het nooit meer zelf, echt nooit meer. Dus we faciliteren, daar hebben we het nu over, we gaan uit van wat de mensen niet kunnen terwijl we moeten uitgaan van een heleboel dingen die de mensen wel kunnen. Zo simpel 00:32:21-9


205

Interviewer: Nou dat is wel heel nuttig om zo te gaan denken. Ik bedoel, ik wordt tijdens dit project wordt ik gewoon ontzettend enthousiast over waar ik mee bezig ben. Ik word eh, ik dacht toen ik begon, ik was nog niet heel enthousiast, maar dan ga je lezen, dan ga je dingen doen en nou ik wordt hoe verder we komen, hoe meer enthousiast, ook gewoon als je een goede uitkomst hebt, kan het ook gewoon nuttig zijn voor de maatschappij. Jullie hebben al heel veel onderzoek gedaan, en heel veel dingen bewezen. Maar hoe verder dat zich verspreidt, hoe meer invloed dat heeft. Ik heb wel zeg maar de intentie om architect te worden, ik doe al een beetje architectuur aan de zijlijnen maar ehm ik vind die randzaken ook heel boeiend. Zoals economie en projectontwikkeling. 00:33:03-5 Person 1: In welk jaar zit je nu? 00:33:02-1 Interviewer: Ik ben nu aan het afstuderen, dus ik hoop in juni mijn titel te hebben. 00:33:12-4 Person 1: Bij wie studeer je af? 00:33:10-7 Interviewer: Ik studeer nu bij explore lab op de TU Delft, dat is een vrije keuze lab. En ehm mijn hoofddocent is Luuk Willekens. hij is gewoon architect en John Lijns is mijn research mentor. En dan het project dat ik doe is in Noord-Oost Groningen. Dat is eigenlijk een onderzoeksproject.. 00:33:36-7 Person 1: Maar je studeert niet bi jeen bureau af begrijp ik uit wat je zegt? 00:33:35-4 Interviewer: Nee, niet... dat project is eigenlijk wel een soort studieproject, maar als het ergens toe zou leiden, of als het interessant zou worden, dan zou het verder na mijn afstuderen gekeken worden van kunnen we daar wat verder mee, is het ehm... Maar ik zag ook in jouw profiel op de website, dat je ook iets gedaan hebt in Noord-Oost Groningen, en dat is ook de locatie van mijn studie. 00:34:00-9 Person 1: Ja, Oost-Groningen, zeg maar blauwe stad en dan ten zuiden, dat gebied. 00:34:05-8 Interviewer: Precies, want blauwe stad en de vergrijzing daar, wat zijn de dingen die je daar mis zijn gegaan? Want ik hoor heel veel negatieve geluiden eigenlijk, over die blauwe stad. 00:34:26-4 Person 1: Dat is een moeilijke vraag, wat volgens mij heel goed is aan de blauwe stad is dat


206 geprobeerd is een andere economie. Een boost te geven aan de economie. En dat te doen met water, iets authentieks he, de plek waar dat ligt was vroeger ook water. Nou ik denk dat dat heel goed is. Ik denk dat het van spirit getuigd om een dergelijk project uberhaupt van de grond te willen trekken. Alleen jammer is dat min of meer tegelijkertijd meerstad werd ontwikkeld, en net iets dichter bij Groningen, vanuit de randstad toch iets beter bereikbaar, in iets lagere prijsklasse en natuurlijk is de waterbeleving in meerstad niet zo goed als die in blauwstad is, snap ik ook wel, ja, je doet jezelf geen goed volgens mij om twee min of meer vergelijkbaar, he als je de details op zoekt zijn ze natuurlijk niet vergelijkbaar, maar in de hoofden van de mensen die je wilt trekken, dus die wonen ver van die gebieden, dat doe je niet handig. Wat volgens mij ook een beetje jammer is, is dat de blauwe stad zich eigenlijk alleen profileert met ruime kavels en waterbeleving. Als ik nou, de eerste doelstelling ..?..., maar als ik nou ehm kijk naar de ambities die men had, dus vooral om mensen van buiten de regio, te trekken, heel veel, meer dan van binnen. Dat betekend dus dat ik ergens anders vandaan moet komen. Nou ik kom bijvoorbeeld pak hem beet uit Amsterdam, en dan moet ik in blauwstad gaan wonen. Als ik nou naar blauwstad rij, dan rij ik langs de vinkeveense plassen, ik rijd langs het ijsselmeer, ik rijd misschien wel door Friesland, afhankelijk van mijn route. Dan kom ik langs het Snekermeer, ....meer, en dan kom ik helemaal aan het eind van die route, kom ik nog een keer bij een waterplas. Langs Loosdrecht kom ik langs het Veluwemeer. Je hebt al zoveel waterbeleving kunnen hebben, veel dichter bij Amsterdam, geldt voor Utrecht maar ook voor Rotterdam. Ze hadden er iets naast moeten bedenken. Ik heb ze natuurlijk het idee van de senioren ook wel eens aan de hand gedaan. Het paste niet in het masterplan. Ik heb ze ook wel eens gezegd: Je zou daar misschien met voorzieningen wat meer moeten doen. Dat je concurreert met Winschoten. Nou, hoeft eigenlijk niet. Dus ik denk dat ze te, te makkelijk, jammer hoor, het is een prachtige plek, prachtig initiatief. Ik denk dat ze te makkelijk ervan uitgegaan zijn dat grote kavels, he, dat heb je natuurlijk in de Vinkeveense plassen niet als je hetzelfde geld meeneemt, laten we wel wezen. Maar dat die grote kavels alleen sterk genoeg zouden zijn om mensen te trekken. Ik heb wel eens begrepen dat ze hebben nooit een echte doelgroep willen benoemen, wie is nou de doelgroep voor blauwstad. Eigenlijk, dat voorbeeld komt letterlijk uit zijn mond nu: Nou weetje de mensen die overwegen om te emigreren naar Nieuw-Zeeland, die kunnen ook wel emigreren naar Blauwstad. Nou volgens mij maak je daar een wezenlijke denkfout. Je gaat naar Nieuw-Zeeland omdat je het gehad hebt met Nederland. En in Blauwstad, daar kun je ..... maar je bent echt aanwezig in Nederland. En het is anders, anders. 00:38:07-3 Interviewer: En bijvoorbeeld als ze daar een beetje meer een gevarieerde samenstelling van woonvormen hadden kunnen realiseren. 00:38:13-5 Person 1: nee dat denk ik niet. Nee je had er iets anders naast moeten bedenken wat niet al bij de Frieze meren, bij het Veluwemeer enzovoorts is. Je had een ander soort beleving moeten bedenken. En dat hebben ze niet gedaan, dat hebben ze niet gewild. Want dat paste niet in hun masterplan. En ik denk dat ze dus gewoon te weinig naar de klant geluisterd hebben. Ze hebben vast nog meer redenen, van financiele aard waarom dingen mis gaan. gaan we het niet over hebben. Maar ze hebben niet naar de klant geluisterd. Ze hebben te veel het idee gehad van we weten wel hoe het moet. We maken een ruime woning met water,


207 dat verkoopt zichzelf. Nou niet dus, dat is hartstikke jammer. Prachtig plan an sich. En het is hartstikke ver weg. En ...?.. dan trekken de mensen naar Bremen naar obenbroek?? Ik weet het niet. De woonkwaliteit en de prijs in Bremen en Oben.. zijn een stuk lager dan de gemeenten in Nederland. Zelfs in groningse. Ik denk dat ze het mis hebben gehad. 00:39:153 Interviewer: En als je denkt aan kleine ontwikkeling. Je hebt bijvoorbeeld woongroepen van ongeveer 50 woningen bijvoorbeeld. Van die kleinschalige ontwikkelingen, ehm als je denkt bijvoorbeeld in die Noord-Oost Groningen, dan denk je ook gewoon om die gebieden, die zijn niet perse heel aantrekkelijk voor mensen die niet uit de omgeving komen. Als je een kleine ontwikkeling zou ontwikkelen, naast een bestaande stad die ook faciliteiten heeft, bijvoorbeeld de faciliteiten van een zwembaden en sportfaciliteiten, als je die zou koppelen aan de bestaande voorraad, zou zo'n kleine dorp/woongroep beetje meer in een vorm van een seniorendorp, kans hebben? 00:40:03-0 Person 1: Dat weet ik niet. Ik ben heel erg geneigd om te zeggen 'ja', maar het maakt nog wel uit waar je het situeert, ehm het gaat niet vanzelf 00:40:15-8 Er zijn, in Veendam is bijvoorbeeld een woongroep wat er best aardig uitziet, zo'n 35 huizen, ...coöperatie... die daar in zit. Het is wel zo dat veel van die woongroepen veel op sociale huur gericht zijn, met vier koopappartementen ertussen. Dat soort mixen zitten er wel in. Ja ik denk dat het heel erg...?...??... Niet de goede plek georganiseerd, niet de goede kwaliteit bestaand vindt dan wel daar extra nieuwbouw aan toe kan voegen. Ik kan daar geen zinnig antwoord op geven. Wat wel is, 50 is denk te weinig om een nieuw imago neer te zetten. Dus met 50 woningen moet je wel gebruik maken van de context wat er al is. Daar heb je geen keuze in. 00:41:06-0 Interviewer: Precies 00:41:06-6 Person 1: En in oorspronkelijk een leeg gebied, het loopt, het wordt steeds leger, denk overigens dat het op zichzelf aantrekkelijk is ook voor mensen vanuit het midden of de randstad. Maar verwacht geen stormloop. ..?..? Als je 1000 woningne neerzet, ..?.. zou je er iets mee kunnen maken. iets groots, dan kun je daar een goede imago kweken. Ik denk dat niet goed hebben gedaan, dat is iets anders. 50 is wel heel weinig. Met 50 woningen trek je geen mensen van buiten de regio. 00:41:42-3 Interviewer: Nee precies, dat zou alleen werken, je hebt bijvoorbeeld de boeren in de omgeving, en je hebt gewoon de mensen die nu landelijk wonen in grote huizen. En op een gegeven moment moeten ze wel iets anders kiezen. Ze moeten eigenlijk een beetje ophouden met boerderij bedrijfsvoering, ehm, die mensen moeten nu eigenlijk naar de stad verhuizen, naar de seniorenmogelijkheden daar. Voor dat soort doelgroepen, zou dat een passende oplossing zijn? 00:42:10-7


208 Person 1: Ja, volgens mij ook mensen die nu bij..?.. enzo wonen, je hebt een aantal van die dorpen daar, Pekela en.. Volgens mij zitten die helemaal niet te wachten op het feit dat ze naar Groningen moeten. Groningen is leuk voor een dagje, maar om daar oud te worden en te overlijden, ik denk dat daar niemand op zit te wachten. Dus je zou daar zeker aan een interne vraag kunnen voldoen. 00:42:38-5 Interviewer: ja. Dan heb ik nog een compleet andere vraag: over wonen in Nederland. Je hebt het over levensbestendige woningen. Hoe kijk jij daar tegen aan als de bouwregelingen zo zouden maken dat eignelijk elk huis geschikt zou zijn dat mensen daar verder zouden kunnen leven. Maar dat is een ander geluid dat je hoort eignelijk ook vanuit de overheid, ze willen eigenlijk dat mensen, iedereen in zijn eigen huis kan blijven wonen. 00:43:04-0 Person 1: Ja, daar heb ik 2 meningen over, ik weet niet of dat de gemiddelde mening is, zijn wel mijn meningen. Eerste ben ik zo langzamerhand allergisch geworden voor het woord geschikt. Dat is wat je zegt, we maken de woning geschikt. Laten we nou eens aantrekkelijke omgevingen maken met aantrekkelijke woningen. Dus geschikt is een ambitie dat ik denk van weetje daar blijven we dat gemiddelde nederland houden, en ja, deze ruimte is geschikt, je kunt er alles in doen. Fijn, maar wat is nou vanuit de mensen die zo'n plek willen benutten/gebruiken/inzetten, wat is nou het meest aantrekkelijke, het meest.. waar zit nou het meest ..?.. achter? Dus die houding, nou dat is niks. Ik vind dat het niveau van de soberheid van de jaren 50. Dus ik ben daar persoonlijk niet voor. Dat neemt niet weg dat ik best voor een basis geschiktheid ben, laten we wel wezen, maar het moet meer zijn. Met alle ontwikkelingen, dat moet meer zijn. Dat betekent ook dat het diverser en scherper mag zijn. Dus als jij vraagt van 'vind jij het een goede gedachte dat voor elke Nederlander die geboren wordt in huis A, in hetzelfde huis 85 jaar later dood gaat, nou dan denk ik dan doe je iets heel fout. We zijn zo betuttelend daarin bezig, ik kan me best voorstellen dat mensen een wooncarriere in hun eigen wijk doormaken, maar ik zal je een vergelijking proberen te geven. Wij hebben nogal wat slechtere buurten in Nederland, sommige van die buurten, de afgelopen 10 jaar is dat best regelmatig voorgekomen, dan worden die buurten gesloopt, dan komen er nieuwe huizen te staan. Op de plek van de oude huizen. Dan geven wij de mensen die uit de oude huizen gaan de garantie dat ze terug mogen komen naar hun oude plek. In de praktijk maakt ongeveer 10% maakt er gebruik van, dus 90% van de mensen aard op andere plekken en vind die plek zo interessant dat ze niet meer weg willen. Wat nou, wooncarriere in je eigen buurt, in je eigen straat. Het is van de belerendheid, nou kom op. Dus ik ben er niet voor. Ik denk dat het te kortzichtig is. Bovendien denk ik, er zijn dus mensen die hun straat nooit uit willen, nou fijn, die mensen faciliteren we. Het gros voor de mensen, daar denk ik dat het ook goed voor is om ook een keer buiten je eigen straatje, buiten je eigen dorp, buiten je eigen land te kijken hoe de wereld functioneert. Ik denk als wij die houding houden van: weetje, geboren worden, 85 jaar later stervern in het zelfde huis. En dat we een gemiddelde Nederlander kweken, die ..?.. voor de kenniseconomie nederland nooit goed zal doen. ik geef je mijn mening, maar volgens mij doen we er gewoon niet goed aan. 00:46:03-8


209 Interviewer: Nee, precies, want de overheid ehm, ik ben ook niet helemaal.. 00:46:07-8 Person 1: Het is heel makkelijk hoor, ik bedoel, het is heel makkelijk. Als ik kijk naar de gemiddeld ICT afdeling van grotere organisaties, het is fijn als iedereen hetzelfde pakket gebruikt, ja het is jammer dat jij net niet je dingen kunt doen maar dan maak je maar je tabellen maar in word, we hebben geen excel, bij wijze van spreken. Ik wil het graag.., ja maar dan moet ik extra handelingen verrichten om.., ik geef als cooperatie lever ik jou een woning, mag ik een ander keukenkastje daar. Nee want dat past niet in ons beleid. Dus het is vanuit de top-down benadering de meest logische en juiste benadering. Ik denk dat die tijd over is. Je ziet het ook in de politiek, he ook van de PVV dat heeft te maken met het feit dat mensen zicht te veel geleefd voelen. Dat heeft niet alleen met de moslims te maken. Het feit dat mensen de behoefde hebben om zichzelf weer opnieuw te ontdekken. Ja, ik denk dat dat niet handig is zoals ze dat doen per slot. Ik denk dat we mensen meer ruimte moeten geven, dat we er niet alleen over schoppen? maar dat we ook tot creatieve oplossingen kunnen komen ..?.. 00:47:03-7 Interviewer: Precies, want eigenlijk, ik bedoel omdat ik uit Australie kom, dan kom je in Nederland en dan zie je dat eigenlijk heel veel dingen van top-down geregeld zijn.. 00:47:128 Person 1: ja, je hoeft niet te denken hoor.. 00:47:12-8 Interviewer: Vooral met al die sociale woningbouw, ik bedoel, dat was vroeger heel erg veel de insteek in Nederland, maar dat is eigenlijk doorgegaan met ..?.. is wel efficient maar tegelijkertijd is het identiteitsloos ook al wordt nu, elk blok krijgt zijn eigen identiteit, maar het is nog steed identiteitsloos voor de bewoners daar, om het zo te stellen. 00:47:34-3 Person 1: Ja, vaak wel. Wij zijn als cooperatie blij als wij de bewoner met 40 jaar een bloemetje kunnen geven, na 40 jaar een huis gehad te hebben. Terwijl ik denk, ja je had toch eigenlijk als cooperatie ervoor moeten zorgen dat die mensen na 15 jaar iets anders zouden hebben gevonden, wat ze zelf kunnen bedruipen en dat we dan nog een keer 20% of 15% mensen over hebben die het nooit kan, nooit goed, die helpen we, daar zijn we voor, daar doen we het ook goed voor, daar maken we ons niet van af, dan doen we het goed. Maar ook anders zorgen dat ze zichzelf kunnen bedruipen. In opleiding, in werk, in iets kunnen betekenen voor anderen. Mag ook vrijwilligerswerk zijn, daar mag je ook je waardiering voor hebben, absoluut. 00:48:13-5 Interviewer: Absoluut. Ehm, ik kwam even iets tegen vanmiddag. Ik zat te lezen in een boek van Cor Wagenaar. Cor Wagenaar is een docent aan de TU Delft en hij heeft een boek geschreven over eh.. ik ben even de titel kwijt. Maar dat is eigenlijk gewoon huisvesting van ouderen. Dan kijkt hij helemaal terug naar het begin. Het is dit jaar in publicatie gekomen.


210 Maar daar heeft hij een opmerking erin. Dus dan ben ik benieuwd hoe jij hierover dacht. Want het gaat over jouw project eigenlijk. Anderzijds is het zozeer op vermaken lessure gericht dat men zich af kan vragen of deze eeuwige glimlach van de gebronsde 65-plussers nog enige actieve rol in het maatschappelijke leven wordt toegekend. Het heeft er alle schijn van dat de ouderen uit het parendorp uit Suncity in de noord-oost polder eigenlijk zijn afgeschreven. Van hen wordt niets meer verwacht. Gevraagd wordt hun ook niet te veel. In plaast daarvan worden marketing campagnes ontwikkeld om dit soort tamelijk extreme voorbeelden aan de man te brengen. Bij deze voorstelling van zaken worden in tussen vraagtekens geplaatst. Bijvoorbeeld door Frits de Lange in zijn De armoede van het Zwitsers levensgevoel; pleidooi voor beter ouder worden. Ik ga hem ook interviewen, dus eigenlijk ben ik benieuwd hoe je hierop reageerd, dan kan ik... 00:49:37-7 Person 1: ja, ik bedoel, je zult mijn mening wel weten, ik denk dat hij, nou hij weet precies hoe het moet. En ik denk dat hij dat niet weet. We hebben zelf een mening daarover. Ik denk dat het een kortzichtige benadering is. Ik denk dat geen enkele Nederlander zich laat opsluiten als senior of niet-senior. Ik denk dat iedereen, daar begon ik ook mee, toch op zoek is naar het leven. En er zit een verschil in keuze. Ehm het is mij een te belerende opzet, deze opmerking. Ik denk niet dat het waar is. Tegelijkertijd, dit is natuurlijk wel waar, ik heb ook in Amerika communities gezien waar mensen blij zijn dat ze niet meer zelf hoeven nadenken. Ik geloof daar niet in voor de Nederlandse situatie. Bij Suncity is dat overigens helemaal niet. Daar worden echt mensen, andere manier, stimuleren zichzelf en anderen ook om dingen te doen. Dus hij combineert hier dingen. Je zou misschien kunnen vragen of hij wel eens in Suncity geweest is, waarschijnlijk niet, he, want hij, zoals heel veel nederlanders in dit vakgebied, iedereen heeft er een mening over zonder er echt zelf geweest te zijn. Ik ga binnenkort weer een studiereis organiseren, dan zeg ik nou nodig hem uit, misschien wil hij wel mee. Om te zien dat het anders is. Dat het een ander beeld is en dat er ook andere dingen van belang zijn. Ik geloof heel erg in de combinatie van zinvol leven en vakantiegevoel. Naast elkaar, niet het één. Ik denk dat de gemiddelde senior toch wel moe zal worden van 40 uur ..?.. in de week. Dus dat is ook wel eindig, dat herken ik ook in zijn beeld. Maar om dat beeld dan ook te koppelen aan mijn ontwikkeling, ik denk dat dat een hele snelle reactie is, zonder te weten waar hij het over heeft. 00:51:23-2 Interviewer: Nou dat gevoel had ik ook, Hij kijkt naar de hele geschiedenis, maar dan is het eignelijk zo, dan heeft hij het over bejaardenhuis en verpleeghuis en dan komtie bij nu, 2009 en verder en dan heeft hij het over dit soort ontwikkelingen en woongroepen en dat soort zaken en dan is hij wel heel kort door de bocht en ik, daar had ik eigenlijk dezelfde mening want ik ben eigenlijk heel enthousiast ook voor jouw optiek hierin. Ook omdat ik vanuit een andere leefomgeving kom. En dan zie je wel verschil tussen de culturen en ook van wat werkt en ook ja. 00:51:49-2 Person 1: Grappig he, ik vind op zijn Amerikaans soms wel heel ver gaan hoor. dat hoeft ook niet gecopieerd worden maar er zit wel iets in van verantwoordelijkheid van drive van emotie, nou daar kunnen we wel iets mee. Maar deze houding is te gemakzuchtig en ik kom natuurlijk wat meer tegen bij..nou.. Nee laat ikhet anders zeggen. Ik denk dat één van de


211 trends is, dat probeer ik te zeggen, één van de trends volgens mij in Nederland is dat we straks accepteren dat niet iedereen hetzelfde is. Zijn mening is heel erg gebaseerd op, wij, de overheid, de alomwetende overheid, die weet wat goed is. En ik denk dat we naar onderheid gaan. En onderheid, als overheid die faciliteert. Anders dan alleen maar weet, hoe we ons moeten gedragen van wieg tot graf. Dat is een wezenlijk verschil in optiek. En nou ja, hij heeft zo zijn mening daarover, ik deel die mening niet. 00:52:51-6 Interviewer: nee ik ook niet. Maar nu met de vergrijzing die eigenlijk, vanaf volgend jaar worden babyboomers van '46, die worden 65 volgend jaar. De eerste groep die door komt. Gaat Nederland het redden op de manier hoe het nu gebeurd met senioren huisvesting. Of krijgen we zometeen echt een gigantisch grote boem? 00:53:18-1 Person 1: Lastige vraag. Kijk volgens mij als je na 50 jaar zou kijken, en dan hoor je antwoord op deze vraag: Hebben we het gered? Ja! Vast en zeker. Hebben we het gered op een manier die voor Nederland en de bewoners het meest interessant is? Ik vrees van niet. Tuurlijk hebben we ons wel,.. /.. de overheid ook een paar jaar eerder of een paar jaar later. Ik denk dat de insteek, we zijn wel op de goede weg, we zijn op de goeie weg. We zijn op de goeie weg in die zin dat we steeds vaker ook het ..?.. besef hebben dat ew in het faciliteren van mensen, dat we daar de goede kant op gaan. En je ziet dat collectief particulier opdrachtgeverschap, meervoudig opdrachtgeverschap, dat is echt in opkomst. Dus meer van onderaf. Denk ook niet dat alles alleen van onderaf goed is hoor, soms mag je rustig sturen in zaken. Dus ik, nou, we zijn als een gek aan het nadenken van hoe nu verder. De crisis zal een keer ten einde zijn. Dan durven we misschien ook risico's te nemen. Ehm dus ik heb wel het gevoel dat er wel een aantal goede projecten komen. En misschien is het antwoord wel Ja. Ik denk toch op basis van de ervaring met de crisis, zullen we het een aantal jaren goed doen. Nou toch wel, ik denk het eignelijk wel. Een aantal jaren. Eens kijken of dan weer de hoogmoed ons in de bol schiet en dat we weer gemakzuchtig aan de slag gaan, dat weet ik niet. 00:54:58-5 Interviewer: Want als je denkt aan zo'n seniorenstad, heb je het ook over van bottom-up zeg maar, dat mensen meedenken van hoe het wordt en alles. Ehm, in Nederland zie ik dat, wat ik ook net genoemd had, dat bijvoorbeeld een ontwikkeling hebt, een woonblok, en alle huizen lijken op elkaar. Zou dat ook het geval zijn in dit project of wil je meer richting dat particuliere opdrachtgeverschap waar ook wat meer variatie erin is. Natuurlijk is efficientie een rol die belangrijk speelt. 00:55:27-1 Person 1: Ja, als ik uitga van een wijk van 1500 woningen, 1500 huizen, dan zie ik niet gebeuren dat 1500 huizen via collectief opdrachtgeversscahp van de grond komt. Ik zie wel in dat een deel dat wel is en dat een deel daarin toch wat meer, wat minder ruimte geven aan mensen om exact hun woondroom te realiseren. Dat is niet omdat ik dat wil, maar omdat ik denk dat het veel mensen uit de doelgroep voor een seniorenstad het toch wel lekker vinden als...?.. Op dat vlak, van de ontwikkeling, dat is hartstikke moeilijk, huizen bouwen, meedenken. Als je vraagt over de ontwikkeling van de ..?.. van de seniorenstad, dus hoe


212 houden de woningen, wie doet wat, waar liggen de verantwoordelijkheden, wie zorgt dat er leven in de tent blijft, ik denk dat de senioren daar allemaal aan mee gaan doen. Dus over hun eigen huis minder, of straatje ook wel een beetje, maar hoe houden we het goed, volgens mij ..?.. ze allemaal. Dus wat ik heel graag wil faciliteren in het collectief particulier opdrachtgeverschap, is die org..?.. Hoe managen we nou straks, deze buurt met elkaar. Hoe zorgen we dat het mooi blijft en waar ligt de bal. Dus Nee, over de woning, ..?.., Ja over het leven. 00:56:45-8 Interviewer: Precies, want in Australie daar zie je ook, vooral waar ik woonde, daar werden gewoon, ik woonde helemaal aan de rand van de stad, dat was ook uitbreidingsgebied, daar zag je gewoon dat nieuwe wijken uit de grond gestampt werden. Ehm maar ik vond het wel interessant de manier hoe ze dat aanpakten. Eerst legden ze de hele infrastructuur aan, inclusief de wegen, en de stoepranden, en helemaal eigenlijk tot de kavels. Dan had je een hele wijk aangelegd met verlichting en alles, er was alleen de bouwkavels die dan nog kaal waren. Dan had je een aantal grote bouwers die dan ik denk een stuk of 10/15 model woningen neerzetten. Nou dan kunnen mensen door die model woning heenlopen. Dan kunnen ze keuzes maken, kunnen ze ook heel aan variaties daarop. Maar er wordt een bepaalde stijl neergezet voor de buurt terwijl bijna geen een huis precies hetzelfde is. En waardoor je toch wel een systematisch of hoe moet je het zeggen, efficiente manier hebt om een wijk neer te zetten. 00:57:42-6 Person 1: ja, mee eens. Ik denk dat het heel goed is. Ik zou ook graag willen dat voorzieningen gerealiseerd zijn voordat de eerste huizen worden opgeleverd, en die huizen daar heb je natuurlijk een aantal modelwoningen voor nodig om te laten zien van nou dit is het. En ik denk ook aan tijdelijk wonen. Nou kom een weekend logeren. Maar zie wat we tebieden hebben in het leven, en dat zal groot deel is overtuigd dat het leuk is. Er zijn vast mensen die denken, nou dat is niks voor mij, verkeerde keuze. Dat is wel zo, even goede vrienden. Maar nogmaals, laten we niet voor de gemiddelde nederlander iets willen maken. Maar laten we weten wat we doen. En late we op basis van de mensen, dat de mensen iets moois realiseren. Dat nadrukkelijk wel. Voorzieningen, voorzieningen als visitekaartje, dat kun je ook een bepaalde ander sfeer'..?.. Nou, laat daar maar een stuk verleiding in zitten. Het hoeft geen platte verleiding te zijn, sterker nog, je moet gewoon waar maken wat je wilt doen. 00:58:45-6 Interviewer: Ja, is er nog iets anders wat je nog aan mij zou willen delen of ehm 00:58:51-6 Person 1: nou, dat is wel nu de crisis misschien wat minder, nou misschien wel een keer op zijn einde loopt. Heb ik wel gedeeld..?.. ik heb een facebook pagina over seniorenstad gemaakt. En we gaan wel weer op nieuw kijken voor een nieuw landelijk kunnen meegeven?? Dus nou, ik ga vrienden zoeken over facebook. Ik heb geen idee of senioren bekend zijn met facebook. Ik niet, niet in hoge mate in elk geval. 00:59:23-5


213 Interviewer: Maar misschien de kinderen wel. 00:59:26-9 Person 1: Nou ja, ik ga ze helpen, indien noodzakelijk. Ik denk dat de tijd er ook rijp voor is nu. 00:59:37-1 Interviewer: En de social media is toch meer om de mensen te benaderen tegenwoordig. 00:59:41-7 Person 1: Ja en waarom niet, dus wij zijn daarmee bezig. 00:59:52-5 Interviewer: (afsluiting)


214

Interview reaction – Cor Wagenaar Paar opmerkingen vooraf: ik begrijp dat je een (kleine) seniorenstad in het noorden wilt maken. Je signaleert een tekort aan woningen die aan de behoeften van de generatie 55+ voldoen, tegelijk het ontstaan van een rijkere categorie ouderen (die overigens toch heel beperkt blijkt), en schaarste aan zorgvoorzieningen (dat geldt dan met name in de collectieve sector; de categorie met geld wet zich altijd wel van zorg te voorzien. Vreemd vind ik de combinatie met een tweede woning - dat zou betekenen dat ze het grootste deel van hun tijd toch nog in de 'eerste' woning doorbrengen? Dan wordt het wel een erg dure aangelegenheid... Vraag: waarin zoek je het vernieuwende (een begrip dat op zichzelf helemaal niets betekent...)? Dan je vragen: van top down naar bottom up? Het ouderenbeleid trekt zich terug uit het wonen (scheiding van woning en zorg) en richt zich op het aanleveren van zorg 'van buiten' en 'op maat' (ook financieel losgekoppeld van het wonen). Er blijft een restcategorie over waar wonen en zorg niet te scheiden zijn: zwaar zieke bejaarden (vaak dement, soms ook lichamelijk in wanorde, soms beide). Jij richt je, neem ik aan, op een huisvestingsvorm met zorg-op-maat, bekostigd uit particuliere middelen. Dat valt dat buiten de reguliere ouderenzorg, en dus zul je van 'beleid' niet veel last hebben. Blijft de vraag of je doelgroep voldoende is toegerust op het voor zichzelf zorgen. Vermoedelijk valt het niet mee om van de ene op de dag de overstap te maken naar het type luxe seniorenhuisvesting dat jou voor ogen zweeft, omdat de kosten daarvan denkelijk zelfs voor veel wegestelden aan de hoge kant zullen zijn. Vandaar het denken in zorgscenario's waarvoor toekomstige ouderen al in een eerder stadium van hun leven gaan betalen - soort gepersonaliseerde verzekering, gericht op individuele behoeften en met het oog op een specifieke woonvorm (bijvoorbeeld jouw Pagedal). Vermoedelijk is zo'n constellatie een voorwaarde om het op grotere schaal mogelijk te maken; probleem is dan: wie organiseert het? Pagedal zelf? Of wordt het een specifiek pakket bij een bestaande verzekeraar? En hoe zorg je er dan voor dat de bewoners een beetje bij elkaar passen? Zijn de nu gebouwde woningen toegespitst op de wensen van de bewoners? 'De' seniorenwoning bestaat niet, wat gebouwd wordt verschilt in type, indeling, plek, architectuur, net als de woning voor om het even welke andere categorie. En dat is op zich al tamelijk revolutionair: de eenheidswordt van de klassieke ouderenhuisvesting bestaat niet meer. In principe is het aan de markt om vraag en aanbod op elkaar aan te laten sluiten - in dit geval lijkt me daar weinig mis mee. En dat betekent dan dat Pagedal 'in de markt' moet worden gezet. Vanuit het beleid is geen sturing te verwachten, anders dan de wens het overgrote deel van het reguliere aanbod voor ouderen geschikt te maken (de leeftijdsbestendige woning). Derde generatie wil niet aan oud worden denken? Dat is een vraag, de andere (of de woningen geschikt zijn) is inderdaad van een andere orde. Voor zover oud worden vervelend wordt gevonden vanwege de vrees dan gedwongen en zonder alternatief in de gestandaardiseerde ouderenhuisvesting te worden ondergebracht lijkt er voor het meer welgestelde deel steeds minder reden tot wanhoop te zijn. Voor de ongezonde nietwelvarende oudere lig het anders - voor deze categorie wordt steeds minder gedaan, waarbij


215 de gedachte is dat het scheiden van wonen en zorg dat uiteindelijk ook steeds minder noodzakelijk zal maken. Dynamiek bij vernieuwing woongroepen? Hangt van de woongroep af - valt in algemene zin vermoedelijk weinig over te zeggen. En is ook moeilijk beleidsmatig voor iedereen op dezelfde manier te regelen. Wozozo is geen complex. Integendeel, het is een integraal op elkaar afgestemd pakket aan zorgvoorzieningen, voor het overgrote deel zonder wonen, die thuis, in de reguliere woningen, zorg biedt. En dat maakt het mogelijk, voor sommigen, om gewoon te blijven wonen in de 'normale' rijtjeswoning. Vereenzaming: je suggereert dat dit in de klassieke gestandaardiseerde ouderenhuisvesting geen probleem was. Maar dat is de vraag, en daarmee wordt het oplossen ervan een probleem dat gedeeltelijk los staat van de huisvesting. Wel lijkt het voor de hand te liggen dat het vormen van woongroepen door gelijkgestemde ouderen dit probleem grotendeels kan ondervangen - maar dan hebben we het wel over een minderheid. Gehechtheid aan huis en omgeving: meer aan sociale netwerken. Vallen die weg, dan valt de aantrekkelijkheid van de oude stek ook grotendeels weg. (Lijkt me, heb het niet onderzocht). Alternatieven voor de derde generatie: in concept zeker, in de praktijk op kleine schaal ook, maar in kwantitatieve zin vermoedelijk nog onvoldoende... 65-jarige leeftijd: we hebben de zogenaamde pensioengerechtigde leeftijd, die in de praktijk neerkomt op de verplichting de reguliere werkkring te verlaten (althans voor loontrekkers) en iets anders te gaan doen. Die harde grens voor loontrekkers zal er wel blijven, al schuift die ongetwijfeld naar achteren op. Overigens wordt al in de reguliere ouderwetse standaardhuisvesting rekening gehouden met de mogelijkheden te knutselen, te lezen, etc. De categorie die door wil werken en in hogere segment zit zal vermoedelijk weinig beperkingen door de woonomgeving ervaren. Suncity heb ik nooit bezocht. De geforceerde vrolijkheid van de manier waarop dit type voorzieningen wordt aangeprezen spreekt mij ook niet erg aan. Alleen geschikt voor een beperkte catogorie, en vermoedelijk is dat precies de minst collectief georiënteerde categorie (die het liefst heel kleinschalig midden in de 'normale' maatschappij woont). De rol van dit soort initiatieven kan vermoedelijk geen andere zijn dan die van een aanvulling op het bestaande aanbod, zonder revolutionaire consequenties voor de ouderenhuisvesting in het algemeen. Als mensen zich inderdaad beter voelen met leeftijdsgenoten is nog steeds te vraag of dat nog steeds zo is als in de verre omtrek alleen maar oudjes te vinden zijn. Is het noorden te redden met suncity-achtige initiatieven? Vermoedelijk is er wel een positieve invloed van te verwachten, mits het maar geen 'cities' zijn, maar kleinschalige dorpachtige initiatieven. Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich dan richten op de wensen van de potentiële bewoners en de recreatieve aspecten van het landschap optimaal weten te


216 benutten. Die zijn er zeker - kijk bij de Oosterburen waar heel de waddenkust in een recreatielandschap is veranderd. In NL stond recreatie altijd gelijk met bos, in D helemaal niet (want bossen, daarvan hebben ze al veel teveel...). Zo'n kleinschalig 'retirement' village kan dus kansrijk zijn, mits je de term 'retirement' mijdt als de pest. Beter lijkt mij een combinatie van luxe, recreatie en werken. Over kinderen in 'retirement' village wordt volgens mij helemaal niet gedacht, want er wordt over deze woonvorm sowieso niet heel erg diepgravend gedacht. In Amerika bestaan voor sommige parken kennelijk kinderverboden - lijkt mij een vorm van Amerikaans dogmatisme. Aan de andere kant hoeft het ook weer geen speeltuin te worden... Voor mensen die geen kinderen willen zien of horen lijkt mij een bezoek aan de psychiater een logische stap; geluidsoverlast is met smeerkaas, stevig in beide oren in te stampen, goed te bestrijden, en fysieke oogkleppen, in dit geval metafoor zowel als expressie van de geestelijke oogkleppen die de behoefte eraan voedt, kan visuele schade enigermate beperken. (Het moet niet malder worden, zouden ze bij ons zeggen...) Levert een dergelijke constellatie een gunstige bijdrage aan het culturele en economische klimaat in de buurt? Dat lijkt mij heel goed mogelijk. Er gaat zorg heen (niet veel), er komt op allerlei gebied expertise uit. Maar ook dat moet dan wel worden georganiseerd. Tekort ouderenwoningen: het begrip ouderenwoning lijkt me achterhaald. Levert de reguliere woning fysieke problemen op, dan wordt die op den duur onhoudbaar (vandaar het streven het aandeel van deze woningen op de woningmarkt terug te dringen). Ontbreekt het aan thuis op maat te leveren zorg, dan moet aan wozozo's worden gedacht. Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich verre houden van het voorschrijven van bepaalde soorten woongedrag, maar zich richten op het acccomoderen van de vraag. Woningen zonder associatie met oud worden: daar draait alles al decennia om, dus dat is niet nieuw. Een positieve ontwikkeling, vind ik, al zijn er nog steeds veel te veel woningen die ongeschikt zijn. Eerder een vraag voor de markt dan voor de overheid, die zich op het zorgdeel zou moeten richten. Waar gaan we heen? De koers is allang uitgezet: wonen voor ouderen als wonen voor iedereen, zorg van buiten, beperkte restcategorie van dementerenden etc. (al zal die sterkt toenemen, de omvang van de vroegere collectieve ouderenhuisvesting zal niet worden bereikt. Mogelijkheden: specifieke wensen van ouderen (die zijn er natuurlijk wel) in kaart brengen en daarvoor woonconcepten ontwikkelen. Overige aandachtspunten: voor welgestelden valt wel iets te ontwikkelen. Maar wat te doen met de ongeveer 30% arme ongezonde ouderen? Kun je daarvoor ook een Pagedal-achtige constellatie bedenken? Dat is pas echt een uitdaging...


217


218

Interview Plenty Valley Retirement Village Man 72 years, Plenty Valley Retirement Village I come from a 40ha farm, so I feel a little bit claustrophobic in the smaller scale development. Although I am getting used to it. It is really good, every body is free to choose how much they participate in the community. We have a bus which we can use to organise trips down to the beach or to the city. There are also a number of different clubs where you get to know people better, for instance the bowls club and the cricket club we take the bus to play matches against other retirement villages. You can cook your own meals or if that doesn’t suit you can eat in the restaurant or get a great meal delivered to you unit. Conversations with residents of retirement villages Plenty Valley & Roxborough Park

Interview Roxborough park Women 67 years, Roxborough Park I live in Roxborough Park, the reason we choose to live there was the fact we could actually buy a house there which was our own instead of a lease contract, and another reason was the free choice in the style of house that was available. We ended up buying one of the display homes. The place was set up by first building the main building and then selling the houses. There is plenty to do in the community although you do not need to participate if you don’t want to. I try to help out those who need a bit of extra help, or when someone has had a death in the family etc. It is really nice to live around people your own age and to know that if you need help, there is also help available. People such as hairdressers, doctors and podiatrists come on a regular basis and it is possible to make an appointment to visit them if required.


219 (1999). Financiële verantwoordingen over het jaar 1999. Tweede Kamer, Tweede Kamer der StatenGeneraal. (1999). Levensgebeurtenissen in de derde en vierde levensfase en de beleving van woning en woonomgeving. S. T. Gerontolgie. Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam. (2009). Building A Society of All Ages: Choices for Older People, Department of Work and Pensions. Cabe (Commission and For Architecture and the Built Environment) (2009). Homes for our old age Independent living by design: 40. "What

is Gerontology? Geriatrics?", A.G.H.E. http://www.careersinaging.com/careersinaging/what.html.

(2001).

2010,

from

Hatem Touman Abelhamid (2005). GATED COMMUNITIES: PHYSICAL CONSTRUCTION OR SOCIAL DESTRUCTION TOOL? Université PIERRE MENDES FRANCE. PhD Research L’Institut d’Urbanisme de Grenoble. Leon Harper Ada-Helen Bayer Fixing to Stay: A National Survey on Housing and Home Modification Issues. M. G. a. Associates. Washington D.C., AARP Programs/ Applied Gerontology Group. "What

is Geriatrics?", Ags. (2009). http://www.healthinaging.org/public_education/what_is_geriatrics.php.

2010,

from

Aron Bogers Alex Sievers (2004). Ik ben al heel lang bij de tijd - Seniorenstad in Nederland. Julia Tavares Alvarez (1999). Reflections on an Agequake, United Nations. "THE FUTURE OF RETIREMENT LIVING – EXCITING OR FRIGHTENING?", Cam Ansell. (2010, from http://www.rva.com.au/Feature-Story/Grant-Thornton-Dec10/Grant-Thornton-Dec10.html. Stedebouw & Architectuur (2010). "Zorg Infact." Stedebouw & Architectuur 27(8). "What

are Almshouses?", The Almshouse Association. (from http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=article&id=87&Itemid=55.

"Read

all about the association." The Almshouse Association. (2010). 2010, from http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=article&id=86&Itemid=54.

Kenniscentrum Voor Bevolkingsdling En Beleid (2010). Demografische ontwikkelingen Geleen, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid: 33-61. Author (2010). Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70115ned&D1=0,34&D2=a&D3=a&HD=081106-1151&HDR=T,G1&STB=G2

2010,

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71867ned&D1=a&D2=a&D3=1&VW=T "Verschil in levensverwachting mannen en vrouwen wordt kleiner." Eurostat Cbs. (2010). 2010, from http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3036wm.htm. "Research at the Andrus Gerontology Center." Usc Ethel Percy Andrus Gerontolgoy Center. (2010). 2010, from http://www.usc.edu/dept/gero/research.shtml. "Lifestyle Brookfield." Lifestyle Communities. http://www.lifestylecommunities.com.au/community/index.aspx.

(2010,

from

Mary Costello (2009). Housing options for later in life. The Age. Melbourne. Sandy O'brian Cousins (2005). Overcoming Ageism in Active Living. Alberta, Alberta Centre for Active Living.


220 "Ouderenzorg in Nederland, ‘Bij de meesten waart, als een spookbeeld, het woord “tehuis” door de gedachten’." Femke Deen. (2010). 2010, from http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/154/artikel/print/6380/Ouderenzorg_in_Nederland.html. Jolanda Fransen Dick Verzijden (2004). Vergrijzing Rijksvoorlichtingsdienst/Publiek en Communicatie

in

Nederland

Veldkamp.

"Largest Retirement Communiteis in Florida." Jennifer Gibbons. http://www.ehow.com/list_6367671_largest-retirement-communities-florida.html.

Amsterdam,

(2010,

from

Trevor H. Howell (1987). "AVICENNA AND HIS REGIMEN OF OLD AGE." Age and Ageing 16: 58-59. Jane Humphreys (2007). "Aging in Place in Upstate New York." Upstate New York Regional Review 2(2). Henry G. Jackson (2010). "HR, the Boomer exodus, and preparing for what's next." HRMagazine (October). Emiliy K. Snell James R. Knickman (2002). The 2030 problem: caring for aging Baby Boomers. G. G. American College of Healthcare Executives. Mike Kephart Judy Schriener (2010). Building for Boomers. New York, McGraw-Hill. Jason Muise Kenton Olson (2007). Face to Face Interviews. V. I. University. Cora Van Der Kooij (1987). Van oude mensen vroeger en nu. Deventer, Van Loghum Slaterus. Steinar Kvale (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing, Sage Publications. "Psychological Disorders in the Elderly." Livestrong. (2009, 18-11-2009). http://www.livestrong.com/article/5951-psychological-disorders-elderly/.

2010,

from

"Gracious retirement living, Crofton, Vancouver Island." Oceanview Retirement Living. (2009, from http://www.oceanviewretirement.com/index.html. "OVer de LVGO." Lvgo. (2005, from http://www.lvgo.nl/index.php?page=lvgo. Welzijn En Sport Ministerie Van Volksgezondheid (2005). "Ouderenbeleid in het perspectief van de vergrijzing." (Governments vision on policy for the elder in the perspective of aging). Robert Mullins (1998). "Baby boomers lag in preparing funerals, estates, et al." The Business Journal. "Opening seniorenwooncomplex met dorpsfaciliteiten in Vogelenzang." Woonzorg Nederland. (2004, 11 august 2004, from http://www.woonzorg.nl/news.php?news_id=91&archive. J. Oldman (2006). Housing Choice for Older People. London, Help the Aged. J.E. Birren P.S. Liebig (2003). "The Andrus Center, A tale of gerontological first." Contemporary Gerontology 10(1): 7-12. Gerrit Wolfswinkel Piet Driest (2005). Over wonen van ouderen gesproken. Horstcahier Centrum voor Social Work/ De Horst: 50. Social Cultereel Planbureau (2004). Met zorg gekozen? Den Haag, Ministerie van VROM. A. Machielse R. Hortulanus, L. Meeuwesen (2003). "Sociaal isolement. Een studie over sociale contacten en sociaal isolement in Nederland." Elsevier Overheid. D. G. Smith R. J. Goodman (1992). Retirement Facilities, Whitney Library of Design. "Reviews of Retirement Communities in Canada Senior Housing." Retirement Review. (from http://www.retirement-review.com/retirement/canada.html. "Ouderen en zorg." Rijksoverheid. (2010). 2010, from http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderenen-zorg. "Welcome to Rylands." Rylands. (2008, from http://www.rylands.com.au/index.htm. "Boomer Generation Is in a State of Denial." Robert Samuelson. (2007). 2010, http://www.realclearpolitics.com/articles/2007/01/baby_boomers_are_selfishly_sil.html.


from

221 Initiefgroep Seniorenstad (2006). "Seniorenstad." 96. M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction and performance appraisal in a university studio art setting: A multiple perspective. . Ohio, The Ohio State University. "What

is Cohousing." Cohousing Association http://www.cohousing.org/what_is_cohousing.

of

the

United

States.

(2010,

from

Monique Stavenuiter (1993). Verzorgd of zelfstandig. Ouderen en de levensloop in Amsterdam in de tweede helft van de negentiende eeuw. Faculty of Behavioural and Social Sciences. Groningen, University of Groningen: 247. Stawon (1993). Meer dan oud alleen. Amsterdam. "Arilla Village." Stockland. (2010, from http://www.stockland.com.au/retirement/vic/arilla-village.htm. "Plenty Valley Village." Stockland. (2010, from http://www.stockland.com.au/retirement/vic/plenty-valleyvillage_about-plenty-valley-village.htm. Grant Thornton (2007). Industry Intelligence Unit - Aged Care, Grant Thornton: 10. M. Tijhuis (1994). Social netwroks and health. Utrecht, NIVEL. Den Haag En Rogier Goes Ton Van Der Veeken (2010). Kleinschalig wonen in de wijk: een goede bestemming. Aedes-Actiz. Age Uk (2010). Factsheet - Retirement (sheltered) housing. A. UK. Age Uk (2010). "Housing options - Deffernt types of housing to suit your needs." "Introduction to care homes." Age Uk. (2010, from http://www.ageuk.org.uk/home-and-care/carehomes/care-homes-introduction/. "Vesteda Resort Zonnestraal." zonnestraal.aspx. "Een

Vesteda.

(from

http://www.vesteda.com/nl/project/vesteda-resort-

kleinschalige woonvorm opzetten." Vilans. (2010, 07 october 2010, http://vilans6.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Informatiecentrum-wonen/(2810)-Participatie,Zelfredzaamheid-en-Technologie-Hoe-Een-kleinschalige-woonvorm-opzetten.html.

from

Ministerie Van Vrom (2000). Nota Mensen, Wensen, Wonen. Den Haag, Ministerie van VROM: 339. "Het

concept Vilavie nader http://www.vilavie.nl/nieuws.php.

belicht."

Www.Vilavie.Nl.

(2008,

20.02.2008,

from

William E. Haleya; Elizabeth Zelinskib (2007). "Progress and Challenges in Graduate Education in Gerontology " Gerontology & Geriatrics Education 27(3): 11-26. "Resort Zonnestaal." Zonnestraal. (from http://www.zonnestraal.org/index.php?page=603. Robert D. Putnam (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York, Simon & Schuster. Richard Louv (2006). For aging boomers, denial is destiny. The San Diego Union-Tribune. Jill Fellowes (2009). "RVA people in profile." RVA News Monitor(31). "AG Prognosetafel 2010-2060." Actuarieel Genootschap. (2010, 24-08-2010). 2010, from http://www.agai.nl/view.php?Pagina_Id=333. Anja Machielse (2006). "Sociaal isolement bij ouderen." Geron(2).


Pagediepdal RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS

Recommend Documents