Oud en Out? Toch niet! Over leren, leeftijd en duurzame inzetbaarheid
"Een gesprek met een wijs persoon, is beter dan een studie van 10 jaar." Henry W. Longfellow
"Een ‘leven lang leren’ is een nog tamelijk onontgonnen gebied. Zeker in de techniek. Het ontsluiten van kennis uit het technisch beroepsonderwijs voor formeel leren én het ontwikkelen van échte lerende organisaties door informeel leren te stimuleren biedt heel veel kansen.”
1
Jos van Erp Topsector High Tech Systemen en Materialen
Simon Beausaert Katalien Bollen Jos van Erp Domink Froehlich Maike Gerken Nané Kochoian Isabel Raemdonck Mien Segers
2
"Wij ontwikkelen en produceren voor een wereldmarkt. Dit vraagt om continu verbeteren en innoveren. Voor medewerkers betekent dit ook dat zij zich voortdurend moeten kunnen aanpassen. Dit moet niet worden gezien als een eenmalige activiteit, maar als een substantieel deel van het werken in een high tech bedrijf. Leren en jezelf ontwikkelen is een onderdeel van gezond oud worden." Rob Karsmakers Philips
3
Inhoud Welkom ..........................................................................5 Het onderzoek ............................................................7 De app.............................................................................13 Best practices .............................................................16 Een uitstapje naar de ambulancezorg ...........21 Meer lezen? ..................................................................23 Meer weten? ................................................................24 “De technologische industrie in Noordwest Europa kan op wereldschaal alleen voorop blijven lopen als versnelling van innovatie direct wordt gekoppeld aan het ontwikkelen van kennis en vaardigheden van de mensen die dat moeten vormgeven. Daar is nog veel ruimte voor, zowel via formele als informele leerinterventies.” Jos van Erp Topsector High Tech Systemen en Materialen
"Leren zit in het DNA van ons bedrijf. Het heeft ervoor gezorgd dat we wereldwijd meespelen! We blijven onze werknemers dan ook stimuleren om hun kennis en vaardigheden te ontwikkelen.” Anton Schaaf Océ Technologies
4
Welkom! Deze brochure informeert u over de resultaten van ons project over leren en (persoonlijke) ontwikkeling in de technieksector. Het project heeft de aanname ‘Oud en Out’ ter discussie gesteld. Met oudere ervaren werknemers heb je heel wat kennis en ervaring in huis. Hoe kun je hier als organisatie maximaal gebruik van maken? Hoe kunnen we de verdere uitbouw van deze kennis en ervaring blijven prikkelen? Hoe kunnen we duurzame ontwikkeling van ervaren werknemers stimuleren? Naast formele trainingsprogramma’s, biedt de werkplek een waaier aan leermogelijkheden. Verschillende bedrijven hebben ervaring met het faciliteren van leren op de werkplek. Ook vanuit wetenschappelijk onderzoek wordt er ruim aandacht besteed aan dit onderwerp. In deze brochure doen we verslag van het project ‘Oud en Out’. Je vindt er de onderzoeksresultaten, getuigenissen en voorbeelden uit de praktijk. We wensen je veel lees- en leerplezier!
“Organisaties die formeel en informeel leren op een goede manier weten te combineren, zijn écht lerende organisaties." Simon Beausaert UCL
"Leren betekent ook fouten maken, prutsen, experimenteren, dat dingen nooit af zijn. En dat is óók goed.”
5
Saskia Görtz A+O Metalektro
De hoge gemiddelde leeftijd van werknemers is een erg actueel onderwerp. Dat geldt ook voor de onomkeerbare noodzaak tot het verhogen van de inzetbaarheid van werknemers en kennisoverdracht naar jongeren. Daar sluiten zowel de visie en missie van A+O Metalektro als dit onderzoeksproject nauw bij aan. Ten eerste is het doel van het project te onderzoeken en te informeren hoe werknemers, ongeacht welke leeftijd, leren. Op basis van de uitkomsten wordt aangegeven welke leer- en ontwikkelmethoden het meest geschikt zijn voor deze doelgroep. Ten tweede reikt dit project best practices aan die aangeven hoe leeractiviteiten voor werknemers het best opgezet kunnen worden. Kennisdeling en -overdracht kunnen op deze manier optimaal plaatsvinden. Het project levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de verdere versterking van de metalektrosector. - Martijn Oechies, A+O Metalelektro
"Vergrijzing is niet het probleem. Hoe leer je het meest effectief op elk willekeurig moment in je loopbaan; dat is de echte vraag!” Martijn Oechies A+O Metalektro
"Continu leren en ontwikkelen is een noodzaak, op elk niveau, los van de leeftijd.” Rob Karsmakers Philips
6
Onderzoeksopzet Het onderzoek bestaat uit drie fasen. In de eerste fase worden verschillende pilotstudies opgezet. Iedere pilotstudie bestaat uit een workshop die gericht is op het ‘ontvriezen’ van bestaande denkbeelden en stereotypen over oudere werknemers en leren. Daarnaast wil de workshop bewustwording creëren over de complexiteit van leren. Zo worden verschillende vormen van formeel en informeel leren besproken, waarbij de laatste vorm vaak plaatsvindt in een sociale context, met collega’s. De workshop heeft ook tot doel om werknemers de eigen verantwoordelijkheid voor inzetbaarheid te laten inzien en wordt er dieper ingegaan op welke werkomgeving er nodig is om leren optimaal te ondersteunen.
7
In de tweede fase wordt op grotere schaal aan de hand van vragenlijsten het onderzoeksmodel, ook wel het 3A-model genaamd, gevalideerd.
Tot slot worden op basis van de resultaten van het Vragenlijstonderzoek en in samenspraak met de HR-afdelingen, interventies opgezet om de inzetbaarheid van werknemers te vergroten. Veelal zijn deze interventies gebaseerd op het ondersteunen van informeel leren.
"Technologische ontwikkelingen volgen elkaar zo snel op dat het beschikken over de juiste kennis op enig moment niet meer het belangrijkste is. De wijze waarop je leert omgaan met het verwerven en inbedden van nieuwe kennis en de mogelijkheid om jezelf of je organisatie daaraan aan te passen daarentegen wel.” Martijn Oechies A+O Metalektro
8
Onderzoeksresultaten Of oudere werknemers anders leren en minder inzetbaar zijn? Het zit hem niet in de leeftijd, wel in de motivatie en het toekomstbeeld van de werknemer. Weten dat iedereen kan leren onafhankelijk van leeftijd en het zien van toekomstperspectief zijn belangrijke hefbomen om duurzaam inzetbaar te blijven. Stop nooit met leren. Leren heeft verschillende gezichten en verscheidene vormen: reflecteren over het werk, het bijwonen van workshops of lessen, van gedachten wisselen met collega’s. Resultaten tonen aan dat vooral deze laatste een belangrijke bron is van leren over huidige veranderingen en trends. "Informeel leren bepaalt in grote mate of mensen duurzaam inzetbaarheid (zullen) zijn, ongeacht de leeftijd. Het goede hieraan is dat informeel leren elke dag plaatsvindt ook tijdens activiteiten waarbij leren niet centraal staat: aan de koffiemachine, wanneer je beroep doet op de hulp van een ervaren collega, door vallen en opstaan… " Maike Gerken Universiteit Maastricht
9
“De innovatie van onze bedrijven versnelt ieder jaar, evenals onze mensen. Dat is zoals het zijn moet!” André Boer Krohne Altometer
10
“Organisaties moeten geen leeftijdsbewust loopbaanbeleid willen opzetten. Ze bevestigen daarmee juist het foutieve, stereotype beeld dat oudere werknemers anders leren dan jongere werknemers.” Simon Beausaert UCL
Implicaties van het ‘Oud en Out’-onderzoek Het ‘Oud en Out’ project toont aan dat stereotyperingen over oudere werknemers zoals ‘’Oud en dus Out’’ onterecht zijn. Een 60-jarige leert niet minder en is niet minder inzetbaar dan een 30-jarige collega. Verschillen tussen werknemers in leren en inzetbaarheid worden vooral bepaald door verschil in motivatie en de manier waarop men naar de toekomst kijkt. Daarom is het belangrijk dat organisaties de motivatie om te leren en het toekomstperspectief van werknemers in het algemeen maar zeker ook meer ervaren werknemers weten te prikkelen.
11
Dit kan door in functioneringsgesprekken openlijk te bespreken wat men op langere termijn (bijvoorbeeld de komende vijf jaar) voor de organisatie wil betekenen, in plaats van slechts een jaar vooruit te blikken. Daarnaast is het belangrijk om als bedrijf in te zetten op zowel formeel als informeel leren. Daarmee wordt bereikt dat werknemers hun kennis up-to-
"We hebben het vaak over het opleiden of ontwikkelen van onze medewerkers naar een vooraf bepaald niveau. Maar waar het eigenlijk om draait is dat we leren ons altijd te ontwikkelen en dat ongeacht onze leeftijd!" Martijn Oechies, A+O Metalektro
date houden en dat ze voorbereid zijn op innovaties, reorganisaties en nieuwe takenpakketten. Informeel leren impliceert het uitwisselen van kennis met collega’s en wordt vergemakkelijkt als werknemers van elkaar weten wie welke kennis heeft. Wat hierbij kan helpen is het tekenen van een kenniskaart die het netwerk van collega’s en hun expertises weergeeft. Voor de e-liefhebbers kan een online leersysteem worden opgezet waarbij expertises van collega’s inzichtelijk worden gemaakt. Dit maakt het gemakkelijk om de juiste collega’s te benaderen. Onze resultaten tonen vooral het belang van informeel leren aan: het effect van informeel leren op de prestatie van de werknemer is gemiddeld genomen drie keer groter dan het effect van formeel leren.
12
Werkt Link --> u aan uw inzetbaarheid? Test uzelf!
13
De app: Wat is het? Op basis van de resultaten van het ‘Oud en Out’ project werd een app ontwikkeld die de mate van kennisdeling op de werkvloer meet. De app biedt feedback en handvatten voor het optimaliseren van het (informeel) dagelijks leren op de werkplek. Door het gebruik van de app kun je in één oogopslag nagaan in welke mate er kennis gedeeld wordt en in welke mate je inzetbaar bent in de organisatie.
Start -->
Resultaat
14
"Het zijn de kleine, onopgemerkte veranderingen die de grootste veranderingen teweeg brengen in ons leven." Ian Roffe
"Het draait niet om leeftijd, maar om hoeverre we open staan voor nieuwe kennis en inzichten, het investeren in onszelf en/of op zoek gaan naar leer en ontwikkelmogelijkheden. Beleidsmatig is het belangrijk om leren te verankeren in de bedrijfscultuur, maar ook om mensen de gelegenheid te bieden om met elkaar in contact te komen. Voor werknemers is het essentieel om een lerende houding aan te nemen en op zoek te gaan naar elkaar!" Saskia Görtz A+O Metalektro
15
Best practice: ‘Ontvriezing’ workshop Een eerste stap in het maximaliseren van leren op de werkplek is het zich bewust zijn van hoe dagelijks op de werkplek geleerd KAN worden. Als men zich bewust is van belangrijke leerkansen, kan men ze ook beter benutten. Om die reden werden workshops georganiseerd met 10 à 15 werknemers van verschillende functie- en leeftijdsgroepen die met elkaar in dialoog traden. Het doel van deze workshops was om werknemers bewust te maken van verschillende vormen van leren en het traditionele beeld van leren (namelijk deelnemen aan training) te ‘ontvriezen’. Formeel wordt er geleerd omdat er een cursus wordt georganiseerd door de werkgever. Maar leren vindt elke dag plaats wanneer de handen uit de mouwen worden gestoken: met collega’s aan de koffiemachine, wanneer een collega je te hulp schiet als je vast loopt, door de hulp van een ervaren collega die als coach fungeert, door vallen en opstaan, ... En zo blijkt dat er informeel voortdurend wordt geleerd omdat een werknemer nieuwsgierig is, zijn werk beter en efficiënter wil doen of er meer plezier aan wil beleven. Informeel leren is een integraal onderdeel van het dagelijkse werken en niet begrensd door leeftijd! De workshop sluit af met voorbeelden voor best practices die op onderzoek gebaseerd zijn: bijvoorbeeld coachingstrajecten waarbij een oudere werknemer een jongere werknemer coacht, maar ook de oudere coach kan leren van de up-to-date kennis van zijn jongere collega.
16
“Mensen die nooit stoppen met leren, houden onze business sterk.” Ineke Dezentjé Hamming FME
“Ervaren medewerkers kunnen in een meestergezel werksituatie een grote bijdrage leveren!” Rob Karsmakers Philips
17
Getuigenis – Ik ben lasser, maar ook coach! Vorig jaar nam ik deel aan een ontvriezingsworkshop binnen het ‘Oud en Out’ project. Aanvankelijk stond ik sceptisch tegenover het verhaal van de onderzoekers van de Universiteit van Maastricht. Ik was ervan overtuigd dat er weinig plaats is voor leren binnen mijn baan, aangezien ik al vele jaren dezelfde baan met hetzelfde takenpakket uitoefen. Maar door de workshop begon ik in te zien dat ik iedere dag leer: zo zijn de laatste jaren de lastechnieken erg veranderd, en ook als coach leer ik veel nieuwe dingen! Tijdens de workshop vertelde mijn leidinggevende me dat ik een goede coach ben en dat het bedrijf daar de vruchten van plukt. Dat is fijn om te horen. Misschien heeft het wel te maken met het feit dat ik al jaren coach ben van een voetbalteam. De competenties die ik daar ontwikkel kan ik ook optimaal inzetten in ons bedrijf. Leren op de werkplek: ik doe het iedere dag, maar ik was me er niet van bewust! “Je bent nooit te oud om te leren!” Petra Hauer CMS
18
Meet, Share, Create "Develop once, deploy anywhere” Flexibilisering van de arbeidsmarkt heeft ervoor gezorgd dat professionals leren in hun eigen tijd, volgens hun eigen ritme en op eigen wijze. Mede daardoor wordt de ontwikkeling van professionals vooral gevoed door informeel leren als integraal aspect van het dagelijks werk. In lijn met die gedachte, werd aan de Universiteit Maastricht het leer-ecosysteem “Meet-Share-Create” ontwikkeld en geïmplementeerd, een project gefinancierd door Sofokles – Sociaal Fonds voor de Kennissector-. Dit online leer-ecosysteem biedt een werk- en leeromgeving, waarbinnen managers en medewerkers vanuit hun eigen behoeftes en interesses hun competenties kunnen ontwikkelen: bijvoorbeeld door het volgen van online workshops, door het delen van best practices etc. Idealiter verhoogt dit hun loopbaankansen en mobiliteit binnen en buiten de organisatie. “De dynamiek in de maatschappij leidt ertoe dat het onderscheid tussen werken en leren vervaagt.” Mien Segers Unversiteit Maastricht
19
Ask your colleague De functie “Ask your colleague” is een onderdeel van het MeetShare-Create platform dat ontworpen werd voor de Universiteit Maastricht. Deze zoekfunctie biedt aan werknemers de mogelijkheid om collega-experts binnen de eigen organisatie te vinden. Wanneer je bijvoorbeeld een expert op het gebied van project management zoekt, kun je deze binnen Europese projecten in verschillende faculteiten vinden en naderen. Zo kan men bijvoorbeeld experts op gebied van project management binnen Europese projecten in verschillende faculteiten vinden en benaderen. “Het enig duurzaam competitief voordeel van een organisatie, is de mogelijkheid om sneller te leren dan de competitie.” Peter M. Senge
20
Een uitstapje naar de ambulancezorg Limburg Noord Medewerkers in de ambulancezorg komen dagelijks terecht in de meest uiteenlopende (nood)situaties en omstandigheden waardoor ze iedere keer weer met andere uitdagingen worden geconfronteerd. In al deze situaties moeten de ambulanceprofessionals vakbekwaam en snel kunnen handelen om de kwaliteit van de zorg te waarborgen en verbeteren. Bijgevolg zijn leren, ontwikkelen en innoveren belangrijke thema’s binnen de organisatie. Formele scholing voorziet in de basisvaardigheden, maar kan niet voorkomen dat de professional tegen kleine en grote problemen aanloopt tijdens het werk. Hoe kun je dan de kwaliteit van het werk waarborgen en fouten voorkomen onder hoge tijds- en werkdruk? Uitwisseling van kennis, inzichten, en ervaringen in de dagelijkse communicatie (informeel leren) is hier een krachtig antwoord.
21
Het doel van dit project binnen de ambulancezorg -gefinancierd door NSvP (Nederlandse Stichting voor Psychotechniek)-, is het verbinden van formeel en informeel leren op de
"Het is belangrijk om leertrajecten op individueel niveau mogelijk te maken waarbij de eigen verantwoordelijkheid van de medewerker centraal staat als het gaat om duurzame inzetbaarheid, zijn leerproces en zijn bekwaamheid. In de dialoog tussen leidinggevende en werknemer wordt een groot appèl gedaan op de eigen inbreng en zelfsturing van de leer en ontwikkelprocessen, waarbij het belangrijk is dat men invulling geeft aan informeel leren." "De resultaten van leeractiviteiten bij medewerkers zijn een graadmeter voor kwaliteit van de vakbekwaamheid en duurzaam inzetbaar blijven." Riky Wilbers Ambulancezorg Limburg Noord
werkplek. Formeel leren door training en opleiding: bijvoorbeeld door middel van simulatie skills in een lab, video-opnames van training en reflectiegesprekken met de deelnemers. Informeel leren door het uitwisselen van informatie, hulp en feedback. Als tool om deze verbinding structureel te realiseren, wordt het Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP) ingezet. In dit plan worden leer- en prestatiedoelen op korte termijn geformuleerd in relatie tot langere termijn doelen om zo duurzame inzetbaarheid te stimuleren. Dit sluit aan bij de resultaten van het ‘Oud en Out’ project: het verruimen van het toekomstperspectief motiveert om te investeren in leeractiviteiten en draagt bij tot blijvende inzetbaarheid. Belangrijk is dat medewerkers zichzelf (beter) leren kennen, maar ook meer werk maken van hun eigen loopbaan en zelf meer gaan sturen op hun toekomst en hun eigen leerprocessen.
22
Meer lezen? Beausaert, S. A. J., Van Erp, J., Froehlich, D. E., Segers, M. S. R., & Gerken, M. (2014). De invloed van leeftijd en attitudes op leren en inzetbaarheid: Een kunstenaar gaat nooit met pensioen. Opleiding & Ontwikkeling, (2), 23–26. Froehlich, D. E., Beausaert, S. A. J., & Segers, M. S. R. (2014). Age, employability and the role of learning activities and their motivational antecedents: a conceptual model. The International Journal of Human Resource Management, 1–15. Froehlich, D. E., Beausaert, S. A. J., Segers, M. S. R., & Gerken, M. (2014). Learning to Stay Employable. Career Development International, 19(5), 508–525. Raemdonck, I., Froehlich, D. E., Beausaert, S. A. J., & Meurant, C. (2015). Age related changes in learning and employability. In D. Rosseau, D. T. A. M. Kooij, & P. M. Bal (Eds.), Aging Workers and the Employee-Employer Relationship (pp. 163–184).
"Wees waakzaam voor negatieve stereotypering ten aanzien van oudere werknemers. Erken en waardeer de ervaring waarover oudere werknemers beschikken, en benadruk dat iedereen bekwaam en bereid kan zijn om te leren" Isabel Raemdonck UCL
23
Meer weten? Neem contact op Dr. Katalien Bollen Educational Research and Development (ERD) Maastricht University Tongersestraat 53, 6211 LM Maastricht TEL: +31 43 38 83001| Room B3.23
[email protected] Martijn Oechies Stichting A+O Metalektro Frankrijklaan 10A / 2391 PX Hazerswoude-Dorp Postbus 77 / 2390 AB Hazerswoude-Dorp TEL: +31 6 33 92 38 71
[email protected] "Human mining wordt de asset van de toekomst. Lang leve een leven lang leren!" Jos van Erp Topsector High Tech Systemen en Materialen
24
Wordt vervolgd...
