Oriëntatie Haalbaarheid Eigenbeheer van dossier door cliënt

                         

Oriëntatie Haalbaarheid

 

Eigenbeheer van  dossier door cliënt                   

    8 juli 2012 

 

Opdrachtgever  Gemeente Amsterdam ‐ Programmateam “Om Het kind!” ‐ Hervormingen Zorg voor de Jeugd  Rutger Hageraats en Marc van Gemert (DMO) 

 

Auteurs  Krijn Pons en Laurens Waling (Alares)  

 

Oriëntatie Haalbaarheid Eigenbeheer van dossier door cliënt 

 

Is eigenbeheer haalbaar? 

Is eigenbeheer haalbaar?  De verschillende dossiersystemen bij verschillende aanbieders in de jeugdzorg leiden tot versnipper‐ de informatie. Dit veroorzaakt frustratie bij ouders én hulpverleners. Samenwerking is lastig voor de  hulpverleners, waardoor zij veelal incidentgedreven moeten optreden. Bovendien hebben ouders  geen overzicht en controle over de informatie van hun hulpverleningstraject. Ouders ergeren zich  bijvoorbeeld aan het voeren van hetzelfde intakegesprek bij verschillende hulpverleners. Dit onder‐ mijnt het vertrouwen in de hulpverlening.    Echte systeemintegratie komt vaak niet goed op gang, omdat de wetgeving hoge eisen stelt aan de  uitwisseling van informatie tussen hulpverlenende organisaties. Ook technisch zijn de vaak verou‐ derde en zeer verschillende ICT‐systemen lastig te koppelen. Door de gesloten systemen zijn profes‐ sionals niet snel geneigd toegang te verlenen aan ouders of kinderen, laat staan ze te betrekken in de  dossiervorming. Dit alles ondermijnt de transparantie in de jeugdzorg en in veel gevallen ook een  effectieve hulpverlening.     De Gemeente Amsterdam oriënteert zich op de mogelijkheid om het eigenaarschap van het dossier  bij de cliënt neer te leggen. De cliënt beheert dan zelf zijn dossier en verleent toegang aan hulpverle‐ ners, familie, vrienden of andere belanghebbenden in zijn zorgtraject. De uitwisseling van privacyge‐ voelige informatie tussen hulpverleners is dan minder problematisch, omdat de cliënt toegang ver‐ leent aan de verschillende hulpverleners. Indien de cliënt toegang verleent aan familie ontstaat ook  een gezinsdossier. Een dossier waarop hulpverleners samen met het gezin werken aan bijvoorbeeld  een betere opvoedsituatie1.  

 

Figuur 1: Het gezin beheert de toegang tot één online gezinsdossier  

  Alares heeft in opdracht van de gemeente Amsterdam een oriënterend onderzoek haalbaarheid  eigenbeheer uitgevoerd. Voor deze oriëntatie keken we naar eerdere bevindingen en ervaringen met  het zelf beheren van dossiers. Met name in de zorg is er al veel bekend over de mogelijkheden van                                                                1

 In hoofdstuk twee gaan we in op de mogelijkheden voor het concept gezinsdossier, maar we gaan vooral in op de haalbaarheid eigenbe‐ heer van dossiers door cliënten in de (jeugd)zorg. 

8‐7‐2012 

  

2 


 

Is eigenbeheer haalbaar? 

‘persoonlijke gezondheidsdossiers’. We raadpleegden diverse publicaties hierover. Het onderzoek  bestond verder uit een aantal gesprekken binnen DMO en een expertsessie met relevante stakehol‐ ders. Diverse aanbieders jeugdzorg binnen en buiten Amsterdam, vertegenwoordigers van andere  gemeenten en leden van het programmateam transitie gingen op 23 mei 2012 met elkaar in gesprek  over de haalbaarheid van eigenbeheer. Om te laten zien dat zelf beheerde dossiers nu al mogelijk  zijn, hebben we een aantal leveranciers een tien minuten pitch laten houden over hun product2. Dit  leverde het eerste inzicht van deze oriëntatie op: technisch is een eigen dossier voor cliënten al  mogelijk! Nu rest ons een oriëntatie op:    • Juridische kaders rond eigenbeheer;  • Impact voor de cliënt, hulpverleners en zorgaanbieders;   • Potentiële rol van de gemeente hierin.   

                                                              2

 Voor de lijst leveranciers en een korte omschrijving van hun product zie bijlage 1. Voor de lijst met aanwezige genodigden zie bijlage 2. 

8‐7‐2012 

  

3 


 

㰀Inhoudsopgave 

Inhoudsopgave  Is eigenbeheer haalbaar? ................................................................................................................ 2  Inhoudsopgave ............................................................................................................................... 4  1  Relevante wet‐ en regelgeving .................................................................................................. 5  1.1  1.2  1.3  1.4  1.5 

Wet ter bescherming persoonsgegevens .................................................................................................................... 5  Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst ....................................................................................................... 5  Kwaliteitswet zorginstellingen..................................................................................................................................... 6  Meldcode kindermishandeling .................................................................................................................................... 6  Veiligheid en betrouwbaarheid ICT‐systemen............................................................................................................. 7 

2  Juridische haalbaarheid eigenbeheer ........................................................................................ 8  2.1  2.2  2.3  2.4  2.5  2.6  2.7  2.8 

Het dossier................................................................................................................................................................... 8  Gezin en dossier .......................................................................................................................................................... 8  Recht van de cliënt op inzage, verwijderen, informatie en weigeren ......................................................................... 8  De plichten van de cliënt ............................................................................................................................................. 9  De plichten van de hulpverlener ................................................................................................................................. 9  De plichten van de aanbieder.................................................................................................................................... 10  Gegevens uitwisselen met het dossier ...................................................................................................................... 10  Conclusie: juridisch geen obstakels gevonden .......................................................................................................... 11 

3  Impact cliënt, hulpverlener en zorgaanbieder ......................................................................... 12  3.1  3.2  3.3 

De gevolgen voor de beherende cliënt...................................................................................................................... 12  De impact op de hulpverleners ................................................................................................................................. 12  De consequenties voor aanbieders ........................................................................................................................... 13 

4  De rol van de gemeente .......................................................................................................... 15  4.1  4.2  4.3 

De gemeente heeft de lead ....................................................................................................................................... 15  Monster van Frankenstein......................................................................................................................................... 15  Bepalen rol in eigen dossier....................................................................................................................................... 15 

5  Haalbaar: begin klein, maar denk groot................................................................................... 16  Bijlage I: Leveranciers eigen gezinsdossier..................................................................................... 17  Bijlage II: Deelnemers expertsessie ............................................................................................... 18   

8‐7‐2012 

  

4 


1

 

Relevante wet‐ en regelgeving 

Relevante wet en regelgeving 

De wet‐ en regelgeving vormt de basis voor het antwoord op de vraag of eigenbeheer door de cliënt  haalbaar is. In dit hoofdstuk behandelen we de belangrijkste juridische randvoorwaarden ter infor‐ matie. Dit betreft geen juridisch gekwalificeerd overzicht en het kan zijn dat er meer relevante regel‐ geving bestaat.  

1.1

Wet ter bescherming persoonsgegevens  

De wet ter bescherming van persoonsgegevens (Wbp) regelt wat er allemaal wel en niet mag met de  gegevens van burgers. De Wbp beschermt de privacy van de burger en geeft hem bepaalde rechten,  zoals het recht om te weten wat er met zijn persoonsgegevens gebeurt. De burger mag zijn gegevens  altijd inzien en mag ook een verzoek indienen tot correctie van zijn gegevens en bezwaar maken  tegen de verwerking van zijn persoonsgegevens.     Organisaties die persoonsgegevens verwerken, hebben volgens de Wbp bepaalde plichten. Zo mogen  persoonsgegevens alleen verzameld en verwerkt worden als daarvoor uitdrukkelijk omschreven  doelen zijn geformuleerd die goedgekeurd zijn door de betrokken burger. Ook moeten deze organi‐ saties de burger laten weten wat zij met zijn gegevens doen of van plan zijn te doen. 

1.2

Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst 

In de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) zijn de verschillende rechten en  plichten van de patiënt en de hulpverlener bij een behandelingsovereenkomst vastgelegd. Een ge‐ neeskundige behandelingsovereenkomst (titel 7.7 B.W.) betreft: een ziekte genezen, behoeden voor  het ontstaan van een ziekte of de gezondheidstoestand beoordelen. De WGBO is niet van toepassing  op medische gegevens die niet onder de geneeskundige behandelingsovereenkomst vallen. Denk  bijvoorbeeld aan thuiszorg uitsluitend in het kader van verpleging en verzorging. De precieze grens is  onduidelijk en men kan bij twijfel beter de strenge regels van de WGBO volgen. Hieronder volgt een  opsomming van de belangrijkste bepalingen uit de wet in het kader van de oriëntatie naar de haal‐ baarheid het beheer van een dossier door cliënten:  • Regeling minderjarigen en wilsonbekwame  Voor een onderzoek of behandeling van een kind jonger dan 12 jaar is toestemming van de  ouders/voogden vereist. Bij een onderzoek of behandeling van jongeren van 12 tot en met  15 jaar geldt als hoofdregel dubbele toestemming: toestemming van de ouders/voogden én  de jongere is vereist. Jongeren van 16 jaar en ouder hebben een zelfstandig recht op infor‐ matie en alleen zij hoeven toestemming voor een behandeling te geven. Het beroepsgeheim  geldt vanaf 16 jaar (ook) tegenover hun vertegenwoordigers.  • Informatieplicht en toestemmingsvereiste  De zorgverlener is verplicht de patiënt naar redelijkheid te informeren en deze toestemming  voor een behandeling te vragen (bij kinderen de ouder of voogd).   • Inlichtingen‐ en medewerkingplicht van de patiënt  De patiënt is verplicht de zorgaanbieder correct en zo volledig mogelijk te informeren.  • Dossierplicht  De hulpverlener moet een dossier inrichten met betrekking tot de behandeling van de pati‐ ent. Daarin houdt hij aantekening van de gegevens omtrent de gezondheid van de patiënt en  uitgevoerde verrichtingen, voor zover dit voor een goede hulpverlening noodzakelijk is.   • Bewaarplicht   De medische gegevens in het dossier moeten over het algemeen gedurende vijftien jaar be‐ waard blijven. Voor niet medische gegevens geldt de algemene regel: niet langer bewaren  dan strikt noodzakelijk. Tenzij deze onder andere wetgeving, vallen zoals de Archiefwet en  het Burgerlijk Wetboek. 

8‐7‐2012 

  

5 


•

•

•

•

•

1.3

 


  Vernietigingsrecht  De patiënt heeft recht op vernietiging van bepaalde delen uit zijn dossier of het gehele dos‐ sier, ongeacht of dit relevante gegevens zijn. Aan een verzoek tot vernietiging moet binnen  drie maanden worden voldaan. In het dossier kan een aantekening worden gemaakt dat een  deel op verzoek van de cliënt is vernietigd. Op het vernietigingsrecht van de cliënt bestaan  twee uitzonderingen:   o een voorschrift of een andere wet bepaalt dat de gegevens bewaard moeten blijven;   o met bewaring van de gegevens is een aanmerkelijk belang van een ander dan de pa‐ tiënt gemoeid.  Recht op inzage en afschrift  Op grond van de WGBO heeft een patiënt recht op inzage in zijn gegevens in het dossier. De  enige uitzondering hierop zijn persoonlijke werkaantekeningen. Let wel dat er specifieke ei‐ sen aan werkaantekeningen zijn verbonden (hierover verderop meer).  Geheimhoudingsplicht   Dit recht is opgenomen in de Grondwet. De geheimhoudingsplicht houdt in dat de hulpverle‐ ner alleen met medebehandelaars over een patiënt mag praten indien dit relevant is voor de  hulpverlening.   Opzegging van de behandelingsovereenkomst  De cliënt heeft altijd het recht de hulpverlening te weigeren, tenzij dit schade kan toebren‐ gen aan anderen dan de cliënt.  Aansprakelijkheid  Wanneer de hulpverlener zijn verplichtingen die voorvloeien uit de behandelingsovereen‐ komst, niet nakomt en de patiënt hierdoor schade oploopt, kan hij de hulpverlener civiel‐ rechtelijk aansprakelijk stellen. Ook het ziekenhuis kan door de patiënt voor de tekortkomin‐ gen van de hulpverlener aansprakelijk worden gesteld.  

Kwaliteitswet zorginstellingen 

De Kwaliteitswet zorginstellingen (KWZ) richt zich op de zorginstellingen en verplicht hun de kwaliteit  te bewaken, te beheersen en te verbeteren. De wet noemt vier kwaliteitseisen waaraan een instel‐ ling moet voldoen: verantwoorde zorg, op kwaliteit gericht beleid, het opzetten van een kwaliteits‐ systeem en het maken van een jaarverslag.  

1.4

Meldcode kindermishandeling 

Professionals die te maken krijgen met huiselijk geweld, zoals leerkrachten, huisartsen en hulpverle‐ ners, vinden het soms lastig om hulp te bieden. De Meldcode Kindermishandeling (meldcode) biedt  handvatten aan instellingen en beroepsgroepen bij het handelen in situaties en bij vermoedens van  kindermishandeling. De meldcode is bedoeld voor toepassing door alle beroepsgroepen en sectoren  die betrokken zijn bij de signalering en aanpak van kindermishandeling. Het Basismodel van de meld‐ code is zo geschreven dat het makkelijk kan worden aangepast voor de eigen organisatie of praktijk.  Het gaat om een meldcode voor: huiselijk geweld, kindermishandeling, seksueel geweld, vrouwelijke  genitale verminking (meisjesbesnijdenis), eer gerelateerd geweld (waaronder huwelijksdwang) en  ouderenmishandeling.  Meldcode verplicht per 1 januari 2013  Het gebruik van een meldcode heeft effect. Professionals moeten daarom verplicht met een meldco‐ de gaan werken voor het geval dat zij in aanraking komen met huiselijk geweld. De ministerraad  heeft ingestemd met een wetsvoorstel dat organisaties en professionals in zes sectoren verplicht een  meldcode te hebben. Dit zijn: gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke onder‐ steuning, jeugdzorg en justitie. De wet treedt op 1 januari 2013 in werking. 

8‐7‐2012 

  

6 


 


Meldcode is geen meldplicht  De verplichte meldcode behelst geen meldplicht. Bij een meldplicht moet de professional zijn ver‐ moeden van geweld melden bij andere instanties. Door te werken met een meldcode blijft de beslis‐ sing om vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling wel of niet te melden, berusten bij  de professional. Het stappenplan van de meldcode biedt hem houvast bij die afweging. 

1.5

Veiligheid en betrouwbaarheid ICTsystemen 

De beveiliging van gegevens komt voort uit aansprakelijkheid en privacy maar is niet expliciet in de  wetgeving opgenomen. Het dossier moet veilig zijn, anders is diegene die het systeem beheert en  faciliteert aansprakelijk voor de onveilige situatie en de schade die daaruit kan voortvloeien.  NEN‐normen  De NEN‐normen zijn een invulling van de algemene normen die voortvloeien uit de Wbp en WGBO.  Aanbieders die voldoen aan deze normen hebben de zekerheid dat zij op het gebied van veiligheids‐  en betrouwbaarheidseisen voldoen aan de regelgeving. NEN 7510 is een door het Nederlands Nor‐ malisatie‐instituut ontwikkelde norm voor Informatiebeveiliging. Er is met name zorgsectorspecifieke  aandacht besteed aan privacybescherming, de behandelingsovereenkomst en het taalgebruik. De  NEN 7510 wordt aangevuld met de NEN 7511 (Toetsbaar voorschrift voor solopraktijken, samenwer‐ kingsverbanden en grote instellingen) en NEN 7512 (gericht op de nationale infrastructuur voor  uitwisseling van elektronische gegevens in de zorg3).    

   

                                                              3

 Het Landelijke schakelpunt is in 2011 door de Eerste Kamer van tafel geveegd. Tot op heden is er nog geen regelgeving voor het landelijk  uitwisselen van gegevens via een centraal uitwisselingspunt.  

8‐7‐2012 

  

7 


 

Juridische haalbaarheid eigenbeheer 

2 Juridische haalbaarheid eigenbeheer  In dit hoofdstuk toetsen we de haalbaarheid van een dossier in eigenbeheer aan de bovengenoemde  wet‐ en regelgeving. Dit geeft een eerste indruk van de mogelijkheden. De antwoorden zijn niet  sluitend, maar oordeelvormend rond de haalbaarheid en dienen bij toepassing nog verder uitgewerkt  te worden. 

2.1

Het dossier 

Het dossier kent juridisch gezien geen eigenaar. Vanuit de WGBO moet er bij een behandelingsover‐ eenkomst een dossier worden bijgehouden. Uit de Kwaliteitswet zorginstellingen (KWZ) volgt dat het  dossier de basis vormt van een goede hulpverlening aan de cliënt en dat de organisatie voor een  goed dossierbeheer moet zorgdragen. Alles wat je als bevinding registreert met als doelen: delen  met anderen, verantwoording en geschiedenis, is onderdeel van het dossier. Persoonlijke werkaan‐ tekeningen zijn van het dossier uitgezonderd. Een 'schaduwdossier' dat alleen voor persoonlijk ge‐ bruik van de arts of het behandelteam wordt aangelegd en waarin gegevens over de patiënt worden  opgenomen die later ‐ in samengevatte vorm ‐ in het dossier worden overgenomen, is geen 'per‐ soonlijke werkaantekening'. Dit deel van het dossier  Auteursrechten  valt onder het inzagerecht. Hier komen we later op  Tijdens de expertsessie kwam naar voren dat  terug.  er auteursrechten op de registraties rusten.    Het zijn immers teksten die een professionele  De professional moet een dossier maken van zijn  mening of analyse bevatten. Dat zou beteke‐ handelingen en de organisatie moet dit mogelijk  nen dat de cliënt niet “aan de haal” mag met  maken. Tijdens de behandelingsrelatie vraagt de  de informatie over zichzelf zónder toestem‐ ming van de professional. Wij twijfelen aan de  hulpverlener aan de cliënt om toegang tot het dos‐ relevantie hiervan bij de discussie over de  sier. Dit is een noodzakelijk uitgangspunt om iemand  haalbaarheid van het eigen dossier, omdat dit  te kunnen helpen. De professional werkt dan in het  zich vreemd verhoudt met de privacy van de  dossier van de cliënt en voldoet zo aan de plichten  cliënt. Mag de professional dan zijn auteurs‐ die voortkomen uit de WGBO. De organisatie contro‐ rechtelijke informatie verkopen? Bovendien  leert of dit dossier voldoet aan de eisen uit de KWZ  betaalt de cliënt geld voor de behandelingen,  en voldoet zo aan deze wet. Persoonlijke werkaante‐ dus de informatie die daaruit voortkomt. Tot  keningen blijven mogelijk en vallen buiten het dos‐ slot kunnen we flinke ethische vraagtekens  sier.   zetten bij het idee dat informatie over een  cliënt bezit is van iemand anders. 

2.2

Gezin en dossier 

2.3

Recht van de cliënt op inzage, verwijderen, informatie en weigeren 

  De WGBO benoemt geen behandelrelatie met het gezin. In principe moeten we daarom met het  begrip cliënt4 werken. De leeftijdscategorieën uit de WGBO over het recht tot inzage en vanuit de  regeling minderjarigen en wilsonbekwamen, geven houvast aan een dossier voor gezinnen. Het kind  jonger dan 12 jaar wordt vertegenwoordigd door de wettelijke vertegenwoordiger(s). De behande‐ lingsrelatie wordt samen met de vertegenwoordigers onderhouden als de cliënt tussen 12 en 16 jaar  oud is. Vanaf 16 jaar loopt de behandeling uitsluitend via de cliënt, mits deze wilsbekwaam is. Een  jongere vanaf 16 jaar kan nog steeds zijn of haar ouders hierbij betrekken om zo vrijwillig als één  gezin op te trekken.  

Op grond van de WGBO en de Wbp heeft een cliënt recht op toegang tot zijn eigen dossier. De WG‐ BO stelt ook dat de cliënt bepaalde delen of het gehele dossier, ongeacht of dit relevante gegevens  zijn, mag vernietigen. De aanbieder moet dit binnen drie maanden uitvoeren. Uitzondering is als dit  in ernstige mate het eigenbelang van de cliënt schaadt. Verder moet de cliënt ook actief worden                                                                4

 De WGBO spreekt nog van patiënt, maar er is inmiddels vervangende wetgeving in ontwikkeling waar uitsluitend over cliënten wordt  gesproken, omdat het nadrukkelijk over cure en care gaat.  

8‐7‐2012 

  

8 


 


geïnformeerd over het hulpverleningstraject. De cliënt behoudt altijd het recht om, op basis van de  informatie die hij heeft gekregen van de hulpverlener, te beslissen of hij toestemming geeft voor  onderzoek of behandeling. De cliënt heeft in de wet veel controle en macht over zijn eigen behande‐ ling, wat er wordt geregistreerd en hoe hiermee wordt omgegaan.    Het dossier in eigenbeheer ligt goed op één lijn met de rechten die in de WGBO staan beschreven. Zo  kan een cliënt toegang tot het dossier voor een hulpverlener weigeren. De hulpverlener kan dan niet  aan de eisen uit de WGBO voldoen en zal de hulpverlening moeten staken. De cliënt heeft met het  weigeren van het dossier de hulpverlening zelf geweigerd.     De cliënt beheert zelf zijn dossier, hij kan alles inzien en/of verwijderen. Dit voldoet aan de eisen van  de WGBO, tenzij dit haaks op de plicht van de hulpverlener staat een cliënt te helpen. De hulpverle‐ ner moet bij het verwijderen van zijn gegevens hiervan wel op de hoogte gesteld worden. Als er  zwaarwegende redenen zijn, dan moet de hulpverlener in staat zijn, de gegevens alsnog te bewaren.  De hulpverlener heeft hier drie maanden de tijd voor, dus de gegevens moeten nog drie maanden  beschikbaar blijven voordat ze definitief worden vernietigd.     Het op de hoogte stellen van de gewenste verwijdering door de cliënt en het eventueel tot drie  maanden later kunnen bewaren door de professional is een belangrijke functionele eis. Dit is makke‐ lijk te realiseren door bij verwijdering de verwijderde gegevens te mailen naar de professional. Ze zijn  dan uit het systeem, maar de professional heeft nog de mogelijkheid ze elders op te slaan. De haal‐ baarheid van dit soort ‘work‐arounds’ onderzoeken we graag verder.  

2.4

De plichten van de cliënt 

Naast het recht op weigeren, inzage en verwijderen heeft de cliënt vanuit de WGBO ook een aantal  plichten gekregen. De cliënt moet de hulpverlener juist en tijdig informeren over relevante zaken  binnen de behandelingsrelatie. Ook moet de cliënt meewerken aan zijn behandeling. Een dossier in  eigenbeheer is een uitstekend communicatiemiddel om aan deze plicht te voldoen. Als de cliënt iets  uit het dossier verwijdert of relevante informatie achterhoudt, dan voldoet hij niet aan de WGBO. Als  een cliënt een hulpverlener weigert toegang te geven, dan werkt hij niet mee aan zijn behandeling.  De hulpverlener kan de cliënt op deze punten aanspreken en in het ergste geval de behandelings‐ overeenkomst verbreken.  

2.5

De plichten van de hulpverlener  

De hulpverlener is bij een behandelingsovereenkomst verplicht tot goed hulpverlenerschap. Dit  houdt in dat een hulpverlener zorg van goede kwaliteit moet leveren, voortvloeiende uit de voor  hem geldende professionele standaarden. Hierbinnen moet de hulpverlener de cliënt informeren  over de behandeling en ook toestemming vragen voor deze behandeling. Als de behandeling is  gestart met goedkeuring van beide partijen dan is de hulpverlener verplicht een dossier bij te houden  en de privacy van de cliënt te waarborgen. Tot slot heeft iedere hulpverlener een geheimhoudings‐ plicht, tenzij de cliënt toestemming geeft voor het doorgeven van informatie óf tenzij geheimhou‐ dingsplicht conflicteert met goed hulpverlenerschap.     Een dossier in eigenbeheer staat het uitoefenen van de plichten van de hulpverlener niet in de weg.  Het systeem kan juist ondersteunen bij het goed informeren van de cliënt en het vragen van toe‐ stemming voor behandelingen. Als de cliënt de hulpverlener toelaat tot zijn eigen dossier, dan is de  hulpverlener gewoon in staat een dossier bij te houden van de handelingen. De privacy is gewaar‐ borgd, omdat de cliënt toegang autoriseert. Het kan voorkomen dat de hulpverlener cliënten moet  overtuigen van het nut en de noodzaak hem toegang te verlenen tot het dossier. Dat wordt dan een  extra rol binnen het hulpverlenerschap.  

8‐7‐2012 

  

9 


2.6

 


De plichten van de aanbieder 

Vanuit de KWZ is de aanbieder verplicht een juiste omgeving aan te bieden voor de hulpverlener en  de cliënt, zodat zij hun plichten juist kunnen vervullen. Dit uit zich in beleid om de eigen kwaliteit te  bewaken, te beheersen en te verbeteren. Een dossier staat aan de basis hiervan. Het is een middel  om deze kwaliteit te garanderen, bovendien is de hulpverlener verplicht een dossier bij te houden.  Als de cliënt een dossier beheert, verandert er in feite niets aan de plichten voor de aanbieders.  Zolang de dossiervorming mogelijk is, voldoen de aanbieders aan de KWZ en hun hulpverleners aan  de WGBO. De aanbieders moeten het dossier voor de cliënten dus ook faciliteren. Tenzij een andere  entiteit het dossier in eigenbeheer gaat aanbieden. De aanbieder verlegt dan zijn plichten tot een  dossier bij een andere partij. De aanbieder zal dan zijn plicht uitoefenen door bepaalde garanties van  de andere partij te eisen. Denk hierbij aan het voldoen aan de NEN 7510‐normen of andere moder‐ nere eisen aan ICT. 

2.7

Gegevens uitwisselen met het dossier 

We onderscheiden privacygevoelige informatie die herleidbaar is naar een persoon en anonieme  informatie. Hierbinnen zijn drie informatiestromen: 1) tussen cliënt en professional, 2) onder profes‐ sionals binnen een organisatie en 3) tussen professionals van verschillende organisaties. Met betrek‐ king tot het uitwisselen van gegevens zijn zorgvuldigheid, privacy en kwaliteit van dienstverlening de  drie belangrijkste onderwerpen die uit de WGBO en de Wbp voortkomen. Ieder dossiersysteem en  dus ook een dossier dat door de cliënt wordt beheerd, moet aan de strenge eisen voldoen van de  WGBO en de Wbp.     Vanuit de Wbp mogen organisaties persoonsgegevens alleen verzamelen en verwerken vanuit wel‐ omschreven doelen en met toestemming van de burger. Daarnaast moeten cliënten worden geïn‐ formeerd over wat er met de gegevens gebeurt. De wet stelt verder duidelijk dat gegevens van de  cliënt zonder toestemming niet mogen worden uitgewisseld, tenzij andere plichten eronder lijden5 .  Derden hebben dan ook nooit recht op privacygevoelige informatie. Ook de gemeente, zorgverzeke‐ raars, de politie en het OM niet. Het OM kan wel via de rechter gegevens vorderen en de Inspectie  voor de gezondheidszorg (IGZ) heeft in speciale gevallen inzage in cliëntdossiers zonder toestemming  van de patiënt (art. 7.3 Kwaliteitswet zorginstellingen). Vanuit de WGBO hebben cliënten recht op  privacy en staat het medisch beroepsgeheim uitwisseling van gegevens tussen behandelaars en  daarbuiten niet zomaar toe. Tenzij acuut in het belang van de cliënt mag er geen gegevensoverdracht  plaatsvinden. In het kort mag een dossier niet worden uitgewisseld zonder toestemming van de  cliënt. Een dossier in eigenbeheer borgt fundamenteel deze rechten. De cliënt heeft de sleutel tot de  informatie. In speciale gevallen, wanneer een cliënt niet in staat is (gebleken) om zelf een dossier te  beheren, kan deze sleutel worden gedeeld met het OM of de IGZ.    Gegevens die niet herleidbaar zijn naar een specifieke cliënt, worden gebruikt voor management,  beleid, sturing van de bekostiging en onderzoek. Denk hierbij aan geanonimiseerde rapportages over  bereik en andere sturingsrelevante data. Dat mag de beheerder van het dossier doen, indien hij de  anonimiteit garandeert en de cliënt op de hoogte stelt welke informatie met wie wordt uitgewisseld.  Bij een dossier in eigenbeheer verleent de cliënt toestemming aan de hulpverlener of organisatie om  zijn informatie te gebruiken. De organisaties vragen de cliënt dus om informatie en dat ligt ook in één  lijn met de regelgeving.    Vanaf 2013 is het voor (samenwerkende) organisaties verplicht een Meldcode Kindermishandeling  op te stellen en binnen de regio een AMK op te zetten. Het melden langs deze weg is niet verplicht.                                                                5

 T.F.M. HOOGHIEMSTRA, Juridische aspecten van het EPD, Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk, 2004 (29: 219‐225) 

 

8‐7‐2012 

  

10 


 


Dit meldpunt staat los van de dossiers en eventuele registraties worden als werkaantekeningen  gezien. In het kader van het dossier in eigenbeheer is deze ontwikkeling dus minder relevant.  

2.8

Conclusie: juridisch geen obstakels gevonden 

In dit hoofdstuk hebben we een aantal belangrijke kenmerken rond een dossier behandeld en deze  getoetst aan het concept van een dossier in eigenbeheer. Het beeld dat naar voren komt, is dat een  dossier beheert door cliënten juridisch haalbaar is. In een aantal gevallen zelfs een verbetering ten  aanzien van het voldoen aan de wetgeving. Zo zijn de rechten op inzage, verwijderen, informatie en  weigeren in de huidige praktijk lastig te waarborgen. Toegang tot dossiers is vaak omslachtig en met  veel bureaucratie omgeven. Het dossier in eigenbeheer kent deze problemen niet.    Het uitwisselen van gegevens tussen organisaties en professionals kan een aantal uitdagingen in de  jeugdzorg oplossen. We zien steeds meer samenwerkingsverbanden ontstaan tussen aanbieders om  dit ook mogelijk te maken. Hierbinnen wordt veel privacygevoelige informatie gedeeld. Een aantal  organisaties gaat uit van impliciete toestemming. Of de cliënt wordt tijdens een consult geconfron‐ teerd met een verzoek een verklaring te tekenen dat hij geen bezwaar heeft bij de uitwisseling tus‐ sen de organisaties. De cliënt heeft geen controle over naar wie die informatie gaat. Bij een dossier in  eigenbeheer ligt de sleutel bij de cliënt zelf en heeft deze, zoals in de wet beschreven, de versprei‐ ding van informatie in de hand.     Het concept gezin is vanuit de wetgeving lastig te bepalen. Toch zijn er vanuit de regeling minderjari‐ gen handvatten om het gezin en het dossier daaromheen voor de jeugdzorg vorm te geven. Bij  meerderjarigen zou een gezinsdossier een keuze van cliënt en gezin zijn. Verder zien we dat de cliënt,  de hulpverlener en de aanbieder hun plichten bij een eigen beheerd dossier nog prima kunnen  uitoefenen. De belangrijkste uitdaging met betrekking tot de haalbaarheid van het dossier in eigen‐ beheer ligt bij de verandering van de verhoudingen. Nu het dossier niet meer in handen is van de  organisatie, zullen cliënten en hulpverleners hun rol enigszins zien veranderen. Daar gaan we in het  volgende hoofdstuk verder op in.  

8‐7‐2012 

  

11 


 

Impact cliënt, hulpverlener en zorgaanbieder 

3 Impact cliënt, hulpverlener en zorgaanbieder  Tijdens de gesprekken en tijdens de expertsessie op 23 mei zijn de impact voor cliënt, hulpverlener  en zorgaanbieder uitvoerig aan bod gekomen. Bovendien zien we dat er juridisch geen noemens‐ waardige obstakels zijn gevonden. De invoering van een dossier in eigenbeheer voor cliënten bete‐ kent een omslag in de huidige manier van werken voor zowel cliënten, hulpverleners als zorgaanbie‐ ders. We staan kort bij de impact op deze drie rollen stil.  

3.1

De gevolgen voor de beherende cliënt  

Cliënten krijgen de mogelijkheid om hun eigen gegevens in het dossier in te vullen en hier real‐time  over te beschikken. Hiermee krijgen ze een eigen verantwoordelijkheid in het aanmaken en up‐to‐ date houden van het dossier en kunnen zij gegevens invullen, verwijderen en desgewenst delen met  hulpverleners. Dit zal bij een flink aantal gezinnen om een grote omslag vragen.  De competenties en toegang van gezinnen tot de techniek  Niet alle gezinnen hebben een internetverbinding of de beschikken over de competenties om goed  met het digitale dossier om te kunnen gaan. Dit wordt vaak in verband gebracht met verminderde  eigen kracht en factoren zoals etnische achtergrond of een lagere sociaaleconomische klasse. Tijdens  de expertsessie en ons eigen indicatieve onderzoek komt duidelijk naar voren dat deze verbanden tot  een valse conclusie van de haalbaarheid dossier in eigenbeheer kan leiden. Nederland staat al jaren  aan de top op het gebied van internetdichtheid (bijna 100%). Veel kinderen uit de lagere sociaaleco‐ nomische klasse hebben tegenwoordig een Smartphone met internetmogelijkheden. Traditioneel  gebruiken allochtone gezinnen ook veel Social Media, zoals Skype, om met het thuisfront in contact  te blijven. Het afhankelijk verklaren van sociaaleconomische factoren, zoals etnische achtergrond of  inkomen, met het in staat zijn een dossier zelf te beheren betreft een te vroege conclusie en is vaak  een hardnekkige denkfout.    Een dossier in eigenbeheer zal van een aantal cliënten en gezinnen om een aantal extra competen‐ ties vragen. Hier kan de hulpverlening op inspelen, met verschillende voordelen voor de cliënt in het  verschiet. Zo zet de hulpverlening in op digitale vaardigheden die bij overige zaken zoals internetban‐ kieren en belastingaangifte ook van groot belang kunnen zijn. Bovendien vraagt dit om flink wat  eigenkracht, iets wat de hulpverlening vaak juist wil bewerkstelligen. Goed onderzoek naar proble‐ men die bepaalde cliënten met het zelf beheren van hun dossier kunnen ondervinden en het trainen  van de professional in het overbrengen van missende competenties is de sleutel tot de haalbaarheid  hiervan.  Dossier wordt hulpmiddel  Voor de cliënt kan het dossier meer worden dan een registratiemiddel voor de professional. Het  biedt transparantie over de verleende zorg, maakt het mogelijk om anderen inzage te geven en zorgt  ervoor dat de cliënt zelf eventuele fouten kan voorkomen. De gegevens worden eigendom van de  cliënt zelf. Hij zal er trots op zijn als hij de voortgang kan bijhouden en dit ook kan zien. De professio‐ nal kan op zijn beurt snel en gemakkelijk registreren en dit communiceren met de cliënt. Dit komt de  hulpverlening sterk ten goede.  

3.2

De impact op de hulpverleners 

Rol verandert  Een dossier in eigenbeheer van de cliënt zal de hulpverlening veranderen. De cliënt staat centraal in  de jeugdzorg en in steeds mindere mate het systeem of de hulpverlener. We onderscheiden vaak  drie groepen:  

8‐7‐2012 

  

12 


 


de 80% huidige zelfredzame gezinnen die sporadisch (opvoed)‐ondersteuning gebruiken;   de 15% cliënten die regelmatig om ondersteuning vragen en in mindere mate zelfredzaam  zijn;  • de 5% veelgebruikers die in classificaties vaak neergezet worden als niet‐zelfredzaam.   Vanuit de praktijk zien hulpverleners flinke obstakels bij het dossier in eigenbeheer vooral bij de  tweede en de derde categorie. De hulpverlener zal de cliënt of het gezin moeten overtuigen mee te  doen in het dossier. Dit vraagt om een minder sturing en meer om een adviserende rol in het hulp‐ verleningsproces. Vertrouwen winnen en van daaruit samen met de cliënt de hulpverlening inzetten.  Dit is een omslag in denken en werken.   • •

Competenties  De veranderende rol heeft zijn weerslag op de competenties die voor een hulpverlener van belang  zijn. Tijdens deze oriëntatie zien we vijf belangrijke competenties terugkomen:  • Coachen  • Vraag verduidelijken  • Verplaatsen in leefwereld van de cliënt  • Andere gespreksvaardigheden  • Objectief en bedachtzaam registreren    Tijdens de expertsessie kwam duidelijk naar voren dat deze competenties vaak al aan de basis van  een effectieve hulpverlening ligt en dat juist de manier waarop de jeugdzorg nu georganiseerd is  inzake het aanbiederdossier de hulpverlening frustreert. De hierboven vermelde competenties liggen  in lijn met het oorspronkelijke concept van de hulpverlening. Goed onderzoek naar de invulling van  het hulpverleningsvak bij het dossier in eigenbeheer en de daaraan gekoppelde coaching verdienen  aandacht.   Cultuur  Een eigen dossier zorgt voor meer transparantie in de sector. Bij het opvragen van de dossiers zal de  cliënt geen last meer hebben van tijdrovende procedures of verwijderde en eventueel belastende  informatie uit het dossier. Een zegen voor de cliënt, maar een uitdaging voor de hulpverlener. Wil die  wel dat de cliënt meekijkt? Dit soort veranderingen in de cultuur van organisaties, laat staan secto‐ ren, gaat vaak moeizaam. Na een lange tijd van weerstand kan er in relatieve korte tijd ineens een  omslag plaatsvinden. Tijdens de expertsessie kwam naar voren dat deze omslag wellicht al gestart is.  Alle leveranciers van systemen die voor de cliënt toegankelijk zijn, geven hetzelfde antwoord: het is  een omslag, voor de één meer dan voor de ander, maar die komt uiteindelijk ten goede van het  hulpverleningsproces. 

3.3

De consequenties voor aanbieders 

‘Dat’‐ en ‘wat’‐systemen  Het is belangrijk een systeemonderscheid te maken tussen ‘dat’‐en ‘wat’‐informatie. Wat er is ge‐ beurd (bijvoorbeeld de gespreksverslagen, onderzoeksresultaten en conclusies) is dossierinhoud en  kan in principe aan de cliënt worden meegegeven. Dat er een bepaalde handeling heeft plaatsgevon‐ den is informatie die natuurlijk geregistreerd moet blijven voor facturatie en verantwoording. Het  aanleggen van een scheiding tussen dossier en managementinformatie6 is dan ook wenselijk. Veel  zorgaanbieders hebben planning en dossiervorming op dit moment in één applicatie zitten. Het vergt  voor sommige zorgaanbieders dan ook een verandering in het systeem om de cliënten de inhoud van  een dossier bijvoorbeeld te kunnen laten verwijderen, zonder dat de managementinformatie verlo‐ ren gaat.                                                                 6

 Hieronder vallen ook verantwoordings‐ en bekostigingsinformatie voor de gemeente.  

8‐7‐2012 

  

13 


 


Vertrouwen  Organisaties moeten aan de KWZ voldoen. Het eigen beheerde systeem zal een deel van de controle  hierover neerleggen bij cliënten én de organisatie die het dossier gaan leveren. In feite gebeurt dit al:  aanbieders schaffen een systeem aan en sturen op kwaliteitseisen hiervan. Daarnaast leunen aan‐ bieders in de uitvoering nu op de hulpverlener die de sleutel tot het dossier heeft. Dat wordt bij een  dossier in eigenbeheer in de meeste gevallen de cliënt. Aanbieders kunnen sturen op het coachen  van hun medewerkers om dit proces goed in de gaten te houden. Gaat het mis, dan moet er ingegre‐ pen kunnen worden. Zo kan de aanbieder voldoen aan de KWZ.        

8‐7‐2012 

  

14 


 

De rol van de gemeente 

4 De rol van de gemeente  Wanneer we praten over een dossier in eigenbeheer van de cliënt, dan rijst de vraag wat de gemeen‐ te moet doen en waar ze aan moet denken. In dit hoofdstuk formuleren we drie aandachtspunten  waarmee de gemeente rekening moet houden in deze oriënterende fase.  

4.1

De gemeente heeft de lead 

Een eigen dossier voor cliënten of gezinnen vraagt om een verandering in het systeem. De gemeente  betaalt vanaf 2015 de jeugdzorg en bepaalt dus hoe dit systeem er uit komt te zien. Dat wil niet  zeggen dat de gemeente per definitie alles moet gaan ‘doen’. Aanbieders faciliteren op dit moment  het (ICT)‐systeem en nemen verantwoordelijkheid voor de betrouwbaarheid en veiligheid hiervan.  Een aanbiederneutraal systeem zal in grote mate op initiatief van de gemeente ontstaan.  

4.2

Monster van Frankenstein 

Dossiers in beheer van cliënten komen er toch wel. Het is een duidelijke trend, waar aanbieders zich  op dit moment al op aan het oriënteren zijn. Er dreigt echter wel een wildgroei van systemen. Wild‐ groei kan fantastisch zijn, mits er maar standaardisatie is. Denk aan standaarden voor de veiligheid,  het inloggen, opslaan, uitwisselen en analyseren van gegevens. Voor de gemeente is het daarom niet  zozeer de vraag of zij het gebruik ervan moet ondersteunen, maar juist hoe zij dit moet faciliteren.  Een uitdaging hierbij is het voorkomen van een groot en oncontroleerbaar ICT‐project. Pas op voor  een monster van Frankenstein, zowel in grootte als in mis‐match tussen onderdelen.  

4.3

Bepalen rol in eigen dossier  

Eén dossier voor en door het gezin vraagt om sturing door de gemeente. Vanuit beleid zal de ge‐ meente dicteren op welke wijze het dossier in eigenbeheer vorm krijgt. Hierin zijn vier scenario’s  denkbaar:  1. De gemeente zet zelf één systeem op, waar alle aanbieders, kinderen, ouders en andere be‐ trokkenen aan dossiervorming doen. De gemeente betaalt en bepaalt;  2. De gemeente zet een basis ICT‐structuur op, waar verschillende aanbieders en leveranciers  bepaalde dossiers op kunnen draaien;  3. De gemeente stelt eisen en randvoorwaarden op, waaraan (aanbieders van) moet(en) vol‐ doen. Eisen rondom eigenaarschap van gegevens, autorisaties en systeemrandvoorwaarden.  4. De gemeente doet niets dan de doorontwikkeling van dossiers niet tegenhouden. Aanbieders  ontwikkelen zelf een standaard.  In alle gevallen heeft de gemeente, in meer of mindere mate, de lead.  

8‐7‐2012 

  

15 


 

Haalbaar: begin klein, maar denk groot 

5 Haalbaar: begin klein, maar denk groot  In deze oriëntatie naar de haalbaarheid van een dossier in beheer van het gezin keken we naar  verschillende invalshoeken. Een dossier in eigenbeheer blijkt nu al technisch haalbaar: tijdens de  expertsessie presenteerde een aantal leveranciers enkele dossiersystemen die draaien en waarbij het  eigenbeheer centraal staat. Uit deze oriëntatie blijkt verder dat zelf beheerd dossier door cliënt  juridisch haalbaar is. Sterker, we hebben ontdekt dat de huidige praktijk op punten van privacy, en  rechten op inzage, verwijderen, informatie en weigeren minder waarborgen geven dan een dossier in  eigenbeheer zou doen. Vanuit een maatschappelijk oogpunt is een eigendossier ook zeer gewenst en  de stip op de horizon in de zorg.    De uitdagingen met betrekking tot de haalbaarheid van het eigendossier blijken vooral te liggen bij  de veranderingen voor cliënten, professionals en de aanbieders in de sector. Cliënten krijgen een  actievere rol en moeten deze ook gaan invullen. Dat zijn cliënten niet gewend en niet iedereen zal  dat direct kunnen. Professionals moeten deze cliënten stimuleren meer op hun eigen kracht te varen  en controle te nemen over hun eigendossier. De aanbieders moeten met nieuwe of aangepaste  systemen gaan werken. De aanbieders moeten kwalitatief goede zorg blijven verlenen, dus moeten  zij hun hulpverleners trainen een vertrouwensband met de cliënt op te bouwen.     De gemeenten zijn in deze beweging aan zet. De transitie geeft de kans om de sector werkelijk te  veranderen en zet gemeenten aan het roer. Amsterdam is terecht ambitieus hierin en laat dat blijken  in het visiedocument “OM het kind!”. Wij adviseren Amsterdam vanuit deze oriëntatie twee lijnen  tot actie uit te zetten:  •

Advies: experimenteer zelf met dossiers in eigenbeheer en met verschillende systemen bij  verschillende gezinnen. Neem aanbieders hierin mee.  

•

Advies: werk het concept van een integraal dossier in eigenbeheer verder uit. Verzamel in‐ formatie vanuit technische, juridische en menselijke (cliënt, professional en aanbieder) kant  en maak op basis hiervan een helder plan voor op de horizon. Denk na over standaardisatie  van gegevens om uitwisseling mogelijk te maken. 

8‐7‐2012 

  

16 


 

Bijlage I: Leveranciers eigen gezinsdossier 

Bijlage I: Leveranciers eigen gezinsdossier  Tijdens de expertsessie is een selectie van leveranciers gevraagd hun product te pitchen. Daaruit is  gebleken dat een eigen gezinsdossier nu al technisch mogelijk is. Onderstaand een korte weergave.   

 

Geert Klein Breteler (MeExtra ‐ http://www.symax.nl/mextra/)  MeExtra geeft inzicht in het beheer van het zorgplan van het gezin. Zowel vader, moe‐ der als kind(eren) kan (kunnen) gegevens en inhoud invoeren op de website. Verschil‐ lende modules zijn in het systeem aanwezig. Doel: samen met elkaar het zorgplan  digitaal in te vullen en te beheren. De mogelijkheid bestaat om ieder afzonderlijk gege‐ vens in te laten vullen, maar het systeem is vooral gericht op de gemeenschappelijkheid. 

 

Maaike Schnabel (Caire.nu)  Caire.nu is een online marktplaats, waar andere softwareleveranciers op kunnen aan‐ sluiten. De marktplaats is een landelijk platform, maar kent een lokale invulling waar  vraag en aanbod bij elkaar komen door hulpvragen van jezelf en van vrienden. Doel: het  sociaal kapitaal op gang brengen, burgers stimuleren om zelf je zorg in gang te zetten en  in zetten op eigen kracht en zelfregie. 

 

Heleen Kortbeek (Helpjemee.nl)  Helpjemee.nl biedt overzicht en gemak tijdens het activeren van je eigen netwerk. Op  de website kun je blogs plaatsen over jouw hulpvraag en het biedt de mogelijkheid om  snel informatie op te zoeken over beschikbare zorgaanbieders. Verbinden is het kern‐ woord van Helpjemee.nl doordat zowel de gemeenten, mantelzorgers, aanbieders als  zorggebruikers met elkaar in contact komen. 

 

Hilde Marx (GGDMH – KeDo http://www.xlab.nl/kedo)  KeDo helpt bij de totstandkoming van ‘één gezin, één plan’. Uitgangspunt is dat ouders  de verantwoordelijkheid hebben om het plan in te vullen en samen met hulpverleners  doelen te stellen en te behalen. KeDo ondersteunt gebruikers bij: brieven versturen,  mails versturen, verslagen maken en beheren en maakt inzicht in wie wat gaat doen.  Doel is interactie van ouders en hulpverleners in het schrijven en uitvoeren van het  plan. 

 

Wilco van Renselaar (Patiënt1.nl)  Patiënt1 bevat een persoonlijk gezondheidsdossier, waarbij je zelf bepaalt wie er toe‐ gang heeft en wat diegene te zien krijgt. Er is een koppeling met ziekenhuizen. Activeren  en participatie van patiënten is het doel. Patiënt1 zoekt benadering vanuit kansen in  plaats van problemen. Daarnaast vanuit kennis, tools en interactie en maakt patiënten  het mogelijk up to date hun dossier in te zien. 

 

Sanne‐Lot van Ulzen (Blogboek.com)   Blogboek kent diverse mogelijkheden: berichten sturen (direct of gericht aan allen),  prikbordfunctie, bevat een algemeen profiel van het kind, heeft een ontwikkelingspro‐ fiel voor kind (ingevuld door de ouders), ontwikkelingsdoelen (wie werkt waaraan mee),  professionals die op elkaar kunnen reageren (dubbelingen worden zo vermeden) en een  meter die ontwikkelingsdoelen inzichtelijk maakt. Blogboek is gekoppeld met onderwijs.  Wouter Bruining (Kwadraad Maatschappelijk Werk)  Bij Kwadraad staat de cliënt aan het roer van het online dossier. In de omgeving is  mogelijk: online gesprekken, chatten, vragen stellen, et cetera. Doel: zelfhulp stimule‐ ren! Cliënten kunnen eigen doelen stellen, vullen daarbij in wie of wat (vanuit het eigen  netwerk) ze daarbij kan helpen en wat eventuele valkuilen zijn. 

   

8‐7‐2012 

  

17 


 

Bijlage II: Deelnemers expertsessie 

Bijlage II: Deelnemers expertsessie  Deelnemer 

Organisatie 

Bijleveld, Sybe  

Bijleveld advies 

Bruijning, Wouter  

Kwadraad 

Capelle, Jacqueline 

DMO Amsterdam 

Coelman, Frederique  

De Bascule 

De Jong, Yvonne  

Clientbelang Amsterdam 

De Roos, Stijn  

BJZ Haaglanden 

Deckers, Marèse  

Gemeente Amsterdam 

Doornenbal, Feija  

Altra 

Hageraats, Rutger 

DMO Amsterdam 

Hoff, Rienk  

Gemeente Amsterdam 

Holdorp, Josine  

Spirit 

Jens, Elizabeth  

JGZ GGD Amsterdam 

Johannes, Marleen 

GGD Amsterdam 

Kardaun, Henri  

Gemeente Haarlemmermeer 

Klein Breteler, Geert  

mExtra 

Klomberg, Hugo  

Gemeente Oostzaan 

Kolman, Alex 

GGZ Ingeest 

Koperberg, Nienke  

Emile Thuiszorg 

Kortbeek, Heleen  

Helpjemee.nl 

Krijnen, Norbert 

DMO Amsterdam 

Prengen, Robert Jan 

DMO Amsterdam 

Prins, Nieke 

DMO Amsterdam 

Pruymboom, Caroline 

De Bascule 

Reedijk, Herman 

Spirit 

Ruis, Gerard 

Miniserie van VWS 

Schnabel, Maaike  

Caire.nu 

Snel, Wil 

DMO Amsterdam 

Soorsma, Peter  

DMO Amsterdam 

Stronkhorst, Willem  

Altra 

Teeuwissen, Jaap 

DMO Amsterdam 

Van Bosheide, Peter  

Matchpoint 

Van Gemert, Marc  

DMO Amsterdam 

Van Leeuwen‐Vink, Eunice  

CJG Den Haag 

Van Renselaar, Wilco  

Patiënt1 

Van Schie, Monique  

Gemeente Haarlemmermeer 

Van Teeffelen, Birgitte 

OKC Amsterdam 

Van Ulzen, Sanne‐Lot  

Blogboek 

Wiener, Line  

DWI Amsterdam 

 

8‐7‐2012 

  

18 

Oriëntatie Haalbaarheid Eigenbeheer van dossier door cliënt

Recommend Documents