Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg

Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg

Tamara Ingels Patrick Van den Nieuwenhof Arne Troffaes 1 Deelrapport begraafplaats Itegem © 2012 INTRO Cultuur & Media

Colofon © 2012 INTRO Cultuur & Media Overdrukt uit het rapport ‘Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg’ in opdracht van het Gemeentebestuur van Heist-op-den-Berg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Intro Cultuur & Media.

2 Deelrapport begraafplaats Itegem © 2012 INTRO Cultuur & Media

6.7. Itegem 6.7.1. Archiefonderzoek Voor wat Itegem betreft moesten we vaststellen dat er in het archief slechts bitter weinig informatie overbleef aangaande de begraafplaats. Ook de lokale informanten gaven aan dat er in feite bitter weinig gekend is over de geschiedenis van het kerkhof en de begraafplaats. Wat volgt is de informatie die wel uit de archiefstukken kon worden afgeleid. Ook in Itegem werd van oudsher rondom de kerk begraven. Daar kwam pas verandering in wanneer in januari 1910 het Weldadigheidsbureau akkoord ging met de verkoop van een perceel met kadasternummer sectie B nr. 255a voor de prijs van 5500 Bfr. Uit deze periode zijn verder geen stukken bewaard gebleven, we mogen dus aannemen dat tussen 1910 en 1911 de nieuwe begraafplaats tot stand kwam. Het geheel, met prachtige ingangspoort, dodenhuisje en omheiningsmuur sluit stilistisch in ieder geval aan bij het eerste kwart van de 20ste eeuw. Verder bevinden zich in het archief voornamelijk informatie over aanpassingen van vergunningen, concessieprijzen en aanpassingen van reglementeringen. Een andere bron is de beeldbank van Heist-op-den-Berg, waar zich enkele foto’s bevinden van het oude kerkhof (voor 1910) en van de nieuw aangelegde begraafplaats (1912). Aan de hand van deze foto’s kunnen we afleiden dat het oude kerkhof ook ommuurd was en vooral bezaaid was met eenvoudige grafmonumenten in hout en metaal. Het kerkhof lag pal tegen de kerk, mogelijk een indicatie dat voordien ook in de kerk werd begraven. De foto uit 1912 leert ons, wanneer we deze foto naast de bestaande situatie leggen, dat het uitzicht aan de straatzijde in de laatste 100 jaar quasi ongewijzigd bleef. Dit op zich is reeds uitzonderlijk, vooral gezien het feit dat de muur met ingangspoort nog steeds in erg goede staat verkeren. Het verdient dus aanbeveling om dit geheel ook zo te behouden. Een deelname in de kosten: Itegem en Berlaar-Heikant Uit de archiefstukken bleek wel dat in 1923 de gemeenteraad van Itegem besloot tot het verlenen van een financiële tussenkomst voor de oprichting van een nieuwe begraafplaats op Berlaar-Heikant, op voorwaarde dat parochianen wonende in Itegem altijd op de begraafplaats van Berlaar-Heikant begraven konden worden indien ze dit verkozen. De participatie van de gemeente bedroeg 1.569,83 Bfr. (in een totaalbedrag van 7.566,56 Bfr.). Deze participaties bestonden in het verleden veel meer, en hebben vooral te maken met het feit dat de grenzen van parochies niet altijd overeenstemde met gemeentegrenzen. Bij het oprichten van kerken en begraafplaatsen zien we dan ook vaak dat de gemeenten op wiens grondgebied de parochies vallen, mee participeren in de kosten. De verdeelsleutel werd initieel gekozen op basis van het aantal inwoners dat per gemeente binnen de parochiegrenzen werd geteld. Sommige van deze samenwerkingsverbanden bleven overeind tot op vandaag. Een ander voorbeeld binnen de gemeente Heist-op-den-Berg is de begraafplaats van Grasheide (Putte).


6.7.2. Publicaties – beeldbanken – websites Publicaties De geschiedenis van Itegem is reeds mooi gedocumenteerd. Toch zijn er bitter weinig gegevens in de literatuur over de begraafplaats. Eerdere inventarisatie In 2005 werden door Leo Buts 22 graven uitvoerig geïnventariseerd en gedocumenteerd. De inventarisatie is nog niet volledig, maar geeft een mooi overzicht van enkele graven die zeker in aanmerking komen om te bewaren. 1

Franciscus Vervoort

1934 - 1956

2

Josephus Ludovicus Ackx

3

Louis Verschueren August Van den Brande

4

Frans Verbist – gemeentesecretaris – oud strijder 14-18 Julius Verbist Maria Creten Emiel Van Hoof

1/1/1911 – 8/8/1956 10/5/1914 – 19/11/1943 18/7/1916 – 29/3/1945 18 - 1948

5 6 7

8

Juffrouwen Maria Creten, Josephina Creten Nathalia Creten Eulalia Creten Irma Creten Leonardus Creten Philomena Bruyndonckx

9

Monica Heylen, weduwe van Karel Creten 10 Nagedachtenis van Josephus Heylen & Lucia Rombouts

11 Maria Emerentiana Rombouts & ter nagedachtenis van Karel Rombouts & zijn echtgenote Nathalia Heylen & Katharina Rombouts

26/8/1891 – 25/1/1942 19/12/1881 – 14/2/1939

Slachtoffer mijnramp Marcinelle Slachtoffer mijnramp Marcinelle Oorlogsslachtoffers (concentratiekampen)

gemeentesecretaris Onderwijzer – acteur pastoor Voorname familie / monument

25/2/1856 – 31/12/1925 5/9/1858 – 12/1/1922 21/10/1852 – 29/3/1916 6/11/1862 – 13/11/1927 3/5/1826 28/1/1913 16/8/1822 – 17/12/1896 13/12/1829 – 17/9/1892 1841 – 1917 1834 – 1901 1831 – 1917 1826 - 1904

Politicus – brouwer / monument

monument monument

Gemeentesecretaris – koster / monument


12 Frans Heylen Mathilde Leemans Leontina Heylen August Heylen, Yvonne van Wtberghe Gabriëlla Heylen Ludovic Heylen, Franz Heylen 13 Serneels Josef Sofia Verbruggen Anna Serneels Konstant Serneels 14 J. Van Roosbroeck M. Van Roosbroeck 15 Karel Govaerts Maria Verlinden

1855 – 1927 1866 – 1950 1852 – 1930 1859 – 1931 1886 – 1948 1896 – 1950 1891 – 1967 1894 - 1972 1851 – 1894 1846 – 1915 1873 – 1928 1884 – 1917 1900 – 1958 1901 - 1979 1895 – 1962 1894 - 1973

16 Coleta Verdonck Emiel Buts Clara Schellens 17 Armand Verwimp Maria Torfs

1890 – 1920 1915 – 1998 1919 - 2004 21/1/1880 – 14/7/1930 20/7/1879 – 10/10/1934 20/5/1885 – 19/1/1928 29/1/184711/12/1912 8/9/1811 – 25/7/1???

18 Pieter Jozef Ernest Torfs 19 Joannes Franciscus Govaerts En zijn moeder Maria Elisabetha Marien Catharina Josepha Govaerts 20 Louis Torfs Nathalie Creten

21 Adolf De Bruyn L.C.T. Spruyt

22 K. Van den Eynden Maria Antoinetta Falk

2/10/1844 – 20/5/1913 20/10/1844 – 12/9/1920 14/8/1865 – 8/9/1925 16/1/1865 – 17/11/1932 3/9/1846 – 10/7/1929 15/6/1848

burgemeester

oud burgemeester / monument

schrijver monument Oud burgemeester – industrieel Burgemeester - industrieel Onderwijzer – historicus monument

monument Pastoor – historicus – wijdde dit kerkhof in tijdens zijn ambtsperiode / monument

burgemeester / monument

Gemeentesecretaris – dirigent van de fanfare de Eendracht / monument monument


Beeldbank Op de website van de beeldbank zijn enkele mooie documentaire foto’s bewaard: De toegangspoort, kort na aanleg

Het oude kerkhof:


Herkomst van het kruis op de begraafplaats:

6.7.3. Situering begraafplaats

De toegangspoort, begraafplaatsmuur en het dodenhuisje vormen een duidelijk stilistisch geheel. De begraafplaats heeft twee hoofdassen, aangelegd in de vorm van een Latijns kruis. Langs de hoofdassen situeren zich opnieuw de mooiste grafmonumenten, waarvan de oudsten in de buurt van het kruisbeeld liggen. Door de relatief kleine omvang werd de begraafplaats al deels ontruimd, waarvan de laatste vrij recent werd doorgevoerd. Deze graven (hoofdzakelijk gewone begravingen) konden niet meer worden meegenomen in dit onderzoek. Achteraan op de begraafplaats staan reeds de nieuwste stèles tegen de begraafplaatsmuur. Toch stoort dit gegeven niet in het geheel. 7 Deelrapport begraafplaats Itegem © 2012 INTRO Cultuur & Media

Jaren 80 - 90 Jaren 80 - 90

2 Ontruimd

Ingang 1

> 2005 > 2000 Ontruimd

Jaren 70

Jaren 90

Duiding bij de nummers op het plan: 1/ De oudste grafmonumenten bevinden zich in de 2 centrale lanen van de begraafplaats. Op deze lanen zijn ook de grafmonumenten aanwezig die in aanmerking komen voor de lokale lijst. 2/ Een aandachtspunt: Park D rij 8 na nr 10, kindergrafjes die in aangemerkt staan als te ontruimen.


6.7.4. Situering grafmonumenten Voorbeelden van documentaire waarde Slachtoffers van de Mijnramp te Marcinelle

Aan onze helden 1940-1945 Graf van twee slachtoffers van WOII


Voorbeelden van architecturaal/symbolische waarde Architecturaal gezien zijn er naast onderstaande voorbeelden nog heel wat andere mooie graven, waaronder ook recentere graven. Deze graven zijn architecturaal mooi uitgewerkt, maar tonen ook heel veel symbolen Naast de symboliek van sarcofaag en groot grafkruis ook: palmetten, klaprozen, enz. ) Wel sterke vermossing!

Landschapsbepalend element, ook sterke symboliek: architecturale elementen, palmetten, krans, ster, bloemmotieven, gegraveerde zuilmotieven, sarcofaag, rouwdoek, enz.

Voorbeelden van historische waarde Pastoorsgraf Ook sterke symbolische waarde: ciborie met hostie en stralenkrans, stola over het kruis, diverse bloemen (die naar beneden hangen), …


Kruisbeeld in het midden: ook landschapsbepalend, functie als pastoorsgraf blijkt uit de epigrafie (volgende foto)

Burgemeester van Itegem Omgeven door groenblijvende haag


Voorbeelden van documentaire waarde Familie Bruyns-Spruyt Gemeentesecretaris Ook mooie symbolen: rozen, palmtak, lier, sarcofaag, enz.

Voorbeelden van symbolische waarde Treurende engel legt bloemen neer, rozen op randen, gestileerde bidbank vooraan, deksteen is verstevigd met nieuwe zwarte deksteen

Christusfiguur met doornenkroon, palmetten, rozen, palmtak, …


Prachtig vormgegeven kindergraf Recenter dan andere voorbeelden

Recente vormgeving Concessie is nog niet vervallen

Rouwkelk, vormgeving in groenblijvende gesnoeide hagen


Voorbeelden van schade Sterke mosaantasting

Onderstaand: voorbeeld van sterke mosaantasting


Onderzoek ter voorbereiding voor de inventarisatie van funerair erfgoed te Heist-op-den-Berg

Recommend Documents