Over de omvang en de inpasbaarheid van een opstellocatie voor sprinters nabij Uitgeest

Over de omvang en de inpasbaarheid van een opstellocatie voor sprinters nabij Uitgeest Nota van het raadslid Van Ooijen (PvdA) 23 november 2015

Aanleiding In aanloop naar én tijdens het bestuurlijk overleg op 15 december 2015 over de opstellocatie PHS-sprinters in de regio Uitgeest zal door de BUCH-gemeenten een oordeel moeten worden gegeven over de uitkomsten van de Heritage Impact Assessement (HIA) Opstellocatie N203 in samenhang met de Hertage Impact Assessment (HIA) Aansluiting A8/A9. Volgens de HIA-studie Opstellocatie N203 heeft een opstellocatie een gering negatief effect op de kernkwaliteiten van het werelderfgoed Stelling van Amsterdam. In combinatie met de Aansluiting A8/A9 is evenwel sprake van een matig tot groot effect, afhankelijk van het gekozen alternatief van de Aansluiting A8/A9. Mix van voor- en nadelen De HIA Aansluiting A8/A9 (provincie) en de HIA Opstellocatie N203 (ministerie I&M) zou kunnen leiden tot een situatie waarbij de provincie NH uiteindelijk prioriteit zal geven aan de Aansluiting A8/A91. Variant 5 zou daarbij wel eens als het beste uit de bus kunnen komen. Valt de eventuele voorkeur van de provincie voor de Aansluiting A8/A9 op variant 5 (of 3), dan is daarvan hoogstwaarschijnlijk de consequentie dat in dat geval de optie N203 niet meer mogelijk wordt. Het vervolg daarvan zal weer zijn dat het ministerie I&M de provincie NH zal vragen met een alternatief voor de N203 te komen. De vijf gemeenten die gezamenlijk voor de optie N203 hebben gekozen, zullen mogelijk voor de vraag komen te staan of zij vast willen houden aan hun voorkeur voor de N203, dan wel een voorkeur zouden willen uitspreken voor een van de 7 overige varianten. De N203 is evenwel de enige locatie met draagvlak bij de gemeenten. De overige locaties zijn niet acceptabel. Bovendien zijn er ook alternatieven voor de A8-A9 die de Stelling van Amsterdam niet aantasten. Voor de opstelvoorziening zijn het afgelopen jaar in een verkennende studie 8 locaties onderzocht. Naast de N2303 liggen er twee in de gemeente Castricum liggen, twee in Uitgeest, twee in Beverwijk en 1 in Heemskerk. Belangrijk zal het afwegingskader zijn dat daarbij zal worden gebruikt. Hoe kunnen de nadelen van een opstelvoorziening nabij Uitgeest zoveel mogelijk

1

In het Coalitieakkoord 2015-2019 'Ruimte voor Groei' van VVD, D66, PvdA en CDA staat op pagina 3 "......en maken we werk van de verbinding tussen de A8 en de A9...." en op pagina 25 staat "Het is daarom van belang dat er een verbindingsweg van 2x2 rijstroken tussen de A8 en de A9 wordt gerealiseerd".

1

worden geminimaliseerd en hoe kunnen de voordelen voor de BUCH-gemeenten zoveel mogelijk worden gemaximaliseerd? Inzet Hoe de afweging over de Aansluiting A8/A9 en de Opstellocatie N203 ook uitvalt (waarbij de PvdA net als de vijf gemeenten de voorkeur blijft uitspreken voor de N203), de BUCH-gemeenten hebben er in het kader van een definitieve keuze voor een opstellocatie voor sprinters én vanuit het belang van de bereikbaarheid van de gemeenten er in ieder geval belang bij dat wordt ingezet op een kleinere opstelvoorziening dan waarvan nu wordt uitgegaan. In het verlengde van de op 4 december 2014 in de gemeenteraad van Castricum aangenomen motie (zie bijlage) zal wat betreft de opstelvoorziening in ieder geval rekening moeten worden gehouden met de meest geactualiseerde reizigersprognoses op de Zaanlijn (in kader LTSA én Maak Plaats), rekening moeten worden gehouden met de in de Ontwikkelagenda Spoor van de Metropoolregio Amsterdam alsmede rekening moet worden gehouden met en de in het programma Maak Plaats van de provincie NH aangedragen nieuwe inzichten. Daarbij wordt er door ProRail vanuit gegaan dat het hoogste aantal in/uitstappers op de Zaanlijn met sprinters in Krommenie-Assendelft ligt. Als gevolg van de nieuwe prognoses en de vernieuwende inzichten hoeft het opstelterrein nabij Uitgeest niet zo groot te worden als tot nu toe is verondersteld. Met de nieuwe inzichten en geactualiseerde reizigersprognoses is het nodig de in 2010 vastgestelde (theoretische) lijnvoeringstructuur PHS en de daarmee samenhangende voorkeur om alle PHS-sprinters nabij Uitgeest te stallen, op basis van voortschrijdend inzicht aan te passen. Niet wat betreft de essentie van PHS (6 IC's en 6 sprinters op de corridor Eindhoven-Alkmaar), maar wat betreft de uitwerking van dit uitgangspunt aan het uiteinde van de Zaanlijn. Door vast te houden aan één groot opstelterrein voor sprinters 'nabij Uitgeest' wordt de basis gelegd voor verslechtering van de bereikbaarheid van de BUCH-gemeenten op termijn en een veel te grote aantasting van natuur en landschap. Essentieel is de vraag welke constructie (lijnvoering, eindhalte, opstellocatie) uiteindelijk de beste garanties biedt voor het optimaliseren van de bereikbaarheid per spoor van Castricum en de BUCH-gemeenten, zowel op de korte als de langere termijn. Het gaat om de meest optimale mix, waarbij de nadelen zijn geminimaliseerd en de voordelen zijn gemaximaliseerd. De meest optimale oplossing De meest optimale (toekomstvaste) oplossing in het belang van huidige en toekomstige inwoners van de BUCH-gemeenten is een lijnvoeringstructuur op de Zaanlijn waarbij na Uitgeest zowel Castricum als Heiloo minimaal gedurende de dag met 4 IC's en 2 sprinters wordt ontsloten. Op de Kennemerlijn zou handhaving van de bestaande dienstregeling te prefereren zijn. Dat betekent 2 keer per uur een IC van Hoorn naar Haarlem die stopt in Alkmaar, Heiloo, Castricum, Uitgeest en Beverwijk. En handhaving van 2 keer per uur van de bestaande sprinter die van Uitgeest naar Haarlem en Amsterdam CS rijdt. 2

In de meest optimale (toekomstvaste oplossing halteren er in Castricum, naast 4 IC's op de Zaanlijn, 2 IC's op de Kennemerlijn en 2 sprinters op de Zaanlijn. Het aantal IC's op de Zaanlijn verdubbeld in Heiloo van 2 naar 4. Bovennaast wordt zowel in Heiloo als in Uitgeest, net als in Castricum, de IC op de Kennemerlijn gehandhaafd. Aanvullend is in Uitgeest sprake van handhaving van de sprinter Uitgeest-Haarlem en is in het kader van PHS sprake van 6 sprinters op de Zaanlijn. Ook voor Uitgeest verbeterd hierdoor de bereikbaarheid. 2 Met bovenstaand aangepaste lijnvoeringstructuur halteren er in Castricum en Heiloo evenveel treinen als in het voorkeursbesluit PHS (8 treinen), alleen in een iets andere verhouding tussen IC's en sprinters. Voortschrijdend inzicht De in 2010 vastgestelde lijnvoering PHS ging uit van een theoretische aanname en een aantal vaststaande uitgangspunten die daarna niet meer met voortschrijdend inzicht in verband zijn gebracht. PHS kent een concrete invulling qua lijnvoering, voor de Zaanlijn (en zijdelings de Kennemerlijn). Volgens het PHS-voorkeursbesluit (juni 2010) zal op de Zaanlijn zowel in Castricum als in Heiloo sprake zijn van 6 IC's. Daarmee is evenwel niet gezegd dat al deze IC's ook in Castricum en Heiloo zullen halteren. Een zeer realistische bedreiging komt voort uit de in de Tweede Kamer aangenomen motie Dik-Faber3 en de voorstellen uit de Ontwikkelagenda Spoor van de Metropoolregio Amsterdam. Beiden stellen voor om op lange afstanden meer rechtstreekse treinen in te voeren. Daarbij wordt nadrukkelijk naar de lijn Den Helder- Amsterdam gekeken. De kans dat deze wordt omgebouwd tot een directe verbinding met Amsterdam, is reëel4. Wordt door de BUCH-gemeenten alleen ingezet op de theoretisch vastgestelde aanname en uitgangspunten voor PHS (6 op de Zaanlijn in Castricum en Heiloo halterende IC's) en wordt vervolgens besloten de 2 IC's uit Den Helder om te bouwen tot een rechtstreekse verbinding naar Amsterdam, dan valt Castricum en Heiloo op de Zaanlijn weer terug op 4 IC's en is er geen compensatie met sprinters meer mogelijk. Door te pleiten voor 6 IC's op de Zaan- en 2

In Castricum halteren momenteel 6 IC's per uur per richting. Hiervan rijden er 4 IC's op de Zaanlijn (AlkmaarMaastricht en Den Helder-Nijmegen). De overige 2 IC's rijden op de Kennemerlijn (Hoorn-Haarlem). In Heiloo halteren momenteel 4 IC's per uur per richting (Den Helder-Nijmegen en Hoorn-Haarlem). In Uitgeest halteren momenteel 2 IC's en 6 sprinters per uur per richting. Hiervan rijden de 2 IC's (Hoorn-Haarlem) en 2 sprinters (Uitgeest-Haarlem-Amsterdam CS) op de Kennemerlijn. De resterende 4 sprinters rijden op de Zaanlijn (Uitgeest-Rotterdam en Uitgeest-Rheden). 3

Tweede Kamer, vergaderjaar 2013-2014, 29 984, nr. 515. Motie van het lid Dik-Faber, voorgesteld op 25 juni 2014 tijdens de behandeling van het Vervoer- en Beheerplan Spoor. 4

Zie paragraaf 3.4.5 van de Ontwikkelagenda Spoor van de MRA met de titel 'Rechtstreekse en snellere verbindingen op de Zaan- en de Hoornlijn naar Schiphol en Amsterdam-Zuid' (pagina 44). In paragraaf 3.4.5. wordt voorgesteld te komen tot een "andere rolverdeling sprinter-IC Zaandam-Alkmaar in het kader van het versnellen van de intercity's van/naar de Kop van Holland". De oplossingsrichting beperkt zich daarmee niet alleen tot de IC's die tot Den Helder rijden.

3

Kennemerlijn en 2 sprinters op de Zaanlijn gaan Castricum, Heiloo en Uitgeest er ook ten opzichte van de huidige situatie op vooruit. Aanvullend op bovenstaande zou door de BUCH-gemeenten een stop van de 2 rechtstreekse IC's vanuit Den Helder in Uitgeest kunnen worden voorgesteld. Daarmee wordt niet alleen Uitgeest beter bediend, maar ontstaat er ook een overstapmogelijkheid voor reizigers uit Castricum en Heiloo die de Zaanlijn-sprinter of Kennemerlijn-IC tot Uitgeest nemen. Ook voor reizigers uit Uitgeest is het een verbetering. Ook deze reizigers krijgen hiermee een extra snelle verbinding naar Amsterdam (en verder) aangeboden. Opstellocatie sprinters en IC's Vanuit actuele reizigersprognoses, een robuuste (toekomstvaste) lijnvoeringsstructuur en het verbeteren van de bereikbaarheid van Castricum, Heiloo en Uitgeest, lijkt de meest optimale oplossing wanneer door de BUCH-gemeenten wordt gepleit voor een kleinere opstellocatie voor sprinters nabij Uitgeest en voor een kleine opstellocatie voor sprinters bij NS-station Alkmaar. De consequentie daarvan is dat de voorgenomen opstellocatie voor IC's in Heerhugowaard iets groter zal moeten worden gedimensioneerd dan nu is voorzien om een deel van de bestaande IC's die in Alkmaar worden opgesteld op te kunnen vangen. Deze oplossing, die zeker kansrijk is, vraagt om het gezamenlijk optrekken van BUCH-gemeenten, Alkmaar en Heerhugowaard. Uitgaande van het doorrijden en opstellen van 2 sprinters op de Zaanlijn in Alkmaar, kan worden volstaan met een opstellocatie nabij Uitgeest van maximaal 50 i.p.v. 75 bakken. Daarmee kan de opstelvoorziening qua omvang ongeveer 1/3 kleiner worden. Daarmee zou tegemoet gekomen kunnen worden aan de motie van december 2014 waarin het College wordt opgeroepen 'een oplossing in de regio te zoeken die het minst slecht is voor omwonenden en landschap'. Indien 25 bakken (sprinters) in Alkmaar worden opgesteld, dienen er eveneens 25 bakken (IC's) van Alkmaar door te schuiven naar Heerhugowaard. Daarmee neemt de totale te realiseren opstelcapaciteit voor IC's in Heerhugowaard toe van 75 naar 100 bakken. Vanuit schaalvoordelen zouden de dan nog resterende 25 bakken (IC's) in Alkmaar eveneens naar Heerhugowaard kunnen worden doorgeschoven. Het totaal aantal in Heerhugowaard te stallen IC's komt daarmee op 125. Met de schaalvoordelen (efficiency, kosten) die hiermee bereikt worden kunnen de schaalnadelen van de twee kleine locaties voor sprinters (nabij Uitgeest en in Alkmaar) worden gecompenseerd. Bovendien verminderd deze oplossing de hinder die het opstellen van treinen bij NS-station Alkmaar veroorzaakt. Vanuit Heerhugowaard is al meerdere keren geuit dat men open staat voor een dergelijke constructie. Niemandsland Castricum en Heiloo bevinden zich wat betreft de lijnvoering in een soort niemandsland. Net als met de te verwachten besluitvorming over de A8/A9, in combinatie met de N203, dreigen evenwel bovenlokale belangen bepalend te worden wat betreft wijzigingen in de dienstrege4

lingstructuur. Indien bovenlokale belangen de overhand gaan voeren (zie de te verwachte voorkeur van de provincie voor A8/A9, de motie Dik-Faber en de Ontwikkelagenda Spoor van de provincie NH) dan dreigen de belangen van Castricum, Heiloo en Uitgeest ernstig onder druk te komen staan. Om dat te voorkomen dient de optie behouden te blijven dat in de toekomst (naast Uitgeest) Castricum en Heiloo op de Zaanlijn deels met sprinters wordt bediend. Door te kiezen voor één groot opstelterrein nabij Uitgeest wordt deze optie (aanvullende bediening met sprinters) een onmogelijkheid, zowel vanuit NS-exploitatieoogpunt als vanuit de onwenselijkheid om lege sprinters vanuit Alkmaar door Heiloo, Castricum en Uitgeest te laten rijden. Ruimtelijk- én lijnvoeringsvraagstuk Met bovenstaande toelichting wordt duidelijk dat de kwestie waarvoor een oplossing wordt gezocht, niet alleen een ruimtelijk inrichtingsvraagstuk is, maar eveneens een lijnvoerings/bereikbaarheidsvraagstuk. Alleen door beide aspecten in de besluitvorming te betrekken is een robuuste oplossing voor de lange termijn mogelijk waarin de bereikbaarheid van de BUCH-gemeenten is gewaarborgd. In het bestuurlijk overleg op 15 december 2015 dient niet alleen het ruimtelijk inrichtingsaspect een rol te spelen, maar ook het bereikbaar houden van de BUCH-gemeenten op de lange termijn. Het gaat om een toekomstvaste oplossing . Er zijn drie elkaar wederzijds beïnvloedende knoppen waaraan gedraaid kan worden: lijnvoering (IC en sprinters), eindhalte sprinters en locatie en omvang opstellocatie (IC en sprinters). Door aan de drie knoppen te draaien kan de meest optimale toekomstvaste verhouding tussen de drie knoppen worden bereikt die voor de meeste partijen voordeel en meerwaarde opleveren. De drie elkaar wederzijds beïnvloedende knoppen dienen betrokken te worden bij de afweging die in het kader van de besluitvorming over de opstellocatie moet worden gemaakt. Het bestaan en gebruik van deze knoppen dient door de BUCH-gemeenten in de besluitvorming over de opstellocatie te worden ingebracht om op deze manier tot de meest toekomstvaste lijnvoeringsstructuur te komen. Alleen door als BUCH-gemeenten gezamenlijk op te trekken, zal het mogelijk zijn de BUCH-belangen een belangrijke rol in de besluitvorming op provinciaal en landelijk niveau te laten spelen. De Kennemerlijn Momenteel rijden er tussen Alkmaar (komend vanuit Hoorn) en Haarlem 2 keer per uur per richting een IC die ook stopt in Heiloo, Castricum, Uitgeest en Beverwijk. Daarnaast rijdt er 2 keer per uur per richting een sprinter tussen Uitgeest en Haarlem. Het uitgangspunt PHS Kennemerlijn is 2 keer per uur een IC Haarlem-Alkmaar en 2 keer per uur een sprinter Amsterdam-Haarlem-Uitgeest. Het uitgangspunt van de dienstregeling Kennemerlijn die vanaf december 2015 wordt ingevoerd (tot einde concessieperiode december 2024) is 2 spits-IC's Haarlem-Alkmaar en 2 sprinters per uur tussen AmsterdamHaarlem-Alkmaar-Hoorn.

5

De spits-IC zal evenwel niet in Heiloo, Castricum en Uitgeest halteren. De spits-IC zal als nonstoptrein alleen nog in Beverwijk halteren. Als gevolg hiervan verslechtert de bereikbaarheid van Heiloo, Castricum en Uitgeest aanmerkelijk. Ook de bereikbaarheid vanuit Hoorn met Haarlem verslechterd. Bovendien passeren hierdoor in Heiloo, Castricum en Uitgeest meer treinen die in deze plaatsen niet halteren. Om het aantal passerende treinen te verminderen en de bereikbaarheid met Haarlem te verbeteren, zouden de BUCH-gemeenten i.t.t. bovengenoemd voorstel er bij de NS voor moeten pleiten om in 2016 de bestaande dienstregeling opnieuw in te voeren: 1) 2 keer per uur een sprinter tussen Haarlem en Uitgeest, 2) en 2 keer per uur een IC tussen HaarlemAlkmaar-Hoorn (met de mogelijkheid deze in Haarlem door te koppelen naar Amsterdam, richting 't Gooi en Flevoland. Ook vanuit Hoorn zal hiervoor steun te verwachten zijn.5 Aantal passerende treinen Neemt het aantal treinen dat Castricum en Heiloo passeert met bovenstaand voorstel toe? Nee, niet als gekozen wordt de bestaande dienstregeling op de Kennemerlijn te handhaven. Op dit moment passeren op beide stations 6 treinen per uur per richting. Het gaat hierbij om 4 IC's op de Zaanlijn (waarvan er 4 halteren in Castricum en 2 in Heiloo) en 2 IC's op de Kennemerlijn (die halteren in Heiloo, Castricum en Uitgeest). Vanaf december 2015 worden de 2 IC's van de Kennemerlijn vervangen door 2 sprinters per uur (Amsterdam-Haarlem-AlkmaarHoorn) en 2 spits-IC's per uur (Alkmaar-Haarlem). Het totaal aantal treinen dat Heiloo en Castricum passeert komt daarmee op 8. De spits-IC's halteren evenwel niet in Heiloo, Castricum en Uitgeest. Met invoering van de I&M-voorkeursvariant PHS (besluit juni 2010) is verondersteld dat het aantal IC's op de Zaanlijn zal toenemen van 4 naar 6 en dat al deze IC's zowel in Castricum als in Heiloo zullen halteren. Als gevolg van de door de NS gemaakte keuze op de Kennemerlijn (geen onderdeel PHS) zal het aantal treinen in de spits op de Kennemerlijn dat Heiloo en Castricum passeert toenemen van 2 naar 4 (2 sprinters en 2 spits-IC's), waarbij Heiloo, Castricum en Uitgeest niet van de IC's profiteren. Om te voorkomen dat het aantal Heiloo en Castricum passerende treinen boven de 10 treinen per uur per richting uitkomt, wordt het volgende voorgesteld: 1) ga uit van 6 IC's op de Zaanlijn, waarvan er 2 IC's niet in Castricum en Heiloo halteren (de versnelde verbinding Den Helder-Heerhugowaard-Alkmaar-Amsterdam), 2) ga uit van het doorrijden van 2 van de 6 sprinters op de Zaanlijn naar Alkmaar (waardoor een opstellocatie nabij Uitgeest 1/3 kleiner kan), 3) voer in 2016 opnieuw de bestaande dienstregeling op de Kennemerlijn in waardoor 5

De Ontwikkelagenda Spoor van de MRA stelt op pagina 42 voor de Kennemerlijn voor de dienstregeling aan te passen op de vraag waarbij rekening wordt gehouden met spits/niet-spitsverbindingen. In tegenstelling tot het voorstel in deze nota en de invoering van een spits-IC op de Kennemerlijn met ingang van de dienstregeling vanaf december 2015, stelt de Ontwikkelagenda Spoor op pagina 42: "Mogelijk kan een IC-verbinding tijdens de spits behouden blijven" (cursivering opsteller nota)

6

zowel Heiloo, Castricum als Uitgeest weer 2 keer per uur de IC-verbinding Hoorn-AlkmaarHaarlem terug heeft en tussen Haarlem en Uitgeest de sprinter in ere wordt hersteld. Met dit voorstel verbeterd de bereikbaarheid van Heiloo, Castricum en Uitgeest ten opzichte van de huidige situatie en de mogelijke situatie na invoering van snellere IC's vanuit de Kop van Holland. Het gevolg van bovenstaand voorstel is dat het aantal in Castricum en Heiloo passerende treinen 10 per uur per richting is en daarmee niet uitkomt boven de 10 treinen waarvan in PHS wordt gegaan. Na invoering PHS, zonder bovenstaande maatregelen, zou het aantal treinen in een iets andere samenstelling ook op 10 uitkomen: 1) 6 IC's Zaanlijn, 2) 2 sprinters Kennemerlijn, en 3) 2 spits-IC's op de Kennemerlijn (die niet halteren in Heiloo, Castricum en Uitgeest). Worst-case scenario Bovenstaand voorstel leidt tot een regionale opstelvoorziening nabij Uitgeest die het minst slechts is voor natuur, landschap en omwonenden en, in het belang van huidige en toekomstige inwoners van de BUCH-gemeenten, alsmede tot een toekomstige lijnvoeringstructuur dat leidt tot verbetering van de bereikbaarheid van Heiloo, Castricum en Uitgeest. Het voorstel voorkomt het mogelijk volgende worst-case scenario: -

-

een veel te grote opstelvoorziening nabij Uitgeest (onnodig en onwenselijk voor landschap, natuur en inwoners); een spits-IC van Alkmaar tot Haarlem (i.p.v. een IC vanaf Hoorn gedurende de hele dag) op de Kennemerlijn die niet in Heiloo, Castricum en Uitgeest halteert (dus geen directe snelle verbinding meer vanuit Hoorn met Haarlem die aansluit op Den Haag); een versnelde IC uit Den Helder richting Amsterdam die niet in Heiloo, Castricum en Uitgeest halteert; 10 treinen per uur per richting, waarvan 4 treinen per uur per richting (IC's) die niet in Heiloo, Castricum en Uitgeest halteren en waarvan BUCH-inwoners niet profiteren; een (relatieve en deels absolute) verslechtering van de bereikbaarheid van de BUCHgemeenten die gevolgen zal hebben voor de huidige en toekomstige inwoners en uiteindelijk ook invloed zal hebben voor de positie en de economie van de BUCH-gemeenten.

Bijlage: motie 'Opstelterrein - Lijnvoering' van PvdA, D66, VVD, CKenG en GL, unaniem aangenomen in de gemeenteraad van Castricum op 4 december 2014

7