Overweging rond thema “Leven in verbinding” Lieve mensen hier in St. Michielsgestel en omstreken, wat leuk, wat mooi ook om te horen dat in jullie gemeenschap exact hetzelfde jaarthema aan de orde is als bij ons in Best: ‘Leven in verbinding ‘. Dat is geen toeval. Dat woord “Verbinding” hangt in de lucht. Je merkt het op allerlei manieren. De landelijke kerk heeft het opgepakt. Maar ook als ik kijk naar mijn eigen kinderen die niet zoveel meer met de kerk hebben, en naar veel jongeren trouwens, dan merk je hoezeer dat verlangen er is om te leven en te werken in verbinding, vanuit je hart, vanuit verbondenheid met jezelf , de ander en je leefomgeving. Veel jongeren gaan voor die verbinding. Vraag naar de manier waarop zij werken en contacten maken…. En hoe belangrijk het daarbij is dat zij hun hart laten spreken en niet alleen maar gaan voor het grote geld. Natuurlijk, het is nog een beperkte groep misschien. Maar het komt er aan. Ik geloof heel erg in die kentering! Kennelijk zijn we er aan toe om ons daarvan bewust te worden hoe belangrijk dat is: je verbinden. En dat is het ook. Het is van levensbelang om die verbinding te gaan voelen, met jezelf, met de ander, met de wereld, en het goddelijke, het mysterie van wat ons te boven gaat, niet alleen te geloven maar ook te voelen, te beleven. Want we merken als geen ander hoezeer wij mensen in deze snelle en complexe wereld die zo in verwarring is van onszelf vervreemd dreigen te raken. We worden bedolven onder informatie, alles komt op ons bordje, we ontvangen talloze prikkels van buiten, maar ons innerlijk bereiken we niet meer. Wij raken in de hectiek van het bestaan steeds meer het contact kwijt, met onszelf, ons lichaam, onze ziel. Ik las op uw website over een recente wandeling rond thema eenzaamheid heel sterk! Als iets actueel is vandaag dan wel de eenzame op zichzelf aangewezen mens. En het lijkt een soort vicieuze cirkel. We ervaren de pijn van het je afgescheiden voelen van jezelf, van elkaar, van de aarde.…… Maar compenseren het met onze fixatie op de buitenkant, materie, ons pensioen, onze luxe. We verdringen de pijn en nestelen ons in de comfortzone van onze welvaart. Om de heimwee van onze ziel maar niet te hoeven voelen. Maar dat houd je niet vol. Daar krijgen we vroeg of laat last van, van het verwaarlozen van de binnenkant, ons innerlijk, onze Essentie, onze ziel. Die verbinding voelen is zo nodig. Het je weer ‘een heel mens’ kunnen voelen, één van buiten en van binnen, integer, zuiver. Ja, en dat ook alles er mag zijn en gezien mag worden, vreugde en pijn. En niet weggestopt.
1
En ik geloof vast dat een nieuwe kijk op geloof en leven ons daar heel erg bij kan helpen. Ik weet niet hoe u het beleeft maar ik heb soms het gevoel dat in onze traditie geloof en leven, God en mens, hemel en aarde vaak sterk uit elkaar zijn getrokken, als compleet afgescheiden compartimenten, Waarbij we God, Jezus, hemel of wat dan ook buiten ons of tegenover ons hebben geplaatst, als onbereikbare grootheden waar we nooit bij kunnen komen. Het scheidende denken noemen we dat. Maar zo denk ik dan – ligt alles niet veel dichter bij elkaar? Zeker als ik vandaag in onze viering al die mooie lichtteksten hoor. Die prachtige Spreukentekst van zojuist: ‘Het licht van de HEER beschijnt de geest van de mens, het dringt door tot in zijn diepste gedachten’. Hete goddelijk licht zit letterlijk in ons lichaam en in onze geest! En het evangelie waar Jezus zegt: ‘ik ben het licht der wereld’. En wie met mij meegaat, wie net zoals ik dat licht weerspiegelt, zal zelf licht worden en dat uitstralen We volgen een mens die zelf ook zo volledig in liefdevolle verbinding leefde en zo zijn licht uitstraalde. En in elk mens is dat licht te vinden. En elk jaar opnieuw, in de tijd van Advent en Kerst, vieren we dat ook. Dat dit licht van het goddelijk kind, het kind dat zich verwondert en dat zo echt en onbevangen de wereld tegemoet treedt, in ons geboren mag worden. Want wie zijn wij in wezen, lieve mensen? Wie ben jij mens in de kern? Niets anders dan ook licht. Licht, kind in mij, kijk uit mijn ogen, zongen we zojuist met een lied van Huub Oosterhuis. Licht uit licht, een vonkje van die Oervonk. Waarachtig een stukje van God zelf. Ja, het gaat nog verder. Als je je oor te luisteren legt bij het evangelie van Thomas. Misschien kent u het ondertussen ook. Een al heel oud evangelie dat helaas nooit in onze bijbel is terecht gekomen maar er wel was. En dat vandaag de dag enorm in de belangstelling staat. Het is een evangelie waarin Jezus vooral als Wijsheidsleraar naar voren komt. En wat zegt hij daar? “Ik ben het licht dat over alles schijnt. Uit mij kwam alles voort, en naar mij strekte alles zich uit. Klief een stuk hout en ik ben er. Til een steen op en daar zul je mij vinden.” Ik denk dat het even wennen is als je zo’n tekst hoort. Horen we wat hij in wezen hier zegt? Alles, zonder uitzondering, is manifestatie van het goddelijke. In wezen dragen we dus allemaal dat licht in ons mee. We zijn gemaakt van sterrenstof. Allemaal vonkjes van god, zeg maar. Daarom zit er denk ik ook in ieder mens dat diepe verlangen om thuis te komen. Sterker nog: ik denk dat dat de basis is van elk religieus verlangen. En nog steeds is die Essentie van God, de Bron in alles aanwezig, ook in jou. Alles komt voort uit jou en jij komt voort uit alles. Dat goddelijke, dat is dus niet alleen in jou aanwezig, maar ook in alles om je heen.
2
En dat is een uiterst boeiende gedachte, lieve mensen. Want in dat geval is alles om je heen niet meer “dat andere” maar ben je er wezenlijk mee verbonden! Met jezelf, met de ander, ja, met de natuur. De aarde waar wij op leven, de aarde die ons voedt en draagt. We zijn in al onze diversiteit met alle andere wezens en levensvormen verbonden. Die verbondenheid met de aarde kunnen voelen, lieve mensen, de aarde waar wij allemaal uit voortkomen, dat is zo noodzakelijk om uit onze vervreemding te geraken. En we weten het ten diepste ook, denk ik dan zomaar. Als ik me naar voel en afgesneden van mezelf, dan is het de natuur die me troost , die me weer wat meer bij mezelf brengt en zo letterlijk en figuurlijk grond onder de voeten geeft…. Maar dat vraagt wel om een nieuw bewustzijn in onze kijk op de aarde en onze plek als mens in dit geheel. Iemand die zich daar diepgaand mee heeft bezig gehouden vanuit de christelijke traditie is de Amerikaanse geoloog, godsdienstwetenschapper en cultuurtheoloog Thomas Berry. Hij heeft onze kerkgeschiedenis compleet doorlicht op haar aandacht voor de aarde. En hij laat dan zien hoezeer in ons christelijk geloof altijd de nadruk gelegd is op het heil voor de mens alleen. Hoe geloof puur is gaan fungeren als verlossing van ons zelf, en dat deze aarde er in wezen niet zo toe doet omdat zij toch alleen maar een soort wachtkamer is naar de hemel. En zo is de aarde gedegradeerd tot een object. Een gebruiksartikel, leverancier van grondstoffen of een leuke plek om te recreëren als je hard gewerkt hebt. Eeuwenlang was in onze westerse cultuur deze grondhouding dominant aanwezig: de mens als heerser over de natuur. Nu zien we het verschuiven. en wordt de mens zich steeds meer bewust van het feit dat hij partner en participant is van de natuur. En dat al onze (individuele) handelingen en keuzes van wezenlijk belang zijn voor mens en natuur. En dat terwijl er vanuit onze joods-christelijke traditie plenty aanzetten zijn voor diepe natuurverbondenheid. Wat kunnen we daarin nog veel leren, van de Indianen bijvoorbeeld, die deze diepe verbondenheid van de mens met het grotere geheel kennen. Maar ook van de mystieke tak van ons christendom die nooit echt de aandacht heeft gekregen in de kerk die zij verdiende. Hildegard van Bingen en Franciscus van Assisi met hun lofzang op de goddelijkheid van de schepping, de kloosterliturgie met haar nadruk op de getijden die meegaan op het ritme van de natuur. Je proeft daarin de eerbied voor de aarde, het grote gehaal waar wij heel diep de verbinding mee voelen. De aarde als uitdrukking van het Heilige, het goddelijke. De aarde als iets heiligs, iets dat ons met respect en dankbaarheid vervult, de eerbied voor het leven zoals het zich aan ons voordoet. 3
En dan denk ik: ja, zij houden mij wel een spiegel voor. Want - wij mensen zijn intelligente wezens, we kunnen ons eigen gedrag observeren. We zijn ons er allemaal bewust van hoe de staat van de aarde is en waar we met elkaar op afstevenen. En velen van ons hebben kinderen en kleinkinderen die nog een heel leven voor zich hebben…. Vandaag zijn we hier samen in de tijd van Advent. De tijd van het komende licht. Het is bijna Midwinter. De dagen zullen weer gaan lengen. De slapende natuur zal opnieuw ontwaken. Wat een wonder. Wat een onuitsprekelijk mysterie. Mooi dat in de 4e eeuw het verhaal van Jezus’ geboorte gekoppeld is aan deze omslag in de natuur. Het wordt weer lichter in de wereld En dan kijk ik weer even naar het lichtritueel van de vier Adventskaarsen waarvan een oude traditie vertelt dat het licht der wereld ook echt het licht der wereld is: licht voor de mineralen, de planten, de dieren en de mensen. Want alles, hoe veelkleurig en verschillend ook, is met elkaar verbonden en alles komt voort uit die ene Bron, de grond van ons bestaan. Advent: het licht, de liefde, de compassie voor al wat leeft die Jezus ook zo eigen was, mogen ook wij op onze beurt verder uitstralen om zo de goede aarde ons gegeven met al wat daarop leeft te eerbiedigen. Hoe zou de wereld er uitzien als dat ons allen zou lukken …..? Een prachtige Adventsopdracht en een uitdaging! Vaak voelen we ons machteloos, kijkend naar dat grote geheel. En toch …. als we geloven dat alles met elkaar verbonden is, dan betekent dat ook dat alles wat wij doen, hoe klein ook, invloed heeft op onze omgeving, want niets en niemand staat op zichzelf. Al ons handelen, hoe onbeduidend dat ook mag lijken in onze eigen ogen, heeft een echo in de ons omringende wereld, een echo waarvan wij zelf de reikwijdte niet altijd kunnen overzien. Daarmee zijn al onze handelingen, alle keuzes die we maken, van wezenlijke betekenis voor de toekomst van mens én natuur. Daarmee doet ieder van ons ertoe. Dat is tegelijk bemoedigend en hoopgevend. We eindigen met een tekst van Thich Nath Hanh waarin dat laatste zo mooi tot uitdrukking wordt gebracht. En die tekst wordt gelezen door Saskia van Mierlo die vanmorgen ook in ons midden is.
4
“Als je een dichter bent, dan zie je duidelijk dat er een wolk drijft in dit vel papier. Zonder wolk is er geen regen; zonder regen kunnen de bomen niet groeien; en zonder bomen kunnen we geen papier maken. De wolk is nodig voor het bestaan van het papier. Als de wolk er niet is, kan dit vel papier er ook niet zijn... Als we nog dieper in dit papier kijken, kunnen we er zonneschijn in zien. Als de zon er niet zou zijn, kan het bos niet groeien... En zo weten we dat er ook zonneschijn in dit vel papier is. Als we nog langer kijken, kunnen we de houthakker zien die de boom velde en hem naar de fabriek bracht waar hij omgevormd werd tot papier. En we zien de tarwe. We weten dat de houthakker niet kan leven zonder zijn dagelijks brood en daarom is de tarwe die zijn brood werd, eveneens in dit vel papier. En ook zijn vader en zijn moeder zijn in dit papier... Als we nog dieper kijken, zien we dat we er ook zelf in zijn. Dat is niet zo moeilijk in te zien: wanneer we naar een vel papier kijken, wordt het vel een deel van onze waarneming... We kunnen dus zeggen dat alles hier is, in en met dit vel papier. Er is niets aan te wijzen dat niet hier is – tijd, ruimte, de aarde, de regen, de mineralen in de bodem, de zon, de wolk, de rivier, de warmte. Dit vel papier bestaat omdat al het andere bestaat.”
5
