Omgevingsvisie Steenwijkerland Recreatie & Toerisme 1.
Inleiding
De gemeente Steenwijkerland werkt aan het opstellen van een gemeentelijke Omgevingsvisie. Een belangrijk onderdeel in deze visie is Recreatie & Toerisme. In deze notitie wordt de huidige situatie van de toeristisch-recreatieve sector van de gemeente Steenwijkerland beschreven. Hiertoe zullen een aantal deelsectoren uit de sector nader worden toegelicht. Aangetekend wordt dat een onderscheid in sectoren niet altijd scherp te maken is. De verschillende deelsectoren hangen nauw met elkaar samen en overlappen elkaar. Iemand die overnacht in een recreatiewoning kan zich overdag gedragen als watersporter of fietser etc. Na een toelichting op het algemene toeristischrecreatief beleid, en de ontwikkelingsrichting voor de komende periode, zal nader wordt ingegaan op de volgende onderdelen: Verblijf Dagrecreatie Watersport Vervoer en verbindingen Recreatieve routestructuren Publieke voorzieningen Natuur & landschap Giethoorn Samenwerking Werkgelegenheid Promotie en marketing ….
1
2.
Algemeen
Het toeristisch-recreatief beleid van de gemeente Steenwijkerland is in 2009 vastgesteld in de ‘Visie Toerisme & Recreatie; kwaliteit en samenwerking’. Deze beleidsnota is opgesteld in nauwe samenwerking met de diverse gebiedspartners. Op basis van deze beleidsnota is een Toeristische Agenda opgesteld. In 2012 is er, in samenwerking met de provincie en de gebiedspartners, een Uitvoeringskader Gastvrij WaterReijk opgesteld. Dit Uitvoeringskader is een nadere invulling en detaillering van een aantal speerpunten vanuit het toeristisch-recreatief beleid als vastgesteld in 2009. De beleidsuitgangspunten als geformuleerd in 2009 zijn nog steeds actueel. In het kader van het transitietraject Nationaal Park Weerribben-Wieden wordt gekeken of bijstelling van het huidig beleid gewenst is en wordt samen met gebiedspartijen een nieuwe toeristische agenda opgesteld. Tenslotte is in het kader van Leader een Lokale Ontwikkelingsstrategie Leader opgesteld die het bestaande toeristisch beleid nog kan versterken. ‘Visie Toerisme & Recreatie; kwaliteit en samenwerking’ De basis van de ‘Visie Toerisme & Recreatie; kwaliteit en samenwerking’ is dat we meer bekendheid willen genereren voor WaterReijk als toeristische destinatie. Dit moet leiden tot meer bezoek en daarmee tot hogere bestedingen. Dit alles ten behoeve van de lokale economie (werkgelegenheid e.d.) en de leefbaarheid in het gebied (de slager kan blijven bestaan dankzij toerisme). Er is een tiental speerpunten geformuleerd, te weten: Regie Toeristische promotie Duurzaamheid Visitormanagement Verblijfsaccommodaties Kennisontwikkeling Cultuurhistorie Samenwerking Weersonafhankelijke accommodaties Infrastructuur en onderhoud Uitvoeringskader Gastvrij WaterReijk De basis voor dit uitvoeringskader uit het jaar 2012 ligt in bovengenoemde visie. Gefocust wordt op een aantal onderdelen met het oog op de provinciale PMPC regeling en de subsidie voor routestructuren. De centrale ambitie van het Uitvoeringskader Gastvrij WaterReijk is het duurzaam versterken van de regionale economie van Steenwijkerland en omgeving, door verbetering van het toeristisch-recreatieve product en slimme marktcombinaties. Daarmee willen we extra bestedingen genereren, een omslag maken naar langer verblijf van gasten en meer gasten c.q. nieuwe doelgroepen aan te trekken. WaterReijk blijft zich daarbij richten op het gezellige dagtoerisme (“lime”), maar ziet vooral kansen in het groeiende segment van sportieve en actieve recreanten / groepen (“uitbundig geel”) én individuele natuur- en cultuurzoekers (“ingetogen aqua”). Specifieke aandacht is er ook voor de zakelijke markt en buitenlandse toeristen. Het Uitvoeringskader zet in op extra banen in de toeristische sector en op het vergroten van het toeristisch marktaandeel van Overijssel binnen Nederland. Op deze manier zorgen we tevens voor een impuls in de leefbaarheid van Steenwijkerland. De doelstellingen zijn meer specifiek: Aantrekkelijker maken van WaterReijk voor bezoek en verblijf door watersporters. Optimaliseren van vervoer van/naar en binnen WaterReijk en van het recreatief routenetwerk. Uitbouwen van gastvrije poorten naar WaterReijk en versterken van het netwerk van toeristische knopen en pleisterplaatsen. Verlengen van het recreatieseizoen en verbreden van het aanbod aan gastvrije accommodaties en belevenissen.
2
Nationaal Park Weerribben-Wieden nieuwe stijl Op 10 september 2014 hebben Provinciale Staten van Overijssel besloten om vanaf 1 januari 2015 niet langer structureel inhoudelijk en financieel te participeren in het Nationaal Park WeerribbenWieden. De gemeente Steenwijkerland is voornemens om vanuit een regisserende rol de toekomst van het Nationaal Park voort te zetten. Hierbij constateert de gemeente dat het transitietraject, zoals in het PS besluit wordt benoemd, nog niet is afgerond. Met name het gebiedsproces (wat, hoe, draagvlak) nog moet worden doorlopen en er ontbreekt een plan voor een organisatiemodel en bedrijfsplan. De gemeente zet dan ook in op een voortzetting van het transitieproces (2 e fase) waarin gebiedspartners een belangrijke rol krijgen. Voor een duidelijk onderscheid met het transitietraject zoals dat door de provincie is beschreven, benoemen we dit traject als “Nationaal Park Weerribben-Wieden nieuwe stijl”. Missie en visie zijn als volgt beschreven: Missie Het Nationaal Park Weerribben-Wieden stelt zich ten doel om in het algemeen belang: de kwaliteit van het gebied te behouden en te vergroten: het grootste zoetwaterwetland van Noordwest-Europa kenmerkt zich door bijzondere natuur(waarden) en bijzondere cultuurhistorie het gebied maximaal beleefbaar te maken voor bewoners en bezoekers en hen daarbij een bijzondere ervaring te geven bewoners, ondernemers en beheerders trots te laten zijn op het gebied: iedereen ambassadeur van het Nationaal Park van toegevoegde waarde te zijn voor het versterken van de vrijetijdseconomie bij te dragen aan de leefbaarheid van het gebied Visie In 2025 is het Nationaal Park Weerribben-Wieden: (inter)nationaal erkend en herkend vanwege de bijzondere natuur- en landschapswaarden, die mede gevormd zijn door de mensen die (blijven) wonen en werken in het gebied een graag bezochte en goed toegankelijke bestemming waar wordt voorzien in een gevarieerd aanbod aan duurzame mogelijkheden om het gebied te beleven vanwege riet/rust/ruimte, het landelijke karakter en de bijzondere cultuurhistorie een robuust gebied dat bestand tegen is en kan inspelen op veranderingen (klimaat, veranderende toeristisch-recreatieve markt etc.) een levend landschap waar innovatie en duurzaamheid tot de kernwaarden behoren die ten goede komen aan natuur, landschap, economie en de samenleving in brede zin een gebied dat goed bereikbaar en toegankelijk is Duidelijk mag zijn dat er een grote overlap bestaat met het toeristisch-recreatief beleid van de gemeente. De komende periode zal dit nader worden uitgewerkt en dit zal naar verwachting ook leiden tot een nieuwe toeristische agenda. Lokale Ontwikkelingsstrategie Leader In het kader van Leader wordt voorgesteld van Noord Overijssel een afzonderlijk Leader gebied te maken. Dit Leader gebied omvat de gemeenten Steenwijkerland, Zwartewaterland, Staphorst, Dalfsen, Ommen, Hardenberg, Kampen en Zwolle. Er is een Lokale Ontwikkelingsstrategie opgesteld waarin wordt gesteld dat we het in potentie talrijke, aantrekkelijke en kansrijke kleinschalige aanbod van de vrijetijdseconomie in Noord Overijssel sterker met elkaar willen verbinden waarbij er door de samenwerking meerwaarde ontstaat. In 2020 hebben we zowel de grote als de kleine parels in ons gebied aan elkaar verknoopt. Toeristen blijven hierdoor langer en besteden meer dankzij de vele arrangementen die we samengesteld hebben. In plaats van “knooppunt naar knooppunt” verleiden we toeristen nu om van “parel naar parel” te gaan. Er zijn voor de komende periode t.a.v. de vrijetijdseconomie twee doelstellingen geformuleerd:
3
1. er is op het gebied van de vrijetijdseconomie gezamenlijk opgetrokken en er zijn nieuwe producten en diensten gerealiseerd. Onderzocht wordt hoe we: a) parels aan elkaar kunnen verbinden; b) parels uit het gebied zichtbaar maken en laten groeien/upgraden; c) parels die verbleken, proberen we met elkaar een andere kleur geven. 2. er zijn tenminste drie samenwerkingsverbanden ontstaan waarmee groepen ondernemers nieuwe doelgroepen aan zich binden, in het bijzonder groeit het aandeel buitenlandse toeristen in Noord Overijssel in de periode tussen 2015-2020. We kijken hoe we groeiende markten langer kunnen laten verblijven in Noord Overijssel en meerdere toeristische trekpleisters kunnen laten aandoen. De huidige aantrekkingskracht van de Chinese markt op Giethoorn is daarbij een goed voorbeeld. In deze LEADER periode willen we onderzoeken in hoeverre we nieuwe doelgroepen, en in het bijzonder de Chinese toeristen kunnen verleiden langer te verblijven in Noord Overijssel.
3.
Verblijf
Er is een groot aanbod van verblijfsaccommodaties in onze gemeente. Dit wordt onderscheiden in de volgende onderdelen: Recreatiewoningen Hotels / Bed & Breakfast (Mini)campings Recreatiewoningen In de gemeente Steenwijkerland kennen we 14 recreatiewoningcomplexen en daarnaast zijn nog verspreid over de gemeente diverse losse recreatiewoningen aanwezig. Totaal hebben we 540 recreatiewoningen en er is nog aanvullende planologische ruimte voor de realisatie van 290 recreatiewoningen. Voor heel Nederland geldt dat er sprake is van een gelijkblijvende vraag naar recreatiewoningen. Het aantal vakanties in deze markt neemt toe, maar dit wordt deels ‘tenietgedaan’ door een kortere tijdsduur van de gemiddelde vakantie.
Figuur 1
Ontwikkeling vraag en aanbod Nederland (bron: ZKA Consultants & Planners, 21 januari 2014)
Desondanks is in de afgelopen jaren in Nederland de inhaalslag doorgegaan en zijn nog veel vakantiewoningen bijgebouwd. Hierdoor is sprake van een terugloop van bezettingsgraad van de
4
parken. Kon in het verleden bij de grotere verhuurketens nog gerekend worden op bezettingsgraden van 70% en meer, tegenwoordig is dat veel minder vanzelfsprekend. In Nederland is thans sprake van ‘evenwicht’ in de bungalowmarkt, en dit is op dit moment ook in Steenwijkerland het geval. Er nog wel ruimte voor vernieuwing en toevoegingen. Vooral de locatie en het concept, in combinatie met goed ondernemerschap (familiebedrijf of keten), zijn hiervoor de kritieke succesfactoren. Plannen in Steenwijkerland worden kritisch beoordeeld op economische haalbaarheid, locatiekwaliteiten en het gekozen concept. Realisatie van nieuwe recreatiewoningen in de gemeente kan nog plaatsvinden in de zogenaamde Gele Gebieden. Het oorspronkelijke beleid ten aanzien van de Gele Gebieden is onder meer vervat in het Perspectief voor Noordwest Overijssel, gebiedsgericht beleid Noordwest Overijssel. Wij hebben jaren geleden in overleg met diverse partijen een proces gestart, waarbij met name de volgende drie van de vier aangewezen ontwikkellocaties zijn uitgewerkt waarvan de bestemmingsplannen inmiddels onherroepelijk zijn. Woon- en recreatiepark Beulakerpolder Bodelaeke Dorpsuitbreiding Scheerwolde Woon- en recreatiepark Ossenzijl Weerribbenland. Voor het recreatiepark Scheerwolde is wel een bestemmingsplan in procedure gebracht maar is niet tot afronding gekomen. Inmiddels is het duidelijk dat de voorgenomen ontwikkelingen aanzienlijk stagneren en er derhalve keuzes moeten worden gemaakt. De eerder geschetste landelijke ontwikkeling van de recreatiewoningmarkt heeft hier mee te maken. De insteek voor de woon- en recreatieparken blijft handhaving van het aantal recreatieve verblijfseenheden, zoals ook opgenomen in het Provinciaal Omgevingsplan. Dit is nodig voor het gewenste recreatieve verblijfsproduct aangezien zij belangrijke positieve effecten zullen hebben voor de werkgelegenheid en voor de regio. Gezien de tegenvallende ontwikkelingen bestaat de noodzaak voor ons als gemeente om ons actiever op te stellen. We zijn, in nauw overleg met de provincie, bezig met heroriëntatie van gemaakte afspraken met ontwikkelaars ten opzichte van de specifieke markt- en planontwikkelingen. De stagnatie van de voorgestane ontwikkelingen moet worden doorbroken. Op dit moment is er binnen de gemeente discussie over de permanente bewoning van recreatiewoningen. Uit de gegevens van de Gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (GBA) blijkt dat circa 20% van de recreatiewoningen permanent wordt bewoond. In werkelijkheid zal dit percentage nog hoger uitvallen aangezien de indruk bestaat dat er ook wordt gewoond in recreatiewoningen door personen die zich niet hebben ingeschreven in het GBA. Mogelijke ongewenste effecten van handhaving op overtreding van de regels hebben geleid tot een heroverweging over de handhaving. Naar verwachting zal het college vasthouden dat permanente bewoning in recreatiewoningen niet is toegestaan. Hotels / bed & breakfast De hotelmarkt heeft de afgelopen jaren veel last gehad van de economische crisis. Met name de zakelijke vraag, vaak de basis van de omzet voor hotels, bleef achter. Desondanks is het aanbod van logiesaccommodaties de afgelopen jaren sterk toegenomen, mede door de toename van branchevreemde aanbieders (onder meer de vele Bed & Breakfast’s die zijn geopend). De slaapplaatsbezettingsgraad van hotels, pensions en jeugdaccommodaties zoals gedefinieerd door het CBS, is in Nederland na een dip in 2009-2010 weer redelijk stabiel. Het herstel van 2011 heeft zich doorgezet. De gemiddelde slaapbezettingsgraad in Nederland is 45,5%. Het aanbod aan hotels, pensions en bed & breakfast’s in de gemeente Steenwijkerland is behoorlijk toegenomen. Het aantal accommodaties groeide de afgelopen tien jaar van 21 naar 31 (een groei van bijna 50%). Het aantal kamers en bedden groeide met circa 29%. Het gemiddeld aantal kamers per hotel daalde van 14 naar 12. Dit duidt op schaalverkleining; exacte gegevens uit de gemeente zijn niet bekend, maar in de hotelmarkt zijn er de laatste jaren meer kleinere accommodaties (zoals bed & breakfast’s) bijgekomen. Landelijk is er overigens juist sprake van een schaalvergroting van hotels.
5
De hotels en bed & breakfast’s hebben zich in Steenwijkerland sterker ontwikkeld dan in de rest van de provincie Overijssel, waar zowel het aantal accommodaties als het aantal kamers/bedden tussen 2002 en 2012 toenam met circa 14%. Het aantal overnachtingen groeide door de toegenomen capaciteit van circa 40.000 naar 49.000: dit is een groei van ongeveer 23%.
Figuur 2 Ontwikkeling hotels en pensions Nederland (bron: ZKA Consultants & Planners, 21 januari 2014)
Naar verwachting blijft de vraag ook de komende jaren stabiel. De markt groeit nog steeds niet sterk doordat consumenten en bedrijven kritisch blijven ten opzichte van hun uitgaven en minder in hotels overnachten. Low budgetketens zijn ook in opkomst. Internettransparantie leidt tot stevige prijsconcurrentie en geeft de consument meer inzicht in prijs en kwaliteit; hierdoor vervaagt de scheidslijn tussen de verschillende sterrenhotels onderling en bed & breakfast aanbieders. Reviews spelen een steeds belangrijkere rol voor het boekingsgedrag van consumenten. De kloof tussen gedateerde hotels en nieuwe concepten wordt daardoor steeds groter. (Mini)campings In algemene zin is het zo dat in Nederland sprake is van een doorgaande afname van kamperen. Dit heeft onder meer te maken met een steeds grotere behoefte aan luxe. Steeds vaker verkiest de consument een chalet of vakantiewoning boven het traditionele kamperen in een caravan of tent. Belangrijk is daarnaast ook het steeds korter worden van de gemiddelde vakantie. De Nederlander gaat steeds vaker, maar ook steeds korter op vakantie. Het kampeerproduct past hier minder bij (minder snelheid en comfort). De jaarlijkse afname van de kampeervraag in Nederland is inmiddels structureel, terwijl het aanbod zich bijna op hetzelfde niveau bevindt als 10 jaar geleden. In de praktijk betekent dit dat de exploitatie van veel campings onder druk staat. Hier speelt ook de opkomst van de minicampings. De afgelopen jaren zijn er veel campings bij gekomen en in tegenstelling tot de grotere/reguliere campings bieden deze vaak nieuwe en authentieke producten aan. Dat past bij de huidige tijdsgeest: authentiek (‘echt’ en betrouwbaar) en het prijsniveau is relatief laag (je betaalt niet voor voorzieningen en services waar je niet/nauwelijks gebruik van maakt). Deze markt biedt dus kansen, maar leidt ook tot bedreigingen vanuit het economisch perspectief. Minicampings zijn vaak een nevenactiviteit en een aanvulling op het (agrarische) inkomen. Vaak biedt dit samen een krap gezinsinkomen (hele gezin helpt mee, verder geen werknemers). Het levert geen structurele werkgelegenheid op, maar het neemt wel vraag uit de toeristische markt. Hierdoor komen de marges van volledige toeristische bedrijven (met werknemers) onder druk te staan. Dat kan vervolgens werkgelegenheid kosten.
6
De gemeente Steenwijkerland heeft 48 reguliere campings. Daarnaast zijn er 50 minicampings. Op dit moment mag een minicamping maximaal 15 plaatsen in gebruik hebben. In de praktijk zijn op piekdagen op bepaalde minicampings meer plaatsen in gebruik. De gemeenteraad heeft aangegeven dat het maximum aantal plaatsen op minicampings uitgebreid zou moeten worden tot 20 plaatsen mits het totaal aantal plaatsen op minicampings (750 plaatsen) niet wordt vergroot. De komende periode worden de omgevingsvergunningen van niet actieve minicampings ingetrokken om ruimte te krijgen voor uitbreiding van de bestaande minicampings. Pas wanneer dit is gerealiseerd en er nog ruimte aanwezig is kunnen nieuwe minicampings toetreden.
4.
Dagrecreatie
Hoewel het aantal verblijfaccommodaties de laatste jaren is toegenomen staat de gemeente Steenwijkerland nog veel bekend als een dagrecreatieve bestemming. De aanwezigheid van de grote trekpleister Giethoorn heeft hier mee te maken. Ook veel fietsers en wandelaars komen naar ons gebied zonder hier te overnachten. Dit wordt vaak gecombineerd met een bezoek aan een dorp, terras en/of restaurant. Hoeveel dagrecreatieve bezoekers we jaarlijks ontvangen is niet bekend. Dit wordt geschat op 1.500.000 personen per jaar maar deze schatting is nergens op gebaseerd. Het is van belang om hier meer duidelijkheid over te krijgen.
Hoewel de gemeente zich niet specifiek richt op een toename van het aantal dagtoeristen is en blijft dit belangrijk voor de economie in de regio (het aanbod van de ondernemers is hier vaak ook op gericht). We streven er met name naar om de dagtoerist langer te laten verblijven. Een langer verblijf heeft immers over het algemeen ook meer bestedingen tot gevolg.
Figuur 3 Waarom bezoeken dagrecreanten Steenwijkerland? (bron: MarketingOost 2013)
5.
Watersport
Op het gebied van waterrecreatie werken we aan het aantrekkelijker maken van het gebied voor bezoek en verblijf door waterrecreanten. We richten ons met name op de recreatietoervaarders. Hier is naar onze inschatting de grootste winst is te boeken. Het gaat om een grote groep van bezoekers die op een meerdaagse tocht het gebied aandoen en één of meerdere overnachtingen in het gebied maken. In het algemeen neemt het aantal vakanties en overnachtingen met de boot in Nederland de afgelopen 10 jaar af. Ook in ons gebied is er een afnemende trend in het aantal watersporters zichtbaar. Dit kan worden herleid uit de scheepvaarttellingen die de provincie Overijssel uitvoert bij de provinciale bruggen en sluizen.
7
Recreatievaart
180000 170000 160000 150000 140000 130000 120000 110000 100000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2011
Figuur 4 Totale brug- en sluistellingen NW Overijssel m.b.t. recreatievaart (Bron: Waterrecreatie Advies 2010)
Overigens gaat het wel nog steeds om relatief hoge aantallen. De passages door recreatietoervaarders van de brug van Ossenzijl zijn vergelijkbaar met de passages van bruggen en sluizen in Friesland en Zeeland. We hebben de waterrecreant veel te bieden, ook naast het varen door de unieke natuur en landschap. Juist aan land zijn er tal van mogelijkheden voor uitstapjes, om het gebied met bijvoorbeeld de fiets of te voet te ervaren. Daarbij kun je historische Zuiderzeestadjes als Blokzijl en Vollenhove te bezoeken, of de gezellige drukte van Giethoorn. Bovendien is ons gebied een goede uitvalsbasis voor nog tal van andere uitstapjes in de omgeving, zoals een dagje Zwolle / Kampen, hunebedden bezoeken bij Havelte of bezoekjes aan een breed palet van andere typen landschappen en natuurgebieden in de omgeving. Rivier- en deltalandschappen, polderlandschappen, meren, bos en hei: het is allemaal aanwezig op korte afstand. We willen graag een bestemmingsgebied worden voor waterrecreanten. Op dit moment worden de havens in ons gebied vaak bezocht op weg naar of van Friesland. We willen ‘Van doorvaargebied naar bestemmingsgebied’. Dit betekent dat we eerst moeten zorgen dat de havens in het gebied uitnodigen tot langer verblijf. Om deze reden gaan we de komende jaren fors investeren in het verbeteren van de kwaliteit van de gemeentelijke passantenhavens. Het is vervolgens aan de recreatief-toeristische ondernemingen om te zorgen dat de waterrecreant zich vermaakt en gaat besteden in het gebied.
6.
Vervoer en verbindingen
De provincie Overijssel krijgt minder middelen van het Rijk ten behoeve van Openbaar Vervoer. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een herijking van de OV-tactiek door de provincie. De provincie stelt dat door de noodzaak tot bezuinigen, maar ook de veranderende reispatronen het openbaar vervoer niet langer kan worden beschouwd als een doel op zich, maar dat het moet worden gezien als onderdeel van het totale mobiliteitsaanbod. In vergelijking met de OV-tactiek uit 2008 komt de nadruk meer te liggen op het regionale en stedelijke kernnet, benutting van kansen voor ketenmobiliteit en een transitie van regiotaxi naar door de maatschappij zelf gedragen collectieve vervoersvormen. De provincie is bereid initiatieven die hieraan bijdragen waar mogelijk te faciliteren. Het doelgroepenvervoer is en blijft een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Er wordt een pakket aan bezuinigingsmaatregelen worden doorgevoerd, passend bij de aangescherpte visie op openbaar vervoer. Vanwege de bestaande contracten met vervoerders en de samenhang met gemeentelijk doelgroepenvervoer is er een gefaseerde afbouwperiode van ongeveer 5 jaar om die bezuinigingen te kunnen realiseren. Wetende dat het openbaar vervoer in de huidige vorm niet overal meer kan worden behouden, gaat de provincie in gesprek over alternatieven. Deze gesprekken gaan over de lokale vervoersvraag en de wijze waarop dat met andere vervoersvormen
8
(ook bijvoorbeeld fiets) ingevuld kan worden. Om hiermee uiteindelijk de bereikbaarheid te blijven waarborgen, bereikbaarheid maar wel anders. Samen met de provincie en lokale partijen die betrokken zijn bij collectief vervoer zijn we in gesprek. Hierbij wordt de terugtredende rol van de provincie niet alleen gezien als een bedreiging maar vooral ook als een kans. Binnen het thema vervoer onderscheiden we het utilitair vervoer en het recreatief vervoer. Bij utilitair vervoer is de hoofdreden voor een verplaatsing om van A naar B te komen. Bij recreatief vervoer - vooral fietsen, wandelen en kanovaren - is de verplaatsing een middel om te ontspannen en dingen te beleven en zien. De meeste bezoekers naar ons gebied komen met eigen vervoer. Dit gebeurt vooral met de auto en deels ook per boot. Automobilisten en vaarrecreanten kunnen het gebied goed bereiken, waardoor het openbaar vervoer nauwelijks een volwaardig alternatief vormt. De vervoersvraag binnen het gebied is diffuus. Recreanten hebben individuele vervoerswensen. Het Openbaar Vervoer is hiervoor geen aantrekkelijk alternatief. De regiotaxi geeft meer mogelijkheden. We zoeken naar mogelijkheden om het functioneel vervoer van recreanten en toeristen zonder eigen vervoer vorm te geven. De afgelopen jaren is met financiële steun van provincie en gemeente een stelsel van TukTuk’s gerealiseerd Ondernemers nemen zelf het heft in handen om het vervoer, aanvullend op openbaar vervoer, op te pakken. In de naaste toekomst bekijken we mogelijkheden om op een dergelijke manier ondernemers te faciliteren.
7.
Recreatieve routestructuren
De bewegwijzering van gemeentelijke wegen is een verantwoordelijkheid van de gemeente. Met betrekking tot toerisme en recreatie kan hierbij ook de routebewegwijzering voor toeristen en recreanten genoemd worden. In de gemeente kennen we sinds enkele jaren een gemarkeerd fietsroutenetwerk op basis van fietsknooppunten. Inmiddels is dit systeem over heel Nederland uitgerold. Voor wandelaars is enkele jaren geleden een dergelijk systeem gerealiseerd. Door de gehele gemeente zijn gemarkeerde wandelroutes gerealiseerd. Voor kano’s geldt grofweg hetzelfde. De gemeente is verantwoordelijk voor de routebewegwijzering. Het is aan ondernemers om gebruik te maken van deze netwerken, en dat gebeurt ook. Meerdaagse tochten kunnen in het gebied worden gemaakt waarbij vooraf de overnachting kan worden geregeld. De bagage hoeft men niet zelf mee te nemen. Dit wordt verzorgd door de deelnemende ondernemingen. Sinds enkele jaren kan ook gebruik worden gemaakt van de EcoWaterliner om een deel van een route in te vullen. Ondernemers zijn van mening dat ook dit een publieke voorziening zou moeten zijn en ze roepen de gemeente op dit structureel te ondersteunen. De ambities voor de recreatieve routenetwerken laten zich vatten in de term ‘slow tour’. We streven naar een routenetwerk dat de unieke natuur, het bijzondere landschap en de stadjes en dorpjes in ons gebied optimaal ontsluit. Het unique selling point van het gebied wordt daarmee toegankelijk en beleefbaar. Op korte termijn willen we de voorzieningen bij routes (zoals overdekte picknickplaatsen) verbeteren. In het kader van de recreatietoervaart is door de Stichting Recreatietoervaart Nederland, de voorganger van Waterrecreatie Nederland, de Beleidsvisie Recreatietoervaart Nederland (BRTN) opgesteld. Hierbij werden normen geïntroduceerd welke van belang zijn voor de doorvaart. Deze normen zijn van belang om ons gebied goed bereikbaar te houden voor de recreatietoervaart. Voor zover dit raakvlak
8.
Publieke voorzieningen
De overheid is in veel gevallen verantwoordelijk voor de publieke voorzieningen in het gebied. In een aantal gevallen ligt dit bij het Rijk en de provincie maar ook de gemeente heeft verantwoordelijkheden in het publieke domein. Zo is de gemeente bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van gemeentelijke (vaar)wegen. Uitgangspunt hierbij is dat deze in voldoende staat van onderhoud dienen te zijn: schoon, heel en veilig. In een aantal gevallen
9
streven we naar een hoger kwaliteitsniveau. De eerder genoemde gemeentelijke passantenhavens zijn hiervan een voorbeeld. Ook op zogenaamde hotspots willen we een hoger niveau van beheer en onderhoud hanteren. Dit gaat dan in ieder geval om: Ontmoetingsplekken Stadsparken, wallen en andere historische plekken Historische centra Begraafplaatsen aangewezen entrees en rotondes Ook op plekken waar evenementen gehouden worden kan een hoog niveau van onderhoud gewenst zijn.
9.
Natuur & landschap
Natuur & landschap in onze gemeente zijn erg belangrijk voor de toeristisch-recreatieve sector. Met name natuur en landschap als decor bij toeristisch-recreatieve activiteiten in het gebied is van grote waarde. We willen natuur en landschap mede om die reden zoveel mogelijk intact houden. Het Nationaal Park Weerribben-Wieden heeft grote aantrekkingskracht voor de toerist-recreant. De provincie heeft zich (met uitzondering van de financiering van het beheer en onderhoud van de natuur) teruggetrokken uit het Nationaal Park en het gebied gevraagd hier een invulling aan te geven. In het eerste hoofdstuk van deze notitie staat reeds vermeld dat hiervoor op initiatief van de gemeente een transitieproces gaande is om te komen tot een ‘Nationaal Park nieuwe stijl’.
Figuur 5 Huidige begrenzing NP Weerribben-Wieden (Bron: provincie Overijssel)
10. Giethoorn Naast het natuur en landschap trekt Giethoorn jaarlijks veel toeristen naar ons gebied. Grof geschat gaat het gemiddeld om 1.000.000 bezoekers per jaar. Het waterdorp telt circa 2.600 inwoners en is bekend door zijn bruggetjes, waterwegen en punters. Het wordt wel het 'Hollands Venetië' genoemd. Bert Haanstra nam in Giethoorn in 1958 zijn speelfilmdebuut Fanfare op, een
10
film over twee rivaliserende fanfares in het fictieve dorpje Lagerwiede. Na het verschijnen van de film Fanfare nam het toerisme sterk toe. Het werd de belangrijkste bron van inkomsten. Hoewel de laatste jaren sterk wordt ingezet op het vergroten van de verblijfsduur door de realisering van verblijfsaccommodaties (bijvoorbeeld in recreatiewoningencomplex Bodelaeke) staat Giethoorn vooral bekend als dagrecreatieve bestemming. Ook veel buitenlanders, met name Chinezen, weten Giethoorn goed te vinden vanwege de authentieke uitstraling. De laatste jaren heeft de inzet van Gieterse ondernemers in combinatie met de in China versoepelde uitreisregels en de economische positie van de Chinezen hiertoe geleid. De verwachting is dat dit in de toekomst nog toe zal nemen. Het is van belang voor Giethoorn en de regio dat een betere spreiding over het gebied plaatsvindt. Voordeel van de Chinese gast is ook dat zij niet alleen in het hoogseizoen komen maar ook in de schouderseizoenen. Deze spreiding in tijd is van belang omdat massatoerisme ten koste gaat van de charme van Giethoorn en het de ondernemers in staat stelt het bedrijf het gehele jaar door open te houden.
Figuur 6 Dorpsgracht Giethoorn
We willen Giethoorn graag leefbaar houden. Mede om deze reden hebben we de afgelopen jaren sterk geïnvesteerd in het elektrisch varen met punters en rondvaartboten. Ook de komende jaren willen we dit verder stimuleren. Het bedrijfsmatig gebruik van de grachten willen we op hoofdlijnen reguleren. Er geldt een vaarverordening die we samen met de ondernemers de komende periode willen herijken. Uitgangspunt daarbij is dit zoveel mogelijk te dereguleren. Alleen regelen wat we samen willen regelen en ondernemers de ruimte geven om te ondernemen, binnen de beperkingen die het gebied toelaat.
11. Samenwerking Als er één sector is die gebaat is bij samenwerking is het wel de toeristisch-recreatieve sector. Dit is in ons gebied nog belangrijker omdat we te maken hebben met veel kleine familiebedrijven die veelal niet in staat zijn om alleen toeristen te trekken. Wanneer men arrangementen aan gaat met andere bedrijven verhoogt dit de aantrekkingskracht. Samenwerken is lastig. De voordelen van samenwerking zijn veelal niet direct zichtbaar maar vragen meer tijd. Wanneer we samen meer toeristen naar het gebied weten te trekken komt dit uiteindelijk ten goede van iedereen. Samenwerken gaat niet alleen om samenwerken met andere bedrijven maar ook bijvoorbeeld over de samenwerking tussen bedrijven en overheden of natuurbeherende instanties. De gemeente
11
heeft een aantal jaren geleden, nadat duidelijk werd dat de ondernemers behoefte had om meer regie binnen recreatie en toerisme, het initiatief genomen tot de instelling van een Stuurgroep Toeristische Ontwikkeling Steenwijkerland. In deze stuurgroep hebben vertegenwoordigers van de partijen die het meest van belang zijn bij de toeristische ontwikkeling van het gebied zitting. Samen wordt het beleid afgestemd met de bedoeling te komen tot een eenduidige richting. In de praktijk blijkt overigens dat over het algemeen dat de belangen en wensen van de diverse partijen niet veel van elkaar afwijken. Dit heeft geleid tot een toeristische agenda welke dient te worden geactualiseerd. De bedoeling is deze samenwerking te integreren met de samenwerking in het kader van het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Dit zal leiden tot een nieuwe toeristische agenda voor de komende periode.
12. Werkgelegenheid Een belangrijk uitgangspunt van het gemeentelijk toeristisch-recreatieve beleid is uiteindelijk het stimuleren van de lokale economie en daarmee het stimuleren van de werkgelegenheid in de regio. In het jaar 2013 waren op basis van gegevens vanuit het LISA databestand (www.lisa.nl) 2070 mensen werkzaam in de toeristisch-recreatieve sector van Steenwijkerland. Dit totaal is opgebouwd op basis van de volgende subcategorieën: Horeca 36% Logiesverstrekking 17% Cultuur, recreatie en amusement 5% Detailhandel/groothandel 4% Vervoer 4% Sport 2% Overig 32% In de volgende grafiek is te zien dat het aantal arbeidsplaatsen dat toe te rekenen is aan toerisme en recreatie de afgelopen jaren is gestegen. In de logiesverstrekking ging het zelfs om een stijging van 78%.
Figuur 7 Werkgelegenheid R&T Steenwijkerland naar subcategorie (Bron: Lisa)
Er is een groot aantal ontwikkelingen dat van invloed is op de sector Toerisme en Recreatie, zoals: Economische ontwikkelingen: de economische crisis Demografische ontwikkelingen: vergrijzing, vrije tijd van werkenden staat onder druk Technologische ontwikkelingen: opkomst van internet en (daardoor) concurrentie van buitenland
12
Politieke ontwikkelingen: verandering rechtspositie van flexwerkers Landelijke trends: meer maar kortere vakanties, toenemende vraag naar luxe en beleving, kamperen staat onder druk, last-minute boekingen nemen toe, meer buitenlandse toeristen Voor onze regio geldt bovendien nog een aantal meer specifieke zaken: Afname waterrecreatie Weersafhankelijkheid Als gemeente hebben we invloed op de werkgelegenheid. Doordat er diverse factoren zijn die van invloed kunnen zijn op de werkgelegenheid is het niet mogelijk precies aan te geven wat die invloed precies is. De afgelopen jaren is het bevorderen van langer verblijf, door het stimuleren van verblijfsrecreatie, speerpunt van beleid geweest. In hoeverre dit heeft bijgedragen aan de toename van de werkgelegenheid is niet te benoemen. Het toeristisch product is de som van de activiteiten van ondernemers gecombineerd met de kwaliteit van het publieke domein.
13. Promotie en marketing Zoals hiervoor aangegeven willen we meer bestedingen en daardoor meer werkgelegenheid in het gebied realiseren. Om de bestedingen te verhogen moet het totaal van toeristen en recreanten meer uitgeven. Dit kan door het aanbod meer toe te snijden op de toerist/recreant die meer uitgeeft. Ondernemers willen dit ook graag. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het Brand Strategy Research (BSR) model. Onze bezoekers bevinden zich nu veelal in de categorie ‘gezellig lime’. Ondernemers willen meer gasten trekken uit de categorieën ‘uitbundig geel’ en ‘ingetogen aqua’.
Figuur 8 BSR-model (bron: www.recroninnovatiecampagne.nl)
Een andere mogelijkheid is het aantal bezoekers te vergroten. Aangezien we ons niet willen richten op massatoerisme (geen grootschalige pretparken etc.) willen we dit realiseren door de toeristen meer over het gebied en over het seizoen te spreiden. Maar willen we de toerist en recreant naar ons gebied trekken begint dit met het beter bekend maken van onze regio als toeristische bestemming.
13
Figuur 9 meer bekendheid - meer bezoek - meer besteding - meer banen
Marketing Oost is op dit moment de organisatie die in opdracht van provincie, gemeente en ondernemers de gebiedspromotie en -marketing verzorgt. Marketing Oost werkt met diverse toeristische merken. Voor ons gebied betreft het het toeristisch merk WaterReijk. WaterReijk Marketing is namens Marketing Oost die promotie en marketing verzorgt. In het kader van de transitie van het Nationaal Park Weerribben-Wieden wordt bekeken of dit ook moet leiden tot een andere toeristische merknaam.
14
