p22 Zegt de een tegen de ander p26 Rendez-vous Met in dit nummer Marloes van Mourik

Inhoud p4 Interview

met

Gerie ten Brinke Jordi Smit in gesprek met Gerie

p22 Zegt de een

p45 Publicatielijst Netwerk

over haar vertrek bij de CALO,

tegen de ander

Rondom Bewegen

haar passie voor het VO en haar WEB-verleden. p8 Taal in de zaal

p26 Rendez-vous

Ineke Maatjes met haar visie op

Met in dit nummer Marloes van

lichaamstaal in de zaal.

Mourik p33 II y a: Namenspel

p16 Bruggenbouwers ditmaal

Jordi Smit met een leuk en sim-

met een uitwerking van het spel

pel kennismakingsspel om zo de

badminton.

namen van leerlingen snel te le-

De

bruggenbouwers

ren kennen. p20 Verdiepingscursus Een uitnodiging

MRT

voor een ver-

diepingscursus MRT. p28 Sportcommissie Gymnasium Celeanum heeft nu ook een sportcommissie in het leven geroepen. Zij stelt zich voor. p34 Studiedag Kleuterboek Chris Hazelebach

vertelt

naar

aanleiding van zijn bezoek aan de studiedag. p40 Circus kleuters, "Kijk eens wat ik kan!"(2) Anne Kuipers met deel twee van "Kijk eens wat ik kan".

Afsc_heid van een Icoon

Nadat bij ons bekend werd dat Gerie ten Brinke haar heil opnieuw gaat zoeken in het Voortgezet Onderwijs, vonden wij als redactie het hoog tijd om eens bij te praten met de vrouw die 10 jaar lang 'werkzaam' is geweest bij 't Web. In dit interview vertelt Gerie openhartig over haar WEB-verleden en haar passie voor het VO.

Daarom ben ik een aantal jaren werkzaam geweest op het Agnieten College in Zwolle. Dit heb ik lang kunnen afwisselen met mijn wer.k op de CALO. De laatste 5 jaar van mijn 'CALO-periode' ben ik pas fulltime in dienst geweest. Verwachting De algemene verwachting op het Nassau-Veluwe naar mij toe dit jaar is dat ik rust en structuur in het hele verhaal breng. De leerlingenzorg is op dit moment al erg goed, dus daar ben ik nu minder druk mee. Nee, het is vooral de onderwijskundige

Het vertrek van de CALO

kant die een kwaliteitsinjectie

Ik werk momenteel op het Nassau-Veluwe Colle-

ga ik samen met de betrokken docenten probe-

kan gebruiken. Dit

ge te Harderwijk waar ik afdelingsleider ben van

ren te realiseren door te kijken op welke manier

HAVO 2,3. Daar ben ik 4 dagen in de week druk

HAVO-Ieerlingen het meest uitgedaagd worden

mee, daarnaast geef ik 1 dag per week nog les

tot leren. Projectonderwijs

in de gymzaal. De reden om weer terug te gaan

Elke leerling, maar zeker de HAVO-Ieerling, heeft

naar het VO is, dat mijn hart hier gewoon ligt. Er

betekenisvolle opdrachten nodig.

kan een manier zijn.

gebeurt zoveel in de peri ode van 12-18. Een mooi voorbeeld

hiervan hebben we al: AI

Op de CALO was ik erg blij dat ik erg inspire-

meerdere jaren hebben wij een theaterklas, die

rende en motiverende collega's had en ook nog

1 dag in de week theater heeft. Doordat er maar

eens goed contact met studenten. Maar wat ik

nog 4 dagen onderwijs voor deze klas over is, zijn

miste op de CALO was het schoolbreed (op VO-

er voor hen een aantal vakken geclusterd in leer-

gebied) denken. Het was vooral nadenken en

gebieden. Zo worden de eindtermen wel gerea-

handelen binnen het bewegingsonderwijs, terwijl

liseerd, maar komt er een eigen invulling van de

ik ook graag invloed heb op hoe de rest van een

uren. In plaats van een theaterklas den ken we na

school er uitziet en handelt. Dit kan nu helemaal

over andere stromen binnen de school. Er ont-

met mijn nieuwe baan.

staat op den duur meer ruimte voor leerlingen om te kiezen.

Uiteindelijk ben ik 14 jaar werkzaam geweest op de CALO, opgedeeld in 2 periodes. Gelijk na mijn

Gerie en 't Web

studie ben ik invalster geweest voor docenten

Toen ik 3e jaars student was in 1990 werd ik ge-

met verschillende pijntjes. Totdat ik op een dag

vraagd door Luuk Sietsma om eens sfeer te ko-

gevraagd werd om tennis te geven aan 4 BPT.

men proeven bij 't Web. Ik was eigenlijk gelijk

Toen besefte ik dat ik eerst het werkveld in wilde,

verkocht, wat was er in die tijd spannender dan

voordat ik echt aan de slag zou gaan op de CALO.

te mogen notuleren op de computer van Luuk

Sietsma? Niets toch! Dus zo ben ik er in komen

je ook wel, want het blad is heel mooi geworden.

rollen en ben er eigenlijk blijven hangen, totdat

En daar hebben deze weekenden en avonden

ik uiteindelijk in 2000 afscheid heb genomen in

een enorme bijdrage aan geleverd.

de functie van voorzitster. Tussentijds ben ik ook nog secretaris geweest en heb ik met het bestuur

Uiteindelijk is 't Web een mooie experimenteer-

altijd samen met de redactie vergaderd. In deze

plek voor iedereen om artikelen te schrijven en

periode waren o.a. Chris Hazelebach, Corina van

activiteiten te plaatsen om zo ook zijn/haar bij-

Doodewaard en Bruno Oldeboom ook actief bin-

drage te leveren aan aile leden. Zo kan het ook

nen 't Web. Dus eigenlijk kon je wel spreken van

zomaar zijn dat je met een artikel uiteindelijk in

een vriendengroep,

de groene van de KVLO komt te staan.

waardoor je met elkaar lek-

ker actief bleef voor 't Web. En natuurlijk waren de bestuursweekenden

en de hersenhoosnach-

Grote namen Uiteindelijk heb ik al gezegd dat ik als student het een enorme eer yond dat ik bij Luuk Sietsma op de computer mocht notuleren. Zo heb ik de eer-

Ik was eigenlijk gelijk verkocht, wat was er in die tijd spannender dan te mogen notuleren op de computer van Luuk Sietsma?

ste 2 jaar ook echt rondgelopen binnen 't Web. AI die grote namen en wijze mensen die al zolang in het werkveld werkzaam waren, dat was echt indrukwekkend. Maar na die 2 jaar ben ik ook gewoon bij 't Web gebleven. Dus er is toch iets geweest waar ik door aangetrokken werd. Achteraf gezien is het vooral het delen en vergaren van vakkennis geweest,

ten de hoogtepunten

uit deze periode. De eer-

ste keer bij zo'n hersenhoosnacht

zag ik ver-

waardoor ik actief bleef. Ook het nadenken over wat er allemaal te organiseren valt binnen de

schill ende leden die tot 03.00 in de nacht door

werkgroep is natuurlijk een mooi item waar ik al

zaten te praten over het yak, dat yond en vind

die jaren veel mee bezig ben geweest.

ik echt mooi, die passie! En ook tijdens de weekenden ging je wel eens de kroeg in of het strand

Voetbal is meer dan een partij

op, maar tel kens weer ging het over het yak en

Inderdaad, dat was de titel van mijn eerste arti-

werd er geboomd over verschillende onderwer-

kel. Deze heb ik samen met Chris Hazelebach en

pen binnen ons mooie yak. Hier heb ik altijd erg

Marcel Heuver geschreven. Dat herinner ik me

van genoten. Maar het uiteindelijke resultaat zie

nog goed. Er was een studiedag georganiseerd

samen met de KNVB en we hadden in 1 zaaltje 5 activiteiten neergezet, onder andere lummelen en dribbelen. Op een gegeven moment stond Rinus Michels daar boven op een tribune. Stond hij toch wel een beetje neerbuigend te kijken, omdat er 5 activiteiten

en zeker 20 ballen door elkaar

heen stonden in 1 zaaltje. Dat klopte voor hem helemaal niet, want voetbal moest gespeeld worden met 1 bal. De activiteiten van deze studiedag hebben we uitgewerkt en in 1 artikel gezet. Tja, dat was toch wel een mooi begin. Uiteindelijk heeft Gerie naast haar bestuurlijk activiteiten, meer dan 30 artikelen geschreven voor 't Web(red.) Gordijn In 1990, gelijk na het overlijden van C.C.F. Gordijn ben ik samen met Niek Hofman druk geweest om een themanummer op te stellen rondom het overlijden van C.C.F. Gordijn. Ik weet nog heel goed dat ik 3 dagen lang naar Rijssen(thuis bij de

Betrokkenheid

ouders van Niek ) ben gegaan om daar met Niek

Na mijn afscheid als voorzitster in 2000 is mijn

bijdragen van verschillende mensen en bestaan-

betrokkenheid bij 't Web wel behoorlijk achteruit

de dingen over Gordijn te bundelen tot 1 them a-

gegaan. Natuurlijk ben ik nog steeds lid en dat zal

nummer. Werden we daar 3 dagen lang verzorgd

ik waarschijnlijk ook zijn wanneer ik dood ga, bij

door de ouders van Niek. Dat was echt een aparte

wijze van. Want ik vind het gewoon een prachtige

ervaring; 2 volwassen personen die in de watten

club bij elkaar. Erg mooi vind ik het om te zien dat

werden gelegd door ouders, om uiteindelijk tot

het nu veel professioneler wordt, met kleine com-

een mooi themanummer te komen. Ja, ik ben er

missies, een geweldige lay-out van het blad en

erg trots op. Voor dat themanummer hebben we

veel vernieuwende artikelen. In de toekomst mag

zelfs een oud televisie- interview dat Catherine

je me heus nog wel eens vragen iets te schrijven

Keyl met Gordijn had gehouden uitgewerkt. Erg

voor 't Web, zeker wanneer er nieuwe ontwikke-

bijzonder was dat. Sterker nog, ik heb dit nummer

lingen op het gebied van sport en bewegen wI-

nog steeds bij mij thuis op de WC liggen.

len komen bij mij op het Nassau-Veluwe College. Dan zal ik zeker nog een keer wat van mij laten

Trots

horen.

Een ander themanummer waar ik met trots op terugkijk heb ik geschreven met Hugo Doornhof. Wij hebben startactiviteiten

voor de brugklas uit-

gewerkt, waarvan wij dachten dat ze in het VO makkelijk te organiseren vielen. Veel VO-scholen starten in de brugklas direct met de 'echte' sportspelen en VO-activiteiten. De meeste activiteiten zijn veel te ingewikkeld

voor de brugklassers,

zeker omdat deze leerlingen van zoveel verschillende basisscholen komen. Toen op het Agnieten College voor de Tweede Fase het vak L02 werd ingevoerd heb ik ook regelmatig artikelen hierover geschreven voor 't Web. Het was leuk om lessenreeksen en dergelijke die we als sectie ontwikkeld hadden om te bouwen tot een artikel.

Dat klopte voor hem helemaal niet, want voetbal moest gespeeld worden met 1 bal.

Taal·in de zaal

Ais onderwijzers zijn wij bezig met kennisoverdracht en er komt zeker net zoveel informatie binnen bij ons vanuit de kinderen. Maar laten wij die wel binnen komen en zien we wel alles? Hebben we daarnaast door wat wij allemaal spreken met ons lichaam? Door deze gedachtespinsels kwam ik op de volgende vraag: 'heeft een goede lichaamscommunicatie invloed op beter leren bewegen binnen de lessen bewegingsonderwijs? Zowel het spreken van lichaamstaal door de lesgever als het lezen van de lichaamstaal van de leerlingen in de zaal. Er liggen zoveel mogelijkheden en kansen in het onder de knie krijgen van lichaamstaal die we in mijn ogen nu nog te veel laten liggen.

tuurlijk MSN. Lichaamstaal is dus een klein onderdeel van een groter geheel dat we non-verbale communicatie noemen. Over deze relatie is meer te lezen in het hoofdstuk: 'relatie lichaamstaal en non-verba Ie communicatie'. Lichaamstaal kan zich ook uiten zonder dat er bewogen wordt met het lichaam, hierbij valt te denken aan vlekken in je nek die je krijgt van de spanning. Dit zegt iets over de situatie waarin de desbetreffende

persoon zich bevindt zonder dit

door middel van een lichaamsbeweging duidelijk te maken. Het lichaam spreekt voor zich, daar bedoelen we natuurlijk ons hele lijf mee van top tot teen en alles wat daar tussen zit. Het lichaam wordt gezien als het meest eerlijke instrument om te tonen hoe iemand zich voelt, met woorden kun je nog makkelijker liegen en zaken verbloemen door de juiste woorden te kiezen, met lichaamssignalen is dit veel moeilijker. Tenminste als je dit op een goede manier kan interpreteren of anders gezegd 'Iezen'.

Wat is lichaamstaal eigenlijk, wat

Je kunt je lichaam en wat je daar mee zegt wel

kunnen we er onder verstaan

onder controle krijgen, maar er zijn ook uitingen

We spreken vaak over non-verbale communicatie,

die maar moeilijk te verbergen zijn. Een groot ge-

maar wat bedoelen we daarmee?

deelte van lichaamstaal kun je dus leren spreken,

Wat houdt dit in? Lichaamstaal is een onderdeel

de rest kan je misschien leren verbloemen, als je

van een groter geheel dat we non-verba Ie com-

dat echt wilt.

municatie noemen. Daarom zal ik allereerst het

Hieronder een lijst met signalen, die aangestuurd

beg rip

worden door het autonome vegetatieve zenuw-

non-verbale

communicatie

nader

ver-

klaren. Duidelijk is nu dus wel dat we over twee verschillende dingen spreken als we het hebben

stelsel en dus moeilijk te be·invloeden zijn : • Vlekken in de hals bij grote spanning

over non verba Ie communicatie en lichaamstaal.

• Versnellen van de adem haling

Het een overkoepelt het andere. Onder non-ver-

• Beven of trillen van de handen

bale communicatie verstaan we aile manieren van

• Knikkende knieen

communiceren die je niet met woorden doet. Zo-

• Verhogen van de stem

als bijvoorbeeld schrijven, gebarentaal maar ook

• Bibberen van de stem (zenuwen die door de

de intonatie van de gebruikte

woorden en na-

keel gieren)

adviseren over kapsel en kleding bij allerlei ge-

• Hoge stem, samengeknepen • Pupilveranderingen

legenheden; over de gebaren en houdingen die

• Kippenvel

juist zijn bij welke delen van een toespraak. Ook

• Lijkbleek worden

over het geven van handen aan mensen in het pu-

• Het krijgen van diarree en zelfs het niet meer

bliek en welke mensen je dan bij voorkeur nemen

kunnen beheersen van de sluitspier: in grote

moet als er camera's in de buurt zijn. Hoe je el-

angst laat men alles lopen (dit komt overigens

kaar als politici begroet en hoe je een podium op

voort uit het vluchtgedrag van de mens waar-

moet lopen is ook iets dat aan de orde komt als

bij we zoveel mogelijk achter moeten laten)

het gaat om politici trainen op het gebruik van hun communicatie door middel van het lichaam.

Voorbeelden van signalen waarover wel controle mogelijk is en die iedereen meteen zal herken-

Lichaamstaal is iets wat van binnen uit moet ko-

nen zijn:

men, iets dat niet een geoefend truckje moet

Het voorhoofd fronsen

worden. Je moet het je eigen maken. Het is per

Het hoofd achterover buigen, kin naar voren

slot van rekening ook van jou.

Over de kin strijken

Lichaamstaal zegt iets over jou als persoon maar

De voeten om de stoelpoten vlechten

natuurlijk ook over hoe jij je voelt. Nu kan wat

Met het bovenlichaam naar voren buigen

je voelt en wat je zegt elkaar tegenspreken. Je

Het jasje losknopen

buitenkant zegt wat anders dan wat je van bin-

Armen en benen frequent bewegen

nen voelt of wat je wilt uitstralen. Deze incon-

De wenkbrauwen samenknijpen.

gruentie geeft verwarring, want wie leest wat? Kijkt iemand naar je lichaamstaal of luistert deze

Aan deze lijst kunnen natuurlijk nog heel wat sig-

persoon naar je woorden? Het is zaak dat je bin-

nalen toegevoegd worden, die wij zowel van ons

nen- en buitenkant op elkaar afstemt. Dan spreek

zelf kennen of wel eens bij anderen gezien heb-

je, in mijn ogen,

ben.

hier ook mee spelen. Het is een instrument dat

de waarheid. Uiteraard kan je

je in kunt zetten, je kunt met je lichaam bewust Het is wel zo dat lichaamstaal waarneembaar

dingen willen bereiken Zo kun je ook met je li-

moet zijn om daadwerkelijk van lichaamstaal te

chaam wel eens een leugentje om eigen bestwil

kunnen spreken. Lichaamstaal moet direct aan

creeren. Dit is wel iets dat je dan onder de knie

een persoon gezien of gehoord, soms zelfs ge-

moet hebben.

voeld kunnen worden. Tijdens het lezen en zoeken naar wat lichaamstaal

Soms is je houding en je aanwezigheid al genoeg

is, kwam ik ook een leuk verhaaltje tegen dat wil

om duidelijk te maken dat je aanwezig bent. Dit

ik jullie toch graag mee delen. Het geeft namelijk

klinkt raar, want je bent natuurlijk aanwezig als

duidelijk weer hoe duidelijk het lichaam spreekt.

je erg ens 'bent'

maar wat is aanwezig zijn? Je

kunt lichamelijk aanwezig zijn en het daarbij laten. Steeds vaker wordt er gebruik gemaakt van li-

Zonder verdere toevoeging van woorden ben je

chaamstaal. Mensen gaan inzien dat het ook een

dan aanwezig, maar door deze manier van aanwe-

belangrijke manier van communiceren is. Het is

zigheid maak je iets duidelijk. Om dit te verduide-

ook een zoektocht naar een relatief nieuwe ma-

lijken, een voorbeeld uit een gymzaal.

nier. Hiermee bedoel ik dat wij blijven zoeken naar het beste. Daarin worden aile aspecten van

Een leerling moet in steunzwaai komen vanaf de

het communiceren blootgelegd om te kijken waar

kast. Deze leerling kan deze activiteit goed en

nog wat geleerd kan worden. Daarin blijft de non-

heeft dit al eens laten zien, maar zit nu een beetje

verbale communicatie en in dit geval de lichaams-

te rommelen. Door zo te gaan staan in de zaal dat

taal niet achter. Dat lichaamstaal iets is dat meer

deze leerling door heeft dat jij hem ziet en hem

aangepakt wordt, blijkt wel uit mediatrainingen

positief aankijkt,

voor mensen die vaak een interview moeten ge-

met de aanwezigheid van je lichaam en je blik.

geef je deze leerling leerhulp

yen op televisie, maar ook omtrent de verkiezin-

Deze leerling wil presteren en voelt de aandacht

gen. Vrijwel elke belangrijke politic us laat zich

die jij geeft, waarmee je zegt; 'toe maar, laat maar

bijscholen in zijn vaardigheden om lichaamstaal

zien, ik ben wel benieuwd'. Ik ben wel van mening

te gebruiken. Het is vreselijk belangrijk in ver-

dat hierin mee genomen moet worden hoe de

je uitstraling, je

leerling in de activiteit staat. Het kan natuurlijk

charisma. Er zijn deskundigen op dit gebied, die

ook een vorm van faalangst oproepen om iets te

band met je geloofwaardigheid,

moeten doen onder de blik van een ander. Het

overdracht zegt veel over dat wat er blijft han-

komt neer op de deskundigheid en kennis van de

gen bij de leerling. Heel veel wordt gefilterd of

leerkracht over deze leerling. Aile handelingen

valt weg door ruis. Ruis kan bijvoorbeeld geluid

en lesgeefacties die toegepast worden binnen

of beelden van buiten zijn of het geklets van de

een les, vragen allemaal om een soort van inle-

leerlingen achter je. We willen natuurlijk in alles

ving- en inschattingsvermogen. Kortom, je moet

wat we onderwijzen dat er zo veel mogelijk over

de kinderen eerst kennen.

komt op de leerling. Dat is ons'vak en onze taak:

Lichaamstaal kan ook iets zijn waar iemand zich

woord. Hierin is het lichaam het instrument van

achter kan verschuilen, we noemen dit ook wel

de overdracht. Zowel de woorden die jij produ-

het overdragen van kennis in de brede zin van het

een masker. Je zet een ander gezicht op, juist om

ceert met je stembanden, alsook het beeld dat

niet je gevoel of je daadwerkelijke antwoord op

je er bij schetst.

een vraag te willen geven. Dit is als het ware een geavanceerde manier van toneelspelen en dit leren wij door onze jaren heen steeds beter. Een kind kan maar moeilijk liegen ('zijn neus verraadt dit'). Daarmee wordt bedoelt dat het lichaam verraadt wat er werkelijk aan de hand is. Naarmate we ouder worden krijgen we dit steeds beter onder de knie en kunnen we het zien als een manier om veilig gevoel te creeren om maar niet de waarheid aan het licht te stellen. In sommige gevallen is het zelfs een overlevingsstrategie.

Veel kijken en reflecteren. Niet naar de beweging zelf, dus hoe was de salta, waren de tenen wel uitgestrekt, maar juist wat doet de sprong en het compliment dat jij gaf, met het kind

We kennen waarschijnlijk allemaal wel een manier waarop we deze overlevingsstrategie toepassen

We leerden op de opleiding dat we activiteiten

en in welk situaties we dit vooral doen. Dit zijn

aan moeten bieden aan de hand van het plaatje,

vooral de situaties waarin mensen zich niet he-

praatje daadje systeem. Hiermee wordt bedoeld

lemaal veilig voelen om 'zichzelf' te kunnen zijn.

dat we eerst iets moeten laten zien, het voor-

Het fenomeen van een masker op zetten hoeft

beeldje, dan de uitleg erbij en dan mogen de

natuurlijk helemaal niet slecht te zijn, je kan en

kinderen aan de slag. Hieruit blijkt dat het beeld

hoeft je niet bij iedereen bloot te geven. Het is

voor het gesproken woord komt. Het is zo dat

hetzelfde als een leugentje om eigen bestwil.

kinderen erg visueel ingesteld zijn, vooral sinds

Maar wees je er wel bewust van dat je het doet

de komst van de televisie en computer. Het is

zander je zelf er in te verliezen. Welk gedrag je

bewezen dat de mensen die voor 1950 zijn ge-

ook vertoont of hoe jij je ook gedraagt, je blijft

boren, beter kunnen leren van een geschreven of

dezelfde persoon. Het maakt je persoonlijkheid

een gesproken tekst en dat de mensen onder die

niet anders. Voor sommige mensen geldt dat we

leeftijd beter leren van bewegende beelden.

in een toneelstuk zitten genaamd 'het leven'. We spelen zelf de hoofdrol op het to-

Doordat er sprake is van een zender en een ont-

neel, dat wij de wereld noemen. Hierin kun je ver-

vanger is er ook sprake van een interpretatie.

schillende rollen op je nemen. Wat speel je en wat

Hoe iets binnen komt of wat het met iemand

ben 'jezelf'? En wat is dat 'jezelf zijn'. Het ware

doet, heeft zowel te maken met de zender, als-

komt van binnen uit naar buiten toe en uit zich in

ook met de ontvanger. Een waarneming blijft een

de bewegingen die je maakt, dat kunnen grote

interpretatie er is geen sprake van een feit. 'Er

en kleine waarneembare kenmerken zijn en de ui-

bestaan geen brute feiten, omdat de wereld al-

tingen die je lichaam jou doen vertonen.

tijd al ge'lnterpreteerd is' . Hiermee bedoel ik dat alles al waargenomen is, maar nooit op dezelfde

Voor onderwijs geldt natuurlijk een overdracht

manier. leder mens is hierin weer anders ook al

van kennis, van de leerkracht op de leerling. Er

zijn er grate raakvlakken.

komt daarbij nog eens veel informatie weer terug van de leerling naar de leerkracht. Informa-

Binnen de toneelervaring, die ik heb opgedaan

tie, over hoe de leerling tegenover de te leren

kregen we veel te maken met het uitspelen van

stof staat, hoe hij zich voelt en natuurlijk of hij

rollen met hoge en lage status. We hebben veel

het wel begrijpt wat jij onderwijst. De manier van

opdrachten

gedaan, waarbij we niet mochten

spreken. We moesten dus onze status duidelijk maken aan de hand van onze houding, maar ook aan de hand van de plaats die we kiezen ..Waar ga je zitten als je vindt dat je heel wat bent? Welke plek neem je als je liever onzichtbaar was geweest? Lichaamstaal is een relationeel verschijnsel net zoals wij het bewegen als 'totaal' zien. Lichaamstaal is niet

105

te zien is van de context.

De context zegt iets over de waarneming die je doet na aanleiding van het lichaam en andersom. Met een beweging of indruk weet je nog niet wat

volgens vroeg ik persoon B hoe hij het vond om

iemand bedoelt of uitstraalt. Je zou dit kunnen

zo te zitten en wat hij er van vond wat persoon A

vergelijken met een woord. Pas als je de bewe-

erover zei, klopte dit? Ondertussen kwam er wel

ging of het uiterlijke vertoon in het geheel bekijkt,

een discussie op gang en iedereen vertelde hoe

dus in relatie tot de context en de andere gedra-

hij of zij het vond om op deze manier te zitten en

gingen, kun je tot een invulling van komen van

wat we van elkaar konden lezen. Zo zijn we ieder-

wat het totaalbeeld zou kunnen beteken en kun

een langs gegaan en hebben we verteld wat de

je verklaren wat de waarneembare kenmerken

houding van de desbetreffende

voor jou zeggen.

deed, hoe het op ens overkwam en waar dit door

persoon met ens

kwam. ledereen ging overigens wel verzitten. Ik vond dit een geweldige les, gelukkig nam de

Er Iiggen zoveel mogelijkheden en kansen in het onder de knie krijgen van lichaamstaal die we in mijn ogen nu nog te veel laten liggen.

docent het over en ging op dit onderwerp door. Ik denk dat ik toen ook meer ben gaan kijken naar wat mensen uitstralen en wat het met mij doet, hoe het op mij over komt en wat het maakt dat het zo overkomt. Mijn klasgenoten hebben, denk ik, wel gemerkt dat daar mijn interesse lag, want ik heb ze er vaker op bevraagd. Bijvoorbeeld bij het geven van een les aan elkaar. Wij moesten

Taal in de zaal

deze les beoordelen en het ging vooral om de

Je kan heel wat van je lichaamstaal wegstoppen

inhoud van de activiteit.

door ergens achter te verschuilen. Binnen lessen

de lesgevers stelde was: 'weet je wat je uitstraalt

in een leslokaal of in een gesprek op kantoor kan

met je handen in je zakken?'

De enige vraag die ik

dit heel goed achter een bureau of tafel. Ik heb zelf een keer het initiatief genomen bin-

Het verstoppen van je Iichaamstaal is iets dat niet

nen mijn klas om deze manier van verstoppen van

kan binnen het bewegingsonderwijs,

je lichaamstaal te testen. Het was binnen een les

is lastig. Je hebt de kinderen niet altijd alleen voor

waarin de eigen ontwikkeling centraal stond. We

je. Ze kunnen je lichaam als het ware rondom le-

bespraken de stages,

zen. Je kunt er wel voor kiezen om achter een kast

maar dan vooral hoe wij

daar in staan en hoe de ontwikkeling

en groei

althans het

te gaan staan, maar de kinderen in de zaal staan

gaat. Deze lessen deden we vaak in groepjes of

ook niet stil. .Dit is iets waar we ens zeker bewust

in een kring, maar we zaten wel altijd achter onze

van moeten zijn. Het kan ens kwetsbaar maken.

eigen tafel. Ik kwam deze bewuste les vrij vroeg

Ais je deze kwetsbaarheid inzet kan dat positieve

in het lokaal en vroeg de docent permissie wat te

gevolgen hebben, voor jezelf maar vooral ook

schuiven met de tafels en of ik wat uit mocht tes- • voor de leerling. Ais je er juist onzeker van wordt ten. Hij liet mij ge.lukkig mijn gang gaan. In plaats

dat je aan aile kanten bekeken en 'gelezen' wordt

van een kring met tafels maakte ik een kring met

kan het wel eens in je nadeel gaan werken. Door

alleen maar stoelen. Mijn medestudenten

je onzekerheid ga je dingen uitstralen, die je hele-

kwa-

men binnen en zochten allemaal een plekje. Het

maal niet wil zeggen en de leerlingen zouden wel

bleef even stil en ze keken de docent vragend

eens iets kunnen gaan doen wat jij bijvoorbeeld

aan, waarop hij zijn schouders ophaalde om aan

helemaal niet van ze gevraagd hebt.

te geven dat hij er niets mee te maken had. Ik be-

Kortom jouw gedrag en houding be'I'nvloedt het

gon vragen te stellen aan persoon A hoe hij vond

gedrag en de houding van de leerling heel sterk,

dat persoon B erbij zat, wat hij uitstraalde. Ver-

misschien wel meer dan wij denken.

authentieker komt jouw gedrag over op bijvoorbeeld leerlingen. Zij weten dan wat er precies verwacht wordt van hen en wat zij van jou kun-

Spreken Met spreken bedoel ik het uiten van je eigen

nen verwachten. Ze lezen aan je lichaam af wat je

gevoel en het uiterlijke vertoon dat je hebt door

daadwerkelijk denkt of voelt. Uiteraard gaat dit

middel van je lichaam.

niet zo zwart wit als het hier staat, maar het is

Je zou toch zeggen dat alles te leren is als je maar

toch een groot deel van de communicatie.

goed oefent. Dat is ook zeker zo en ook hier is dat_ wel het geval. Het is echter wel zo dat lichaams-

'Alles wat we doen en ervaren draait om het ge-

taal van binnenuit moet komen. Het is dan wel

voel dat we hebben'

een uiterlijke vertoning, maar het zegt iets over dat binnen in speelt. Op het moment dat jij voor

Het spreken van lichaamstaal begint al bij je kle-

een klas staat en jij krijgt te horen dat je zekerder

ding. Dit is wel hetgeen waar ik het minst over wil

over moet komen dan kun je dit niet alleen over

vertellen omdat het mij juist gaat om welke bewe-

brengen door zeker te gaan staan, bijvoorbeeld

gingen en ~itingen je doet. Maar het is toch iets

door je rug te rechten en op die manier zeker over

wat je wat mee kunt. Je verschijning roept met-

te komen. De zin zegt het ai, je komt misschien

een wat op bij mensen. De eerste indruk is al heel

zekerder over, maar bent het helemaal niet. Zeker

snel gemaakt en heel belangrijk voor mensen.

zijn komt van binnenuit. Het gedrag, dat wat je

In het onderwijs is het extra belangrijk om je eigen

met je lichaam uitstraalt, is een weergave van wat

lichaamstaal goed onder controle te hebben en er

je van binnen voelt. Daarbij vind ik wel dat het

in ieder geval bewust mee bezig te zijn. Dit omdat

een goed begin is, want het kan natuurlijk ook

kinderen, vooral de jongste

de andere kant op werken, door zekerheid uit te

lichamen van mensen. Aileen al omdat ze de ver-

veel aflezen aan de

stralen voordat je het voelt, ga jij je misschien ook

bale taal. nog niet altijd helemaal goed begrijpen.

wel zekerder voelen en zo versterkt de houding

Dit geldt ook voor kinderen die al ouder zijn maar

het gevoel en komt het uit eindelijk toch van bin-

verbaal en communicatief niet zo vaardig zijn. Te

nenuit. Het een versterkt duidelijk het ander.

den ken valt hierbij aan kinderen met een leerach-

Het is ook wederzijds te be·invloeden. Daarmee

terstand binnen het speciaal onderwijs.

bedoel ik dat dingen van buiten ook naar binnen kunnen komen om het vervolgens weer uit te

'In het begin van ons leven moeten we het louter

kunnen stralen.

van lichaamssignalen hebben, het is in het belang van baby's als ouders erin slagen de tekens goed

Bij het oefenen van het uiten van je gevoel aan

te interpreteren,

de hand van lichaamstaal, moet je wel altijd blij-

soorten huilgeluiden. Daarvoor moeten ze onder

yen toetsen of je wel jezelf blijft. Straal je nog wel

andere letten op de heIe situatie voor en tijdens

bijvoorbeeld

de verschillende

steeds uit wat je wilt uitstralen? Net zoals bij het

het huilen en andere signalen zoals bijvoorbeeld

spiegel en neem je soms gedragingen over van

bepaalde bewegingen. Die twee dingen (context

mensen om je heen. Daar kun je veel van leren,

en andere signalen) blijven bij lichaamstaal altijd

maar je moet je soms wel afvragen of je ding'en

van het grootste belang'.

doet omdat de groep waar van je uitmaakt dit doet of omdat jij dat wilt. Dit geldt net zo bij lichaamstaal.

Je hoort vaak dat het verkeerd is om lichaamstaal

Het zou mooi zijn om dit te kunnen oefenen in

dat je, je eigen persoonlijkheid en wat je wilt dui-

te leren, het zou tegen je eigen persoonlijkheid in gaan. Ik ben het hier niet mee eens. Ik denk juist

een groep waar veiligheid heerst. Hiermee mee

delijk leert te maken aan de hand van lichaams-

bedoel ik dat je aangesproken durft te worden

taal. Je leert het dus juist op elkaar afstemmen.

op wat je uitstraalt met welke houding en daarbij

Kortom, veel uitproberen en testen hoe je over-

te kunnen verwoorden waar deze houding van-

komt bij welke houdingen en wat dat met jezelf

daan komt, welk gevoel erbij hoort.

doet door middel van zelfreflectie, kan heel veel

Jouw hou-

ding moet als het ware ter discussie gesteld kun-

bewustwording opleveren. Zover over het leren

nen worden. Dramalessen zouden hier heel goed

spreken.

bij kunnen helpen. Door het spelen van typetjes en rolletjes krijgen verschillende gevoelens en

Gedurende deze scriptie spreek ik vaak over li-

gedachten een houding en een lichamelijke ui-

chaamstaal en dat wat je daarmee uitstraalt van

ting. Hoe beter je dit onder de knie krijgt, des te

binnen naar buiten moet komen. Zo ook weer in

dit hoofdstuk.

Dit ziet er uit als een soort van

dualisme. Ais het ware scheid ik de binnen- en buitenkant van een persoon in een binnen- en een buitenkant. Dit terwijl

het allebei dezelfde

persoon is met een en dezelfde persoonlijkheid. Toch ben ik van mening dat sommige gevoelens tot aan je huid kunnen komen. Je voelt het wel van binnen, maar het komt er niet uit. Dus de omgeving om je heen zal niet te zien krijgen wat je echt voelt. Je huid is als het ware een schild, dat dingen van binnen naar buiten tegen kan houden, maar ook andersom, dingen die van buiten ko-

Spiegelen

men kun je tegenhouden.

Je bent in vergadering en luistert aandachtig naar de persoon die aan het woord is. Zonder dat je er erg in hebt, neem je dezelfde zithouding aan als de persoon die aan het woord is. Of misschien ben je wel hetzelfde gaan zitten als die collega waar je zo tegenop kijkt; je zou wel zo ambitieus willen zijn als deze collega. Dit geeft een soort van waardering. De actieve houding en het af en toe knikken op het moment dat de spreker dat ook doet, kan op de spreker overkomen dat er geluisterd wordt. Ik noemde al eerder, dat kinderen jouw gedrag spiegelen. Zowel in houding als in de sfeer die neergezet wordt. Wat binnen een vergadering

Lezen Wat minstens net zo belangrijk is, is het leren le-

kan gebeuren, kan ook duidelijk plaatsvinden in

zen van lichaamstaal van anderen; in dit geval van

je eigen gymzaal. Jouw houding voor de groep,

de kinderen in de gymzaal. We hebben het hier

geeft voor de kinderen onbewust aan hoe en wat

over bewegende kinderen dus er zit veel actie

er van ze verwacht wordt. Dit vraagt dus om dui-

in waar je naar moet kijken. Dit is zeker wel te

delijkheid; duidelijkheid in wat je spreekt met je

leren, vooral door veel te doen en aan de leerlin-

lichaam. De meeste kinderen kijken tegen je op

gen vragen wat ze dachten bij bijvoorbeeld

en je bent voor sommigen ook een voorbeetd.

het

maken van een saito. Dit oefenen op leerlingen

Het werkt ook de andere kant op. Ais leraar neem

kan natuurlijk het beste met leerlingen die hierin

je ook veel over van een klas. Daarmee bedoel ik

heel open en oprecht zijn. Veel kijken en reflecte-

dat als je een 'vervelende' klas hebt, jezelf ook

ren. Niet naar de beweging zelf, dus hoe was de

minder prettig gaat voelen als je voor deze klas

saito, waren de tenen wel uitgestrekt, maar juist

staat. Vervolgens be'invloedt dit natuurlijk weer

wat doet de sprong en het compliment dat jij gaf,

die 'vervelende' klas.

met het kind? Juist door op dit niveau te kijken naar de bewegingen van kinderen, kunnen we

, Ais we ons gedrag en daarmee onze resultaten

beter leerhulp op maat geven. Je weet wie wat

willen veranderen, gewoon omdat we hiermee

nodig heeft en op welke manier de leerling dit

niet tevreden zijn, dan dienen we de oorzaken

het beste kan ontvangen.

van dit gedrag aan te pakken. We kunnen zowel de gemoedstoestand,

de fysiologie, alsook de

Ais je dit kind bevraagt op hoe hij/zij vond dat de

innerlijke representatie als aangrijpingspunt

sprong ging, kijk dan eens wat het met de han-

men'.

ne-

den doet, kijk naa"rde ogen en probeer te achterhalen of het lichaam niet tegenspreekt

met wat

Dit laatste heb ik genoteerd, omdat het voor mij

deze leerling zegt.

aangeeft, dat als je iets wilt veranderen in jouw

Ook hier geldt weer veel doen en veel observe-

gedrag of dat van een ander je eerst bij jezelf

ren. In het hoofdstuk 'opdrachtjes' staan een aan-

moet gaan zoeken waar het vandaan

tal oefeningen, die je kunt doen om bewuster te

komt. Richt jij je bijvoorbeeld, bij die eerder ge-

worden van je eigen lichaamstaal.

noemde 'Iastige' klas, steeds op de vervelende eigenschappen of zie je ook de prettige

eigen-

schappen van de klas of van de leerlingen afzonderlijk? Het spiegelen is iets waar je net zoals het hele lichaamstaal op een bewuste manier mee om kunt gaan. De sfeer, die in een klas heerst is een weerspiegeling van jouw gedrag en houding. Kortom - 'Lichaamstaal is veel universeler dan de 'gesproken taal'. Dit geeft al aan dat het een authentieke taal is; het heeft een grote reikwijdte over de hele wereld. - 'Het ware komt van binnenuit naar buiten toe en richt zich in de bewegingen die je maakt. Dat kunnen grote en kleine waarneembare kenmerken zijn en de uitingen die je lichaam jou doen vertonen.' Willen we niet het ware overbrengen op kinderen, de kennis die we hebben. Deze kennis is geen leugen.-'We willen natuurlijk in alles

onwillekeurigheid

wat we onderwijzen, dat er zo veel mogelijk over

bale communicatie, zou dit onderwerp veel meer

komt op de leerling. Dat is ons yak en dat is onze

onderzoek moeten krijgen. Dit om te kijken waar

taak; het overdragen van kennis in de brede zin

de waarheid ligt als het gaat om het leren van

van lichaamstaal en non-ver-

van het woord. Hierin is het lichaam het instru-

lichaamstaal en of er daadwerkelijk be·invloeding

ment van de overdracht. Zowel de woorden die

bestaat. Doordat er in de literatuur, die ik gelezen

jij produceert met je stembanden, maar ook het

heb er op verschillende manieren gekeken wordt

beeld dat je hierbij schetst. Ook de toon waarop

naar het leren en be·invloeden van lichaamstaal

woorden worden uitgesproken, ondersteunt de

lijkt het elkaar tegen te spreken. Vooral doordat

overdracht .' Hoe meer er blijft hangen bij kinde-

ik verschillende bronnen heb gebruikt. Nogmaals,

ren des te beter.

ik heb aile bronnen gebruikt ter ondersteuning

- 'Maar juist wat doet de sprong met het kind,

van mijn eigen visie en mening die ik gedurende

hoe loopt het terug. Juist door op dit niveau te

het lezen heb ontwikkeld op lichaamstaal en voor

kijken naar de bewegingen van kinderen kunnen

een deel op non-verbale communicatie.

we beter leerhulp op maat geven. Je weet wie wat nodig heeft en op welke manier de leerling dit het beste kan ontvangen.' Leerhulp op maat zorgt voor het kunnen toepassen van tips op het bewegen van het kind. Leerhulp wordt op maat als je weet wat een kind nodig heeft. Het is zo dat je met je lichaam uitstraalt wat je van binnen voelt. Dit is authentiek en je kunt dat eigenlijk niet veranderen. Toch denk ik dat er meer zaken zijn die dit kunnen be·invloeden. Door de verschillende

be·invloedingen kan lichaams-

taal wel zeker geleerd worden. Dit laatste ben ik vooral zelf van overtuig. Hierin ben ik be·invloed door wat ik gelezen heb. Er is in mijn ogen sprake van een wederzijdse be·invloeding van wat je van binnen voelt en wat je van buiten uitstraalt. Ais je daar bewust mee omgaat en op jezelf terugkijkt is dit zeker wel te verbeteren. Ik ben me er wel van bewust dat dit een punt is dat ter discussie gesteld kan worden. Gezien het feit, dat er verschillende visies en meningen bestaan op het gebied van de willekeurigheid tegenover de

Een lessenreeks voor brugklasgroepen

Bruggenbouwen: Badminton

Een groep VO-docenten is bezig met het samenstellen van bewegingsonderwijslessen die vooral geschikt zijn voor de brugklas. In het tijdschrift zal geregeld allerlei activiteitsbeschrijvingen geplaatst worden. Vier activiteiten vormen samen een les, maar de activiteiten kunnen natuurlijk ook in een andere lessamenstelling gebruikt worden.

Marieke Beuving, Joris Houben, Chris Hazelebach, Annemarie Hop, Gerard Top, Mijke Verkamman

Organisatie: 8 leerlingen, 4 tweetallen Arrangement:

Het bijzondere van deze lessenreeks is dat gezocht is naar een aansluiting met het basisonderwijs (en minder naar een aansluiting met het bovenbouwlessenplan). Welke activiteiten vinden kinderen in groep 8 leuk om te doen en hoe kunnen we die activiteiten in een VO-jasje stoppen, zodat het toch wat anders lijkt. We hopen met deze lessenreeks op de volgende leerwinst: - aile kinderen kunnen direct op eigen niveau deelnemen (alles lukt) kinderen leren op een speelse wijze (in een nieuwe groep) met elkaar samen te werken. - Kinderen kunnen bij deze eenvoudige activiteiten leren om aanpassingen te maken op eigen niveau. - De docent krijgt de gelegenheid om de kinderen te observeren tijdens activiteiten die niet nieuw voor ze zijn.

• 4 veldjes van 3 meter bij 6 meter

->

Totaal

ruim 1/3 zaal • 8 rackets • 4 shuttles • 2 korfbalpalen • 1 toversnoer als net (nethoogte hoog 1.70m)

+ Lintjes (om het snoer ter verduidelijking) • 3 kleine badmintonpaaltjes

(afscheiding van

de velden) • 1 bord met krijt of papier met pen • 1 stopwatch om de tijd bij te houden • 8 leerlingen

->

op elk veldje speelt 1 tweetal

Opdracht: Probeer de shuttle zo vaak mogelijk over en weer te spelen. Regels: • De shuttle wordt onderhands geserveerd. • Tel het aantal keren dat je achter elkaar over het net kunt spelen. • Ais de shuttle de grond raakt dan opnieuw beginnen met tellen.

We hopen met deze lessenreeks het bewegingsonderwijs in het eerste half jaar van de brugklas tot een feestje te maken!

Wisselrege/s: Na twee minuten doordraaien. De kinderen aan de kant van de muur schuiven een plekje door naar rechts. Sta je in het laatste veldje en kun je

niet naar rechts

sluit je vooraan

aan (links).

Bij elke wissel even de hoogste

1 heeft

score noteren

op

het bord/papier.

lang spelen. netjes

Loopt

het? tips is

terugspelen.

Partijtje

Dan kan er ook met minder

veldjes

gespeeld

worden.

sparren

gespeeld

zijn er 4 spelers,

tijdwaarnemer

en 1 noteert

Bij 3 veldjes - Dan werken

Leeft

zijn die telt.

herhalen.

- Dan scheidsrechter Ais ze steeds

komen

niet

afzetten.

vaker

dan

10 keer

over

Racket met korte steel medespeler

met elkaar

- Wie speelt

het meest

over in een minuut?

- Wie speelt

het snelst

SOx over?

tegen

elkaar

spelen

grootte

--->

Minder

goed

kun je differentieren

Goede

speier

speier

Badminton

rond het net. Dat is hetzelfde

de bekende

rond de tafel bij tafeltennis. --->

mikken

in hoepels

naar aangespeelde

Zonder

Zittend

badmintonnen

Spelen

met tweetallen

speier

aan

een

betere

speier

verplicht

Ais een

kind een

shuttle

niet goed

in het

mid-

Aanwijzing:

probeer

de shuttle

voor je hoofd/

ogen te raken. Probeer

eerst

Probeer

rustig te slaan.

snel achter

Ais een kind steeds Ingehouden

shuttle

te hard/strak

te komen.

terug

slaat

slaan

- Net hoger - Met een hoge Ais de opslag

boog

spelen.

mislukt

Dan bovenhands

serveren

of de shuttle

op-

gooien. Lukt het beter?

(Ieert't)

tips

Ais er 20 keer over het net wordt der dat de shuttle - Dan moet spelen

op de grond

't tweetal

(verder

eindeloos

twee

volspelen

- Dan alleen

zon-

vanachter

een lijn gaan

uit elkaar).

Ais tweetallen minuten

gespeeld valt

kunnen

onderhands

overspelen/de

of alleen

bovenhands

spelen. Ais tweetallen

nog

steeds

overspelen - Dan overgaan

op sparren:

eindeloos

kunnen

hebben

Badmintonnen

(van zelf op-

shuttle tegen

om en om moet

Evt. er aan toevoegen lijn moet

den raakt

als

spelen

gooien

koppelen.

veld.

op een klein veld, zodat

deze zich niet hoeft te verplaatsen.

Smashen

lijntje spelen

in de veld-

op een groot

Lijntje hoger Een mindere

etc.

het? tips

Wedstrijdjes

Alternatieve

shuttle

Andere

of lang

met opdrachten:

Bij wedstrijdjes

spelen

Tragere

kort

Dit kan in toernooivorm

Lukt het bijna? tips Ais de leerlingen

alleen

mag worden.

Wedstrijdjes

invoeren.

in het veld van de ander

- Dan het veld met pionnen

waarbij

dat er haalworden.

kort - kort - lang - lang - kort -kort

met de telling

- Dan regels

Benadrukken moeten

kort en

hem steeds

en 2 tellers.

met een scheidsrechter

Ais ze sjoemelen

moet

kort - lang

tellers,

de scores.

zijn er 6 spelers

Ais er 7 leerlingen

twee

is de ontvan-

mag de shuttle

gespeeld

Dan spelen

Bij 2 veldjes

en de ander

De ontvanger

bare shuttles

Ais er ruimtegebrek

kunnen

het initiatief

ger. De initiatiefnemer

smashen)

elkaar.

worden

dat je eerst

Waarbij gespeeld.

de achter-

aangeraakt. met de verkeerde

hand.

Sportcommissie???

Dit schooljaar is er op het Gymnasium Celeanum te Zwolle een sportcommissie opgezet. Dit artikel beschrijft hoe je een sportcommissie kunt opzetten, wat een sportcommissie kan doen en hoe de leerlingen hun deelname in een sportcommlssle ervaren.

Uiteindelijk

Doen!

hebben zich meer leerlingen opge-

geven dan er plek was. Voor ons hartstikke mooi want nu konden we de beste leerlingen eruit halen. Leerlingen moesten van ons een sollicitatiebrief met sport CV maken en kregen naar aanleiding hiervan een sollicitatiegesprekje.

Charlotte Hazewinkel, Xander Hut, Gerard Top

Het is mooi om leerlingen zoveel mogelijk verant-

& Luuk Oudshoorn

woordelijkheid te geven. Fluiten, het bijhouden van de standen en het omroepen van de wedstrij-

Hoe kun je een sportcommissie opzetten?

den kun je prima uitbesteden.

Vorig schooljaar kwamen wij als gymsectie op het idee om een sportcommissie te starten. Belang-

Wat kan een sportcommissie

rijkste reden hiervoor was dat we leerlingen meer

Een sportcommissie kan meerdere taken vervul-

doen?

inspraak wilden geven in wat er op school aan

len. Zo kan een sportcommissie:

sportieve activiteiten georganiseerd wordt.

• Ondersteunen bij sportdagen

Toen eenmaal het besluit genomen was om een

• Medeleerlingen enthousiasmeren voor spor-

sportcommissie op te zetten hebben we het gehad over de vraag wie er in de sportcommissie

tieve activiteiten • Sportieve activiteiten organiseren(zwem -en/

moesten deelnemen. Wij hebben gekozen voor

of schaatsdag, dagje Winterberg enz.).

twee leerlingen per jaarlaag. Daarnaast zit de ge-

Opkomen voor de belangen van de eigen jaarlaag

hele gymsectie in de sportcommissie.

• De meest sportieve collega verkiezen Wij wilden leerlingen die:

• Feedback geven

• enthousiast voor bewegen zijn en dit ook uitstralen

Positieve effecten voor de school

leidinggevende capaciteiten hebben

Wij zijn erg enthousiast over de sportcommissie. Doordat wij nu een sportcommissie hebben

• goed kunnen organiseren

kunnen wij meer sportactiviteiten

organiseren.

Leerlingen uit klas 2 t/m 5 konden zich opge-

Bovendien merk je veel meer betrokkenheid bij

yen bij de gymsectie. Op het prikbord

van de

leerlingen.

gymsectie hadden we wat informatie

over de

De school is enthousiast omdat het een mooi

sportcommissie hangen. We hebben dit bewust

visitekaartje naar buiten toe is. Door onze felge-

een beetje vaag gehouden omdat het voor ons

kleurde polo's vallen wij op bij bijvoorbeeld een

ook nieuw was en wij zelf ook niet precies wis-

opendag. Daarnaast is er minder lesuitval. Elke

ten wat de sportcommissie allemaal zou kunnen

school heeft te maken met de 1040 urennorm.

oppakken.

Veel scholen laten Lo2 leerlingen begeleiden bij

sportdagen, wij laten leerlingen uit de sportcom-

We zijn ook gaan schaatsen en zwemmen. Dit

missie assisteren.

deden wij bij de Scheg in Deventer waar wij met

Hieronder de ervaringen van

teit voor alleen de bovenbouw die dan konden

de leerlingen zelf:

kiezen of ze wilden schaatsen of zwemmen. Zelf

Mijn naam is Xander Hut en ik zit in de sportcom-

ben ik gaan schaatsen. Het schaatsen zelf yond

drie bussen naar toe gingen. Het was een activi-

missie van het Gymnasium Celeanum. Dit is het

ik erg leuk om te doen. Ik had het ook nog nooit

eerste jaar dat er een sportcommissie bij ons op

eerder gedaan, maar gelukkig waren er mensen

school is. Ik had me dan ook direct aangemeld. Ik

zo vriendelijk om te helpen, zodat ik toch redelijk

wilde graag in de sportcommissie omdat ik altijd

vooruit kwam zonder al te veel te vallen. Op de

al in een commissie of iets dergelijks wilde. De

schaatsbaan waren er twee delen, een deel aan

leerlingenraad of de Elma (onze schoolkrant) le-

de buitenkant waar je ronden kon schaatsen en

ken mij niet echt wat. Toen ik hoorde dat er een

een deel in het midden om het te leren.

sportcommissie kwam dacht ik direct: 'Dat is het,

Na de activiteiten vergaderen wij altijd om even

daar ik wil in!' Dit omdat ik zelf erg van sport houd en het ook leuk vind om sportactiviteiten

te

orga niseren/pla nnen. Dit jaar hebben we al een aantal activiteiten gehad, zoals sportdagen en een dag zwemmen en

schaatsen

in

de

Scheg in Deventer. De

sportdagen

hiel-

den wij in een sporthal, omdat

die. wat

groter is dan de zaal die wij in onze school ter

beschikking

ben. Zo konden

hebwe

met een hele jaarlaag tegelijk sporten. Onze taak was om zoveel mogelijk te assisteren.

De sportcommissie heeft geassisteerd bij het organiseren van de Nationale 5portweek. Op de foto een workshop capoeira.

te overleggen wat wij ervan vonden en om te kij-

2de en de 3de klas, het was heelleuk om de wed-

ken wat er voortaan anders zou kunnen. Verder

strijdjes van andere leerlingen te begeleiden en

vergaderen we meestal zo'n een tot twee keer

natuurlijk zo nodig mee te spelen! Eind maart

per maand. Hierbij notuleert dan iemand wat de

hebben we ook nog de 'Celeanum-sportweek'

taken zijn van iedereen en dit wordt later dan

gehad; als sportcommissie hebben we toen de

doorgestuurd naar ons allen zodat niemand ver-

sportiefste docent gekozen, en in de pauzes wa-

geet wat hijlzij moet doen.

ren er activiteiten

Eind van het jaar organiseer ik een uitje voor de

monstratie taekwondo en een circusvoorstelling

sportcommissie. Het lijkt me leuk om te gaan

georganiseerd.

als bewegen op muziek, de-

paintballen en daarna samen iets te eten. Oat

Ik hoop dat we in de toekomst meerder 'dagjes-

wordt een leuke afsluiting van het jaar!

weg' kunnen organiseren, naar bijvoorbeeld een skihal, klimpark of met een klas zeilen of surfen.

Mijn naam is Charlotte. Ik ben 15 jaar en zit voor

Ook zou het leuk zijn, dat wanneer meerdere

de 4de klas in onze sportcommissie. Ik ben hier

scholen in de omgeving

ingegaan omdat sport voor mij erg belangrijk is,

hebben, we iets met z'n allen zouden kunnen or-

een sportcommissie

en er dus graag andere mensen ook enthousiast

ganiseren. lets anders wat ik leuk zou vinden om

voor wil maken. Het is superleuk dat we op deze

te organiseren is een korte cursus in een sport

manier er de kans voor krijgen en ook mee kun-

op een aantal vrijdagmiddagen

nen denken over hoe

de jaarlagen. Zo kan

onze school nag spor-

iedereen

tiever kan worden.

uitproberen,

Een van de eerste din-

er eerst

gen die we georgani-

ven!

een

sport zonder

op te hoe-

seerd hebben was de schaatslzwemdag

in

Mijn

naam

is

Luuk

Oeventer voor de bo-

Oudshoorn, ik ben 17

venbouw. Oat was erg

jaar en ik zit in de vijf-

gezellig en iedereen

de klas van het Gym-

was daar erg positief

nasium Celeanum. Op

over!

mijn school heeft de

Ais

sportcom-

missie leden zijn we

sportsectie

ook

ingezet

sportdagen

bij

de

een

van

de

opgericht.

dit

jaar

sportcommissie Toen

ik

voor verschillen-

hiervan hoorde, heb ik me opgegeven, omdat ik sporten een geweldig leuke bezigheid vind en hierin ook iets voor anderen wil betekenen. De sportcommissie is hiervoor het perfecte orgaan. We regelen op het moment vrijwel aile sportieve activiteiten. Ais sportcommissie vergaderen we regelmatig. Tijdens deze vergaderingen bespreken we onder andere activiteiten die geweest zijn, wat hierbij goed is gegaan en wat beter kan. Ook kijken we vooruit en plannen we de volgende activiteiten. Hierbij worden vaak de taken onderverdeeld

ZQ-

dat ieder zijn eigen stukje kan afhandelen. Dit werkt erg prettig en alles gaat hierdoor stukken sneller. Omdat onze school zeer sportactief

is, zijn er

altijd genoeg leerlingen enthousiast voor elke sportactiviteit.

We hebben dan ook al een rede-

lijk aantal activiteiten

georganiseerd met groot

succes. We zijn begonnen met het assisteren bij de sportdagen. Begin maart kwam voor ons de echte vuurdoop. We zijn toen met de bovenbouw van onze school (+/- 200 leerlingen) met bussen naar Deventer gegaan om hier te schaatsen of te zwemmen. De middag was zeer geslaagd en slechts een enkele leerling is niet mee geweest. Ook hebben we onlangs de Nationale Sportweek gehad. Elke avond was er een activiteit te doen, en in de middagpauze waren er demonstraties. Op de avonden hadden we onder andere drie dans-workouts: rock&roll, streetdance en salsa. Het programma was erg geslaagd, de gymzaal was elke avond goed gevuld en we hebben veel positieve reacties gehad. Uiteraard is de sportcommissie ook gewoon een gezellige groep mensen, die samen de passie sport delen. Daarom is het ook voornamelijk gewoon leuk om bij de sportcommissie te zitten en hierdoor kan je heel goed je eigen enthousiasme en plezier bij sport overbrengen op anderen, iets wat ik erg belangrijk vind.

Een artlkel n

r

'Bewegln

Beleving in de gymles; Spelen, sporten, sparren

In deze tekst wordt verder gezocht naar een kader om "het belevingsaspect" van de deelnemer in de gymles in beeld te krijgen. In de afgelopen 40 jaar zijn voor het bewegingsonderwijs al verschillende pogingen gewaagd, bijvoorbeeld de modaliteiten van Gordijn, de zinsamenhangen van de werkgroep en dit jaar de modaliteiten van Fellinger (2008). Deze zoektocht naar "belevingsaspecten" wordt in deze tekst verbonden met het didactisch kader "Iolule" (Ioopt't, lukt't en leeft't, zie Berkel, 2005), zodat het belevingsperspectief verbonden blijft met het uitvoeringsperspectief (Iukt't) en het functioneringsperspectief (Ioopt't). Voor de studiedag "Bewegingsonderwijs in het speellokaal" is getracht om de eerder ontwikkelde inzichten te vertalen naar een begrippenkader die mogelijk voor kleuterleidsters begrijpbaar is. Dit artikel eindigt dan ook met een voorstel om in het bewegingsonderwijs het belevingsperspectief van jonge kinderen (4 tot 12 jaar) te onderzoeken vanuit drie globale begrippen, namelijk spelen, sporten en sparren. Deze drie begrippen verwijzen naar drie verschillende houdingen/intenties die medebepalend zijn voor de beleving van een activiteit. Wat een kind werkelijk beleeft, valt echter nauwelijks te etiketteren of te vangen in een kader, daarvoor blijft het noodzakelijk om in gesprek met een kind te blijven om te achterhalen wat hem of haar boeit in de activiteit.

Didactisch

landschap met de drie torens.

De gymles willen we zien als een ontdekkingsreis door een bewegingsomgeving van een leerkracht met een groep kinderen. Tijdens de reis ontstaan er voortgangsproblemen

en heeft de leerkracht

inzicht nodig over mogelijke vervolgen. Daarvoor kan de leerkracht gebruik maken van de uitzichten op de drie torens die in het landschap staan. Op de "Ioopt't-toren"

van "het organiseren van

de les" vind je andere oplossingen dan op de lukt't-toren

van het "optimaliseren

van de acti-

viteit". Op deze laatste toren zie je aile methodische principes liggen, terwijl je op de loopt'ttoren mogelijkheden ziet hoe kinderen kunnen meewerken met de organisatie. De derde toren in het landschap, de leeft't-toren, wordt in het onderwijs heel belangrijk gevonden maar is nog niet zo goed ontwikkeld

als de an-

dere torens. Het uitzicht vanaf deze toren willen we met dit artikel beter in kaart brengen. De metafoor van de drie torens in het bewegingslandschap heeft als kracht dat elk uitzicht vanaf een bepaalde toren een ander perspectief oplevert en dat het onmogelijk is om vanaf

een to-

ren de werkelijkheid te overzien. Voor dit artikel betekent dit, dat we de individuele beleving onderzoeken als aspect van een gymles, waarin het gezamenlijk uitvoeren van bewegingsactiviteiten mede bepalend is. Een praktijk

kijkje.

Elke lesgever hoopt dat de kinderen het naar hun zin hebben in de les. Gelukkig hebben de meeste kinderen ook zin in de gymles, hebben ze vaak plezier, genieten ze van de spanning, zijn ze betrokken iets nieuws aan het leren. Ais de activiteit lukt dan is er vaak sprake van geluk bij het kind. Een blik van begrip tussen leerkracht en

kind maakt zo'n geluksmoment nog groter. Het uitspreken of schreeuwen van de kickbeleving maakt het nog krachtiger en als de docent dat dan ook nog eens bevestigt met woorden, dan is het een toples. Maar als de activiteit niet lukt, of het lukt wel maar het kind wordt er niet gelukkig van en blijft het een saaie domme activiteit vinden?? Wanneer we aan willen sluiten bij de beleving van de kinderen, dan hopen we toch dat de kinderen de door ens aangeboden activiteiten

graag wil-

len doen? Betekent dit dat we altijd moeten doen wat de kinderen zelf willen, is dat optimaal vraaggestuurd onderwijs? (Is "ieder wijs" ook gericht op "samen wijs". Wat willen kinderen? En is alles wat ze willen realistisch? In belang van hen zelf? kind beleeft is echter ook geen optie. In het be-

Wie de lukt't-toren hoog heeft gebouwd met allerlei methodische kennis zal vaak goed kunnen aansluiten bij de beleving van de kinderen, maar weten we dan ook wat een kind daadwerkelijk beleefd

wegingsonderwijs

zijn we wel ge'J'nteresseerd in

die belevenissen, die van invloed zijn op het leerproces van een kind. Het is de taak van de leerkracht om een kind te helpen zich te ontwikkelen en wanneer daar bepaalde belevenissen stimulerend aan bij kunnen dragen of het leerproces kunnen verhinderen is het handig om daar iets meer over te weten. Uiteindelijk willen we graag dat een kind op de school leert om zijn eigen bewegingsambities ook later in de bewegingscultuur

Meestal past het aanbod van de bewegingson-

verder te ontplooien. Dit kan zijn door lid te wor-

derwijzer goed bij de beleving van de kinderen

den van en sportclub, te wandelen in de natuur of

en wanneer de lesgever de activiteit op tijd uit-

door later met zijn of haar eigen kinderen samen

bouwt en weer spannend maakt zullen de meeste

buiten te spelen. Op de leeft't-toren

kinderen gelukkig worden.

het onderzoeken wat een kind zelf graag wil le-

Wie de lukt't-toren

ren in een bewegingsaanbod.

hoog heeft gebouwd met al-

gaat het om

lerlei methodische kennis zal vaak goed kunnen aansluiten bij de beleving van de kinderen, maar

Welke uitzichten zijn er al vanaf

weten we dan ook wat een kind daadwerkelijk be-

de "Ieeft't-toren"?

leefd? Of den ken we dat het kind dezelfde kick bij

De bouw van deze toren is al eeuwen geleden

de activiteit zal beleven die wij als leerkracht ook

begonnen en bijvoorbeeld Rousseau (1781)heeft

beleven (of vroeger beleefd hebben)? Misschien

daar het fundament voor gelegd. Ook bekende

is de globale beleving van bijvoorbeeld

traditionele

schom-

onderwijsvernieuwers belangrijke

(omstreeks

melen bij iedereen (die het goed kan) wel onge-

1900) hebben

bouwstenen

veer hetzelfde, maar toch zijn er ook verschillen.

leverd. Bijvoorbeeld

aange-

De een vindt schommelen langer leuk dan een

slogan "Help mij het zelf te doen" en gaf de kin-

Maria Montessori had als

ander, de een wordt er stil van en de ander gaat

deren veel ruimte om vanuit een eigen beleving

er bij zingen, de een wil steeds hoger en de ander

"te kiezen voor een bepaald werkje; Freinet heeft

houdt het lekker aan de gang.

onder andere een taalmethode ontwikkeld, waar-

Willen we als leerkrachten deze gedetailleerde

bij het van belang is dat het kind vanuit zijn eigen

belevenissen van de kinderen weten, willen we er

beleving taalleert.

wat mee en wat zouden we er mee kunnen? Het

derwijs stammen uit die tijd en geven kinderen

Ook het Dalton- en Steineron-

is onmogelijk

belevenis-

veel ruimte om vanuit de eigen initiatieven het

sen van aile 30 kinderen in een gymles van een

onderwijs vorm te geven. Voor de gymnastiek

uur na te gaan en misschien ook niet eens wen-

heeft de "Oostenrijkse

selijk, want elk kind wil ook zijn eigen geheimen

steentje bij gedragen aan het centraal stellen van

om aile gedetailleerde

behouden. Helemaal onbekend zijn met wat een

school" (1930) ook een

"de behoeften van het kind".

In Nederland is Gordijn (vanaf 1950) een belang-

mer te komen. De uitwerkingen over "mislukken,

rijke inspiratiebron geweest. Het gaat bij Gordijn

last en klacht" geeft een andere kijk over wat een

om "Het menselijk bewegen als een verworven

deelnemer meemaakt. De strekking van het ac-

gevormdheid is een beleefbaar en een waar-

tiviteitsdenken

neembaar verschijnsel". Het gaat er in het on-

wijzer eerst moet afstemmen op de rationaliteit

derwijs om dat de mens zich ontwikkelt tot een

(het den ken, doen, willen en voelen) van de deel-

is dat de therapeut of de onder-

creatieve presentie, waarbij de mens zichzelf be-

nemer en een vervolg moet kiezen dat aansluit

leeft als bedoelend centrum. Daarvoor gebruikt.

bij het verlangen van de deelnemer. Op basis van

Gordijn in 1967 de volgende beg rip pen om het

deze theorie heeft het bewegingsonderwijs

beleven van de werkelijkheid te benoemen: pre-

langrijke inzichten verworven over de be levings-

sentie (weerstand), adekwatie en presentatie. In

wereld van een beweger, maar het toepassen van

be-

1975wordt in het boek "Wat beweegt ons" de or-

deze procedures (vraagstellingen) bleken voor

dening van de drie modaliteiten van bewegen ge-

veel studenten/beginnende

lesgevers erg lastig.

presenteerd, namelijk taak volbrengen, spelen en dansen. Het bewegingsonderwijs heeft met deze

Vier aanleidingen om te bewegen

indeling de afgelopen 30 jaar weinig gedaan. On-

Ge'inspireerd door de modaliteiten van Gordijn,

langs pleitte Peter Heij voor een herwaardering

de zinsamenhangen en het activiteitsdenken pre-

van deze ordening. We zullen daar later op terug

senteerde Paulien Fellinger onlangs in 't Web (02-

komen.

2008) een nieuw begrippenkader om de aanleidingen (modaliteiten) om te bewegen in kaart te

In 1977 werd het belevingsaspect van het bewe-

brengen. Ze deed dit vanuit een onderzoek voor

gen vooral vertaald naar wat men het "hoofd-

de bewegingsagogie. Ze kwam tot de volgende

probleem" van een betekenisgebied noemde. In

vier aanleidingen:

het betekenisgebied balanceren gaat het om het

Ontmoeten (het willen bewegen om zichzelf,

bewegingsprobleem van het "Uit evenwicht ge-

de ander of de andere te ervaren)

raken en weer in evenwicht komen op een balan-

Vieren (het willen bewegen om ontspanning

ceervlak". Het gaat om een te beleven spanning

te waarderen)

tussen net wel of niet vallen, de kick ontstaat bij

Sparren (het willen bewegen om weerstand

het net niet vallen. Wie het hoofdprobleem

te overwinnen, inspanning)

als

beweger onderkent en weet uit te bouwen zal

Leren (het willen bewegen om bewegings-

waarschijnlijk een levenslange genieter van dit

vaardigheden te verwerven)

soort activiteiten worden. Of weI een jong kind

De uitwerking en toelichting van Paulien Fellinger

die het hoofdprobleem

maakt duidelijk hoe deze begrippen kunnen hel-

van balanceren veelvul-

dig ervaren heeft, zal ook op later leeftijd het nog

pen om leerdoelen te formuleren om de intentie

leuk vinden om te leren een-wieleren, skaten en

van de deelnemer te ondersteunen of te be'in-

skien.

vloeden. In het onderwijs verwacht de leerkracht

In 1983 publiceert Loopstra een standaardwerk

meestal een lerende houding van een leerling,

voor het bewegingsonderwijs van die tijd en be-

maar juist in het bewegingsonderwijs

steedt in zijn boek ook de nodige aandacht aan

veel kinderen vooral een ontmoetende, vierende

hebben

de "zinsamenhangen". Een zinsamenhang geeft

of sparrende houding. Dit spanningsveld tussen

aan wat iemand beweegt om iets zus of zo te

de gewenste houding en de werkelijke houding

doen. Loopstra formuleerde de volgende zinsa-

levert vaak onnodige conflicten op.

menhangen: het resulterende, het uitstellende,

Deze begrippen blijken beter te werken dan de

het onderhoudende, het verassende, het herha-

modaliteiten van Gordijn (spelen, dansen en taak-

lende, het verdurende en het vertonende. Ook dit

volbrengen) en de zinsamenhangen van Loopstra

begrippenkader heeft geen didactische werking

(uitstellen, verrassen enz). Waarschijnlijk komt dit,

gekregen in het bewegingsonderwijs, terwijl het

doordat deze vier begrippen helemaal

wel inzichten geeft over hoe iemand deelneemt

van het bewegen. Deze vier modaliteiten zouden

aan een bewegingsactiviteit.

ook voor andere bestaanvelden (bijvoorbeeld

105

staan

De zoektocht naar hanteerbare begrippen voor

muziek of taal) gebruikt kunnen worden. De mo-

"beleving" werd eind jaren tachtig op een ander

daliteiten en de zinsamenhangen zijn meer ver-

spoor gezet door Gert Rebergen en Cor Maan.

bonden met de bewegingsactiviteit

In hun publicatie "Activiteitsdenken"

treedt er eerder verwarring op. Het nadeel van

werd vooral

en daardoor

gezocht naar "procedures" (vraagstellingen) om

de algemene aanleiding is dat ze eerst nog ver-

achter het "willen" en "ervaren" van de deelne-

taald moeten worden naar bewegingscontexten.

Wat bedoelen we met vierend balanceren of ontmoetend balanceren? In de komende jaren zal op de Calo verder gedacht worden over deze "aanleidingen". Zoals hierboven uit de tekst blijkt is in de afgelopen 40 jaar toch heel wat kennis ontwikkeld over het duiden van beleving bij bewegen. De leeft'ttoren is al behoorlijk hoog en toont ons al mooie uitzichten. Toch blijft het lastig om een duidelijk kader te vinden die door veel studentenl

lesge-

vers op een makkelijke manier gehanteerd kunnen worden. Voor de studiedag "Bewegingsonderwijs

in het

speellokaal" is getracht om de hierboven ontwikkelde inzichten te vertalen naar een begrippenkader die mogelijk voor kleuterleidsters begrijpbaar is. Deze nieuwe ordening, die een mix is van

tuiging, "het spelen met een vlag is kinderachtig"

de aanleidingen van Fellinger en de modaliteiten

is iets wat we elkaar aandoen. We zijn vaak meer

van Gordijn, wordt hieronder gepresenteerd.

gericht op het oordeel van de ander (wat hoort, de media), dan dat we gericht zijn op ons eigen

Drie houdingen: spelen, sporten, sparren

gevoel, op onze eigen beleving.

De inleiding van de studiedag ging over "de beleving" van kleuters bij een activiteit en om de the-

Degene die meer gericht is op het oordeel van de

orie waar te maken, kregen aile 120 toehoorders

ander, heeft vaak geen speelhouding maar een

een jongleervlag om mee te zwaaien. Hieronder een gedeelte uit de lezing, waar het nieuwe begrippenkader wordt gepresenteerd.

"sporthouding".

Bij het sporten gaat het vooral

om het volbrengen van een taak. De taak kan zijn het winnen van de wedstrijd of het op een voorgeschreven wijze uitvoeren van een opdracht.

Welke betrokkenheid/beleving

heeft

Neem een kijkje in de "sportschool"

(fitness-

u met het zwaaien van een vlag?

ruimte) waar het avontuurlijke fietsen en lopen,

We zoeken naar begrippen die te maken hebben

is terug gebracht tot een mechanisch gebeuren

met de intentie, de houding van de uitvoerder.

lijkend op een fabriek, waar arbeiders energie

Bijvoorbeeld

overdragen op machines. Het wedijveren met de

de speelhouding

die zo kenmer-

kend is voor kleuters. De speelhouding past bij de

schema's, computer, limieten hoort bij de sport,

onbevangenheid van de kleuter, die alleen maar

degene die daar op gericht zijn, daar hun intentie

doet om het doen, zonder doel. De mens die kan

vinden zijn aan het sporten.

genieten van dat wat zij ontmoet, wat haar over-

Denkt u dat u vooral een sporter bent dan hier

komt, wat er om haar heen gebeurt. Gewoon be-

een duidelijke opdracht: zwaai de vlag 20 keer

weger zijn, omdat het bewegen zelf al fascineert.

links en daarna 20 keer rechts, houdt u ook van

De beweging van de arm, het verplaatsen van de

wedstrijdjes, pro beer dan zo snel en zo vaak mo-

vlag, de cadans met de muziek, samen vallen met

gelijk deze opdracht te doen.

de beweging van de ander. Gewaar zijn van wat er gebeurt. Het een zijn met wat er gebeurt. De

Er bestaat een grote taalkundige verwarring tus-

pure speelhouding is die van "het ontmoeten".

sen spel/sport en spelen/sporten. Bij het zelfstan-

Het ontmoeten van de ander en het andere en

• dig naamwoord spells port moet u vooral denken

in die ontmoeting ontstaan er vanzelf allerlei be-

aan een taak, een opdracht, een activiteit. Bij het

tekenisvolle situa·ties. In de speelse houding gaat

werkwoord spelen en sporten gaat het niet om

het vooral om het verkennen van wat er mogelijk

de activiteit of de taak, maar op de verhoudings-

is. Er is geen duidelijke gerichtheid op een taak,

wijze, de betrokkenheid.

het is een soort f1adderen, spartellen. Het is een

Bij sporten gaat het om "volbrengen"

onbewust genieten van wat je overkomt. Helaas

taak.

van een

is deze speelhouding, voor ons volwassene, niet

Bij spelen gaat het om "ontdekken" van een taak.

meer zo makkelijk te vinden, het heeft al gauw

Zo wordt bij een computerspel vaak gesport (wie

iets "kinderachtigs".

haalt de hoogste score) en op de sportschool kan

Deze belemmerende over-

heel goed gespeeld worden (het ontmoeten van anderen). Of nog ingewikkelder

geformuleerd,

op de sportschool speelt de oude man de rol van

ge kinderen in beeld gebracht: De speel houding (spelen) - De sport houding (sporten) De spar houding (sparren)

een jonge sporter. Ik hoop dat u het verschil tussen een speelhouding en een sporthouding

nog steeds begrijpt,

Deze drie houdingen lijken sterk op drie modaliteiten van Gordijn: spelen lijkt op spelen, sporten

want er is nog een derde houding.

op taak volbrengen en sparren op dansen. GeDeze derde houding, is een mix van spelen en

bruik makend van deze vergelijking zouden de

sporten. In theorieen

houdingen misschien wel beter als voigt gefor-

vaak toegeschreven

de ultieme spelhouding of sporthouding.

als

In de

muleerd kunnen worden:

ontwikkeling van kinderen wordt deze houding

Taak verkennende houding (spelen, ontmoe-

meestal pas ontdekt na het spelen en sporten.

ten)

We noemen dit het "sparren".

Bij het boksen

Taak volbrengende

wordt er vaak gespart, dat wil zeggen dat de

gen, sparren/leren)

houding ( taak volbren-

beide boksers elkaar niet proberen neer te slaan,

Taak onderhoudende

maar wel aftasten waar de tegenspeler "zachtjes"

ren)

houding (dansen, vie-

geraakt kan worden. Veel tennissers doen het ook. Ze spelen geen wedstrijd, maar slaan naar elkaar dusdanige ballen dat de ander er nog net

In het boek "wat beweegt ons" gebruikt Gordijn ook nog de drie intentionaliteiten:

wel bij kan. Hierdoor blijft de ralley langdurig aan

De ondoordachte intentionaliteit

de gang en worden beide tennissers beter van

De beeldvormende intentionaliteit

het heen en weer slaan.

De inventieve intentionaliteit

Beide

spelers

on-

(spelen) (sporten)

(sparren)

derkennen dezelfde taak, maar proberen deze taak niet af te maken/ te volbrengen, maar juist

Deze intentionaliteiten

te onderhouden.

de drie grensoverscheidingen; te weten, directe,

Om deze taak te kunnen onder-

houden, moeten ze zich wel bewust zijn van de

zijn weer gekoppeld aan

geleerde en persoonlijke grensoverscheidingen.

bewegingsuitdaging. Bij tennis is dat het wegslaan van de bal zodat de

Het verbinden van al deze kaders en ordeningen

andere speier er nog net wel of niet weer terug

kan verwarrend werken of juist inzichtgevend.

kan slaan. Bij een sporthouding

Voor wie het nog aan kan is er nog een link te leg-

gaat het erom

dat de ander er meestal NIET bij kan, bij een spar-

gen tussen de drie houdingen (SSS)en Lolule.

houding gaat het erom dat de ander er nog net

De speelse houding past goed in de buurt van de

WEL bij kan. Bij het sparren gaat het dan ook om

leeft't-toren,

het aftasten van de eigen mogelijkheden ten op-

de moeilijkste houding die van het sparren hoort

de sporthouding

past bij lukt't en

zichte van de mogelijkheden van de ander of het

bij loopt't. Deze laatste verwijzing is lastig te be-

andere. Het gaat meer om het zoeken dan om

grijpen als je de loopt't-toren

het vinden. Het is vooral een onderzoekshouding

nisatieproblematiek ziet, maar bij loopt't gaat het

vooral als een orga-

gericht op het onderhouden van een bewegings-

niet alleen om het goed laten functioneren

probleem. Deze sparhouding is het makkelijkste

de les. Het gaat ook over gezamenlijkheid, het af-

te onderkennen bij een activiteit

waarbij twee

mensen tegen elkaar "spelen/sporten".

Maar bij

van

stemmen van de inbreng van de een ten opzichte van de inbreng van de ander. Juist bij sparren leer

het zwaaien met de vlagen kan er ook sprake zijn

je af te stemmen op elkaars mogelijkheden

van "sparren". Het gaat dan om het aftasten van

wie dat kan blijft in een "dooriopend"leerproces.

de eigen mogelijkheden

en

en de mogelijkheden

van de vlag. Het zwaaien blijft boeiend als het langdurig op het ritme van de muziek verschillende vormen vindt. Het wordt een soort samenspel

• Berkel, MOl van e.a (2005). Perspectieven op bewegen.

tussen de zwaaier en de vlag.

• Fellinger, P. R. G. (2008). Bewegingsagogie;

Tot zover een gedeelte uit de lezing van de stu-

• Gordijn, C. C. F. e.a (197S). Wat beweegt ons?

diedag "Bewegingsonderwijs

• Gordijn, C. C. F. (1967). Inleiding in het bewe-

een concept handelingskader. 't Web. in het speellokaal".

gingsonderwijs (1967) • Heij, P.(2007). Grondslagen van verantwoord

Tot slot In de lezing zijn drie houdingen/intenties

van jon-

bewegingsonderwijs.

/IKijk eens wat ik kan!/1

In het vorig artikel ( 't WEB 04-2007) werd uitgebreid aandacht besteed aan de truc-kaarten en het draaien met linten of poi. Ook hebben we hierbij uitvoerig stilgestaan bij de waarde van het circusspel voor de ontwikkeling en leerproces bij kleuters.

3.

Het leren balanceren: acrobatiek of lopen op de grote loopbal,op

de draadloop, op een

eenwieler fietsen, of balanceren in de ladders. 4.

Een presentatie van een act, door het gordijn en in de piste met circusmuziek.

De eerste twee onderwerpen vroegen veel aan-

In dit artikel willen we naast verslaggeving van de studiedag (vrijdag 30 mei: Zwolle en maandag 2 juni in Eindhoven) "Bewegingsonderwijs in het speellokaal" van de workshop "Circus voor kleuters" ook stilstaan bij het leerproces van kleuters. De deelnemers aan deze studiedag kregen bij de opening een theoretische uiteenzetting over het tot stand komen van het boek door Chris Hazelebach. De presentatie werd afgesloten met een praktische uiteenzetting over diverse niveaus van deelname aan het hand van het leren draaien met linten. Aile deelnemers kregen ook een lint cadeau.

dacht. Het balanceren is daardoor niet aan de orde gekomen. De presentatie van een act wel. Daarover later meer. Bij de uitleg hebben we ons steeds geconcentreerd op de mogelijkheden die de circusmaterialen bieden voor kleuters. In dit artikel bieden we hier niet veel aandacht aan, omdat dit al elders ('t WEB 04-2007) aan de orde is geweest. Ook kwam ook de eigen vaardigheid in beeld. De eigen vaardigheid om enthousiasmerend te kunnen zijn met eigen voorbeeld

en inspiratie

te kunnen bieden aan de kinderen. Aanstekelijk lesgeven! Het leren jongleren Het leren jongleren met de doekjes is een mooie opstap om het leren jongleren onder de knie te krijgen. We beginnen het leerproces met een doekje. Het opgooien en vangen. De kinderen kunnen dit allang en hun reactie is dan ook vaak:

Workshop De deelnemers aan de workshop voor circus kregen weer een ruim assortiment aan circustrucjes

"Kan ik allang!" of "Da's kinderachtig!".

Prachtig

deze reacties. Het is tegelijk een mooie opening

met velerlei variaties en materialen voorgescho-

om de kinderen uit te dagen. Uit te dagen door

teld.

allerlei opdrachtjes te geven die complexer zijn en/of recordpogingen aan te kondigen. We leren

De opzet was als voigt: 1. Het leren jongleren

met doekjes, balletjes,

atie die ze 'machtig' zijn. We sluiten zo aan bij hun

ringen en kegels 2. Het leren draaiend houden van de Chinese bordjes, vlinderstokken, of poi.

de kinderen eindeloos te varieren in een leersitu-

diabolo's en linten

beleefniveau, maar ook bij hun kunnen. Starten vanuit "wat je kunt!". Daarna voigt de uitbreiding naar twee doekjes. Voor een leergang met twee

Dit proces kun je ondersteunen met de stem, door ritmisch "weg" te roepen; dat balletje moet weg en het ritme ondersteunt het leerproces.

We hebben geprobeerd in de opbouw en in het leerproces enkele steunmomenten te zoeken. De keukentruc biedt wel een mogelijkheid

om het

mikken en het vangen steeds af te wisselen. Bij de keukentruc, zie ook 'Een mooi Circusspel' wordt het mikken op je hand als schoteltje, op je hand in de vorm van een kopje, of op twee vingers als een

doekjes verwijzen we naar de methode "Een mooi

york beoefend. Aardige variaties om het goed en

Circusspel" van Wytse Walinga en Anne Kuipers.

zorgvuldig leren mikken te beoefenen. Ook het

De deelnemers aan de workshop waren al ras

liggend "achtje" met een balletjes kan helpen om

toe aan het jongleren met drie doekjes en enkele

en goed te mikken, maar ook fijngevoelig te ont-

deelnemers waren in staat om ook met drie doek-

vangen.

jes allerlei variaties te realiseren. Op de knieen Jongleren met drie balletjes

Bij het leren jongleren

vanuit de keukentruc

hebben we de deelnemers gevraagd om op de

met meerdere balletjes

met de balletjes hebben we ook

knieen, met drie balletjes, op een mat plaats te

uitvoerig aan de orde gesteld. De balletjes zijn

• nemen. Twee balletjes in een hand en een balletje

Het jongleren

duidelijk zwaarder dan de doekjes. Het tempo

in de andere hand. Om het mikken goed te oefe-

van jongleren ver~ndert; de balletjes gaan sneller

nen probeerden de deelnemers, startend met de

en dit maakt het rustig vangen lastiger. Niet om-

hand waarin twee balletjes zijn, de balletjes met

dat het vangen het probleem is, maar omdat het

een parabool uit de ene hand naar de andere knie

goed mikken niet meer zorgvuldig

te gooien en met de andere hand daarna ook naar

plaatsvindt.

Door het hogere tempo worden de balletjes snel-

de knie ernaast. Bedenkend dat er een raam voor

ler weggegooid

je op de grond staat, moesten de deelnemers de

en krijgen makkelijk een afwij-

king in richting, waardoor het vangen uiteindelijk

bal (bijv. met de rechter hand) in het linker hoekje

niet goed plaatsvindt.

van het raam mikken; de bal ploft dan neer bij de

linkerknie. Deze oefening moet je veel uitvoeren

stem, door ritmisch "weg" te roepen; dat balletje

en het is raadzaam ook afwisselend links of rechts

moet weg en het ritme ondersteunt het leerpro-

te starten met de linker of rechterhand. Het re-

ces. Uiteindelijk gaan de balletjes ook steeds rit-

sultaat is, dat na deze oefening steeds twee bal-

misch omhoog.

letjes bij de ene knie en een balletje bij de andere knie ligt.

Bovenstaande aanpak zorgde voor dat verrassend

De volgende stap is het vangen van de laatst ge-

veel deelnemers de cascade (met drie balletjes

worpen bal, de derde bal; de andere twee ploffen

jongleren) "meester" werden. De geluksuitingen

links en rechts op de mat. Een stap verder is het

('ik kan het!') waren dan ook niet van de lucht.

vangen van de laatste twee balletjes en tot slot

Deze manier van leren voorkomt dat het derde

aile drie de balletjes. Met deze oefening helpen

weggegooide balletje steeds uit de parabool ge-

we die deelnemers die er moeite mee hebben

gooid wordt en de deelnemer gedwongen wordt

om complexe handelingen eenvoudig uit te voe-

zich achter de balletjes aan te verplaatsen.

ren en het ritme van goed wegmikken onder de

verplaatsen zorgt voor nog meer afwijkingen en

knie te krijgen en we besparen ze de frustratie

het jongleren met drie balletjes gaat dan niet luk-

om steeds te moeten bukken als een balletje op

ken.

Dat

de grond komt.

Het jongleren met ringen en kegels werd slechts

Ais het mikken en het vangen nu beheerst wordt,

zijdelings beoefend. Door gebrek aan tijd heb-

gaan we weer staan en komt de lastigste fase, na-

ben we ons toegelegd op het leren jongleren met

melijk het in beweging houden van aile drie de

de balletjes en daarna het draaiend houden van

balletjes, zonder een stopfase. Ook deze fase is

diverse materialen.

visueel een beetje eenvoudiger te maken door te laten zien dat de deelnemers steeds in beide han-

Met name vanwege het cadeau en de inspireren-

den een balletje hebben en dat er maar een balle-

de opening moesten we natuurlijk ook uitgebreid

tje in de lucht is. Dat balletje in de lucht willanden

aandacht bested en aan het leren draaien met

in een vrije hand, dus moet die hand vrij gemaakt

linten en kiwido. Dit proces hebben we al uitvoe-

worden door het balletje te kruisen, over te laten

rig beschreven in het vorig artikel en liefhebbers

steken, naar de andere hand.

worden verwezen naar de literatuur.

Het kruisen wordt nu ook op dezelfde manier uitgevoerd als eerder aangeleerd toen de deelne-

Het Chinese bordje

mers op de knieen zaten en naar een hoek van

Het draaiend houden van het Chinese bordje en

het 'venster' moesten mikken. Dus steeds als een

het leerproces hiervan willen we nog wel uitvoe-

balletje de landing inzet, wordt de hand vrijge-

rig beschrijven. Het zoeken naar de juiste aanwij-

maakt. Dit proces kun je ondersteunen met de

zing blijkt lastig te zijn. Hoe krijg je het bordje

draaiend op een houten stokje?

marcherend werd er afscheid genomen met de

Verschillende manieren hebben we al uit gepro-

stokken in de linkerhand en de vrije rechterhand

beerd. Natuurlijk

groette het publiek.

moeten de deelnemers eerst

veel trucjes doen met het bordje en het stokje.

Het doek vie I daarna dicht!

Het bordje zelfstandig draaiend op het stokje te krijgen speelt nog geen rol. Eerst is het handig

Afsluiting

als de deelnemers goed gevoel voor het materi-

Bij dit verslag van de workshop circus aan kleu-

aal ontwikkelen.

ters hebben we drie elementen wat uitvoeriger

Belangrijk is dat de deelnemers niet knijpen in het

besproken:

stokje. Ze moeten het stokje ontspannen vast-

1.

Het leren jongleren met meerdere balletjes,

houden; de arm waarin het stokje in de rand van

waarbij we stilstonden, letterlijk op de knieen

het bordje zit moeten de deelnemers zou recht

zaten, om het goed leren mikken voor elkaar

mogelijk omhoog steken. De andere arm houdt de elleboog van de draaiarm vast; het draaien

te krijgen; 2. Het draaiend krijgen en houden van het Chi-

moet vanuit de pols gebeuren. De deelnemers

nese bordje; toegespitst op het leren hiervan:

moeten het gevoel hebben dat hun yinger van de

welke aanwijzingen kunnen een ral spelen?

draaiarm a.h.w. gegroeid is en dat ze de rand van

3.

Het presenteren van een act.

het bordje kunnen voelen, dan rustig de rand van het bordje volgen en evenzo rustig ronddraaien.

Literatuur:

Het kan helpen er bij te zingen of ritmische mu-

1.

gen dat de deelnemers minder gespannen zijn in

"Kijk eens wat ik kan!" door Anne Kuipers, Uitgave "t WEB: 04-2007

ziek te volgen met je stokje. Dat kan er voor zor2.

"Een mooi Circusspel" door Anne Kuipers en Wytse Walinga (nov. 2006); een uitgave van 't

hun 'grip'. Ais het lukt om vaart te maken met het stokje en het bordje, dan is het de kunst om het stokje ge-

Web. 3.

"Hooggeeerd

Publiek - Circus als Schoolpro-

ject" door Roeland Maier en Willem Smit; een

woon stil te houden; het stokje gaat dan naar het midden van het bordje en het is gelukt.

uitgave (1996) van uitgeverij De Akelei. Uit de serie de kunst van het leerlandschap.

Presentatie van een act

4.

"Circus op School" door Reginald Leper en

We hebben beide workshops afgesloten met een

Isabel Van Maele; uitgerij Acco Leuven/Leus-

presentatie van aile deelnemers aan een fictief

den.

publiek. Hierbij hebben we willen laten zien hoe

5.

"Circus is een spel" door Dieuwke Westerbaan-Mellema en Chris Hazelebach e.a.(1989);

je van eenvoudige trucjes een act kan maken; een act die staat en applaus ontlokt.

uitgave 't Web en Kindertheater

De keuze voor het materiaal was gevallen op de

(uitverkocht).

dansende stokken (flowersticks).

6.

Elleboog

"Het Circus in" door Fn§derique Krings en

Een marsmuziekje er bij om een krachtige op-

Daniel Bron (1995); uitgave van Casterman

komst te bewerkstelligen.

(uitverkocht).

Samen opkomen met

de stokken in de linkerhand, marcherend langs de

7.

"Het

grate

Circusboek"

door

Frederique

randen van de piste. We maakten twee rijtjes van

Krings en Nancy Pierret (2003); uitgave van

artiesten die inspringend plaatsnamen: iedereen

Casterman.

kon zo het publiek zien en gezien worden. Na de presentatie: aile stokken hoog en een bui-

Anne Kuipers is directeur van Circusschool Han-

ging, werd de eerste truc vertoond: het ritueel,

nes en Co in Vlaardingen, Woerden en's

de grote stok draaien op de kleinere stokjes.

venzande en docent Club Extra in Vlaardingen

ledereen voerde tegelijkertijd likoptertruc).

hetzelfde uit (he- • en tevens consulent Bewegingsonderwijs

Na de buiging en het fictieve ap-

gemeente Vlaardingen.

plaus, het sprongetje in de lucht: de grote stok werd even opgegooid en gevangen: drie keer en

Co rrespond entiead res:

dan werd weer met een buiging het applaus in

Zuidbuurt 89

ontvangst genomen.

3132 KA Vlaardingen

Tot slot: het knapste trucje van elke deelnemers

www.circusschoolhannesenco.nl

in het bijzonder; elke deelnemer mocht zijn of

010-4352534/06-23199819

haar knapste trucje laten zien. Na het applaus werd het ritueel van de binnenkomst herhaald:

Grabij de