Onderzoeksrapport: Zonder kleur geen smaak
Denise Blom - 1619313 Docent: Dick Swart Specialisatie: Visual Seminar: 2014-B
Inhoudsopgave 1.
Samenvatting
3
2.
Introductie
4
3.
Methoden
5
3.1
Deskresearch
5
3.2
Enquête
5
3.3
Test
5
Resultaten
7
4.1
Wat is kleur?
7
4.2
Hoe zien wij kleur?
7
4.3
Hoe werkt smaak?
8
4.4
Wat voor effect heeft de kleur op de smaak van eten?
9
4.5
Welke voorkeur is er qua kleur wat betreft het eten?
11
4.
5.
Conclusie
13
6.
Discussie
14
7.
Literatuurlijst
15
2
1.
Samenvatting
Kleur geeft vele indrukken, gevoelens en associaties die gepaard gaan met het waarnemen van kleuren. We beoordelen de dingen die we zien door hun kleur. Een gele banaan ziet er smakelijk uit. Is hij bruin, dan is hij niet goed meer. Waarom zien wij dat zo? Hoe kunnen we van de kleur afzien dat hij niet meer eetbaar is? In mijn onderzoek wil ik mij gaan focussen op welke kleuren er normaal zijn voor een persoon qua eten en wat niet. Ook waarom ze het willen eten en waarom ze het juist niet willen eten. Uiteindelijk zal mijn onderzoek wijzen op de feiten van het zien van kleur en het eetgedrag. Waarom eten we wel een rode appel, maar geen blauwe? Smaakt het dan anders of zit het allemaal tussen onze oren?
3
2.
Introductie
Het fascineert mij dat mensen sneller met hun ogen eten dan wanneer ze het ook daadwerkelijk hebben gegeten. Zelf stimuleer ik vaak iets eerst te proeven en dan pas te oordelen. Het uiterlijk speelt een belangrijke rol wat betreft ons eten. Is een appel bruin? Dan is hij verrot en niet eetbaar terwijl hij van binnen nog prima smaakt. Maar wat als je een verse appel blauw maakt, wat gebeurt er dan met de gedachtes van die persoon? Het is een appel, het smaakt naar een appel maar de kleur klopt niet. Om deze reactie te kunnen begrijpen heb ik de volgende vraag gesteld; Wat heeft kleur voor invloed op het eetgedrag? Om deze vraag te kunnen beantwoorden heb ik de volgende deelvragen opgesteld; – Wat is kleur? – Hoe zien wij kleur? – Hoe werkt smaak? – Wat voor effect heeft de kleur op de smaak van eten? – Welke voorkeur is er qua kleur wat betreft het eten? De antwoorden van deze vragen zullen mij leiden tot een conclusie en een antwoord kunnen geven op mijn hoofdvraag.
4
3.
Methoden
Om tot informatie te kunnen komen, zijn er talloze manieren om deze te krijgen. Informatie uit boeken is er genoeg en is te definiëren, en op het internet is genoeg te vinden maar is niet altijd te vertrouwen. Om tot echte resultaten te kunnen komen, zijn testpersonen de beste en betrouwbaarste bron. Genoeg manieren om antwoorden te krijgen op je vragen, het moet alleen nog gevonden worden. 3.1
Deskresearch
Boeken zijn de eeuwenoude bronnen van onze kennis. Ze hebben ons verteld over onze wereld honderden jaren geleden en entertainen ons met hun leuke verhalen. Het is een ideale bron voor informatie waar je op kan bouwen en waar je antwoorden kan vinden op je vragen. Uit boeken over de origine en psychologie van kleur heb ik informatie gehaald om mijn vragen te kunnen beantwoorden. Het internet is al jaren een bron van informatie. Iedereen op de wereld heeft toegang tot deze informatie en kunnen ook informatie terug geven. Om mijn vragen te kunnen beantwoorden heb ik via het internet een aantal voedingsdeskundige bereikt en geïnformeerd over hun visie van kleur in ons voedsel. 3.2
Enquête
Een enquête is een ideale onderzoeksmethode om op een snelle en betrouwbare manier tot informatie te komen. De enquête bestaat uit de volgende 2 meerkeuzevragen; 1.
Welke kleur heeft uw voorkeur wat betreft voedsel? (Groen, oranje, geel, blauw, roze, rood, zwart)
2.
Waar denk jij aan als je de volgende 2 afbeeldingen ziet (Roze bloemkool-roze drankje / blauwe bloemkool-blauwe bessen)
3.3
Test
Om tot een sterke conclusie te komen, is een test met echte personen de ideale manier. Door zelf te ervaren hoe mensen reageren op jou eigen test, kan je specifieker een conclusie trekken die betrouwbaar is en waar je zelf achter staat.
5
De test bestaat uit het volgende op basis van twee uitspraken namens Heller (1990); 1. “De kleur roze wordt gezien als ‘zuurtjeskleur’. Geen andere kleur past beter bij zoetigheid. Zoet en mild zijn de smaken die men bij roze verwacht.” 2. “Groen is de kleur van het gezonde. Groen is de hoofdkleur van onze voedingsmiddelen.” Deze test wordt uitgevoerd met twee verschillende dranken; een groente drank en een fruit drank. De groente drank is groen (spinazie, kiwi en komkommer) en de fruit drank is rood/roze (rood fruit). De dranken worden qua kleur omgewisseld waardoor de groente drank rood/roze van kleur is en de fruit drank groen van kleur. De testpersonen zullen een drank voorgeschoteld krijgen naar keuze van de testafnemer (50-50) met de desbetreffende informatie erbij. De groene drank is fris van smaak en de rood/roze drank is zoet van smaak. Vervolgens word de volgende vraag gesteld; smaakt de drank lekker fris/zoet? Hieruit zal geconcludeerd worden of de rood/roze kleur ervoor zorgt dat het zoet smaakt of dat de groene kleur juist voor een zo min mogelijke zoete smaak zorgt. Uit de antwoorden van deze test zal er een conclusie voortkomen en mijn vragen beantwoorden.
6
4.
Resultaten
In deze paragraaf zal ik mijn deelvragen beantwoorden die mij zullen leiden naar een antwoord op de hoofdvraag; Wat heeft kleur voor invloed op het eetgedrag? 4.1
Wat is kleur?
Met kleur kan men een bijzonder effect sorteren of een bepaalde stemming oproepen. Je kan de aandacht vestigen op belangrijke gegevens en bepaalde associaties er mee oproepen. Kleur ontstaat uit licht. De in het (zon)licht aanwezige kleuren worden door de dingen waar het licht opvalt, geabsorbeerd, opgenomen of gereflecteerd, teruggekaatst. We zien de dingen in de kleur van het teruggekaatste licht. Zo krijgen gras, bomen, bloemen enz. hun kleur; door het terugkaatsten van bepaalde lichtkleuren. Als alle lichtkleuren door een object worden geabsorbeerd, zeggen we dat het object zwart van kleur is. Wanneer een object wit is, kaatst het relatief veel licht terug. Als er geen licht is, oftewel donker, dan zijn er geen kleuren te onderscheiden. Zonder kleur kunnen we heel goed informatie geven, maar de afwezigheid van kleur maakt een afbeelding of object vaak veel minder aantrekkelijk: de verleidelijkheid van het beeld neemt af. En daarmee de suggestie van realiteit en actualiteit. 4.2
Hoe zien wij kleur?
Een kleur van een bepaald object kan worden vastgesteld door de golflengtes te meten die worden teruggekaatst als er ‘wit licht’ op valt. Wit licht is licht waarin geen kleur is te zien. Het ziet er uit als wit maar bestaat in feite uit een combinatie van alle zichtbare kleuren. Het is een samenstelling uit vele kleuren. Elke kleur heeft daarbij haar eigen golflengte. Een voorbeeld; het witte licht richt zich op een tomaat. Alle kleuren die het witte licht bevat worden geabsorbeerd door de tomaat behalve de kleur rood. Deze kleur word teruggekaatst waardoor wij een tomaat rood zien. Wij kunnen kleuren slechts onderscheiden door middel van het licht. Kleur wordt bepaald door 3 factoren; een lichtbron, een voorwerp waar het licht op valt en het waarnemende oog. Wij zien een bepaalde kleur omdat een deel van het op
7
het voorwerp vallend licht weerkaatst wordt en op onze kleurgevoelige ‘kegeltjes’ valt. Indien een van deze factoren wijzigt, wijzigt ook de kleur die wij zien. Het menselijk oog bevat staafjes en kegeltjes. De staafjes zijn enkel helderheidsgevoelig. Zij hebben een lage prikkeldrempel. Hierdoor kunnen wij toonwaarden of intensiteitsverschillen tussen zwart en wit onderscheiden en ook onder slechte lichtomstandigheden zien. De kegeltjes, die rood- of groen- of blauwgevoelig zijn, functioneren enkel bij voldoende licht. 4.3
Hoe werkt smaak?
Proeven is een complexe ervaring. Wat wij ‘smaak’ noemen is eigenlijk een samenspel van meerdere zintuigelijke waarnemingen. Dit zijn de smaakpapillen. De smaakpapillen zijn zenuwuiteinden op de tong die door stoffen in het voedsel worden geprikkeld. De zenuwen sturen deze informatie door naar de hersenen. De hersenen vertalen dit als een smaakwaarneming, waardoor men iets proeft. Met smaakwaarneming bedoelen we de waarneming van zoet, zuur, zout, bitter en umami*. Bij proeven speelt echter ook de waarneming van structuur, temperatuur en kruidigheid én de waarneming van reukstoffen van voedsel en dranken een belangrijke rol. Maar veel wat je proeft doe je niet alleen met de smaakpapillen. Dit doe je ook met je neus. Hierdoor brengt eten een grote emotionele waarde met zich mee. Ruiken is namelijk emotie en dit zorgt voor herinnering. De reuk is het krachtigste zintuig van alle zintuigen die wij hebben.
*Umami is een Japanse smaakuiting en staat voor heerlijkheid. Het versterkt de hartige en zoete smaken in bepaalde ingrediënten.
8
4.4
Wat voor effect heeft de kleur op de smaak van eten?
Het is bekend dat je smaakperceptie beïnvloed wordt door factoren als geur, kleur, structuur, emotie, omgeving, geluid, gevoel, vorm, structuur, verpakking en zelfs de tijd van de dag waarop je een product eet. Maar hetgene dat de smaakperceptie het meest beïnvloeden, zijn je ogen. Je ogen zijn het makkelijkst voor de gek te houden. Reuk is bij mensen minder sterk ontwikkeld dan bij de meeste diersoorten. Onze ogen spelen hierbij een grote rol en is de belangrijkste factor in het beslissen of iets eetbaar is of niet. Een hond zal een biefstuk met een groen randje nog opeten als die nog goed ruikt, maar wij zullen dat door onze ogen niet meer kunnen eten. Onze hersenen vinden het ingewikkeld om signalen van de zintuigen los van elkaar te verwerken. Hoe voedsel eruit ziet, met name de kleur ervan, is op zich niet van invloed op de smaak maar wel van invloed op onze waarneming ervan. Voedsel met een kleur die afwijkt van wat wij verwachten, vinden wij minder aantrekkelijk. Wij zijn eraan gewend dat ons eten een bepaalde kleur heeft; tomaten zijn rood, broccoli is groen en wortelen zijn oranje. Om een definitief antwoord te kunnen geven op deze deelvraag, heb ik een test uitgevoerd met meerdere personen. Voor deze test heb ik de volgende twee uitspraken van Heller (1990) als uitgangspunt genomen; 1. “De kleur roze wordt gezien als ‘zuurtjeskleur’. Geen andere kleur past beter bij zoetigheid. Zoet en mild zijn de smaken die men bij roze verwacht.” 2. “Groen is de kleur van het gezonde. Groen is de hoofdkleur van onze voedingsmiddelen.”
9
De volgende resultaten laat zien hoeveel testpersonen, tijdens de eerste slok, de smaak wel of niet door hadden; (op basis van 45 testpersonen: groene drank; 22 personen – rood/roze drank; 23 personen)
Uit het schema kan ik concluderen dat de kleur roze daadwerkelijk een zoete waarneming opwekt. 82,6% van de testpersonen die de rood/roze drank hebben gedronken, liet weten dat ze bij de eerste slok niks door hadden maar bij de tweede slok toch een vreemde nasmaak kregen. Het smaakte zuur en erg waterig. 17,4% had de smaak meteen door. De testpersonen die de groene drank genuttigd hadden, is naar mijn mening hoger van verwacht. 63,6% van de testpersonen liet weten dat ze de smaak niet door hadden omdat ze dachten dat het een fris en gezonde smaak zou zijn. Met deze gedachte namen ze dus ook de eerste slok. Na de tweede slok proefde het toch zoeter en fruitig. 36,4% van de testpersonen liet weten dat de drank erg zoet van smaak was. Ze beweerde dat er iets anders in zat dan er verteld werd.
10
4.5
Welke voorkeur is er qua kleur wat betreft het eten?
Voorkeuren voor kleuren zijn diep gewortelde emotionele reacties, die van invloed zijn op alle keuzes die we maken, van het voedsel dat we eten en de kleren die we dragen tot de auto’s die we kopen. Tegenwoordig wordt ons voedsel aantrekkelijker gemaakt door er kunstmatige kleurstoffen aan toe te voegen. Dit zijn chemische stoffen die geen voedingswaarde met zich meebrengt. Door de kleur van voedsel sterker te maken, wordt het oog sneller geïnteresseerd en ziet het er smakelijker uit. Baseren wij onze keuze op de kleur of lijkt dat alleen maar zo? Om een definitief antwoord te kunnen geven op deze deelvraag, heb ik een enquête uitgezet naar 45 testpersonen. Deze enquête bevat de volgende twee meerkeuze vragen; 1.
Welke kleur heeft uw voorkeur wat betreft voedsel? (Groen, oranje, geel, blauw, roze, rood, zwart)
2.
Waar denk jij aan als je de volgende 2 afbeeldingen ziet (Roze bloemkool-roze drankje / blauwe bloemkool-blauwe bessen)
De volgende resultaten laat zien welke kleur de voorkeur krijgt wat betreft ons voedsel; (op basis van 45 afnemers en keuze uit groen, oranje, geel, blauw, roze, rood, zwart) 1.
11
Uit de staafdiagram kan er geconcludeerd worden dat de kleur ‘groen’ en ‘rood’ het hoogste scoort. ‘Oranje’ komt op de derde plaatst en ‘geel’ op de vierde plaats. Dit zijn toch de meest voorkomende kleuren in het kleurenspectrum die herkenbaar zijn in groente en fruit. De overige kleuren zoals ‘blauw’ en ‘roze’ scoren wat lager omdat deze kleuren bijna niet voorkomen in ons voedsel. In het vorige onderzoek is gebleken dat roze de kleur van zoetigheid is. Het is voedsel maar niet zoals wij het in het dagelijks leven kennen. Zwart scoort het laagst van allemaal. Zwart is een kleur die niet normaal wordt ervaren wat betreft ons voedsel. Het komt bijna tot niet voor in onze herkenning van eten. De volgende resultaten laat zien welke reacties er waren op bepaalde afbeeldingen; (op basis van 45 afnemers en reacties op roze bloemkool-roze drankje / blauwe bloemkool-blauwe bessen)
Uit de 45 enquêtes zijn de meest voorkomende reacties geselecteerd en verwerkt in de bovenstaande tabellen. Het valt op dat de testpersonen anders reageren op de afbeeldingen, terwijl de kleur hetzelfde is. Hieruit kunnen we concluderen dat we kleuren associëren met de dingen die wij kennen. Een roze bloemkool is onnatuurlijk omdat wij hem alleen in het wit kennen. Dit geldt hetzelfde met de blauwe bloemkool. Wat betreft de roze drank en de blauwe bessen is het hetzelfde verhaal. Vele dranken zijn roze van kleur zoals aardbeien limonade of glas rosé wijn, en blauwe bessen zijn blauw omdat ze ook in deze kleur groeien. Vandaar de naam.
12
5
Conclusie
Het is zeker; kleur heeft zeker invloed op ons eetgedrag. Uit het gehele onderzoek kan er geconcludeerd worden dat onze hersenen en zintuigen een grote rol spelen als het om ons voedsel gaat. Neem bijvoorbeeld een blauwe bloemkool. Dit zou niemand zijn voorkeur zijn om te consumeren maar wanneer we het over blauwe bessen hebben, is het een ander verhaal. Doormiddel van afspraken die in het verleden zijn gemaakt of zijn aangeleerd, zorgt kleur ervoor dat ons voedsel onze emotionele reacties beïnvloeden. Hierdoor vinden wij iets wel of niet aantrekkelijk. Roze is een zoete kleur, dat weten we nu zeker. Alles wat roze is, wordt automatisch geassocieerd met suiker en zoet, blijkt uit het onderzoek. De kleur groen is hetzelfde verhaal. Volgens Heller (1990) is groen de kleur van het gezonde. Dit blijkt ook uit de test. Wanneer je de kleur groen zegt, denkt men aan groente. Groente is gezond.
13
6
Discussie
Het onderzoek naar de psychologie van kleur in ons eten is naar mijn mening goed verlopen. Er is veel informatie beschikbaar over dit onderwerp en ik heb, naar mijn idee, een extra tak aan dit onderwerp kunnen geven. Het is mooi om te zien hoe mensen reageren op iets wat toch anders is (lees: de drank-test). De emoties die vrijkomen tijdens het proeven en de reactie wanneer een persoon krijgt als ze erachter komen dat het niet helemaal klopt. De resultaten die uitgekomen zijn uit de testen, zijn naar verwachting goed. Ik ben ook maar een mens en ik zou hetzelfde reageren als de testpersonen. Een blauwe of roze bloemkool zou zeker niet mijn voorkeur hebben terwijl een roze of blauwe cup cake er bij mij wel ingaat. Maar wat heel belangrijk is in het leven, of het nou om voedsel gaat of niet; proberen kan altijd. Natuurlijk zijn er alternatieve mensen op de wereld die er toe in staat zijn om alles te proberen of zelfs alles eet wat op zijn weg komt, of het nou rot is of niet. Deze mensen houdt je en vallen daarom niet binnen de categorie in dit onderzoek. Het zou dit onderzoek een andere weg laten inslaan als dit wel in het onderzoek was meegenomen. Interessant zou het zeker zijn.
14
7
Literatuurlijst
van den Broek, J. (2010). Beeldtaal: Perspectieven voor makers en gebruikers. Geraadpleegd op 10 december, blz 171 Heller, E. (1990). Kleur: Symboliek, psychologie, toepassing. Geraadpleegd op 10 december. Mombaerts, M. (2010). Goed voor Druk: Een praktische gids voor grafische communicatie en technieken. Geraadpleegd op 2 december 2014. Sones, B. (2006). Kunnen mannen zwanger worden?. Geraadpleegd op 4 december 2014, van http://books.google.nl/ Caes, C. (2011). Waarom hebben we een voorkeur voor bepaalde kleuren?. Geraadpleegd op 15 december 2014, van http://www.welingelichtekringen.nl/wetenschap/30232/waarom-hebben-we-eenvoorkeur-voor-bepaalde-kleuren.html Kunstkring. (2007). Wat is kleur. Geraadpleegd op 12 december 2014, van http://users.telenet.be/werner.de.wree1/1%20kleur.htm Lindstrom, M. (2014). Artikel: ‘Gebruik alle zintuigen’. Geraadpleegd op 15 december 2014, http://www.mt.nl/90/28958/management/martin-lindstrom-gebruikalle-zintuigen.html Mathijssen, L. (2014). Artikel: ‘Smaak en kleur’. Geraadpleegd op 2 december 2014, http://magazine.foodinspiration.com/nl/magazine/4430/710173/kleur_en_smaak.html Uit eten in. (2013). Kleur van wortels. Geraadpleegd op 4 december 2014, van http://www.uitetenin.nl/kleur-van-wortels Veltman, M. (2014). Voedselherkenning. Geraadpleegd op 12 december 2014, van http://puurveltman.nl/voedselherkenning/
15
