OSTEOPOROSE Dr. Christiane Pouliart
OSTEOPOROSE......................................................................................................................................... 1 VOORWOORD .......................................................................................................................................... 3 OSTEOPOROSE..................................................................................................................................... 3 OSTEOPOROSE ,EEN CHRONISCHE ZIEKTE .......................................................................................... 4 EEN GREEPJE GESCHIEDENIS ............................................................................................................... 5 HOE BOT OPBOUWEN? ....................................................................................................................... 7 HOE HET BOTKAPITAAL IN STAND TE HOUDEN? ................................................................................ 7 WAT IS OSTEOPOROSE? ...................................................................................................................... 8 VITAMINE D ......................................................................................................................................... 9 EN HET ZONLICHT? .............................................................................................................................. 9 KALK OF CALCIUM ............................................................................................................................. 10 OSTEOPOROSE IS EEN ERFELIJKE KWAAL .......................................................................................... 11 EN NOG VITAMINE D ......................................................................................................................... 11 OSTEOPOROSE EN KANKER ............................................................................................................... 11 KANKER EEN CHRONISCHE ZIEKTE. ................................................................................................... 12 MENOPAUZE...................................................................................................................................... 13 OESTROGENEN STOPPEN, KALKOPNAME STOPT .............................................................................. 13 HORMONEN NEMEN? ....................................................................................................................... 13 EN BORSTKANKER DAN ?................................................................................................................... 13 MENOPAUZE...................................................................................................................................... 15 ANDROPAUZE .................................................................................................................................... 16 DE EIGEN VROUWELIJKE HORMONEN ............................................................................................. 16 EIGEN MANNELIJKE HORMONEN ...................................................................................................... 17 PROSTAATKANKERS ........................................................................................................................... 17 PSA - BLOED-PARAMETER ................................................................................................................ 18 BORSTKANKER BIJ DE VROUW .......................................................................................................... 18 HET SEKSLEVEN VAN DE MAN EN HET BLAUWE PILLETJE ................................................................. 19 HET SEKSUELE LEVEN VAN DE VROUW ............................................................................................. 19 OSTEOPOROSE BIJ DE MAN ............................................................................................................... 20 ANDROPAUZE .................................................................................................................................... 20 PREVENTIE ......................................................................................................................................... 21 TOEVALLIGE MERKWAARIGHEDEN OF MERKWAARDIGE TOEVALLEN / CASUALITEIT ..................... 24 BELGISCHE VERENIGING VOOR OSTEOPOROSE, B.V.O .................................................................... 26 TOT SLOT ........................................................................................................................................... 28
2
VOORWOORD
Vele vrouwen beginnen pas echt te leven rond hun veertigste levensjaar. Behalve filmsterren, mannequins en fotomodellen, zangers en dansers, topatleten en andere media-professionals, zijn de meeste vrouwen echte laatbloeiers. Het is vaak voor velen ook het tijdstip om dan pas echt te gaan klimmen in hun carrière, raken stilaan bevrijd van de beklemmende huishoudelijke beslommeringen, en eindelijk hebben ze wat meer geld en tijd voor zichzelf over. De kinderlast, als die er al was – de kleine kinderlast wel te verstaan - is ook stilaan opgehouden. Of ze hebben hun leven herschikt met een andere partner, of gewoonweg denken ze een beetje meer aan zichzelf. Beter dan ooit weten ze wat ze willen. Ze kunnen nog alles aan en geven vaak blijk van heel wat creativiteit. Ze kunnen carrière maken. Ze kunnen een zaak opstarten. Ze kunnen aan het schrijven gaan, kunnen zelfs nog kinderen krijgen. Ze kunnen liefhebben. Het gaat beter dan ooit met hen. Ze staan open en rijp in het leven. Ze houden zich zoals altijd al bezig met de gezondheid van anderen, maar krijgen nu meer gelegenheid om met die van henzelf bezig te zijn. OSTEOPOROSE
Ze moeten weten en beseffen dat één op drie van hen osteoporose kan krijgen. Ze moeten weten dat één op elf van hen borstkanker kan krijgen. Dit laatste is een ware nachtmerrie. Maar het risico op osteoporose is véél groter dan op borstkanker. Al die florissante vrouwen moeten weten dat ze tenminste één uur per week aan een of andere lichaamsoefening moeten doen. Oefeningen zoals aerobic, step, yoga, tai chi, tennis, squash, golf of drie maal in de week twintig minuten flink stappen of joggen of zwemmen of fietsen. Dat zal ervoor zorgen dat deze vrouwen, in een minder florissant stadium van hun leven, hun evenwicht beter onder controle houden en minder gevaar lopen om te vallen. Wie niet valt, breekt geen botten. Wie aan sport doet beschermt zijn lichaam, zelfs op lange termijn. Wie niet aan sport doet, verwaarloost zijn lichaam, eveneens op lange termijn. De overheid heeft in verband met preventie en voorlichting geen lange termijnvisie tot ontwikkeling gebracht, omdat ze zelfs op korte termijn al moeilijkheden heeft om met het budget voor de gezondheidszorg rond te komen. De overheid kan slechts financieren wie zorgen 3
nodig heeft. En dat zijn diegenen die nu ziek zijn, die geld en tijd hebben om een arts te raadplegen en een therapie aan te gaan. Voorkomen dat er nog meer mensen ziek worden, daar heeft de overheid geen geld voor en heeft er ook geen oren naar.
OSTEOPOROSE ,EEN CHRONISCHE ZIEKTE
De overheid zou osteoporose moeten erkennen als een chronische ziekte zoals diabetes, kanker, aids en astma of, dit wil zeggen COPD Chronic Obstructive Pulmonairy Disease. Kansarmen vallen uit de boot en kunnen zich niet laten verzorgen. Terwijl men intussen toch al goed moet weten dat osteoporose voornamelijk erfelijk wordt doorgegeven. Zoals onze samenleving er nu uit ziet, zullen kinderen van kansarme osteoporose-patiënten deze ziekte aan hun kinderen overdragen. Die zere kies moet eerst worden uitgetrokken! Daarom gaat dit boekje over preventie van een chronische fractuurziekte, genaamd osteoporose. Voorlichting en aanbevelingen om osteoporose terug te dringen vind je in dit boekje, een hulpmiddel over calciumrijke, gezonde voeding, vitamine D en toegevoegde kalk. Een praktisch receptenboek voor iedereen die is begaan met gezondheid, werd door diëtiste Chris Kerfs zo samengesteld dat er 4
van overgewicht geen sprake kan zijn, evenmin van darmstoornissen of maagzweren. Als je jong bent en je wil wat aan je lichaam doen, mag je deze raadgevingen niet in de wind slaan. Daarbovenop vind je hier de even belangrijke aanbeveling: beweeg of sport, of doe geregeld een of andere lichamelijke oefening of wat voor fysieke inspanning ook. Maar doe wat! Indien de overheid tot inzicht komt en bereid is dit inzicht te vertalen in financiering, zullen we niet langer meer mogen beweren dat ze achterop hinkt in de gezondheidszorg van de kansarme medemens.
EEN GREEPJE GESCHIEDENIS
In de loop van zijn biologische evolutie heeft de mens de kracht verworven om zijn leven langer te rekken dan zijn voortplantingsvermogen nodig acht. De levensverwachting neemt langzaam toe. Toen de mens nog een zwervend bestaan leidde kon hij tot de leeftijd van 30 à 35 jaar in leven blijven.
5
Naarmate de mens in staat bleek om langduriger op eenzelfde plaats te verblijven, moest worden vastgesteld dat de mens ook langer in leven bleef. In 1930 was de gemiddelde levensverwachting ongeveer 56 jaar. De huidige levensverwachting voor een man is nu 76 jaar en voor de vrouw ligt dat rond de 80 jaar. De mens werd niet alleen ouder maar ook groter. Dit is een duidelijk signaal dat zijn levenswijze een onmiddellijke invloed heeft op het menselijk skelet, op benen en botten. Ons lichaam bestaat ondermeer uit een totaal van 206 BOTTEN Al die botjes bestaan uit negentig procent bindweefsel, ook collageen genoemd, de andere tien procent bestaan uit botcellen vol met calciumfosfaat en calciumcarbonaat. Rond 1885 werd het begrip osteoporose beschreven en zodanig ook ingevoerd. Volgens deze beschrijving was osteoporose het proces van ontkalking van het skelet, dit ten gevolge van een stoornis in de stofwisseling van het bot. Het bot wordt broos en breekt gemakkelijker dan een normaal bot. Ruim vijftig jaar later, in 1941 komt de Amerikaanse medicus Fuller Albright met de vaststelling aandragen dat osteoporose voornamelijk voorkwam onder de groep van menopauzale vrouwen. Een al iets meer genuanceerde formulering dan de boude uitspraak dat osteoporose een oude vrouwen kwaal zou zijn. In 1993 werd door de Wereld Gezondheidsorganisatie (W.H.O. = World Health Organisation) opnieuw de vaststelling bevestigd en geformuleerd dat osteoporose voornamelijk de menopauzale vrouw treft. Vanaf die leeftijdsperiode tot de dood is het zeer onwaarschijnlijk dat er zich maar één aandoening alleen zal manifesteren, als men maar oud genoeg wordt. In die jaren negentig van vorige eeuw zijn er belangrijke ontwikkelingen verwezenlijkt in de diagnostiek en de behandeling van osteoporose. Het is een aandoening die gepaard gaat met een grote ziektelast én een aanzienlijke ziektekost. Reden te over om preventie-campagnes op te starten en aan behoorlijke voorlichting te doen. Het is immers inmiddels bekend dat het grootste deel van de botmassa bepaald wordt door genetische factoren. Er zijn meer generaties nodig om de ontoereikende densiteit van de eerste generatie door behandeling en een zorgzame levenswijze te stabiliseren in de latere generaties.
Tot de leeftijd van ongeveer 27 jaar is de mens in staat zijn botmassa op te bouwen. Op dat ogenblik is de aanmaak van de botdichtheid aan het maximum van zijn massa gekomen. Dit hoogtepunt noemt men de piekbotmassa. Met deze massa moet de mens het stellen voor de rest van zijn leven. Vanaf die leeftijd 6
moet men trachten dat botkapitaal dat men heeft weten op te bouwen, te behouden. Eén op drie vrouwen zal op die bepaalde leeftijd vermoedelijk te weinig botmassa hebben vergaard, terwijl dat voor mannen één op de vijf zal zijn. Of er nu te weinig of voldoende botmassa is aangelegd, vanaf die leeftijd is er maar één opdracht van absoluut belang: de bereikte botmassa moet zorgvuldig in stand worden gehouden. Niets, maar dan ook niets mag er van verloren gaan. In het gunstigste geval is via de erfelijke weg voldoende botmassa meegegeven, en dit voornamelijk door de moeder. HOE BOT OPBOUWEN?
Vanaf de geboorte bestaat de voeding uit melkproducten of moedermelk waaruit kalk of calcium wordt gehaald om het bot op te bouwen. Behalve deze bouwstenen hebben we ook nood aan vitamine D tot de skelet- en botgroei is voltooid. Vitamine D halen we uit de zon. Deze vitamine D zorgt voor opname van calcium uit de darmen. Blootstelling aan de zon mag niet worden overdreven om huidkanker te voorkomen. Het is aanbevolen om vitamine D in druppels oraal in te nemen tot de groei is voltooid. Dit is veel gezonder en efficiënter dan een eventuele schadelijke blootstelling aan de zon.
HOE HET BOTKAPITAAL IN STAND TE HOUDEN?
Het opgebouwde botkapitaal kan na de leeftijd van circa 27 jaar behouden blijven door te zorgen dat de hormoonhuishouding in evenwicht blijft. Bij een vrouw is dit te controleren door de maandelijkse menstruatie. Gebeurt dit ongestoord maandelijks, dan is de hormoonhuishouding in balans. Dit is echter bij mannen totaal onmogelijk te controleren. Mannen hebben een normale potentie nodig om hun botkapitaal te behouden. Dat wil ondermeer zeggen, zoals wetenschappers ons toefluisteren, dat een dagelijkse ochtenderectie op een normale hormonenbalans kan wijzen. Het botkapitaal moet bovendien in voldoende mate en behoorlijk geconserveerd worden door te sporten. Voldoende sporten is bijvoorbeeld twintig minuten lopen, niet hardlopen, en dat driemaal per week, of één uur squash, combat, tennis, golf, callanetics, step, pump, calenestics of andere individuele sporten of in groep, zoals tai chi, yoga. De hormonenbalans in evenwicht houden is één, sporten is twee, en drie is voldoende kalk of calcium uit de voeding opnemen en vitamine D extra innemen. Deze drie elementen moeten het leven lang onder controle blijven. Hier gaat het dan ook over in dit boekje. 7
WAT IS OSTEOPOROSE?
Synoniem is botontkalking, botafbraak. Dit wil zeggen dat het bot teveel kalk of calcium verliest, zodat er veel te makkelijk kleine breukjes of minifracturen optreden. We spreken dan van botfragiliteit of ook van botbroosheid. Niet altijd zijn die kleine breukjes te zien op een radiografie. Vroeger werd osteoporose 8
beschouwd als een ziekte van de verminderde botmassa. Recent heeft men vastgesteld dat er nog andere tenoren een rol spelen. Ondermeer de ombouw van het bot, de elasticiteit of rekbaarheid van het bot, de kwaliteit van het bot en de stijfheid van het bot. Nu weten we dat behandeling van deze osteoporose snel het risico op breuken of fracturen verminderd. Behandelen is hier méér dan extra kalk en vitamine D innemen. Als de diagnose wordt gesteld is het nodig om medicatie toe te dienen die in de eerste plaats de botafbraak remt of beter nog drastisch doet stoppen. Heel recent zijn er twee geneesmiddelen op de Belgische markt gebracht die de botopbouw stimuleren.
VITAMINE D
Door de huid aan het zonlicht bloot te stellen doet het lichaam vitamine D op. De werking van deze vitamine wordt ondermeer gestuurd door het bijschildklierhormoon. Bij een tekort aan vitamine D kan de kalk of calcium niet uit de darm gehaald worden. Daarom is vitamine D enorm belangrijk: om in de darmen het calcium uit de voeding te halen. EN HET ZONLICHT?
Voor een blanke huid kan langdurige blootstelling aan zonnestralen schadelijk zijn. Een kwartiertje per dag is al voldoende. Anders krijg je veel te vroeg rimpels en een veel te droge huid. Stoot men zich op oudere leeftijd op de aan zonlicht blootgestelde delen, ontstaan er al snel blauwe of purperen vlekken. Een perkamenten droge huid op latere leeftijd is veroorzaakt door het zonlicht. Langdurig zonlicht is dus geen aanrader. Het is schadelijk en kan huidkanker veroorzaken. De inname van vitamine D in verhouding tot het lichaamsgewicht is veel veiliger en niet schadelijk voor de huid. In Australië waar de blanke mens tegen het einde van de 18 eeuw zijn de intrede heeft gemaakt, zullen er nog negen generaties nodig zijn alvorens het melanoom – een kwaadaardige huidkanker veroorzaakt door het zonlicht – zal zijn teruggedrongen. Dan pas zal de situatie zich hersteld hebben van bij de eerste blanke vestiging. Zwarte mensen fixeren het zonlicht in de huid door omzetting in de vetlaag van vitamine D naar kalk. Zo beschikken zij over een botmassa waar blanken alleen maar jaloers op kunnen zijn. Zij krimpen ook niet op oudere leeftijd. De Amerikaanse revueartiste, mulattin van origine Josephine Baker (1906-1975) was bij haar overlijden nog even groot als in haar vitale volwassen en volgroeide dagen. Zwarte mensen die niet voldoende zonlicht opnemen omdat ze bijvoorbeeld al heel lang in België wonen, gaan net zoals blanken een 9
osteoporose ontwikkelen als ze niet preventief te werk gaan. Dat wil zeggen: hormonenbalans in orde houden, sporten, inname van calcium, inname van vitamine D. Hun zwarte huid beschermt hen tegen melanoom. Maar ze hebben wel andere gezondheidsproblemen, zoals te hoge bloeddruk en lijden veel vaker dan blanken aan lever- en pancreaskwalen.
Vitamine D is een zeer bijzondere vitamine waar we nog veel van te verwachten hebben. Niet alles over deze vitamine is al bekend. Vitamine D helpt om de bouwsteen van ons skelet, kalk, te fixeren in het bot. Vergeten we niet dat we moeten trekken op onze botten. Vitamine D speelt een cruciale rol in opbouw en behoud van het botkapitaal. KALK OF CALCIUM
Bij een tekort aan vitamine D, dwz. hypovitaminose D in het bloed, kan de kalk die in de darm zit, niet opgenomen worden in het bot. Deze kalk gaat samen met de stoelgang het lichaam uit. Daarom is het absoluut noodzakelijk om aan baby‟s druppeltjes met vitamine D te geven, dit in verhouding tot hun lichaamsgewicht. Dit zou moeten volgehouden worden tot de leeftijd van 27 jaar, de leeftijd waarop wordt aangenomen dat de skeletgroei is voltooid. Baby‟s en jonge mensen halen calcium uit hun voeding: melk en melkproducten. Als er aan die voeding dan nog eens vitamine D wordt toegevoegd, zal de kalk niet met de stoelgang verdwijnen, maar als bouwsteen in het skelet worden opgenomen. 10
OSTEOPOROSE IS EEN ERFELIJKE KWAAL
Hier een wijziging in aanbrengen kan uitsluitend en alleen tijdens de opbouwfase van het bot en alleen op die wijze zoals hierboven beschreven, tot de leeftijd van 27 jaar. EN NOG VITAMINE D
Vitamine D3 heeft nog troeven in petto. Diverse wetenschappelijke publicaties tonen aan dat vitamine D, afzonderlijk toegediend zonder kalktabletten, ook een gunstige werking heeft op het verouderingsproces van de huid en van het bot. Bovendien is er inmiddels al bewezen dat vitamine D, toegediend aan patiënten, aanleiding gaf tot een verbetering van het evenwicht en zij minder vallen dan patiënten die geen vitamine D kregen toegediend. Alzo werd ook bewezen dat vitamine D een gunstige invloed heeft op de spiertonus en spiercontractie. Vitamine D geeft ook verbetering van bepaalde huidziekten, zoals psoriasis. Al heel lang is bekend dat zalven met vitamine A en vitamine D helend zijn voor huidkloven.
OSTEOPOROSE EN KANKER
Vrouwen hebben veel meer kans om botontkalking te ontwikkelen dan dat ze borstkanker krijgen. Maar borstkanker verminkt veel meer dan osteoporose. Het tast het vrouw-zijn aan, waardoor men zich ten onrechte minderwaardig gaat voelen. De taboesfeer is hier nog lang niet doorbroken. Vrouwen krijgen meestal gynaecologische kankers, zoals baarmoederhalskanker, ovariumkanker, borstkanker of baarmoederslijmvlieskanker d.w.z. endometriumkanker van de uterus. Het risico op borstkanker is dubbel zo groot bij rokers. We spreken de laatste tijd veel over de hormonen die het risico op borstkanker zouden verhogen. In België lijden één op elf vrouwen aan borstkanker, dat wil zeggen dat er elk jaar zo‟n 7000 nieuwe gevallen worden geregistreerd. Het is namelijk ook zo dat de overlevingskans na borstkanker elk jaar toeneemt. Dat wil ook zeggen dat er elk jaar minder vrouwen overlijden aan initiële borstkanker. Tachtig procent van alle kankers doen zich voor na het vijftigste levensjaar. Mannen krijgen voornamelijk prostaatkanker, longkanker, darmkanker en maagkanker.
11
KANKER EEN CHRONISCHE ZIEKTE.
Kanker wordt meer en meer een chronische ziekte waarmee men moet leren leven, en waaraan men niet meer daadwerkelijk doodgaat. Het tijdstip waarop we doodgaan aan kanker ligt niet zozeer aan de vorderingen van de geneeskunde, dan wel aan een vroegtijdige diagnosestelling en behandeling. Een voorbeeld. Georges Pompidou en François Mitterrand, presidenten van Frankrijk, zijn alle twee aan prostaatkanker gestorven. Beiden hadden ze de beste en de duurste geneeskundige verzorging van het ogenblik. En toch zijn ze er aan bezweken. Waarom? De diagnose is pas in een laat stadium gesteld. Pompidou stierf na vier jaar en Mitterrand deed er veertien jaar over. Kanker is en blijft een soort ongeneeslijke ziekte. Zoals vandaag andere ongeneeslijke ziektes als aids, hepatitis C bestaan. Zelfs als je lichamelijk gestabiliseerd bent, sta je er in gedachten „s morgens mee op en ga je er ‟s avonds mee naar bed. Men moet er mee leren leven. Met de veroudering van de bevolking zullen er meer en meer mensen in deze situatie belanden. We zullen dan al langer leven dan de vorige generaties maar wel lijdende aan een chronische kwaal. Voor de ene zal dat diabetes of osteoporose zijn voor de andere chronische bronchitis, nierdialyse, kanker, aids, hepatitis B en C, enzovoort.
12
MENOPAUZE
Vrouwen kennen in hun leven een periode van maandstonden en hopelijk een langdurige periode zonder maandstonden. Dus een vruchtbare of fertiele periode mét oestrogenen of vrouwelijke hormonen en een onvruchtbare periode zonder oestrogenen. Vrouwen hebben oestrogenen nodig om kinderen te kunnen krijgen. OESTROGENEN STOPPEN, KALKOPNAME STOPT
Als vrouwen in de menopauze komen omdat de productie van oestrogenen stopt in de ovaria, kunnen ze de kalk die ze tot zich nemen niet meer fixeren in hun botten. Vanaf dat moment gaan vrouwen aan botverlies lijden. Elke vrouw verliest bot, maar één op drie vrouwen gaat botontkalking of osteoporose ontwikkelen. Wetenschappers spreken in dat verband over “snelle verliezers” en “trage verliezers”. Maar alle vrouwen zijn verliezers. Ideaal zou zijn dat alle vrouwen hun menopauze met tien jaar zouden kunnen uitstellen. Vrouwen voelen zich doorgaans wel goed met hun hormonaal systeem. HORMONEN NEMEN?
Sommige vrouwen voelen zich alleen goed in de menopauze met een hormonale substitutietherapie. Dan hebben ze geen opvliegers, geen depressie, minder of geen urinaire incontinentie, ze slapen beter, zijn niet angstig, minder prikkelbaar en zijn niet zo snel vermoeid. EN BORSTKANKER DAN ?
Vrouwen die ooit borstkanker hebben gehad komen niet in aanmerking voor behandeling met oestrogenen. De inname van oestrogenen gedurende meer dan tien jaar zou het risico op borstkanker verhogen. Maar opgelet, borstkanker krijgt één op NEGEN vrouwen, met of zonder substitutietherapie met oestrogenen of progesteron. Om borstkanker op tijd te ontdekken en zo ook te voorkomen is enkel de jaarlijkse mammografie- en echografie een oplossing. Borstkanker is veel mutilerender dan eender welke andere kanker. Het is de aantasting van de vrouwelijkheid. Een borstamputatie is een verminking. Vele vrouwen moeten daar mee leren leven. Er bestaan gelukkig zelfhulpgroepen die zich discreet aanmelden en psychische hulp bieden. Wie wil beroep doen op zo‟n hulpgroep wordt op gepaste wijze bijgestaan. Eén op drie vrouwen zal lijden aan chronische osteoporose. Dat is meer dan het dubbele, tegenover één op zeven mannen, of volgens de International Osteoporosis Foundation (IOF) één op vijf mannen. Bovendien leven mannen gemiddeld tot 76 jaar, dus minder lang dan vrouwen, die een gemiddelde levensverwachting hebben van ongeveer 13
80 jaar. Er is dus veel kans dat mannen osteoporose gaan ontwikkelen tegen het einde van hun leven, rond hun 70ste . Bij vrouwen begint dit proces van ontkalking ongeveer 25 jaar eerder.
14
MENOPAUZE
15
De vrouw begint bot te verliezen bij het op gang komen van de menopauze. Voor de meesten zet de menopauze in tussen 45 en 55 jaar. Eén op drie zijn snelle verliezers en gaan osteoporose ontwikkelen. Eerst aan de wervelkolom, dan aan de polsen, later in de heupen. Zij die……
ANDROPAUZE
Bij de man start osteoporose waarschijnlijk bij de inzet van de andropauze, ook penopauze genoemd. De andropauze verloopt in een geleidelijk proces. In tegenstelling tot wat bij de vrouw gebeurt. Zowel bij de ene als bij de andere zien we een verminderde secretie van verschillende hormonen, zowel de mannelijke als de vrouwelijke hormonen. Zo zit de mens in elkaar, mannen én vrouwen. Als de erectie uitblijft zal later ook de seksuele aandrang uitblijven. Het is bij mannen zowel als bij vrouwen, dat als men een orgaan minder en minder gebruikt, dit orgaan slechter en slechter zal gaan functioneren. Gelukkig is er voor de man de oplossing van het blauwe pilletje, populair geworden onder de benaming Viagra. Nadien werd Cialis en Levitra uitgevonden. Zij die zegt: de menopauze is bij mij al lang voorbij, spreekt eigenlijk over de vermindering van oestrogenenproductie, van het vrouwelijk hormoon. Dat heeft ze ondervonden door allerlei ongemakken, maar dat is nu voorbij, zij merkt er niets meer van. De oestrogenen die elke maandstondencyclus een hoge stijging kenden tot 300 gamma, vallen niet plotseling op nul. Dat gaat geleidelijk aan tot nul verminderen en dat voelt ze door hevige transpiratie, de zogenaamde vapeurs, flushes of warmteopwellingen, verstoorde nachtrust, nachtelijke hoofdpijn. Dat noemt men de overgangsperiode.
DE EIGEN VROUWELIJKE HORMONEN
En het leven gaat voort zonder maandstonden en zonder oestrogenenproductie. Deze productiestop is voor iedereen verschillend. Doorgaans tussen de 45 en 55 jaar. Er zijn jonge vrouwen waarbij na de eerste bevalling, baarmoeder en eierstokken worden verwijderd. Zij gaan plotseling in de menopauze terechtkomen. Na zo‟n ingreep worden er oestrogenen toegediend. Dit om te voorkomen dat een zó jonge vrouw plotseling zou gaan verouderen en veel te vroeg botontkalking of osteoporosis zou gaan ontwikkelen. Bij het stilvallen van de aanmaak van vrouwelijke hormonen, de oestrogenenproductie, ontstaan soms 16
nog andere problemen zoals urinewegeninfecties en urine-incontinentie, involutie van de borsten, hartklachten, depressies, verdunning van de huid en verdunning van het vaginale slijmvlies. Dit laatste veroorzaakt pijn bij seksuele betrekkingen. De elasticiteit van de huid neemt af zodat de borsten hun stevigheid verliezen. Al deze verschijnselen treden niet plotseling of onmiddellijk op en gelukkig ook niet allemaal tegelijk. Het kan na een paar jaar pas beginnen optreden en in sommige gevallen gebeurt er zelfs helemaal niets. En wat we voelen is nog niet het ergste. Erger is dat wat we niet zien of voelen, zoals het gegeven dat één op drie vrouwen osteoporose gaat ontwikkelen. Dat is een ware epidemie. EIGEN MANNELIJKE HORMONEN
Ook gaan één op vijf mannen osteoporose ontwikkelen. Dat is ook veel, maar neemt niet de vorm van een epidemie aan. Het is veel te weinig doorgedrongen dat vrouwen veel meer kans hebben om aan osteoporose te gaan lijden dan aan borstkanker. Mannen zijn verschillend van vrouwen door de productie van testosteron, het typische mannelijk hormoon dat in de testikels of testes wordt gesecreteerd. De productie ervan begint af te nemen op latere leeftijd, rond de zeventig. De man komt dan in de andropauze (ook wel penopauze). De overgangsfase waarin de potentie terugloopt, het climacterium van de man. Mannen produceren ook een beperkte hoeveelheid oestrogenen, zoals vrouwen een beperkte hoeveelheid testosteron produceren. De reden van het ontstaan van osteoporose bij de man is waarschijnlijk de afhankelijkheid van zowel een vermindering van de aanmaak van testosteron als van oestrogenen.
PROSTAATKANKERS
Het mannelijk testosteron is gelinkt aan prostaatkanker. Vrouwen hebben geen prostaat. De vrouwelijke oestrogenen zijn gelinkt aan borstkanker. Als bij de man de prostaat verouderd en de productie van testosteron en oestrogenen afneemt, bestaat er meer kans op de ontwikkeling van kankercellen in de prostaat. Urologen beweren dat bij mannen die rond hun tachtig overlijden altijd kwaadaardige kankercellen in de prostaat zijn terug te vinden. Om dit te kunnen constateren moet de hele prostaat onder de microscoop, millimeter na millimeter worden onderzocht.
17
PSA - BLOED-PARAMETER
PSA is de afkorting van Prostaat Specifiek Antigeen. Met deze PSA bloedparameter kan kanker van de prostaat gescreend worden en tevens op zeer efficiënte wijze opgevolgd. PSA is in België terugbetaalbaar vanaf de leeftijd van 60. Het heeft een normale waarde tussen 0 en 4. Bij een forse stijging boven 4 is de kans groot dat men een kanker van de prostaat zal ontdekken door biopsie van het orgaan. Bij biopsie worden enkele staaltjes weefsel weggenomen voor analyse. Daarna kan men de prostaatkanker met zijn behandeling, die nu heel efficiënt is, met de PSA prognostisch goed opvolgen. Zolang deze laag blijft zal men geen opflakkering van de prostaatkanker meer moeten vrezen. PSA kan verhoogd blijven na een ontsteking van de prostaat, wat prostatitis wordt genoemd. Dit is een zeer pijnlijke infectie van de urinewegen, die niet ongemerkt kan voorbij gaan. Een behandeling met antibiotica kan deze ontsteking vlug onderdrukken en nadien is de patiënt opnieuw klachtenvrij. Prostatitis is te genezen. Soms blijft er een chronische prostatitis over, waardoor de PSA-waarde zal verhoogd blijven. Begrijp PSA wel dat niet elke stijging in het bloed van betekent dat men PSA prostaatkanker heeft. Voor de diagnose hiervan is er een biopsie noodzakelijk.
BORSTKANKER BIJ DE VROUW
Bij de vrouw wordt de productie van oestrogenen en progesteron gestopt of verminderd tot zeer lage waarden bij het optreden van de menopauze. De ovaria of eierstokken zijn functieloos geworden. Bij één op negen vrouwen stellen we de ontwikkeling van kankercellen in de borst vast. Vooral als het in de erfelijkheid ,in de genen zit. Dit wil zeggen als er in de familie: moeder, zussen, tantes, nichtjes, ook aan vaders zijde, kanker is voorgekomen. De kankers van long, maag, darmen, borst, prostaat, ovaria, baarmoederslijmvlies, zijn waarschijnlijk ook erfelijk gelinkt. Het is dan zeer aan te raden preventieve onderzoekingen te laten uitvoeren. En voor borstkanker is dit nog belangrijker. Zowel mammografie als echografie van de borsten is noodzakelijk en jaarlijks te herhalen. Vrouwen die hiermee familiaal belast zijn beginnen hier best mee rond de leeftijd van veertig jaar. Mannen die familiaal belast zijn beginnen bij voorkeur rond hun vijftigste de prostaat te laten nakijken.
18
HET SEKSLEVEN VAN DE MAN EN HET BLAUWE PILLETJE
Het bekende blauwe ruitje, Viagra en ook de meer recente pillen, Cialis, Levitra, zijn nu op voorschrift te verkrijgen in de apotheek. Er zal nog andere, nieuwe medicatie volgen. Voorwaarde is wel dat het hart van de man prima moet functioneren. Of met andere woorden geen speciale hartmedicatie innemen. En overleg met cardioloog of huisarts is een aanrader. Deze geneesmiddelen gaan samen met, onderandere, Viagra de bloeddruk verlagen. En soms kan de bloeddruk te laag worden, zodat men bewusteloos of syncopaal zou kunnen worden. Dat is de reden waarom men deze medicatie niet samen met Viagra mag innemen. Viagra is het beste bekend omdat het al het langst op de Europese markt aanwezig is. Het is een oplossing voor mannen met een bepaalde ziekte, zoals diabetes, of levercirrose of kanker van de urogenitale streek, waarvan de meest voorkomende prostaatkanker is. Het is een oplossing in nood voor jong en oud. Het blauwe pilletje is een hulp en een geluk voor vele mannen. De mens is een seksueel wezen, dat zijn seksualiteit op peil moet houden om gezond en vitaal te blijven. Vaak ook ziet men de levenskwaliteit toenemen bij personen met een evenwichtig en gezond seksueel leven. Eenmaal de seksuele potentie weer op gang is gebracht kan men vaak de dosis van het blauwe pilletje zachtjes aan verminderen.
HET SEKSUELE LEVEN VAN DE VROUW
Als de maandstonden gestopt zijn en de vrouw gebruikt oestrogenen en progesteron, oraal of met klevers of zalf, dan kan ze opnieuw maandstonden krijgen. Zelfs nog na het beëindigen van de behandeling met oestrogenen en progesteron kan dit voorkomen. Gedurende een hele periode tot enkele maanden kunnen de maandstonden opnieuw optreden na een 28-daagse cyclus. Dit systeem heeft weinig te maken met seksualiteit. Gelukkig voor de vrouw is het libido of seksuele aandrang even groot vóór als na de menopauze. En kan ze even makkelijk of moeilijk een orgasme krijgen. Er zijn geen anorgastische vrouwen. Er zijn eigenlijk enkel mannen die onbekwaam zijn een orgasme bij een vrouw op te wekken. Sommige vrouwen kunnen een heel leven zoeken hoe ze best een orgasme kunnen krijgen. Lees bijvoorbeeld de roddelende bekentenissen van de Frans-joodse schrijfster Claire Goll in La poursuite du vent (Nederlandse vertaling: Alles is ijdelheid), dat ze pas op haar zesenzeventigste haar eerste orgasme heeft gehad. Ondanks al haar avonturen en 19
verhoudingen haar leven lang, leert ze van een twintigjarige jongen dat een vrouw ook in andere positie dan de horizontale de liefde kan bedrijven, en deze keer met genoegen. Hopelijk heeft een meerderheid van vrouwen meer geluk gehad dan dat.
OSTEOPOROSE BIJ DE MAN
Als ziektebeeld is er geen verschil tussen de osteoporose die een man treft of diegene die een vrouw treft. De preventie en de behandeling zijn dezelfde. Egon Seeman, een belangrijk wetenschapper van de International Osteoporose Foundation zegt: “It, osteoporosis, It strickes men too”. Het is voor een man erger dan voor een vrouw. Waarom? Omdat het ten eerste een taboe is doordat osteoporose, ten onrechte, vaak nog altijd wordt beschouwd als een “oudevrouwen kwaal”. Ten tweede: doordat de ziekte bij mannen minder bekend is, minder onderzocht en minder behandeld is, vertegenwoordigen zij ook een belangrijke groep met osteoporose die vaak té laattijdig wordt ontdekt. Dit wil zeggen nadat ze hun werk al verloren hebben door te veelvuldige ziekteperiodes, wegens het niet kunnen tillen van lasten, diverse breuken, of ondraaglijke rugpijn. En ten derde: door de twee vorige argumenten bewijzen statistieken dat er meer mannen sterven aan deze fragiliteits-osteoporose dan vrouwen. Osteoporose bij de man wordt, zoals bij de vrouw, vaak veroorzaakt door medische problemen, slechte leefgewoonten en erfelijkheid. Omdat er niet een echt kritisch ogenblik is van risico is het veel moeilijker om bij mannen een diagnose te stellen op het juiste ogenblik. Mannen zowel als vrouwen produceren mannelijke én vrouwelijke hormonen, het hele leven lang. Veel of weinig, naargelang het geslacht. ANDROPAUZE
Het gevolg van de vermindering van het mannelijk hormoon of testosteron is altijd traumatiserend voor de man. Zijn erectievermogen neemt af en dat wordt door de partner snel opgemerkt. Het heeft niets te maken met de vermindering van libido of seksuele aandrang. Dat maakt het voor de man nog moeilijker. Het blauwe pilletje bekend onder de merknaam Viagra en de recentere (Cialis en Levitra) zijn belangrijke hulpmiddelen die mettertijd wel eens even belangrijke uitvindingen kunnen zijn als destijds de anticonceptiepil voor de vrouw.
20
PREVENTIE
Primaire preventie is er op gericht een hoge piekbotmassa aan te leggen en dit vanaf de geboorte tot ongeveer de leeftijd van 27. Dit vereist voldoende lichaamsbeweging, een goede voedingsgewoonte met calciumrijke producten en vitamine D. De overheid moet dringend preventie-campagnes organiseren. Als er niet geleerd wordt deze chronische ziekte te voorkomen zal de gemeenschap dit moeten financieren. Vroeger waren er minder ouderen en de rijken overleefden de armen. Steuntrekkers gingen vlugger dood dan werkende mensen. Behalve hun pensioen moeten al deze mensen ziekteverzorging van de overheid krijgen. Daarom is preventie van ondermeer osteoporose van primordiaal belang. Vroeg begonnen is half gewonnen. Vroeg begonnen? Met wat? Heel eenvoudig met kalk en vitamine D in de voeding of als voedingssupplement en daarbovenop door de botten te trainen, strekken en trekken op de botten, sporten! Wie deze mentaliteit het z‟n leven lang kan volhouden, zelfs tot op hoge leeftijd, zal van een bijzondere levenskwaliteit kunnen genieten. Volhouden tot op hoge leeftijd is de boodschap. Als men het ongeluk heeft toch osteoporose te ontwikkelen, en mits de nodige voorzorgsmaatregelen te hebben genomen, kan er daadwerkelijk hulp gegeven worden met medicatie. Het is nooit te laat om osteoporose een halt toe te roepen, of men nu 40, 60 of 90 jaar oud is. Met de juiste en goede medicatie (bisfosfanaten,‟s, strontium, ) kan men te allen tijde osteoporose doen SERM stoppen of afremmen, hoe jong of oud men ook is. Een moeder van 35 jaar die tweemaal borstvoeding heeft gegeven heeft minder bot dan vóór de borstvoeding. Bij baby‟s, peuters, kleuters en oudere kinderen kan tot aan hun 27 jaar aan concrete primaire preventie worden gedaan. Kalk moeten kinderen uit hun voeding kunnen halen. Als dit om een of andere reden niet kan, indien ze allergisch zijn aan melk of als ze geen lactase enzym produceren om melkproducten af te breken, moeten hen apart kalk of calciumcitraat of calciumcarbonaat worden toegediend. Vitamine D moet in de vorm van druppeltjes zoals D-cure of Davitamon, Alvityl, enz... worden gegeven in verhouding tot het lichaamsgewicht, en dit tot de groei is voltooid. Er komt gelukkig ook vitamine D uit de zon. Maar kinderen kan men niet zomaar blootstellen aan zonnestralen omdat ze op latere leeftijd meer kans maken om melanomen, huidkanker te krijgen. Van bij de geboorte wordt het bot opgebouwd. Als baby moet je hopen op sterke en liefhebbende ouders en een moeder met veel moedermelk. Dat is het lekkerste dat een baby zich wensen kan. Die kleine wichtjes zijn er dol op. De baby geniet bovendien zeer van het 21
lichamelijk contact – de bron van warmte – en de stem, en nog zoveel andere dingen. Dit is al in tal van publicaties, wetenschappelijke zowel als populaire, uitvoerig beschreven. Baby‟s hebben ouders nodig die ofwel borstvoeding willen geven, ofwel die zich de moeite willen getroosten zich degelijk te informeren over wat flesvoeding moet bevatten. Of er voldoende calcium en vitamine D in zit. Wat wel zo is voor de meeste merken. Vooral vitamine D zou aan de voeding moeten worden toegevoegd tot het groeiproces is voltrokken, dit is tot het einde van de adolescentie. Sommigen groeien tot hun zestien jaar, anderen dan weer tot hun twintigste. Meisjes zijn vlugger volgroeid dan jongens. Dat wordt bepaald door de borstontwikkeling en de eerste maandstonden. De mens kan maar tot zijn zevenentwintigste levensjaar bot opbouwen. Vanaf dan staat opbouw gelijk aan afbraak. Het is vooral voor vlug opschietende jongens en meisjes van belang dat ze vitamine D en kalk krijgen toegediend. Bovendien moeten zuivelproducten tot het dagelijks menu behoren. Kalk kennen we als een vaste stof behorend tot de metalen. Zo begrijpen we onmiddellijk het moeilijke transport van kalk uit de voeding tot in het bloed. We kennen allemaal kalk die bij het cement wordt gevoegd om beton te maken, of het krijt waarmee op het schoolbord werd geschreven, het bezetsel van muren of de gipsafdruk van een beeld, of het talkpoeder voor de babyverzorging. Kalk en vitamine D zijn de bouwstenen van ons skelet. Bij een kind dat snel groeit is de buitenste laag van de lange pijpbeenderen, het periostale bot, verlengd. Deze beenderen moeten worden opgevuld met kalk zo wordt het bot en ook het kind sterk. Kalk halen kinderen ook uit melk of uit kalktabletten als het niet kan met melkproducten. Melkproducten en ook borstvoeding bevatten: water, kalk, vetten, suikers en vreemde eiwitten. “Vreemd” in de betekenis van wat niet “eigen” is. Zo is ook moedermelk een vreemd eiwit voor een baby, dus niet des baby‟s. Sommigen durven te beweren dat men geen vreemde eiwitten aan baby‟s zou mogen toedienen, dat zou, voor negatieve reacties zorgen bij baby‟s en ongezond zijn. Een discussie die hier helemaal misplaatst zou zijn. Kijk maar naar de zoogdieren. Allemaal zogen ze hun kleintjes. Maar geen nood: ons skelet heeft enkel kalk dit is calcium of ca++ nodig. En daarmee moeten we ons skelet opvullen, met deze vaste stof kalk, tot de leeftijd van circa 27 jaar. Vol of niet vol, het vermogen tot vullen is afgesloten. Wat na deze leeftijd? Een steady state, een gelijk blijven in het Nederlands. Dat wil zeggen botopbouw is gelijk aan botafbraak. Denk nu niet dat er geen beweging is in dat bot. Het bot is voortdurend aan het werken: bot aanmaken en bot afbreken. Hopelijk blijven beide activiteiten het hele leven aan elkaar gelijk doorgaan. Op latere leeftijd, bij de vrouw, bij het wegvallen van het vrouwelijke hormoon in de menopauze is er een sterke toename van botafbraak. Deze versnelde botafbraak kunnen we doen 22
stoppen: spijtig genoeg niet enkel door kalk en vitamine D te nemen. Botafbraak kan enkel stoppen door de inname van wetenschappelijk bewezen medicaties, evidence based medicine, heet dat, die het bewijs van hun goede werking leveren (o.a. bisfosfonaten, S.E.R.M‟s, strontium, marathormoon). De eierstokken of ovaria zijn verantwoordelijk voor de productie van het vrouwelijk hormoon oestrogeen. Op het ogenblik dat deze productie stopt treedt de menopauze in. De menses, regels of maandstonden stoppen. Er treedt voor de vrouw een nieuw tijdperk in. Het is de tijd van meer botafbraak dan van botopbouw. Osteoporosepreventie moet als een rode draad doorheen het leven lopen. In de opvoeding van onze kinderen, in onze voeding en levensstijl. Zowel bij menopauzale vrouwen als bij mannen en kinderen. Osteoporose wordt de stille dief genoemd. Omdat het verlies van botmassa langzaam aan het licht komt en het soms al ver gevorderd is eer het wordt opgemerkt. Osteoporose is een aandoening waarbij bot verloren gaat en het risico op breuken toeneemt. Wij trachten een all-round begeleiding te geven: van preventie, namelijk door voedingsadvies met voldoende kalk en vitamine D en sporten over diagnose tot behandelingsmogelijkheden. Preventie is de beste keuze. Daarom is de nood zo groot om deze ziekte te begrijpen. Het is de hoogste tijd dat de Belgische Vereniging van Osteoporosepatiënten (BVO) over de middelen kan beschikken om aan preventie te doen en zo deze patiënten te helpen. Samen staan we sterker. Daarom willen we samenwerken met de Vlaamse Reumaliga. En als dit lukt proberen we samen te gaan werken met de Waalse Reumaliga.
23
TOEVALLIGE MERKWAARIGHEDEN OF MERKWAARDIGE TOEVALLEN / CASUALITEIT 24
Een Belgische man (JVDV) opgeklommen in een bedrijf door zelfstudie en inzet, doet osteoporose op van de wervelkolom. Rond zijn zesendertigste was de pijn beginnen optreden. Het duurde jaren alvorens de diagnose kon worden gesteld. Hij wordt niet erkend als invalide omdat deze ziekte voor een man niet als dusdanig wordt erkend. Hij wordt als werknemer niet meer in dienst genomen omwille van zijn ziekte. Als hij zich aanmeldt voor een nieuwe job wordt de ziekte plotseling wel erkend. De man voert al jarenlang strijd om gerechtigheid te krijgen. Hij verkrijgt geen erkenning van zijn chronische fractuurziekte. Hij leeft noodgedwongen van een minimaal vervangingsinkomen. Inmiddels is hij zestig. De contradictie bestaat nog altijd. De patiënt is moe, uitgestreden en ten einde raad. Nergens vindt hij een sprankel begrip. In een ander geval heeft een man rond zijn 35ste osteoporose ontwikkeld. Hij lijdt aan hevige pijnen en is genoodzaakt met pijnstillers te leven. Eerst met Paracetamol, Aspirine, Dafalgan, Contramal, Valtran, morfine kleefpleisters, maar de pijn blijft. De man verdween naar een behandeling van een of andere naturopaat omdat hij geen heil kon vinden in de traditionele geneeskunde en men hem niet ernstig nam. Er was misschien een onderliggende pathologie aan te wijzen indien de mogelijkheid van een kortstondige observatie in een ziekenhuis had bestaan. De man leefde met vrouw en kinderen van een vervangingsinkomen en was financieel niet in staat een botmeting te laten uitvoeren. Dit onderzoek is namelijk volledig ten koste van de patiënt, zodat er geen diagnosestelling, geen opvolging van de ziekte en geen opvolging van een behandeling kon worden ingesteld. Indien botmeting osteoporose constateert bij de man is terugbetaling door het ziekenfonds verzekerd van één enkel bisfosfonaat, nl. het alendronaat met als merknaam Fosamax. Paradoxaal is ook dat voor wat men een typische vrouwenziekte noemt, voornamelijk mannelijke patiënten de meest urgente hulp nodig hebben. Als mannen aan osteoporose gaan lijden, is de ziekte in veel ergere mate aanwezig dan bij vrouwen. Daarom lopen mannen een groter risico om aan de gevolgen van osteoporose te overlijden. BOTMETING OF B.M.D.-METING MET DEXA-TOESTEL wil zeggen Bone Mineral Density (B.M.D) Dit is een niet-invasief onderzoek dat op voorschrift van een arts in een ziekenhuis of bij een radioloog wordt uitgevoerd en waarbij de botmassa van het hele lichaam, meer specifiek die van lage rug en linkerheup wordt in beeld gebracht. Dit onderzoek wordt in België niet meer door het ziekenfonds terugbetaald. Daar is de overheid op 1 april 1997 mee gestopt. Het 25
varieert van 35 tot 50 euro. De Belgische Vereniging voor Osteoporosepatiënten zet zich in om dit onderzoek opnieuw terugbetaalbaar te maken, mits bepaalde voorwaarden. Bijvoorbeeld, ten minste één keer in het leven, na een breuk. Maar om dit te kunnen verwezenlijken moeten eerst alle meettoestellen op elkaar worden afgesteld en worden geijkt. Het Onafhankelijk Ziekenfonds heeft tot op heden als enig fonds, gedurende negen maanden actie gevoerd onder haar leden. Alle leden boven de 60 konden op eigen initiatief een botmeting laten uitvoeren en kregen 20 euro terugbetaald. De resultaten worden uitgedrukt in o.a. T- en Zscores. De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft bepaald dat wie een T-score groter van –2,5 haalt, aan osteoporose lijdt. En volgens de Belgische wetgeving recht heeft op terugbetaling van twee groepen medicaties bisfosfanaten (Fosamax, Actonel, Bonviva, Bonefos, Skelid) en.‟s (Evista). SERM
BELGISCHE VERENIGING VOOR OSTEOPOROSE, B.V.O
De Belgische Vereniging voor Osteoporosepatiënten (BVO) verdedigt in de eerste plaats de belangen van alle patiënten die lijden aan osteoporose. Zij vecht voor betere terugbetalingsvoorwaarden van diagnose en behandeling. Zij vecht voor preventie van deze chronische fracturenziekte. Zij wil dat osteoporose erkend wordt als een chronische ziekte. Want eens osteoporose altijd osteoporose. Zij verstrekt informatie over de laatste wetenschappelijke ontwikkelingen, geneesmiddelen en chirurgische ingrepen. Zij geeft advies over voeding, sport, oefeningen en beweging. Zij voert actief campagne via politiek, media en bewustwordingsacties om het lot van alle patiënten te verbeteren en de bevolking in te lichten over preventie en risico‟s. Zij komt op voor de rechten van de patiënt met osteoporose. “Kies voor kalk”, was het motto van een actie opgezet door de Socialistische Vrouwen, (SV), de Socialistische Mutualiteit (SM) en de Belgische Vereniging van Osteoporosepatiënten (BVO). De neerslag van dit opzet is te vinden in een interessante en verzorgde brochure onder de titel “Kies voor kalk”, die te verkrijgen is bij de Socialistische Vrouwen SintJansstraat, B-1000 Brussel. Een samenwerkingsverband is in wording tussen de Belgische Vereniging voor Osteoporosepatiënten en de Vlaamse Reuma Liga (voorzitter dr. J.Waes). Deze gezamenlijke actie wordt verantwoord doordat deze verenigingen voortdurend geconfronteerd worden met patiënten met pijn aan de wervelkolom aan de gewrichten door zowel reuma als door osteoporose, maar ook met teveel patiënten die krimpen en misvormingen krijgen. Dit kunnen één voor één kenmerken zijn van zowel een reumatische aandoening als van een 26
beginnende of reeds gevorderde osteoporose of botontkalking. Wij willen vooral informeren en begeleiden. Op weg naar sterke beenderen, voldoende kalk, vitamine D en bewegen om een gezond verloop van het leven te bevorderen en tot op het einde toe een goede levenskwaliteit te behouden. Foutieve stellingen moeten worden ontkracht. Preventieve maatregelen moeten luid en duidelijk worden verspreid.
27
TOT SLOT
28
Veel te vaak nog denkt men dat osteoporose een “oudevrouwenziekte” is. Een volstrekte misvatting. Osteoporose is geen ziekte die alleen oude vrouwen treft. Het is een ziekte die bij sommigen al begint op de jonge volwassen leeftijd, bijvoorbeeld na het afnemen van de ovaria of bijvoorbeeld bij anorexia. Tijdens de menopauze zien we dan een plotselinge toename van botafbraak en dat voelt men niet. Vaak duurt het nog tot op latere leeftijd, en meestal tot de eerste breuk, dat men osteoporose gaat vermoeden. Je zou kunnen zeggen dat in het geval van osteoporose, je té veel en té snel botdeeltjes gaat verliezen na de menopauze, om een failliet van je botmassa tegemoet te gaan op senioren leeftijd. Als we als senior niet willen ten onder gaan aan deze pijnlijke en invaliderende ziekte, dan moeten we zo vlug mogelijk optreden en dit nog vóór de eerste breuk. Als plotseling het bot in een hoog tempo begint af te breken worden de botten poreus, breekbaar en broos. Bij vrouwen zien we dat het tekort aan vrouwelijke geslachtshormonen, zoals in de menopauze, een aanzet is tot deze versnelde botafbraak. Bij mannen kan een soortgelijk tekort aan hormonen optreden met dezelfde gevolgen. Bovendien zijn erfelijkheid en leefgewoontes, onafhankelijk van het geslacht, ook zeer belangrijke factoren om een hoge piekbotmassa te bekomen en het opgebouwde botkapitaal te behouden na 27 jaar. Osteoporose behoort niet tot het normale verouderingsproces. Na de menopauze kan men alleen nog bot verliezen. Wanneer we tot de leeftijd van 27 jaar te weinig bot hebben opgebouwd, of wanneer we nadien te vlug bot zijn gaan afbreken, bij voordbeeld door astma en het gebruik van cortisone verstuivers of bij het al te veelvuldig gebruik van alcohol zonder een degelijk en gezond voedingspatroon te hebben in acht genomen, zullen we al te breekbare botten ontwikkelen. Zodat een chronische fractuurziekte vrijwel niet meer te vermijden is. Osteoporose is niet te genezen, maar het is nooit te laat om osteoporose te stoppen of af te remmen, of men nu 60, 70 of 90 jaar oud is. Tot op heden kan botafbraak niet worden hersteld. Daarom is het van het grootste belang osteoporose in een zo pril mogelijk stadium te ontdekken. Zo kan men nog bijsturen in de minder goede leefgewoonten en extra kalk en vitamine D gaan toedienen en flink bewegen, eventueel tai chi. Bij bevestigde osteoporose moet men opnieuw en meer kalk en vitamine D gaan innemen, aan sport beoefening doen en medicatie innemen, zodat het proces kan worden afgeremd, of stilgelegd. Osteoporose is geen dodelijke ziekte, maar doodt wel 2600 ouderen per jaar. Dat is meer dan het aantal verkeersdoden per jaar in België. Osteoporose wordt verantwoordelijk geacht voor meer dan 13 000 heupfracturen per jaar, en bovendien ook voor nog heel wat wervelinzakkingen en polsbreuken en voor heel wat andere fracturen op hogere leeftijd. Geschat wordt dat de ziekteverzekering ???????120 000 euro 29
?????? per jaar uitbetaald om heupfracturen te behandelen. De gevolgen van wervel-indeukingen zijn minder goed in beeld te brengen omdat 1 op 2 niet wordt gediagnosticeerd, maar zijn daarom niet minder pijnlijk. Hierdoor neemt de levenskwaliteit in aanzienlijke mate af, met alle gevolgen vandien. Maar voor oudere mensen kan een zware botbreuk zoals de typische heupbreuk, zeer ernstige gevolgen hebben. Vaak is een heupbreuk het begin van een lange lijdensweg. Complicaties, een verminderde zelfredzaamheid en onvolledig herstel zijn er vaak de oorzaak van dat een patiënt in een rusthuis moet worden opgenomen. Eens deze hulpbehoevende bejaarden uit hun vertrouwde omgeving worden weggehaald, gaat het heel dikwijls steil bergaf met hen. Door de breuk en het onvolledig herstel gaan ze minder bewegen en meer blijven zitten, tot ze een uitsluitend zittend leven gaan lijden. En dan beginnen er tal van andere problemen. Eén op vijf van hen overlijdt binnen het jaar na een heupbreuk. Niet door de breuk zelf, maar door de gevolgen ervan. En dan is osteoporose wel een dodelijke ziekte. Dat is de reden waarom er per jaar 2600 mensen overlijden aan osteoporose. Wat moet je aan het denken zetten? Om te beginnen een tengere lichaamsbouw en erfelijkheid. Meer dan 30 % van de Vlaamse bevolking moet zich bewust zijn van een verhoogd risico op osteoporose. Bevolking, wil wel zeggen, mannen én vrouwen. Tijdens de “Kies voor Kalk” actie georganiseerd door de Socialistische Vrouwen en het Socialistische ziekenfonds hebben 3220 vrouwen deelgenomen aan “Eén-minuut-risicotest”. Uit deze testen bleek dat 1187 vrouwen leven met een ernstig verhoogd risico, een matig risico of een neiging tot verhoogd risico. Uit die resultaten moeten we afleiden dat de “Eénminuut-risicotest” een belangrijke waarschuwende opdracht heeft te vervullen. Indien de test zou ingeburgerd raken en op grote schaal worden verspreid, zouden er heel veel mensen tijdig kunnen worden gemotiveerd om hun levenswijze aan te passen om hun botmassa te beschermen. In de opgevraagde en bewerkte gegevens van deze 3220 vrouwen zien we dat vanaf de leeftijd van 50 jaar het aantal risicovrouwen toeneemt. Boven de leeftijd van zestig constateren we een verdrievoudiging van het aantal risicovrouwen ten opzichte van de vrouwen onder de 50. Vrouwen na de menopauze zijn de grootste risicogroep. Naargelang de leeftijd van de vrouw vordert, neemt het risico toe. Dat sluit niet uit dat 1 op 7 mannen, (volgens de International Osteoporosis Foundation is dat 1 op 5), ook een verhoogd risico met zich meedragen. Wanneer men tijdens zijn jonge volwassenheid, terwijl de botmassa wordt opgebouwd, aan geen sportbeoefening doet, weinig kalkhoudende producten tot zich neemt, geen vers bereide maaltijden gebruikt, en eventueel nog rookt en regelmatig alcohol gebruikt, zal dit een zeer negatieve weerslag hebben op het skelet. Neem voldoende calcium op, neem extra vitamine D en beweeg. Roken 30
is uit den boze en alcohol evenzeer. Vanaf de menopauze heb je extra kalk en vitamine D nodig en bovendien ook wel een hormonensubstituut. Doe dit echter nooit zonder een arts te raadplegen. Je hebt een voorschrift nodig, spreek er dus met je arts over. Blijf je hele leven lang oefeningen doen, vooral evenwichtsoefeningen. Op deze manier doe je aan valpreventie. Wie niet valt, breekt niets. Draag comfortabele schoenen om verzwikkingen en vallen te voorkomen.
31
