OPEN BRIEF AAN MAXim GORKI

OPEN BRIEF AAN MAXim GORKI BOOR

HEKTRIËTTE ROMSTD HOLST.

AMSTERDAM — J. J. BOS & Co.

\ -T,.

DOOR

•a.T

%1S2, J

JL +

( O V E R G E D R U K T UIT „DE N I E U W E TIJD" VAN OKTOBER 1918.)

AMSTERDAM ^ J. J. BOS & Co.

O P E N BRIEF AAN MAXIM G O R K I In het laatste tijdvak vóór den wereldoorlog, toen het sociansme m West-Europa a) tam en zacht v/as geworden, zich thuis voelde ui ae salons en aan de hoven verkeerde, toen noemden vele grootc geleerden, vele beroemde kunstenaars en letterkundigen zich „socialisten . . Evenals in de jaren '40 der 19(^e eeuw, was het socialisme mode geworden. Het boezemde niet langer vrees in aan regeerders en heerschende klassen HeL te belijden was volmaakt ongevaarlijk en bood geen enkele belemmering voor een eervolle maatschappelijke loopbaan, voor het opklimmen tot hooge ambten en de benoeming tot oflicieele waardigheden. Integendeel: als onderdeel van een parlemencaire meerderhe;a ol een kabinet beschikte de sociaaldemokratie vaak zelve, in de personen harer leiders, over het vergeven van posten, waardigheden en dekoraties Zij stond niet langer onverzoenlijk tegenover het kapitalisme, zij had zich aangepast aan de burgerlijke maatschappij. , „ • , In de katastrofe van den wereldoorlog werd hel socialisme oer otiicieeie sociaaldemokratische partijen gewogen en te licht bevonden; enniet anders verging het dat van de beroemde letterkundigen, die m mm ol meer innige verstandhouding lot deze partijen hadden gestaan. Alien bezweken voor den nationaiistischen en imperialistischen zwijmei. Anatolp France, Verhaeren, Wells, Bernard Shaw, nog anderen, al üe wereldberoemde schrijvers die het progressieve, humanitaire, ordelievenae en reformistische socialisme sederi het begin der 20ste eeuw nadoen opgeluisterd door hun groote vermaardheid, — zij werden üoor den ontzaglijken vloed van hartstochtelijke gevoelens, dien de oorlog opwekte, teruggeworpen op de kusten der burgerliik-kapilahstische levensbeschouwing. Zij werden verheeriijkers en apostelen van de nationalistisch-imDerialistische idee. , ..., Nu bleek hoe vast al deze nog verbonden waren aan de üurgeni..<e klas-ie, hoe diep doortrokken van haar ideologie, hoe zij zich de toekoms. der menschheid niet anders konden voorsleiien dan in de nontieKe en sociale vormen der burgerlijke samenleving. ,, , , -o Van de beroemde west-europeesche letterkundigen bleef enKe! Romasn Rolland trouw aan zijn kosmopolitische beginselen, aan zijn idea.en van verzoening tusschcn Frankrijk en Duitschland, zonder te besetten_, hoe de grond voor zulk ecne verzoening in de burgerlijke maatschappij ontbrak Een tragische figuur door zijn zcdelijken moed, zijn voistreRce vereen/amhig, zijn wanhopigen strijd om de internationa,e gedacnte en de demokratische vrijheid te redden in de iraperiahstische ïaze^an het kapitalisme, zijn aanvankelijke onmacht om te begrijpen dat deze enkel gered konden worden door het strijdbare kommi-nisme, de massale aktie van het wereld-proletariaat voor een nieuwe maatschappij. Zooals Romain Rolland in het burgerlijke Westen, zoo hield gij, Maxim Gorki, alléén onder de beroemde dichters en schrijvers, in nei absolutistische Oosten van Europa stand tegen den nationaiistischen vloed. Maar terwijl hii stand hield in naam eener ideologie die geen worte s had in den socialen bodem, in naam van een beginsel dat slechts enkelen konden aanhangen, hield gij stand in naam van net revo utionaire internationaUstische socialisme, de ideologie die de proletarische voorhoede in Rusland bezielde en aandreef tot heldhaftigen strijd.

4

En wij, revoiutionair-socialistische kunstenaars in het kleine neutrale Holland, waar de politieke en sociale gedachte den socialen strijd vèr vooruil is, waar de revolutionair zich bijna uitsluitend voeden moet met den ideëelen weerglans van den strijd, die buiten de landsgrenzen laait, wij zagen met trots en liefde en warme kameraadschap naar u, die in die algemeene verloochening, dien algemeenen ondergang trouw waart gebleven aan het revolutionaire internationalistische ideaal. Niet dat wij van u iets minder hadden verwacht. Wij kenden uwe werken en wij wisten, dat ge u voeldet een zoon en een broeder van het naar vrijheid dorstende volk. Wij wisten dat gij een vijand waart niet enkel van het russische absolutisme maar ook van de russische bourgeoisie en het klein-burgerlijke leven in Rusland. Hadt gij dit laatste niet telkens gegeeseld in zijn erbarmelijke bekrompenheid, zijn laffe angsten, zijn doodelijken sleur? Waren uwe werken niet één lofzang op verzet en opstandigheid, op de bevrijding van het leven uit de kluisters der oude gedachten en zeden, der oude vormen en vooroordeeien, die het beklemmen? Zoolang in Rusland de sociale krachten ontbroken hadden, in staat den massalen strijd tegen dwang en onderdrukking te voeren, zocht ge uw helden onder de individueeie en individualistische rebellen: onder de zigeuners en vagebonden, de minnaars en eenige genieters in Rusland van het vrije leven zocht ge ze. Nimmer verheerlijktet ge, zooals de generatie van groote schrijvers vóór u, de duldzaamheid, de lijdzaamheid van den moezjiek als hoogste deugd, nimmer was uw sociaal ideaal de berusting. Ge verheerlijktet altijd de rebellie, de aktieve opstandigheid tegen de menschonwaardige toestanden waarin uw volk verkeerde, tegen domheid, traditie, vooroordeel. En zoodra de arbeidersbeweging haar kracht manifesteerde, hebt ge haar tot uw held gemaakt. In „de Moeder" poogdet ge iets van de grootheid der eerste half-proletarische revolutie: de russische van 1905, te beelden, iets van de grootheid der lijdende en strijdende massa, die voor de eerste maal zelfstandig het wereldtooneel beschrijdt. Ge scheent met de idee van dezen strijd, van de worsteling der proletarische- en boerenmassaas, vereenzelvigd. Gij bleeft getrouw na de nederlaag, onder de reaktie van 1907 en de volgende jaren; ge bleeft het proletariaat getrouw toen zooveel kleinere kunstenaars afvielen, toen bijna het geheeie intellekt in obscurantisme en sensualisme verzonk En al die jaren, zoowel vóór als gedurende den wereldoorlog, stondt gij in nauwe verhouding tot de russische sociaaldemokraTie, de partij, die wij in West-Europa nog in haar geheel als revolutionair beschouwden. Maar toen in Februari 1917 het tzarisme bezvi/eek onder den stoot, dien de arbeiders- en soldatenmassaas het toebrachten, toen bleek dal wij ons in dat opzicht hadden vergist: een deel der russische sociaaldemokralie was even verburgerlijkt, even afkeerig van revolutionairen strijd, als de officieele partijen van West-Europa, in plaats van in te stemmen met de leus der Bolschewiki: „alle macht aan de Sowjets", ging het samen met de zwakke, huichelachtige, politiek-verdorvene russische bourgeoisie, zelve een marionet wier bewegingen bestuurd werden door de groote kapitalisten te Londen en New-York. En toen in Oktober de Sowjets, aangedrongen tusschen de keuze, Rusland over te leveren aan reaktionaire avonturiers of te beproeven zich meester te maken van de m.acht, lot dit laatste besloten, toen vonden zij, van den eersten dag hunner machtsverheffing af, de menschewiki en rechter-sociaalrevolutionairen tegenover zich. Wat

yT;^jj»y»'wpfw(^(^T7MmaiiMpqBiM^^

5 beteekende, dat een groot deel van het gespecialiseerde intellekt en van de kleine burgerij partij koos tegen de poging, om in Rusland de socialistische idee te verwezenlijken, voor zoover de ekonomisch sociale ontwikkeling haar verwezenlijking mogelijk maakte. De splitsing in de sociaaldemokratie verzwakte de revolutie, versmalde haar basis, verminderde haar moreel en politiek overv/icht. Reeds door die splitsing ontbraken de voorwaarden die het den arbeidersmassaas eens, naar wij vertrouwen, m.ogelijk zullen maken te overwinnen en zich te handhaven zonder of bijna zonder uiterlijk gev/eid. Reeds de betrekkelijke zwakte der revolutie door het gebrek aan eensgezindheid der massaas had tot gevolg, dat de proletarische diktatuur onvermijdelijk harde, vaak wreede, vormen moest aannemen. Immers dit gebrek aan eensgezindheid gaf den onttroonden verdrukkers en uitbuiters moed tot telkens herhaalde intriges en komplottén tegen de Sowjet-regeering. Meer nog: de menschevv^iki en rechter-sociaairevolutionairen leverden de manschappen voor de pogingen der reaktie, om de massaas opnieuw in het oude juk te spannen. Nog verveelvoudigden de om.standigheden, waaruit de revolutie voortkwam, haar verschrikkingen in het oneindige. „Een revolutie uit den oorlog geboren", zegt Lenin in zijn brief aan de amerikaansche arbeiders terecht, „kan niet anders dan ontzettende moeilijkheden en smarten doormaken. Zij zijn het erfdeel, haar door de reaktionaire en uitputtende slachting van de vier oorlogsjaren achtergelaten". De revolutie vond Rusland, ekonomisch en sociaal gesproken, in één geweldige bouwval verkeerd. Zij vond hongersnood en massale vi/erkeloosheid, zij vond de voorraden opgeteerd, de arbeidsmiddelen vernietigd, verkeer en vervoer ontwricht. Zij vond in de massaas der verdrukten de oude banden van onderdanigheid en vrees verscheurd. die hun elementaire instinkten in toom hadden gehouden, zij vond hun zielen verruwd en verwilderd door de verschrikkingen die zij hadden doorleefd en de wreedheden, die hun meesters hun hadden geleerd te bedrijven. Zij zelve wekte in deze massaas voor de eerste maal de menschelijke persoonlijkheid, — en zij kon niet verhoeden, dat dit ontwaken aanvankelijke ruwe, v/oeste, grof-egoïstische vormen aannam. 1) Dit alles maakt het wilde chaotische karakter der eerste faze van de proletarische revolutie in Rusland begrijpelijk, de toomelooze uitbarstingen van begeerlijkheid die haar vergezellen, de anarchische stroomingen, die telkens in haar opduiken, de kolken van wreedheid en wraak, die haar onstuimige wateren vaak vertroebelen. Het maaki: ze begrijpelijk voor ons inzicht, maar daarom niet minder verscnrikkend voor onze verbeelding en ons gemoed. En toen gij, Maxim Gorki, al deze verschrikkingen lichamelijk doorproefdet, toen de revolutie in haar woeste vaart vaa-k alles ondersteboven rende wat u waard en heilig was en haar, naar ge vast vertrouwdet, waard en heilig zou wezen: vrijheid van het gesprokene en geschrevene woord, rechtvaardigheid en mildheid, menschelijkheid en gemeenschapszin, — toen bez'v^eek een spanne lijds uw hart en ge wankeldet, ge wankeldet in uw trouw aan de revolutie. Er zijn er misschien onder ons, revolutionaire intellektueelen in West-Europa, die u hebb2n gesmaad om uw v/ankeling en hoogmoedig neerzien op uwen tweestrijd. Schrijftalel-helden, menschtn arm aan 1) Trotzky, Arbeit, Disziplin und Ordnupg, blz. 17.

6

verbeeidingskracht zijn zij, die zich niet vermogen voor te stellen, wat het lichamelijk doorleven der sociale omwenteling beteekent. Menschen zonder her wijde en diepe meegevoel dat uw deel is, m hun eigen bekrompen afgunst en hun dor haatgevoel gevleid door de ruwe, instinktmatige daden der eeuwenlang onderdrukte massaas. Laat teo-enover deze mijn stem dan de tolk zijn van hen, die revolutionair van gedachte en gemoed als gij, Maxim Gorki, mètuheboen gev/ankeld, mèt u geworsteld in zichzeiven, omdat zij met u — voor zooverre dit in de verbeelding mogelijk is - de schokkende ervanngen der proletarische revolutie hebben dooiieefd, haar bitteriieden doorproetd haar ontgoochelingen doorleden, van hen, die haar rauwe werkelijkneid za<^eu botsen tegen hun droom en dreigen dien te verbrijzelen Wij revolutionaire dichters en kunstenaars kunnen niet anders — en hierin ligt onze kracht — dan in ons en buiten orts een schoon Beeld oprichten van hel proletariaat, zooals het staat m zijn wereidbevriidende v/orsteling. Dat beeld bewonderen wij, dat hebben wij liet. Het is droom en toch diepste, innigste, want verheerlijkende waarheid. Ziin trekken terug te vinden ook in de daden van blinde zelfzucht, van woesten haat en\lier!iike losbandigheid die de revolutie begeleidenen somtijds schijnen de revolutie zelve te zijn, is zwaar en moeilijk. Worstelen en telkens oonieuw worstelen moeten v^ij om net te kunnen. Wij revolutionaire kunstenaars hebben allen in ons opgenomen de burgerüiko kuituur, ons gelaafd aan haar oneindigen rijkdom. Wij crroeiden van haar, zij was een dee! van ons leven. In de proletarische ?pvolutie zien wij, hoc tuv/e handen haar vermorzelen. De arbeidende ma=saas voelen pcen de minste piëteit voor de burgerlijke kuituur. Hoe zouden zij het voelen? Zij hebben immers nooit deel aan haar genad Zii v-rwoesten met v/eilust, wat wij gehoopt hadden dat zacht ter rust zou worden gebed. Dat doet ons pijn, - en die pijn te overwinnen is zwaar en moeilijk. Gestadig worstelen moeten wij, om het te ^kunnen. Wij all^n dichters en kunstenaars, hebben ons medegevoel lOt het uiterste verfijnd en zijn voelhorens uitgestrekt naar alle grenzen van het leven Dit te vermogen in het heerlijke voorrecht, dat ons met alle levenden voelen, in af wa^ leeft doordringen doet. Het lijden der massaas was de sleutel, die hun 't eerst den toegang tot onze ziel ontsloot. !n de revolutie treft ons het lijden en de ondergang van tallooze beleediPdcn en vernederden, die, omdat zij uit domheid ot sleur of ^ana^isme hun lot verbonden aan dat der heerschers, worden gekweld, mishandeld of gedood. Onze rechtvaardigheidszin, onze menscheiijkheid gaat uit naar deze slachtoffers van anderer monden. V/ü kunnen gemakkelijk rech:vaardig zijn: onze haat is mee geiijk die der massa;'onder den opgestapelden druk der eeuwenlange knechtschap, vast en hard geworden als steen. Wij kunnen gemaKkelijk menscheliik zijn, x^\\ die alle gelegenheid hadden om ons in menscheiijkheid te oefenen, alle ruimte om de nieuwe heilige waarheden van het socialisir.e te proeven op onze tong, v/ii die in het socialisme boven alles liefhebben zijn uiteindelijke verschijning, zijn verste doeleinden: de verwezenliikinP van de Eenheid der Menschheid. Maar de massaas, zij aaan in dit stadium van den strijd bijna uitsluitend op in het werk, noodig Sm die eenheid tot stand te brengen: het terugdringen en overv/eldigen der bourgeoisie. En dit werk van terugdringen en overweldigen kunnen zij vaak niel volbrengen zonder handelingen te begaan die ons rechtvaardigheidsgevoel kwetsen en waar ons medegevoel van gruwt. Zoo brnigt de revolutie, waarnaar wij zoo vurig verlangden, ontel-

:£iE!Kiaj:^-i _Bc::5K»

bare verschijnselen voort die ons verwarren, bedroeven, vertoornen, ontstellen en verbijsteren. Het is de oude, oude tweespalt tusschen realiteit en droom. Onvermoeid moeten wij worstelen, om die tweespalt in ons op te lossen. Ontzettend zwaar is die worsteling. In veler uwer uitlatingen over de revolutie die ons bereikten, Maxim Gorki, vonden wij de blijken van die innerlijke worsteling terug. Uw' verwarring, uw droefheid, uw toorn, uw ontsteltenis, uw verbijstering uw afgrijzen somtijds, wij hebben ze verstaan en begrepen. Wij voefden hoe ge werd gemarteld in uw gemoed en in uw geweten geslingerd wanneer de revolutie, zegevierende en toch tot het uiterste benard, in haar titanische pogingen om zich haar vijanden van het lijf te houden, greep naar methoden en middelen in praktijk bracht, die het socialisme ons in de heerschers had leeren verfooien. Wij voelden ons verscheurd door diezelfde martelingen, Wxj leden als gij leedt. ,^ \ , .., ., Wij leden met u om de breuk, de wreede tweespalt, tusschen realiteit en droom. . •• u AA Maar wij leden ook nog anders om u, om u naar wien wij haüüen gezien met zoo diep en vast vertrouwen. Wij waren beducht dat uw afkeer voor de ruwe, harde en soms waarlijk afstootende vormen der revolutie u blind ging maken voor ha^ar gouden kern, haar diepste wezen, haar heerlijke, bevrijdende kracht. V/ij vreesden dat uw kritiek, uw weilelingen en aanklachten u aan de zijde zouden brengen van de vijanden des volks. Wij wisten dat, hoe feller de klassetegensteliingen botsen, hoe smahcr de scheidingslijn wordt tusschen vriend en vijand, hoe ondoenhjker het innemen is van een positie tusschen beide legers. Wij wisten dat wie in het tijdperk van felle worsteling, voor Rusland reeds begonnen en dat geheel de kapitalistische wereld te gemoet snelt, met onwnkoaar blijft verbonden aan de revolutionaire massa, ondanks de tekortkomingen, de fouten en misslagen, die zij in den strijd begaat, onherroepelijk te land komt bij de vijanden der massa, bij hen die de imperialistische heerschappij willen handhaven of hersteilen. ^ Uit afschuw voor de betreurenswaardige maar historisch onvermijdelijKC uitspattingen der sociale revolutie zullen de weifelaars zich verbinden met hen die in één onafgebroken gruwelijke uitspatting de beschaving en de m'enschheid willen opofferen aan hun daemonische heerschzucht en hebzucht Uit verontwaardiging voor sommige betreurenswaardige, maar op zich zelf staande en feitelijk accidenteele schendingen van menschelijkheid en recht door de revolutie, zullen zij hand m hand gaan met de sociale wolven, voor wie de rnenschheid eindigt bij de kliek der groote bezitters en de rechtvaardigheid bestaat m het onderlinge verdeeien van den buit. Hoeveb- der groote russische denkers, strijders en martelaars, die wij vereerden, zijn reeds bij de vijanden der revolutie, de vijanden der rnenschheid te land gekomen: Kropotkin, Plechanow, Breschkofskaja, Spiridonowa. Zouden wij ook u moeten verliezen? Vrees daarvoor verontrustte onze harten zéér. Maar sedert wij weten, dat ge uw beste krachten en gaven m aienst hebt gesteld van de Sowjet-regeering, zijn wij gerust en verheugen wij ons. Ge zaa^t het gevaar, ge besefte: waarheen het schommelen tusschen de partijen u moest voeren, ge begreept den idealen inhoud, de hoogste mogelijkheden der revolutie; ge overwont uv.^ aarzelingen, groothartig

8

zettet ge u heen over den wrevel, door menig grievend en krenkend woord in u gewekt. Ge zaagt waar ge behoordet te staan en ge naamt uw plaats in onder de aanvoerders der scliaren, strijdend voor het menschelijke heii. De sociale revolutie is oneindig in hare doeleinden, het gansche menschelijke leven omvat zij, talloos zijn haar facetten. Naast de facet van den feilen politieken strijd tegen de vijandelijke klassen schittert die der ekonomische en sociale rekonstruktie, en daarnaast de facet der zedelijke, verstandelijke en artistieke verheffing van het geheele arbeidende volk. Gij, Maxim Gorki, zijt thans uitverkoren, om het heerlijke werk, de geestelijke verheffing der breede massaas in de Sowjet-republiek te bevorderen, hun elementairen drang naar schoonheid en beschaving te stillen, hun het leven der menschheid te ontsluiten, hen rond te leiden in haar hoogste en diepste domeinen, hun begeerige handen te vullen met de stilgianzende paarlen en het fonkelende gesteente, in de werkplaatsen van het menschelijke genie gerijpt. Wat niets dan een waan, een leugen was en is in alle kapitalistische landen: de massa te maken tot deelgenoot aan de schoonste schatten die de menschheid in de eeuv/en verzamelde, in Rusland wordt het nu waarheid en gij, gelukkige, gaal in dat grooie beschavingswerk als leider voor. Hoe verheugen wij ons hierin, èn om uwent- èn om onzentwille, èn om de zegenrijke vruchten, die wij verwachten van uwe werkzaamheid. Zeer verblijd zijn wij, dat de politieke leiders der Sowjet-republiek u riepen tot een zoo belangrijken post. En zooals het russische proletariaat onze leermeester is geweest in het gebruik der massale staking en der massale dienstweigering, zooals het thans onze leermeester is in de socialistische rekonstruktie der maatschappij, zoo hopen wij ook van u te leeren op welke wijze, door welke methoden de geestelijke verheffing der massaas het best wordt gediend. Wij verheugen ons van harte voor de russische volksmassaas, dat de zon van uw fijne, vurige en sterke menschelijkheid vrijelijk zal kunnen doordringen in het plastische wezen van hun schoonheidsbegeerte, hun drang naar verheffing. Maar niet minder verheugen wij ons voor u, Maxim Gorki, dat gij dapper en groothartig uw lot aan het lot der revolutie verbondt op het oogenblik dat haar vijanden, de kapitalistische klassen van alle landen, hun pogingen verdubbelen om haar in een ijzeren ring te worgen, dat zij de hand van fanatieke sluipmoordenaars wapenen om haar te treffen in haar meest geliefde leiders. Wij verheugen ons voor u, dat uw naam als revolutionair kunstenaar ongerept in de toekomst zal stralen, dat ge zóó zult voortleven in de heugenis der komende geslachten. We verheugen ons dat ge veilig zijt voor de schande der afvalligheid aan de heilige zaak der menschelijke bevrijding. Wij zenden u, Maxim Gorki, de betuiging van onze liefde en warme sympathie, en wij leggen voor u de gelofte af in uw sporen te treden, onze tweespalt en aarzeling te overwinnen als gij het deedt, onzen plicht te vervullen in de groote worsteling die zich ongetwijfeld zal uitbreiden, tot zij alle landen omvat. Moge het velen van ons gegeven zijn, eenmaal als gij onze krachten te wijden aan de geestelijke verheffing van de bevrijde, door eigen strijd bevrijde volken. September '18.

V"

ELECTRISCHE DRUKKERIJ ,NIEUW LEVEN" PavUjoenigracht 68-70, Deo Haag