OMSTANDIG BERIGT. valj bel word ell en ontwordell des. in ons, en vcelerhaode Qualen; gebrllyic,'all hel. l\1edicamentum GRATIA. PROllATUM

't wapen van tilly

OMSTANDIG BERIGT valJ bel wordell en ontwordell des

STEENS

EN

GRAVEELS

in ons, en vcelerhaode Qualen; Als mede eenige Geval/en onder hel

gebrllYIc ,'all hel

l\1EDICAMENTUM GRATIA PROllATUM. J'érlJJ(trderl ell ,'crhllerl DOOIl

LEENDERT JONKHOUT TILLY. Den zc)'enden Druk.

TE HAERLEM,

Gedrukt voor de Elfgel1amen van den Amhcur. ) 792.

VOORREDEN VAN DEN

AUTI-IEUR AAN DEN

LEE ZE R. ereden, die my be~ weegd om dit kleine Traclaatje in het lieb t te brengen, is voornamentlyk , om dat van tyd tot tyd verfcheide Perfoonen van booge en lage Staat uit verfcheide Steden en Provincien tot ll1y komen, OID my te ondervragen, wat ondervinding dat ik heb omtrent de wording en oncwording van Steen en Graveel en andere Quellingen? Dewelke ik bedient en geanlwoord heb na myn klein vermogen op het befte zo als ~~ri'I!~nI

A 3

ik

VOO R RED E N. ik doen kon: maar nadien ik verzekert ben, dat 'er meer lVJenlèhen zyn, die begeerte hebben tot bredel' onderrigting van des Steens- en Graveels-qualen; en dewyl men omflandiger daar van fthryven kan als op een korte tyd daar van fpreeken, zo heb ik dit Schriftje heel dienfiig geoordeelt voor de geene, die ver van de Stad Haerlem woonen. Verder zal den onparcydjgell Leezer, de Drukfeilen vindende, wel verbeeteren , en de ongeleerde Schryffteil ten beften duiden. Wat den critifeerenden Leezer aanbelangt, die een goede reden, op zyn wys konfl:ig, een fpottelyken en verkeerden zin weet aan te vryven, die zullen wy aan hun eigen worm ovel°geven, die zy niet mifIèll willen.

Wor-

Bladz. '1

Wording en Ontwordlng des Steens in ons. ~:!E~~abr unllige Leezer, beziet eens

met uly, hoe God alles gcheefe door zyn eellwig Woord, hoe HyalIe Schepfelen heefe zamengezet ::"bIiMill~"'-' uit drie Hoofdfiatfen , en be:iiIbII~ö18 waard dezelve tot op beden, en zalze in dezelve kracht bewaaren tot den dag der wederoprechting aller dingen. \Vannecr den Almachtigen dit drievoudig filOer zal los mnken en het gantfche Schepfel zal vrymnken van de iedelheid, die het onwillig onderworpen is, dan zal Zout, Zwavel en Geen, waar uit alle Lichamen Zc'U1t.engezet zyn, den een den anderen helpen, een icgelyk voor zig zelven, zig zelveIl in het vuur zetten, tot uitbranding en zuivering. Laat 011S voor tegenwoordig aandachtelyk bezien, het gefiel van den zichtelyken Hemel en de Aarde, en al deszelfs Inwoonderen , van Menfehen en Beeflen, zo ver ons oog, en zielsvermogens reiken kannen; wy zien van den Throon des Lams afkomen Blixem, Donder en Hagel, Stormwinden, Neveldampen cn Dauw: Hy ondel'houd in kracht die twee groote Heerfchapllen, den ecnc hecrfcht over dag, en den ander des nachts, dewelke wy geen oogenblik konnen 0'ltbéren: met dezen beweegt de Oppermagt, onbewceglyk, alle beweeglyke dingen; hy doet de Zee flit cn ellen Haan, als Strand cn Oever, en A 4 by

MUtlri fchapen

8 Wording en Ontwording by beurt~n doet hy haar ruizen en brommen als

een hongerige Leeuw. die Steden en Landen infiokt en vermaalt, tot dat haar voorig Landwezen in Waterwezcn verandert; de \Vind commandeerd niet alleen de Wateren, maar houd 1)ok levendig de onderaardre Fornuiffenen Vuurt)vens, die gevoed worden met de ondernardfe Zwavel, Zout en Geeft; dewelke van onderen uithollen en veneeren. Zo dat lnen beclc Provinclen. met Man en Muis in de eeuwigheid ziet wegzinken: dit zien J"Vy in ecn deel voorbeeldiger w'ls, zo als bet in het geheel zekerlyk volgen zal. Men ziet, dat God door deeze voornoemde beweging, de wtJrding en ,nIwordbIg van alle ondennaanCe dingen befchikt, o(;al1ders fchoon en heerlyk maakt op zyl1 tyd, tot grootmaking van zyn gedugte en vreesl)'ke Naam en Magt: hy maakt BoUen en Bergen lot \Vaterkolken, Stromen en Rivieren droogt Hy op, en bezaaidze met Menfchen el1 Oeeften, met al dat zy van noden hebben. Meufchen en Beeften ftaan als een Boom, die geduurig zyn oude bladen laat vallen, met een onophoudelyke aanwas van nieuwe: zo gaat het.ook met aUe Onder-en Boven-\Vatergewaffen. met alle onder- ell boven AardgewafTen. Alles JJlord en onlword, door de alleen aanbiddelyke Magt Gods op zyn tyd: de Hemelen en al haar Lichten zyn geword,,,, op dat zy op die tyd, die God gefteld heeft, weder onlwordtn zouden. Al wat in de zienelyke Hemel en ondermaanre dingen is, WlJI'J en onlword, en haar getal is niet uitteCpreeken, zo in de Wateren als op der Aardeo en in der Aarden. De à-Iens, de kleine Wereld t

Jes Slems in 0111. 9 reId, ,,'ord en OtJI,,,ord; God heeft ons als Leem bereid, en als Melk l1it~egoten, en als Kaas doen runnen, met Vel en Vlees bekleed, met Merg en Reenen verllerkt; ook heeft ons God Ulet Zenuwen doorvlogten: beziet den l\'Iens in zyn uitwendige gellalte; hy 1I'ord en ontword, van dat hy geboren is, tot dat by in het graf tot fiof geworden is; beziet den ~1el1s inwendig, 't is niet als wordelI en onlworden, wat daar omgaat: gelyk in de groote Waereld alle redeloze Schep",-elen uit drie hoofdfioffen zyn zamengezet, zo is al wat aan en in den ~1ens lichamelyk is ook zamengczet uit Zwavel, Zout en Geell; doch verfcheiden n3 elks gdlalte; anders is bet in de }luid als in het Vlees, anders in het Merg als in de Ucenen, anders in het Bloed als in de Urinen, anders in Steen en Graveel, anders in 't Zweet ·als in de Zenuwfappen, anders in het Maaggeil ;tls in den Afgang, anders in de Lon p als in de Lever, andt;rs in het Vet nls in de Vliezen, anders in de Gal als in de Milt, anders in de Quylklieren als in de Pisvaten , en zo voort; elk is zarnengczet op zyn eigen wys uit Zwavel, Zout cn Geeft. Al deze voornoemde deelen neemen toe en af, zy 'Worden en onlworde", alle op haar tyd door een hooger en magtiger aanfioot als zy zelver, Zyll. Het Middelrif of ons Ingewand, hetwelk in bet bovengedeelte van ons Lighaam Dlidden in onze Quylvaaten is, is zo wel gefchikt en van gchegt , als een tregter, om te ontfangen al wat ten monde ingaat, en over te leveren in de ~1aag, die 't zelve kookt en opdift nan zyn gallen, namcntlyk, aan ell, deel des Liclmams, die het ool~ aan.. A 5

lJee-

JolPording til On/wording neernen , en haar zelven daarvan bedienen, en weder voortzenden len dienlle van andere leden, CIl zo doen alle de dcelen des Ligimams , den eCIl helpt dcn ander llamale ~\ls elk voor zig zyll zelveil helpt; cn zy werpen, door wateren, noelgang en zwecten uit, dat haar niet langer diende .Alle die lult heeft te wcelCll, die \vcetcn dat de Aarde uit het \Vater en in het \Vatcrbelta;\t: alle harde (-Jool1len en Schulpen, alle ~'1inel1\­ len, alle Beenen, Boomen , Struiken en Planten, worden en ol1lworde'J uit en door het 'Vuter; zo ook alles wat den ligbamelyken lVIcl1s aangaat, die beltaat uit en in het \·Vater: gelyk de Gcelt Gods zweefde op de \Vatercm in de Schcpping, zo wcrktze eveneens in d'ollderhouding; en door del1zclvcn gaat hy weder af en valt in 't flof: al oen aanwas en afneemillg, het worden en onl... sporden, van alle uitwendige en inwendige deelcn des l\lellfchelykcn LiglmaOls, den Dauw, Nevel of Damping in ons, baaren en verfierkt in ons alle deel en , ook Steen en Graveel. "ien ziet in de kleine W crcld, den lVlenfch, een lilelle cn gecluurige beweging en dam ping , van Water en Bloed, tot bedeelillg van alle dcc.. len des Lichaallls, geen een urigezllnderd; ook de Misgeboortens , namelltlyl allerlei Zicktcns cn Qualen, ook de Misdragten, danrheele Boel~en van gefchreven zyn; zo ook Graveel en Steen JJ'orden en on/worden, uit het 'Vater en in het \Vater. Koude en ongemak, toorn, boosheid, fchrik, nln.'liltien, en extra pyn bederven de inwendige vn~[cn, cn \'eroorzaakcn Ziel~tcns; ongezonde Ii'ys en dr:mk, te veel en te weillig te celen en

..trin-

Jet SJeens in ons.

I I

ltrinkeh; bier door word de goede ordre en werking van onze inwendige vogten omgezet t ell baaren in ons allerlei ziekte en quelling; zo krygt Graveel en Steen ook zyn wording in 011S; en dmlfenboven brengen zommige dusdanige quelling mede met haar geboonen. Die hier tegen een Medi~yn beeft t die de bedurven Dampen en omdraiJende vogten afbrengt van haar misltal , zo zullenze weder in goede ordre werken, en de Qualen zullen verdorren als een Boom, die van zyn wOl'tel afgefchei... den is; in zo verre, dat de vogtell, die de wording des Steens en Graveels hebben veroorzaakt, vereenigt met myn Medicament, dezelven weder ontdoen, en met vermindering van pyn bylla op een onzigtelyke wys: dit heb ik aan veele Perfoollen, ~eprobeert en goed bevonden; de ecrne was daolf Junkhoul Cornelift., die was dooe den Operateur een Steen afgehaald, toen hy 4 Jaar oud 'was, daar na lloch één door een andere Operateur, en tuffchentyden wierd deze Elendigen te met van Meefier van Kleef een Steen afgehaald, uit de gefheede Wond, die altyd open bleef; door dezelve Wond beeft zyn Moed~r bem ook Steenen afgehaald. Deze Patient ~o Jaar oud geworden zynde, had weder een Steen geladen, en van de h-IeeHer gevifiteen zynde, bevond men dezelve zo groot, dat hy uit de Wond niet te halen was, fèhoon men bem zienlmn; men refolveerde de 'Vond door een Operateur te laten vergrooten , om de Steen te kunnen uithalen; Burgemcefieren hadden de koften van de Opcrtltien al op h&lQr genomen, de Diacollcn haddt!ll het l1odil~e L!u·

12 TI"órtling eII OlllJl.'Drdillg Linnen tot vei'è:hoonin~ al toegezegt. In dit gewrigt van zaken.. relolveer,te dcze Paticllt, zig zclvcn aan myn MccHcnment en Ordonnantie over te gc\ren, het welk zo wel fuccedeerden, dat de pyn verminderde, de Steen zo af.. nam, dat hy mindcr als in acht l\'laandcn gnnts vcrfmoltcn wns, het welk II1Y de Patient met blydfchap boodrchapte, en zugtte eli wcnfle, dat hy van zyn Lek rnogt geneezen worden; ik gaf hem moed, en zeide: hel is "iet (Jnmogelyk voor Goel door dt~t/r:t bledi;yn, die uw Steen heeft wcggtllomen, uw Lelt ook te geneun! hou maar aan in hel gebruik vall 't ubJe ; en hy deed zulks na myn Ordonnantie: God zegende het, en hy wierd gencezen. 't Is wel waardig genoteert te \Vorden, dat deze lekkende \Vond des Zomers, door dat alles nat daar omtrent was. en verflonk, zo dat de Wormen daar uit en inkroopen, en des '\linters, als het vroor en de Patient zeer fileulagdg en van het Ys niet te houden was, dat hy thuis komende menigmaal zyn Hembt nan zyn Rroek was van gevrooren. Deze ])atient )eeft noch, en is gezont van het Lek genezen, en heeft nn de genezing, 's weeks eens vnn myn McdiçYIl 15 Droppels ingenomen nu al I ~ Jaar achter een met eell complcete gezondheid, zonder aanwas van Steen of eenige gewaarwording van dien, of Lekking. De tweede daar ik myn Medicament wegens de Steen probeerde, was een 1\1ecner n:t1tkers Zoon, in de Kornelisfieeg, I~1J1t Póorhoul .7a1Jfi., die was 1!1 Jaar te vooren gel11edcn, toen ik zyn Vader en l\1oeder aIlereerIl myn dicnn llual11 prefemeercn, daar ik veel moeiten

metle

JlS Sleens ;11 Dm.

Il

mede had, om haar toc myn Mediçyn over tc! Imlcn; en het is niet te verwonderen, want zy hadden allmar vennoogen vermeellert en verdodert, en de elenden van de Patienr vergrootten danr tegen aan, zo dat zy gercfolveert waren niet meer te medicineeren , en de zaak aan zyn beloop te laaten: ik haalde Vader en Moeder over tot myn MediçYII en Ordonmmtie, en toen deze Padent voor vier Schellingen van myn Mediçyn had gebruikt, was hy compleet genezen: zyn quaal benont hier in ') toen hyomtrent vier Jaar oud was, wierd hy van een Steellfriyder gefneden, en toen de Operateur de Steen uit zyn maas zou haaien, brak dezelve, zo dat het grootne gedeelte in de Blaas bleef; doch de \\1ond wierd genezen, maar de Patient bleef geduurig Steen loffen, met zo een vehemente pyn, dat het fchrikkelyk was om aan te hooren voor al die in Huis waren, en de Buuren, die by dat Huis woonden: de voomaamtle verlichting, die deze Padenr had in deze pyn, was, dat hy by zeker Schot in dat huis zat, en floeg zyn hoofd tegen dat Schot, dat zyn hoofd altyd met bui.. len bezet was; de flagen van zyn hoofd, en her rODlmelen van het Schot verdoofde zyn pyn eenigermaten: zyn Vader verklaarde aan my, dat als hy de Stecnen en Steentjes had bewaard, die hy in twaalf Jaar gelon had, het wel een bol van een Hoed zou hebben kOl1l1en vullen; daar by ontliep hem zyn Water dag en nagt. Deze is nog fris en gezond, en van alles genet"zen, hy laad of lof} geen Sreenen meer; maar hy neemt myn h1ediçyn olie \Veeken eens in, zedert dat hy genee%cn is, 't welk nu by de: 1~ Jaar is geleden.

14 Wording en Ontwordillg den. Zo iemam de Pntient, ook zyn Vader en l\-loedeF belieft te ijlrecken , ik zalze gewillig aanwyzen. De derde, daar ik myn !\1edicament tegen de Steen probeerde, was .,Abraham van Neer, die drie Jaar lang veel had geleden, veel kol1:en gedaan, en veel werk vedet, en bet wierd met hem boe langer hoe erger, gelyk het gemeellelyk met de geeue gaat, die met de Steen in de maas is heladen : het quam met hem zo vcr, dat al zyn Mecflers en Dottoren oordeelden, dat by de Steen had, en dat by bern alle tekenen van Steen openbaar waaren; het een en het ander was wel waar: DoEtoren en Mecl1:ers haalden de Paticnt over, by wiert gevifiteert, bet Inl1:rument wierd tot 5 maal in !1 verlèheide dagen \lit cn ill zyn Blaas gebragt , ell de vyfdemaal volgde het Bloed als cen fomein het Infirument na: en zy konden geen Steen gewaar worden, niettegenflaallde daar drie verfcheide Mcefters de band aan hadden: !Daar ik l1:ond in die verbeelding, terwyl ik dien bandel zag, dat zy van de Konll weinig vergeeren hadden; doch deze MeeHers bleven van gevoelen, dat 'cr evenwel een Steen was, fchoon zy hem niet hadden konnen ontdekken, het welk ook wel waar was. In deze jammerlyke fraat wierd dezen elendigen en zwakken afgematten Lyder gel'ecommalldeert, van voomoemde Meefrers en Doéloren, aan d\!Jl Operateur t' Amfrerdam; den Padeut t prak tot my en zeide: ,1 kan wegens m,n z.wakheid lol de Schuit 11iet gaa", en als de Schuit al I' Ámflerdam hragt , hoe kom ik h, den Operateur Y In als ik Jaar al glIam, zo flel ik m'J vaJl voor, Jal

tIJ,

det Steens in ons. 1$ dat ik hel meI de aolJd Zotl moelen be/roDpen; in die gewrigt der zaken zeide de Patient: 1I1eefter Klnas ik zal nan uw Medicament in Godt Naam overgeven; en hy geraakte in een weck van zyn

In,

Bloedwateren genezen; hy waterde Vellen, die als men dezelve 111et een pen uit zyn water tildc, wel een vierde el lang hingen: hy waterde. zOllltyds, dat in de pot zamcnflolde als KaUsllat of Zelcy van Hal"tshool"ll, zodanig, dat mcn he~ met een ~1es maklyk aan deelen kon filyden ~ toen de Blaas van zyn flym was ondall, en ook te vooren eer l1y gevifiteert was, had hy zulken drang en pyn in zyn Onderlyf, dat hy op Zyll Bed niet zitten kon, en veel minder op een Stoel; maar dit nam van tyd tot tyd af, en toen hy lllyn Mediçyn negen A-1aanden gebruikt had, hinderde hem het zitten noch; 1l1aar drie ~1aanden daar na, was hy van alle pyn verlofl en gezond, ell is gezond gebleven tot op heden; hy heeft zedert zyn gezondwording , het welk 1!1. Jaar geleden is, het l\ledicamellt alle \Veeken eens ingenomen; zo iemand die Perfoon zelfs belieft te fpl'ceken, hy woont op het Spaarne , en is een Turfdrager. Dc vierde, daar ik myn Medicament aan probeerde, is Martinus van Zee Thomal~., die was met zyn vierdehalf Jaar gefneden, en een Steen afgehaald, en omtrent 15 Jaar oud geworden zynde, was weder zodnnig met de Steen bezet ~ dat hy ollvennydelyk zonder uid1:el weder moetl geiheden worden: die het Clpzigt over he.m had, beloofde de Operateur van AmUerdam te zullen ontbieden, ik prefenteerde myn dienf1: aan TI,o·

mas vall Zei, die tegen my zeide: he' ;s ti I,al ~

ik

16 R'órJing en Onlwordillg i/t helJ m,n woord aJ 1111" de MeeJler ov~rgegeJ'e'l; de ~1oeder zeide, boven 1I1ecfter bo.'en liJ, ik zal m,n Kind zo lang vall onder heIllies houden als bel mogel,1t is: Zy en haar Zoon gaven banrover aan myn Mediçyn en Ordonnantie, en toen hy . het een Jaar gebruikt had, zeiden zy, dat de genézing daar was: ik hield evenwel aan, dat hy het noch om den anderen dag lllOen gebruiken, en ik maakte meer werk van hem als van de: voornoemde Patienten, doordien ik merkte, dat zy wat flof waren, en dit wierd veroor· zaakt door dat de !)atients :Moeder ondertlls. rellen quam te nerven, en zyn Vader een an· dere Vrouw trouwde: dog de tyd gekomen zyn· de, dat ik van alle dit gclchrevcne ecn Verklaring wilde maken, namemlyk van de genezing, zo was 1110nllll vlln ZIe zeer bereidwillig te verkla-I ren, nevens de drie anderen, dat Zyll Zoon lYlarlÏnus van Zee volkomen genezen was van de Steen, en o~k van bet Lek, dat hy elf Jaar gehad had; dit verklaarde de llatient zelf, die van een competenten ouderdom was. In het Jaar 17~3, den ~l Auguiti, zyn wy gezamentlyk gegaan by de refpeéUve Procureur ten zynen huize, alwaar van de zeven voorIloemde Penoonen verklaring van waarbeid is gedaan van de geneezing der vier Pe..roollcll, zo als ik hier betuige en fchryve, en daar is ecn andere autentike Verklaaring gepaO'eert en gelèhreeven, en zo iemand dezelve belieft te zien, ik zalze hem gewillig aan myn huis laten zi~ll, zo nIs hyvoor de Ed. Groot Achtb~\re Hee.. ren Burgemeenereo is gepaffeert, ten overnaan van het gcheele reij)eétive: Collegie Medicum.

Het

des Steens in ons. '7 Het zal niet ondhmflig zyn bier een exempel te llatucrèn van flotlt: nalatigheid, waar mede vecle goede 1)0élor~n moeten worflelen, daar ik ook niet vry van blyf: de bladi voornoemde Thomas van Zee en zyn Zoon, daar ik g.:cn goed oog op had wegens nalatigheid van myn OrdonnalÏe, haalde nog eens een Drielluivcrs Flesje vun myn McdiçYll; ik bdlmf:e hem, dat hy zo lang weg blèef, en ik voorzei hem, dat hy de Steen weder krygcll ZOU, en zeide: ûetge lege" tie kofJell, ik ui u de lJ.1edifyn "oor niet geven ZII Jleel als g, van Jom hebl: omtrent een laar daar na haalden een Kind weder voor drie Stuivers voor 1I1a,.linus: omtrent drie Wecken daar na hoorde ik zeggen, dat 'er een "erroon van de Steen zou gclilceden worden, ik vroeg. waar by woonde; en op die onderrigting ging ik hem opzoeken; als ik de deur opcnde, zag ik in 't Voorhuis een Tafel met Doeken en \Vinzclstoegericht tot die lèhriltkclyke Operatie, dog nict weetende wie het was , tot dat Thomas )'all Ze. van achteren by my quam; waar op ik vroeg: ZAl MarlÏllus uw Zoo" gefneeden worden P Thomas zeide, ja; wel zeide ik, hel is nu onatrha/fJa", ge/edel', aal g'J tlog uw Zoon b, m'J hebt /(eweefJ j hel ;s drid ~aar geletlm, Jal ik uw Zoon VII" (mder hel Mes hllalde i fluul"I 111' uw Zoon Ihuis, ik ~al hem Je !toft gel'etl en gmeun .'Dor ,lÏel ; hy antwoorde, ik heb uw Mediçyn van een all.. del" laten baaien: ilt zeide, dnt is een doekje voor -'t bloeden; 't is llU drie Weeken , datje met ee" Kind dat FlesJe hebt laten haaien, dat dáar op uw kas Haat, en daar is weinig uit: de Stiefmoeder zeide, hy IIJDtl gejheden worden, W, !(tJ/men he", B Uil-

J8 IYort/ing en Ontwort/iJlg under werken d, koft niel (,ven; toen fcboot D1Y bet Gericbte Salomo te blllncn, daar een gewaande en cen waarachtige ~1oeder om een Kind twifie: ik wenUe haar Gods zegen over de Operatie; des anderendaags wierd Martinus gefneden en verlon van twee Steenen; en een Jaar daar na was iJ'Iarsinus weder zo vol Steen, dat by daarvan geflorven is. Dit is bier gefield, om te toon en , dat, die door myn Mediçyn genezen is, en dan geheel opboud met bet gebruik van myn Medicament, de Steen weder kan krygen, zo wel als die de Steen door het Mes is afgehaald. In deze voornoemde 4 Jaar is myn Medicament zo doorgevloeid , door alle onze Provincien niet alleen, maar ook ver in bet DuitlChe Ryk, en in Groot-Britannien; waar door ik genoodzaakt ben de Biljetten, die nevens myn Meaicament gaan, in de Engelfcbe Taal te laten drukken, op dat zy in Engeland zo wel als in HoUand zOlllten gelezen worden. In die tyd zyn my verfcheide Pt:rfoonen voorgekomen, die my aanboden, zo ik meer verklaring vnn noden had, zyluiden wild~n verklaren, datzc van eell compleete Steen in de Blaas alleen door het inneemen van myn ~1edicnmem waren genezen; zo dat ik ondervinde, dat door de nlt:nigvuldige genezing op veel plaatzen aan een menigte van Menfchen ~ bet menigvuldig goed getuigl!n, dat den et"1l aan den ander doet, nlyn Medicament genoegzaam kenbaar maken.

lltt

ties Sll4nS ;11 ONS.

J8

Ott gtvoeltn van BOnitIroe, omlrent J, wDrJing Jes SItent, korlelylt hier IJ, gnoegl.

groeid uit een Steen wordende Ta,... D eSleen·t welk hier uit zeker is, om dat 't:r SteeIer,

nell gevonden wcrdl!ll in I..:vendige en dnllde Dieren. Wanneerze in een RelOrt op het Vuur gebrand wordtn, vcrkeeren zy in een f1.inkende Olie, en Zout, gelyk de Wynfteen., lIie van de Wyn komt; maar verfchiUen hier in van de gemeene Tarter, datze lleenac1uiger zyn, en beeft een vet zuur zout in zig. Zo dat wy v~rklaren de generatie des Steens in 's Menfchen Li~baam (die van alle eeuwen zo vergeefs gezogt iS, en tot nog toe niet gevonden., en dieze meenen niet te konnen gevonden werden) zyne beginzeis te zyn een Tnater, die elders tot crillallen fchier en vaft blyft, wanneer uit de vogten., die daarvoor.. bygaan., en die niet konnen voort\iryv~ll of finelten, eenige deeltjes aan blyven hangen., tot dat die Steen venneerdert word en ook valler is gewOl',len: en zo die zeer klein is, en byna on· zicnhilar als een zandkoorn., begint eindelyk re vertlcrvcn, gdyk een zand in 't water doet.. en in andere vogten, diewe gebruiken, ja in de ftlY" zen is, welke hier en daar met onze zappen vry en vrank doorgaat, maar nu Illet een Stcen., UIt de Tancr Itcgrucid.. t'zamen gdymt word; cn gelyke hardigheid en valliglu:id maakt: tt begin dam van de Sreen. die van een geflremlte Taner komt en die: flil is., 'r welk van &:en zeer klc:in dee1tjen afkomtlig is, en krygt zyne volmaälktbeid Viln de kleine zandjes , die me, bet wat.:r vcr..

n SJ.

mengt

Wording en OnlJIIoYóÏ11g mengt zyn, en zig aan dat deeltjen van hegten : deze Steen dan dus gemankt zynde, al was hy noch zo klein, zo groeid hy allengslcens aan, om dat de Tarter en het Zand ook aan het oppervhlk rondom uit de voorbyloopende vogten worden aangekleefd, en daarom ziet men de Steenen uit Schilveren bennan, g~lyk als uit verfchcide Vliezen, d'een op d'ander leggende. Onder de uiler/tJlre oOrUlaA'en is de WyI1, die z.uur is, en veel Tarler heeft, als ook het Bier en andere vogten, met veclderlei fpyzcl1, hebben mede geen weinig Tarter, en helpen de generatie dcs Steens in het Lighaam. 111 de Bierel' en andere Dranken is mede een wondcrlyke kragt, of om de Steen te genereeren of te beletten, en dat gefèlded van twee oorzaaken, of da't 'er 7àrIer of dat er Zand in onze Varen gehragt worde, en aldus groeid buiten twyflèl de Steen; het is te vergeefs daar zo veel fabdljcs van te verhaaIen : laat ons liever de z3ilk enkel cn eenvoudig inzien, en in geen verfier~els verwarren. Of tc,· nu Steen in de Blaas groeid, en of hy cern iu de Nieren geboren is, cn zo tot de Blaas gerolt , gelyk het rype Ei \'an"zyl1 Eicrncfl in dc Lyfmoe.. der, en .hier opgevoed word, kan men niet ligt bepalen; de meefle gedagten zyn voor de Nieren; want op eenige plaatzen lleemt de Tarter gemeelllyk zyn begin; zo :ml men dnn de Tarter en bet Zand de gcneratie des Steens toelèhl'yven. Onder andere Obrervatien, dat de PodacrifJen meen de Steen hebben, en dan eens tt Podagra hebben, cn dan eens Steen; in de gewrigten , of in de Nieren word dan de Tarter meer opgehoopt. DaarolD, die Steen hebben, ZUll~ll baar Water dik20

g

ties Steens in ons. ~I dikwyls vol Turtcr hebben met Zand of Poeder, gt:lyk ills of bct van StecllCIl afgeknaagt was; en de Podagritlcn hcbben niet alleen 'fal·ter tuOèhen de gewrigten., in wcllce de Ta11erword vergader~, maar hebbcn daar ook dikmaals pyne uan, en daarom zynder Steentjes in, even als die v.an d~ Nieren otte Blaas, hangende dikwyls in 't mid.. den v.an de Tarter., zo dat onze Meeflers wel met bet oog konnen zien, dat 'cr weinigverfehil 5ufTchcR de Tarter en "tc Steen is. Dcrbalvcll is de Tal1cl·bet begin., en de Steenachtige hardigheid komt van de zandigheid, zo dat bet nu klaar te verflaall is, waarom overal en voornamelyk in de Nieren en Blaas de Steellcn groeijen ; want deze droezem ofte tartarus kan overal vergaderd worden; maar in de Nieren is gelyk als de gedefiineenle plaats., OUl die te omr.'mgen., om lllet de PitTe af te zetten. Maar dewyl Viln de Tarter cle Steen groeid, en om deszdfs oorzaak regt te verf1:aall., zullen wy die mede eens onderzoe.. ken. Tartarus ofte iJ'loer., DroeulII &c. ge... naamd., is in onze zappen ofte vaten., waar va11 deze als de \Vymonnen., en gcene als de Wyn is., graeid gehcelyk op de zelfde wyze., als de Moer in de \Vyn, Bier, en andere Vogten, ofte gciyk als de Zout-erillallen, die niet ligt in vogt fillclten; want ·alle Zouten zyn van haar zelven droog en vnil, ten zy menze met Water of Vuur tot vloeibaarheid brengt, en zoze van h4!t "Vaecr maar cenigzins berooft worden., fehieten tcr.. Hond in Crifiallen, en blyvcl1 aan malkallderen hangen, zo dan onze zappcn veel zout by zig hebben 'I datzc nict alleen fcbcrp worden. en gclyk als pekel, lllaar hicl'::J1 daar om '[ geb ruilt des Wan3 ters

AI

Wording en On/wDrding

ters tot CrifiaUcll ofte Greinen fiollen, voornameJyk in die plaatzen , alwaar de fcheidingen gclèhieden, of liever de vogten van zelfs gelyk als door.. geklcinll worden. Wanneer nu het lout ofte Tarter bier en daar in de engten blyft zitt~n en vergadert word, en van l yll [ot tyd daar als eell mine at~ van zout komt, die. zOOltyds van de zappen linelt en weggenomen word, en dan terflond weder aangroeid, of elders word gebrngt: zo is ctie of grooler of klcinder, hebbende wel veel en overvloedig Zout by zig, zodanig, dat onze zappen die niet kannen (inchen noch vcrplaatzen ., en dan groeid 'er een Taneruit: maar zo rlit Zout nict zuur was, zou 'er geen Tarter gebooren worden; daarom een genereuze Wyn, gc1yk ook de Spaallfe is en andere, heb.. ben naulyks eenige Tarter ~ maar die, dewelke veel zuur hebben, zyn ook tarterachtig. Het is dan zeker, dat de Tartcr groeid uit veel zuur en Zout, dat ook vlug is, uit Olie en Zand, gclyk zulks de Chymire Ontlediging leerd. C. BOllleROlt Korl begripJer lJfeJi;ynen, !l.de Deel,pag. 1!l.4.

AllnmerJdng van fIe/mont wegens ,Je wording Jes Sleens in 011$.

.tracclfus in zyne Boeken vennelt weinig P openbaare Tegenmiddelen voor zo fchrome-

lyken \'yand, en dezelve laat hy noch door vreemde naamen verduificrt; en die hy ecnigzins openbaart, en zyn zyns niet waardig, noch om o,pgehangen te worden tot prys, tegen een zo grooten Vyand. Oe verborgen zyn daarom Arcana genoemt, wàar over zyn Graf-fchrift he-

ties Sleens in ons. 23 betuigt, dat by den Steen zonder (nydfm ge.. nas: zeid hy uit de Steencn te zyn getogen, byzontlerlyk de geene, die daartoe dgen gaven hadden ontvangen, als in zynen ludIIs of eh'il. lus, dewelke hy elders noemt de galle der aar· den, A/lholizol eorreêtum, 't welk is den ludUin al Iho olie gefouen: ziende dan groen zo h~lat~ hy zync dikte heeft, en citroen-verwig, als hy noch niet vollwmen gezoden is. Welke Steen, ofte warme ({ey word gevonden op de hoogte van de grond des Waters in tc Veld, nevens eenige loopellde vloeden, dewelke hy noemt te zyn geboren uit de rappen der Pisfouts des Aardryks. liy zeid, dat alle Kruitgewas te flap is, om den Steen te kunnen ontdoen; dat de SLeenen ontdaan zynde tot blyvende rap, alleen onzen Duelech omdoen; het waar zeer noodwendig, dat deze fiukk~n onder de Menfchen waren geweten, doch om ander zwaarder gevolg, en mogen niet geopcnbaart worden, dan blyven den gelukkigen in 't geheim. Ik liep onder alle gewas, ik bevond dat het te flap was om Steen te Oluficenen; en dat 'er zOJnmige wel mogte uitjaagc:n ~et flym, bet zant, en klein gruis, 't zy dat zy hebben een eygcnfchap om te porren de uitdryvende krachten Archei , of dat het zy door uitterlyke 7.lIi~ veringe der Nieren. Ik gebruikte zeekere Asreben der Kruiden, Steenen en Zout, ja Poeder van zeker Gewormte ~ cn ook Vogelen, MotTe1en en Viffchen; maar ik zag, dat het kalkig wezen (door'het welk ik hoopte myn begeerte te bluffen) niet ter (lcengroeven in ons en komt. tn al quant 'er iet wat ten orde, het en.zoude B 4 ten

lPorJing en OnlwDrdil1g ten alderhoo~flen nict meer doen, dan of men een Mellfchcn Dllelcch in een Piflè lei de , in dewelke een weinig van die gebrande J\f1èhen of Kalk was; ik zag, d:\t alle zuurten den Duelech wel in haare zappen ontdeedell, maar zy mochten met haare knagende kragt niet ler ftccngroeven komen, en de Blaas en mochten niet meer de minne zmlfle vcntrailgcn, dan een gloeyend Yzer; ik zag, dat deze Vngels niet alleen onzen Duelech, lllaar veel harder Steenen ontdoen by ha;\r eerne en zuure verduwinge, dat men daarom ingaf bet Poeder van het inwendig Vel der t.1aage uit de Binnen cn Duiven; op hope eylaeen, dat der Maagen Vel in ons vCl"duuwt en tot Pinè vcrwalldelt zynde, onze Steen in de Blaas al verduwende , zoude ondleenen. Dit was weder een onnozclheid, overmits de verduwingen des derden Ryks geenzints en gedulden de zuurte van de verduwinge der Mnage. Ik zag, dat uit de can-celen der oude Huizen een Salpeter getrolikcn word, dat het gruis zynde zonder zont, en onder een dak tcr lucht geleid, en ontr.'l1gemle na ehclyke JanTen eenen verduften damp der aarden, den damp en het gruis tot Salpeter verkeerde; zyn Steens gehond verliezende, bryzeldc tot klcinder Stof. Item, dat fenen ouden Salpeter-neen, gcmetzelt in het midden van eenen t.1uur, zes Voeten dik, door alle andere Steenen zynen Salpeter ten dage uitbrodlt, en alle andere Steenen verderver was. lk gedachte zyos naams, dat Sul peter , beduidende bet Zout des Stecns I en wezende het Zout, moen wezen een van (e drie beginzclen des Steens, en over zulks eenen Steen ontdaan in zyn Zout, A4

tIes Steens in ons. 15 Zout, zag ik dienvolgens, dat in de holen der andere Steenbergen een gelta, lig Steen-zout, of Salpeters drupten; ik pl'ot!fdcll het S.tlpe. tcr in zich zelven raauw, en ook gczuivert, gefinolcen, ook gebrall\l met eellen Kuol .daar.. op, item het Salpeter der Steenbergen, item uie.. getogen een filJlliters Zap uit eenige wonnen, leveude! in vochtige oOl"den cn Salpe[crig~ plnae.. zen, doch onzen Duclcch fjlottedc met myne Uil.. llozclbeid , overmits alle die dingen den Duclcch niet en vermogen in 't minlle te hinderen, doen.. ,de dit Zout in een Pis, dnar eellen Duelech in leit; llu;i dUlilleerde ik het Salpeter, en de voorzeide Znppen, en bevond, dat haar zuurte niet Jnacluig en was, en des te min niet ter band en quam Dlet onzen Vynnd, ik bereident in verfcheide voegen, doch even onbequnam: en niet tegenllaandc myn ydel verzoek, hield ik flaan.. de in myn geloof, dat God, uit zyne bannbcrtiglJ('id, tegenllliddc1 gegllllt hadde in alle geflClchten der ziekten, dat overmits by den Ge.. nees-meefier heeft gefchapcn, hy en heeft hem nice gehrckkelyk gclèhnpcll: insgelyks ik ge.. loofde, dat den Zieken een Genezer van nooden beeft: dat cel1CU Steenigen ziek is, dat hy deshalveu cenen Genezer behoefde eu dnt niet om hem het geld uit de beurs te helpen, noch ook om bem eell levcr-gcnczinge te geven, die zy pil/ialive noemen, maar wel om ecn gewifiè konn te heroonen; en dat de Gcnezer uit de hand des lJeeren gefchapel1 was, die den tfIcl1fch niet en hadde in wanhoop gelaten. Dus hefloot ik, dnt zo wel in de gcnezinge als in de kenllilfc des Steenswordens , g\:fnalt was, <:11 dat n5 tllic

t6 lrording en Onlwordillg alle gebrek uit onze hitte I zorge en vuiligheid was, en niet uit eenigc oubarmherdgheitl Gods. j. B. van Ile/monl, Geneunge Jes Due/echs, p{lg. t6o.

A{lnmerkinl! Jes .dllteurs, wegens Je woraillg en ot1lJl'ordÏJlg Jes Sleel1S in ons. e Reclenering van lJe/monl is te bil1yken of toe t!= flcmmen; en cle Reden. van BOl1lekoe is Redenknnfiig" znncler een vafle vCl-tckering. Ik zal myn Reden hier byvoegcll, wcllte eenvoudig is, en die aJleen op gevolgen, ondervinding, en geloof fteunt: ik geloof, dat al de vogten, die den MenCch inhaalt, vereenigen met de fjlyS" die hy eet, aanfionds met de fmaak en reuk, die hy daar aan heeft, beginnen haar werk te doen, en als de fpys en drank in de Maag is nedergezakt , en de Maag neffens alle de letlen des LIghaams daar op werken, om het eeten en drinken te vermengen" te verwarmen, en te doen dampen; daar toe helpen ook alle ltampen, die in het Lighaam zyn" dat niet anders als een \Vater is, llaar de Gceft Gods op zweeft, in manÎl:l"e of op die wyze als hy in den beginne op de Wateren zweefde, uit welke alle zichtelyke 'Vateren zyn, en beliaan door dezelve, waaruit ook het geheelc zichtelyke \Vezen is. Uit onze inwendige dam ping of voornoemde 'Vater formeel'[ God ook aJle onze lighamelyke uit- en inwendige deden, ook Steen en Graveel, en vcclerlei Quanlen. Ik zeg, dat dit ons Water ~n illwcndinge dampiug uit drie I-Ioofdftoffcn be.. j1;U111 , namcntlyk, Zout, Zwavel en Geen: de Steen, die uit die damping is geworden in del) l\-lcnfch,

D

ties Steens in ons.

s7

MenCch., be Raat ook in Zout., Zwavel en Geelt. Nu weet ik door menigvuldige ondervinding ~ dat myn l\1edicamcnt, dat ook Zout, Zwavel en Gel!lt is., de Stecn in 's Menfchen Blaas doet fmelten., en te gclyk het misf1:al in on~e inwendige damping verbeterd: dit befluit ik., om datze een menigte Quaalen geneen ., gclyk in 't vcrvolg zal aangewcezen worden., waar uit gemakkclyk is te verfiaan., dat onze inwendige dumping myn Medicament als een lieve mcdgezel omheUl, en ecmlragtelyk werken tot de onlu'ordillg des Steens in '5 Menfchen Blaas en Nieren: en zo het waarheid is., dat Bontekoe zegt, dat het Podegra en Steen beide uit Tarter en Zout geboren worden., zo fiel ik vaf1:, dat indien Podcgra kan genezen worden., dat myll Medicament het zelve doen kan, want ik weet door menigte ondervinding., dat myn Medicament alle gewrigtell van ons bewandelt., tot verbetering der vogten., die 'er zyn: ik bcfluit en zeg, dat myn ~1edicament cn des zelven genezende kracht, nict flellnd op reden., maar op ondervinding en geloof., byg.:volg komt niemand de eer toe als God. Gy Redenaars., die alleen door redelI leefd, denkt eens zo gy het vermogen hebt, hoe de konfiige redeneering van het Serpent, en van Adam en Eva met haar driën, bet zo ver hebben gebragt , datze alle drie in die redeneering zyn gedood met al haar Nakomelingen., en den Heiligen Geeft waarfchouwd ons noch ~edLlul"ig tegen de redcneering des Serpents, ~ Corinthm 11. vers 3. Doch de Goddelyke lledeneering lUe blyft iu zyn waarde, cn is wel te ollderfchcidcll van de ccr(le.

118

G

ff'ó,.ding

til

OII/wDrdil1g

unfiigc Lezcr , geef my verlof, dat ik hierwat uitbrci,ling maalt, Ut zal cen beeld JIie .. V:lll nmakcll cn Opl"cgrcll Vlln twee GCllccsllleellcrs, den een zal verbeelden de gezonde en GoddelYr ke reuen, den ander de ongezonde en Serpents redcn. De hovaardige ~n firenge Difcipcl, die zig zonde .. vr~eze overgeeft a:lll de Geneeskunde, die neemt toe in hnv,lanly, als hy van zyn Mcefier cenige Lcflèn heen geleerd; dit gehrelt ncemt by hem toe, als zyn .Meentr hem eenigc Boeken aallwyn, die Villl de Geneeskunde uitvoeriglyk fchryvcn, en nis hy door '[ 1ce7.cn ,laar eellig bcgrill van krygt, en gepromovecrt wont't en begint te prac:tifeeren, en by avontuur ecnige ~t)ede kllllrcn doet, en als daar by komt de toeJuiching vall zommige Menfchcn; is hy begaaft met neel"fHght:id in de letteren, kloek Vall' memorie, en welfpreel,ende in al zyn woorden, doch met doornen doormengt aan den genen, daar hy niet veel geld aall vl!flliellCll kan, dan praétifeert cn ordonneert hy na de wiskonil en reden, mi!\lukt het 'lcm, dan gebruikt hy zOl11tyds middelen, die men weet., dat van oude tyden door ondervinding goed zyn bevonden: aHehoon hy ziet, dat hy met deze zyn IDccll~ en belle kUlll"en doet., evenwcl hlyrt hy aan dcn hoorn der kenlIis en reden fil1akclyk ee[cn, en hy zegt in zyn hene van heUl zelve: ik ben Wilt groots; met vcrachtinge van zyn Medewerkers in de Genezing, fchooll hem zyn cigl!1l geweten zOl1ltyds een misluk aanwyfl., zo 'grocid zyn hoogmoed evenwel noch; by dézc gaat de reden als een Gnd VllOruÎ'; het gl!cn hy fh\allW v;m God gedwnl1~cn z~~t.., kllmt nis ecu onwaardig kncaht :lgtcr ;tan. lIet

tiel $le6111 ;" (mt.

;"

lIellegelJD6tld, aie ae Goaliely,te reJm Slolgl.

en zagtmoedlge Difcipel, die zig D ine nederige de Geneeskunde met vrcczc ovel"geeft , die

neemt toe in nederigheid, als hy van zyn Mee.. Hel" ecnigc Lellèn heeft I!clecrd, en heeft ilf[yd het oog op zyn klein verUand, dies let hy (onder bet gebed aan God) zeer neerflig op dc Lesfen van Zyll l\1eefler, en de Boeken, die hem worden aangewezen, beproeft hy Ilailllkcurig, en behoud dnar uit het goede door Gods genade: worLI hy gepromovcert, zo word zyn nederigheid 110ch grooter, en zegt in zig zelven ·voor God, ik onwaardige: gaat hy uit om de elendigcn Menfèhen te belpen , zû doet hy als David, die in de naame des Heeren 'vryOloectig Goliath tegen ging; zo gaat een nedrig en zagtmoedig Gcncesmeeller de ziektens tegen, eh heeft altyd zyn opzigt op God, eer hy tot de van hem zyn opgelegde \Vectenrehappen, en tot zyn Schriften gaat in zyn Praétyk, en als ht:"t al komt te gebeuren, dat hem zulke zwaare en vreemde Ziektens voorlwmen, daar de flolltlle Redenaar voor flnat te kyken, en niet weet te zeggen, ja dat de weetcnlèhap van de goede: GellcesllIeeflcr ièhynd [Cil einde te wezen, diln zucht dc goede Gc.:necsmcefler inwcndig tot God om hulp, en God laat uit zyn hert opkomen zodanige overleggingen, en openba~m:t hem zo een Gcne,!smiddel, daar hy zclts nooit om gedagt beeft, of iemand Vim zyn \'oorige Lecrmlrs. gcn gccUclyk Gencl"smedlcr, brengt vuort uit de goede fehat zylls he[ten, oude en nieuwe: din-

JO Wording en On/wording d!ngen, zo doet ook een lictmamclyk Geneesmeeller, en zyn Oifdpelen dien hy maakt, die nemen van zyn geeft mede in haar Prilétyk, ell men kan gewaar worden, datze by een gewenn Man hebben School gegaan, zo zy nedrig en zachtmoedig zyn. Dit is het geluk der geenen, die God met de gezonde reden achter ua volgen, met nederigheid en zagtDloedigheid: maar d~n geene. die met haar ongezonde redeneerillg, met hardigheid en hovaardy God voorby loopen, die flaan menigmaal ben art. Zie daar een klein vertoog van de gezonde en ongezonde reden, ten opzigt van de Geneeskunde. Meen alle Geneesmeefters, die ik heb onder.. zogt in haar Schriften, en die ik mondeling heb gefprooken, wegens de on/wording des ~teens in ons t volgen de bedrieglyke en ongezonde reden, waarmcé de meefte Menfchen he~lrogen worden, oordeelende , dat de Steen bard zynde, niet anders als door fcherpe dingen kan ontdaan worden, die tegen het leven en de gezondheid flrydig zyn, maar de gezonde reden zegt daar tegen, gy dwaald: niet wetende noch gcJovende de kracht en wonderwerken Gods. die hy voor.. maals heeft ged;um en alle dagen nuch doet, die veel menigvuldiger en duizendmilal wonderlyker zyn, als men door de Carteziannn: Brillen en glazen zien kan. Heeft God niet uit dic zag~ te Wateren, daar zyn Geeft op zweef&le in den beginne, Licht en Duiflernis, boven en l)\'n~­ denne Wateren gemaakt, die de !lante met al zyn Bergen. vreeOyke Klippen t met al hniU' Mineralen en Metnllen, uit het \Vater heeft vcr.. bevc:n 1 die ons noch dagC'lyki laat zien en hooreu

Jer Sleent in ons. 31 ren, dat Wateren tegen Wateren oorlog, en hun Zout en Zwavel, zo tegen den anderen aan.. dringen in de Lugt, dat alle zondig\! cn floute Red~naars zidde:ren en beven, wegcns den Donder cn Blixem daar uit veroorzaakt, die haar ooren en gezigt verbyfierd. 't Is wel een rcrpentfe fiomigheid, zyn tong tegen den Hcmel te leg... gen en God te betwiUell, als of zyn macht te klein was , om door ecn zagte en voedende levendigmakende Mediçyn, den barden Steen in 's tvlcnfchen Blaas te ontdoen, met vcrminde'!" ring van pyn, ik zeg God kan bet doen, en by doet hct in weerwil van den geenen, die haar gierigheid en WillZUgt voeden in de elclldige pynlykheden en bloed van haar even Mentèll. De booze cigenfchappcn van den geeft be,. derven onze inwendige vogten; de atgunflige nyd, is verrottÎnge der beenderen: by wie is wee en geklag ? by wie is roodheid der oogen, en wonden zonder oorzaak? by den geene, die by den Wyn vertoeven. De voomoemde om· drnyende vogten, worden onderhouden door ecn frHfe lugt, door goed eetl:n en drinken, en hiet ,tc veel, .ook nict te weinig, dan word en iJlllword alles In goede ordre. De gemeene Burgerfpys, die in de twaalf Maanden des Jaars van tyd tot tyd ons van God w( .rd opgedilt, onder het zelve is het gezaaide het befte, drinkt klaar en goed \Viller, Dalliel Cap. I. Eet niet zonder honger, cn drinkt niet zonder dorft; al de fpys en drank, die ti bezwaard, houd die uit uw l\1ang: hebt gy uw gezomheid lief, eet niet of zelden V.lIl de fpys, die Mozes verboden heeft. Zo een Menfch zyn

lYording en Ontwordiflg zyn luften volgt, en eet veel oude Kaas ~ en drinkt veel zwaar Bier, en oulle: gcfligc tlerke \Vyn, en daanoc weinig werkt, die zyn niet zeMen of met Steen of Graveel bezet; zo dat men doot het ollmatig inhaalcn van lekkel'llyen of 011l'Cill voerlzel, onze inwendige vogtcil bederfd, en bequaam ma.\kf om vcelerlei gebreekCIl in ons te formeeren: en GoJ heeft door zyll ~mo(e goedheid, niet alleen verzorgt den Jvlcnfèh, die door ongeluk'l}uynen cn queUen t met vec1erlei Mediçynen te hulp gekomen, maar ook, voor die qUyllcll door haar verkeerde en bcdorve luften , myn GrIltin Probatum: en is in deze voornoemde twee Jaaren zo berugt en beroemd geworden, door ondervinding van duizeuden Meilfehen , dat de nyd daar over qUyllt. Myn Mediçyn brengt zo veel verbetering in onze inwendige vogten, datze byna alle qunlell uit het Lighaam doet verhuizen, nis men nelfens deszelfs gebruik cen goede Leevellswys houd. 3~

Wording en ontwording van veeler/ei Gehreeleen. Lezer, laat ons verder befchouwen G unftige noch eellige Mizerien, die de Mellfch in het

Jeevcll benaauwen; 11et Graveel doet 'er menig zuchten, waar door men menigmaal een bittere pyn in de lenden Iyd, die daar van daan fchiet na vooren , tot boven de liezen heen, op de krop van de Blaas, daarze met groote pyn paOèert, zo het flym, gruis of zant is, zo Ion mcn 't door fnyding en pyll door bet w3tC'I'loozen" en ZtJllltyds blyft die flym en flccnig Gruis in de Blaas hangen, en dit Gruis danf in al:; ecu Zaad, zet

zig

ties SU4m iu om. 33 %Ig tot een Lighaam , twee of drie, en worden groot en zwaar, tot dat ze op de krop van de Blaas nederdanlen, dan beginnen de tekenen van Steen te openbaaren, door pynlyk wateren tot den bloede toe, dan gaat het jammeren, aeenen en zuchten aan by dag en by nagt, dan tot den Operateur, die hem onder Gods hulp verloit van een, twee of meer Sreenen, met perykel vam de doot\, of door een tiledicament, die onder Gods zeegcll de Steen doet Cmelten, met vermindering van pyn door waterlozen : alle Graveel werltt nict evcneens, by zommige Patienten houd ze haar verdeeld in menigte. Ik kreeg eens een bricf van Pieler Je Yries, woon ende tot Alkmaar, dat hy door myn Mediçyn eeni.. ge honderden Steentjes had geloft, waar van zommige van een extra gl"Ootte; en in ons P.roveuiershuis is een Perfoon , die liet my een doosje zien, daar wel drie honderd Steentjes- in waren, zommige zo groot als een half doorgeCpleete wit.. te Erwet, zommige half zo groot, en zo voort; die !ledoon verklaarde my, die Steenen ~eloR: te hebben door het gebruik van myn ~1edlçyn , met zcer weinig PYIl. Een van onze ervarenfte Meene..s verhaalde, dat hy eens bediende een zecr elcndige Juffrouw, die geen Waterkoüquyt worden; de Dottoren ol"dinecrden, dat men haar het \-Vater Dlet cen Infinlluent zou aftappen, het welk wierd geprobeerd, maar men kon geen Water krygcn: iu deze elendigen naat verzogt deze Juffrouw, dat men baar openen zoude als zy quam te nerven; haar dood volgde kort, en dl! voornoemde ~1eener opende baar, en vond beide de Pispezen , die vno de Nieren na de e Blaas

34 J//ording en OntJf'ordiIJg Blaas lopen, ter rechter- en ter Hinker-zyde, in elk van tUe een Steen omtrent een vingcl' hmgte onder de Nier, vun een cxtnl groIJttc, gecunfidereert na de plants daar zy in z<cn., waar door voornoemde Pypen zo gevuld en opgdi)~mnen warc:n, dat 'er geen \Valer kOIl p.10ëerel1: noch bad dezelve Meeller een ander'Perlool1 gcopent, en bevond beide de Nieren byna verzwoorCll ;' daar was maar van overgebleven Vliezen, VeIlen, en vervuld met Ideinc Steentjes. Ik heb zo ver als ik weet altyd een goed fucces gc~ien aan dc Graveelige, die myn l\'lcdiçyn gebruiken Hip.. telyk lla myn Ordonnantie. tv1aar het gebeurd wel, dat, die myn Mcdiçyn gebruiken, tot dat zy buiten pyn zyn, en (hUl ui(fchciden, ,lilt de l>yn weder vel'heft, en dan wcdes continueren tot zy weder zonder pyn zyn, cn dan weder ophouden: dezulke kan ik 'er twee aall[OonCll, datze onvoorziens zyn overvallen op een extra wys, en zodanig wierden overwonnen "
tIes Stems ;'1 0111. S5 Doam" te raade gaan, en als zy den Dottor daar van fprak., fprak hy: de M.:dif,n van Mee.. fier Klaas is férgif in uw I,t; en weinig tyd daal" na wierd deze Padent van de Steen gefi)edcn., en norf heel kort daar na. Ik kreeg eens een Bdl!f uit den Haag, van een voon13am Heer., die, belatten zynde met d~ Steen., viel" Flesjes van myn MediçYll ontbood; na dat hy het een ~1aand of twee .,ad gebruikt, vroeg ik een pcrroon., die veel in zyn huis quam, na de weUland van dien goeden tJeer? my wiel"d geantwoord; ik heb dien l-Ieer eergifieren geiprolten, en hy zeide my: ik kan God lofflaapen., eelen., gaDlJ en ftaa» ZO I1der pyn ., dal ik in lang Iliet heb A'olmen doen. Ik dagt by my zelve., nu is dien Heer het hoekje te boven, en bleef hier in gerufl: ccnige M~1anden daar na hoorde ik zeggen., dat dien lieer gcfilcden was van de Steen, en dat hy dood gebloed was; of dezen Heel" myn Ordonmlluie heeft verzuimt" en of het hem is tegen gemaakt., dat weet ik niet. Noch een ander Perroon, die zodanigvall het Graveel fchreeuwLle., dat 'er wel vyftig Menfehen voor de deur (londen met den anderen d:\:tl" over te jammeren, onder anderen liep 'er een in buis., en zeide: waarom gebruikt gy van Meefle," Klaar zyn Medicament niet; de elelldige amwooräe: ik heb het daar 'wel Oaa1J, maar het helpt fn'J niet. Merk eens op Lezer I hel: was meer als zes Maanden geleden, dat ik hem een Flesje Pl"O Deo had gegevt;n.. en in die zes Maanden was het zo veel niet f!emindert 'J uat men bet zien knn; is het wel te verwonderen I dat het niet en helpt, als O1y11 Mediçyn te pronken C !1 ge-

36 lPording en OllfH'ordillg gezet, en niet ingenomen word? Noch heh ik Genezen, tot drie verfcheide malcb -; ecn Pcr100n van zwaar Graveel, ik vermaande hem bet gedurig t'ollllerbouden, by zeide: ik medicineer niet nIs ik gezond ben; lang daar na wienl hy overvallen vnn zyn voorige Graveel, zyn Huisgenoot haalde den Doélor, die myn f\'lediçyn de Padent zeer verachtelyk tegen maakte, doclÏ de Padent fiUlf kon daar na. Dus verre van wording en oN/wording des Steens in obs gefprooken, blyft nu noch overig te fpreekell van de wordÏllg en onlH'ording van menigerlei Quanlen in 011S, beginnende van hçt Hoofd.

I.

Ruizing in bet Oor, zyn veel h1enfchen mede onderworpen, ontftaat meen uit koude, daar den eenen Mcnfcb veel zwakker tegen is, als den ander, de ouderdom vel'zwakt ons ook tegen de koude, ouderdom brengt veeltyds rui.. zing in bet Oor mede, die niet zelden van doofheid word gevolgd; 0111 dit eel1i~erll1aate voor te komen, is nodig, dat men het Booii.t zo veel als mogelyk is in een gematigde warmte houd,. ten anderen dcwyl myn ~tcdicament verwalmt alle 's Menfchen deelen daal' bet by komt, zo is bet by veele goed bevonden, dit men een klein \Viekje in myn Mediçyn nat gemaakt, en in het Oor indrukt, met de Vinger een weinig lèhommelcnd tot het Oorfchot gcvogtigd word: ik beb het aan my zelven geprobeert cn goed bevonden, maar ik zeg nict, dat het alle l\1enCellen zal helpen in allerlei doofheid.

11. De

des SJlens bI

11.

0111.

37

De Hoofdpyn heeft vcrfchcidc oorzaken, en word niet op eellc.le1'lei wys genezen, doch veeIe worden geholpen, die veel lugt van myn Bnlzcm illhaalen, door de Reukfpieren; men neemt een Beene Doosje cn men maakt een klein brukje van een Spons uat in Olyn Medicament, en fluit" het in voornoemde Doosje, en ruikt daar dikwyls aan, prlJbolulII: die deze weg te lanig is, flrykr lllet het voodle van zyn Vinger in myn Mcdiçyn, cn nrykt het in zyn Neus: ik heb llly zei ven menigmaal op die wys genezen, en ik betuig met 'er waarheid, dat zedert dat Olyn buis vol van deze reuk is geween, ik van geen Hoofdpyn heb geweeten.

I H.

Door dezelve Reuk ondluit men de opgefioptlu'id der \~linden, die den Menfch zomtyds zo fchlikkelyk benaauwen.

1111.

laaren zetten mee(\: alle Mcnrchen de wet, wanneer zy brillen moeten; de voorboden komen zull(s aankondigen, wanneer by heide!" Jicht en klaare zonnenfchyn, {lraalen van verfcheide couleur voor de Oogen fcbitteren, en wanneer fyn rach en kleine beesjes fchynen voor de Oogen te zweeven, dan verduifierd 011& gezicht meer en meer, tot dat men gedwongen word de Bril te gebruil,en : wanneer men deze boode gewaar word, mailkt men het voorac van Zy\l Vinger lIat, en men drukt het op het Oogklieltje in de hoek van de Neus, en men In at het Oog open- en toegaan, tot men voeld dat het begint te byten, dit dricnlaal 's weeks C 3 doen",' D~

38 Wording en OnlJVorditrg doende, t s avonds als men na bed gaat, zal het voornoemde weder te rug doen wyken, en uw Gezicht in zyn voorigen naat lang bewaarelI , en dan alle weeken eens betlatlllwd in plllbts van driemaal: ik had al acht Jaaren gebrild, eer ik deze voornoemde deugd van myn .Medicament in dit geval will; de Brillcn, die my voor een tytl wel hadden gediend, verlieten my, of myn Dogen verlieten de Bril; ik moefl weder andere zoeken, di~ deden weder als de voorigc: in deze verlegenheid probeerde ik myn l\lediçyn op de voornoemde wys, en ik verbétcrdc myll Gezigt zo verre, dat ik myn ecrlle Brillen weder kon gebruiken, en myn Gezicht is nu béter ah~ over twintig Jaar, nu kan ik grove Drul~ lezen zonder Bril·, dat ik toen ,niet doen konde. Of iemand vroeg, is uw l\lediçYll goed voar zeere Oogen Y antwoord, Ja, dat hcb ik by my en aan andere ondervonden zonder ongemak aan de Dogen.

v.

Tandpyn is een gemcene Quaat, die verfchcide oorzaken heeft, zy word in zommige vcroorzaakt door Scheurbuik, bellcrf en. verrotting der d,"terien en Zenuwen, danrze aan vnfl: zyn; zOl11tyds uit gevatte koude of togt, die als een Jigt knaagt op de Aderen, Zenuwen cn Vliezen; dit word beide genezen door het inncemen van myn lvIedicament; en als men een klein Wiekje daar in nat, en in het Oor (leekt aan de zyde, daar de Tandpyn is, en in de holligheicl ngter het Oor wat aan het zelve gefireeken, ge-

beurt het wel, dat het in een half uur geneeR, Dlaar zo het een Kies is, die rottig en hol is ; llcekt

des SleelIl in ons. 39 fieela men 'er een Idein \Viel,jc in, dat in myn l\lediçyn genat of bcvogtigu is. Eer wy verder "gaml, ~o moet men weeten , dat \'an onze Kcel nederwa:mls loopen twee Pypen, een ,toor wdk ons Eetell en Drinken nederwaanis word gezonden tot in de Maal{, de andere is e,,'u Luchtpyp, die de lucht inhaalt tot hulp, ver{lerking en v~r­ meerdering van onze inwendige vogten, die ook weder nUe oogenblikken uitgeeft een vogtige damp en des Longsvogtcn, die de Quyl vaaten bezorgt van hallr nodige vogt, en met een aan het Hoofd en al zyn dec1en haar fcllllid betaald: het Hert, 't welk het middelpupt van 's Menfchell \Vezen is, bezorgt met de Long van boven, met een llcrk glad vogtig Vlies, die met Spieren van is aan de Ruggcgr'lat, en met zyn Vaten aan de Long en 't geheele Lyf en met zyn omvattend VUfS aan het Middelrif door te Middelfchot aan het norllbeen, eil door bet Ribbevlies aan de Ribben gehegt zyn; door deze word het Hen be\V~lart in zyn vrye werking, als het Hert uit zyn regrer holligheid zyn Bloed in de Long-Arltrien werpt, door de Long in deszelfs Aderen.. door dezelve in de Linker holligheid, van welke het gevaert word in de grome Slag-Ader, en door deszeJfs ontelh:u'e Tukken na boven en na onder bet gantfchc Lichaam, tot dat het van de kleine "akjcs van de Arterien in die van de Ader~n te rug word g~bl':lgt tot in de regrcrzyde en holligheid des Befte, dit is den omloop en weg van het Bloed-, die nooit ophoud zo lang als het leven duurt, en door welke alles .. wat in 'e Ligha:lm gcfchied 't word uitgewerkt: zulks ons voor vail flmlt te bcOuÎlen en te erkennen, dat C 4ons

JPording tIl On/wording ons leven en gezondheid en- alle onze beweeJing afbangt cn benaat in ons Bloed en Z;lppell, die daar uit ontrprillgen en weder na toe 100pen, welke door haare Pypen genadig worden om en omgevoert; zo dut ons galldê:he Genel niet anders is dan in groote en kleine Pypjens beUaande, die gevuld ZYll met geduurige 100pende Zappen en Vogten, onderfcheiden in amt~ loop en werking. God lleeft ons (gclyk wy gezegt hebben) wonderlyk goed en gezond gefèhapen, en zo balzemachtig, dat onze gelH:de natuUt' ter genezing geneigt is, als' eriets door toeval gecorrumpeert word; maar de zonden vermenigvuldigen onze Accidenten, na des zondclls aard cn natuur tot in het derde en vierde lid. VI. Deze voornoemde radicale Vogten geturbeert zyllde, door al te zwaare beweging of fchrik , kunnen alzo veilig met 30 à 40 Droppelen van myn Mcdiçyn ingenomen gcremedicert wordcn, pis met het Bloed af tel:mtcll. 40

VII.

'Vanneer iemand door een quade hoedanigbeid in den Geen, of dool' fcluik zyn 1310cd zodanig bedorven heeft, dat een Valll!ndezickte daar uit OJltnaat, zo ontwordze WC der door myn Balzem in te ncmen, maar als de Padent boven de 14 Jaar oud is, en zyn quaadheid in zyn Geen behoud, dan kan myn ~1edicamcnt haar niet helpen, dewyl mYll Mediçyn op de Geen niet kan werken; maar de zodanigen als zy jong zyn, zyn noch wel te helpen door een goede leiding en vcrl1:andige regeerillg, die de Ziclsvel'l110geQS eClligermaatcn van het quaade tot

Jes Steens in Dllt. 41 het goede brengt: w~nt ik heb meer als eeUJ gezien, dat malle Ouders door een zotte regeering deze voornoemde Quani in baar Kinderen hebben gequeekr. to~

VHI.

Scheurbuik t dat een verdikking en verZl1\lring in het Bloed is, word door myn Medicament verzoet en verdunt: deze Quaal maakt den geheelell lYlCllfch loom t traag t lufieloos, kort van Adem t en veroorzaakt v~rlèhcide Zicktens, blaauwe Plekken en Striemen op de Huid, mnkenden Adem, enz. IX. De lVaterzl1gt is geen klcin gebrek in onze Vogtcn, waar aan 'er menigte quynell tot aan de dood; ze doet Aanzigt, Buik en Oeellen ~wcllen: ik heb 'er menigte van die eienden door myn Medicament genezen.

x.

De manquering, of als het niet gaat na de wyze der Vrouwen (gelyk Rachel by baar Vader Laban het zo noemd) is ook een ontfielte· nis in bet Bloed en Zappen; daar door krygt het Aangezigt een bleeke couleur, en het gebeete: Lighaam kan groeijen noch bloeijen ; de kragten Zyll klein, de Adem is kort, verzelt met tufteloosbcid, en queekt Ziektens en Accidenten: cn geen wonder, want het is een zeker zoort van Vergif, dat zy by haar behouden, dat haar gebeele Bloed en Zappen illfeéleerr, en uit zyn natuurlyke ordre zet. Om dit te bevefiigcll, zal ik een exempel verhaaien : ik quam eens by een van myn bekende, daar vond ik de Dienllmaagd in het Voorhuis crbnnllelyk fchreijeR; ik vroeg C 5 na

JYortling en Onlwordil1g na de reden van haar droefhehl; zy antwoorde: iJlyn rrouJP zegl, dal ik J'erhuiull moel, om aal myn Btenen vol galen zyn; ik weet lIielll'oar heen; ik heb al 3 Jaar gellofle,., 0111 hel f/i-yflerJPeI; ilt worde hoe langer hoe erger; ik heil da"r door naakt en bloot; ik 2111 moelen hlddm lol aal ik fier!: ik wicrd door dit vertoog lJlet me.. dely~lell aangedaan, gaf haar myn ~·ledical11ctJt, en had haar V rouw, datze noch 6 \Ve1ten geduld met haar elendige Dienfimaagd wilde hebben: zy ~ebrnilue het flipt na myn OrdoJlnantie; de 6 \\TekcJl waren noch niet verfcheencn, of haar Betnen waren fris genezen, en alles nam een goede ordrc: dit geval is f sJaarcn geleden; zy is gezond gebleven tot op heden. Ik zoude konnen bewyzcl1, dat 'er zommfge voor de waarde van een halve Schelling genezen zyn; maar alle Naruuren en Ziektens zyn niet eells: ik heb 'er gehad die bet 6 ~1aandell lang gebruikten, eer bet in ordre was. 4~

XI.

Tegens een brandige Keel en ondleel{e IHnngelen hch ik het Medicament nooit geprobeert , doordien ik onder myn Kinderen in de 30 Jaaren, die ik School gehouden heb, deze Quaal fouverein bcb genezen aan al myn Kinderen, die een zeere Keel kregen. Het middel waar door Ik zulks deed, was het volgende: Men baalt in de Apotheek voor een Stuiver lJ1ilroforium, en voor een· Smiver EgipJiacum, daar doet men half zo veel Brandewyn by als de voorige qmmtitdt bedraag,l; men roerd het door mal.. knn Ier, en mnnkt het zo dikwyls een weinig beet in een Lepel als men het gebruiken wil; men

Jes Steens In ons. 43 men maakt of laat manken een klein Keelqu8sjc van zagt PlukzeI na de ({onfl der Chirurgyns, men befirykt hier mede de Keel als het vogtig gemaakt is in voornoemde Compotitie alle uurt:n ~ .\ 3 maal.

XII.

Tegen PfteUl1s: Neemt uitgeheekelt Werk, breid het uit op een Lil1nedock, op de grootte van een Serocnplaifler, rygt 'cr het Werk op van als een M'llrasje een vingl'l" dik, maakt dan ecu Musje Uralldewyn heet in een VricOè Schotel, die wat hol en een weinig grooter als de \VcrkplaUlelo is: de Brandcwyn heet zynde, legt de Plaifier daar in met het Wel'k om )ilag t en als dezelve doorgedrongen is; keen het Werk om hoog, het Linnen op de heete Schotel; firooid dan op bet heete natte 'Verk voor een Stuiver fyn gefioten en gezift Wierook; legt dau deze Plaifielo, daar de Pyn is, zo heet als men gedogen kan, en op de PlaHler een Z.lkje heet Zand; alvoorens neemt men ~o Droppelen van myn MelHcament iu, en men dekt zig wtl in het Bed: Ik weet niet, dat bet my ooit gemHl heeft, of de Padent was in konen tyd genezen, zOllltyds binnen het half uur.

XII J. Tegens de Jigt is ten hoogfien l1oodzakelyk, dat men alle zyne Leden zo veel als mogelyk is bewaard in een gematigde warmte; het is ecn Qu:ml, daal' 'Cl' veele mede gebooren worden, eh heeft grootc gemeenfchap met het G l"aveel t Dlyn l\1edicament is een Tegengift tegen de Jigt, maar men ziet 'er de blykcll zo dra nict • vall

lJ'ording en On/wording

44

van als van het Graveel, daarom wil ik noch cen ander Hulpmiddel hier by voegen, 0111 te Zweeten: !1 ft. iJIilrid"al.

n.

Saffraan. lt. Syrup Schahior". fi • ./1']"" C"rd. BenediêJi. fl. Stil Ahfenti. Men boeft hier niet anders in te ,toen, dew)'! het zyn VOgtCll by zig heeft: men neemt het des avonds tcn 11 of IQ. uuren in; men houd zig warm en fiil t zonder eenige verkoeling voor mlnCIl en beenen tc zoeken; valt het wat benaamvt, dat is te bétcr om te zweeten; als men zig in die tyd verluchten en verkoelen wil, dan helpt het Zweetmiddel niet: als men 3 à 4 lIuren wel zweet, maakt men Hembt en Borft4 rok heet, cn een goed Vuur aan, als men verfchoondis, hoe fchielyker hoe béter, op dat de geopende Zweetgaten geen nieuwe koude inhaaien. Op. deze wyze heeft myn Vrouw, die 3 Jaaren lUfpernate Jigtpyn geleden had, op eCIl nacht dezelve zodanig uitgezweet, als of zy haar leven geen Jigt gehad hael: 't is !14Jaar geleden, zy is llU 83 Jaaren oud, doch daar g~lat gecn \Veck door of zy neemt eens of twecmual van liet Medicamentutll Gr"ti" Probalum in, en zy lIeert zeden nooit diergelyke pyn gehad: op die wys heb ik menigte van l\1ellfchen geholpen dool' voornoemde Zweeting. I

1 1 I

XlIII.

Tegens Klieren of Knobbelen in de Quylvaten is myn lVledicament, daar aan gcllreken, en om ll'andercn dag ingenomen, prohalulI1. Een

Vrouw

Jes SJeens in 0111. 45 Vrouw, genaamt Nee/tje Je Konil/g t die ik noch kan aamvyzen, bad een hard Gezwel op haar Kaak, ~o groot als eell Keulfe Noot, en had zyn wasdom of wording in den tyd van 4en een half Jaar gekl'egen; zy bel1:reel([ mct het ~1cdicament inwendig in de Mond zo na als zy kon, en van buiten op de harde Knobbel aUe avonden, en Ilam om dcn anderen avond IS Droppelen da:lr vnn in, en in 3 Maanden was de Knobbel vel"dweenen, dat men niet zien kon waar dezelve genaan had: zy verhaalde my, dat de Mccfiers oordeelden, dat het de Kanleer was, en gefileden moeit worden. Noch kan ik een Vrollwspel'foon aanwyzen, die wel !lO Jaa .. ren een Knobbel zo groot als een ~hns Vuit! in haar Born· heeft gehad, en van de tvleefiers wierd geoordeeld, dat het de Kanker was; toY" fireck alle dagen voornoemde Knobbel, en nam om den anderen dag van myn Medicament in, en zy is alzo genezen, dat 'cr niets van de Knob .. bel overgebleven is.

xv.

De Boen word veeltyds veroorzaakt uit verkoudheid, die op do Long gevallen is, en uit zeer ~waar boefien met ongeduld, quctzillg op of in de Long; daarom is geraden, als men uit vel'koudheid hoeft, dat men dezelve opkropt zo veel als bet Jllogelyk is, zonder kommer -de FJllymen inhoud, die niet gemaklcclylc affèhiercn willen, en wrrpen, die gemakkelyk nlTchieten willen, uit: Myn l\1edicament rtmediccrt de geqlletfle Long, en de verkoudheid derzelve, en zy br~~kt de Hoeft. X YI. liet

46

Wording en OnlwordÎllg XVI. Het Hert en I-Iertltlopping: Het Ilert, dat onrler de Long als onder zyn Bolwerk bewaart word, is het Middelpunt in '5 Menfchen Lighaam; waar uit niet alleen alle uitgangen van alle diergelyke Levensgeellen zyn, maar daar gaan ook uit en in alle Zielsvermogens., na het Woord van de Opperfle Wysheid: Bewaar Hert Doven al Jal te bewarm is, want doar uit zyn tie ui/gangen ties levens; ons Hert, dat alle Dogen blikken den ontfanger en uitgever is van ons moed, is ook den omfnnger en uitgever van nlle onze gedagten ; het ontfimgtze op een onhegrypelyke wyze., en geettze over a3n het Hoofd, die wede.· aall het Bert, waar uit de wiJ geboren word, en deszelfs werktuigen; en is gelyk eenigermaten de gedagten van een Koning tot zyn Raadsheeren, en van dezelve weder tot den Koning, waar uit de wil of wet te voorlèhyn komt tot het Volk. Ons Hert en Boofd word z01mytls ontllcld door al te fircngen beweging; bet zy door al te hard of te lang loopen of diergclyke; waar door het Bloed aan het flert al te 1èhiclyk word overgl!gcven., en desgdvks hetzelve weder huiten gewoon fchidyk moet uitgeven; waar cloor het Hert vermoeit zynrle klopt, welk zomty,ls met Hoofdpyn gepaard gaat, maar na een weinig ruften komt het weder tot zig zclven: muar daar is een Hertklopping , die zo. fchielyk niet overgaat; zo iemand word verongdykt in zyn eer of goed van den geeucn, dien hy uh een zuivere liefde veel goed heeft ge. laan, en hem beeft magtig gemaakt, nIs zo.t:mig een zyn mngt aanlegt, om te dwarsbomen dt'n gcenc

uw

Viln

Jet Steens in ons.

47

van wicn hy mngtig gemaakt is; dat zyn pylelJ, dat 'Cf het Hert v.lI1 beeft en klopt, op den duur: menigte hehhcll dit bezie~t en bequynt [Ot aan de dood. De Heilige Geen zegt: De otlgereg~ lig/zeid UJU eelJ WJS Mali Jul maaken. \Van~ necr zo een verongelylue in zulk een geval befchouwt de volmaakte Spie~el der verongclylüng, Jezus en alle zyne getrouwe Dicnmlrell aangedaan, met lun, om met haar te dcelcll iu de verollgdyking, die de boozcu dezer wereld werl<en , zo word onze Ziel haall: genezen: doel. de Uerckloppillg, die uit zulk cell geval OlltHaan is, gcncetl zo haall: niet. Ik l,enlle iemand, die op deze wys al een tyd lang Hertklopping hud behouden, en by toeval kreeg dezelve een Liulledoek in handen, die doornat was van myn Balzem, welke by tegens zyn Neus drong uit hoogagting, dat hy voor dic kraglige reuk had, en zyn l-lertklopping (lilde Il1Qmentelyk; hy ,'cnvondenle zig daar over, de Dock afnemende, flocg zyn Hert wetie!" , dezelve applieeerende , hield het op, 't welk hy verfchchlc maaien eclltcns zf.Hlallig ondervond; toell hield hy de Linncdocl< omtrent een uur nagaande onder z)'n Neus 't h~lalende de reuk met lun in zig, en zyn llenkloppillg was geheel verdwccncn. Ik weet hy ondervinding van alle, die ply komen fprccI,cn, wcg\!llS de wcrldng van myn Mediçyn op de Long, Maag, Lever, ~/li1t, Gal cn Dnrmpyn, dat het altyd tcn goede \Vcl'la: nooit is 'er iemand hy my geween, die gckhlagc heeft over verkecl'de werking; in al tien t)7d, dat ik. het onder de Ml.!ldèhen heb gehr61p;t, zyn 'er my. Ulaar twee voorgekomen, die 11(;1: bCllal:lllwden ~ nis

.8 lPorJing en Olilwordil/g als zy het innamen, en dat quam, dat die Perfoollen extra verftopt waren in de edeIfi:e Partyen; ik ordonneerde haar wat beete Rhynlè Wyll met een weinig Suiker, door welk gebruik de benaauwdheid momentlyk vrrdween; verder ordonneerde ik van myn Mediçyn alle dagen 4 à 5 Droppelen in te neemen , tot tlat de verllopping langzamerhanll geopend was; en toen konden zy wel 30 DroppC!len te gelyk zonder eenige hinder verdraagen : door deze weg wierd den eenen genezen van een verzwoore Pfleuris t die hy meer als 10 Jaaren had gehad; en de andere van een Bezetting in de Lenden en in de Milt, die zy 30 Jaaren had gebad. Het geneeft Lendepyn, welke ontftaat uit Slyl11 , Verrekking, Graveel, Vallen, Stooten en Koude; ook andere verrekte Zenuwen, aan Hals, Schouder, Elboog, Handen, Heupen, Kniel1 en Enklauwen ; ook Quetzing, of Ribbebreuk : het inneemen bevordert de genezing van geql1etfte of verzwoore Wonden, aan wat deel des LigImams, zo buiten als binnen, bet zoude mogen zyn, zo iemand door gequetO:e Viaterpezen Bloed of Etter watert; ook Vrouwen, die de witte Vloet by d'andcre hebben, geneeR: myl1 Medicament; maar dali moet by 't zelve zo veel Bo!'l:.em Copive gedaan worden, die met malkander zeer wel vereenigen : Ik heb met l1etzelve genezen een Perfoon te \Voubrugge, die in de Krop vall de maas een Verzweering had, waar door l1y Etter en Bloed waterde, met gerunde kluiten als een lit van een Vinger. Let eens, Lezer! of die niet mistaO:en, die zeggen t anI myn Rlediromellt alle flerk nfiJr,ft, daar men zulke kult-

ren

des SleIlIS ;11 (Jnt. 49 ren mede doet, als hier voorC:J1 getoond Is: Desgclyks rnfhm ook mis, die zeggen, dnl hlile h"t ;s; W.lnt als iemand liOOl' het wyndrlllkcn vedlit is, dut 'Cl' het Voeteuvel op volgt, myn h1edi.. camellt in zulken geval gebruikende t zal het z~l­ ve den \Vymaner vel'zagtcn, en de daar op geyolgde JlYu vl!rminderen, en de geene, die met groote vCl'agting zeggen, Jai h,l flink/, doen al zo onvool'zigtig als de geelle, die de Medi.. dnale en Hertvertlel'kende Reuk van \Vierook en ~1irrhe veragten. De blaauwe Plcld,en, die iemand voor de huid zitten dool' v.lllell of fiooten, verdwynen door 11et inneemen, wordende het genmne Bloed verduut. liet gellcefl het lel,kell van de geene, die door zwaar Graveel haar 'VaterlIoc niet fluiten konnen. Het geneefi ook allerlei Koorts: de Koorts neemt meefi: zyn oorzaak uit de ongeflelt.. beid van de Maag; myn ~fediçyn openbaali zig allel'eerfi: en meen in de !vlaag; en zig ver~ cenigt hebbende met het Geil van de Maag, dat zyn dampen cU vogten op- en nederwaards zend. laat zig dOOl' geen wcrldllg ,daarvan aft'cheiden, maar houd ze van, zeUs in de uitdamping der zweergatcn, afgang cn waterlozing.

XVII. Pynlyk '-"ateren of Stoelgang t ontfiaande uit koude, zuur, of verreheiden dranken, word zeer fchielyk geneztn met 30 Droppelen in te neernen. XVIII. Kolyk en Buikllyn, ook met 30 Droppelen in te necmel1. D XIX. Als

WorJÎllg til Ontwording XIX. Als men !l0 Droppelen met een Purgatie inneemt, zal den Inneem er vry van lilyding e'l krimping in de Darmen zyn. XX. De 'Vormen, die den ~fènrch, 't zy oud ()f jong, kunnen doen quynen, moeten fierven, als men het inneemt, en de Navel daar Dlede natmaakt. 50

XXI. Tweemaal '5 \Vecks 15 Droppelen ingenomen, genccll de Luisziekte. XX 11. Het inneemen geeft bet Aangezicht een gezonde Coulcur. XXIII. ]onggebooren fchreellwende Kinderen worden, met één Droppel in te neemen , mornen-

telyk genezen.

XXIIII. Afgematte en eern verlofio. Knt:tmvrollwen worden, met het inneemen van 15 Droppelen, veeltyds geholpen van het geen zy quyt moeien worden, en bet Lighn:un word daar Lloor als gebalzernt.

xxv.

De geneczing van zeel'C Beenen word door het InneelDen bevordert. ik verbiede myll Patienten geene Spys, als die tegen den Burgcrlykcn Regel firyd, en de Spys, die lvIozes aan de Kinderen lsraëls verboden heeft, want den opmerkende kan ligt gewaar worden, dat ze zwaar in de Maag, en quaac.l voor den Zwakken is; zy verontreinigt het Bloed,

des SIC(I1S Îu DUS. 51 Bloed, doch niet bet Gemoed in deezen dag der Vryheitl. Een fiilll~en(te Ad~ll1, ondlaallde uit eell vervuilLie M;13g, word, met driemaal 's Weel{s ttelkens 15 Dwppelell in te neemeu, genezen. Als zig iemand door Ongeluk aan Handen of Voeten gebrand heeft, flaat een fyne in myn Balzem natgcmaalae Doek op de Bmnd, laat het leggen, van boven l11et een Vcdertje van dezelve Balzem uat houdende, tot dat het genezen is, bet welk in 3 ft 4 uurell, ja zomtyds in één uur gefchied. Kleine en jonggebooren Kinderen, die maar 5 à 6 dagen oud ZYIl, en wegens pyn in de Ingewanden fèbreellwendc, zyn menigmaal met het inneemen van één Droppel zeer fchielyk gene.. zen: Ik heb het gezien in de tyd van een half quartier uurs. Het ordinair gebruik van myn Dalzem is 15 Droppelen om den anderen dag ingenomen, en de Kinderen zo veel Droppelen als zy Jllaren oud zyll , en die licfifc voor een comilluee1e Gezondheid heeft, gebruikt het eens ter 'Veek; dit weet ik by ondervinding nu I3]alUoel1 achtereen; .als ik zwaal'moedig ben, niet weetcnde wat my fèheelr, neem ik llO Droppelen in, 't welk llly diln flanfiOllds ruimte aan 't Hert geeft.

Na-Redell fJver Iellig' Gevnllm. is heel diellftig op bet platte M ynLand, daar men verre van de Doétoren ~1cdiçyn

~f

woont.

D

2

r..fyn

S!l II~rdÎl1g en Ontwordil1g l\fyn l\fediçyn word z~er geprezen van Kooplieden, die veel reizen moeten; zy zeggen: Als ik eell Piesje in eelJ Blik Doosje in my" Zal- heh,

;s myn Doêtor ell Apotheker ).'oor vee/er/ei Toe .. 'VIII/en b~ my.

Het IS ook zeer goed voor de geene, die na verre Gcweften vnal'en, alwaar geene gepromoveerdc Doétorcn te vinden zyn. ~lyn Mediçyn is niet go~d voor den geenCl1, die niet inneemell wil als dat aangenaam iinaakt en lieftyk ruikt. Myll Mediyyn is niet goed voor den geenen, die geen achtmg hebbcn voor ~'lediçyIlCl1, die weinig ~elllen, maar alleen duure Dingen zoeken. De Ga/mijlen zyn vecl op my tcn ncilterCI1 , om dat ik zeg, dat myn Medi;yn de Stee" iJl de Blaas doel fmellell; zullts is ollmogelyk, zeggen zy. Bontelloe zegl, dat Paracelfus de Sleel' in de Blaas kon doen fillellm, tIlaar dat hy die KOlljl mede ill zyn Graf heeft geno:'Jen. fie/velius zegt, dat 'er ten tyde Viln Pa'ïlcelfus een gcmeen Ambachtsman was., die door een Middel de Steen in de Blaas zo wiskuul1ig wift te ontdoen, als een \Verkman zyn Werk doet. \Vnt mybclangt, ik ben verwonderd, dat deczç Konn niet gemeender is, dcwyl ze ons zo nahy is; want ik weet door Ondervinding, dat de meefte Paticnten zig zelveIl een goede Mediçyn onwaardig ngten., fpre .. kende met Smaad van zulke Gavcn en GefchclIken Gods, en rils ze dezelve gebruiken, doen ze het met een wrange Alltipalhie en verachting. Is 't wel te verwonderen, dat God al zulken niet zegent met Genezing, die zyn Gaven zo ver.. acbtclyk gebruiken Y Die

S3 Die hier van ecn volmaakt voorbeeld lun te zicn, die lecze '[ EuangeliuIII van iJ1al/h. Cap. 13 vall Férs 5S lol S8. Heel andcrsginghetmct de Genezing V;tn dien Knecht, welkers Heertot Je~lIs zeide: Ik ben niel waard, Jat g'J onder ties Steens in ont.

Dllk kom/, [preek allf.enlyk een Woord, en IIJ)'II Knecht zal g~'l.OJl(J zyn. Salomon ze~t: Ee" vrol'j'k 11erl maaltl de JJlet/iiJ'len goed: F.. en vro· lyk Hert is alleen by den Vl"Oomen, daar behaald de Mediçyn lof by: '[ Is waar, de Godloozen tèhyncll ook meel" vrolyk te ZYIl als de Vroo· men, maar in waarheid, hel IllchelJ VIIII dell Zot is als Doornetl omJcr een Pol: hel J'/allll, hel rnaft elI kraakt voor eell Korlell I,a; maal' op dell J/lUr is hel millder als tlid, de Geeft blyfi vcrjlagell; en dCllzclvell Salomon zegt: Jl1e zaJ die opliepen. Daar quynt 'er melligte, die in de Mediçyl1ell haar Genczing zoeken, en haar Ziektc heeft zyn OOifprong uit Quaadaartighcden, die in den G!!C!ll zinen. Voor zulke Quanlen is geen Kruid gewaO'cn , de l\1ediçYl101ccficr brengt door goede dicllf1 zomtyds wel grootc vCl'bé(ering in het Lighaam , maal" het weid uit dcn Geeft weder op, teil zy dat zync Brcul,e in den Geen genezen word door den nalzem Gileads, .,ezus ChrifJus; of zo zy Dceze Smaadhcid aandoen, zo Ilcrvcn zy in hallr Zonden, en daalen in de Binnenkameren des Doods; en wy docn .'Jezus Smaadhcid aan, zo dikwyls nis wy de Minllc van ZYll trouwe Navolgers Smaadheid aandoen. l\1yn ~1ediçyn is zeer goed nIs 'er in een Stnd veel Zieken, en ook de llleellc Doêtorcn ziek: D 3 ZYIl, lIl'Jn

Wording eI1 Oll/wort/blg zyn, gelyk ik gezien heh, dat de overige Ooc!toren alle de Zieken niet kunnen bedienen; dan blyven de geringe l\lenfchen, die by Doelor en Apotbecar ten achtercn zyn, onbedicnd; dan, zeg ik, is myn Mediçyn goed, om dat ze mct wei.. nig Geld te bekomen is; en die geen Geld heeft, die kan ze voor niet by my krygcn. Zo het wezen kon, dat iemand het univerfe1e Geneesmiddel had, '=ou het zo vlug moeten wezen, dat hel met al het inwendige \Vater of Dampen des Inneemers vereenigdc; en zodanig, dtlt het betwific alle Ivlisgeflnlte, en uitdreef, en te gelyk een ~1edehel11er was. met alle goede Dampen, die in den Mellfch zyn, en dan bleef 'er geen QlIaad in den Menfèh over; tcn anderen moen die Mediçyn Ziel en Geeft ontdoen \'un Zonden en Boosheid, w~larin dc meefle Gebreken der l\1enfchen geworteld zyn; en dit is niet mogelyk, om dat het tegen rle volmaakte Ordonnantie Gods firyd; teil derden, die univcrlèlc Mcdiçyn moen vun alle l\hns {maak en licflyk zyn; dat is ook onmoge1yk, want dat den ccnen l\1en{èh inhaald met Vrcligd cn Sl11:lak ten Levcn, daar lluyt den ulldcrcn zyn Lippen en Tandcn voor, als of 'cr de Dood in zat. De ïvlcdiçYIl, die het allernanO: overeenkomt met de ecrUe Stelling, hier hoven gcnoemt, Olag mct recht een Prins onder de 1\'1 cdiçyncll gcnaalllt ,,'orden: Ik geloof, dat myn Grnlia Probnto lm die groote \Vacrdigheid dingt; de hmge en gl'oote mcnigvuldige Ondcrvinding vcrllerkcn 111)' in dit G doof: Ik heb daar hy ondcr\'ondcll, dat, als myll lvlcdiçy word ingenomcn, cn mcn daar op gaut 54

des Sleens Ïll ons.

5S

gaat Eeten en Drinken of Slaapen t bet dan een goede \Vcrking doet; want als men op myn lvlediçyn drinkt Thee t of een Beekerwarme Mol, of een Glas goede Wyn, of een Glas koud goed })omp- of llornwater, verbreid en verfpreid het door alle onze Vogten. Daar zyn verfcheide Perfonagien van verre tot my gclcomen, die myn lvIcdicyn met verwondering door ondel"vinding preezen , en vroegen my: Door ,.,al JYeellnfthap ik deeuzonDbl, 1JlcdifYII had llitgevonden P Ik antwoorde: De ccrne kennis, die ik lireeg, was, dat ik zag, dat de geheelc \Vaereld een Belhesda of BadwIlIer was, waarin veel Zie1ten en Kranken waren, en een Heideger van Geneesmeeflers, om dezelve te helpen; ik zag groote verdeeldheid onder hen in de Geneeskunde, het geen den eene tot een l\1iddeJ des Levens bield, wifl een ander op zyn wys de Dood in het zelve Ding aan te toonen. Dit ziende, wienl ik yerlegen, om myn Lighaam in Ziekte tot een Scheidsman van hun Gefchil te laaten gebruil~en; des vond ik geraden, de Mediçyn-Schrifrcn zelf te onderzoeken, daar vond ik de Twillvlam in de Pen lullig branden; doch ik moet daar by getuigen, dat ik genoeg h1ediçyn-Schriften gevonden heb, welker Schryvers daarin geopenbaard worden geweell te zyll vroom van Gemoed, met voordeel en liefde tot bet Gemeencbell aangedaan. In de tweede plaats vond ik my zelven zeer ongcoeffcllt in de Geneeskunde; ik begaf my aan het werk, ging aan het dillillceren, kOG-

ken J branden, tillgcrcn

D4

t

filtcrerCll, revcrbe-

re-

66 lYorJing en Ontwording reren; myn FleOèn vcrmeerdc."dcn; daar hall ik verfcheide Zouten, die ik had gelèhcidcn van haar Zwavtl en grove l\rJaterÎe: dilat"cntl'gcll hall ik vcrfcheide Olien, daar ik het Zout en grove Mnterie had afgefèhcidcn; ik had een menigte Geenell, en zo voort. Ik cn myll Conti"ater, die my hielp, wierden heel waanwys; wy hadden \Veetcnfchappen, die weinig bekend waren: wy arme kreupele Chymillen met ons beiden vertrouwden 111ulkandercll niet veel! Myn Makker had een geheim vlug Zout, daar hy \Vonderen mede meenden te docn, dat ik niet weeten mogt; hy probeerden het aan zig zc1vcn , maar hy leefden niet lang daar n3; dit bragt my in bedenken; ik zag myn ((rnmery eens over, en vroeg van Fles tot Fles ydcr in 't byzonder: lJ1'1I1 krogl ;s in u, en wal kalI ik ""Îskonftig ter KBnltung mei u uilvoerelJ? Nadien ik het niet ",ifl, en zy my niet ~ntwoorde, gooiden ik dezelve in de Vulnisbak, op drie na., wclkers vermogen ik door Ondervinding kende; toen zng ik myll Zotheid en Olivernnnd, en ik ben noch tegen hetzelve in firyd; maar dit zie ik, dut de Chymie veel dienfiiger is de \Verklicden in do ~1etallcl1, als den Geneesmeefieren. Ik liet af van.de Chylllie verder t'onderzoeken, en zogt een Huis-MediçYIl voor myll Huisgezin; en na het een en het ander geprobeert tc· lJebben, probee~~en ik drie eenvoudige Dingen, te weeten , een dut vol Zwavel en minder ZOllt en Geefl was, daar by doelllic een dat vol Zout en minder Zwavel en Geeft was, en ecn dut vol Geen en minder Zout en Zwavel was; dceze ddc Simplicicn verecnigden ik door ecn ficrk lnn~

des SUens ;11 om. .57 Jang aanhoudend Vuur, met bewaaringvan allcll ba:u" Geen en Kmcht, zonder iets te linen vervliegen, in een.zuiver Glas, op dat hetgeenvreemde Kracht zon aanlleemen uit gl"Over Vaatwerk: Deze Operatie gelukkig volbragt bebbende, ge.. bmilae ik deze Compofitie in alle Quelling, die my en myn Huisgezin overvielen, en bet heeft altyd een gelukkige uitkomfi gehad, en tegen .. woordig by duizenden van l\1enii.:hen zeden 38 jaarcll hel'waatlls, die het gebruikt hebben. Van welke menigvuldige wonderlyke Gene-:zingcn, die het te weeg heeft gebmgt, zal ik 'er JlUlilr VI. verhaaien : I. ~Iyn Vrouw, tredende van een hooge Stoep, llruikclde, en vit:! met haar Knie op de kam van een daar by naande Steen, zo dat zy van die plaats moefi geleid, en mOchen twee Perfoonen wicrd t'huis gebl'ngt; baar te Bed gelegl: hebbende, bevond men de Knie bI aa uw ell niet open; wy haalden de bene Meefier , die wy in die ty" Kenden') welke alle !1 dagen een vedfe PlaiLler daar op lag; toen zy zeven Week en daar mede had gecomilllleert met groote Pyn, had zy lloch zo veel vermogen niet, dat zy haar Been een Duimbreed kon verleggen, maar men moen het met de hand :t!odanig voegen, dat haar de minne Pyn aandeed, cn als het Been in de Slaap maar verwikte, wicrd zy aanUonds wald\:cr van Pyn; door hct zelve zo te vicren, kreeg myn Vrou\V Pyl1 in de Lenden; zy gebruikte daar voor myn Mediçyn, wanr door niet alleen de Lcndcpyn genas') maar ook dc Pyn in de Knie vcrmimlel'dc; en toen '1.)' hccz:clvc in lO dagl'll D 5 vyf-

S8

If/órtling

efl

Olltwording

vyfnmnl had ingenomen, wierp zy "'inzet-

doek en Plnifter van haar Been af, en was cn bleef compleet genezen: Dit \v.IS de eerfle groote Ondervinding, en 't is wel rJ.7 J.mrcn geleden. H. Niet lang daar na qUatU een Vrouw met haar Kind op den Arm, dat 5 Jaar oud was, hebbende het Armtje in een Doek hangen, in ons School, en zeide: Jlfy" Kind fchreid Jog ell tlocht ,'on Pyn, laat hel zig door het ûen VIIII Je Killderen wal "'ertieren; myn Vrouw zeide: Geef het Kind em Week lang alle dogm 7 Droppds in van ons ]}leJicament, elI ziet wal GoJ geeven ZIJl; het welk zy deed, en het Kind was genezen: De Vnder van het Kind ging by de Chirul'gyn, die het cureerde, om hem voor zyn gedaalle Diellfi te betaaien ; waar op de l"leefier zeide: Wat reden he~ie, dat g, Inet uw Kin~ h'J een IJnder GeneeslIleefIer I!aal? de Vader zeide: Meejler my" Kil1d ;s getJezen; de l\1ecfler zeide: Dat hrn niet ~yll, dal eell Kind, dat "on een PIJthuis op tie Elhoog valt, en ~o geA'ncuft i! , dat hel de .Arm niet kan tillen of beweegen, ;'1 zulken ~orten tya kan genezen; heeft'er iemand anders aan geJlleejla/s ik? de Vader antwoorde: .Aall de .Arm heeft "iemand i~tJ ged~al1 aJs UE.; FIlaar de Malres, daar hel KillJ Schoolgaat, heeft hel zesmaal Oly ingegee"III. Ik kan de Vader, Moeder en Kind noch aanwyzen, fchoon bet !l7 Jnaren geletien is. 11 I. Zeker Vriend en Gehuur van my, quam tot roy, cu zeide: l{. hcb cC1l1J1irakellllct uw l1akem o

ge-

ties Sleent iJl ons.

S9 leJaan; te weeten : Myn Nichts Enkel wasverfiuikt en zeer dik gezwollen .. zo dat zy niet gaan kon, en met viermaal uw Medicament in te neemen is het zuiver genezen, zonder iets daar aan te fmeeren of te plaitleren. 1111. Myn Vrouw had met koolecnd \Vater haar Hand gebrand; zy lei aanfionds een Doek, gelJat in myn BaHèm, daar op, en hd was in de tyd van ééllllur genezen; tutrchen twee Vingers, daar de 8alfc11l niet geraakt was, tlolld een groote Brandblaar.

v.

Zeker Juffrouw van Tilburg in ons Huis ka-

ln~llLle, om van myn ~fedicament te knopen, zeidc: Ik heb een onaervimJing van uw lJl:difyn, die zeMua"J is; ik wierd ol'ervallen J'an lel1 hevig Co/jlk, den Doêlor appliceerde verfekeide GeneesmiJdelelJ, die m'J niet hielpen; ik Ilain PllrgalÏell in; ik wierJ gecliJleerl, elI aHe deeu ~'cr heften myn Py"; (Je DoêlfJren gaven (Ie moed op: By gevliJ ljllal1J een lJJan van lIlyn J:emlÏs h. i/uis, elI preJellleerde IIJY 30 Droppelen Riedica.. menlum Gratia p,.obalulII, die ik innam, Illaar "/Jfj/de geen ,'e,./iglÏ:lg ;'1 tie tya van een half uur, iA: naIJl "och 30 Droppe/ell daal' van in, eell half fltlr daar "a J'oelde ik een wCÎtlig bélerfthap; loen nam ik ,'001' de del"flemaol tloch 30 Drop.. pe/ell il1, ,'aaX'te aan hel afgaan, en ,.'ierd motIIe11fe/yk van hel C{JIj'k gmezclI. Dit is gcièhicd Ollltl'ent op dezelve tyd, als zync ~1ajeflcit \'''11 Groot-Britannicn, Hoogloflèlykcl' Gedilchtcnis, bet zelve Overval kreeg. Dc~c GClleezillg heb ik principaal biel· willen notceren , om &l.\ll te too. nCIl ,

60

lI"urtlillg en On/wording dat myll lVlediçyn niet al te fier1\. afdryfr, cn ook niet \'erhittende is, gclyk zommigc onweetenrle :tvlenfchcn met onverfiallli zeggen: De Dottoren, die dezelve l\lediçYl1 tot eCIl Huismiddel gl!bruiken., zyn van een andlr begrip. nCll,

VI.

.

Eindelyk, het is zeer notabel, dat, als Pietcr Dubber, Knecht QP het Veer van lIacl"lem op· Rotterdam, niet lang geleden,. zyn I land knelde onder cen Vat van omtrent 600 Pond, zodanig, dat zyn Vingers fchclJrden , hy , na 't bloeden met Drandcwyn gcrcilligr te hebben, OOl!g teil Doek, in myn Oly nat gemaakt, om de Hand, en het genas in de tytl van één \Veek, zonder eCllige hilider mm dezelve te behouden. Dit en :11 hct geene ik vanlllyn JJ.fedic411Jcnlum Gratia PI"OhalUI1I zeg, fèhryf ik in de tcgenwoonligheid van den gecIJen , dien ik wel weet., dat geen één Leugen noch eenig Bedrog ongellrnft ~nl laten, welkers toekomlle niet zal vertragen, cn zo ik bier of daar een Letterfeil bcb begaan, zal de Heer my die gCl1adclyk vergeven., dcwyl ik verzekert ben, dat ik een uitgebreid] lent hcb, dat aangedaan is met Liefde tut alle :Mtllfchen. Indien iemand, myn :Mediçyn gebruikende, om de Steen te doen. verminderen, en dezelve door het verkleinen in de Krop van de Dhms. fehiet, waar door het Water zomtyds word opgenopt in het watermaken , moet de Patient op zyn Rug leggen, waar door de Steen terug zakt, en wateren in ecn kromhalzig Glas, of in een grootc Spons, gelyk men ecn krank :Menfch

zomtyds lmlt docn.

Noch

der SI::m ;'1 OIIs. 61 Noch een al1tl~r (Jcvn), my zelf gebeurt, zal ik vcrha:tJcll: ik kreeg Pyn in de Lcmdell voor dt: eerficma:ll vunlllyn Leven, toen He 50 juarC!ll OUt] was; ik gebruikte myn l\1ediçyn, llIaar het hielp my nit:t; ik brngt my te binnen, dat ik al te veel Alfcm, Card. Benedicl. en Call1lus by precautie tcgcn de Koorts, die toen fèhriklyl, onder de l\lcnlèhen heerfchte, had gebruikt; waar door myn Nieren gepynigt wierden; iJ, kookte een Pond Honing met ecn Stoop \V:l[Cr, tèhuimden 't wel, liet het koelen, en goot het Z:lgtjCS af van het zinkfèl; ik gebruikte het zelve \rOOr den .DorU, waar dom" ik in een dag genezen wierd; ik hout tlcze Nierepyn wel een Mmlild hlilg gehad. Deze Drank mag een Koorlig àJenfch gerun drinken, om l.yn DorU te lcflèn, voornalllcntlyk als ter ecn I-land vol Gerll tn een Stuk van een Citroen in gekookt is. Tot bcfluit noch een Remedie, om gezond en lang te leven; om zulks te g~tlicten, is 't nllerbcUe htiddcl, "'room te les'e,,; die God vl"ccll en den Koning eert, leeft vroom; die nUe Machten, wcll\e God over hem gefield heeft, gewit..;, lig en blymoedig gehoorzaamd, eert den Koning: Hy eert GIltl, die dc 'ViJlt! Gods als zyn hoog!te Goed Iiefd, geloofd, gehool"z:l:l1nd, en onophoudc1yk tracht op het allernnafle d.lar mede vcreenigt te zyn; hy wellfcht md Jezus in Geeft en \Vaarheid te mogen zeggen: Dil Ïi tII.flJ Spys en Dral/ft, dal ik "oe de IPille mym J'aders. Die zodanig gefleld is, verinnigt en verzadigt zig, zo dat hy met U1ydfchup in zyn Gemoe:.l zegt: Proeft et' [maakt hoe goed tie Heen is. De befchouwing en VC1'\\'ilgring V;lll de toclco-

mcn-

'Vort/ing til Olllwordillg mende volmaaktheid haart in hem eeu vergenoegen, dat hy lle geheele \Vaereld zo gering mUlziet als een Stofje aan de Wecgfchaal, en eell Droppel \Vater aan een Emmer; en langs die weg ziet hy de berooving van zyn Eer en Goederen met Vreugden aan; zodnnigell Mellfch is door Gods Genade ontheft van Haat, Nrd, Afgnufl, Leugen, Lafier , Toorn &c. Het Ltghaam, dat door decze hooze Eigcnfchnppen niet word ontroert, heeft veel vooruit in de Gezondheid en 't lang Leven; daarentegen, die van gemelde Boosheden wel voorzien zyn, zyn zeldell zonder Ongemak. Zo iem;md hall heeft de volmaakte Wille Gods te zoeken, te vinden, te proeven en te fmaaken, die befchouwc het zigtelyke Waercldwezen, voornamentlyk het l\1cllfcbdom .daar in; mcn zal bevinden, dat de \VilIe Gods triomphantelyk heerfcht met Overwinning, Glorie .Cll Majcfieit, onverhinderd, over alle Willen der Menfchen, Grooten en Kleincn, Goeden en QlI:taden, l-Jooge en Laage Standen; alle ver:mderingen van Staaten , in alle Landen, en in ane Eeuwen, gefchieden na zynen GoddeJyken '''ilIe, 't zy dat iemand vrywiIJig in en door God eens willende en werkcnde met Hem is: Die de Zoo ne Gods dus vrygemaakt beeft, is ,vanrlyk vry; 't zy iemand eigenwillig werkt. God is in ons het willen en het werken na zyn \Vc1behagen: Gods Wil openbaard zich in de opgangen onzes Gemoeds, en in de Heilige Schriftuur van GeneIis bet eerfte tot in de O!lenbaadng Jobannes het laatfte Vers. 6!1

du Steens In ons.

B

I~

De

IC END M A A KIN G.

NB. De Ed. Groot Achtb. Heeren Burgemeellerell der Stad Haerlem hebben goedgevonden, my Claos Je Koning TilIJ allcen binnen decze Stad te amhorifca:rcll f om het gemelde ~.'Icdicalllent te maken en te verlcoopell.

Na bet ovedydcn van Claas de Koning Till, zal het ~'Iedicamcnt te lIaerlclD gema,lkt en verkocht wontell dOOl" zyn NaaUbeaaamlen, namClltlyk Leem/erl de KonÎllg, .Abraham TIII" CorneJis de Konillg en CorneJis de Koning Leelldertfi·

By yder Flesje een niljct in de NederduitCe, lIoogduitfe, Engeifc , Zweedtë, Dcen[e, Portugecrc of Frunlè Taill.

Nademaal myn Biljetten door bantzoclcende lvlenfchcll worden llngcdmlc[, zo ben ik te made geworden hy ydcr Biljet een Briefje tot 'Vanrièhouwillg te geeven, met Kopjes om den Rand gedrukt.

M,tiic".,,,,

W A ARS C HOU WIN G. Alzo men ondervonden heef,. da, eenige bDarzoekende MenfcheD zich Diet ontzien, myn M,I/i,••,,,,;'. C""i/l Pr.J,/lIII. op eeDe vftlfche en bedriegelyke wyze na te maken, zelfs op eene Schelmachtige wyze myne Biljetten, WDpen en gewoone Teeken van Ar_blfe Letteren met valfehe Gri~kfehe Leneren DI te drukken. waar door ook zommige Scbippers dan VIllfch goed in Commlffie medebrengen. en alzo myne CammiffionarUren komen te misleyden; zo diend deeze. dat Ik geen. Biljetten by myD M,li,••,,,, uitgeef. als die by de HRerlemfche Stads·Drukkers gedrukt zyn. Ook wlarrchouwe en noti6ceere bier mede ber Publ,·k. d:1t ik nooit mvn M,Jit••'''' door Omloopers langs de Straaten of op I{ermilren en Weekelykfe Markten heb IlIaten uhventen, ofimmer ooit zal laaren doen, maar dat yder verzekerd moet zvn. dat IJle, die f.ulks doen, Bedriegers zyn ; al WIlS het zelfs, daue voorgaven, Vin m~·ne· NaaRbe{hande te wezen; alzo myn JJl,l/it••,,,, in Commiffie yerkogt word by myne Commiffionllrilren, die uitgedrukt zyn in myn Biljet, dit by de Stads-Drukkers fuiik en Y,bllmm E"ftb,JI, Bedruk, word, eo by gevolg. by hen het egte is te bekomen, wordende yder verzogt, het van my direét of van de gemelde Commiffionarilrl!n te ontbieden. C/II.' ti, Kin;tIC Ti/I,.

Won/iug en OIJtwording Jes Sleent in ons. 6$ Grati" Prob"lum. is te H etkoop,llledicalllenlum met een Biljet van het oprecht ge-

bruik", eu. voor welke Quanlen, wdke in de veertig in getal zyn, het goed is; het Flesje v:tP een Once met dit Boekje koR JO Stuivers , by den Maak.e.r zelfs CLAAS OR KONING TILLY, wonnende te Haedem, jn de Achterllraat tusfchcn de Hoognrnat en Barnelleeg, daar het JYllpen v"n Ti/l, boven de Deur naat, die bet zelve zedert het Jna~ '764, wylen zyn Oom Cornefis van de CajJ,el, Tm, zedert hedaar .7tli, wyl~11 deszelfs Brueder Leem/crI J(JIIlhoUI Ti/I, zedert 1735, en wylcn zyn Grootvader Claali 7il" zedçl't 1698 gemaAkt en verkogt heeft

Hetzelve is ook te hekàmen te Aardenburg Johannes van Okkénburg. Aalren L. Freriks. Alblas E. Gruenevélt, Schipper aldaar. AlkmaalO Jan de Nys, in 't Schaapeneegje in de Os op den Ezel, en de \Ved. Jan Tuynwlm, in 't Pölgclop, over de Breellranr. Almelp Hcndri}t" Warnnrs 't in de Zaag-Moolen. Alphcm J. Bemauw, Sçhipper aldaar. AmesfooTt Tynen van Bennekom. Aqlficrdam.Jan Sclluuring, Boelevcl"kooper op 't Rokldn, by de Wyde Lombcnficl!g; David :Framzius Berntróp, Boekvcrkonller op ,te buek 'Van de Fluweele. Burgwal en Lomhertfl~g ot Jn.', Oude lIaarlemmer-Oly" Huis; ChrUliaall H\li'r:., op de Stroomarkt in tt Gckrponde Han; C.ilsper H. Gielela.ir, op de 8.flfegragt, Wcn~yde" by

de Ravebrug ; Jau yan DODÛelaiU', op deLc:y~fc:E th"aat,

6ci WiJrtling en Olllwol:lling finuIt , Noordzyde, tulfchen de Heeren- en Keyzersgragt, in de Tabaksrul. Antwerpen Johannes Eeckens, en Johatlhes van Oudenhoven , Mr. Schoenmaaker in de Nieuwllraat. Appingadam Claas Janfz. Hoekxma. Arnhem Hendrik Ketel, in de Vy~eUlraat. Barneveld Jan Karel Lugtigh. BeeRen Jan Timmer. Bergen·op.den-Zoom Catharinn Elir.,bcth van Dort, in de Lieve Vrouwcf1:rnat, in de Ojevaar. Bolswaard Sipke Blaumus, op de Markt. Bommel Hendrik Warremans , in de Steyger. nraat. Bonda Cente WiIlemfz. Smlt. Breda l\1. llulouw en Zufier, op de Groote Markt. Bruggen ió 't Gûlikerland Wilhelmus Kuenen. llrugge Pieter Ie Fevere, by de Snackersbrug; Frans BlOm, Schipper op Middelburg, en Joannes Noë, by de Ankerplaats. Brllff~l P. J. Wouters, op de Vaart. in de Zee-Vis. Coeverden Hendrik Cok, Apothecnr. Creveld C. Kulmen , In de Volle Maan. Crommenie Clans Pieterfe Oofierboorn. Delft Jan van Heekeren , Zaadkooper op de !oterbrug. Deventer Jan Noury, In de Nieuwnraat; Berend van Delden, in de Spykerboor; Gemt ell Hendrik van Calker. Dokkum TJipke Freerks. Dordrecht Cornelis BosÎuan, op den Boom, Schipper op Haarlem.

Drag-

Jet Slellll j" onr. 67 Dragten in Vrieslandjohannes Olingius, Boekverkoopcr. Drucccn ill Maas-Waal Jan en Dirk Hanffen in Comp. Durgenlam Pieter de Jong-. Elburg Wed. BuyrenhllYs. Embden Picter van OUl, in de Goude Poon t en B. A. Fliefchhorg, tuffchen de btyde Markten. EnldlUyzen Theunis van SimDlere, op 't Venedie, en Foekje Picters , op de Vismarkt. Enfchedé Abraham Jannink. Eybergen Barend BOllwmeeller, Mr. Smit. Frallekcr Klaas Sjollkes, Beurtfchipper aldqar. Freren ju't Gr.laffchap Lingcn Jan Scholten. Genemuyden Barend van Lente. Gieten in 't Landfchap Drenthe Rombouf Adams Smith. Gorcum Arie Reufe, op de Langendyk. Gouda Dirk Kapteyn. Schipper op lbarlem. '5 Gmvenhage in de zeven Kerken van Romen op 't Spuy. Groningen Jan Pieters , in de Ebbingftraat, Fredrik van der Boogh, aan de Vismarkt, Ysbrand Roeloflz. Hockxmn, aan de Haven!l en Roelof J. Roos. Harderwyk R. van Aken. Hnrdinxvcld Jan Andries van 't Verlaat. Harlingen Wed. Sipkc van Slooten. HauMerwyk Reink Klanrz. Hce"ewal 1lans Jans. Helfcndamme in Vlaanderen Schipper H;te.. mers. Hcngeloo Hf'ndrik van Diepen. 'aHcrtogeubofch]an Spcns, in de Vugtel'flraat. E ~ Hoorn

WiJrJing Itl OntwDráillg Hoorn Remmerr Vvillems en Jacob wäfre.. naar, Schippers op Haarlem. HOllwerzeyl Abraham Janfz. Suuring. HuUl J. 8aetius, Schipper op Dordrecht, en Jobannes Danckaart, in de Steennraat. Jn de Lange Ackerrchans Simoll Clewits, Bakker. Kampen Sybrnnd de Roy. Kamperveere Jncob Cluéte, en Adolf Noen, Schipper van lvleppelt op Haarlem. Koningsmark op tt Eiland Römm , Math. Haufen Kramer. LnfJèr in Overyffel Gerrit Smit. Leek in Groningerland Jan Flonk. Lceuwaardcll Wed. Jan Daniël Muller, in de PeperUraat , en Sieds Pieters , op bet Vliet. Lei4en Arend !toucher, op de Maare. Leins in Groningerland Lucas Belltema. Leur J. Kenis. Lier H. van der Heyden. 68

Lippenhuyfen ilJ Grollingerland Claas Injna.

Maasli\lldfiuys Jan Jacob Willebroek, op het Noordvliet. Maallricht Bernardus VifTcber. Meclenblik P. de 'Vit, op de Nie)lweRraat. l\1eppelt Johannes Radys en Comp. l\'liddelburg L. Boeltaart , op 't Nanuw van de Wal. ~1onnikendam P. Knop, Schipper aldaar. :Muydcn H. Steenman. Naarden in het Witte Paard. Nichoevc in Groningcrlaml Pieter Janfz. :Wolkammer. Nieuwpoort Paulus ~1eyl1nel1 , Schipper aldaar. Noord-

del Slient ;11 ,nl. 69 Noordwolden J. Tjebbes; Jan Comelifz. , Schipper op Haarlem, en HeinÎe Takes. Norden Garmen Harmenfz. Nymegen G. A. de Haan, in de Broeder... firaat, en Jan van Ellekom Pz. Ogten in Neder-Betuwe J. Bor. Ommen aan de Vecbt Hendrik Oudemans , Schipper op Zwolle. Onder den Dam in GronlngerJand Jochem Jans. Openden in Groningerland Egbert Lykcls de Haan. Op de I{niepen de Wed. G. Jans. Op de Smilde in Landfchap Drenthe Roelof Goofens. Op J t Heereveen Gerhen Jans. Op de Jouwer in Groningerland F. Sjoerds. Ollende C. van der Cruyflen. Oud-Beyerland Ary Hannik, Grutter. Oud- en Nieuw-Gafiel Steven van 't Haaff, Schoolmeefier. 's Prillct:land ChrUliaan van der Burgb, Beurt... Schipper op Rotterdam en Dordrecht. Purmerend Kasper Joofien Laarman , op de Vismarkt. Renswoude Hendrik Wiltvang. Roermonde Th. Korthoef en P. A. Cloequet, beyde op de Markt. Rotterdam de Wed. Hendrik Blok, op de Vlasmarkt in de drie Vlasbloemen, en Jean G. Grebe. Rottevalle Arn. Abelfe Veenema. Ryp Jan Beverwyk. Sapme'!r in Groningerlalld Jacob Harms. SchcrpcnUfe Cornelis Kcuuifiè. E 3 Scbe~

10

IPordJng m OlllwfJrdirrg

Scherpenfeeli)nn Hoomoet•• Schiedam Ane van der Brugge, op de Haven. Schoorl Jan Reufink. Sittarit Johan Dionis Arnoldts.. Sluys in Vlaanderen W. N. Grahamme, in de Meerminnefirn.,t. Sllc~kJohaul1es Jutfes, op bet Hoog-End, en Jan PaUis. Sommelsdyk D. Paludanus, Apothecar. Sonhovcn in 't Land. vall Luyk I\laninus Ger.. Broekm:ms. St. Anna Land.Jac. Rynberg. Stavoren Idtz Doedes. Sybecarfpel Dicuwcnje Stapel. Ter Goes Comelis Barbier Jz., in de Lange Kèddlraat.

Ter Thoolen Jan Kerpef. Ter Veere F~anç. Gaafcwyck, Apothecar en llrogjft op. de Hay.eJJ. Teffcl Jan ScheJlinger, op het Oude Schil. Utredlt Jan Bruwert ~ ~Iandemakcr aan de St. Jansbrug , Cll Jan van der Storm, iu de Potte~ firaat. Veendam Rudolph Koek. Veenendaal Jan Adriaan Verburgh. Venloo Jobannes Gy{èn, in de Klaasfiraat. Vliffingen Th. COl'bclyn, Boekverkoopcr. \Varffum Jnn Aggcs Rypma. Weefj> J B.. Schuunnan. Wenzum in GrollingcrJand C. Janfz. Pot. Wcfizaandam Frcdrik Brok. V\7olvega R. Claaièn. \Vormerveer by de Bierfchippcr. \Vyk by Dliurficde ~1artil1us OorLèhot.

Ys..

nes Steens in ons. 11 YffcU1:cin WilIcm van Os. Zaandyk Cornc:lis van 8cr~en. Zardam P. Schol, Bierrchlpper op Haarlem. Zierikzee Ad. de Wilde, Mr. 8roodbal,ker achter de Vismarkt, en Cornelis Blom, ill do PolUlraat. Zutphen de \-Ved. Ley, op de I\1arkt, en de Wed. Terbeek , in de Belllingilraar. ZwardJuys Jacob Broek. En venJers by aUc Schippers die op Haarlem vaarell.

E Y N D E.