OUD ZILVERWERK, DOOR JAN EISENLOEFFEL

OUD ZILVERWERK, DOOR JAN EISENLOEFFEL.

De redactie van dit tijdschrift heeft mij uitgenoodigd iets over oud-zilvervverk te schrijven, naar aanleiding van de tentoonstelling verleden jaar te Middelburg gehouden. I Iet is niet mijn plan een historische studie over dit onderwerp te geven, maar slechts enkele opmerkingen te maken.

kunsten te vergeefs een voorbeeld te zoeken is. Er worden wel pogingen gedaan hierin verbetering te brengen en deze pogingen hebben ook reeds veel goede resultaten gehad, maar zij kunnen alleen van invloed zijn op de vormgeving, niet op datgene, wat het oude werk zoo aantrekkelijk maakt, afgescheiden van schoonheid die het gevolg is van een hoog ontwikkeld stijlgevoel, aestetiKNKN'HH'KN. scheii aanleg en volmaakte techniek van den maker; de wijze waarop het oude werk tot stand kwam en de omstandigheden waaronder het gemaakt werd, geven dat onuitsprekelijke iets er aan wat geen moderne kunstnijvere aan zijn werk geven kan. In de vormen, die de samenleving vóór de onze gehad heeft, de primitieve, de patriarchale, de feudale, leefden de menschen onder andere maatSI.riTGKSr. schappelijke ver-

Rij het bekijken van het te Middelburg uitgestald zilveren vaatwerk, penningen en munten, boerengespen en knooPLAAT I. H< pen, trof mij, zooals steeds bij het beschouwen van werkstukken vervaardigd en gebruikt door vroegere geslachten, het eigenaardig bekoorlijke waardoor dit werk zich geregeld pleegt te kenmerken. In onzen kunstarmen tijd is het zien van zoo'n kleine collectie, zelfs al bestaat zij niet uit louter uitnemende stukken, toch altijd een verkwikking. Wij zijn I'I.AAT II. gewend ons omringd te zien door huisraad dat getuigt van houdingen dan thans. Onder deze maateen smakeloosheid en een slechte technische schappelijke verhoudingen was het mogelijk uitvoering, waarvan in de geschiedenis der dat ttisschen den maker, zijn werk en den 228

besteller een verhouding bestond, waarvan metalen tot het maken van luxe-voorwerpen. het gevolg was dat de werkman een schat Door hun schoonen glans, hun betrekkelijke van liefde, toewijding in zijn werk kon leggen, zeldzaamheid zijn zij dan ook bij voorkeur die maakte dat hij in elk werkstuk, dat daarvoor gebruikt. Van nagenoeg alle volken ontstond door de vaardigheid van zijn handen, waarvan wij de geschiedenis kennen, zijn ons een bewijs van zijn menschzijn, d. i. van voorwerpen van edel metaal bekend en voor denkend, voelend, bezield wezen te zijn, kon het meerendeel vinden wij daaraan toegepast geven. de kostbaarste versicringswijze, émailleeren, Hoe geheel anders is dit in deze samen- vergulden, ciseleeren enz, Goud en zilver leving. De persoonlijke opdrachtgever, met waren door hun waarde bij voorkeur de zijn speciale wenschen en verlangens, die van metalen der rijken. Zij gaven door hun grooten invloed op het werkstuk waren, is ver- grootsche opdrachten de o-oud- en zilverdwenen, voor hem in de plaats is gekomen smeden gelegenheid aan hun werkstukken de onpersoonlijhun beste krachke markt, die ten te geven en niet vraagt naar er die zorg en de eigenaardigtoewijding aan heden van mijnte besteden die heer die of die, zoo volkomen in maar een proharmonie zijn dukt noodig met deze edele heeft, waaruit metalen. alles verdwenen Ter e ere van is wat als 't ware God en de Kerk daaraan een werden in de eigen leven kan Romaansche en geven. *) Bij het Gothische tijdmoderne massa perken gouden produkt kan en zilveren kerkhiervan geen sieraden versprake zijn. Het vaardigd van produkt wordt een techniek zoo voor de massa volmaakt en gebij massa's getuigende van een maakt op de geloof zoo innig goedkoopste en dat deze nooit I'I.AAÏ III. EENVOUDIGE BOËRENOKS1 meest praktiovertroffen zijn. sche manier, en in aestetischen zin kan het Uit dezen tijd is ons een waardevol dokument slechts als drager van een eenvoudigen elemcnovergebleven, de schedula diversarum artium. tairen grondvorm een grooten invloed ten 't Is het werk van den monnik Rogerus, die goede hebben. zich verschuilde onder den naam van TheophiRij het maken van luxe-voorwerpen zijn lus. *) Hij leefde in de tweede helft van de wij in een geheel ander geval, deze geven elfde eeuw in het Benedictijner klooster te door hun aard en bestemming een gelegen- Helmershausen, dat onder de krachtigeleiding heid de mooiste technieken toe te passen en stond van den bisschop Meinwerk van Paderboni. Zijn leven en werken waren aan God edelste materialen te gebruiken. Goud en zilver zijn bij uitstek geschikte gewijd; hij deed dit niet alleen door bidden, *) Zie hierover meer: ,,I)e Nieuwe Tijd"', Studies in socialistische aestetiek dour H. Roland Holst. Jaargang 1906 en 1907.

*) Zie Schedula diversarum artium, theophilus presbyter. Duitsche uitgaaf van Albert lig. Einleitung.

229

maar ook door het maken van de mooiste kerkelijke gebruiksvoorwerpen. *) Kennen wij hem uit zijn geschrift als een vroom, godvreezend monnik, hij was niet minder een bekwaam veelzijdig ontwikkeld handwerksman. 't Is aandoenlijk te lezen in welk een eenvoudige kinderlijke taal hij beschrijft hoe de werkplaatsen moeten worden ingericht, de orgels gebouwd, de vensterruiten gebrand en de metalen gegoten en gesmeed en hoe hij aan 't begin van ieder der drie boeken een lofrede op God houdt. Wij kunnen begrijpen hoe die monnik, rustig in zijne cel, veilig voor het rumoerig krijgsgeweld van die dagen, werkte. Wat hij maakte was voor het meest verhevene wat hij kende, zijn God en zijn Kerk; hij steunde op eeneeuwenoude traditie en een goed geschoold handwerk, en werd veelzijdig beïnvloed door de kennis der reizende monniken.

te maken was. Bij de overvloedige maaltijden was het gewoonte de heele bezitting van goud en zilverwerk op de tressoors, en wanneer deze te klein waren, op daarvoor speciaal gemaakte tafels, ten toon te stellen. Wel een bewijs in welk groot aanzien het zilverwerk stond. Men vond het zelfs van zooveel belang om bij bijzondere gelegenheden, met een >'oo groot mogelijken voorraad zilverwerk voor den dag te komen, dat de magistraat van (ïent, toen die stad in 1508 keizer Maximiliaan een feestmaal aanbood, inderhaast eenige lieden uitzond, die bij de burgers de noodige stukken ter leen moesten vragen. *)

dat tot de beste werken der Romaansche goudsmidskunst

vail Theophilus Zeer Veel Verschillen, tOOlieil

behoort, zie Albert lig. a^ voren. f) Dit is mede een der redenen waarom er van gouden zilverwerk, in vergelijking van kunstwerken in andere materialen, betrekkelijk zoo weinig is overgebleven.

*) Zie Florence Hamlet, De middeleeuwsche maaltijd en keuken, bladz. 27. |) Zie Benvenuto Cellini, verlaald door Goethe.

De bekwame gouden zilversmeden waren aan de Italiaansche en Fransche hoven der i6<^ en 17^ eeuw welkome gasten. De belangwekkende geschiedenis f), die de even geniale als bandelooze Benvenuto Cellini van zichzelf verhaalt, geeft ons een Later, in de 15e en denkbeeld van de 16e eeuw, waren de plaats en de positie vorsten en edelen de welke toenmaals een groote afnemers. In die knap goud- en zilvertijden, toen het belegsmid in de samenleving gen van geld in hypoinnam. Hij vertelt ons theken, staatspapieren welke royale opdrachenz., nog niet mogelijk l ' l . A A T I V . W R C . K M E E S T K R S J A S I K , K I N U E i S l l K K K t ' W . ten Frans I en Julius II was, lieten de bezitters hem gaven en onder van hun geld zilveren goudwerk maken, dat zijn waarde steeds welke dikwijls zeer moeielijke omstandigheden behield en onmiddellijk in klinkende munt deze uitgevoerd moesten worden. om te smelten was. f) Zij ontzagen geen geld Ook Benvenuto Cellini heeft een beschrijen moeite om het kostbaarste te krijgen wat ving nagelaten van de wijze waarop hij werkte en de technieken die hij toepaste. Hoewel de Trattati van Benvenuto en de Schedula *) In den domschat te Paderborn is een altaar van hem

230

zij beiden met welk een kennis van materiaal verzameling zoo aantrekkelijk is. Zij laat ons en techniek in die tijden werd gewerkt. wat zien van de volkskunst. Deze kunst bloeide De waarde van het zilverwerk is steeds in de kleine steden en dorpen ver van de een gevaar geweest voor zijn behoud. Veel centra van beschaving. Evenals nu, zullen werkstukken zijn door overwinnende volken de boer en burgerman ook in vroeger tijden gestolen, vernietigd en gesmolten. Hetgeen hun meubels en huisraad naar het stadsmodel van al de pracht van vroeger is overgebleven, of het model der ,,heeren" gewenscht hebben. wordt bewaard in de musea, de kerkschat- De volkskunst en boerenkunsthadden dan ook kamers en de niet minsteeds tot voorbeeld de der belangrijke groote kunst der heerschers, particuliere collectie's.*) d. z. de kerk en de In deze verzamelingen vorsten. vinden wij de beste reDe volkskunst is steeds presentanten der verminder volmaakt van schillende stijlperioden. techniek en minder zuiUit hun oorspronkelijke ver van stijl, maar heeft omgeving gerukt, geven daarentegen in haar zij ons een oppervlakkig kinderlijk, naïeve vordenkbeeld van hun bemenspraak, en soliede, teekenis in hun tijd, plompe samenstel een toch zijn het voor ons schat van huiselijke inde kunstschatten, waarin timiteit geborgen. het beste wat de tijden In ver afgelegen strete geven hadden is neerken vinden wij nog wel gelegd, waaraan de stijl eens een overblijfsel van het zuiverst te zien en tie vroegere volkskunst. de techniek het meest Zij staat evenwel buiten volmaakt is, die ons het leven der tegenwoorontroeren doen on terug dige bewoners en wacht verlangen naar de tijden slechts op den antiquair die zulk rustig, gaat om te verdwijnen. De werk voortbrachten. Wij machinale productie, vinden er voor het grootwaartegen het handwerk ste deel de beroemde niet concurreeren kan, stukken, de chcfs-dujuoverstroomt het platte vre, de pronkstukken, land met het meest die in de tijden toen smakelooze produkt en zij gebruikt werden, alde bewoners die hierin leen uit de kasten kwahet voorbeeld der steden men bij buitengewone volgen, koopen het. gelegenheden, kerkelijDe tentoonstelling te ke of profane feesten; Middelburg had enkele PLAAT V. HOF.RENIIURl.OGEKAST MEI' KETTING. wij vinden er in veel mooie voorbeelden van geringer hoeveelheid de dingen van het dagelijksch leven van den burgerman en boer. Deze treffen wij nog aan bij oude families waar ze als curiosa bewaard worden; het groote publiek krijgt ze slechts te zien wanneer een tijdelijke lokale expositie ze bij elkaar brengt. 't Is daarom dat zoo'n lokale, tijdelijke

boerenkunst o. a. de bocrenknoopen, afgebeeld op plaat i. Hoe precies deze knoopen ontstaan zijn en gegroeid tot het gave ornament, 't is mij * Op de tentoonstelling in het Petit Palais, gehouden tijdens de internationale tentoonstelling te Parijs in Igoo. was wel het allermooiste bijeengebracht wat op dit gebied te zien was. 2 si

niet mogen elukken het te ontdekken, 't Is van voren is hier een schitterende rij knoopen mogelijk dat zij ontleend zijn aan de versierde gebruikt, zoodat deze noodzakelijkheid tot een spijkerkoppen zooals wij die nog zien aan Ro- ornamentaal onderdeel geworden is. maansche relikwiekisten. 't Is ook mogelijk dat De afbeelding op plaat III geeft een eenzij ingevoerd zijn uit het Oosten. Zij behooren voudige boerengesp te zien. In zijn onbetot de gelukkigste voorbeelden van cirkelvul- holpen stijl en gebrekkige techniek is het ling die ik ken en geven met hun schitterende een typisch voorbeeld van boerenzilversmidsvlakjes en bolletjes even ongezochte als mooie kunst. versierselen voor de kleeEen voorbeeld van rijke ding. De bewerking is een boerenkunst is het hologe zeer oude, de knoopen met ketting waarvan plaat zijn bijna allen gemaakt V een afbeelding geeft. van filigrein d. i. een korZoowel horloge als ketting relige draad, bestaande uit dagteekent van het einde dunne zilverdraden welke der achttiende eeuw. Het stevig om elkaar heen geis Zeeuwsch werk, de draaid zijn, in verschillende Louis XV motieven waren figuren gebogen, in dit daar lang inheemsch. De geval meest cirkels, en groote horlogekast schijnt daarna op het gebogen niet gedreven maar gevlak der knoop of aan stampt geweest te zijn. elkaar gesoldeerd zijn. Met De tentoonstelling liet resultaat brengt steeds een verder een aantal bekers fijne schittering teweeg. zien, niet bijzonder fraai Andere knoopen zijn gevan stijl noch van bewermaakt van vlakke bandjes king. De beste is de en gebogen vlakjes die beker van het St. Jacobsaan geslepen edelgesteengild te 's Maartensdijk, ten denken doen. afgebeeld op plaat VI. Met De beide knoopen op is een beker zooals in die plaat II afgebeeld, geven tijden er zoo velen geduidelijk een en ander maakt werden als gedenkweer. In welken tijd deze stukken van een of ander soort knoopen gemaakt is, gilde. Deze beker is veris moeiclijk te zeggen. Zij vaardigd als herdenking werden jaar in, jaar uit aan den bedevaartgang naar de overgeleverde oude die eenige leden van het modellen vervaardigd. gilde ondernomen hebben. Een mooie toepassing De namen der bedevaartvan deze knoopen vinden gangers zijn op een verPLAAT VI. KEKER VAN HET ST. JACOHSGII.DE wij aan het burgemeestersgulde banderol op het midTE MAARTENSDIJK. jasje van het einde der dengedeelte van de kelkachttiende eeuw, afgebeeld op plaat IV. gegraveerd *). Boven op het deksel stond als Het jasje is gemaakt van gewoon blauw bekroning een beeldje dat een bedevaartganger laken waarop de kleurig geborduurde rand- voorstelde, de gildebroeders noemden het jes en bloemen een vroolijke versiering ,,St. Jacob in pelgrimage." maken. Vooral het eenvoudige randje aan Deze en dergelijke bekers waren meer bede halsopening (wat waarschijnlijk nog wel een witte kraag gehad zal hebben) is een *) Zie oi er de geschiedenis van het St. Jacohsgilde mooie logische afsluiting. Voor de verbinding Xehalennia 1850. 232

doeld als prachtbekers dan wel als drinkbekers. behoorende tot het gebied der beeldende De pronkerige geest en de ontaarding der kunst, bepaald wordt door het contact dat zestiende-eeuwsche Renaissance spreken reeds tusschen de hand van den artist en zijn werk uit dit bekertje. Het overladen voetstuk en bestaat, zoo moeten ook de medaille en de munt de even overladen knoop maken het vast- het onmiddellijk gevolg zijn van het handenhouden onmogelijk. werk van den artist. Een aardig eenvoudig zilveren gebruiksBij de oude munten en penningen is dit voorwerp is nog het suikervaasje afgebeeld het geval, bij de moderne niet. op plaat vil. Het bestaat uit een blauw Wanneer \* ij de hier gereproduceerde oude glazen bakje bemunten en penstemd voor de suiningen vergelijken ker, gevat in een met die gemaakt zilveren monture in deze dagen, valt het reusachtig verdie gelegenheid schil onmiddellijk geeft een zestal in 't oog. Dit vertheelepeltjes op te schil is het gevolg nemen, 't Is evenvan de techniek als het meeste zilen de aestetische verwerk te Middelopvatting. burg geëxposeerd, niet uitmuntend Om duidelijk te door buitengewomaken hoe het nen eigenschappen, verschil, dat het toch is het een gegevolg is der techzellig huiselijk dinnische uitvoering, getje. ontstaat, is het noodig de werkwijze Tot het belangvan vroeger en rijkste wat de tenthans te vergetoonstelling te zien lijken. gaf behoorden de munten en penninAlle hier afgegen, niet omdat beelde stukken zijn er zulke buitengeslagen. Dit gegewoon zeldzame beurt met een exemplaren te zien stempel, en op de waren, maar omwijze waarop deze dat de collectie stempel gemaakt munten en penninwordt, komt het gen bevatte waarin aan. PLAAT VII. ZILVEREN SUIKEKVAASJE. de karakteristieke Bij de oude schoonheid van de medailleerkunst, zooals vori- stempels werd de voorstelling in ijzer gege geslachten die begrepen, duidelijk uitkwam. sneden door een graveur-stempclsnijder. Er Eenige der munten en penningen zijn hier was dus een onmiddellijk verband tusschen afgebeeld, op pi. VIII nos. i—3, en om te doen het harde, weerbarstige metaal en de hand zien hoe deze kunst vroeger anders en beter van den werkman. De voorstelling in den begrepen werd dan thans zijn hier eenige stempel was het directe resultaat van het der beste en algemeen bekende moderne handenwerk van den stempelsnijder. medailles en munten naast de oude afgebeeld Hoe meer artist de stempelsnijder was, hoe (VIII, IA—3A). knapper graveur, hoe meer de stempel, dus Evenals de schoonheid van ieder voorwerp, ook de munt, die er het getrouwe beeld XXXIII. ElsevierV, Xo. 4.

233

van is, een kunstwerk werd. 1 let ijzer was was te leveren; de hoofdzaak, dat waar het zijn materiaal, zooals de verf het materiaal op aankomt, het snijden van den stempel, van den schilder meent hij gerust is, en de klei en te kunnen overlawas dat van den ten aan de machimodelleur. Iedere ne y), en 't is oprake zet was van merkelijk hoe geen directen invloed : dezer heeren merop de munt. In I ken dat die maiedere mooie oude chine, die op zich munt zien wij dan zelf beschouwd een ook de meesterwonder is van conhand van den grastructie en verl i . . VIII N O . I . 111)1,1.ANKSCHK RI.1KSIlAAI.hKK. O N T W O K I ' K N EN nuft, hun werk C E M O D K I . L E E R I ) D O O R I'll-'.K 1'ANHKK. veur. grondig bederft, Wij leven in Voor de beroemdste medailles (Roti, een tijd van specialiseeren, ook in zake „kunst"; was vroeger ontwerper f) Zie hierover .,Alfred Lichtuark, Die en uitvoerder doorgaans een, in Wiedeierwekkung der Medaille". Hij zegt onzen tijd zijn deze gescheiden. woordelijk op bladz. 35: ..Wahrend der Medailleur friiher nach der Tegenwoordig wordt onze munt Vollendung des Modells sich der muhscligeu en penning „ontworpen" dooreen Arbeit des Stempelschneidens zu unterziehen beeldhouwer die er zich alleen halte, nimmt ihm die Machine jetzt dieser toe bepaald een model in klei of b e s c h w e r l i c h e n Teil der Arbeit ab. Chaplain, der das Stempelschneiden noch *) Zie . over (jrieksche muntgraveurs : ^'"'- 2. HOI.I.A> .iCHEr.ULDEN. gelernt, hat es seit lalnen Aufgegeben. Roty schon hatte nicht nuhr nötig, sich Fr. Lenormant Monnaies et medailles, p. 72, over munten en medailles verder in Kugène I'lon, damit zu befassen, und die lüngere (ieneratiën denkt überhaupt nicht mehr daran". Henvenuto Cellini.

PI.. V I I I

NO. ^ .

CKDKNKl'KNNrNi;

CKSI.AflKX

oNTWORI'EN

234

EN

ALS

HKRINNK.RINr,

CK.MODKI.LEERI)

AAN

IX HIK

1>EN

KOTV.

Hooi)

VAN

SAHI CAKN'o'1'.

Chaplain) *) worden de stempels, in 't kort rekening gehouden; deze eigenschap die verteld, op de volgende wijze gemaakt, f) bij het graveeren van ijzer zekere eischen De voorstelling stelt, die juist de wordt door een gevoelige hand van beeldhouwer tien den artist-stempelof twintig maal snijder zal eerbiezoo groot, als digen, acht en kent de oorspronkelijke de machine niet, munt worden moet, hij graaft zooals gemodelleerd. Dit het model, in de model wordt in weeke klei of was metaal gegoten. gemaakt, het aanI.. VIII N O . I A . G E D E N K I ' K N N I N C . GESI.AGKN O l ' KAKF.I. Deze metalen schijf geeft. De innige wordt op een masamenhang van chine gezet die zoo is geconstrueerd, dat zij materiaal en bewerking daarvan, dit groote de voorstelling tien of twintigmaal kleiner geheim wat de ouden zoo kenden, gaat hier (dus op de eigenlijke medailledus geheel verloren. grootte) in een stalen plaatje Het juist begrepen verband groeft. De/.e voorstelling tusschen het moeielijk te bewordt geslagen in een stalen werken metaal en de vlakke stempel, die dus het nebehandeling daarvan is een gatief vormt, en die dan, der karakteristieke schoonna gehard te zijn, geschikt heden der oude munten en is tot het slaan van mepenningen. dailles. Een vergelijking tusschen De moderne medailleur bijv. een Hollandsche gulden concipieert en boetseert zijn of rijksdaalder en een penmunt of medaille in de weeke ,,, ,.,,, ..„ 15 30 (zie plaat vin liENKl'ENNINGGESLAGEN " ' " § • 110. 1 en 2 en 2A) toont het klei of was, zijn voorgangers 01' JOHAN VAN SAKSEN. verschil duidelijk. die nog niet genoten hadden Op alle drie is een kop afgebeeld, maar welk van onze volmaakte techniek, concipieerde een verschil in de uitvoering, hoe vlot en krachtig en sneed hem direct in ijzer. De moderne stempel wordt niet door de is de kop op de oude munt gesneden, hoe. hand maar door raak de mond de machine in en neus getrokstaal gebracht. ken ; zie daarDe hardheid van tegenover de het metaal; wat slap en zoet hebben de ougedane koppen den daarmede op onze munten, zoo heelemaal '•' Zie Dompierre geen metaal; de Chaufepié. Les maar wat heeft medaille-; rt plaques morlerms: en R. zoo'n moderne Marx. Les medailmunten-maker leurs modems. I'L. VIII NO. 3 A. GEDENKPENNING GESLAGEN AI.S HERINNERING Dl' DE ook met grat Zie voor uitSl'AANSCHE ONOVERWINNEI.IIKK VLOOT. voeri^er, hoewel niet veeren te doen; volledige beschrijwel ja, 't is veel ving der techniek A. Lichtwark, als boven. R. Hosselt, gemakkelijker een groote kop in was of klei Ueber die Kunst der Medaille, nnd Prof. Dr. M. Kirmis boetseeren, dan zoo'n kleine in ijzer te snijden. iiber Münzen und Medailles. 235

Vergelijk ook de banden en de letters om no. i en IA en 2A; en de parelranden, hoe onmenschelijk precies zijn zij op rijksdaalders en guldens, en hoe levendig op no. 3A bijv. Een natuurlijk mensch, die nog niet afgestompt is door machinewerk, kan onmogelijk duizend kleine bolletjes precies rond naast elkaar zetten. Zie ook de penning, geslagen als herdenking aan de overwinning der Hollandschc en Kngelsche vloten op de Spaansche Armada, hoe innig knus, hoe onuitsprekelijk H.OR.ENTIJNSCHE goed zijn die scheepjes in die zee gedaan, hoe eenvoudig en sober die vergadering aan de andere zijde (zie no. 3A). Jawel, zoo'n beentje is misschien wel wat te dik en de steker is misschien wel eens wat te diep gegaan — ik geef de beste collectie moderne medailles voor dit eene menschelijk stuk werk cadeau. Hoe duidelijk

Reiden dus herinneringsmedailles op nationale gebeurtenissen. Van beiden was de opgaaf dezelfde, nl. een medaille vlak te vullen met een voorstelling welke de gebeurtenis symboliseert en eenige letters. Hoe ornamentaal is dit opgelost in no. 3A de voorstelling die het gehcele middenveld vult en daaromheen de letters die een afsluitrand vormen. Het is e e n geheel geworden, een op zich zelf staand ding, waar GOUDGULDEN niets meer bij kan en ook niets afgenomen worden kan, zonder het te bederven. Geheel verschillend daarvan is de oplossing in 3. Hier niets van ecnig ornamentaal begrip. Een rechthoekig vlak met een geboetseerd schilderijtje er op, en in den hoek of er onder eenige letters die met de voorstelling geen verband

PLAAT VIII.

NO. 4.

FRAXSCIIK MKDAII.I-KS.

draagt het zijn karakter als graveerwerk, die voorstelling kan niet geboetseerd zijn in was en daarna verkleind overgebracht in het metaal. * Letten wij nu op de ornamentale opvatting naar welke de oude meesters werkten en die waarnaar onze medailleurs werken. De penning vin, 3 is geslagen als herinnering aan den dood van den president der Fransche republiek. De penning VIII, 3A op de overwinning der Spaansche „onoverwinnelijke" vloot. 236

NO. 5.

hebben. Het vlak is niet gevuld, en niet afgesloten door rand of band. De ronde vorm is wel de meest aangewezen voor munten en penningen, maar zelfs wanneer een moderne dezen vorm gekozen heeft, overtreft de oude munt of penning hem. Zie bijv. no. 2A, hoe juist begrepen den kop van Johan van Saksen rust op den rand van letters en daarmede harmonisch verbonden is. Vergelijk daarmede onzen gulden en rijksdaalder waar de geguillotineerde kop zonder eenigen samenhang, als 't ware lukraak tusschen de letters

geschoven is, of de afgezaagde kop op no. 5 waaronder wat bladeren en verdere rommel geborgen is. Ook de symboliek der ouden is wel wat levendiger dan de onze! Op no. 3 is het „de vrouw" die de Natie voorstelt, treurende bij een baar, op no. 4, ,,de vrouw" die de muze of de natie voorstelt en die den kunstenaar bekroont. *) Zie daarentegen de voorstelling op no. IA. Karel V in het scheepje zijner hoop op de onstuimige golven destijds,f) of no. 3 .\ Philips II en de Spaansche edelen zittende op een geëgden vloer, als aanduiding in welk een moeielijke positie die hecren waren na het verlies van hun vloot, ü) De machinale productie is het die in de

eerste plaats de munt- en penningkunst bedorven heeft. Evenzoo bederft de machine al het werk dat met ,,kunst" iets te maken heeft. En toch helpt die zelfde productiewijze ons weer bij het s l a a n der munten. De machine welke de munt slaat, is tot volmaaktheid gebracht. Bederft dus de machine bij de eene bewerking het werkstuk, bij de andere is zij ons weer van het grootste nut, en zoo kan bij een doelmatige toepassing en in zekere gevallen, de machinale produktiewijze de cenig mogelijke zijn, nl. daar waar het geldt het maken van huishoudelijke gebruiksvoorwerpen die door hun aard en bestemming dagelijks gebruikt worden en zoo goedkoop gefabriceerd moeten worden dat zij kunnen komen in het bezit van een zoo groot mogelijk aantal menschen.

*) Zie hierover in het omvangrijk werk van Dompierre de Chaufepié, waar het steeds ..de vrouw" is die de electriciteif, de Fransdie republiek, de kunst, enz. voorstelt. f) Zie Van Loon. §) Zie Van Mieris 2.

Bij het verwerken van zilver moet de machine zoo weinig mogelijk gebruikt worden en vooral niet daar waar versieringen aangebracht moeten worden.

MESJE EN VORK MET ZILVER INLEGWERK

237