opzetten van de projectconditie project gestuurd door de stad Gent en het Autonoom Gemeentebedrijf AGSOB ontwerpend onderzoek, marktonderzoek ontwerpwedstrijd: visievorming, concept van masterplan stadsdebat en participatieproces samenstelling van projectteam en opzetten van projectproces uitwerking van planningsdocumenten, milieu effecten rapport voorbereiding van strategische deelprojecten aanvraag projectsubsidie Vlaamse Gemeenschap Stedenbeleid kwaliteitscriteria: ontwerpkwaliteit, duurzaamheid, coproductie (publiekpubliek, publiek-privaat, buurtparticipatie en samenlevingsopbouw) oprichten van kwaliteitskamer start socio-cultureel programma ‘DOK’, 2012 renovatie van de kade, eerste brug, hergebruik grintbakken, 2010-2012 gunningsprocedure voor gemengd woningbouwproject Fase 1, 2013-2014 ontwerpwedstrijd school en buurtcentrum, 2015 ontwerpend onderzoek hergebruik betoncentrale en buurtpark, 2015-2016
participatie buurtbewoners en civiele organisaties Informatie, consultatie, terugkoppeling, workshops
Gent, ‘Oude Dokken’, 2011-
Fase 1: Handelsdok Oost: Schipperskaai strategische deelprojecten 1. connectie infrastucturen: 2 fiets- en voetgangersbruggen 2. verblijfsinfrastructuren: renovatie van de kade: kaaipromenade en aanmeerkade gemeenschapsinfrastructuren: hergebruik grintbakken 3. socio-cultureel programme (‘DOK’) 4. woningbouwproject ‘Schipperskaai’ 350 wo 5. buurtpark en hergebruik betoncentrale 6. voorzieningencluster: school, sporthal, kinderdagverblijf, bibliotheek
strategisch deelproject 1: connectie infrastructuur 2 voetganger- en fietsbruggen (Batavia Brug Open Oproep VBMSTR, ontwerp Feichtinger Parijs, inhuldiging zomer 2012)
strategisch deelproject 2: verblijfsinfrastructuur renovatie van de kade tot kaaipromenade en aanmeerkade
strategisch deelproject 2: gemeenschapsinfrastructuren: hergebruik van de grintbakken
Vlaams Bouwmeester, master project 2012, Sarah Melsens, Roberta Gigante
strategisch deelproject 3: socio-cultureel programma DOK, 2012-2015‘werfplek voor verpozing en culturele manoeuvres’
strategisch deelproject 4: gemengde woningbouwproject ‘Schipperskaai’ (350 wo), 2013-
werk van o.a. Stéphane Beel architecten, Maat ontwerpers, Pauwels landschaparch., ReVive, Vanhaerents Developments, Van Roey Real Estate, SOGENT
strategisch deelproject 4: gemengde woningbouw ‘Schipperskaai’, 2013sociale woningbouw, private woningbouw, typologie stedelijk wonen, publieke ruilmte, collectieve tuinen, buurtparken
werk van o.a. Stéphane Beel architecten, Maat ontwerpers, Pauwels landschaparch. ReVive, Vanhaerents Developments, Van Roey Real Estate, SOGENT
strategisch deelproject 5: buurtpark en publiek hergebruik betoncentrale + gele kraan: ideeënwedstrijd, ontwerpend onderzoek (2015-2016)
Robbrecht and Daem+ Whiteread arch.
Tractor Collective
Genk, Sledderlo, 2010de tweede industriële revolutie van Genk: het Albertkanaal, de industriële corridor Antwerpen-Luik, Ford Genk het modernistische ideaal: Sledderlo New Town, Sam van Embden, 1963 het modernistische ideaal opgeschort, vergeten, verwaarloosd Nieuw Sledderlo: sociale enclave, Oud Sledderlo: suburbane spreiding en verlinting
BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, StadGenk, Sociale Bouwmaatschappij
Genk, Nieuw Sledderlo, perifeer stedelijk getto: werkloosheid, lage scholingsgraad, ethnische concentratie, ondermaatse woningtoestanden
Genk, Sledderlo, 2010participatie civiele maatschappij en buurtbewoners
infosessies in vroege projectfase en thematische workshops
presentatie en feedback in situ (buurtgesprekken, buurtwandelingen, opinie shows...)
lokale projectambassadeurs (individuelel gesprekken met bewoners)
Genk, Sledderlo, 2010wegwerken van de perifere getto conditie: 11 strategische deelprojecten: connectiviteit, nieuwbouw en vernieuwbouw sociale woningen, gemengde sociale nabijheid, verdichting en kernversterking, publieke voorzieningen, publieke ruimte, integrerend landschap
BUUR masterplan, BBS landscape, City of Genk, Social Housing Company Nieuw Dak
BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, StadGenk, Sociale Bouwmaatschappij
Genk, Sledderlo, 2010stategisch deelproject: nieuwbouw en vernieuwbouw sociale woningen afbraak, nieuwbouw, vernieuwbouw, aanleg publiek domein, buurtvoorzieningen
BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, Stad Genk, Sociale Bouwmaatschappij, Lava arch. photogr. OSA, Stijn Bollaert in: Joeri De Bruyn (ed), Genk Rasterstad, 2015 p158-159
Genk, Sledderlo, 2010stategisch deelproject: residentiële vastgoedontwikkeling op PPS basis, onderhandelend ontwerpen: 1. gemengde sociale nabijheid en fasering 2. nieuwe woningtypologie: compact wonen in het groen
BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, Stad Genk
Genk, Sledderlo, 2010integrerende landschapsontwikkeling, vernieuwing sociale woonwijk, stadsvernieuwing
BUUR masterplan, BBS landsschapsontw., Stad Genk, Sociale Bouwmaatsch. Lava architecten
Stadsvernieuwingsprojecten Halle en Vilvoorde herontwikkeling van brownfields en postindustriële sites langs de infrastructurenbundel en voormalige industrie-as Antwerpen-Brussel-Charleroi (de ‘ABC as’), landschapsherstel Zenne, ‘double-scale’ stadsvernieuwing: opwaardering van twee stedelijke centra in de Vlaamse Rand, uitrusting van de Brusselse Metropolitane Ruimte
V
H
B Bron: Michael Ryckewaert 2011. Renaet Braem: Stad België, 1958
H
V
Halle, Nederhem, 2006herontwikkeling van brownfield tussen spoorweg en kanaal, hechten van morfologische breuk tussen het middeleeuwse stadscentrum en de volkswijken aan de overkant, realisatie van een ‘derde stadsdeel’ als verbinding en attractor, publieke voorzieningen (sport, karnaval), multifunctionele buurt: wonen+werken+park+sociaal centrum, landschapsherstel Zenne
masterplan: De Smet Vermeulen architecten, Stad Halle, NMBS
Halle, Nederhem, 2006Stadsvernieuwingsproject herleid tot residentieel vastgoedproject (395wo)? NMBS stelt verdere ontwikkeling uit; stad reduceert publiek programma realisatie van bescheiden eerste fase; realisatie ‘Sportoase Hallebad’
Halle, Nederhem, 2006landschapsherstel oevers Zenne
Nederhem Nederhem
Halle,Conceptsubsidie Zennepark 2015 ontwerpend onderzoek omtrend een lineair rivier- en kanaalpark op de schaal van de gehele stedelijke regio
Vilvoorde, stadsvernieuwingsprojecten Watersite, 2004herontwikkeling van de postindustriële strip tussen spoorweg en kanaal, masterplan beklemtoont de link met de haven van Brussel, nieuwe residentiële stadswijken, waterfront promenade, landschapsherstel Zenne
V
V
B
fase1
fase 3
fase 2
B globaal masterplan: Xaveer De Geyter architects, 2006
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 1: stadsvernieuwingsproject Kanaalpark, 2004aanleg park en speelterrein, waterfront promenade, renovatie van voormalig ‘Tuchthuis’, hotel-restaurant-café, residentieel vastgoed
werk van: Styfhals en Partners, Robbrecht en Daem, Bob 361, Stad Vilvoorde, W&Z, TV partnership Watersteen (Virix),
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 2 ‘De Molens’, 2008nieuwe woonwijken, stedelijke woningtypes, groene energie, aanleg publieke ruimte, school, waterfront promenade, aanleg Zenne oevers, voetgangers- en fietsbrug, treinstation (uitbouw gewestelijk netwerk)
werk van o.a..Xaveer De Geyter architects, Beel-Achtergael arch., BBS landschapsontwerp, CEE-engineering, stad Vilvoorde, W&Z, PSR Brownfield Developers-Matexi
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 2: ‘De Molens’, 2008, integrerend publiek domein / nieuwe typologieën stedelijke wonen / groene energie, collectieve verwarming Bureau Bas Smets, landschapsontwerp
Stéphane Beel and Lieven Achtergaele, architecten, CEE-engineering
Wordt de voormalig industriële ABC-bundel getransformeerd tot vastgoed woonpark voor een nieuwe stedelijke middenklasse? Wat met gentrificatie?
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 3: ‘Broek’, 2014, herontwikkeling van een woon-werk-weefsel, landschapsherstel Zenne
conceptsubsidie Vilvoorde Broek 2013: social-ruimtelijke analyse en veldwerk: gebouwenbestand, lokale economie, nood aan sociale voorzieningen (kinderdagverblijf, buurtcentrum, school, naschoolse ondersteuning, repetitielokaal jongeren, indoor voetbal, gamers centrum, voorzieningen voor starters...)
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 3: ‘Broek’, 2014, sociale en ruimtelijke kennis (lokale economie, gebouwenbestand, welvaartsen welzijnsnoden, lokale toeëigeningen e.d.m.) vormen de basis van het masterplan
1+2: hergebruik van industriële loods: buurtcentrum + indoor voetbal 3: huiswerkhulp en naschoolse opvang 4: kunstacademie 5: starterscentrum De Smet Vermeulen architecten - Marleen Goethals
Vilvoorde, Watersite, 2004fase 3: ‘Broek’, 2014, ontwerpend onderzoek en onderhandelend ontwerpen van lokale ontwikkelingscoalities en mogelijkheden van coproductie, inpassen van welvaartsvoorzieningen, onmiddellijk en tijdelijk gebruik van vacante plaatsen
De Smet Vermeulen architecten - Marleen Goethals
Vilvoorde, Watersite, 2004- conceptsubsidie 2015 ‘ontwerpend onderzoek van methoden en programma’s voor tijdelijke ingebruikname in reconversieprojecten’ verder bouwen op het experiment van de Kruitfabriek: activeren van het stadsdebat, genereren van civiele creativiteit, ondersteunen van intergewestelijke uitwisseling en samenwerking (met Brussels Gewest)
André Loeckx Stadsmatinee ‘Stadsvernieuwing’, Kortrijk 27 mei 2016
Naar een coproductieve projectmodus. De stadsvernieuwingsprojecten in het stedenbeleid van de Vlaamse Gemeenschap 2002-2015 (Polanyi revisited) 1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad 2. antwoorden vanuit beleid en discipline 3. de projectmodus van stedelijke ontwikkeling, zegen of vloek? 4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. stadsvernieuwingsprojecten: pogingen tot synergie en coproductie 6. uitdagingen 7. alles kan beter
stationsomgevingen Leuven-Aarschot-Diest: competitieve centraliteit tussen steden of regionaal netwerk van complementaire centraliteiten ?
werk van o.m. Projectteam Stadsontwerp, SeArch, Ar-te, Omgeving, Buur
ontwerpend onderzoek ‘Light Rail Transit Network’ onderzoek light rail corridor Temse-Bornem-Puurs mobiliteitsnetwerken, ruimtelijke profilering, verdichting
BLONDIA, M., DE DEYN, E., SMETS, M., Regional LRT proposal for Klein-Brabant as a backbone for the peri-urban landscape, KU Leuven Research Project, (2011)
ontwerpend onderzoek Light Rail Transit Network onderzoek light rail corridor Temse-Bornem-Puurs mobiliteitsnetwerken, ruimtelijke profilering, verdichting
BLONDIA, M., DE DEYN, E., SMETS, M., Regional LRT proposal for Klein-Brabant as a backbone for the peri-urban landscape, KU Leuven Research Project, (2011)
SVP Conceptsubsidie Genk Kolenspoor 2015stadsvernieuwing en gebieds(her)ontwikkeling
infrastructuur, landschap, mobiliteit en voorzieningen moeten de sites van Winterslag, Waterschei, Zwartberg, Sledderlo en Ford verbinden tot een netwerk van complementaire gangmakers van stedelijke / territoriale ontwikkeling
SVP Sint-Niklaas Clementwijk 2008de duurzame verkaveling, reductie van de zware ecologische voetafdruk van de verkaveling zachte ecologische structuren/ zachte infrastructuren/ clustervorming/ sociale mix/ uitrusting, 28ha voor 700 woningen (420 wo + 280 app) en stadspark objectief duurzaamheidsmeter: 65% i.p.v. 35% (courante verkaveling)
werk van o.m. Technum, Fris in het Landschap, EVR architecten, Grontmij, Matexi
SVP Conceptsubsidie Deinze Oostkouter 2014herdenken en herontwikkelen van uitgestrekte verkavelingen ecologische structuren/ zachte infrastructuren/ oordeelkundige verdichting/ nieuwe typologieën en woonwijzen/ gepaste uitrusting/ mobiliteit projectbegrenzing? wie zou moeten coproduceren? sociaal daagvlak?
ontwerpend onderzoek Metropolitaan Kustlandschap 2100 de klimaatagenda, gebieds(her)ontwikkeling en stadsvernieuwing
Oostende Groen Lint
Metropolitaan Kustlandschap 2100 ontwerpend onderzoek Labo Ruimte: Vlaams Bouwmeester, Ruimte Vlaanderen, 2013-2014
ontwerpend onderzoek Metropolitaan Kustlandschap 2100 de klimaatagenda, gebieds(her)ontwikkeling en stadsvernieuwing .
zeespiegelstijging 2100: +93cm, tijdens storm +130cm (W+ scenario) kusterosie, zandsuppletie
Labo Ruimte: Vlaams Bouwmeester, Ruimte Vlaanderen, 2014-2014, werk van H+N+S, Architecture Workroom Brussels, Maat ontwerpers, Xaveer De Geyter arch.
SVP en participatie In de meeste SVP worden de beschikbare media en methoden van informatie, consultatie en feedback aangesproken.
coproductieve stadsvernieuwingsprojecten: wat met participatie? drie uitgangspunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie
1 ‘sociale kennis’ Participatie begint met het ontginnen van lokale sociale kennis. Dergelijke kennis wordt niet meteen aangereikt door interviews of gesprekstafels maar vergt onderzoek (ontwerpend onderzoek, veldwerk ...). Heel wat sociale kennis is tegelijk ruimtelijke kennis. Sociaal-ruimtelijke kennis vormt een belangrijk gedeelte van de ‘grondstoffen’ waarmee het stadsontwerpen aan de slag gaat. Deze kennis bevat tegenstellingen en ambivalenties die het ontwerpen probeert om te zetten in ruimtelijke coëxistentie en synthese. Op die manier is ‘ontwerpen voor de mensen’ in staat een ruimtelijk platform te concipiëren dat een geschikt podium verleent aan het ‘ontwerpen met ’ en het ‘ontwerpen door de mensen zelf’ .
drie uitgangspunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie
2 ‘sociaal-ruimtelijke competentie’ Onmiddellijke participatieve interactie (interviews, gesprekstafels, workshops, speltechnieken e.d.m.) biedt geen garantie op effectieve projectparticipatie. Effectieve projectparticipatie is het resultaat van een proces van capaciteitsopbouw van participanten dat op progressieve wijze impliciete en expliciete sociaal-ruimtelijke kennis omzet in actieve sociaal-ruimtelijke competentie van participanten. Tijdelijk en experimenteel gebruik van vacante, vaak ongekende en ontoegankelijke plaatsen is een belangrijke mehode van participatieve capaciteitsopbouw. Tegelijk kunnen vormen van onmiddellijke participatieve interactie een interessante aanvulling zijn op het langzame proces van participatieve capaciteitsopbouw.
drie uitgangespunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie
3. ‘coproductie’ Participanten moeten coproducent worden van het stadsproject. Optreden als coproducent heeft een grote participatieve impact en bereidt voor op medebeheer van de nieuw geproduceerde omgeving. Coproductie beschouwt de betrokken burgers als verantwoordelijke strakeholders die investeren in het project, deelnemen aan de besluitvorming, delen in de lasten en lusten van het project. Coproducenten brengen vaardigheden en capaciteiten in die elkaar aanvullen. Zij vervangen elkaars bijdragen niet maar verrijken deze op basis van een gedeelde sociaal-ruimtelijke competentie. In een coproductief proces kan het dus niet de bedoeling zijn professionele ontwerpvaardigheid te vervangen door niet-professioneel werk. Evenmin heeft het zin de sociaal-ruimtelijke competentie van bewoners en gebruikers te vervangen door professionele opdrachten.
André Loeckx Stadsmatinee ‘Stadsvernieuwing’, Kortrijk 27 mei 2016
Naar een coproductieve projectmodus. De stadsvernieuwingsprojecten in het stedenbeleid van de Vlaamse Gemeenschap 2002-2015 (Polanyi revisited) 1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad 2. antwoorden vanuit beleid en discipline 3. de projectmodus van stedelijke ontwikkeling, zegen of vloek? 4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. stadsvernieuwingsprojecten: pogingen tot synergie en coproductie 6. uitdagingen 7. alles kan beter
1 De stadsvernieuwing is niet afgewerkt. De stedelijke conditie blijft zorgbehoevend: de verwarde 20e eeuwse gordel, de samenhang met de randstad, nood aan nieuwe typologieën van wonen zorg en werk, stedelijke mobiliteit, de ecologische voetafdruk van de stad, samenlevingsopbouw, gentrificatie, veiligheid, financiering, ... 2 De stadsvernieuwingsprojecten zijn niet afgewerkt. De reeds bereikte resultaten mogen gezien worden. Een goed instrumentarium en een schat aan ervaring werden uitgebouwd. Maar het blijven kwetsbare operaties, gevoelig voor conjunctuur, contestatie en procedurele verwikkelingen. Zij vergen volgehouden ondersteuning en begeleiding. 3 Heel wat stadsvernieuwingsprojecten slaagden er in een succesvolle vorm van publiek-private samenwerking op het getouw te zetten. In meerdere gevallen neemt ook de civiele sector actief deel aan het proces. Toch is er nog een hele weg af te leggen naar een vlot draaiende publiek-privaat-civiele coproductie.
4 Er is een nood aan een betere publiek-publieke samenwerking tussen sectoren en beleidsniveaus. Stadsvernieuwingsprojecten zijn proefterreinen van transversale samenwerking tussen actoren en sectoren. Dit vraagt effectieve stadscontracten. 5 Heel wat projecten vertonen kwaliteitserosie. Er is nood aan effectieve kwaliteitsbewaking zowel ten overstaan van private als van civiele en publieke partners. Er moet werk gemaakt worden van een betere verstandhouding en samenwerking tussen architectuur en vastgoed i.v.m. architectuurkwaliteit en typologie. 6 Participatie gaat niet over ‘iedereen moet over alles meebeslissen’ maar moet worden gezien in een bredere optiek van sociale kennis, capaciteitsopbouw van alle participanten, effectieve coproductie en samenlevingsopbouw.
7 Er moet gewerkt worden aan criteria van ‘integrale duurzaamheid’. Duurzaamheid gaat over meer dan klimaat en energie. Van ‘e-duurzaamheid’ naar ‘i-duurzaamheid’ d.w.z. ecologisch +sociaal +economisch. 8 De verschillende tijdskaders van stadsprojecten moeten beter ingeschat worden: stadsprojecten moeten voorzien in ‘quick wins’ en voorlopig gebruik; zij moeten kunnen inspelen op onvoorziene wendingen en kansen en tegelijk leren omgaan met de onvermijdelijke lange duur van structurele ruimtelijke verandering (‘slow urbanism’). 9 Zonder kwaliteitsvolle ruimtelijke planning en ontwerp lukt het niet. Planning en ontwerp moeten een performant ruimtelijk frame aanreiken voor stedelijke leefkwaliteit, stedelijke ontwikkelingskansen en coproductie. 10 De stad blijft de meest aangewezen regisseur van het stadsvernieuwingsproject. Maar wat met problemen en opportuniteiten die de bevoegdheid van de stad te buiten gaan? Nieuwe gebiedsgerichte samenwerkingsverbanden moeten worden uitgetest.
