O VER DEMOCRATIE EN BURGERZIN. Kracht van. je Stem! DE EDUCATIEVE DIENST VAN HET VLAAMS PARLEMENT

basiseducatie O V ER

DEMOCR ATIE EN BURGER ZIN

De

Kracht

van

je Stem!

DE EDUCATIEVE DIENST VAN HET VLAAMS PARLEMENT

Inhoudsopgave 1. Verantwoording van het initiatief De Kracht van je stem ......................................................................................................................................................... p. 4 2. Leefsfeer 1 Ik tel mee op het werk .......................................................................................................................................................................................................................... p. 11 1.

Bedoeling .................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 13

2.

Lespakketten .......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 13 [A] Mag dat? Rechten en plichten op de werkvloer ................................................................................................................................................. p. 14 [B] Wat zeg je tegen wie? Communicatieve vaardigheden op de werkvloer ..................................................................... p. 22

3. Leefsfeer 2 Ik tel mee in het centrum ................................................................................................................................................................................................................. p. 39 1.

Bedoeling .................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 41

2.

Lespakketten .......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 41 [A] Animal Farm . ........................................................................................................................................................................................................................................................... p. 42 [B] Maak eens een deelnemerskrant . ............................................................................................................................................................................................ p. 48 [C] Een deelnemersraad . .................................................................................................................................................................................................................................. p. 51 [D] Kies een deelnemersraad ..................................................................................................................................................................................................................... p. 55

4. Leefsfeer 3 Ik tel mee op de school van mijn kinderen.............................................................................................................................................................. p. 59

1.

Bedoeling .................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 61

2.

Lespakketten .......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 61

[A] Huiswerk: hoe help ik mijn kind met zijn huiswerk?...................................................................................................................................... p. 62

[B] Lichaam/ziek: hoe meld ik de school dat mijn kind ziek is?................................................................................................................ p. 76

[C] School: wat gebeurt er op de school van mijn kind?.................................................................................................................................... p. 82

5. Leefsfeer 4 Ik tel mee in het gezin. ........................................................................................................................................................................................................................... p. 89

1.

Bedoeling. .................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 91

2.

Lespakketten........................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 91

[A] Fotozoektocht langs hulpverlenende instellingen............................................................................................................................................ p. 92

[B] Kinderen opvoeden: communicatieve vaardigheden en probleemoplossend gedrag............................... p. 96

[C] ‘Wie beslist wat?’ over huishouding, verdeling van gezinstaken en rollenpatronen.................................... p. 101

6. Leefsfeer 5 Ik tel mee in mijn vrije tijd. ............................................................................................................................................................................................................. p. 105

1.

Bedoeling. .................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 107

2.

Lespakketten......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 107

[A] Zet eens een feestje op!. ....................................................................................................................................................................................................................... p. 108

[B] Jij telt mee in je vrije tijd....................................................................................................................................................................................................................... p. 112

7. Leefsfeer 6 Ik tel mee in de politiek. ..................................................................................................................................................................................................................... p. 119 8. Colofon . ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 135

basiseducatie

3

Verantwoording van het initiatief De Kracht van je Stem voor DBSO, BuSO en Basiseducatie 1. Globale situering van het initiatief Wetenschappelijk onderzoek wees halfweg de jaren negentig op een verregaand gebrek aan kennis bij de Vlamingen over de staatsstructuur waarin zij leven en de plaats van de overheid daarin. In “De kennis van de Vlamingen en hun houding tegenover de Vlaamse overheid en haar advertentiecampagnes”, een onderzoek uit 1995 uitgevoerd door Bart Cambré, o.l.v. Jaak Billiet en Marc Swyngedouw, vinden we de volgende conclusie : “Ongetwijfeld zal in de toekomst het onderwijs een centrale rol moeten spelen bij het bijbrengen van de federale logica en de noodzakelijke kennis over de instellingen. Dit moet al op een eenvoudige wijze gebeuren tijdens het secundair onderwijs, zowel in het algemeen vormend onderwijs als in het technisch en beroepsonderwijs. Indien dit uitsluitend in de latere jaren of in het hoger onderwijs zou gebeuren dan zouden de verschillen tussen lager en hoger opgeleiden nog toenemen.” De verwachting dat jongeren zich terdege voorbereiden op hun rol in de maatschappij groeit dus. De Vlaamse overheid heeft daar direct op ingespeeld en in 1996 financierde ze een educatief project voor democratische vorming. De Vlaamse Onderwijsraad coördineerde dat initiatief, dat als naam De Kracht van je Stem meekreeg. Sinds 2003 is De Kracht van je Stem ondergebracht bij de educatieve dienst van het Vlaams Parlement. De democratische opvoeding die we voorstaan, geeft kennis en inzichten mee en brengt de noodzakelijke attitudes en vaardigheden bij die jongeren nodig hebben om democratisch te handelen. Het initiatief reikt dus veel verder dan kennis van politieke instellingen en spelregels. Democratische opvoeding wordt gedragen door dialoog. Het gesprek is de basis voor het samen zoeken naar oplossingen. De school is de plaats bij uitstek om inzicht te verwerven en vaardigheden in te oefenen. De jongeren kunnen er door actief te participeren kennismaken met de democratische spelregels. De Kracht van je Stem biedt materiaal aan dat de leerkracht naar eigen goeddunken binnen één klas kan gebruiken, maar dat ook als basis en inspiratiebron kan dienen voor een themadag of een projectweek die klassen, graden, en wie weet zelfs scholen kan samenbrengen. Er zijn materialen ontwikkeld voor de 3de graad basisonderwijs tot en met de 3de graad secundair onderwijs. Er kan dus aan democratische vorming gedaan worden met leerlingen van 10 tot 18 jaar en van alle niveaus: ASO, KSO, TSO, BSO. Naast het leerlingenmateriaal is er telkens ook een handleiding voor de leerkracht ontwikkeld. Bovendien is er nog een algemene informatiemap met achtergrondgegevens voor de leerkracht verschenen. Kennis komt in het materiaal sterker aan bod naarmate de doelgroep ouder wordt. Vaardigheden en attitudes komen op de eerste plaats in de 3de graad basisonderwijs en de 1ste graad secundair onderwijs. Voor het materiaal van de eerste graad secundair onderwijs werkt het Vlaams Parlement samen met het Centrum Informatieve Spelen. In een educatief spel primeert immers het ervaringsgericht leren en niet het inhoudelijk doorgronden van het thema.

4

basiseducatie

2. Maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen Nagenoeg voor alle relevante doelgroepen in het Vlaamse onderwijs ontwikkelde De Kracht van je Stem materialen. Vanuit diverse hoeken kwam er een signaal dat het wenselijk zou zijn specifieke materialen te ontwikkelen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen 1. We vinden deze doelgroepen onder meer terug in het DBSO, het BuSo en de Basiseducatie, maar ook in andere vormen van onderwijs. Het is een extra uitdaging om voor die groepen een adequaat aanbod op het vlak van democratische vorming te realiseren, precies omdat die mensen vaak te kampen hebben met uitsluitingsmechanismen die verschillende maatschappelijke instellingen hanteren. De kern van de theorie van maatschappelijke kwetsbaarheid is dat een cumulatie van negatieve ervaringen in de contacten met maatschappelijke instellingen, waaronder de school, de maatschappelijke integratie kan bemoeilijken. Maatschappelijk is er ook de vaststelling dat de kansen op inkomensverlies door ziekte, werkloosheid of voortijdig overlijden vandaag anders zijn gespreid over de bevolking dan vroeger. Dit zou onder meer komen omdat handelingsbekwaamheid en kwalificatie steeds belangrijker zijn geworden voor de ontwikkelingskansen die individuen in onze samenleving krijgen. Onze samenleving is getekend door een kloof tussen hoog- en laaggeschoolden. Deze sociologische realiteit bepaalt het individuele traject dat een persoon aflegt door de maatschappelijke instellingen en de kijk die hij heeft op de samenleving. De ervaren leefomstandigheden hebben een sterke invloed op de attitudes die zijn handelen bepalen. Hij kan een gevoel van wantrouwen ontwikkelen tegenover allerlei maatschappelijke instellingen. Dat kan nog worden versterkt door ervaringen van lotgenoten, de peergroep. Het zijn niet alleen de sociale condities waarin jongeren en cursisten leven, die relevant zijn voor het ontwikkelen van een gevoel van wantrouwen, maar ook de condities en de gevoelens waarmee medeleerlingen of –cursisten leven.

3. Maatschappelijk kwetsbare groepen en (maatschappelijke) waarden Deze eigen levensomstandigheden en de waarneming ervan bij anderen doen overlevingsstrategieën ontstaan waarbij het maatschappelijke en democratische bestel in vraag worden gesteld. Die groep ontwikkelt een specifieke subcultuur. Die maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen neigen naar een meer autoritair samenlevingsmodel, hechten veel belang aan het individu en materiële waarden, staan afwijzend tegenover culturele diversiteit en wantrouwen het politieke bestel.

1 T. VANDEN EYNDEN, Het ervaringsleren voor maatschappelijk kwetsbare plattelandsjongeren, - Welwijs, jr. 12, nr. 4 (2001), p. 17-22; K. PELLERIAUX, Demotie en burgerschap

basiseducatie

5

Die mensen zien niet in hoe ze de samenleving zouden kunnen veranderen en kunnen moeilijk overweg met verstoringen van een bestaande orde. Dat wijst erop dat die groepen het gevoel hebben dat regels op zich belangrijk zijn. Bovendien hebben ze het moeilijk met sociale contacten buiten hun peergroep. Als een subcultuur dominant is in een bepaalde groep is het aannemelijk dat nietmaatschappelijk kwetsbare jongeren gesocialiseerd worden door hun medeleerlingen. Het is voor een individu moeilijk om zich buiten de groep te plaatsen. Als in een bepaalde onderwijssector een kerngroep drager is van een subcultuur, kan dat tot gevolg hebben dat mensen die niet lijden onder achterstelling zich toch zo positioneren.

4. Maatschappelijk kwetsbare groepen in het onderwijs: naar een betere omschrijving van de doelgroepen We vinden maatschappelijk kwetsbare groepen in verschillende onderwijssegmenten. Het DBSO, het BuSO OV 3 en de Basiseducatie zijn educatieve voorzieningen die nogal wat maatschappelijke kwetsbare mensen opvangen. De doelgroepen vertonen gemeenschappelijke kenmerken. Maar er zijn ook verschillen. Zo zijn onder meer de contexten waarin de volwassenen uit de Basiseducatie leven en leren duidelijk verschillend van die van de jongeren uit het DBSO en BuSO. Er bestaat ook een heterogeniteit binnen de doelgroepen op zich. De Basiseducatie telt zowel cursisten die nog maar pas de schoolbanken verlaten hebben met vermoedelijk een profiel dat vergelijkbaar is met dat van leerlingen uit DBSO, BuSO of OV 3 als autochtone laaggeschoolden, allochtonen die al langer in België verblijven en anderstalige nieuwkomers. Het is niet mogelijk om het hele spectrum van die doelgroepen met gelijkaardige materialen te benaderen. Daarom is zich een verdere afbakening van de doelgroep noodzakelijk. We opteren ervoor om de problematiek van inburgering niet expliciet mee te nemen bij de ontwikkeling van materialen. De overheid werkt aan een specifiek beleid inzake inburgering. Alleen het onderdeel “Ik tel mee in de school van mijn kinderen” richt zich op de eerste plaats tot anderstaligen. Het is immers wenselijk om vanuit een geëigende aanpak om te gaan met politieke vorming en opvoeden tot burgerzin van anderstalige nieuwkomers.

5. Een specifiek aanbod van leerervaringen op de maat van deze doelgroepen Maatschappelijk kwetsbare personen staan eerder wantrouwig tegenover het politieke bestel. Het is dus een hachelijke onderneming om precies voor die groepen materialen te ontwikkelen voor democratische vorming en opvoeden tot burgerzin. Het thema ent zich op maatschappelijke problemen en op een subcultuur die het centrum in ruime mate overschrijden. Daarom stellen lesgevers vast dat democratische vorming en burgerzin geen populaire onderwerpen zijn bij die doelgroepen. Die thema’s roepen bij de cursisten extreme reacties op en zorgen voor een polarisering in de groep.

6

basiseducatie

5.1

Didactische principes

Daarom vullen we het concept ‘democratische vorming en burgerzin’ in op een specifieke manier die probeert rekening te houden met de eigen kenmerken van de doelgroep. De leersituaties spelen daarom mee in op de ontwikkeling van zelfvertrouwen, zelfwaardering, zelfwaardegevoel en zelfinzicht. Uit de omschrijving van de kenmerken van de doelgroep blijkt immers dat gevoelens van achterstelling sterk inspelen op de houding ten aanzien van maatschappelijke instellingen. Werken aan democratische vorming voor deze groepen zal gericht zijn op zelfbeeld, persoonlijkheidsvorming en sociaal-communicatieve vaardigheden. Die zijn cruciaal en ondersteunend voor integratie in de samenleving. In die zin hebben de materialen een emanciperend opzet.

Ervaringsgericht leren is dan ook een belangrijke component voor democratische vorming van deze doelgroepen. We omschrijven ervaringsgericht leren als het verwerven van ondersteunende kennis, attitudes en vaardigheden over jezelf en je omgeving door eigen waarneming en deelname in concrete situaties en door daarover systematisch te reflecteren onder begeleiding. We vertrekken vanuit concrete ervaringen die worden geordend en waarover cursisten nadenken. Deze reflectie kan leiden tot nieuw handelen. Het ervaringsgericht leren speelt ook in op kenmerken van mensen die veeleer handelingsgericht zijn ingesteld dan cognitief. De materialen zijn daarom niet gericht op analytische intelligentie. Cognitieve elementen komen enkel aan bod als ze ondersteunend zijn om vaardigheden te verwerven. Cognitieve elementen worden ook ingebed in de concrete leefwereld van de doelgroep. De herkenning van problemen en probleemsituaties is voor die groepen een einddoel.

Ervaringsgericht leren stelt specifieke eisen aan materialen:

1. Actie en reflectie De materialen omvatten een activiteit of een ervaring waarover wordt gereflecteerd. Ze zetten de cursisten aan tot nadenken over de ervaring of de activiteit. Die nieuwe inzichten en vaardigheden zullen weer concreet vertaald worden naar de dagelijkse realiteit. Stilstaan bij ervaringen, waarnemingen en gevoelens en zeker de formulering van werkpunten en leersituaties op maat vergen een adequate begeleiding.

2. Duidelijkheid en inspelen op de realiteit

• De activiteiten en lesmomenten zijn vertaalbaar naar situaties in het dagelijkse leven. De doelstellingen van het leermoment zijn duidelijk en begrijpbaar voor de cursisten, met een afgelijnd begin- en eindpunt.

• We stellen vast dat politiek ver buiten de leefwereld van die mensen ligt. De materialen houden rekening met die realiteit en sluiten zo nauw mogelijk aan bij de leefwereld en de beleving van de doelgroep. De leerinhouden zijn functioneel voor de dagelijkse leefwereld van de jongeren en cursisten (microniveau). Van hieruit worden waar mogelijk linken gelegd naar het mesoniveau (de bredere gemeenschap) en naar de samenleving in zijn geheel (het macroniveau). Je kunt ook spreken van concentrische cirkels waarbij de directe leefomgeving in het midden ligt en de grote samenleving in

basiseducatie

7

de buitenste ring. Die ringen staan niet los van elkaar. Wat bijvoorbeeld in je buurt gebeurt, beïnvloedt je persoonlijke gezinssituatie. Beslissingen op een hoger echelon genomen kunnen dan weer grote gevolgen hebben voor je eigen woonomgeving.

3. Succeservaringen

Belangrijk is dat de cursisten het gevoel krijgen dat ze iets betekenen. Dat verhoogt de motivatie, versterkt het zelfbeeld en de zelfwaardering.

8

In de leefsfeer “Ik tel mee in mijn vrije tijd” inventariseren de cursisten eerst hun eigen invulling van de vrije tijd (microniveau). Daarna komt het verenigingsleven (mesoniveau) uitgebreid aan bod. Het begrip ‘verzuiling’ (macroniveau) wordt kort even aangeraakt.

• Essentieel is dat de lesgever ervoor zorgt dat het eindresultaat van de inspanningen duidelijk en haalbaar is. • Belangrijk hierbij is dat in de actieve werkvormen, cursisten met verschillende vaardigheden en verschillende vormen van intelligentie voldoende aan bod komen. Uit het project over coöperatief leren blijkt immers dat leerrendement recht evenredig is met de betrokkenheid van de cursisten in de groep en de intensiteit van het interactieproces. Daarom zijn de werkvormen gericht op het verhogen van de status van elke cursist in de groep.

4. Uitdaging en intensiteit

Een ervaring is een uitdaging die appelleert aan de vaardigheden van de betrokkenen. Ze moeten een inspanning leveren, grenzen aftasten en verleggen. De meest effectieve leeractiviteiten blijken die te zijn waarin de cursist actief bezig is.

5. Solidariteit en gezamenlijkheid

De cursisten doen ervaringen op in groep. Ze ontwikkelen sociaal-communicatieve vaardigheden. Collectieve feedback op het handelen is belangrijk. Dit veronderstelt ook dat de lesgever zich op een emanciperende manier opstelt, met name door te vertrekken van de doelstellingen, die de groep voorop stelt, en door roldoorbrekend deel te nemen aan het groepsgebeuren. Een dergelijke houding houdt rekening met het wantrouwen van de cursisten ten aanzien van maatschappelijke instellingen.

6. Keuzemogelijkheden en eigen verantwoordelijkheid

De leersituaties houden keuzemogelijkheden in en appelleren aan de verantwoordelijkheid van de cursist. De cursisten ervaren individueel en/of als groep de gevolgen van de keuzes die ze gemaakt hebben.

basiseducatie

Daarom worden ook aanbevelingen uitgewerkt die zich richten op de schoolcultuur zelf. Het creëren van succeservaringen, ervaringsgericht werken en emanciperend omgaan met de cursisten overstijgen immers het specifieke niveau van de groep en de leersituatie.

5.2

Doelen

We opteren dus voor vaardigheids- en ervaringsgericht onderwijs. Democratisch kunnen handelen in diverse concrete contexten primeert op een gedetailleerde kennis van de politieke instellingen. Die keuze vormt het uitgangspunt van alle materialen van De Kracht van je Stem.

We formuleren telkens drie globale doelen: - situaties herkennen en beoordelen die te maken hebben met concrete (mensen)rechten en adequaat daarop inspelen - democratische waarden kunnen herkennen, beoordelen en ernaar handelen - de rol als burger kunnen herkennen, beoordelen en ernaar handelen

Meer concreet ingevuld gaat het om:

Vaardigheden: de cursisten kunnen

1. schendingen van kinderen mensenrechten herkennen bij zichzelf, bij anderen, in groepen en in de samenleving; 2. opkomen voor eigen rechten en die van anderen. Hierbij kunnen de cursisten een gerichte keuze maken uit de mogelijke oplossingen; 3. gericht informatie inwinnen over hun rechten en die van anderen; 4. gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden en hulp vragen; 5. feiten en meningen onderscheiden; 6. in discussies het woord nemen en hun standpunten verwoorden en onderbouwen met argumenten; 7. overleggen en onderhandelen; 8. samenwerken in groep met respect voor verschillen tussen mensen; 9. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden; 10. gericht informatie opvragen bij overheden en instellingen; 11. een geldige stem uitbrengen.

Attitudes: de cursisten 1. brengen respect op voor kinderen mensenrechten; 2. zijn bereid zich in te zetten voor de eigen rechten en die van anderen; 3. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren;

basiseducatie

9

4. 5. 6. 7.

zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; zijn assertief. De cursisten kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; aanvaarden dat algemeen geldende regels en afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen, zowel op micro- als op meso- en macroniveau; 8. zijn bereid om de regels van de democratische rechtsstaat toe te passen op het werk, in het centrum, op de school van hun kinderen, in het gezin, de vrije tijd en de politiek; 9. zijn zich bewust van de impact van politieke en maatschappelijke instellingen op het dagelijkse leven.

Ondersteunende kennis: de cursisten 1. weten dat mensen en kinderen rechten hebben die algemeen aanvaard zijn door een verdrag, maar dat die rechten ook geschonden kunnen worden; 2. kennen informatiemogelijkheden en eerstelijnshulpverlening (rechtshulp, welzijn, werk, …) in diverse leefsferen; 3. kennen verschillende kanalen voor inspraak in diverse leefsferen; 4. verwerven inzicht in de besluitvorming in diverse leefsferen; 5. herkennen het verschil tussen democratie en dictatuur en ze kennen voor- en nadelen van een aantal vormen van democratie; 6. kennen de elementaire instellingen van ons democratisch bestel.

6. Opbouw van het materiaal We vertrekken vanuit concrete contexten, met name de leefwereld van de cursisten. Waar mogelijk worden uitweidingen gemaakt naar het meso- en macroniveau. Daarom delen we de leerinhouden in in zes onderdelen, die zes leefsferen weergeven van de cursisten: - ik tel mee op het werk - ik tel mee in het centrum - ik tel mee op de school van mijn kinderen - ik tel mee in het gezin - ik tel mee in de vrije tijd - ik tel mee in de politiek Binnen elk geheel komen de volgende thema’s aan bod: - opkomen voor rechten en naleven van plichten - democratisch handelen - participatie en het opnemen van je rol als burger Deze vijf gehelen kunnen als een geheel of afzonderlijk worden aangeboden. We hanteren, waar dit kan, actieve werkvormen. In de materialen wordt er rekening mee gehouden dat de cursisten minder taalvaardig zijn. Visuele elementen zijn daarom sterk aanwezig.

10

basiseducatie

1 Ik tel mee op het werk

1. Bedoeling Werk vinden en houden is van cruciaal belang voor elke (jong)volwassene. Niet alleen levert werk een loon op, het zorgt ook voor ontplooiingskansen en maatschappelijke erkenning. Bovendien werkt een meerderheid van de werknemers samen met collega’s. De werksfeer biedt dan ook een forum voor heel wat sociale contacten. Werken is ook een krachtig instrument voor maatschappelijke integratie. Onderzoek leert dat werkloosheid blijvende gevolgen heeft. Mensen die werden geconfronteerd met een werkloosheidsperiode van minstens één jaar hebben minder zelfvertrouwen, minder vertrouwen in hun medemensen, in de maatschappelijke instellingen en de politiek. Ze kijken met minder vertrouwen de toekomst tegemoet en zijn onzeker over de evolutie van hun sociaal-economische situatie. Ze hebben meer dan anderen het gevoel de greep op hun leven verloren te hebben1. Er is dus een rechtstreeks verband vast te stellen tussen het hebben van werk en maatschappelijke overtuigingen. Een gedeelte van het publiek voor wie deze materialen zijn ontwikkeld, zijn jongeren in duale leertrajecten of jongeren die zich voorbereiden op een integratie op de arbeidsmarkt. Veel meer dan in schoolse kennis zijn ze geïnteresseerd in reële arbeidssituaties. Die interesse vormt het uitgangspunt om een aantal maatschappelijke instellingen ter sprake te brengen. In de leefsfeer van het werk worden jongeren en volwassenen geconfronteerd met machtsverhoudingen, met micropolitieke belangen en belangenafweging, met participatie en maatschappelijke instellingen. Vertrekkend vanuit de realiteit van elke dag kunnen onderwijsleersituaties worden opgezet die inzicht bieden in een maatschappelijke en politieke realiteit op meso- en macroniveau. Centraal staat de gedachte dat weerbaarheid en participatie cruciale kwaliteiten zijn voor werknemers en dat deze weerbaarheid een positief effect heeft op de perceptie van de samenleving en maatschappelijke instellingen. Voor maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen is werk zoeken en houden geen sinecure. Niet zelden ontbreekt het hen aan de nodige sociale en communicatieve vaardigheden om aan werk te komen of missen ze de vaardigheden om zich op de werkvloer te handhaven. Ook over hun rechten en plichten zijn ze vaak onvoldoende geïnformeerd.

2. Lespakketten - [A] “Mag dat? Rechten en plichten op de werkvloer” - [B] “Wat zeg je tegen wie? Communicatieve vaardigheden op de werkvloer”

1

Mark Elchardus e.a. Voorspelbaar ongeluk – VUBPress, Brussel - 1996

Ik tel mee op het werk

1

leefsfeer

13

[A] Mag dat?

Rechten en plichten op de werkvloer

Bronvermelding Dit lespakket is gebaseerd op cursusmateriaal van Ruth Martens, educatief medewerkster van Centrum Basiseducatie Leuven.

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever

1. Bedoeling ....................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 15

2.

3. Lesverloop ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 15

4. Bijkomende informatie . ............................................................................................................................................................................................................................................. p. 20

5.

Doelen . ............................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 15

Bijlage over globalisering ....................................................................................................................................................................................................................................... p. 21

• Cursistenmap

14

1. De arbeidsovereenkomst ............................................................................................................................................................................................................................................ p. 5

2.

3. Arbeidsduur .................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 7

4. Loon ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 8

5.

6. Werkloos .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 9

7.

8. Mag dat? .......................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 11

9. Geldstromen .............................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 12

10. De strijd van de vakbonden ................................................................................................................................................................................................................................ p. 13

11. De man van de vakbond .......................................................................................................................................................................................................................................... p. 14

12. Staking . .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 15

13. Open of dicht? ......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 17

basiseducatie

De proeftijd ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 6

Ontslag ................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 8

De vijf voorwaarden om een werkloosheidsuitkering te kunnen krijgen ....................................................................................... p. 10

1. Bedoeling Belangrijk is dat werknemers op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. Dat geldt zeker voor maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen. Zij lopen meer kans om in hun rechten geschonden te worden. Anderzijds dienen ze zich ten volle bewust te zijn van het feit dat een arbeidssituatie ook een aantal plichten met zich meebrengt. Wie zijn werk wil houden en goed wil functioneren op de werkvloer moet goed op de hoogte zijn van zijn rechten en plichten. Een vakbond kan een ideale coach zijn voor die maatschappelijk kwetsbare doelgroepen. Vandaar een drietal artikelen over vakbonden aan het werk in concrete situaties. Alleen het meest elementaire wordt in dit lespakket aangekaart. Wij rekenen erop dat de jongeren en volwassenen vanuit deze basiskennis, al dan niet met de hulp van hun lesgevers of een vakbond, verder op zoek gaan naar meer voor hen relevante informatie over rechten en plichten op de werkvloer.

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. schendingen van mensenrechten herkennen bij zichzelf, bij anderen, in groepen en in de samenleving. 2. opkomen voor eigen rechten en die van anderen. Attitudes de cursisten 1. brengen respect op voor de mensenrechten; 2. zijn bereid zich in te zetten voor hun eigen rechten en die van anderen; 3. aanvaarden dat algemeen geldende regels en afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen, zowel op microniveau als op meso- en macroniveau; 4. zijn zich bewust van de impact van politieke en maatschappelijke instellingen op het dagelijkse leven. Ondersteunende kennis de cursisten 1. weten dat mensen rechten hebben; 2. kennen informatiemogelijkheden en eerstelijnshulpverlening rond rechten en plichten op de werkvloer; 3. verwerven inzicht in de besluitvorming in bedrijven.

3. Lesverloop Het lespakket over rechten en plichten bestaat voornamelijk uit korte, eenvoudige, informatieve teksten. Een aantal hoofdzaken zijn in geïllustreerde schema’s hernomen. Er zijn twee verwerkingsopdrachten. Een kort onderdeel over de sociale zekerheid kan als uitbreiding worden aangeboden. Het onderdeel “vakbond” bestaat uit drie bewerkte artikelen uit Wablieft. Bij het artikel “Staking” is er een verwerkingsopdracht.


1

leefsfeer

15

3.1.

De informatieve teksten over de arbeidsovereenkomst, de proeftijd, de arbeidsduur, het loon, het ontslag en de werkloosheid (cursistenmap p. 5 t/m 9) kunnen klassikaal worden doorgenomen of in groepjes. In dat laatste geval buigt elk groepje zich over één onderdeel en brengt daarvan verslag uit aan de hele groep. Timing: 100 minuten Werkvormen: klassikaal werken of in groepjes Lesmateriaal: informatieve teksten (cursistenmap p. 5 t/m 9)

3.2.

De recapitulatieopdracht bij Werkloos (cursistenmap p. 10) heeft als doel de vijf voorwaarden om in aanmerking te komen voor een werkloosheidsuitkering nog eens op een rijtje te zetten. Laat de cursisten eerst individueel met het werkblad invullen. Overloop nadien klassikaal de juiste antwoorden: Timing: 15 minuten Werkvormen: individuele opdracht, klasgesprek Lesmateriaal: invulblad (cursistenmap p. 10)

− Je moet ingeschreven zijn als werkzoekende bij de VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding). − Je moet een bepaalde tijd gewerkt hebben. Als je jonger bent dan 36 moet je 312 dagen gewerkt hebben tijdens de laatste 18 maanden die aan je werkloosheid vooraf gingen. Ben je tussen 36 en 49 dan moet je 468 dagen gewerkt hebben de laatste 27 maanden. Ben je ouder dan 50 dan moet je 624 dagen gewerkt hebben de laatste 36 maanden. − Je moet arbeidsgeschikt zijn. − Je moet onvrijwillig werkloos zijn. Het mag niet jouw schuld zijn dat je ontslagen bent. − Je mag geen inkomen hebben. Actuele informatie vind je bij de RVA (www.rva.be), de VDAB (www.vdab.be), de vakbonden of de Hulpkas voor Werkloosheidsuitkeringen

3.3.

De toepassingsopdracht ‘Mag dat?’ (cursistenmap p. 11) kan individueel worden opgelost of in groepjes. Natuurlijk moeten de cursisten over de infobladen beschikken om informatie te kunnen opzoeken. Timing: 50 minuten Werkvormen: individuele opdracht of groepswerk, klasgesprek Lesmateriaal: toepassingsopdracht (cursistenmap p. 11)

16

basiseducatie

Oplossingen − Karel heeft recht op een arbeidsovereenkomst. In elke arbeidsovereenkomst is er sprake van de duur van dat werk: bepaald of onbepaald of voor een bepaald werk (cursistenmap p. 5 en 6). − Dirk heeft terecht een overeenkomst voor arbeiders (cursistenmap p. 5). − Achmed mag maar 8 uur per dag werken (cursistenmap p. 7). − Jessica mag ’s nachts niet werken (cursistenmap p. 7). − Fred is op staande voet ontslagen na een zware fout. Er is geen opzeggingstermijn, hij ontvangt geen schadevergoeding (cursistenmap p. 8). − Alicia heeft terecht een arbeidsovereenkomst voor bedienden (cursistenmap p.5 en 6). − Petra kan als arbeidster na haar proeftijd ontslag nemen zonder opzeggingstermijn (cursistenmap p. 6). − In de arbeidsovereenkomst van Malika moet haar loon vermeld staan (cursistenmap p. 8). − Arno krijgt zijn nettoloon in handen. Daarvan zijn de loonbelasting en de bijdragen voor de sociale zekerheid afgetrokken (cursistenmap p. 8). − Judith heeft zelf ontslag genomen. Ze verliest voor een bepaalde periode het recht op een werkloosheidsuitkering (cursistenmap p. 9).

3.4.

Een uitbreidingsoefening over de sociale zekerheid (cursistenmap p. 12) zie ook p. 8 en 9. Het oplossingsmodel vind je hierna. We zijn ervan uitgegaan dat de rechthebbende werkloos is, kinderen heeft, al eens ziek is en ooit gewerkt heeft en bijdragen voor de sociale zekerheid heeft betaald. Timing: 30 minuten Werkvormen: individuele opdracht of groepswerk, klasgesprek Lesmateriaal: opdracht (cursistenmap p. 12)


1

leefsfeer

17

g e l d s t r o m e n Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering RIZIV

werknemer

werkgever (de baas)

Rijksdienst voor Sociale Zekerheid RSZ

Rijksdienst Voor Pensioenen RVP

Rijksdienst voor Kinderbijslagen voor Werknemers RKW

rechthebbende (ik)

basiseducatie

Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening RVA

vakbonden hulpkas

ziekenfondsen

18

de staat

De uitbreidingsoefening over de sociale zekerheid (cursistenmap p. 12) geeft de cursisten inzicht in de geldstromen van de sociale zekerheid. Alleen de hoofdzaken zijn opgenomen in het schema. Eerste vraag is natuurlijk waar komt het stempelgeld vandaan? Laat de cursisten individueel of in groepjes de ontbrekende pijlen trekken. Bespreek daarna klassikaal de oefening.

3.5.

De drie teksten over de vakbonden (cursistenmap p. 13 t/m 14) kunnen klassikaal worden doorgenomen of in groepjes. Als je klassikaal werkt, kies je het best één tekst. Werk je in groepjes, dan kan elk groepje één tekst voor zijn rekening nemen. Elk groepje brengt verslag uit aan de volledige groep. Timing: 50 minuten Werkvormen: klassikaal werken of groepswerk, discussie Lesmateriaal: 3 teksten (cursistenmap p. 13 t/m 14)

3.6.

Verwerkingsopdracht bij ‘Staking’ (cursistenmap p. 15 t/m 17) Timing: 50 minuten (zonder debat) 70 minuten (met debat) Werkvormen: groepswerk, discussie, debat Lesmateriaal: verwerkingsopdracht (cursistenmap p.15 t/m 17)

Je laat de cursisten het best in groepjes werken. Nadat alle argumenten voor en tegen een sluiting op een rijtje zijn gezet, kan een discussie worden opgezet. Het is ook mogelijk een debat te organiseren tussen een ‘baas’ en een ‘arbeid(st)er’. Dat debat wordt voorbereid door een groepje cursisten. Een vrijwilliger brengt de argumenten in die door het groepje zijn aangedragen. - Waarom moeten de Levi’s fabrieken in Vlaanderen dicht (volgens de bazen)? - Waarom moeten de Levi’s fabrieken in Vlaanderen open blijven (volgens de werknemers)?

Bordschema

De bazen

De arbeiders

1. Er worden te weinig jeans verkocht.

1. Er werken meer dan 1000 mensen.

2. De lonen in België zijn te hoog.

2. Levi’s maakt nu nog altijd winst in België.

3. Een jeans maken in België kost drie keer zoveel als in Hongarije.

3. Mensen uit België gingen de arbeiders in Turkije opleiden.

4. Wij zijn het enige merk dat nog fabrieken heeft in West-Europa.

4. Levi’s beloofde zijn fabrieken open te houden

5. De verkoop van jeans vermindert snel.

5. Vele arbeiders gingen maar tot hun 14 jaar naar school.

6. Ze willen de arbeiders wel aan ander werk helpen.

6. Levi’s is de enige fabriek waar ze gewerkt hebben.

7. De arbeiders kunnen ook een nieuwe opleiding volgen.


1

leefsfeer

19

Je kunt de tekst over de sluiting van de vestigingen van Levi’s aangrijpen om wat informatie te geven over globalisering. Timing: 50 minuten Werkvormen: individuele opdracht of groepswerk, discussie, debat Lesmateriaal: bijlage Handleiding voor de lesgever p. 21

Je kunt de tekst over globalisering gebruiken. Ofwel laat je de cursisten individueel werken ofwel in groepjes. Bedoeling is dat ze de voor- en nadelen van globalisering op een rijtje kunnen zetten. Nadien kunnen in een groepsgesprek of een debat die voor- en nadelen worden afgewogen.

Bordschema Voor

Tegen

Meer werk

Winst belangrijker dan arbeiders

Meer welvaart voor meer mensen

Winst belangrijker dan milieu

Prijsdalingen

Winst belangrijker dan kinderarbeid

Meer informatie

In het nadeel van het arme Zuiden

4. Bijkomende informatie Links www.acv-csc.be www.abvv.be www.aclvb.be http://meta.fgov.be/pc/pcc/nlcc04.htm (HVW)

20

basiseducatie

5. Bijlage: Globalisering ‘Globalisering’ wil zeggen dat de handel en de bedrijven geen grenzen meer kennen. Dat de hele wereld één grote markt is. ‘Globe’ is immers een ander woord voor wereldbol.

globalisering Winst Volgens de tegenstanders van globalisering willen de grote bedrijven enkel zoveel mogelijk winst maken op die grote wereldmarkt. Ze sluiten gewoon hun fabriek als een land te veel belastingen vraagt. Ze beginnen opnieuw in een ander land met lagere belastingen. Hetzelfde gebeurt als de lonen in een land te hoog worden. Het lot van de arbeiders of het milieu kan hen niet veel schelen. Arme landen Veel grote bedrijven verplaatsten hun fabrieken naar arme landen. Hun arbeiders werken lange dagen voor een heel laag loon. Het werk is zwaar, ongezond en gevaarlijk. Ook kinderen werken er. De mensen daar hebben geen keuze. Zonder werk hebben ze helemaal geen geld. Handel De handel in de wereld is volgens de tegenstanders van globalisering in het nadeel van de arme landen. Zij krijgen geen eerlijke prijs voor hun producten als rijst, koffie of suiker. Dat komt omdat Europa en Amerika taksen heffen op hun producten. Omgekeerd willen de rijke landen zonder taks hun goederen verkopen. (uit: Wablieft nr. 402 van 11 december 2001)

Voorstanders van globalisering zien het anders. Meer welvaart De wereld zal één grote markt worden. Landen zullen hun producten niet meer kunnen beschermen met hoge tolmuren. Landen gaan dan dat werk opnemen waarin ze goed zijn. Er komt over heel de wereld een nieuwe verdeling van de arbeid. Meer mensen zullen werk hebben. Meer mensen zullen een inkomen krijgen. De welvaart zal toenemen. Bedrijven zullen over heel de wereld hun producten kunnen verkopen. Er zal meer concurrentie komen. Daardoor zullen de prijzen dalen. Dat is goed nieuws voor de verbruikers. Meer informatie Door de globalisering zullen de mensen ook beter op de hoogte zijn van wat er in de wereld gebeurt. Nieuws zal sneller en zonder beperkingen de wereld rondgaan. Ook over denkbeelden, kunst en wetenschap zullen mensen overal op de wereld meer te horen krijgen. Nieuwe ontdekkingen en technieken zullen overal bekend worden.


1

leefsfeer

21

[B] Wat zeg je tegen wie?

Communicatieve vaardigheden op de werkvloer

Bronvermelding Dit lespakket kwam tot stand in samenwerking met Jan Schuermans van het Centrum voor Basiseducatie Noorderkempen in Turnhout.

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Individueel gesprek .......................................................................................................................................................................................................................................................... p. 24 2. Waarom een cursus communicatie ........................................................................................................................................................................................................... p. 25 3. Inventaris van communicatieve situaties op het werk . ................................................................................................................................................ p. 27 4. Soorten communicatie . .............................................................................................................................................................................................................................................. p. 28 5. Enkele storingen ................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 31 6. Goede communicatie .................................................................................................................................................................................................................................................... p. 33

• Cursistenmap 1. Heb je het wel eens moeilijk met de volgende situatie? ............................................................................................................................................. p. 18 2. Interview ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 21 3. Wie is een goede metselaar, een goede poetsvrouw…? ........................................................................................................................................... p. 22 4. Sympathiek of niet? ........................................................................................................................................................................................................................................................... p.23 5. Wat doe je samen? . ............................................................................................................................................................................................................................................................ p. 24 6. Dicteer de tekening .......................................................................................................................................................................................................................................................... p. 25 7. Beeld de volgende gevoelens uit. ................................................................................................................................................................................................................ p. 27 8. Wat zeg je tegen wie? .................................................................................................................................................................................................................................................... p. 29 9. Zijn de volgende uitspraken een mening of een feit? . .................................................................................................................................................. p. 31 10. Waarover hebben die twee arbeiders het, denk je? ........................................................................................................................................................... p. 32 11. Vijf luistersleutels . ................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 33 12. Observatielijst . .......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 34 13. Kritiek geven en krijgen .............................................................................................................................................................................................................................................. p. 35 14. Reageren ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 36 15. Meningsverschillen . .......................................................................................................................................................................................................................................................... p. 39

22

basiseducatie

Opzet van dit lespakket Het is voor maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen moeilijk om werk te vinden en te houden. Goede communicatieve vaardigheden spelen daarbij een belangrijke rol. Die vaardigheden zijn vaak beslissend om aan werk te komen, maar ook om zich op de werkvloer te kunnen handhaven. Omgaan met kritiek, opkomen voor een eigen mening, adequaat omgaan met alledaagse gezagsverhoudingen en formele werkrelaties, opkomen voor de eigen rechten, verantwoordelijkheid nemen, dat alles heeft in de werksfeer toch een andere lading dan in de privésfeer. Daarom opteren we ervoor om specifieke communicatieve vaardigheden op de werkvloer op de voorgrond te plaatsen. Die vaardigheden zullen aan bod komen in centra voor deeltijds beroepssecundair onderwijs als jongeren en hun leerkrachten reflecteren over ervaringen tijdens het deeltijds werken. In centra voor basiseducatie zal communicatie een essentieel onderdeel zijn van de algemene sociale vorming. Communicatie is alomtegenwoordig en de kwaliteit van de communicatie houdt rechtstreeks verband met de kwaliteit van intermenselijke relaties. Dat inzicht kan bij de cursisten de motivatie om actief aan de cursus deel te nemen alleen maar vergroten. Ze zien in wat communicatie op de werkvloer in de praktijk allemaal inhoudt. Ze kunnen een verband zien tussen goede communicatieve vaardigheden en een positieve beoordeling door een werkgever en zien dus in dat een goede communicatie hun beroepsloopbaan gunstig kan beïnvloeden. Daarom staan we in deze leereenheid stil bij elementaire inzichten over communicatieve vaardigheden, vormen van communicatie en communicatiestoornissen. Tot slot leren de cursisten de essentiële kenmerken van goede communicatie toe te passen. Diverse elementen op het vlak van weerbaarheid zoals omgaan met kritiek en assertief reageren zijn hierin verwerkt.


1

leefsfeer

23

1. Individueel gesprek Timing: 50 minuten Werkvormen: gesprek Lesmateriaal: Heb je het wel eens moeilijk met de volgende situaties? (cursistenmap p. 18, 19 en 20) De lesgever organiseert met de cursisten individuele voorgesprekken (intakes).

1.1. Bedoeling De lesgever en de cursist leren elkaar kennen. De lesgever geeft informatie over de cursus, de cursist draagt informatie aan die de cursus inhoudelijk stuurt en verrijkt. -

Mogelijke weerstanden tegen de cursus wegwerken bij de cursist die doorverwezen is naar de cursus.

-

Kennismaken met de cursist.

-

Informatie geven over de cursus.

-

Peilen naar de motivatie van de cursist.

-

De cursist motiveren voor de cursus.

-

Materiaal verzamelen om de cursus inhoudelijk te stofferen.

1.2. Activiteiten -

-

-

24

De lesgever en de cursist stellen zichzelf kort voor. De lesgever informeert naar de werksituatie van de cursist en peilt naar situaties op het werk die te maken hebben met communicatie en communicatieve vaardigheden. De lesgever peilt naar eventuele moeilijkheden (zie: cursistenmap p.18, 19 en 20). De lesgever onderstreept het belang van communicatie en communicatieve vaardigheden in het samenleven van mensen. De lesgever maakt duidelijk welk voordeel de cursist kan halen door de opleiding te volgen. De lesgever geeft concrete informatie over de cursus: - Wat gaat er gebeuren? - Hoe zal er gewerkt worden? - Wie doet mee? - Waar en wanneer vinden de verschillende sessies plaats? - Welke onkosten zijn er aan de cursus verbonden? De cursist krijgt ruim de gelegenheid om vragen te stellen.

basiseducatie

1.3. Aandachtspunten -

De toekomstige cursist moet zich veilig voelen. Belangrijk zijn een aangename en rustige omgeving, een hartelijke ontvangst. De lesgever moet zich open, geïnteresseerd en energiek opstellen. Humor en enthousiasme werken ontwapenend en zijn aanstekelijk. De lesgever moet de eventuele weerstanden van cursisten ernstig nemen.

2. Waarom een cursus communicatie? Timing: 90 minuten (interview: 40 minuten, de ideale werknemer: 30 minuten, de sympathiekste collega: 20 minuten) Werkvormen: interview, individuele schriftelijke opdracht en groepsgesprek Lesmateriaal: interview (cursistenmap p. 21), Wie is een goede metselaar/poetsvrouw? (cursistenmap p. 22), sympathiek of niet? (cursistenmap p. 23)

2.1. Bedoeling De cursisten doen inzien dat communicatie alomtegenwoordig is en dat de kwaliteit van de communicatie rechtstreeks verband houdt met de kwaliteit van intermenselijke relaties. Dat inzicht kan de motivatie om actief aan de cursus deel te nemen alleen maar vergroten. De cursisten maken eerst kennis met elkaar en hun lesgever.

2.2. Doelen De cursisten weten - wat communicatie op de werkvloer in de praktijk betekent; - dat werkgevers de kwaliteit van hun communicatieve vaardigheden beoordelen; - dat goede communicatieve vaardigheden hun beroepsloopbaan gunstig beïnvloeden; - dat de kwaliteit van relaties tussen mensen op het werk nauw samenhangt met de kwaliteit van de communicatie tussen die mensen.

2.3. Lesverloop 2.3.1. Kennismaking door middel van een interview (cursistenmap p.21): de cursisten interviewen elkaar aan de hand van een vragenlijst. De interviewer stelt nadien de geïnterviewde voor aan de groep.


1

leefsfeer

25

2.3.2. Opdracht: de ideale werknemer (cursistenmap p.22). Aan welke voorwaarden moet je voldoen om een goede metselaar, een goede poetsvrouw... te zijn? Metselaar, poetsvrouw: iedereen heeft wel een beeld van de inhoud van dat werk. Uiteraard kun je zelf andere beroepen naar voren schuiven die voor jouw doelgroep relevanter zijn. Je kunt de cursisten in groepjes vrij laten brainstormen of je kan ze eerst individueel laten werken op een invulblad. Je kunt de opdracht sturen door vooraf al een onderscheid te maken tussen wat je moet kunnen en hoe je moet zijn. Het is ook mogelijk die opdeling pas nadien te maken bij het verzamelen van de oplossingen. De lesgever verzamelt de oplossingen op een bord of flap en maakt een onderscheid tussen technische en communicatieve vaardigheden (zie voorbeeld onderaan). Als de communicatieve vaardigheden ondervertegenwoordigd zijn, vult de lesgever aan of zet de cursisten daarover verder aan het denken.

Bordschema Technische vaardigheden Hij kent - verschillende bouwmaterialen Hij kan - mortel aanmaken - binnen- en buitenmuren metselen - deuren vensteromlijstingen plaatsen - gereedschap gebruiken en onderhouden - een steiger (de)monteren - een werktekening lezen - isolatiemateriaal plaatsen

Communicatieve vaardigheden Hij kan - samenwerken - omgaan met instructies - omgaan met kritiek - een mening verwoorden - luisteren - omgaan met werkdruk - omgaan met opmerkingen van anderen - omgaan met plagerijen

De lesgever geeft aan dat naast de technische vaardigheden, die iedereen vanzelfsprekend vindt om voor die baan in aanmerking te komen, ook communicatieve vaardigheden een belangrijke rol spelen in zowat elke werksituatie. De mate waarin men communicatievaardig is, kan beslissend zijn om een baan te krijgen of te verliezen. 2.3.3. Opdracht: de sympathiekste collega (cursistenmap p.23) De lesgever vraagt de cursisten individueel de eigenschappen op te schrijven van sympathieke en minder sympathieke collega’s. Nadien worden die eigenschappen door de lesgever verzameld. Welke van die eigenschappen hebben te maken met communicatie? De lesgever benadrukt het verband tussen goede communicatieve vaardigheden en relaties van hoge kwaliteit tussen mensen op het werk.

26

basiseducatie

3. Inventaris van communicatieve situaties op het werk Timing: 1 uur Werkvormen: individuele schriftelijke opdracht en groepsgesprek Lesmateriaal: Wat doe je samen? (cursistenmap p.24), overheadprojector, transparant van een ingevuld werkblad (Handleiding voor de lesgever p. 28)

3.1. Bedoeling De cursisten maken een inventaris van zoveel mogelijk communicatieve situaties op hun werk. Dat materiaal levert samen met de informatie van de intakegesprekken ideale praktijkvoorbeelden om de rest van de cursus te illustreren.

3.2. Doelen De cursisten - krijgen een overzicht van alle personen met wie ze op hun werk in contact komen; - krijgen een overzicht van de aard van die contacten; - kunnen zich uitspreken over de kwaliteit van die verschillende contacten.

3.3. Lesverloop 3.3.1. Inleiding: de lesgever geeft aan met hoeveel mensen hij/zij op een gewone werkdag in contact komt. Sommige contacten zijn mondeling, andere schriftelijk. 3.3.2. Inventariseer je sociale contacten op het werk (cursistenmap p. 24): de lesgever toont op transparant een ingevuld werkblad van een arbeider op een containerpark (zie: verder). Dan gaan de cursisten zelf aan de slag: Wat doe je samen? Met wie? Is die communicatie moeilijk (-) of gemakkelijk (+) en waarom? De opdracht is niet makkelijk en vereist een grote inzet van de cursisten om alles zo nauwkeurig mogelijk in kaart te brengen. De lesgever moet hier dus erg ondersteunend werken: rondgaan, cursisten stimuleren, vragen stellen, mee op zoek gaan naar formuleringen... In plenum vertellen de cursisten over één positieve en één negatieve communicatieve situatie. De cursistenmap van de cursisten leveren heel wat concrete informatie waarmee later theoretische onderdelen geïllustreerd kunnen worden.


1

leefsfeer

27

Werkblad van een arbeider op een containerpark: Wat doe je samen?

Met wie?

Is die communicatie gemakkelijk (+), moeilijk (-) en waarom? +

-

Wijzen welk afval waar moet gestort worden Informatie geven Op hun vingers tikken als ze iets verkeerds doen

klanten

-

Organisatie van het werk Afspreken: wie doet wat? Babbelen, moppen tappen, roddelen tijdens de pauze of als er weinig werk is

collega’s

-

Zegt wat er moet gebeuren Legt uit wat goed en slecht is Bespreking van verlof, papieren...

ploegbaas

-

Komt af en toe eens kijken Vraagt of alles in orde is

grote baas

-

-

+ -

Als de klanten vriendelijk zijn. Als de klanten onbeleefd zijn. Als de klanten niet doen wat ik vraag. Als de klanten op me neerkijken.

-

De meeste collega’s zijn tof. Eén collega profiteert van mij.

-

Hij is altijd goed gehumeurd. Hij doet niet uit de hoogte. Hij begrijpt veel. Hij bevoordeelt één van de vrouwelijke collega’s.

+

+ +

+

Waarom?

Hij doet niet moeilijk. Hij is altijd vriendelijk.

4. Soorten communicatie Timing: 3 maal 100 minuten Werkvormen: instructie, individuele opdracht, groepsgesprek, mimeoefeningen Lesmateriaal: 2 tekeningen (cursistenmap p. 25 en 26), kladblaadjes, opdrachten voor een mimeoefening (cursistenmap p. 27 en 28), invulblad (cursistenmap p. 29)

4.1. Bedoeling De cursisten ontdekken dat er verschillende soorten communicatie bestaan. Ze krijgen oog voor de verschillen, komen tot de vaststelling dat al die verschillende soorten hun voor- en nadelen hebben en leren bewuster omgaan met die verschillende communicatievormen.

28

basiseducatie

4.2. Doelen De cursisten - kennen de begrippen éénzijdige en tweezijdige communicatie; - kennen de verschillen tussen beide vormen; - kennen de voor- en nadelen van beide soorten; - kunnen die inzichten toepassen op hun eigen situatie; - kennen de begrippen verbale en niet-verbale communicatie; - zijn zich bewust geworden van de grote impact van niet-verbale communicatie; - leren gericht aandacht te besteden aan niet-verbale communicatie; - krijgen oog voor hun eigen verbale en niet-verbale communicatie; - beseffen dat je, afhankelijk van de relatie die je met de betrokkene hebt, dezelfde boodschap op verschillende manieren moet brengen; - beseffen dat je niet alles tegen iedereen op om het even welk moment kan vertellen.

4.3. Lesverloop Eenzijdige en tweezijdige communicatie 4.3.1. ‘Dicteer’ twee tekeningen (zie cursistenmap p. 25 en 26): de cursisten maken twee tekeningen op aanwijzingen van de lesgever (of een medecursist). De lesgever dicteert de eerste tekening aan de cursisten. Die mogen de tekening onder geen beding zien en mogen ook geen enkele toelichting of verduidelijking vragen. Ze tekenen wat de lesgever hen dicteert. Als de opdracht voltooid is, vergelijken de cursisten hun tekening met die van de lesgever. Ook de tweede tekening wordt niet aan de cursisten getoond. Wel mag de lesgever vragen beantwoorden en toelichtingen geven. Ook nu weer vergelijken de cursisten hun tekening met die van de lesgever. De lesgever organiseert een nabespreking aan de hand van de volgende vragen: � - Welke tekening lijkt het meest op de originele? Hoe komt dat? � - Welke tekening was het gemakkelijkst te maken? Hoe komt dat? 4.3.2. Eenzijdige en tweezijdige communicatie: een stukje theorie: de lesgever legt uit wat eenzijdige en tweezijdige communicatie is. In het eerste geval is er sprake van eenrichtingsverkeer, in het tweede van uitwisseling. Op drie vragen wordt nader ingegaan: � - Welke vorm van communicatie is het meest geschikt in welke situatie? Eenzijdige communicatie is het meest geschikt in situaties waarin snel moet beslist en gehandeld worden (vb. bij acties van de politie, de brandweer, het leger...) - Tweezijdige communicatie is het meest geschikt als er voldoende tijd is en er een beslissing moet genomen worden waarin alle partijen zich kunnen herkennen. - Wat zijn de voor- en nadelen van eenzijdige en tweezijdige communicatie?

Bordschema

Soort communicatie

+

-

Eenzijdige communicatie

snel

geen overleg

doeltreffend in noodsituatie

Eén partij heeft geen inbreng.

overleg

traag

Tweezijdige communicatie

beter resultaat beide partijen tellen echt mee. - Hebben de cursisten op het werk vooral te maken met eenzijdige of met tweezijdige communicatie?


1

leefsfeer

29

Verbale en niet-verbale communicatie 4.3.3. Mimeoefening: de lesgever beeldt een vijftal beroepen uit (metselaar, timmerman, visser, politieagent, cafébaas). De cursisten noteren individueel de beroepen. Na de oefening worden de antwoorden verzameld. De cursisten vertellen waardoor ze zich hebben laten leiden. De lesgever noteert de voornaamste antwoorden op een bord of flap. 4.3.4. Mimeoefening: de cursisten beelden één voor één een gevoel uit waarvan ze een beschrijving krijgen op een blaadje (zie cursistenmap p. 27 en 28). De anderen raden welk gevoel is uitgebeeld. Na het juiste antwoord wordt opnieuw de vraag gesteld waardoor ze zich hebben laten leiden. De lesgever vult zijn bordschema verder aan. 4.3.5. Verbale en niet-verbale communicatie: een stukje theorie. Verbale communicatie is wat met woorden wordt verteld. Niet-verbale communicatie slaat op alle andere manieren om iets duidelijk te maken. Wat die andere manieren zijn, kan al grotendeels worden afgeleid uit het bordschema ontstaan na de twee mimeoefeningen. Belangrijk zijn: houdingen, gebaren, gezichtsuitdrukkingen, stemgeluid (geen woorden). De lesgever vraagt de cursisten een gokje te doen naar het percentage niet- verbale communicatie binnen het geheel van de communicatie. Het gaat om 60 à 80 percent!

De lesgever legt de cursisten de volgende vraag voor: wat als je verbale en niet-verbale communicatie elkaar tegenspreken? Formele en informele communicatie 4.3.6. Individuele opdracht: wat zeg je tegen wie? (cursistenmap p. 29): je krijgt een vervelende opdracht. Hoe reageer je daarop wanneer die vraag komt van - de grote baas - de ploegbaas - een nieuwe, jongere collega - een oudere, meer ervaren collega - een klant - je man / vrouw - je vriend / vriendin? De lesgever vraagt of de cursisten verschillende reacties hebben neergeschreven naar gelang de persoon die de opdracht heeft gegeven. Hoe komt dat? Duidelijk wordt dat de communicatie afhankelijk is van de relatie die je met de betreffende persoon hebt. Is die persoon een meerdere, een gelijke of iemand die ‘onder je’ staat?

30

basiseducatie

5. Enkele storingen Timing: 3 maal 30 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek Lesmateriaal: individuele opdracht (cursistenmap p. 29 en 30)

5.1. Bedoeling: De cursisten verwerven inzicht in enkele veel voorkomende communicatiestoornissen. Ze herkennen die in hun dagelijkse praktijk en kunnen er constructief mee aan de slag.

5.2. Doelen De cursisten - ontdekken dat communicatiestoringen kunnen ontstaan bij henzelf; - ontdekken dat hun reacties vaak gekleurd worden door hun gemoedstoestand van dat moment; - kennen het verschil tussen feit en mening. Ze weten welke problemen er kunnen ontstaan als je die twee verwart; - weten dat verschillende mensen eenzelfde realiteit anders kunnen ‘zien’ en beoordelen. En dat zoiets tot communicatiestoornissen kan leiden.

5.3. Lesverloop Communicatie en hoe je je voelt 5.3.1. De lesgever schetst een situatie (cursistenmap p. 29 en 30). Het is donderdag en het einde van een drukke werkdag. Je baas vraagt je vriendelijk of je nog een uurtje wil overwerken. Hoe reageer je in de volgende situaties: - Je bent heel erg moe. Je zoontje is ziek en heeft je al een paar korte nachten bezorgd. Bij het ontbijt heb je ruzie gekregen met je partner en dat spookt nog steeds door je hoofd. - Je bent goed gehumeurd. Het werk is prima verlopen en je hebt een weekendje gepland met je partner zonder de kinderen. De cursisten noteren bondig hun reactie. Dan worden die reacties verzameld. Kernvraag is of de cursisten in beide situaties op een zelfde manier hebben gereageerd. Waarschijnlijk niet... Waar komen die verschillen vandaan? Mening of feit? 5.4.2. De lesgever legt de cursisten een aantal uitspraken voor (cursistenmap p.31). Gaat het hier om een feit of een mening? De cursisten maken eerst de opdracht individueel. Daarna worden de antwoorden verzameld en besproken.


1

leefsfeer

31

Zijn de volgende uitspraken een mening of een feit? Uitspraak 1.

Bordschema Feit

Mening

Prinses Diana stierf tijdens een auto-ongeval in Parijs.

2. Mensen die drugs gebruiken, zijn dom. 3. De aarde is rond. 4. Spinnen zijn akelige dieren. 5. De zon komt op in het oosten. 6. Jongens zingen beter dan meisjes. 7. Suiker is zoet. 8. Buitenlanders zijn luier dan Belgen. 9. Een Volkswagen is een betere auto dan een Renault. 10. Van harddrugs kan je sterven. 11. Dieren onderbrengen in een dierentuin is wreed. 12. Mannen zijn sterker dan vrouwen. 13. God is goed. 14. De aarde is de mooiste planeet uit het heelal. 15. Het regent altijd in België. 16. Als een appel uit een boom valt, valt hij naar beneden. 17. De baas weet het beter. 18. Als je veilig wil werken, moet je de voorschriften volgen.

Interpretatie 5.4.3. De lesgever geeft de cursisten een tekening van twee arbeiders op de werkvloer (zie cursistenmap p. 32). Ze zijn in een zakelijk gesprek verwikkeld. Wat vertellen ze elkaar? De lesgever verzamelt de antwoorden. Zijn er grote verschillen? De lesgever laat zien hoe een zelfde werkelijkheid soms heel anders ingekleurd wordt door verschillende mensen. Soms kijken mensen vanuit vooroordelen. Hun meningen gaan ze dan als feiten beschouwen (zie boven: buitenlanders zijn luier dan Belgen). Laat de cursisten nog enkele voorbeelden geven.

32

basiseducatie

6. Goede communicatie Bedoeling De cursisten leren wat ze zelf kunnen doen om de communicatie op de werkvloer te verbeteren.

6.1. Actief luisteren Timing: 120 minuten Werkvormen: rollenspel, videoregistratie, groepsgesprek Lesmateriaal: videocamera, tv-videocombinatie, schema luistersleutels (cursistenmap p. 33) 6.1.1. Doelen De cursisten - weten dat actief luisteren heel belangrijk is; - weten wat actief luisteren inhoudt; - zetten zelf stappen in het actief luisteren. 6.1.2. Lesverloop • Rollenspel: wat betekent het om niet te luisteren? De groep wordt opgedeeld in sprekers en luisteraars. De sprekers krijgen de opdracht om iets te vertellen over een film of een tv-programma dat ze gezien hebben. (Je kunt ook een ander gespreksonderwerp kiezen) Ze krijgen vijf minuten voorbereidingstijd. De groep luisteraars wordt even apart genomen: zij krijgen de opdracht om niet te luisteren naar wat hen verteld wordt. Ze mogen hun desinteresse duidelijk tonen, maar niets zeggen. Het rollenspel kan ook gespeeld worden door de lesgever in de rol van de ongeïnteresseerde en een cursist in de rol van de verteller. Die cursist moet dan wel tegen een stootje kunnen. De andere cursisten observeren dan. Pas echt boeiend wordt het als die rollenspellen opgenomen kunnen worden met een videocamera. In een groepsgesprek geeft de lesgever in de eerste plaats het woord aan de vertellers. Zijn er video-opnames gemaakt, dan kunnen die nu worden gebruikt. - Hoe voelden ze zich? - Hoe zagen ze dat de ander(en) niet luisterde(n)? - Wat was daarvan het effect op hun verhaal? Daarna komen de luisteraars aan bod, die in feite niet geluisterd hebben. - Was het moeilijk om niet te luisteren? Was het makkelijk om niet te luisteren? - Hoe voelden ze zich? - Hoe hebben ze de ander duidelijk gemaakt dat zijn verhaal hen geen ogenblik kon boeien? Als enkel de lesgever de niet-geïnteresseerde luisteraar heeft gespeeld, wordt de laatste reeks vragen voorgelegd aan de groep observeerders. De lesgever verzamelt de voornaamste niet-verbale signalen die wijzen op ongeïnteresseerdheid: geen luisterhouding, geen oogcontact, geeuwen, naar iets anders kijken, niets antwoorden... Dat is het basismateriaal voor de volgende oefening.


1

leefsfeer

33

• en stukje theorie: wat is actief luisteren? Met het basismateriaal van de vorige oefening op het bord of op een flap wordt met de groep nagegaan wat goed of actief luisteren inhoudt.

Bordschema Niet luisteren

Actief luisteren Geen oogcontact

Oogcontact

Geen luisterhouding

Luisterhouding

Niets zeggen

Mmm/knikken

Niets zeggen

Uitleg vragen

Geeuwen, wegkijken

Respect tonen

De lesgever bezorgt de cursisten het schema ‘vijf luistersleutels’ (cursistenmap p. 33) en bespreekt het met hen. 6.1.2.3. Rollenspel: wat is actief luisteren? Opnieuw wordt de groep opgesplitst in sprekers en luisteraars. De sprekers krijgen vijf minuten om voor te bereiden wat ze willen vertellen. De luisteraars overlopen nog eens de vijf luistersleutels. Ze zullen die dadelijk in praktijk moeten brengen. Zo mogelijk wordt ook van die rollenspelen een opname gemaakt. Nadien volgt er een bespreking. Zijn er video-opnames gemaakt, dan kunnen die nu worden gebruikt. Opnieuw worden eerst de sprekers naar hun indrukken gevraagd. - Hoe voelden ze zich? - Hoe zagen ze dat de anderen luisterden? - Wat was daarvan het effect op hun verhaal? Dan komen de luisteraars aan bod. - Was het moeilijk om actief te luisteren? - Hoe voelden ze zich? - Hoe hebben ze de anderen duidelijk gemaakt dat hun verhaal hen kon boeien?

6.2. Kritiek krijgen en geven Timing: 100 minuten Werkvormen: rollenspel, groepswerk, groepsgesprek Lesmateriaal: observatielijst (cursistenmap p.34), rollenspelen (cursistenmap p.35) 6.2.1. Doelen De cursisten - weten dat je in een werksituatie met kritiek te maken krijgt; - weten dat kritiek positief of negatief kan zijn; - beseffen dat positieve kritiek een positief effect heeft; - weten dat je van kritiek kunt leren; - leren met positieve kritiek om te gaan; - leren positieve kritiek te geven.

34

basiseducatie

6.2.2. Lesverloop: • Rollenspel: kritiek geven en krijgen. De lesgever en een weerbare cursist spelen een rollenspel. De lesgever speelt een ploegbaas, de cursist een werknemer die een uur te laat verschijnt op het werk. De werknemer is vroeger ook al enkele keren te laat gekomen. Het ging toen telkens om enkele minuten. De werknemer is nu te laat omdat een van de kinderen ziek is en er niet onmiddellijk opvang kon worden gevonden. De andere cursisten worden in vier groepjes verdeeld: twee groepjes observeren het niet-verbale gedrag van de ploegbaas en de werknemer, de andere twee groepjes buigen zich over het verbale gedrag van de twee spelers. Ze nemen notities aan de hand van een observatielijst (zie cursistenmap p.34) De ploegbaas geeft kritiek op een foute manier en dat over de gehele lijn. Hij is agressief (hij roept en scheldt), hij luistert niet naar de werknemer en zijn argumenten, hij veroordeelt de persoon en niet het concrete feit, haalt oude koeien uit de gracht, geeft geen oplossing...

• Een stukje theorie: kritiek geven. De lesgever geeft de vier observatieteams de kans om hun bevindingen samen op een rijtje te zetten. Die bevindingen worden vervolgens in de groep gebracht. Vanuit het slechte voorbeeld van de ploegbaas wordt naar een aantal tips gezocht om positieve kritiek te geven.

Bordschema

Negatieve kritiek

Positieve kritiek

Je wordt boos, je roept, je scheldt: ‘jij dit, jij dat...’ Je valt de ander aan als persoon. Je haalt oude koeien uit de gracht.

Je blijft rustig en verwoordt je gevoelens: ‘ik vind dat...’ Je vertelt welk concreet feit je heeft gestoord en waarom. Je beperkt je tot het storende feit dat nu voorligt.

Je luistert niet naar de ander.

Je luistert naar de argumenten van de ander.

Je geeft geen oplossing aan.

Je stelt een oplossing voor.

• Brainstorming over kritiek krijgen: de lesgever en de cursisten gaan samen op zoek naar hoe je het best kritiek in ontvangst neemt. Uitgangspunt zijn de vijf luistersleutels: oogcontact, luisterhouding, knikken, uitleg vragen, respect tonen (dus niet agressief worden of weglopen).

• Rollenspelen om kritiek geven en krijgen in te oefenen (zie: cursistenmap p.36) De cursisten spelen per twee een rollenspel. Ze krijgen van de lesgever uitgeschreven situaties. Ze kiezen de situatie die hen het meest aanspreekt. Kritiek geven en krijgen wordt ingeoefend. De cursisten moeten beide rollen inoefenen.

6.3. Hoe reageren Timing: 100 minuten Werkvormen: situatieschets, groepsgesprek Lesmateriaal: situatieschets (cursistenmap p. 36), reactieschema (cursistenmap p. 37), situaties (cursistenmap p. 38)


1

leefsfeer

35

6.3.1. Doelen: De cursisten - weten wat een agressieve, een weerbare (assertieve) en niet-weerbare (subassertieve) reactie is; - weten welk gedrag bij welke reactie hoort; - weten welke reactie zij meestal vertonen; - begrijpen waar een dergelijk reactie vandaan komt; - zien in dat een weerbare reactie het meest opbouwend is; - zien in dat je kunt werken aan een doeltreffende reactie. 6.3.2. Lesverloop: • Situatieschets: hoe reageer je? (cursistenmap p.36) De lesgever schetst de volgende verkeerssituatie: ‘Je staat al 3 kwartier in de file op een autosnelweg. In je achteruitkijkspiegel zie je een grote auto die langs de file rijdt op de pechstrook. Die auto is nog 50 meter van je verwijderd. Wat voel je? Wat doe je? Hoe reageer je? De cursisten maken de opdracht eerst individueel, daarna worden de resultaten in de groep besproken.

• Een stukje theorie: drie reacties. De lesgever brengt de antwoorden van de cursisten samen in een schema op het bord of een flap. Hij maakt een onderscheid tussen niet-weerbaar (subassertief ), weerbaar (assertief ) en agressief gedrag. Samen met de cursisten definieert hij de 3 reacties. Ook het niet-verbale gedrag wordt in kaart gebracht.

Niet-weerbaar (hulpeloos)

Weerbaar

In de aanval

Subassertief

Assertief

Agressief

Je kunt niet voor jezelf opkomen.

Je kunt voor jezelf opkomen.

Je komt enkel voor jezelf op.

Je hebt te weinig respect voor jezelf.

Je hebt respect voor jezelf én voor de ander.

Je hebt te weinig respect voor de ander.

Je slikt alles in.

Je zegt het op een rustige en respectvolle manier.

Je spuwt het uit.

Struisvogel

Wijze uil

Arend

Niet-verbaal gedrag: � - klein stemmetje � - ineengedoken - zenuwachtig

Niet-verbaal gedrag � - normale stem � - gecontroleerd � - rustig

Niet-verbaal gedrag: � - harde stem � - wilde gebaren � - boos

36

basiseducatie

De lesgever verwijst naar het vorige onderdeel: kritiek krijgen en geven. Wat is voor beide partijen de meest geschikte reactie: niet-weerbaar, weerbaar of in de aanval? De cursisten krijgen als geheugensteuntje het schema (cursistenmap p. 37). De Gauss-curve maakt duidelijk welke reactie het meest doeltreffend is.

• Hoe reageren een agressieve en een niet-weerbare persoon? (cursistenmap p. 37) De lesgever legt de cursisten een aantal situaties voor. Hoe zal een agressieve persoon reageren en hoe een niet-weerbare? Er wordt per twee gewerkt. Elk duo kiest de situatie uit die hen het meest aanspreekt. Nadien worden de resultaten in de groep gebracht. Bij de meest gekozen situatie gaan de lesgever en de cursisten op zoek naar de voor alle partijen meest geschikte reactie.

• Hoe reageer ik meestal? De lesgever vraagt de cursisten op de Gauss-curve (cursistenmap p. 37) aan te duiden hoe zij meestal reageren. Eventueel kan nog gesproken worden over de doeltreffendheid van dat eigen gedrag.

6.4. Omgaan met meningsverschillen Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek Lesmateriaal: invulbladen (cursistenmap p. 39 en 40), schema (cursistenmap p. 41)

6.4.1. Doelen De cursisten - weten dat meningsverschillen veel voorkomen en dat het een normaal fenomeen is; - weten dat kritiek positief of negatief kan zijn; - beseffen dat positieve kritiek een positief effect heeft; - weten dat je van kritiek kunt leren; - leren met positieve kritiek om te gaan; - leren positieve kritiek te geven. 6.4.2. Lesverloop • Meningsverschillen in kaart gebracht (cursistenmap p. 39) De cursisten duiden aan met wie en waarover ze al eens een meningsverschil hebben gehad. In de rubriek ‘waarover’ schrijven ze enkel een paar sleutelwoorden. Wie meer wil vertellen, kan dat nadien in het groepsgesprek doen. Bedoeling is duidelijk te maken dat meningsverschillen alomtegenwoordig zijn. De lesgever informeert bij de cursisten hoe die meningsverschillen zijn afgelopen.

• Herken je dit? Enkele manieren om een meningsverschil aan te pakken (cursistenmap p. 40) De cursisten geven aan of ze een of meer manieren van omgaan met een meningsverschil herkennen? Misschien gaan ze zelf ook op die manier te werk? De cursisten vergelijken die conflicthanteringen met informatie uit vorige sessies, met name de schema’s bij ‘kritiek geven’ en ‘reageren’. Zo blijkt dat op die manier reageren niet erg doeltreffend is.

RUZIE 1. Niet luisteren

Je luistert niet naar de ander. (negatieve reactie)

2. Heftig reageren: roepen...

Boos (In de aanval)

3. Etiketten plakken: jij dit, jij dat...

Je wordt boos, je roept, je scheldt: ‘jij dit, jij dat...’ . (negatieve reactie)

4. Slachtoffer spelen

Je kunt niet voor jezelf opkomen. (niet-weerbaar)

5. De ander belachelijk maken

Je valt de ander aan als persoon. (negatieve reactie)


1

leefsfeer

37

• Hoe pak je het best een meningsverschil aan? De lesgever verzamelt bij de cursisten elementen die het mogelijk maken om op een goede manier met conflicten om te gaan. Uit het schema van de vorige les zijn al af te leiden: luisteren, rustig blijven, spreken met ‘ik’ in plaats van ‘jij’, weerbaar zijn en de ander respecteren.

• En meningsverschil aanpakken in 4 stappen (een stukje theorie) (cursistenmap p. 41) De lesgever brengt de elementen, door de cursisten aangebracht, in een schema. � - 1ste stap: wat is het probleem? Je legt op een rustige manier in de ik-vorm uit wat volgens jou het probleem is. Je komt voldoende voor jezelf op. Je luistert met respect naar de mening van de ander. � - 2de stap: samen zoek je naar alle mogelijke oplossingen. � - 3de stap: samen kies je de voor jullie beiden meest geschikte oplossing. Je legt op een rustige manier in de ik-vorm uit wat volgens jou de beste oplossing is. Je komt voldoende voor jezelf op. Je luistert met respect naar de mening van de ander. � - 4de stap: jullie spreken af samen de gekozen oplossing in de praktijk te brengen.

7. Bijkomende informatie 7.1. Communicatie op de werkvloer – Jan Schuermans – CBE Noorderkempen CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE NOORDERKEMPEN Otterstraat 109 bus1 - 2300 TURNHOUT tel: 014/42 27 87 e-mail: [email protected] www.basiseducatieturnhout.be

7.2. Sociaal Vaardig – Erik Verliefde, Ginette Janssens, An Boogemans – Acco Leuven

38

basiseducatie

2 Ik tel mee in het centrum

1. Bedoeling Als cursisten het gevoel hebben betrokken te zijn bij de leefgemeenschap op hun centrum en mee verantwoordelijkheid dragen, beleven ze hun centrum op een positievere wijze. Participatie zorgt dus voor meer welbehagen. Een centrum, waar democratiserend wordt gewerkt, geeft de cursisten de kans om te werken aan hun communicatieve vaardigheden en hun democratisch handelen te versterken. De cursist krijgt dus betere ontwikkelingskansen en het samenleven op het centrum gaat erop vooruit. De formele participatie belichten we aan de hand van een deelnemersraad. Hoe een deelnemersraad kan worden opgestart lichten we toe aan de hand van een stappenplan. Hoe het uitgeven van een ‘centrumkrantje’ veel kan bijdragen tot het aanscherpen van de taalvaardigheden en de sociale vaardigheden van de medewerkers aan die krant tonen we in een ander onderdeel. De leden van de redactieploeg leren beter overleggen en samenwerken. Met het concrete resultaat van hun samenwerking in de hand ervaren ze wat het betekent samen iets tot een goed eind te hebben gebracht. Een centrumkrant versterkt de communicatie en het samenhorigheidsgevoel bij alle cursisten en educatieve medewerkers van het centrum.

2. Lespakketten Informele participatie: [A] Animal Farm: een ‘grondwet’ voor de cursistengroep [B] Maak eens een deelnemerskrant: ‘Echo’, de deelnemerskrant van Leerpunt Gent Formele participatie: [C] Een interview over de deelnemersraad in het CBE De Westhoek [D] Een stappenplan voor de oprichting van een deelnemersraad

Ik tel mee in het centrum

2

leefsfeer

41

[A] Animal Farm

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 42 2. Doelen ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 43 3. Lesverloop ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 44 3.1. Drie soorten dieren/mensen . ................................................................................................................................................................................................................. p. 44 3.2. Animals – Pink Floyd ........................................................................................................................................................................................................................................... p. 44 3.3. Videofilm “Animal Farm” . ............................................................................................................................................................................................................................... p. 45 3.4. Een ‘grond’wet ............................................................................................................................................................................................................................................................. p. 46 3.5. De Belgische Grondwet . ................................................................................................................................................................................................................................ p. 47

• Cursistenmap 1. . Drie dieren, drie soorten mensen ...................................................................................................................................................................................................................... p. 46 2. . Drie dieren, drie soorten mensen (2) ............................................................................................................................................................................................................ p. 47 3. . Fragmenten uit “Animals” van Pink Floyd ............................................................................................................................................................................................... p. 48 4. Samenvatting van de videofilm .

Samenvatting ........................................................................................................................................................................................................................... van de videofilm p. 49

5. . Een ‘grond’wet ............................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 50 6. De Belgische Grondwet .

................................................................................................................................................................................................................................................... De Belgische Grondwet

p. 51

1. Bedoeling Democratische of autoritaire houdingen kleuren alle menselijke verhoudingen. Ook het samenleven in een groep cursisten vertoont autoritaire en democratiserende trekjes. Met “Animal Farm” willen we op zoek gaan naar de machtsverhoudingen binnen de groep cursisten. Als in een groep iemand gepest wordt, zijn de machtsverhoudingen glashelder. De pestkop is het varken, zijn adjudanten de honden, zijn slachtoffer(s) en de zwijgende meerderheid de schapen. In elke groep vinden we wel varkens, honden en schapen. Vanuit de persoonlijke ervaringen met autoritaire en democratische houdingen kunnen de cursisten makkelijk de stap zetten naar democratie en dictatuur als politieke systemen.

42

basiseducatie

Elk politiek systeem is opgehangen aan een aantal essentiële afspraken. Die zitten vervat in een grondwet. Eerst laten we de cursisten zelf een rudimentaire grondwet formuleren. Daarna brengen we ze in contact met enkele kernbegrippen uit onze Grondwet. Dialoog en groepswerk staan centraal in de verwerking van Animal Farm. Enkel op die manier ondervinden de cursisten aan den lijve de impact van democratisch handelen.

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. schendingen van kinderen mensenrechten bij zichzelf, bij anderen en in de media herkennen; 2. een onderscheid maken tussen een maatschappij die de rechten van de mens wil respecteren en een die dat niet wil; 3. hun gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden; 4. met elkaar in discussie treden en een standpunt innemen en onderbouwen; 5. overleggen en onderhandelen; 6. in groep samenwerken met respect voor elkaar; 7. een probleem herkennen en een keuze maken uit de mogelijke oplossingen; 8. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden. Attitudes de cursisten 1. brengen respect op voor de kinderen mensenrechten; 2. zijn bereid gericht naar anderen te luisteren en gepast te reageren; 3. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 4. zijn assertief: ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 5. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; 6. aanvaarden dat regels en afspraken noodzakelijk zijn om het samenleven vlot te laten verlopen; 7. brengen respect op voor de democratische rechtsstaat; 8. zijn bereid de regels van de democratische rechtsstaat toe te passen in gezin, klas, centrum, vriendenkring, buurt...; 9. ervaren dat regels in een democratie noodzakelijk zijn. Ondersteunende kennis de cursisten 1. weten dat mensen en kinderen rechten hebben; 2. weten dat regels voor iedereen moeten gelden; 3. verwerven inzicht in de besluitvorming in de klas, in het centrum; 4. herkennen het verschil tussen democratie en dictatuur; 5. weten dat de basisregels van onze democratie beschreven staan in de Grondwet; 6. kennen de drie machten; 7. weten dat de scheiding der machten een noodzaak is.


2

leefsfeer

43

3. Lesverloop 3.1. Drie soorten dieren/mensen (cursistenmap p. 46) Timing: 20 minuten Werkvormen: individuele opdracht, klasgesprek. Lesmateriaal: kaarten (cursistenmap p. 46 en 47) Volgens Roger Waters, de tekstschrijver van Pink Floyd, zijn er drie soorten mensen: honden, varkens en schapen. Vraag voor de cursisten: “Wat ben jij?” Je kunt die vraag mondeling of schriftelijk laten beantwoorden. Je kunt ook werken met drie kaartjes (hond, varken, schaap) waaruit de cursisten de meest geschikte kaart kiezen (cursistenmap p.47) en inleveren. Kopieer het blad met de drie dieren op dik papier. Knip de dierenkaarten uit. De schriftelijke opdracht en de opdracht met de kaartjes kan anoniem verlopen. De lesgever kan een beeld geven van de groep op basis van de binnengekomen informatie. De cursisten kunnen reageren.

3.2. Enkele tekstfragmenten uit “Animals” van Pink Floyd (cursistenmap p. 48) Timing: 20 minuten Werkvormen: muziekfragment beluisteren, individuele opdracht, klasgesprek. Lesmateriaal: cursistenmap p. 48,”Sheep” van Pink Floyd, cd-speler Dan worden de vertaalde fragmenten uit “Animals” bekeken. De oorspronkelijke teksten vind je o.a. bij http://pinkfloydhyperbase.dk/albums/animals.htm. Als je met de muziek wilt werken, kan je het best de eerste 3 minuten uit “Sheep” laten horen. “Sheep” is terug te vinden op de cd “Animals” uit 1977 en op “Echoes – The best of Pink Floyd” uit 2001. Beide cd’s zijn te vinden in de discotheek van je Openbare Bibliotheek. De intro van “Sheep” is rustig, haast pastoraal, dan volgt een wat agressief, rockend gedeelte. Laat niet het volledige nummer beluisteren: dat duurt bijna 10 minuten! In de tekstfragmenten worden de drie dieren gekarakteriseerd. Je kunt werken met de letterlijke vertaling of, als die te moeilijk is, met de parafrase van de Engelse teksten. Het is niet de bedoeling rekening te houden met alle nuances die in de songteksten aanwezig zijn. Controleer of de cursisten de hoofdzaken uit de tekst hebben gehaald. (“I looked over Jordan” –”Ik keek uit over de Jordaan” – is een uittreksel uit de gospel “Swing low, sweet chariot”. In de gospel is er sprake van een schare engelen in plaats van een meute honden!) Als je niet met Pink Floyd wil werken, kan je ook werken met kaartjes waarop de dieren zijn gekarakteriseerd aan de hand van drie kenmerken (cursistenmap p. 47). Nadien kiezen de cursisten opnieuw: hond, varken of schaap. Opnieuw kan er mondeling of schriftelijk gewerkt worden. Opnieuw kan je werken met kaartjes. Boeiend wordt het als de cursisten hun keuze willen toelichten. In ieder geval kan de leerkracht op basis van de antwoorden een beeld schetsen van de posities binnen de groep.

44

basiseducatie

3.4. De film “Animal Farm” (cursistenmap p. 49) Timing: 50 minuten Werkvormen: videofragment bekijken, klasgesprek. Lesmateriaal: cursistenmap p. 49, videofilm, TV-videocombinatie

Animal Farm - John Halas & Joy Batchelor - 1955 – reconstructie: 1993 (BBC) - 75 min. Je kunt de film ontlenen in een videotheek of bij je Openbare Bibliotheek. De essentiële fragmenten uit de film worden bekeken. De cursisten moeten vooral hun aandacht richten op de vijf wetten en hoe die stuk voor stuk worden overtreden. Als extra ondersteuning kun je de cursisten de samenvatting van de belangrijkste stukken uit de film ter hand stellen (cursistenmap p. 49). Hieronder een overzicht van de filminhoud. De passages in vet moeten zeker getoond worden. Dat is bijna de helft van de film. - Jones, boer van de Herenhoeve, is een dronkaard. Hij verwaarloost zijn dieren. - In de stal vindt een geheime vergadering plaats onder leiding van het oude, zieke varken Majoor. Majoor roept op tot opstand: ‘Alles wat wij produceren wordt ons ontstolen. Onttroon de tiran en we zullen rijk en vrij zijn’. Daarop sterft Majoor. - Er is onvoldoende eten voor de dieren. Ze organiseren een inbraak in de voorraadschuur. Jones betrapt hen. Het komt tot een machtsstrijd. Jones vlucht naar zijn stamcafé ‘The Red Lion’. - De dorpelingen bestormen de Herenhoeve, maar worden verdreven. - De dieren verbranden de symbolen van Jones’ tirannie (juk, teugels, slachtbijl, scheerschaar...). - De dieren verkennen het woonhuis: “niets voor ons” (alleen het varken Napoleon twijfelt). - Het varken Sneeuwbal vaardigt nieuwe wetten uit voor de Boerderij der Dieren: 1. Geen dier zal in een bed slapen. 2. Geen dier zal alcohol drinken. 3. 4 poten goed, 2 poten slecht. 4. Geen dier zal een ander dier doden. 5. Alle dieren zijn gelijk. - Onder leiding van Sneeuwbal wordt er geoogst. De boerderij is welvarend. - Sneeuwbal roept op tot een werelddierenrevolutie. Alleen ontevreden dieren hebben er oor naar. - Sneeuwbal wil dat de dieren zich scholen. - Sneeuwbal ontwerpt een molen om de energievoorziening veilig te stellen. Napoleon traint jonge honden. - Grote vergadering in de stal: het komt tot een confrontatie tussen Sneeuwbal en Napoleon. Sneeuwbal wordt door de honden van Napoleon van de boerderij verdreven en gedood. Napoleon wil niet dat er nog vergaderd wordt, hij zal de belangen van de dieren behartigen. - De windmolen wordt gebouwd. Er wordt hard gewerkt en weinig gegeten, behalve door de varkens die ruim beloond worden voor hun hersenarbeid.


2

leefsfeer

45

-

Boxer, het paard, en Benjamin, de ezel, ontdekken dat de varkens slapen in het woonhuis. De betreffende wettekst is aangepast: geen dier zal in een bed slapen met lakens. De honden zijn Napoleons lijfwacht. Napoleon is gek op confituur. Koopman Jammerling brengt confituur naar Napoleon in ruil voor... eieren. De kippen komen in opstand. De ‘verraders’ worden gedood. ‘Geen dier zal een ander dier doden zonder reden’ staat er nu. Jaloers op Jammerlings bloeiende handeltje met de Boerderij der Dieren wagen de dorpelingen een nieuwe aanval. Die wordt afgeslagen. Wel slaagt Jones erin de molen op te blazen. De molen wordt herbouwd. De dieren werken zich te pletter. De varkens feesten. Boxer raakt bij de bouwwerken gekwetst en is voortaan werkonbekwaam. Napoleon verkoopt hem aan Jammerlings lijmfabriek voor whisky. De molen is af. De Boerderij der Dieren is een concentratiekamp geworden. Varkens van verschillende landen komen met veel vertoon samen. Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere. Benjamin leidt een dierenopstand. Napoleon zit in nauwe schoentjes: zijn honden zijn dronken...

(In 1999 is er een nieuwe versie gemaakt van Animal Farm met echte dieren en poppen van Jim Henson: Animal Farm van John Stephenson – 98 minuten) Laat de cursisten spontaan reageren op wat ze gezien hebben. Laat ze op zoek gaan naar overeenkomsten tussen het eerste deel (over de verhoudingen in hun groep) en het tweede deel (over de machtsstrijd op de boerderij van de dieren)

3.5. Een ‘grondwet’ (cursistenmap p. 50) Timing: 40 minuten (zonder posterontwerp), 70 minuten (met posterontwerp) Werkvormen: individuele opdracht, klasgesprek, creatieve opdracht Lesmateriaal: cursistenmap p. 50, behangpapier, alcoholstiften, collagemateriaal. Sneeuwbal vaardigt vijf wetten uit voor de dierenboerderij (grondwet). Vraag voor de cursisten: ‘Welke vijf wetten zou jij uitvaardigen voor de cursistengroep?’ Je kunt het best met groepjes werken. Laat de cursisten in drie stappen de opdracht uitvoeren: 1. een brainstorming in elk groepje, 2. een keuze van vijf wetten binnen het groepje 3. een klassikale keuze van vijf wetten uit het aanbod der groepjes Zorg ervoor dat er in elk groepje een gespreksleider en een secretaris is. Die secretaris vult op het invulblad (cursistenmap p. 50) de vijf wetten in die dat groepje heeft gekozen. Mogelijk kunnen verschillende groepjes een grondwetposter ontwerpen. De vijf wetten kunnen dan in het lokaal op posterformaat worden opgehangen. Behalve voor de ‘cursistengroep’ kunnen ook wetten opgesteld worden voor andere kringen: het centrum, het gezin, het werk, de vereniging, de gemeente, het land. Laat elk groepje dan voor een andere kring wetten opstellen. Je werkt dan in twee stappen: brainstorming en keuze van vijf wetten binnen het groepje.

46

basiseducatie

3.6. De Belgische Grondwet (cursistenmap p. 51) Timing: 30 minuten Werkvormen: uiteenzetting, klasgesprek, Lesmateriaal: cursistenmap p. 51 Het groepje, verantwoordelijk voor de kring ‘het land’, presenteert zijn grondwet. Hun vijf wetten worden klassikaal besproken. Je legt er dan de echte Grondwet naast. Als je enkel een grondwet voor de cursistengroep hebt laten opstellen, kun je de Grondwet net zo goed ter sprake brengen. Het gaat dan niet langer om een reeks afspraken tussen 10, 15, 20 mensen, maar om principes waar een hele gemeenschap zich achter schaart. De vijf basisprincipes van de Belgische Grondwet worden kort overlopen (cursistenmap p. 51). 1. Alle Belgen zijn gelijk voor de wet. Dat is het principe. In werkelijkheid vinden we nog talrijke voorbeelden van ongelijkheid in de eigen leefwereld (klassenjustitie, ondervertegenwoordiging van vrouwen in de politiek...) Laat de cursisten zelf op zoek gaan. 2. Er is een wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Wetten moeten worden gemaakt en uitgevoerd. Overtreders van de wetten moeten worden gestraft. 3. Een wet komt er omdat een meerderheid in het parlement dat wil. Die meerderheid komt er door het samengaan van verschillende partijen. 4. Het gerecht is onafhankelijk. Een rechter moet zonder inmenging kunnen bepalen wie gelijk heeft of ongelijk. Hij moet een neutrale scheidsrechter zijn. 5. Er is persvrijheid. De pers informeert het publiek. De pers kijkt de overheid op de vingers. Persvrijheid betekent dat de media niet worden gecensureerd. Laat de cursisten nu de twee grondwetten vergelijken en becommentariëren. Dat kan in een groepsgesprek of via een groepswerkje.


2

leefsfeer

47

[B] Maak eens een deelnemerskrant

1. Bedoeling Een deelnemerskrant versterkt de communicatie en het samenhorigheidsgevoel bij de cursisten en medewerkers van een centrum. Het uitgeven van een ‘centrumkrantje’ kan vooral veel bijdragen tot het aanscherpen van de taalvaardigheden en de sociale vaardigheden van de medewerkers aan die krant. De leden van de redactieploeg leren beter overleggen en samenwerken. Met het concrete resultaat van hun samenwerking in de hand ervaren ze wat het betekent samen iets tot een goed eind te hebben gebracht. Een dergelijk initiatief werd enkele jaren geleden genomen door Leerpunt, het centrum basiseducatie Gent Hippoliet Lammensstraat 10 9000 Gent Tel. 09 224 24 12 E-mail [email protected] Website www.cbegent.be

2. Een blik achter de schermen 2.1 Redactie De cursisten die deelnamen aan de cursus “Met plezier lezen en schrijven” en enkele medewerkers van het Leerpunt Gent vormden de redactieploeg van het tijdschrift “Echo”. Zij schreven zelf teksten voor Echo en stimuleerden de deelnemers uit de andere groepen van het Leerpunt tot het insturen van teksten.

2.2 Hoe het boekje tot stand is gekomen - De redactieploeg bepaalde een thema dat voldoende ruim moest zijn. Daar ging natuurlijk een uitgebreide brainstorming aan vooraf. Voor het boekje van mei 2002 werd het thema “de eerste keer” gekozen. - Daarna ging de redactieploeg aan de slag om lesgevers en deelnemers tot schrijven aan te zetten. Op teamvergaderingen, tijdens de cursussen, maar ook via posters en dergelijke werd een oproep gelanceerd om te schrijven. Er werd duidelijk aangegeven hoelang de tekst mocht zijn, wat het thema was van de publicatie en tegen welke datum de bijdrage ten laatste werd verwacht. Elke tekst werd gepubliceerd. - De redactieploeg bewerkte de binnengekomen teksten. Soms moesten fouten worden gecorrigeerd, soms moest de tekst wat leesbaarder worden gemaakt. Er werd verbeterd op taal, niet op inhoud. Zonodig werd met de auteur van de tekst overlegd. - Tikwerk en lay-out werden gedaan door de lesgevers en het secretariaat. De lay-out werd bepaald door de redactie. - De redactieploeg bepaalde de volgorde van de teksten, zocht passende titels en illustraties, schreef een voorwoord en een promotietekst.

48

basiseducatie

-

De redactieploeg legde contacten met kopiewinkels en drukkerijen en overlegde met de coördinator. De prijs van het boekje werd vastgelegd. Tot slot werd de strategie vastgelegd voor de promotie van het boekje.

3. Het resultaat 90 bijdragen van zowel Nederlandstalige als anderstalige cursisten kwamen binnen en werden door de redactieploeg verwerkt tot een leuke verhalenbundel van 120 pagina’s die in mei 2002 werd uitgegeven onder de titel “De eerste keer…” De redactieploeg was verantwoordelijk voor het voorbereiden van de publicatie en moest voortdurend als team werken. Heel wat sociale vaardigheden werden hierbij geoefend: overleg, planning, werkverdeling, samen beslissingen nemen enz.

3.1 Enkele beginregels

-

De eerste keer dat ik met de auto reed, was ik twee jaar bij Daniël. ik mijn vriend Johnny heb ontmoet... ik in België kwam, wist ik niet wat te doen. ik Nederlands spreek... is nu in Gent op school. ik ging fietsen, was met mijn papa. ik naar school ging, was ik vier. ik naar zee ging, was met mijn ouders. ik in Leerpunt binnenstapte, deed dat heel raar. ik Nederlands sprak, was in 1999. ik zakgeld kreeg...


2

leefsfeer

49

3.2 Enkele uittreksels Blote armen – Munir – p. 19 De eerste keer dat ik in België kwam, wist ik niet wat te doen. Het was hier helemaal anders dan bij ons. Dat zoiets bestond, daar schrok ik van. Vrouwen, meisjes met blote benen, blote armen. Meisjes, die alleen uitgaan. Ik wist niet hoe het moest. Waar moest ik naartoe om mijn kleren te wassen? Hoe gaan de deuren van de bus open? Hoe steek ik een kruispunt over? Welke taal moet ik spreken? Met welk geld moet ik betalen? Ik wist niets van de cultuur hier in België. Voor mij was het allemaal anders. Mijn broer, die hier was van in de jaren tachtig, heeft mij alles uitgelegd. Nu, 10 jaar later, heb ik mij hier goed aangepast en ben ik blij hier te mogen leven.

Fietsen – Roger – p. 43 De eerste keer dat ik ging fietsen, was met mijn papa. Hij leerde mij fietsen zonder ‘zijwieltjes’. Het was een spannende ervaring. Ik ben wel een paar keer gevallen, maar ijverig als ik ben, zette ik door. En hopla... ik fietste zelfstandig zonder ‘zijwieltjes’. En zo had ik weer een mijlpaal overwonnen in mijn leven. En... op naar de volgende.

Niet alleen – Anoniem – p. 81 De eerste keer dat ik in Leerpunt binnenstapte, deed dat heel raar. Ik vind het heel raar dat iemand als ik, geboren in België en daar naar school geweest, plots terug op de schoolbanken zat om Nederlands te leren. Maar toen ik de klas binnenstapte, bleek ik niet alleen te zijn. Zowel anderstaligen als Belgen zaten in dezelfde klas om Nederlands bij te leren. We hebben een toffe groep, wat het nog aangenamer maakt. Ik ben blij dat ik de stap gezet heb om naar hier te komen en heb al heel wat bijgeleerd. Bedankt Leerpunt!

50

basiseducatie

[C]

Een deelnemersraad

Bedoeling Deelnemersraden zijn een vorm van formele participatie die het samenleven in een centrum voor basiseducatie gunstig kunnen beïnvloeden. Cursisten gaan zich meer betrokken voelen bij de leefgemeenschap op het centrum. Bovendien krijgen ze kansen aangereikt om hun communicatieve vaardigheden aan te scherpen en hun democratisch handelen te versterken. In die zin geeft een deelnemersraad kansen tot emancipatie aan de individuele cursist in de raad, maar ook aan de groep in zijn geheel. Vragen en problemen die in het centrum leven, kunnen op tafel worden gebracht. Dat voorkomt apathie en gevoelens van machteloosheid. Lesgevers krijgen een beter zicht op wat er werkelijk leeft bij hun cursisten. In het onderstaande interview vind je veel informatie over de deelnemersraad van CBE De Westhoek. Hopelijk werkt het inspirerend... Lesmateriaal en een handleiding voor de lesgever vind je onder punt [D] “Stappenplan voor de oprichting van een deelnemersraad”.

De deelnemersraad in het CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE DE WESTHOEK: een interview met voormalig coördinator Bea Van Imschoot

1.

Ontstaan en werking Vanuit welke vragen is de deelnemersraad gegroeid? Waarom is er een deelnemersraad opgericht? Vanuit een keuze voor een model van participatie. Van in het begin was er in het centrum voor basiseducatie van Diksmuide naast het dagelijkse bestuur een projectgroep. In die projectgroep waren alle geledingen vertegenwoordigd. De cursisten hadden er twee vertegenwoordigers. Toen het aantal cursisten bleef groeien is er naast de projectgroep een deelnemersraad ontstaan. Wat is het mandaat van de deelnemersraad? Sturen zij het beleid en /of de organisatie van het centrum, leveren ze bijdragen aan de invulling van de programma’s? De deelnemersraad heeft een adviserende bevoegdheid. -

De raad kan een advies uitbrengen over de programmatie. De lopende programmatie kan geëvalueerd worden en er kunnen voorstellen geformuleerd worden voor de programmatie van het volgende werkjaar. Na een herhaalde vraag van de cursisten naar taallessen Frans en Engels heeft het centrum contact gezocht met C.V.O.’s (Centra voor Volwassenenonderwijs) om die wens te realiseren. Ook voor spreekateliers en ICT-vervolgopleidingen is er op verzoek van de cursisten een samenwerking met CVO’s opgezet.

-

De deelnemersraad buigt zich ook over het praktische reilen en zeilen van het centrum. De lokaalinrichting, de koffiepauze, de begin- en einduren van de cursussen en allerlei nevenactiviteiten zoals het jaarlijkse feest en uitstappen kunnen aan bod komen.

Zijn er voor de leerlingen ‘zitpenningen’, stimuli om te komen? Aan de uitnodiging en het verslag wordt bijzondere aandacht besteed. Op die manier voelen de leden van de deelnemersraad zich ernstig genomen. Ook de vergadering zelf wordt erg verzorgd: er wordt voor drankjes en


2

leefsfeer

51

hapjes gezorgd. De deelnemers kunnen bovendien hun reiskosten inbrengen. De vergaderingen vinden plaats op woensdagavond van 19.30u tot 21.30u. Er wordt twee tot drie keer per jaar vergaderd. Hoe kadert de raad in een breder geheel van participatie? De vergaderingen van de deelnemersraad worden door het educatieve team voorbereid en opgevolgd in hun cursussen. Over de opvolging van bepaalde vragen of problemen wordt in een volgende deelnemersraad verslag uitgebracht. Iedere cursist kan te allen tijde, op eigen initiatief, een inbreng doen via de educatieve medewerker of rechtstreeks bij de coördinator. Hoe is de deelnemersraad sinds zijn ontstaan geëvolueerd? Aanvankelijk waren er 8 à 10 leden, nu zijn er 40 à 50. Vroeger werd er enkel vergaderd in Diksmuide, nu wordt er afwisselend vergaderd in Wervik, Ieper en Diksmuide. Er is met de gedachte gespeeld om de groep op te splitsen per regio, per materie. Er is uiteindelijk gekozen voor de huidige formule. Vergaderen op verschillende plaatsen verruimt de horizon en de vaardigheden van de deelnemers. Samenblijven voorkomt het gevaar van een beleid met verschillende snelheden, voor het ontstaan van sterke en minder sterke groepen. Een nadeel van met zo’n grote groep te werken zijn de doublures bij de inbreng van verschillende vertegenwoordigers. Bovendien vraagt het veel tijd om iedereen aan bod te laten komen. Een mogelijke oplossing is groepswerk organiseren per domein, te vergelijken met commissiewerk in het parlement.

2.

Samenstelling Hoe verloopt de verkiezing van de mandatarissen? Bij het begin van het werkjaar krijgen de cursisten informatie over de deelnemersraad. In onderling overleg kiezen de groepen 1 of 2 afgevaardigden. Er wordt niet gestemd. Hoe ligt de verhouding vertegenwoordigers van de cursisten en van het centrum? De raad bestaat uit 40 à 50 cursisten en de coördinator, die voorzitter is, en 1 educatieve medewerker die instaat voor de verslaggeving. Worden de vertegenwoordigers van het centrum zelf ook verkozen? De educatieve medewerker wordt door het educatieve team gekozen voor een periode van 1 tot 3 jaar. De ‘begeleiding en opvolging van de deelnemersraad’ behoort tot het pakket van de, jaarlijks, onder educatieve medewerkers te verdelen, neventaken (andere taken zijn bv. materiaalverantwoordelijke bibliotheek, regionale lokaalverantwoordelijke, verantwoordelijke voedselbank,...) . Hoe representatief is de deelnemersraad? Zijn alle geledingen (vrouwen, allochtonen, enz.) vertegenwoordigd? Alle geledingen worden gevraagd, maar zijn niet allemaal vertegenwoordigd. Er zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen. Allochtonen van niveau 1 en rijbewijsgroepen zijn weinig vertegenwoordigd. De eerste groep kampt met een serieuze taalbarrière, de tweede groep is weinig geïntegreerd in het centrum en sterk gefixeerd op het doel van de opleiding.

52

basiseducatie

3.

Agenda Wie bepaalt de agenda? De vergaderingen worden door het educatieve team voorbereid. Enerzijds is er een vast stramien van waaruit de agenda wordt opgebouwd, anderzijds wordt de agenda soms aangevuld met actuele onderwerpen die rechtstreeks te maken hebben met de werking van dat moment bv. evaluatie van de cursistenkrant, organisatie en duur van koffiepauzes ... Zijn er selectiecriteria, filters ingebouwd bij het tot stand komen van de agenda? De enige filter, die wordt ingebouwd, is: valt het onderwerp binnen de opdracht van de basiseducatie? Zijn er soms onderwerpen die het centrum overstijgen? Voor onderwerpen die het centrum overstijgen wordt gezocht naar oplossingen buiten het centrum.

4.

Verloop van de vergadering Hoe komen beslissingen tot stand? Bij meerderheid, consensus? Wordt er gestemd? Zo nodig wordt er over een advies gestemd via handopsteking. Een gewone meerderheid volstaat. Wie zorgt voor de verslaggeving? In welke vorm wordt het verslag gegoten? Hoe wordt het verspreid? Het verslag wordt opgesteld door de educatieve medewerker in de deelnemersraad. Hij zorgt voor een aangepast taalgebruik. Alle vertegenwoordigers krijgen een exemplaar. De educatieve medewerkers hebben een aantal exemplaren van het verslag waarmee ze werken in hun groepen. Die blaadjes worden nadien terug opgehaald om de papierberg niet nodeloos hoog te maken. Er worden nu een 300-tal kopies gemaakt. Hoe worden de functies binnen de deelnemersraad toegewezen? De coördinator zit de vergadering voor, de educatieve medewerker zorgt voor de verslaggeving. Soms worden werkgroepjes gecreëerd. Welke houdingen en vaardigheden zijn bij de deelnemers vereist? Wordt daar rond gewerkt? De voorzitter bewaakt het verloop van de vergadering. Zo’n vergadering is een oefening in sociale vaardigheden. De vergadering wordt met de cursisten voorbereid. Bij het begin van de vergadering wordt de agenda voorgelegd, maar worden er ook afspraken gemaakt i.v.m. de manier van werken. Is er een continuïteit bij de deelnemers? De deelnemers worden aangesteld voor 1 jaar. Wie zorgt voor de verwoording van de standpunten? De cursisten bereiden de vergadering voor in samenspraak met de educatieve medewerkers. Deelnemers kunnen hun standpunten vooraf opschrijven en tijdens de raad voorlezen.


2

leefsfeer

53

Hoe verloopt een dergelijke vergadering concreet? Eerst worden de agenda en de manier van werken overlopen. De vergadering heeft een vast stramien. - Een stand van zaken met vragen en problemen over de huidige werking - Vragen in verband met de planning voor het volgende werkjaar - Nevenactiviteiten - Varia Wordt er informatie gegeven over het reilen en zeilen van het centrum? Het reilen en zeilen van het centrum komt aan bod bij het onderwerp ‘een stand van zaken’.

5.

Opvolging Hoe worden de beslissingen van de deelnemersraad opgevolgd? Een stand van zaken wordt gegeven in een volgende deelnemersraad.

6.

Oordeel Wat zijn de nadelen, de beperkingen van zo’n deelnemersraad? Een kosten- en batenanalyse leert ons dat de ‘baten’ zeker opwegen tegen de ‘kosten’. Aan de kostenzijde vermelden we de reiskosten en de kosten voor drankjes en hapjes. Ook de energie en de tijd die de coördinator en de educatieve medewerker in de voorbereiding, de eigenlijke vergadering en de opvolging investeren, moet worden verrekend. Wat zijn de voordelen van zo’n deelnemersraad? - In de deelnemersraad krijgen de cursisten belangrijke informatie over het reilen en zeilen van het centrum. - De raad draagt daadwerkelijk bij tot de persoonlijke emancipatie van de deelnemers. - De vergadering stimuleert een gericht nadenken over individuele en collectieve wensen en noden op educatief vlak. - Ook het oplossingsgericht denken en (samen)werken wordt gestimuleerd. - De deelnemersraad zorgt voor een verhoging van de algemene betrokkenheid en heeft een gunstige invloed op de leermotivatie Is zo’n deelnemersraad een oefening in democratisch handelen? Het is een oefening in persoonlijke emancipatie van de verschillende deelnemers en in emancipatie van de gehele groep. Wat is de meerwaarde van een deelnemersraad als product, als proces? Er wordt een leerproces op gang gebracht dat leidt tot emancipatie. De raad is een instrument om vragen en problemen op te lossen en zodoende apathie te voorkomen. Het begeleidende team krijgt meer zicht op wat er echt leeft bij de cursisten. Dat komt de kwaliteit van het centrum ten goede.

54

basiseducatie

[D] Kies een deelnemersraad

Stappenplan voor de oprichting van een deelnemersraad

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling ............................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 55 2. Doelen ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 55 3. Lesverloop ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 56 3.1. Zes kaarten . ................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 56 3.2. Een stappenplan .................................................................................................................................................................................................................................................... p. 56

• Cursistenmap 1. . Zes kaarten ......................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 53 2. . Stappenplan voor de oprichting van een deelnemersraad ........................................................................................................................................ p. 54 3. . Woordenlijst ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 56

1. Bedoeling Als cursisten het gevoel hebben betrokken te zijn bij de leefgemeenschap op hun centrum en mee verantwoordelijkheid dragen, beleven ze hun centrum op een positievere wijze. Participatie zorgt dus voor meer welbehagen. Een centrum waar democratiserend wordt gewerkt, geeft de cursisten de kans om te werken aan hun communicatieve vaardigheden en hun democratisch handelen te versterken. De cursist krijgt dus betere ontwikkelingskansen en het samenleven op het centrum gaat erop vooruit.

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. opkomen voor eigen rechten en die van anderen; 2. gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden en hulp vragen; 3. in discussies het woord nemen en hun standpunten verwoorden en onderbouwen met argumenten; 4. overleggen en onderhandelen; 5. samenwerken in groep met respect voor verschillen tussen mensen; 6. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden.


2

leefsfeer

55

Attitudes de cursisten 1. zijn bereid zich in te zetten voor de eigen rechten en die van anderen; 2. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren; 3. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 4. zijn assertief: ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 5. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; 6. aanvaarden dat algemeen geldende regels en afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen; 7. zijn bereid om de regels van de democratische rechtsstaat toe te passen in het centrum. Ondersteunende kennis de cursisten 1. verwerven inzicht in de besluitvorming; 2. kennen de rol en het verloop van verkiezingen binnen ons democratisch bestel.

3. Lesverloop 3.1. Zes kaarten Timing: 15 minuten Werkvormen: werken per twee, klasgesprek. Lesmateriaal: 6 kaarten (cursistenmap p. 53) De cursisten krijgen zes kaartjes. Kopieer de kaartjes (cursistenmap p. 53) op dik papier. Knip de kaartjes uit. Schud ze door elkaar. Per twee leggen de cursisten de kaartjes in de juiste (chronologische) volgorde. De oplossingen worden klassikaal besproken. Oplossing: jouw mening > voorstellen > kandidaten > stembureau > stemmen > afgevaardigde

3.2. Een stappenplan Timing: 60 minuten Werkvormen: klasgesprek, werken per twee Lesmateriaal: stappenplan (cursistenmap p. 54 en 55), woordenlijst (cursistenmap p. 56 en 57) De cursisten krijgen nu een stappenplan (cursistenmap p. 54 en 55). De verschillende stappen en de aandachtspunten worden overlopen. Zo nodig wordt het stappenplan verder aangevuld.

56

basiseducatie

De cursisten maken nu gebruik van de woordenlijst (cursistenmap p. 56 en 57). Laat ze werken in groepjes van twee. Per groepje moeten de cursisten drie termen opzoeken. Die moeten ze nadien in eigen woorden uitleggen aan de rest van de groep. Twee of meer cursisten nemen een taak uit het stappenplan op zich. Ze gaan aan de slag. De lesgever volgt van zeer nabij de werkzaamheden van de verschillende groepjes. De resultaten worden klassikaal ingebracht en besproken.


2

leefsfeer

57

3 Ik tel mee op de school van mijn kinderen

1. Bedoeling Veel cursisten in de centra voor basiseducatie zijn ook ouder. Vandaar de leefsfeer ‘Ik tel mee op de school van mijn kinderen’. Via een drietal exemplarische thema’s maken we duidelijk hoe de cursist stappen kan zetten om een reële partner te worden van de school bij het opvoedingsproces van zijn of haar kind. Basisvereisten zijn dat de ouder beschikt over een basiswoordenschat en een aantal elementaire communicatieve vaardigheden. Door beter te communiceren met de school worden de cursisten nauwer betrokken bij het functioneren van hun kind als scholier, waardoor diens slaagkansen gunstig worden beïnvloed. Door adequaat met de school te communiceren verhogen de cursisten hun zelfredzaamheid en versterken ze hun zelfvertrouwen.

2. Lespakketten [A] Huiswerk: hoe help ik mijn kind met zijn huiswerk? [B] Ziek: hoe meld ik de school dat mijn kind ziek is? [C] School: wat gebeurt er op de school van mijn kind? Drie exemplarische thema’s waarin duidelijk wordt gemaakt hoe een elementaire basis van woordenschat en communicatieve vaardigheden kan aangereikt worden om de ouder in staat te stellen contact op te nemen met de school (i.v.m. een inschrijving, een melding van ziekte, een afspraakje met de juf of meester...) en bovendien zijn of haar kind beter te begeleiden in zijn of haar schoolloopbaan.

Ik tel mee op de school van mijn kinderen

3

lleefsfeer eefsfeer

61

[A] Huiswerk

Bronvermelding Het lespakket ‘huiswerk’ is ontleend aan de bundel “Ouders thuis in een taal vol school”, een project van het Schoolopbouwwerk Heusden-Zolder en het CBE West-Limburg Voor meer informatie kan je terecht bij: Onderwijs- en Opvoedingsondersteuning afdeling welzijn en lokale economie Heldenplein 1 3550 Heusden-Zolder 011 53 73 71 [email protected] www.heusden-zolder.be/product/1568/default.aspx?_vs=0_ N&id=1624# Kathleen Vandenput 011 52 06 40

Basiseducatie West-Limburg Sofie Reynders Everselstraat 60 3580 Beringen 011 / 42 02 02 www.basiseducatie.be/434/defaultcur.aspx?centra=506

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling en opbouw ........................................................................................................................................................................................................................................................ p.63 2. Lesverloop: Het huiswerk ............................................................................................................................................................................................................................................... p.66 2.1. Les 1: De schoolagenda .................................................................................................................................................................................................................................. p.66 2.2. Les 2: Wat staat er in de schoolagenda? .................................................................................................................................................................................. p.68 2.3. Les 3: Boodschappen van de school ............................................................................................................................................................................................ p.70 2.4. Les 4: Boodschappen van jou ................................................................................................................................................................................................................. p.71 2.5. Les 5: Huiswerkbegeleiding ...................................................................................................................................................................................................................... p.73

• Cursistenmap 1. . Les 1: De schoolagenda . ................................................................................................................................................................................................................................................... p.61

62

basiseducatie

2. . Les 2: Wat staat er in de schoolagenda? .................................................................................................................................................................................................... p.66 3. . Les 3: Boodschappen van de school . ............................................................................................................................................................................................................. p.73 4. . Les 4: Boodschappen van jou ................................................................................................................................................................................................................................... p.82 5. Les 5: Huiswerkbegeleiding .

........................................................................................................................................................................................................................................ Les 5: Huiswerkbegeleiding

p.89

1. Bedoeling en opbouw

“Ouders thuis in een taal vol school” Het project “Ouders thuis in een taal vol school” is bedoeld voor ouders met doelgroepleerlingen. Het project is erop gericht om vooral allochtone ouders te leren hoe een basisschool werkt. In het schoolopbouwwerk blijkt immers hoe langer hoe meer dat een basiskennis van de schooltaal en de schoolstructuur noodzakelijk is zodat alle ouders, ook allochtone ouders, contacten kunnen leggen met de school en hierin ook hun zelfvertrouwen en zelfstandigheid vergroten. Schoolopbouwwerk staat in voor de ondersteuning van basiseducatie als organisatie en voor de toeleiding van de doelgroep naar de cursus. Verder hebben zij een inbreng in de organisatorische en inhoudelijke uitbouw van de cursus. Zij staan ook in voor de organisatorische ondersteuning van de scholen en de nazorg van de cursisten. De inhoudelijke en didactische uitwerking van de cursus en het geven van de lessen, is een opdracht voor de basiseducatie. HET DOEL Het hoofddoel van de cursus “Ouders thuis in een taal vol school” is een betere communicatie en samenwerking tussen ouders en personeel van de basisschool tot stand te brengen. Voor de ouders moet het makkelijker worden hun kinderen in de klas te brengen, een praatje met de leerkracht te maken, ouderavonden te bezoeken en rapportgesprekken te voeren, de schoolkrant te lezen, hun kinderen met hun huiswerk te begeleiden en andere ouders te ontmoeten. Wat de cursus bijzonder maakt, is de combinatie van de doelen: het aanleren van de Nederlandse taal met de overdracht van kennis over de basisschool. Op die manier worden voorwaarden geschapen waarmee de ouders hun passieve betrokkenheid kunnen omzetten in een actieve. Naast dit hoofddoel beoogt de cursus nog een aantal niet onbelangrijke nevendoelen. Ten eerste wordt de communicatie tussen ouders en kinderen over schoolzaken verbeterd. Als ouders weten wat er in school gebeurt en wat hun kinderen er concreet doen, is het voor hen makkelijker te vragen naar de schooldag en de lessen. Kinderen merken dat hun ouders het belangrijk vinden wat ze op school doen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat deze ondervonden interesse gunstig is voor het zelfvertrouwen van het kind en dus ook voor de schoolresultaten.


3

lleefsfeer eefsfeer

63

Ten tweede breiden de ouders hun sociale netwerk uit. De vooronderstelling dat ouders automatisch contact met elkaar hebben, gaat niet altijd op. In de les ontdekt men de gezamenlijke interesses, met name met betrekking tot de kinderen en de school. Men herkent elkaars problemen, waaronder communicatieproblemen die veroorzaakt worden door een gebrekkige (Nederlandse) taalbeheersing. Ten derde is de cursus indirect een steuntje in de rug voor leerkrachten die een betere communicatie met de ouders willen. Leerkrachten hebben vaak behoefte aan meer contact met de ouders van de kinderen in hun klas, maar stuiten op een taalbarrière of op terughoudendheid. Als ouders op bezoek komen in de klas, regelmatig op school verblijven en door de gangen lopen, wordt het voor de leerkrachten makkelijker om een informeel praatje te maken. Ten vierde beoogt deze cursus een toeleiding te zijn tot de reguliere groepen in de volwasseneneducatie (Basiseducatie,CVO of VDAB). Vaak bereikt de cursus mensen die om een of andere reden de weg naar de reguliere groepen niet hebben gevonden. Sommige vrouwen menen dat zij de zorg voor jonge kinderen niet kunnen combineren met het volgen van een cursus. Als de cursus, zoals in dit geval, in of dicht bij de school van de kinderen wordt gegeven, ondervinden zij dat deze combinatie toch mogelijk is. De stap naar een reguliere groep wordt een stuk kleiner. In de leefsfeer De volgende stap wordt hier actief naar toegewerkt. DE WISSELWERKING MET DE SCHOOL De concrete problemen die ouders tijdens de lessen signaleren over de communicatie met de school, vormen een belangrijke aanleiding om met de school werkpunten vast te leggen en aan te pakken. Het aanleren van de Nederlandse taal is slechts één facet van het project. Aan de basis van de projectaanpak ligt een expliciete welzijnsvisie. Als ouders en school elkaar beter begrijpen en verstaan (ook letterlijk) gaan kinderen meer belang hechten aan school omdat ze merken dat hun ouders school belangrijk vinden! Schoolteams moeten de manier waarop zij nu naar ouders toewerken bevragen om een grotere ouderbetrokkenheid te kunnen realiseren. DE CURSUS IN MODULES De cursus is volgens een modulair systeem opgevat. De cursus bestaat uit zeven modules, die gerangschikt zijn naar thema en niet naar niveau. Module 1 is de basismodule. De kennis en woordenschat die cursisten in deze module verwerven, zijn essentieel voor het begrijpen van de andere modules. Module 1: Wat is een basisschool? De cursist verwerft basale en algemene kennis over de basisschool. Er komt onder meer aan de orde hoe de schoolstructuur eruit ziet, welke mensen er op school werken, wat de lestijden zijn. Module 2: Een klassenbezoek. De cursisten bereiden zich voor op een bezoek aan de basisschool. Wat doen kinderen in de klas? Wat doet de leerkracht? Na de voorbereidende lessen bezoeken de cursisten in de vijfde les zelfstandig verschillende klassen in de basisschool. Module 3: Het huiswerk. Hier leren de cursisten een leersituatie creëren voor zichzelf en voor hun kinderen thuis. Ze leren hun kinderen aanmoedigen en ondersteunen bij hun huiswerk. Ze leren oplossingsgerichte vragen stellen aan hun kinderen in functie van het huiswerk. Ook wordt er aandacht besteed aan de schoolagenda. Wat staat er allemaal in? Waarvoor wordt de agenda gebruikt?

64

basiseducatie

Module 4: Het rapport. Hier leren de cursisten een rapport begrijpen. Ze leren onder andere wat de cijfers op het rapport betekenen en ze bereiden zich voor op een rapportgesprek met de leerkracht van hun kind. Module 5: Gesprekken met leerkrachten. In deze module wordt geoefend met verschillende situaties waarin ouders en leerkrachten met elkaar communiceren. Er komt aan de orde hoe je je kind ziek meldt, hoe je een afspraak maakt en hoe je een probleem bespreekt. Module 6: Wat na de basisschool? Hier leren de cursisten welke richtingen er zijn na de basisschool en hoe je de juiste school kiest voor je kind. Indien dit wenselijk is wordt er gewerkt rond ‘Wat na de kleuterschool’. Hier wordt de overgang van de kleuterschool naar het eerste leerjaar besproken. Module 7: De volgende stap. Welke mogelijkheden zijn er om verder te leren na de cursus? Wat zijn de leerwensen van de cursisten en hoe kunnen die gerealiseerd worden? Modules kunnen ook aangepast worden aan de doelgroep. Wanneer er veel ouders van kleuters in de groep zitten, kan er een module rond Sport en Spel uitgewerkt worden. Ook hebben de lesgevers en directie inspraak in de keuze van modules. Indien zij bepaalde onderwerpen (vb. het uitleggen van het schoolreglement) belangrijk vinden, wordt dat in het basispakket opgenomen. UITGANGSPUNTEN De modules van de cursus zijn gerangschikt volgens thema en niet naar niveau. De cursus is uitgebouwd voor niveau 1 (SVE-doelen). Daarnaast kan er op basis van de teksten en de luisterteksten op vlak van spreek- en luistervaardigheid, mits differentiatie, gewerkt worden op een hoger niveau, tot maximum niveau 2. Het selectiecriterium voor het deelnemen aan de cursus is vooral gebaseerd op het hebben van kinderen op de basisschool. Er wordt zoveel mogelijk gewerkt met authentiek en actueel materiaal van de basisschool. Het gaat hier om materiaal dat via de school binnenkomt, zoals het schoolkrantje, briefjes voor ouders, aankondigingen, uitnodigingen, enz. Hier worden zelf verwerkingsoefeningen bij gemaakt. DE CURSISTEN Aan de lessen kunnen enkel ouders deelnemen die kinderen hebben in de basisschool waar de lessen plaatsvinden. Daarnaast gaat het om ouders die het Nederlands als tweede taal verwerven en in het land van herkomst minder dan 10 jaar school gelopen hebben. Doordat de modules van de cursus gerangschikt zijn volgens thema en niet naar niveau van de cursisten, moet er in de les gedifferentieerd worden in de teksten en in de oefeningen op vlak van spreek- en luistervaardigheid. DE RESULTATEN Resultaten van dit project blijken uit een aantal zeer concrete situaties. Een taalzwakke moeder ging bijvoorbeeld met een briefje van de juf in de hand naar de klas van haar kind. Dankzij het klasbezoek had zij de drempel overwonnen om de klas van haar kind binnen te gaan. Door in de lessen aandacht te besteden aan het schoolkrantje, begrijpen de ouders beter de informatie en verdwijnt de schoolkrant niet meer automatisch in de prullenmand. Ouders vragen aan de juf of meester hoe zij een bepaalde boodschap in de agenda moeten schrijven. De juf of meester vragen aan de lesgever over de duidelijkheid van briefjes die zij opmaken... Deze effecten worden gezien en gewaardeerd door alle betrokkenen.


3

lleefsfeer eefsfeer

65

2. Lesverloop

Het huiswerk Les 1: De schoolagenda 1. Doelen: � � � �

de cursisten - herkennen de schoolagenda van hun kind; - kennen de functie van de schoolagenda van hun kind; - kunnen de schoolagenda interpreteren en gebruiken; - kennen de functie van het heen-en-weerschriftje van hun kleuter.

2. Wat heb je nodig? - Een aantal schoolagenda’s - Enkele heen-en-weerschriftjes - De cd - Waar-en-niet-waarkaartjes 3. Programma Voorkennis activeren De lesgever stelt de volgende vragen aan de cursisten: - Heeft jouw kind een agenda? - Hebben alle kinderen uit de basisschool een agenda? - Hebben kleuters ook een agenda? - Wat staat er allemaal in de agenda? - Wie schrijft er in de agenda? - Waarom gebruiken kinderen een agenda? - Had jij vroeger in je land van herkomst ook een schoolagenda? - Gebruik jij nu een agenda? • Oefening 1: En jij? De cursisten vullen samen met de lesgever de vragen een voor een in. Deze vragen zijn juist mondeling beantwoord in het voorkennisgesprek.

Nieuwe woorden: de schoolagenda, het heen-en-weerschriftje, de huistaak, het huiswerk, de lessen, de handtekening, meebrengen, afgeven

66

basiseducatie

Wat is de agenda van jouw kind? Niet alle scholen gebruiken dezelfde agenda. Ook kunnen agenda’s verschillen van leerjaar tot leerjaar. De lesgever laat een zestal verschillende schoolagenda’s zien. De cursisten halen de agenda van hun kind eruit. Zo zien de cursisten ook dat niet alle agenda’s op dezelfde manier opgebouwd zijn. Agenda’s van het 1ste leerjaar zijn eenvoudiger dan die van het 6de leerjaar. Kinderen van het 1ste leerjaar kunnen nog niet goed schrijven, daarom is het gebruik van pictogrammen aangewezen. Leerlingen uit het 6de leerjaar moeten lessen en taken leren plannen. Daar zijn de agenda’s anders opgebouwd.

Tekst 1: De schoolagenda

Verwerking tekst 1 De cursisten luisteren tweemaal naar de tekst “De schoolagenda”

• Oefening 2: Onderstreep de volgende woorden in de tekst. De cursisten lezen de woorden en proberen deze nieuwe woorden terug te vinden in de tekst. � • Oefening 3: Luister naar de tekst. Zijn de zinnen waar of niet waar? Zet een kruisje. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna luisteren de cursisten een derde keer naar de tekst. Tijdens het beluisteren van de tekst, wordt er niet geschreven. Na het beluisteren van de tekst, worden de vragen opgelost. De cursisten lezen de tekst. De moeilijke woorden worden door de lesgever uitgelegd. � • Oefening 4: Wat is hetzelfde? Verbind met elkaar. De cursisten leggen bredere verbanden tussen de woorden.

• Wat is een heen-en-weerschriftje? De lesgever laat enkele heen-en-weerschriftjes aan de cursisten zien. Zij bladeren hier in en zien zo wat er allemaal in het schriftje kan staan. De kleuterjuf plakt er briefjes in, maar als er iets gebeurd is in de klas, schrijft ze dit op. Zo blijven ouders op de hoogte van wat er met hun kleuter gebeurt in de klas.

Tekst 2: Het heen-en-weerschriftje. De kleuters hebben geen agenda. De kleuterjuffrouw/meester maakt gebruik van een heen-en-weerschriftje om boodschappen aan ouders door te geven (op papier of geschreven). Ouders mogen ook reageren via het schriftje.

Verwerking tekst 2 De cursisten luisteren tweemaal naar de tekst “Het heen-en-weerschriftje” � • Oefening 5: Onderstreep de volgende woorden in de tekst. De cursisten lezen de woorden en proberen deze nieuwe woorden terug te vinden in de tekst.

• Oefening 6: Luister naar de tekst. Zijn de zinnen waar of niet waar? Zet een kruisje. De lesgever overloopt samen met de cursisten de gestelde vragen. Daarna luisteren de cursisten een derde keer naar de tekst. Tijdens het beluisteren van de tekst, wordt er niet geschreven. Na het beluisteren van de tekst, worden de vragen opgelost.

De cursisten lezen de tekst. De moeilijke woorden worden door de lesgever uitgelegd.

• Oefening 7: Wat is hetzelfde? Verbind met elkaar. De cursisten leggen bredere verbanden tussen de woorden.


3

lleefsfeer eefsfeer

67

Verwerking algemeen � • Is het waar of niet waar? De cursisten krijgen allemaal waar-en-niet-waarkaartjes. De lesgever legt de volgende stellingen voor en de cursisten steken de kaartjes omhoog. 1 Alle kinderen uit de basisschool hebben een agenda. 2 Alle kinderen hebben dezelfde schoolagenda. 3 In de agenda staan de lessen en de huistaken. 4 Ouders mogen ook in de agenda schrijven. 5 Ouders moeten elke dag in de agenda kijken. 6 Het heen-en-weerschriftje mag de hele week thuis blijven liggen. 7 Kinderen moeten elke dag een handtekening in de agenda zetten. 8 De geboortedatum van de juffrouw staat in de agenda • Oefening 8: Wat is het? Schrijf het juiste cijfer bij de tekening. De cursisten schrijven de nieuwe woorden bij de tekening. • Oefening 9: Vul het juiste woord in. De cursisten vullen de woorden die bovenaan de oefening staan op de juiste plaats in de tekst in.

Les 2: Wat staat er in de schoolagenda? 1. Doelen:

de cursisten - weten wat er allemaal in de agenda van hun kind staat; - weten wanneer hun kind huiswerk heeft; - kunnen interesse tonen in het schoolwerk en kennen het belang ervan; - kennen het verschil tussen huiswerk en lessen.

2. Wat heb je nodig? - De cd 3. Programma Voorkennis activeren De lesgever stelt de volgende vragen aan de cursisten: - Heeft jouw kind elke dag huiswerk? - Kijk jij elke dag in de agenda? - Hoe vraag je of jouw kind huiswerk heeft? - Wanneer maakt jouw kind het huiswerk? - Wie helpt met het huiswerk? - Wie zet een handtekening in de agenda? - Wat staat er allemaal in de agenda? - Begrijp jij alles wat in de agenda staat? • Oefening 10: En jij? De cursisten vullen samen met de lesgever de vragen een voor een in. Deze vragen zijn juist mondeling beantwoord in het voorkennisgesprek.

68

basiseducatie

Nieuwe woorden: de toets, de prentjes, de brief, het zwemgerief, het turngerief, het huiswerk, de lessen, leren, zoeken, meebrengen, afgeven, betalen

Tekst 3: De schoolagenda Verwerking tekst 3 De cursisten luisteren tweemaal naar de tekst “De schoolagenda”

• Oefening 11: Luister naar de tekst. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Laat daarna de tekst nog een keer horen. De cursisten vullen de vragen in.

• Oefening 12: Luister naar de tekst. Zijn de zinnen waar of niet waar? Zet een kruisje. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna luisteren de cursisten een derde keer naar de tekst. Tijdens het beluisteren van de tekst, wordt er niet geschreven. Na het beluisteren van de tekst, worden de vragen opgelost. De cursisten lezen de tekst. De moeilijke woorden uit de tekst worden door de lesgever uitgelegd.

• Oefening 13: Luister naar de tekst. Wie zegt het? Kleur het bolletje. Terwijl de cursisten naar de tekst luisteren, duiden ze aan wie wat zegt. • Oefening 14: Luister naar de tekst. Wat is juist? Kleur het bolletje. De cursisten vullen de vragen eerst individueel in. Daarna worden de vragen klassikaal overlopen. Verwerking algemeen • Oefening 15: Wat is het? Schrijf het juiste cijfer bij de tekening. De cursisten schrijven de nieuwe woorden bij de tekening. • Oefening 16: Wat hoort samen? Verbind met elkaar De cursisten verbinden de woorden die meestal samen in de agenda vermeld worden. � • Oefening 17: Wat is ‘huiswerk’? Kleur het bolletje groen. Wat is ‘leren’? Kleur het bolletje rood. De cursisten kunnen een onderscheid maken tussen huiswerk en lessen. • Oefening 18: Staat het in de agenda? Zet een kruisje. De cursisten duiden aan welke dingen er in de agenda staan en welke niet. • Oefening 19: Wat staat er in de schoolagenda van Güller? Luister naar de cassette. Wat is juist? Kleur het bolletje. De cursisten luisteren naar de tekst. Ze duiden aan welke zin er gezegd wordt. • Oefening 20: Wat staat er in de schoolagenda van Pieter? Luister naar de cassette. Schrijf het op! De cursisten luisteren naar de tekst en vullen de woorden die boven aan de oefening staan op de juiste plaats in de agenda in.


3

lleefsfeer eefsfeer

69

Les 3: Boodschappen van de school 1. Doelen:

de cursisten - kunnen de kern uit schoolbrieven halen. - kunnen de berichtjes van de kleuters lezen en begrijpen. - begrijpen de opdrachten in de agenda.

2. Wat heb je nodig? - / 3. Programma Voorkennis activeren De lesgever stelt de volgende vragen aan de cursisten: - Lees jij de brieven van de school? - Lees jij het schoolkrantje? Waarom wel? Waarom niet? - Lees jij samen met jouw kind de schoolkrant? - Begrijp jij de brieven van de school? • Oefening 21: En jij? De cursisten vullen samen met de lesgever de vragen een voor een in. Deze vragen zijn juist mondeling beantwoord in het voorkennisgesprek.

70

Verwerking algemeen • Oefening 22: Lees de berichtjes van de kleuters. Wat moet je doen? Zet een kruisje. Eén cursist leest hardop het briefje van de kleuter. De cursisten halen de kern uit de briefjes en duiden aan wat er van de ouders verwacht wordt. Sommige woorden worden door de lesgever verklaard maar niet allemaal. Het is niet de bedoeling dat alle woorden uit de briefjes uitgelegd worden.

• Oefening 23: Lees de tekst. Zijn de zinnen waar of niet waar? De lesgever leest de tekst hardop. Sommige woorden worden door de verklaard maar niet allemaal. Het is niet de bedoeling dat alle woorden uit de tekst uitgelegd worden. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst en duiden aan of de beweringen waar of niet waar zijn.

• Oefening 24: Lees de tekst. Wat is juist? Kleur het bolletje. De cursisten bekijken de pagina uit de agenda. Ze lezen de vragen en zoeken de antwoorden in de tekst. De cursisten duiden het juiste antwoord aan.

• Oefening 25: Lees de tekst. Wat is juist? Kleur het bolletje. De cursisten bekijken de pagina uit de agenda. Ze lezen de vragen en zoeken de antwoorden in de tekst. De cursisten duiden het juiste antwoord aan.

• Oefening 26: Lees de tekst. Kleur het bolletje. De lesgever leest de brief van de school hardop. Sommige woorden worden door de lesgever verklaard maar niet allemaal. Het is niet de bedoeling dat alle woorden uit de tekst uitgelegd worden. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst en lossen de vragen op.

basiseducatie

• Oefening 27: Lees de tekst. Beantwoord de vragen De cursisten bekijken de pagina uit de agenda. Ze lezen de vragen en zoeken de antwoorden op in de tekst. De cursisten schrijven de antwoorden op.

• Oefening 28: Lees de brief. Zijn de zinnen waar of niet waar? De lesgever leest de brief van de school hardop. Sommige woorden worden door de lesgever verklaard maar niet allemaal. Het is niet de bedoeling dat alle woorden uit de brief uitgelegd worden. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst en duiden aan of de beweringen waar of niet waar zijn.

• Oefening 29: Lees de brief. Beantwoord de vragen. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de brief en lossen de vragen op.

• Oefening 30: Lees de tekst uit het schoolkrantje. Zijn de zinnen waar of niet waar? De lesgever leest de tekst van het schoolkrantje hardop. Sommige woorden worden door de lesgever verklaard maar niet allemaal. Het is niet de bedoeling dat alle woorden uit de tekst uitgelegd worden. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst en duiden aan of de beweringen waar of niet waar zijn.

• Oefening 31: Lees de tekst uit het schoolkrantje. Beantwoord de vragen. De lesgever overloopt samen met de cursisten de vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst uit het schoolkrantje en lossen de vragen op.

Les 4: Boodschappen van jou 1. Doelen:

de cursisten - kunnen het afwezigheidbriefje van de school invullen; - kennen het verschil tussen een goed geformuleerd briefje en een slecht geformuleerd briefje; - kunnen invulstrookjes invullen; - kunnen zelf een briefje naar de school schrijven.

2. Wat heb je nodig? - / 3. Programma Voorkennis activeren De lesgever stelt de volgende vragen aan de cursisten: - Schrijf jij soms in de agenda? - Wat schrijf je dan? - Vul jij de papieren van de school in? - Begrijp jij wat er allemaal in een invulstrookje staat? • Oefening 32: En jij? De cursisten vullen samen met de lesgever de vragen een voor een in. Deze vragen zijn juist mondeling beantwoord in het voorkennisgesprek.


3

lleefsfeer eefsfeer

71

Verwerking algemeen De lesgever vertelt dat wanneer kinderen afwezig waren, dit gewettigd moet worden. Daarom moeten ouders een briefje invullen of een medisch attest aan de school bezorgen.

• Oefening 33: Lees het briefje. Vul het briefje in. De lesgever leest het briefje hardop. Het is niet de bedoeling dat de cursisten alle woorden van het briefje begrijpen. De lesgever stelt de volgende vragen aan de cursisten: - Hoe heet het kind? - Wanneer was Ayten ziek? - Moet Ayten een doktersbriefje meebrengen? - Wat moeten de ouders schrijven? De lesgever schrijft het antwoord van de cursisten op het bord. De cursisten vullen het briefje in. • Oefening 34: Wat is het? Schrijf het juiste cijfer bij de tekening. De cursisten schrijven de nieuwe woorden bij de tekening. De lesgever vertelt mondeling wat ouders kunnen schrijven:

- Situatie 1: Jouw kind komt morgen niet naar school

Beste juffrouw, Neslihan komt morgen niet naar school. Groetjes, ...

Beste juffrouw, Nelishan komt morgenvoormiddag niet naar school omdat ze naar de oogarts moet. Groetjes, ...

- Situatie 2: Jouw kind was gisteren niet in de school.

Beste juffrouw,

Beste juffrouw,

Kadim was gisteren niet in school omdat hij buikpijn had. Ze moest veel overgeven en was de hele dag moe. Ze heeft de hele tijd geslapen. Ik heb de dokter niet gebeld omdat het vandaag al beter was. Groetjes, ...

Kadim was gisteren niet in school omdat hij buikpijn had en moest overgeven. Groetjes, ...

- Situatie 3: Jouw kind heeft zijn huiswerk niet gemaakt omdat hij de oefening niet begreep

72

basiseducatie

Beste juffrouw,

Beste juffrouw,

Hans heeft zijn huiswerk niet gemaakt. De oefening was veel te moeilijk en hij begreep er niets van. Papa was nog niet thuis dus die kon niet helpen en ik vond het ook moeilijk. Groetjes, ...

Hans heeft zijn huiswerk niet gemaakt omdat hij de oefening niet begreep. Groetjes, ...

De cursisten leren dat een boodschap in de agenda duidelijk en eenvoudig geformuleerd moet zijn. Ze leren wanneer er een reden moet opgegeven worden en wanneer niet.

• Oefening 35: Welk briefje is goed? Kleur het bolletje.

• Oefening 36: Lees de brief. Beantwoord de vragen. De cursisten lezen hardop de briefjes in de agenda. De lesgever overloopt klassikaal de vragen. De cursisten zoeken de antwoorden in de tekst en lossen de vragen op.

• Oefening 37: Schrijf een briefje naar de school. De cursisten krijgen drie situaties voorgelegd waarbij zij een briefje naar de juffrouw moeten schrijven. De boodschappen moeten eenvoudig en duidelijk zijn. Er wordt ook gelet op de aanspreking (Beste juffrouw ...) en de afsluiting (Bedankt, Groeten, ...)

• Oefening 38: Vul de onderstaande strookjes in. De cursisten vullen de verschillende strookjes in. Hier wordt aandacht besteed aan de verschillende verwoordingen. Wanneer moet je de naam van jouw kind schrijven? Wanneer jouw naam? Wanneer moet je kiezen, doorstrepen,...

• Oefening 39: Lees de brief van het oudercontact. Zijn de zinnen waar of niet waar? De lesgever leest de brief hardop. De lesgever overloopt samen met de cursisten de gestelde vragen. Daarna lezen de cursisten de tekst en duiden aan of de beweringen waar of niet waar zijn.

Les 5: Huiswerkbegeleiding 1. Doelen:

de cursisten - kennen manieren om hun kind te begeleiden met het huiswerk; - kunnen een aantal manieren van huiswerkbegeleiding toepassen; - kunnen goede randvoorwaarden scheppen voor het maken van het huiswerk.

2. Wat heb je nodig? - Kijkplaten huiswerkbegeleiding “De school is uit” - Goed-en-foutkaartjes


3

lleefsfeer eefsfeer

73

3. Programma Voorkennis activeren De cursisten hebben de vorige les huiswerk meegekregen. (zie cursus oefening 39) - Wanneer heeft jouw kind huiswerk? - Wanneer moet jouw kind leren? - Wanneer maakt jouw kind huiswerk? - Waar maakt jouw kind huiswerk? - Wie helpt met het huiswerk? - Hoeveel tijd heeft jouw kind nodig om huiswerk te maken?

• Oefening 40: En jij? De cursisten hebben samen met hun kind uit de basisschool het huiswerk gemaakt. Klassikaal worden de vragen overlopen en beantwoord. Hier kunnen de verschillen van kind tot kind al aangetoond worden. Daar wordt voorlopig niet veel aandacht aan besteed.

• Oefening 41: Kijk naar de foto. Is het goed of fout? Kleur het bolletje. De cursisten duiden aan of de gegeven omstandigheden gunstig zijn om huiswerk te maken en/of lessen te leren.

• Huiswerkbegeleiding Wat zijn goede omstandigheden om de kinderen huiswerk te laten maken en lessen te laten leren? De lesgever toont de verschillende kijkplaten. Kijkplaat A is goed, kijkplaat B is niet goed. De cursisten steken de goed-en-foutkaartjes omhoog. De cursisten verantwoorden in het kort hun keuze.

• Oefening 42: Wat is juist? Kleur het bolletje. De cursisten kijken naar de foto en duiden de gepaste zin aan. • Oefening 43: Wat is juist? Schrijft het cijfer bij de foto. De cursisten schrijven de juiste zin bij de foto. • Huiswerkbegeleiding De lesgever toont één voor één de kijkplaten. De cursisten zeggen of de omstandigheden goed zijn of niet. Hier is het belangrijk dat ze vertellen wat ze zien en verantwoorden waarom het goed of niet goed is. Hier is de motivatie belangrijk.

• Oefening 44: Wat is het tegengestelde? Verbind met elkaar. De cursisten zoeken de tegenstellingen en verbinden ze met elkaar. De controle van de oefening wordt mondeling gedaan waarbij de cursisten de nieuwe begrippen plaatsen in een ruimere context.

• Oefening 45: Wat is het tegengestelde? Verbind met elkaar. De cursisten verbinden de tegenstellingen met elkaar. • Oefening 46: Wat is het? Schrijf het juiste woord onder de tekening. De cursisten schrijven de woorden van de tegenstellingen onder de tekening.

74

basiseducatie

• Oefening 47: Schrijf de juiste woorden bij de foto.

De cursisten schrijven per foto twee woorden die met deze foto te maken hebben. Zo leren ze de algemeen aangeleerde woorden i.v.m. huiswerkbegeleiding in een bredere context gebruiken.

• Oefening 48: Vul het juiste woord in. De cursisten vullen het juiste woord in in de zin.

REFERENTIES - W. Kaminski, W. Lahnstein, M. Van Leeuwen, Wat is een basisschool? Cursus ouderbetrokkenheid en taalvaardigheid, Coutinho, 2000 - C. Fontaine, De school is uit! Is de school uit?, School & gezin, Limburg-Dion Boodts, 1993


3

lleefsfeer eefsfeer

75

[B] Lichaam / Ziek

Bronvermelding

Dit lespakket is gebaseerd op materiaal van Brusselleer, Centrum Basiseducatie Brussel Koningstraat 270 - 1210 SINT-JOOST-TEN-NODE tel: 02/223 20 45 - fax: 02/223 20 85 [email protected] http://brusselleer.vgc.be Voor meer informatie kan je daar terecht.

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 77 2. Doelen ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 77 3. Lesverloop ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 78 3.1. Waar zit mijn neus? ............................................................................................................................................................................................................................................... p. 78 3.2. Ochtendgymnastiek . .......................................................................................................................................................................................................................................... p. 78 3.3. Twee woordspelletjes ....................................................................................................................................................................................................................................... p. 78 3.4. Kies het juiste woord! ........................................................................................................................................................................................................................................ p. 80 3.5. Ik heb pijn! ......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 80 3.6. Sander is ziek. Jasmina is ziek . ............................................................................................................................................................................................................... p. 80 3.7. De moeder van Sandra belt en schrijft . ................................................................................................................................................................................... p. 80 3.8. De moeder van Omar belt naar school . .................................................................................................................................................................................. p. 81

• Cursistenmap 1. Waar zit mijn neus? . ............................................................................................................................................................................................................................................................... p. 99 2. Ochtendgymnastiek ........................................................................................................................................................................................................................................................ p. 100 3. Twee woordspelletjes ...................................................................................................................................................................................................................................................... p. 101 4. Kies het juiste woord! ....................................................................................................................................................................................................................................................... p. 103 5. Ik heb pijn! . ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 104 6. Sander is ziek .............................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 105

76

basiseducatie

7. Jasmina is ziek . ........................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 106 8. De moeder van Sandra belt naar school .............................................................................................................................................................................................. p. 107 9. De moeder van Omar belt naar school .................................................................................................................................................................................................. p. 108

1. Bedoeling Dit lespakket richt zich in eerste instantie tot anderstalige cursisten. De bedoeling is om de cursisten in staat te stellen een eenvoudige telefonische of schriftelijke melding van een afwezigheid wegens ziekte te doen. Om dat doel te bereiken wordt een relevant stuk woordenschat aangereikt en ingeoefend. Ook de communicatie zelf wordt intensief ingeoefend. Door de cursisten te bekwamen in het communiceren met de school bij de ziekte van een kind geven we hen uitzicht op een succeservaring. Op die manier wordt hun zelfvertrouwen en hun zelfredzaamheid verhoogd en worden de contacten tussen school en ouder verbeterd.

2. Hoofddoel Vaardigheden de cursisten 1. kunnen een eenvoudig telefonisch gesprek voeren of een simpele brief schrijven i.v.m. de afwezigheid wegens ziekte van hun kind.

Andere doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. voor zichzelf opkomen; 2. hun gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden; 3. in groep samenwerken met respect voor verschillen tussen mensen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren; 2. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 3. zijn assertief: ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 4. tonen respect voor de argumenten en standpunten van anderen; 5. aanvaarden dat afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen. Ondersteunende kennis de cursisten 1. kennen een aantal relevante woorden en zinnetjes om de afwezigheid van een kind aan de school schriftelijk of telefonisch te melden.


3

lleefsfeer eefsfeer

77

3. Lesverloop Vooraf De cursistenmap in de cursistenmap zijn ondersteunend. De nadruk ligt op de mondelinge vaardigheden.

3.1. Waar zit mijn neus? (cursistenmap p. 99) De cursisten brengen woord en beeld samen. Gezien de moeilijkheidsgraad van de oefening is de beginletter weergegeven. Laat de cursisten individueel of per twee werken. De oplossingen worden uitgewisseld. Laat de cursisten de woorden verder inoefenen door hen de lijst met in te vullen woorden te laten bedekken. De cursisten werken vervolgens per twee: iemand wijst bij zichzelf een lichaamsdeel aan, de andere benoemt het. Dan is de ander aan de beurt. Uiteraard worden enkel de 14 in de les behandelde lichaamsdelen aangewezen. Timing: 40 minuten Werkvormen: individuele opdracht of werken per twee, groepsgesprek. Lesmateriaal: invuloefening (cursistenmap p. 99)

3.2. Ochtendgymnastiek (cursistenmap p. 100) Deze oefening kun je enkel doen als de cursisten de vorige les hebben afgewerkt. Tevens moeten ze de begrippen ‘links’ en ‘rechts’ vlot kunnen hanteren. Laat de cursisten de oefeningen doen. Doe eerst elke oefening apart voor. Nadien doen de cursisten de oefening na. In een tweede ronde doe je gewoon op een goed zichtbare plaats mee. In een derde ronde geef je enkel de instructies. In een vierde ronde zetten de cursisten, die een foute beweging hebben gemaakt, zich aan de kant. Die laatste oefening doe je enkel als alle leden van de groep een dergelijke ‘sanctie’ kunnen verwerken. Timing: 25 minuten Werkvormen: doe-activiteit Lesmateriaal: geen

3.3. Twee woordspelletjes (cursistenmap p. 101 en 102) Laat de cursisten individueel de oefeningen maken. Bedoeling is de geleerde woorden nog eens te herhalen.

78

basiseducatie

H O O

F

D

A

K

E

E

L

A

I

W H N

R

N A O

E

M O N D U O O G O

S

F

R

D

E

N

H O O

F

D

I

K

T

L

O

Het woord, dat overblijft, is hoofden.

A

R M

A

B

I

L

E

O

P

R

U G

K

N

I

E

V

I

N G

E

R

S

O

K

H A N D

B

K M E

O

E

T

T

B

E

E

N

R

M

I

E

J

N

S

B

E

L

N

E

N

T

Het zinnetje, dat overblijft, is:

I

K

L O O P

M E T

M I

J N

B E N E N

Timing: 30 minuten Werkvormen: woordspel Lesmateriaal: woordspelletjes (cursistenmap p. 101 en 102)


3

lleefsfeer eefsfeer

79

3.4. Kies het juiste woord! (cursistenmap p. 103) Laat de cursisten individueel de meerkeuzevragen beantwoorden. De oplossingen worden uitgewisseld. Bedoeling van deze oefening is de geleerde woorden in een context te plaatsen. Laat de cursisten de woorden verder inoefenen door hen de lijst met keuzewoorden te laten bedekken. Timing: 20 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek Lesmateriaal: meerkeuzevragen (cursistenmap p. 103)

3.5. Ik heb pijn! (cursistenmap p. 104) Laat de cursisten individueel de meerkeuzevragen beantwoorden. De oplossingen worden uitgewisseld. Deze oefening is een rechtstreekse voorbereiding op de gesprekjes waarin de ziekte van een kind aan de school wordt gemeld. Bij wijze van toepassing wijst de lesgever op bepaalde lichaamsdelen en fingeert pijn. De cursisten moeten zeggen wat voor pijn hij heeft. Nadien kunnen de cursisten per twee dezelfde oefening doen. Timing: 25 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, mimespel Lesmateriaal: meerkeuzevragen (cursistenmap p. 104)

3.6. Sander is ziek. Jasmina is ziek. (cursistenmap p. 105 en 106) De twee gesprekken over het melden van een afwezigheid worden het best ingeoefend via rollenspelen. Je kunt ook de vragen en antwoorden losknippen en de cursisten de opdracht geven om de teksten in de juiste volgorde te leggen. Laat de verschillende spelers eerst gebruik maken van de tekst. Nadien spelen ze een eigen, gepersonaliseerde ‘tekst’. Werk eerst klassikaal, daarna per twee. Timing: 50 minuten Werkvormen: rollenspel Lesmateriaal: telefoongesprekken (cursistenmap p. 105 en 106)

3.7. De moeder van Sandra belt en schrijft. (cursistenmap p. 107) Laat de cursisten de invuloefening maken per twee. Laat ze nadien in een rollenspel de dialoog spelen. De brief schrijven ze individueel of per twee. De lesgever kan vooraf in een groepsgesprek de noodzakelijke bestanddelen van een dergelijke brief op een rijtje zetten.

80

basiseducatie

Timing: 60 minuten Werkvormen: werken per twee, rollenspel, groepsgesprek, individuele opdracht Lesmateriaal: telefoongesprek en brief (cursistenmap p. 107)

3.8. De moeder van Omar belt naar school. (cursistenmap p. 108) Laat de cursisten de vragen en antwoorden in de juiste volgorde leggen. In een groepsgesprek worden de oplossingen uitgewisseld. Daarna kunnen ze per twee de dialoog spelen. Ze kunnen er het best een gepersonaliseerde versie van maken. De juiste volgorde:

2

5

7

1

3

8

6

9

4

10

Timing: 30 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, rollenspel Lesmateriaal: telefoongesprek (cursistenmap p. 108)


3

lleefsfeer eefsfeer

81

[C] School

Bronvermelding

Dit lespakket is gebaseerd op materiaal van Brusselleer, Centrum Basiseducatie Brussel Koningstraat 270 - 1210 SINT-JOOST-TEN-NODE tel: 02/223 20 45 - fax: 02/223 20 85 [email protected] http://brusselleer.vgc.be Voor meer informatie kan je daar terecht.

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling ............................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 83 2. Doelen ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 84 3. Lesverloop ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 84 3.1. Wat is een basisschool? . ................................................................................................................................................................................................................................ p. 84 3.2. In welke klas zitten jouw kinderen? ............................................................................................................................................................................................. p. 85 3.3. Welke plaatsen zijn er op school? ................................................................................................................................................................................................... p. 85 3.4. Wat vind je op school? .................................................................................................................................................................................................................................... p. 85 3.5. Wat doen de kinderen in de klas? ................................................................................................................................................................................................... p. 86 3.6. Wie werkt er op school? ................................................................................................................................................................................................................................ p. 86 3.7. Welke leergebieden zijn er op school? . .................................................................................................................................................................................. p. 87 3.8. Mijn gezin - Waar woon je? - Inschrijvingsgesprekken .................................................................................................................................... p. 88 3.9. Welke dag is het vandaag? Hoe laat is het? - Afspraak met de juf . ................................................................................................. p. 88

• Cursistenmap 1. Wat is een basisschool? Wat is een kleuterschool? ............................................................................................................................................................... p. 110 2. Wat is een lagere school? ........................................................................................................................................................................................................................................... p. 111 3. In welke klas zitten jouw kinderen? ............................................................................................................................................................................................................ p. 112 4. Welke plaatsen zijn er op school? .................................................................................................................................................................................................................. p. 113

82

basiseducatie

5. Wat vind je op school? . .................................................................................................................................................................................................................................................. p. 116 6. Wat vind je in de boekentas? ................................................................................................................................................................................................................................ p. 118 7. Wat doen de kinderen in de klas? .................................................................................................................................................................................................................. p. 120 8. Wie werkt er op school? ............................................................................................................................................................................................................................................... p. 122 9. Welke leergebieden zijn er op school? ................................................................................................................................................................................................... p. 124 10. Mijn gezin . ........................................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 127 11. Waar woon je? ............................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 128 12. Inschrijvingsgesprek ......................................................................................................................................................................................................................................................... p. 129 13. Welke dag is het vandaag? Hoe laat is het? ..................................................................................................................................................................................... p. 132 14. Een moeder maakt een afspraak met de juf ................................................................................................................................................................................... p. 133

1. Bedoeling Dit lespakket richt zich in eerste instantie tot anderstalige cursisten. Het is de bedoeling om hen in staat te stellen met hun kind of een andere volwassene een gesprek te voeren over de school: in welke klas hun kinderen zitten, bij welke juf of meester, welke plaatsen er op school te vinden zijn, wat de kinderen op school doen, welk schoolgerief ze gebruiken, welke vakken er aan bod komen… Ze moeten bovendien een inschrijvingsgesprek kunnen voeren en een afspraak met de juf of meester kunnen maken. Om dat doel te bereiken wordt een relevant stuk woordenschat aangereikt en ingeoefend. Dat onderdeel kan weggelaten worden als de cursisten voldoende taalvaardig zijn. De communicatie zelf wordt ook intensief ingeoefend. Door de cursisten te bekwamen in het communiceren met hun kind over de school wordt de band ouder-kind versterkt. Bovendien wordt de ouder betrokken bij het functioneren van zijn kind als scholier, waardoor diens slaagkansen gunstig worden beïnvloed. Door de cursisten te bekwamen in het communiceren met de school geven we hen uitzicht op een succeservaring. Op die manier wordt hun zelfvertrouwen en hun zelfredzaamheid verhoogd en worden de contacten tussen school en ouder verbeterd. Die informele participatie van ouders in de school komt de drie betrokken partijen ten goede: 1. De ouders kunnen duidelijk maken wat ze van de school verwachten en aangeven welke problemen zij ondervinden in de begeleiding van hun schoolgaande kinderen. 2. De school kan duidelijker haar pedagogisch project aan de ouders voorstellen en nagaan in hoeverre dat project aansluit bij de verwachtingen en de mogelijkheden van ouders en kinderen. 3. Een goede communicatie tussen ouders en school schept voor het schoolgaande kind een duidelijke situatie. Ouders en school trekken aan een zelfde zeel. Een goede samenwerking tussen ouders en school verhoogt de slaagkansen van de scholier. Problemen worden sneller getraceerd, oplossingen worden gezamenlijk gedragen.


3

lleefsfeer eefsfeer

83

2. Hoofddoelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. een eenvoudig gesprekje voeren met hun kind of een andere volwassene over de klas waarin hun kinderen zitten, over hun juf of meester, over de verschillende plaatsen op school, de vakken die er aan bod komen, het schoolgerief dat er wordt gebruikt; 2. een inschrijvingsgesprek tot een goed einde brengen.

Andere doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. voor zichzelf opkomen; 2. hun gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden; 3. in groep samenwerken met respect voor verschillen tussen mensen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren; 2. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 3. zijn assertief: ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 4. tonen respect voor de argumenten en standpunten van anderen. Ondersteunende kennis de cursisten kennen 1. een aantal relevante woorden en zinnetjes om met hun kind of een andere volwassene over een aantal aspecten van de school te praten; 2. een aantal relevante woorden en zinnetjes om een inschrijvingsgesprek te voeren.

3. Lesverloop 3.1. Wat is een basisschool? (cursistenmap p. 110 en 111) De cursisten krijgen informatie over de basisschool. Ze leren wat een kleuterschool en een lagere school is en ontdekken de verschillen tussen beide: Kleuterschool

Lagere school 3 jaren Van 2,5 tot 5 jaar

Op de kleuterschool wordt er vooral gespeeld.

6 jaren Van 6 tot 11 jaar Op de lagere school leren kinderen heel wat.

Geef de infobladen aan de cursisten of stel ze ter beschikking van verschillende groepjes cursisten. Je kunt van de bladen ook transparanten maken en ze projecteren. Laat de cursisten op zoek gaan naar verschillen (zie boven). Laat nadien de cursisten de bladen wegleggen en de verschillen nogmaals opsommen.

84

basiseducatie

Timing: 25 minuten Werkvormen: individuele opdracht of groepswerk, groepsgesprek Lesmateriaal: infobladen (cursistenmap p. 110 en 111), transparanten van die bladen

3.2. In welke klas zitten jouw kinderen? (cursistenmap p. 112) De cursisten doen eerst de invuloefening. Die informatie wordt uitgewisseld. Laat de cursisten nadien, als het infoblad is weggelegd, nogmaals antwoorden op de vragen: In welke klas zit mijn kind? Hoe heet zijn juf of meester? Laat nadien de cursisten vraag en antwoord met elkaar verbinden. In een groepsgesprek worden de oplossingen uitgewisseld. Laat nadien in een rollenspel het gesprek naspelen. De cursisten gebruiken de naam van hun eigen kind en de naam van de juf of meester van hun kind. Laat ze eerst de geschreven teksten gebruiken. Nadien doen ze het zonder de hulp van een tekstblad. Timing: 40 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, rollenspel Lesmateriaal: invulblad (cursistenmap p. 112)

3.3. Welke plaatsen zijn er op school? (cursistenmap p. 113, 114 en 115) De cursisten krijgen informatie over de verschillende locaties op school. Geef de cursisten het infoblad. Je kunt er ook een transparant van maken en die projecteren. Nadien maken ze individueel de invuloefening (cursistenmap p. 114). De oplossingen worden uitgewisseld. Aan de hand van de illustraties (cursistenmap p. 115) reproduceren de cursisten de ingeoefende zinnetjes. Dat kan gebeuren per twee, in groepjes of klassikaal. Je kunt het blad met de illustraties geven aan de cursisten of als transparant projecteren. Timing: 40 minuten Werkvormen: individuele opdracht, werken per twee, in groepjes of klassikaal. Lesmateriaal: infoblad, toepassing (cursistenmap p. 113, 114 en 115), transparant van infoblad

3.4. Wat vind je op school? (cursistenmap p. 116 tot 118) De cursisten krijgen wat woordenschat aangereikt. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen woorden die verband houden met de klas en met de boekentas. Eerst moeten de cursisten het woord in verband brengen met het beeld (cursistenmap p. 116 en 118), nadien moet ze aan de hand van het beeld het woord reproduceren (cursistenmap p. 118 en 119). Woord en beeld verbinden laat je de cursisten het best individueel doen. Nadien kan je de oplossingen klassikaal overlopen. Het woord reproduceren aan de hand van een illustratie laat je het best per twee, in groepjes of klassikaal doen.


3

lleefsfeer eefsfeer

85

Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, werken per twee, in groepjes of klassikaal. Lesmateriaal: cursistenmap (cursistenmap p. 116 tot 119)

3.5. Wat doen de kinderen in de klas? (cursistenmap p. 120 en 121) De cursisten krijgen wat woordenschat aangereikt over activiteiten in de klas. Opnieuw worden woorden geïntroduceerd aan de hand van een illustratie. Nadien wordt het doe-woord in een zin geplaatst. Laat de cursisten eerst de werkwoorden inoefenen. Dat kan door de twee laatste kolommen te bedekken. Laat ze nadien het werkwoord in een zin plaatsen. Dat kan door de laatste kolom te bedekken. Ook hier kan je klassikaal, in groepjes of per twee werken. Laat de cursisten als oefening het kruiswoordraadsel oplossen. Dat kan individueel, per twee of in groepjes. Oplossing kruiswoordraadsel

7I 2

1

k

l

e u

k

n

i

p p e n

r

e n

u 3 Kt e

k

e n e n

4 Ks

h

r

i

d e

r

e n

c

5 p

l

a

k

k

Pe n

6

s

c

h

i

l

j

v

e n

e n Timing: 50 minuten Werkvormen: individuele opdracht, werken per twee, in groepjes of klassikaal. Lesmateriaal: infoblad, kruiswoordraadsel (cursistenmap p. 120 en 121)

3.6. Wie werkt er op school? (cursistenmap p. 122 en 123) Opnieuw krijgen de cursisten woordenschat aangereikt, nu in verband met de verschillende spelers op het (school)veld. De nieuwe woorden worden opnieuw aangebracht aan de hand van illustraties. Nadien worden ze in zinnen geplaatst. Laat de cursisten de meerkeuzevragen oplossen (cursistenmap p. 122). Dat doen ze individueel of per twee. Nadien worden in een groepsgesprek de antwoorden overlopen. De nieuwe woorden kunnen nadien ingeoefend worden door de kolommen met woorden te bedekken. Dan worden de woorden in een zin geplaatst (cursistenmap p. 123). Door de kolom met uit te kiezen woorden te laten bedekken verhoog je de moeilijkheidsgraad. Nadien kunnen de cursisten de zinnen bedekken en zelf de zinnetjes formuleren. Tot slot personaliseren ze de verschillende medewerkers op school in een huiswerk dat vader of moeder samen met zoon of dochter maakt.

86

basiseducatie

Timing: 40 minuten Werkvormen: individuele opdracht, werken per twee, groepsgesprek, huistaak Lesmateriaal: meerkeuzevragen, invulblad (cursistenmap p. 122 en 123)

3.7. Welke leergebieden zijn er op school? (cursistenmap p. 124 tot 126) De cursisten krijgen wat woordenschat aangereikt over de leergebieden. Eerst moeten de cursisten het woord in verband brengen met het beeld (cursistenmap p. 124 ), nadien moet ze aan de hand van het beeld het woord reproduceren (cursistenmap p. 125). Woord en beeld verbinden laat je de cursisten het best individueel doen. Nadien kun je de oplossingen klassikaal overlopen. Het woord reproduceren aan de hand van een illustratie laat je het best per twee, in groepjes of klassikaal doen. Als oefening beoordelen de cursisten een aantal stellingen (cursistenmap p. 126). De cursisten kunnen individueel of per twee werken. De oplossingen worden klassikaal overlopen. Oplossing stellingenspel juist 1.

In de les Nederlands leren de kinderen lezen en schrijven in het Nederlands.

2.

In de les lichamelijke opvoeding doen de kinderen aan sport.

3.

In de les muzische vorming zingen de kinderen liedjes.

4.

In de les muzische vorming leren de kinderen viool spelen.

5.

In de wiskundeles leren de kinderen de hoofdsteden van Europa.

6.

In de les Frans leren de kinderen Franse woorden.

7.

In de les muzische vorming maken de kinderen tekeningen.

8.

In de les wiskunde maken de kinderen rekensommen.

9.

In de les wereldoriëntatie leren de kinderen kaartlezen.

fout

10. In de les lichamelijke opvoeding leren de kinderen paardrijden. 11. In de les Frans leren de kinderen schilderen. 12. In de les wereldoriëntatie leren de kinderen over het verkeer. 13. In de les Nederlands leren de kinderen over de natuur. 14. In de les muzische vorming spelen de kinderen stukjes toneel.


3

lleefsfeer eefsfeer

87

Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, werken per twee, in groepjes, klassikaal Lesmateriaal: infoblad en invulblad (cursistenmap p. 124 tot 126)

3.8. Mijn gezin – Waar woon je? – Inschrijvingsgesprekken (cursistenmap p. 127 tot 131) De invulbladen (cursistenmap p. 127 en 128) over ‘mijn gezin’ en ‘Waar woon je?’ zijn een voorbereiding op een inschrijvingsgesprek. Laat de cursisten die bladen invullen. Nadien kunnen ze aan elkaar vertellen hoe hun gezin is samengesteld en waar ze wonen. Die uitwisseling kan per twee (de laagste drempel), in groepjes of klassikaal. Dan wordt het inschrijvingsgesprek op pagina 129 overlopen. Dat wordt het best in een rollenspel nagespeeld. Daarna vullen de cursisten individueel het inschrijvingsgesprek op p. 130 verder aan. Nadien zetten ze vragen en antwoorden op p. 131 in de juiste volgorde. Dat doen ze individueel of per twee. De oplossingen worden klassikaal overlopen. De juiste volgorde:

3

5

7

9

2

8

10

1

6

4

Vervolgens wordt het inschrijvingsgesprek in een rollenspel nagespeeld. De cursisten brengen het best hun eigen gegevens in het spel. Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, werken per twee, in groepjes, klassikaal, rollenspel Lesmateriaal: invulbladen, gesprekken (cursistenmap p. 127 tot 131)

3.9. Welke dag is het vandaag? Hoe laat is het? – Afspraak met de juf (cursistenmap p. 132 tot 134) Als voorbereiding op het gesprek met de juf krijgen de cursisten enkele begrippen over tijd aangereikt (cursistenmap p. 132). Met een kalender en een klok kun je de dagen van de week en de uren van de dag vlot inoefenen. De twee gesprekjes over het vastleggen van een datum en uur worden het best ingeoefend via rollenspellen. Je kunt ook de vragen en antwoorden losknippen en de cursisten de opdracht geven om de teksten in de juiste volgorde te leggen. Laat de verschillende spelers eerst gebruik maken van de tekst. Nadien spelen ze een eigen, gepersonaliseerde ‘tekst’. Timing: 60 minuten Werkvormen: groepsgesprek, rollenspel, individuele opdracht Lesmateriaal: infoblad en gesprekken (cursistenmap p. 132 tot 134)

88

basiseducatie

4 Ik tel mee in het gezin

1. Bedoeling Wie met maatschappelijk kwetsbare volwassenen wil werken aan opvoeden tot burgerzin zal moeten werken aan een positief zelfbeeld, aan de ontwikkeling van communicatieve vaardigheden en aan zelfredzaamheid. Die persoonskenmerken zijn cruciaal en ondersteunen de integratie in de samenleving. Het gezin is een belangrijke leefsfeer waarin weerbaarheid, communicatie, onderhandelen over rechten en plichten, verantwoordelijkheid opnemen en hulp vragen essentieel zijn. We focussen hierbij op de positie van de volwassene die kinderen opvoedt, met hen een ouderrelatie uitbouwt, onderhandelt over huishoudelijke taken, over rechten en plichten en die, als hij of zij botst op grenzen in zichzelf of binnen het gezin, hulp kan zoeken en vragen. In die zin hebben de materialen een emanciperende opzet. In deze leefsfeer bieden we drie verschillende lespakketten aan. Ten eerste bevat deze leefsfeer een zoektocht langs hulpverlenende instellingen. Bedoeling van deze werkvorm is dat cursisten de diverse hulpverlenende instanties in hun gemeente leren kennen en inzicht krijgen in de soort hulp die ze kunnen verwachten. We hopen dat een vrijblijvend bezoek en een eerste kennismaking drempelverlagend werken als zou blijken dat een gezin een beroep moet doen op hulpverlening. Een tweede lespakket wil ouders inzichten en vaardigheden aanreiken die hen kunnen helpen om goed te functioneren als ouder. In “Kinderen opvoeden” staan communicatieve en probleemoplossende vaardigheden centraal. In een derde lespakket zetten we cursisten aan het denken over gezamenlijk beslissingen nemen, afspraken maken over tijdsbesteding, geld, gezinstaken, enz. Het spel dat we introduceren, speelt in op de tendens in gezinnen dat partners en ouders en kinderen onderhandelen over rechten en plichten. In het spelmateriaal worden rollenpatronen in vraag gesteld en kinderen als volwaardige gesprekpartners geïntroduceerd.

2. Lespakketten [A] Fotozoektocht langs hulpverlenende instellingen. [B] Kinderen opvoeden: communicatieve vaardigheden en probleemoplossend gedrag. [C] “Wie beslist wat?” over huishouding, verdeling van gezinstaken en rollenpatronen.

Ik tel mee in het gezin

4

lleefsfeer eefsfeer

91

[A] Fotozoektocht

Waar kan ik hulp vinden bij problemen?

Inhoudsopgave Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 92 2. Doelen . ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 92 3. Fotozoektocht . ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 93

3.1. Instellingen ............................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 93

3.2. Cursistenmap ......................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 93

1. Bedoeling Als problemen niet binnen het gezin kunnen worden opgelost, is het belangrijk te weten tot wie je je kunt wenden voor informatie en al dan niet gespecialiseerde hulp. Die kennis brengen we aan via een fotozoektocht.

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. opkomen voor eigen rechten en die van anderen; 2. gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden en hulp vragen; 3. hun standpunten verwoorden en onderbouwen met argumenten; 4. overleggen; 5. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden; 6. gericht informatie inwinnen over hun rechten en die van anderen; 7. gericht informatie opvragen bij overheden en instellingen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid zich in te zetten voor de eigen rechten en die van anderen; 2. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren; 3. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 4. zijn assertief, ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 5. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; 6. aanvaarden dat algemeen geldende regels en afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen.

92

basiseducatie

Ondersteunende kennis de cursisten 1. kennen informatiemogelijkheden en eerstelijnshulpverlening (rechtshulp, welzijn …).

3. Fotozoektocht Timing: halve dag Werkvormen: fotozoektocht (individueel, per twee of drie) Lesmateriaal: cursistenmap (p. 137)

3.1. Instellingen Je kunt de cursisten op pad sturen langs verschillende instellingen. Adressen vind je op de website van de organisaties of op www.jongereninformatie.be van In Petto. Selecteer in overleg met de cursisten de meest relevante organisaties Meer dan zes organisaties moet je niet op het programma zetten. • Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) www.jongereninformatie.be problemen en oplossingen - adressen • Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding (CGSO) http://www.cgso.be • Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) http://www.ond.vlaanderen.be/clb/ • Comité Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) www.jongereninformatie.be problemen en oplossingen – adressen • Crisishulp www.jongereninformatie.be problemen en oplossingen - adressen • Justitiehuis http://www.raadvst-consetat.be/Nl/just_nl.htm • Openbaar Centrum Maatschappelijk Welzijn (OCMW) http://socialezekerheid.fgov.be/NL/index.htm.com • De Sleutel: drughulpverlening http://www.desleutel.be • Huurdersbond: huuradvies http://www.vob-vzw.be

3.2. Cursistenmap Deze werkvorm eist veel van de cursisten. Ze moeten een voldoende hoog niveau bereikt hebben op het vlak van communicatieve vaardigheden, van vaardigheden van informatieverwerving en oriëntatie.


4

lleefsfeer eefsfeer

93

Je werkt het best met een cursistenmap waarin zijn opgenomen: • een gedetailleerde wegbeschrijving (in woorden en met een plannetje) van de ene instelling naar de andere. Voorbeeld: Je staat met je rug naar de hoofdingang van het Centraal Station. Voor je bevindt zich het Astridplein. Je steekt het plein over. Links neem je de Gemeentestraat. Je steekt het Rooseveldplein over, je steekt de leien over. Je komt nu aan een driesprong: links zie je de Jezusstraat, voor je zie je de Lange Nieuwstraat. Je neemt rechts de St-Jacobsmarkt. Wat verder verandert de naam van de straat: Kipdorp. Aan je linkerhand vind je op nummer 44-46 het justitiehuis.

www.mapquest.com

• het volledige adres en één of meer foto’s van de verschillende instellingen. Voorbeeld: Justitiehuis Kipdorp, 44-46 2000 Antwerpen 03/206.96.20

94

basiseducatie

• een vragenlijst -

Wat doet die organisatie? Wat kan ik er vinden aan informatie? Wat kan ik er vragen?

Je steekt er het best een voorbeeld bij van een organisatie waarvoor de bovenstaande vragen zijn beantwoord.

Wat doet die organisatie? Bij een Justitiehuis vind je een antwoord op je juridische vragen. Wat kan ik er vinden aan informatie? Je vindt er een aantal brochures over slachtofferhulp, seksueel misbruik, dagvaarding, de huurwet, justitie in België, alternatieve straffen… Wat kan ik er vragen? Je kunt er informatie vragen over je rechten als huurder, over de procedures bij een faillissement, een echtscheiding…

Je kunt met de cursisten het best via een rollenspel een dergelijk informatief gesprek voorbereiden. -

Welke vragen ga ik stellen? Hoe ga ik die vragen formuleren? Waarop let ik bij de antwoorden? Hoe onthou ik de informatie die ik krijg? Hoe stel ik bijkomende vragen?

Misschien kunnen de cursisten een geschreven voorbereiding op het gesprek meenemen. Je kunt cursisten individueel de zoektocht laten doen of per twee of drie. Door cursisten samen op pad te sturen verlaag je de drempel.


4

lleefsfeer eefsfeer

95

[B] Kinderen opvoeden Bedoeling Een belangrijk doel van de leefsfeer “Ik tel mee in het gezin” is om ouders wat inzichten en vaardigheden aan te reiken die hen kunnen helpen bij hun opvoedkundige taken. Daartoe introduceren we de cursus “Kinderen opvoeden” (ontwikkeld door de gezinsbond), waarin communicatieve vaardigheden en probleemoplossend gedrag centraal staan. (Ook bij de leefsfeer “Ik tel mee op het werk” vind je een lespakket communicatieve vaardigheden: “Wat zeg ik tegen wie? Communicatieve vaardigheden op de werkvloer”)

Inhoudsopgave 1. Inhoud van de cursus . ............................................................................................................................................................................................................................................................... p. 97 2. Onderdelen van de cursus . ................................................................................................................................................................................................................................................ p. 97

2.1. Vijf achtergrondartikelen ..................................................................................................................................................................................................................................... p. 97

2.2. Het draaiboek ........................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 97

- Thema 1: grenzen stellen .................................................................................................................................................................................................................................. p. 98

- Thema 2: aandacht geven, prijzen, belonen .......................................................................................................................................................................... p. 99

- Thema 3: luisteren, praten met je kind .......................................................................................................................................................................................... p. 99

- Thema 4: iets verkrijgen ...................................................................................................................................................................................................................................... p. 99

- Thema 5: oplossingen zoeken ................................................................................................................................................................................................................... p. 99

- Thema 6: bemiddelen ............................................................................................................................................................................................................................................ p. 99

3. Hoe aanvragen? .............................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 100

96

basiseducatie

1. Inhoud van de cursus 1.1.

Vijf achtergrondartikelen

samen 40 p.

1.2.

Draaiboek ‘Opvoedingsondersteunend groepswerk’

samen 72 p.

2. Onderdelen van de cursus

2.1. Vijf achtergrondartikelen -

In “Opvoedingsondersteunend groepswerk met kansarme gezinnen” wordt de geschiedenis van het project geschetst.

-

In “Sociaal-cultureel werk in de Bond” worden de opdrachten en de werkterreinen van de Bond kort voorgesteld. Nadien wordt ingegaan op de kenmerken van een vormingsactiviteit.

-

In “Leren loslaten van het traditionele hulpverleningsmodel” schetst orthopedagoog Dirk Broos de kenmerken van een andere begeleidingshouding in de omgang met multi-probleemgezinnen.

-

In “De gezinsdimensie in kansarmoede” legt therapeute May Michielsen uit dat het terugkijken van een kansarme ouder naar de eigen relatie met zijn vader en/of moeder helend kan zijn voor de relatie met het eigen kind.

-

In “Opvoedingsondersteuning” somt kinderpsycholoog Dany Baert een aantal aandachtspunten op voor lesgevers van opvoedingsondersteunend groepswerk.

2.2. Het draaiboek •

•

•

Inleiding -

Opvoeden in veranderende tijden

-

Opvoedingsondersteuning

-

Opvoedingsondersteuning via groepswerk

-

Opvoedingondersteuning in kansarme gezinnen

-

Voorstelling van het project

Grondhouding en theoretisch kader -

Erkenning als grondhouding

-

Het theoretische kader

De cursus -

Opvoedingondersteuning voor kansarme gezinnen dient geïntegreerd in een ruimere werking


4

lleefsfeer eefsfeer

97

•

•

-

Doelen

-

Opbouw

-

Het aanleren van sociale vaardigheden

-

Opstarten van een cursus

-

Wenken voor gebruik van het draaiboek

De 6 thema’s -

Grenzen stellen

-

Belonen

-

Praten en luisteren

-

Iets verkrijgen

-

Geven en nemen

-

Tussenbeide komen

Inleiding

2.2.1.

Thema 1 : Grenzen stellen -

Verbieden – neen zeggen – weigeren

Timing: 100 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, huistaak, infomoment, rollenspel -

Regels en grenzen

Timing: 70 minuten Werkvormen: stellingenspel, groepsgesprek, individuele opdracht, infomoment -

Kritiek, opmerkingen geven

Timing: 50 minuten Werkvormen: groepsgesprek, infomoment, casestudy, huistaak -

Straffen en de alternatieven

Timing: 50 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, infomoment, casestudy

98

basiseducatie

2.2.2.

Thema 2 : Aandacht geven, prijzen, belonen Timing: 70 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, infomoment, huistaak

2.2.3.

Thema 3 : Luisteren, praten met je kind Timing: 120 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, casestudy, oefenen per twee, werken per drie, infomoment, rollenspel, huistaak

2.2.4.

Thema 4 : Iets verkrijgen Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek, infomoment, oefenen per twee, huistaak

2.2.5.

Thema 5 : Oplossingen zoeken zonder winnaars of verliezers, geven en nemen – onderhandelen Timing: 90 minuten Werkvormen: casestudy, infomoment, groepsgesprek, individuele opdracht, rollenspel, huistaak

2.2.6.

Thema 6 : Bemiddelen bij ruzie tussen kinderen, tussenbeide komen Timing: 50 minuten Werkvormen: huistaak, infomoment, groepsgesprek, rollenspel

• Literatuurlijst


4

lleefsfeer eefsfeer

99

3. Hoe aanvragen? Cursus “Kinderen opvoeden” Opvoedingsondersteunend groepswerk voor kansarme gezinnen 25 oktober 1997 Gezinsbond Sociaal-cultureel Werk Je kunt de cursus “Kinderen opvoeden” aanvragen bij het Vlaams Parlement De Kracht van je Stem 1011 Brussel 02/552 11 11 de [email protected]

100

basiseducatie

[C] Wie beslist wat?

Spelprogramma “Open Kaart” Thema: Aantal spelers: Duur: Verkoopprijs:

inspraak en democratie thuis minimum 12, maximum 30 100 minuten $18,60

Inhoudsopgave 1. Bedoeling ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 101 2. Doelen . ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 101 3. Speluitleg ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 102 4. Nabespreking ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 102 5. Beoordeling . ......................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 103 6. Informatie en bestellen ........................................................................................................................................................................................................................................................ p. 103

1. Bedoeling Op heel wat niveaus moeten beslissingen worden genomen en gelden regels en afspraken. “Open Kaart” wil de deelnemers een beter inzicht geven in hoe regels en afspraken op een democratische manier tot stand kunnen komen. Het spel behandelt dat thema op zes niveaus: thuis, in de vriendenkring, in de vereniging, op school, in de gemeente en in de provincie. Niet alle niveaus hoeven aan bod te komen. Voor dit lespakket is vooral het niveau “thuis” relevant. Maar ook andere niveaus kunnen behandeld worden, eventueel als aanvullende oefening bij andere lespakketten (bv. in de leefsfeer “Ik tel mee in de politiek”). De lesgever kan een selectie maken die het meest aansluit bij de interesses van de cursisten en op basis van de reeds behandelde lespakketten.

2. Doelen 1. De cursisten krijgen inzicht in hoe beslissingen binnen het gezin (en bij uitbreiding ook op de andere niveaus) tot stand komen. 2. De cursisten kunnen het thema “inspraak en democratie” bespreekbaar maken in hun gezin.


4

lleefsfeer eefsfeer

101

3. Korte speluitleg - De deelnemers vormen groepen van vier of vijf spelers. - Elke speler heeft vijf speelkaarten. - Elke groep speelt met een verschillend niveau speelkaarten. Afhankelijk van het totale aantal deelnemers en van de interesse kunnen dat zijn: Thuis, Vrienden, Vereniging, School, Gemeente en Provincie. - Elk niveau wordt dan nog eens onderverdeeld in zes thema’s: Tijd, Geld, Gewoontes, Taken, Gezondheid en Rechten en plichten. - Het spel verloopt in verschillende rondes. De speler die als eerste een kwartet kan afleggen, is de winnaar van die ronde. - De winnaar mag uit zijn winnend kwartet een themakaart kiezen en zijn mening daarover geven. De lesgever noteert die gegevens in een schema op het bord. - Dan schuift de winnaar door naar een andere speeltafel, samen met één speler van elke andere speeltafel die het verst is geraakt in het vervolledigen van zijn kwartet. - Daarna begint de volgende spelronde. - Het spel wordt afgesloten met een nabespreking op basis van de meningen die na elke spelronde op het bord werden geschreven. In de speldoos zit een handleiding met een uitvoerige speluitleg alsook een kaart “Spelregels in 10 stappen”, waarin de belangrijkste spelregels worden opgesomd. Kwartet voor het niveau Thuis en het thema Tijd

Thuis

Thuis

Thuis

Thuis

TIJD

TIJD

TIJD

TIJD

wie beslist over …




1. het tijdstip om te gaan slapen / om ‘s avonds naar je kamer te gaan! 2. Hoe lang je op de computer mag spelen 3. hoe laat je moet thuis komen na een activiteit! 4. hoe lang / hoe vaak je mag telefoneren!

4. Nabespreking De nabespreking is een belangrijk onderdeel van het spel, omdat dan dieper ingegaan wordt op het thema “inspraak en democratie thuis”. Je vertrekt van het bordschema dat je tijdens het spel hebt ingevuld. De deelnemers discussiëren met elkaar over vragen als: vind je dat je inspraak geeft aan je kinderen? Hoe neem je thuis beslissingen over tijdsbesteding, geld, de verdeling van gezinstaken, rechten en plichten? Over welke thema’s wil je gezamenlijk tot een beslissing komen? Waarom wil je over bepaalde thema’s alleen beslissen? enzovoort.

102

basiseducatie

100 minuten Werkvorm: kwartetspel Lesmateriaal: een speldoos met een uitvoerige handleiding, themakaarten, verrassingskaarten en flitskaarten een bord met stiften, en een bel of wekker om het einde van een ronde aan te geven

5. Beoordeling “Open Kaart” is gebaseerd op een bekende speelvorm: kwartetten. Het spel geeft een creatieve aanzet om een groepsgesprek te houden over inspraak en democratie, en over hoe er thuis beslissingen worden genomen over tijdsbesteding, geld, gewoontes, taken, rechten en plichten. De deelnemers worden op die manier aangemoedigd om na te denken over hoe ze hun eigen huishouding organiseren, gezinstaken verdelen, afspraken maken over geld, tijdsbesteding enzovoort.

6. Informatie en bestellingen Voor meer informatie en bestellingen kun je terecht bij: - het Centrum Informatieve Spelen CIS Naamsesteenweg 130 3001 Leuven tel: 016/ 22 25 17 fax: 016/ 29 50 99 e-mail: [email protected] Je kunt ook online bestellen: http://www.spelinfo.be/05_spelen/subspelen3.php -

het Vlaams Parlement educatieve dienst 1011 Brussel 02 552 11 11 [email protected] www.dekrachtvanjestem.be


4

lleefsfeer eefsfeer

103

5 Ik tel mee in mijn vrije tijd

1. Bedoeling Uit onderzoek1 blijkt dat mensen die geen lid zijn van een vereniging minder vertrouwen hebben in hun medemens, zich minder verdraagzaam opstellen, zich makkelijker politiek machteloos voelen en makkelijker slachtoffer worden van extreme politieke opvattingen. Laaggeschoolde jongeren en volwassenen zijn, volgens hetzelfde onderzoek, opvallend minder actief in het verenigingsleven dan hooggeschoolde. Organisaties van burgers, het zogenaamde middenveld, zorgen voor waardenoverdracht, maatschappelijke betrokkenheid en politieke integratie. Politieke vorming houdt dus ook in dat aan maatschappelijk kwetsbare jongeren en volwassenen kansen worden gegeven om in contact te komen met het lokale verenigingsleven. Hen stimuleren om effectief in het verenigingsleven te participeren is een logische volgende stap. Heel wat jongeren en volwassenen uit de Basiseducatie beschikken over vrij veel vrije tijd. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat een groot deel van die doelgroep vrij moeilijk aan werk komt. Een zinvolle invulling van de vrije tijd is een belangrijk element voor het welbevinden en de maatschappelijke integratie van die doelgroepen. Een actieve vrijetijdsinvulling biedt kansen tot zelfontplooiing, tot het leggen van contacten, waarin sociale vaardigheden kunnen worden geëxploreerd, en geeft uitzicht op succeservaringen. Jongeren en volwassenen stimuleren tot een actieve vrijetijdsinvulling is dan ook een duidelijke opzet binnen deze leefsfeer.

2. Lespakketten [A] Zet eens een feestje op! [B] Jij telt mee in je vrije tijd

1

Mark Elchardus, Luc Huyse en Marc Hooghe – Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen – VUBpress 2000

Ik tel mee in mijn vrije tijd

5

lleefsfeer eefsfeer

107

[A] Zet eens een feestje op!

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling .

.Bedoeling .........................................................................................................................................................................................................................................................................................

p. 108

2. . Doelen .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 109 3. Lesverloop .

........................................................................................................................................................................................................................................................................................ Lesverloop

p. 109

3.1. Opstapje ............................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 109 3.2. Checklist (stappenplan) ............................................................................................................................................................................................................................... p. 110 3.3. Nabespreking . ............................................................................................................................................................................................................................................................ p. 111

• Cursistenmap 1. Twaalf kaarten (taken) .

.Twaalf ......................................................................................................................................................... kaarten (taken) p. 146

2. . Checklist (stappenplan): chronologisch ......................................................................................................................... p. 148 3. Checklist per opdracht .

.Checklist ........................................................................................................................................................ per opdracht p. 153

4. . Zes kaarten (bevoegdheden) ............................................................................................................................................. p. 167 5. . De verschillende beleidsniveaus . ..................................................................................................................................... p. 168 6. . Twee artikelen . ........................................................................................................................................................................ p. 169

1. Bedoeling Te veel mensen hebben te weinig contact met andere mensen in hun buurt. Dat is jammer, want hoe meer mensen je kent in je buurt, hoe meer je je thuis voelt. Buurtfeesten zijn ideale plaatsen om mensen te leren kennen. Met Zet eens een feestje op willen we de cursisten vooral democratische vaardigheden bijbrengen. Een feest organiseren geeft de cursisten heel wat kansen om diverse vaardigheden in te oefenen: leren vergaderen, plannen, verantwoordelijkheid opnemen, afspraken nakomen, op tijd komen, omgaan met conflicten, omgaan met onzekerheid, risico nemen, samenwerken, budgetteren… Een feest organiseren is zo een oefenschool voor democratische besluitvorming. We willen de cursisten ook duidelijk maken dat politieke beslissingen hun leven rechtstreeks kunnen beïnvloeden. Wie een feest organiseert, moet rekening houden met allerlei reglementeringen in verband met veiligheid, geluidshinder, sluitingsuur, auteursrechten, enzovoort. Op die manier komen de cursisten waarschijnlijk ongewild in contact met politiek. Zo ervaren ze dat politiek geen ver-van-hun-bed-show is, maar een realiteit waarmee ze wel degelijk rekening moeten houden. Dialoog en groepswerk staan centraal bij het thema “Zet eens een feestje op”. Enkel op die manier ondervinden de cursisten aan den lijve de impact van democratisch handelen.

108

basiseducatie

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. hun gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden; 2. met elkaar in discussie treden en een standpunt innemen en onderbouwen; 3. overleggen en onderhandelen; 4. in groep samenwerken met respect voor elkaar; 5. een probleem herkennen en een keuze maken uit de mogelijke oplossingen; 6. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden; 7. een eigen weg zoeken in de informatiestroom; 8. gericht informatie opvragen bij overheden en instellingen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid gericht naar anderen te luisteren en gepast te reageren; 2. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 3. zijn assertief, ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 4. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; 5. aanvaarden dat regels en afspraken noodzakelijk zijn om het samenleven vlot te laten verlopen; 6. ervaren dat regels in een democratie noodzakelijk zijn. Ondersteunende kennis de cursisten 1. weten dat regels voor iedereen moeten gelden; 2. kennen de lokale informatie- en inspraakmogelijkheden; 3. maken op een eenvoudige manier kennis met de samenstelling, werking en bevoegdheden van de politieke overheden en instellingen; 4. weten dat politieke beslissingen hun leven rechtstreeks kunnen beïnvloeden.

3. Lesverloop 3.1. Opstapje Timing: 50 minuten Werkvormen: klasgesprek, individuele opdracht, groepswerk of klasgesprek Lesmateriaal: 12 kaarten (cursistenmap p. 146 en 147) • • •

Laat de cursisten wat vertellen over hun uitgangsleven, hun stamcafé, hun lievelingsmuziek. Stel dat ze zelf een feest zouden organiseren, hoe zou dat er dan moeten uitzien? Hoe zou de zaal er moeten uitzien, welke muziek zouden ze draaien, wie zouden ze uitnodigen… Laat de cursisten brainstormen over wat er allemaal bij de organisatie van een feest komt kijken.


5

lleefsfeer eefsfeer

109

•

Laat de cursisten die elementen op een tijdsband zetten: 3 maanden vooraf, 2 maanden ;vooraf… (Je kunt werken met icoontjes die je op een band plakt of prikt. Die illustraties vind je bij het lesmateriaal: cursistenmap p. 146 en 147) Kopieer die illustraties op dik papier en knip ze uit. Schud ze door elkaar. Laat ze door de cursisten chronologisch rangschikken. Je kunt de cursisten individueel of in groep laten werken. Dan heb je verschillende sets van de illustraties nodig. Je kunt de opdracht ook klassikaal laten uitvoeren.

3.2. Checklist (stappenplan) Timing: 100 minuten Werkvormen: klasgesprek, groepswerk Lesmateriaal: stappenplan chronologisch (cursistenmap p. 148 t/m 152) of stappenplan per opdracht (cursistenmap 153 t/m 166), Gouden Gids(en) of pc’s met internetaansluiting •

•

•

110

Leg de cursisten de checklist voor. Wie doet wat? - Bied de opdrachten chronologisch aan (zie lesmateriaal: cursistenmap p.148 t/m 152): 1. 3 maanden vooraf 2. 2 maanden vooraf 3. 1 maand vooraf 4. 1 à 2 dagen vooraf 5. de dag zelf 6. nadien Kopieer de blaadjes op dik papier. Knip de verschillende stroken (3 maanden vooraf, 2 maanden vooraf…) uit. Een groepje cursisten stelt zich verantwoordelijk voor de taken binnen een bepaalde periode. - Je kunt ook per opdracht werken (zie lesmateriaal: cursistenmap p. 153 t/m 166): 1. zaal 2. dj 3. boekhouding 4. drukwerk 5. tapvergunning 6. verzekering 7. drank 8. SABAM/Billijke Vergoeding 9. opbouw 10. kassa 11. bar 12. opruimen Kopieer de blaadjes op dik papier. Laat groepjes cursisten kiezen voor een bepaalde opdracht. Zo nodig vervullen groepjes cursisten meerdere opdrachten. Als voor elke opdracht cursisten zich verantwoordelijk hebben gesteld, kan het werk beginnen. Aan de hand van de aandachtspunten kunnen ze een parcours uittekenen. Belangrijk is dat de verschillende taken onderling worden verdeeld. Problemen moeten in een zo vroeg mogelijk stadium worden aangekaart. Zo nodig reik je bijkomende informatie aan. Veel informatie vind je in de Gouden Gids of op het web. Zorg voor wat Gouden Gidsen of voor pc’s met een internetaansluiting. 1. Informatie over zalen vind je bij de Gouden Gids: www.goudengids.be zoeken (rubriek of trefwoord: zalen – verhuur) - Informatie over dj’s vind je onder de rubriek ‘diskjockeys’. Ook op de website www.rentadj.be kan je terecht voor een dj.

basiseducatie

- Adressen van drukkerijen vind je onder de rubriek ‘drukkerijen’. - Adressen van verzekeringsmakelaars vind je onder de rubriek ‘verzekeringsmakelaars’ - Adressen van brouwers vind je onder de rubriek ‘bier – handel & thuisbezorging’. 2. Informatie over SABAM vind je op de website www.sabam.be. De plaatselijke inningskantoren vind je in de rubriek ‘Over SABAM’ subrubriek ‘contacten’. Aangifteformulieren en tarieven vind je in de rubriek ‘Documenten downloaden’. Ook de Billijke Vergoeding moet betaald worden. Soms neemt de zaaleigenaar die voor zijn rekening. Zo niet dan is het de organisator die de taks moet betalen. Informatie vind je op www.bvergoed.be. 3. Voor een tapvergunning kun je terecht bij de politie of bij het Ministerie van Financiën, dienst Douane en Accijnzen. 4. Voor de wetgeving over alcohol- en druggebruik, geluidshinder en sluitingsuur neem je het best contact op met de politie of de diensten van de gemeente. Je kunt zelf beslissen hoeveel voorbereidend werk de cursisten tijdens de lesuren verrichten. Duidelijk is dat heel wat werk buiten het centrum moet gebeuren. Maak daarover met de cursisten duidelijke afspraken.

3.3. Nabespreking Timing: 70 minuten Werkvormen: klasgesprek, groepswerk, groepsdiscussie, individuele opdracht Lesmateriaal: kaarten (cursistenmap p. 167), schema (cursistenmap p. 168), twee artikelen (cursistenmap p. 169) •

•

• • •

Vraag aan de verschillende groepjes of ze bij de voorbereiding van het feest te maken hebben gehad met reglementen en wetten, opgelegd door de overheid. Laat hen kiezen uit een reeks kaarten (zie cursistenmap p. 167). Kopieer de kaarten op voldoende exemplaren op dik papier. Knip de kaarten uit. 1. Zaal: - zaal met verplichte milieuvergunning: 90 db-grens mag overschreden worden zolang de normen buiten de zaal niet worden overschreden (omzendbrief 20/03/1997 van de Vlaamse minister van Leefmilieu over de toepassing van de VLAREM-rubriek feestzalen en lokalen met dansgelegenheid (Vlarem = Vlaams reglement milieuvergunning) Vlaams gewest - Zaal zonder verplichte milieuvergunning: max. 90 db in de zaal (KB 24/02/1977) Federale overheid 2. Tapvergunning: Ministerie van Financiën Douane en Accijnzen Federale overheid 3. Sluitingsuur: bepaald door de gemeente (politiereglement) Gemeente 4. Brandveiligheid: KB 19/12/1997 Federale overheid 5. SABAM: wet betreffende het auteursrecht 30/06/1994 (Ministerie van Justitie) Federale overheid 6. Alcoholgebruik: - de wet van 14 november 1939, art.8 en 8bis, betreffende de beteugeling van de dronkenschap. Federale overheid - de wet van 29 december 1983, art.5, paragraaf 2, betreffende het verstrekken van sterke dranken. Federale overheid Als de cursisten de kaarten hebben uitgekozen, vraag hen die dan samen te leggen volgens bestuursniveau: van federale overheid tot gemeente. Maak eventueel gebruik van het schema: federaal België – gewesten – provincies - gemeenten (cursistenmap p.168) Dan kan een discussie opgestart worden rond de vraag: waar bemoeit de overheid zich mee? Nadien kan een persartikel worden besproken waarin de zaaleigenaar zich niet heeft gehouden aan de van overheidswege opgelegde verplichtingen met alle fatale gevolgen van dien. Als bijlage: twee artikelen over de fatale cafébrand in Volendam op oudejaarsavond 2001 (cursistenmap p. 169). De cursisten lezen de artikelen individueel. Nadien kan een discussie worden opgezet.


5

lleefsfeer eefsfeer

111

[B] Jij telt mee in je vrije tijd

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling .

.Bedoeling .........................................................................................................................................................................................................................................................................................

p. 112

2. . Doelen .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 113 3. Lesverloop .

........................................................................................................................................................................................................................................................................................ Lesverloop

p. 113

3.1. De verenigingen ..................................................................................................................................................................................................................................................... p. 113 3.2. Niet via verenigingsleven georganiseerde vrije tijd ........................................................................................................................................... p. 117

• Cursistenmap 1. Vrije tijd .

. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................... Vrije tijd

p. 170

2. Tv-kijken of lid worden van een vereniging? .

.Tv-kijken ............................................................................................................................................................................... of lid worden van een vereniging?

p. 171

3. . ‘Identiteitskaart’ van een vereniging ......................................................................................................................................................................................................... p. 173 4. . Stappenplan .................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 174 5. . Een week . ........................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 175

1. Bedoeling Volwassenen, die geen lid zijn van een vereniging, hebben minder vertrouwen in hun medemens, stellen zich minder verdraagzaam op, voelen zich makkelijker politiek machteloos en worden makkelijker slachtoffer van extreme politieke opvattingen. Of positief geformuleerd: het verenigingsleven zorgt voor waardenoverdracht, maatschappelijke betrokkenheid en politieke integratie. Bedoeling van dit lespakket is om cursisten in contact te brengen met het lokale verenigingsleven en hen te stimuleren om erin te participeren. Cursisten hoeven niet per se deel te nemen aan het georganiseerde verenigingsleven, ze kunnen ook op een niet-georganiseerde manier hun vrije tijd invullen. Een actieve vrijetijdsinvulling biedt immers kansen tot zelfontplooiing, tot het leggen van contacten, waarin sociale vaardigheden kunnen worden verkend, en geeft uitzicht op succeservaringen. Cursisten aanmoedigen om hun vrije tijd zinvol in te vullen is dan ook een duidelijke opzet van dit project.

112

basiseducatie

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden; 2. met elkaar in discussie treden en een standpunt innemen en onderbouwen; 3. overleggen en onderhandelen; 4. in groep samenwerken met respect voor elkaar; 5. een probleem herkennen en een keuze maken uit de mogelijke oplossingen; 6. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden; 7. een eigen weg zoeken in de informatiestroom; 8. gericht informatie opvragen bij overheden en instellingen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid gericht naar anderen te luisteren en gepast te reageren; 2. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 3. zijn assertief, ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 4. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen. Ondersteunende kennis de cursisten 1. kennen informatiemogelijkheden in het domein van de vrije tijd.

3. Lesverloop 3.1. De verenigingen • Mijn vereniging Timing: 60 minuten Werkvormen: individuele opdracht, uitwisseling, groepsgesprek Lesmateriaal: (eventueel) leesteksten over verenigingen (cursistenmap p. 170, 171 en 172), ledenbladen, foto’s, folders…, blanco kaartjes voorafgaande opdracht: Breng informatief materiaal mee naar de cursus: foto’s, ledenbladen, of iets anders dat verwijst naar een vereniging waarvan je deel uitmaakt. De lesgever zorgt voor blanco kaartjes voor cursisten die niets meebrachten, omdat ze geen lid van een vereniging zijn. De cursisten vertellen op uitnodiging van de lesgever over de manier waarop in hun gezin van herkomst met vrije tijd werd omgegaan:


5

lleefsfeer eefsfeer

113

-

was er vrije tijd of niet? indien er vrije tijd was, hoe werd die vrije tijd ingevuld?

De cursisten vertellen in welke verenigingen werd of wordt geparticipeerd: - door hun ouders - door hen zelf Elke cursist vertelt aan de hand van de meegebrachte foto’s of andersoortig materiaal over de vereniging waar hij of zij deel van uitmaakt. Cursisten die van geen enkele vereniging deel uit maken, hebben een blanco kaartje. Zij vertellen waarom zij nooit de stap naar een vereniging hebben gezet. De groepsleden kunnen na de korte toelichting van elke cursist bijkomende vragen stellen over de vereniging: - Waarom ben je bij die vereniging gegaan? - Hoe heb je er kennis mee gemaakt? - Met wie ga je er naar toe? - Wie komt er nog? - … Je kunt ook werken met een van de leesteksten over verenigingen (cursistenmap p. 170, 171 en 172)

• Soorten verenigingen Timing: 90 minuten Werkvormen: groepsgesprek, groepswerk, uitwisseling Lesmateriaal: flap, ‘identiteitskaart’ van een vereniging (cursistenmap p. 173) Tijdens de voorstelling van de verschillende verenigingen brengt de lesgever op een bord of flap eventueel al verenigingen in groepen samen. De vraag naar de verschillende soorten verenigingen wordt gesteld (sportclubs, hobbyverenigingen, wandelclubs, ouderenverenigingen, arbeidersverenigingen ...). Aan de cursisten wordt gevraagd of ze nog andere indelingen kunnen vinden op basis waarvan mensen zich verenigen om hun vrije tijd door te brengen. De begrippen verzuiling, verzuilde verenigingen en ontzuiling van het verenigingsleven worden geïntroduceerd. Cursisten worden aangezet om na te denken over de vereniging waartoe zij behoren. Behoort die vereniging tot één of andere zuil. Was het een bewuste keuze om bij die vereniging te gaan, vanwege de zuil waartoe ze behoort, of speelden er eerder andere motieven? De groep probeert een definitie te zoeken voor het begrip ‘vereniging’. De cursisten zoeken een antwoord op de vraag: ‘Wat is een vereniging?’.

114

basiseducatie

Achtergrondinformatie:

- Groepering van de verenigingen (p.36)1

1

GROEP

OMVAT

1. sport en café’s

sportverenigingen, caféclubjes

2. nieuwe sociale bewegingen

milieu, vrede

3. gezin en gepensioneerden

gezinsorganisaties, verenigingen voor gepensioneerden

4. helpende vereniging

verenigingen die gehandicapten helpen, ziekenfondsen, Rode Kruis

5. jeugdvereniging

jeugdverenigingen

6. cultuur

kunst, hobby, socio-cultureel

7. bestuur

politiek, wijkraden, adviesraden

8. vrouwen

vrouwenverenigingen

9. vakbond

vakbonden

10. religie en levensbeschouwing

religie en levensbeschouwing

Elchardus, M., Huyse, L. en Hooghe, M. (red.) :“Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. Een onderzoek naar de sociale constructie van democratisch burgerschap.” Brussel, VUBpress, 2000, 253 pp.

- Een andere indeling: SOORTEN VERENIGINGEN Organisaties gericht naar leden van een bepaald geslacht, van een bepaalde leeftijd, van een bepaalde overtuiging 1.

jeugdverenigingen

2.

verenigingen voor gepensioneerden

3.

verenigingen voor vrouwen

4.

levensbeschouwelijke verenigingen

Organisaties gericht naar vrijetijdsbesteding 1.

sportverenigingen

2.

culturele verenigingen

Organisaties die opkomen voor een goed doel 1.

politieke en sociale organisaties (milieuverenigingen, vredesorganisaties, derdewereldgroepen, wijkcomités)

2.

hulporganisaties (Rode Kruis, verenigingen voor gehandicapten…)

3.

vakbonden

Elke cursist kiest uit de veelheid van meegebrachte informatie ‘iets’ dat hem of haar aanspreekt en vertelt waarom hij of zij er door aangesproken wordt. De cursist kan aan de medecursist die deze informatie bezorgde, bijkomende uitleg vragen.


5

lleefsfeer eefsfeer

115

Op basis van het beschikbare informatieve materiaal (de lesgever brengt zelf ook materiaal mee) worden er drie of vier groepjes gevormd rond gelijkaardige verenigingen vb. een groepje rond sportverenigingen een groepje rond allerhande hobby’s een groepje rond verenigingen voor arbeidersvrouwen … Per vereniging maken de cursisten een identiteitskaart (zie cursistenmap p. 173) waarop vermeld staan: - de naam - een eventuele slogan - tot wie de vereniging zich richt - aard van de activiteiten - lidmaatschap of wijze van inschrijving - …

• De stap naar een vereniging Timing: 90 minuten Werkvormen: uitwisseling, rollenspel Lesmateriaal: stappenplan (cursistenmap p. 174) Zoek indien mogelijk voor elke vereniging een andere die zich met ongeveer dezelfde activiteiten bezighoudt en vergelijk op welke punten de verenigingen identiek zijn en op welke punten ze verschillen. Bepaal voor welke vereniging je zelf zou kiezen en waarom. Uitwisseling in grote groep over het besluit naar welke vereniging men wil stappen. Indien er medecursisten al aangesloten zijn bij deze vereniging, kunnen zij nog meer informatie, voor- en nadelen geven. Stel je wilt de stap naar een bepaalde vereniging zetten: - weet je wat je wilt weten op basis van de aanwezige informatie? -

Zo ja … heb je dan zin om je in te schrijven? Zo ja … welke stappen moet je zetten om je aan te melden? Maak een stappenplan (zie: cursistenmap p. 174).

-

Zo nee, wat wil je nog meer weten en hoe ga je dat te weten komen? Vb. bellen of bij de vereniging (voorzitter, lid) langsgaan.

Zowel het telefonische contact met de vereniging als het aanmelden zelf kunnen ingeoefend worden in de groep via een situatie- of rollenspel: ‘De eerste keer naar een bijeenkomst.’ De stap naar die eerste bijeenkomst wordt tot in de kleinste details voorbereid in een duo bestaande uit de cursist, die al lid is van de vereniging, en de cursist die er naartoe wil. Er wordt vooral gefocust op wat de nieuweling te wachten staat:

116

basiseducatie

-

Hoe groot is de groep waarin je terecht komt? Wie zal jou opvangen? Met wie ga je er naartoe en wat indien je alleen gaat? Waar zal je zitten? Waarover zal je praten? Hoe verloopt een vergadering/bijeenkomst doorgaans (inleiding, soms met gebed, activiteit zelf, soms met maaltijd, betaling …)?

Vooral voor cursisten met weinig ontwikkelde communicatieve vaardigheden of een gebrek aan assertiviteit is een oefenrondje op zijn plaats: Hoe een eerste praatje maken? Tip: Goldstein video:“Een praatje maken”. De stap zetten naar de vereniging van je keuze en nabespreking: Uitwisseling in de grote groep: - Wat ging goed? - Wat ging moeilijk en waarom? Hoe kan het beter? - Kwam het overeen met je verwachtingen? - Wil je er nog naar toe? - Wil je er nog een andere activiteit volgen? - Wat is je besluit? Wil je je inschrijven? Zeg je zeg in je vereniging. Er wordt nagegaan wat de cursisten in de verenigingen, waar ze deel van uitmaken, kunnen inbrengen; hoe ze hun stem kunnen laten horen. Er wordt een simulatieoefening (rollenspel) gedaan waarin de volgende items aan bod kunnen komen: - Zet op de agenda van het bestuur van je vereniging dat je wilt dat de vergaderingen om 20.00u beginnen en niet om 19.00u. Hoe pak je dat aan? - Je wilt iets bespreken met de voorzitster … Hoe pak je dat aan? - Je wilt op uitstap naar Brugge met je vereniging. Dat voorstel wil je op de ledenvergadering doen. Hoe pak je dat aan?

3.2. Niet via verenigingsleven georganiseerde vrije tijd Timing: 100 minuten Werkvormen: groepsgesprek, individuele opdracht, uitwisseling Lesmateriaal: flap, agenda (cursistenmap p. 175 en 176), brochures, folders…, De term ‘vrije tijd’ wordt op een flap genoteerd. Alle cursisten noteren wat voor hen vrije tijd betekent. Er wordt van gedachten gewisseld en gefilosofeerd. De cursisten gaan na of ze zelf over vrije tijd beschikken. Ze krijgen de agendabladen van een doordeweekse week (zie cursistenmap p. 175 en 176).


5

lleefsfeer eefsfeer

117

Daarop vullen ze al hun bezigheden, taken en activiteiten in van ‘s morgens tot ‘s avonds. Ze gaan na of ze tijd voor vrijetijdsbesteding maken en of er open ruimtes zijn in hun weekschema. Indien wel: - Wat doe je met die open tijd? Indien niet: - Wat is de reden van het gebrek aan vrije tijd? - Op welke manier kan je toch ruimte en tijd voor jezelf maken? De cursisten verkennen het vrijetijdsaanbod in hun eigen gemeente of stad. Ze stappen naar een bibliotheek, toeristische dienst, cultureel centrum en vragen er naar informatief materiaal over vrijetijdsbesteding: folders, brochures enz... De cursisten brengen informatie over het vrijetijdsaanbod in hun eigen gemeente mee. Al dat materiaal wordt samengelegd. Ze nemen de tijd om alles door te nemen. Elke cursist kiest één mogelijkheid die hem of haar interesseert en probeert ook aan de medecursisten duidelijk te maken wat hem of haar erin aanspreekt. Tip: elke gemeente heeft een website met daarop een cultuuragenda. http://www.brussel.be http://www.antwerpen.be http://www.gent.be http://www.hasselt.be http://www.brugge.be . . . Op die manier wordt er een lijst gemaakt van mogelijkheden die verder verkend worden. Vb. een cursist wil op uitstap naar Brugge, een andere cursist wil zich inschrijven in een bibliotheek en een boek ontlenen, een andere cursist wil met de kinderen een leuke en goedkope vakantieactiviteit plannen… De volgende stap bestaat uit het ‘proeven’ van de activiteiten die door de groepsleden gekozen werden. De cursisten proeven ook van mekaars keuzes en verbreden zo hun eigen kijk op mogelijkheden om vrije tijd in te vullen. Gedurende de rest van de bijeenkomsten wordt telkens hetzelfde stramien gevolgd: - de uitstap of activiteit wordt voorbereid en al de stappen die moeten gezet worden, worden onder begeleiding ook gezet. De lesgever biedt ook informatie over mogelijkheden die de overheid biedt bij vrijetijdsbesteding voor bepaalde groepen (reducties, pasjes …) - de activiteit wordt door de groep uitgevoerd - de activiteit wordt geëvalueerd. De cursisten maken telkens een balans met voor en tegen en nemen het besluit of ze in de toekomst al dan niet nog op een dergelijke manier hun vrije tijd willen invullen. Op het moment dat cursisten gekozen hebben voor een aantal mogelijke manieren om hun vrije tijd in te vullen, wordt de agenda er terug bijgehaald om te kijken hoe die vrijetijdsbesteding in hun agenda ingepast kan worden.

118

basiseducatie

6 Ik tel mee in de politiek

Bronvermelding Dit onderdeel is gebaseerd op materiaal van TOEMEKA Waversebaan 352/2 3001 Heverlee Tel:016/40 69 61 [email protected] Voor meer informatie kan je daar terecht.

Inhoudsopgave • Handleiding voor de lesgever 1. Bedoeling .......................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 122 2. Doelen .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... p. 122 3. Lesverloop ........................................................................................................................................................................................................................................................................................ p. 123 3.1. tien vragen over politiek ............................................................................................................................................................................................................................. p. 123 3.2. De wettenfabriek ................................................................................................................................................................................................................................................... p. 123 3.3. Waar zorgt België zelf voor? . ................................................................................................................................................................................................................. p. 124 3.4. Kiezen en delen: de begroting ........................................................................................................................................................................................................... p. 124 3.5. Verkiezingen ................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 125 3.6. Partijen: invulfiches ............................................................................................................................................................................................................................................. p. 125 Bijlage 1: De verschillende politieke partijen in Vlaanderen ................................................................................................................................... p. 127 Bijlage 2: Verklarende woordenlijst .............................................................................................................................................................................................................. p. 133

• Cursistenmap 1. tien vragen over politiek ............................................................................................................................................................................................................................................. p. 179 2. De wettenfabriek . .................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 181 3. Wie zorgt waarvoor? ......................................................................................................................................................................................................................................................... p. 183 4. Kiezen en delen: de begroting ............................................................................................................................................................................................................................ p. 188 5. Verkiezingen ................................................................................................................................................................................................................................................................................. p. 200 6. Politieke partijen: invulfiches ................................................................................................................................................................................................................................ p. 202 7. Bijlage 1: De verschillende politieke partijen in Vlaanderen ................................................................................................................................... p. 212 8. Bijlage 2: Verklarende woordenlijst .............................................................................................................................................................................................................. p. 218

Ik tel mee in de politiek

6

leefsfeer

121

1. Bedoeling Via ervaringsgerichte technieken dagen we de jongeren en volwassenen uit om ‘aan politiek te doen’, om problemen aan te kaarten, ze te ontleden, oplossingen te zoeken, keuzes te maken… Jongeren en volwassenen ervaren de uitdaging van het probleem, de creativiteit bij de brainstorming, de spanning bij de definitieve keuze. Ze voelen zich niet langer onmondig of uitgesloten, ze zien de frappante parallellen tussen de ‘grote’ politiek in de gemeenteraad of het parlement en de dagdagelijkse ‘kleine’ politiek bij het nemen van duizend-en-een beslissingen in hun eigen leven. Ze maken kennis met probleemoplossing en beslissingsprocessen. Op die manier komt de grote politiek erg dicht bij.

2. Doelen Vaardigheden de cursisten kunnen 1. opkomen voor eigen rechten en die van anderen. Hierbij kunnen de cursisten een gerichte keuze maken uit de mogelijke oplossingen; 2. gedachten, gevoelens, meningen en keuzes verwoorden en hulp vragen; 3. feiten en meningen onderscheiden; 4. in discussies het woord nemen hun standpunten verwoorden en onderbouwen met argumenten; 5. overleggen en onderhandelen; 6. samenwerken in groep met respect voor verschillen tussen mensen; 7. zich oriënteren op een waaier van mogelijkheden; 8. gericht informatie inwinnen over hun rechten en die van anderen; 9. gericht informatie opvragen bij overheden en instellingen; 10. een geldige stem uitbrengen. Attitudes de cursisten 1. zijn bereid zich in te zetten voor de eigen rechten en die van anderen; 2. zijn bereid gericht te luisteren naar anderen en gepast te reageren; 3. zijn bereid de inbreng van anderen ernstig te nemen; 4. zijn assertief. Ze kunnen een gewenste positie verwerven, behouden en versterken; 5. tonen respect voor de standpunten en argumenten van anderen; 6. aanvaarden dat algemeen geldende regels en afspraken nodig zijn om het samenleven van mensen vlot te laten verlopen, zowel op microniveau als op meso- en macroniveau; 7. zijn bereid om de regels van de democratische rechtsstaat toe te passen op het werk, op de school/het centrum, in het gezin, de vrije tijd en de politiek; 8. zijn zich bewust van de impact van politieke en maatschappelijke instituties op het dagelijkse leven. Ondersteunende kennis de cursisten 1. verwerven inzicht in de besluitvorming in diverse leefsferen; 2. kennen de elementaire instellingen van ons democratisch bestel; 3. kennen de verschillen tussen politieke partijen.

122

basiseducatie

3. Lesverloop 3.1. Tien vragen over politiek: de bedoeling van dit onderdeel is na te gaan met welke vragen de cursisten zitten en tegelijkertijd te peilen naar hun kennis. Op die manier kun je het dichtst aansluiten bij de interesses van je groep. Timing: 50 minuten Werkvormen: individuele opdracht, groepsgesprek Lesmateriaal: tien vragen over politiek (cursistenmap p. 179 en 180) Laat de cursisten de tien vragen individueel of per twee beantwoorden. Bij de eerste vraag (‘Welke politici ken je?’) kun je een blad voegen met foto’s van politici die recent in de media aan bod zijn gekomen. Nadien worden de antwoorden in groep besproken. Je kunt de cursisten een top 3 laten maken van vragen die ze in ieder geval besproken willen zien. Verzamel die voorkeuren en stel een top 3 of 5 samen van de meest aangeduide vragen. Op die manier sluit je het dichtst aan bij de interesses van je groep en voorkom je dat het groepsgesprek te lang aansleept.

3.2. De wettenfabriek: bedoeling van dit onderdeel is de cursisten te laten ervaren hoe een democratisch beslissingsproces verloopt. Anderzijds krijgen ze een houvast aangereikt om in hun dagelijkse leven problemen aan te pakken. Timing: 50 minuten Werkvormen: opdracht per twee, groepsgesprek, opdracht per twee of drie Lesmateriaal: de wettenfabriek (cursistenmap p. 181 en 182) •

Start het gesprek met een of andere afspraak (over de koffiepauze, roken, toiletgebruik…). ‘Goede afspraken maken goede vrienden.’ Afspraken maken het leven eenvoudiger. We maken afspraken thuis. Vraag naar voorbeelden. Er worden ook afspraken gemaakt in de gemeente, in het land. Afspraken, die voor heel het land gelden, noemen we ‘wetten’.

•

Wanneer we politici aan het werk zien, zijn ze meestal aan het discussiëren. Ieder verkondigt zijn mening en meestal verschillen die meningen. Dat is in ons eigen leven vaak ook zo. Peil naar ervaringen. Toch worden ze het meestal na verloop van tijd eens: er komen afspraken of wetten. Hoe dat precies gaat, zullen we nu bekijken.

•

Kopieer ‘de wettenfabriek’ op dik papier. Knip de vijf stroken los. Laat de cursisten per twee de stroken in de juiste volgorde leggen. Bespreek de antwoorden in groep. Geef de cursisten bij wijze van toepassing pagina 182. Laat ze per twee of drie werken aan de oplossing van een voor hen relevant probleem vb. de fietsonveiligheid. Peil in een groepsgesprek naar de oorzaken van het probleem en de gekozen oplossing(en) van elk groepje. Organiseer daarrond een discussie. Bevraag de cursisten ook over zin en onzin van de gevolgde procedure.


6

leefsfeer

123

3.3. Waar zorgt België, Vlaanderen, mijn gemeente zelf voor?: bedoeling van dit onderdeel is om de bevoegdheden per beleidsniveau af te bakenen. Het uitzoeken en opplakken van de passende logo’s kan de cursisten helpen bij de inprenting van de bevoegdheden op de verschillende niveaus. Dit onderdeel is een rechtstreekse voorbereiding op het onderdeel ‘Kiezen en delen’. Timing: 50 minuten Werkvormen: opdracht per twee Lesmateriaal: waar zorgt België, Vlaanderen, mijn gemeente zelf voor? (cursistenmap p. 183 t/m 187), logo’s (cursistenmap p. 186 en 187), scharen en plakstiften Geef de cursisten de drie invulbladen (Waar zorgt België zelf voor? Waar zorgt Vlaanderen zelf voor? Waar zorgt mijn gemeente zelf voor?) en de twee pagina’s met de logo’s. Laat ze per twee de logo’s op de juiste plaats plakken. Overloop de antwoorden in groep. Sport is zowel bij de Vlaamse overheid als bij de gemeente terug te vinden. •

-

De gemeente probeert de behoeften van de lokale gebruiker (de sportbeoefenaar) en van de plaatselijke sportaanbieder (de sportclub, school of sportdienst) op elkaar af te stemmen. De gemeente stelt de nodige sportinfrastructuur ter beschikking (zwembaden, sporthallen, openluchtcentra) en het personeel nodig om die accommodaties te runnen. De Vlaamse overheid tekent een Vlaams sportbeleid uit zowel op het vlak van de breedtesport als de topsport. Doel is zoveel mogelijk Vlamingen zo geregeld mogelijk te laten sporten op ieders prestatieniveau en in kwaliteitsvolle omstandigheden. De Vlaamse overheid voert een ondersteuningsbeleid en subsidieert de door haar erkende projecten. Ze ondersteunt amateursport, sportfederaties en topsport en zorgt voor sportpromotie en logistieke ondersteuning.

3.4. Kiezen en delen: de begroting: bedoeling van dit onderdeel is om de cursisten per bevoegdheidsniveau een begroting te laten opstellen. In eerste instantie bepaalt elke deelnemer zijn of haar prioriteit. In het groepsgesprek moeten we rekening houden met ons budget! Het gesprek over wat de cursisten belangrijk vinden én het idee dat ook politici zich moeten houden aan een budget staan centraal. De thema’s waarover gediscussieerd wordt, zijn dezelfde als die bij de bevoegdheden. Later keren ze terug bij de invulfiches per partij. Timing: 25 minuten per bevoegdheid Werkvormen: individuele opdracht of werken per twee of drie, groepsgesprek Lesmateriaal: de begroting (cursistenmap p. 188 t/m 199) Werkwijze: Leg eerst de bedoeling uit: - We gaan een gesprek voeren over wat wij belangrijk vinden. Waar moeten politici eerst werk van maken? - Zoals in het echte leven moeten we hierbij ook rekening houden met onze portemonnee.

124

basiseducatie

Er zijn drie bevoegdheidsniveaus: België, Vlaanderen en de gemeente. Per niveau hebben we vier thema’s of bevoegdheden. We kiezen een bevoegdheidsniveau waarmee we starten. Er kunnen telkens vier personen deelnemen aan de discussie per niveau, tenzij de grootte van de groep het noodzakelijk maakt om koppels of trio’s te vormen. Elke deelnemer (koppel, trio) krijgt een werkblad met een bevoegdheid. Per bevoegdheid moet er een keuze gemaakt worden. Telkens staat er ook aangegeven of het gaat om een dure maatregel ($$$) of een relatief goedkope maatregel ($). De cursisten bepalen (individueel, per twee of drie) hun prioriteit. Bij het verdelen van die cursistenmap kun je het best uitgaan van de interesses van de cursisten. Introduceer het thema en stel ook al de keuzemogelijkheden voor. Geef zo nodig wat uitleg bij de verschillende keuzes zonder echter een discussie op gang te brengen. Wanneer de cursisten (individueel, per twee of drie) hun keuze gemaakt hebben, volgen de begrotingsbesprekingen. Kunnen we onze prioriteiten uitvoeren, is er voldoende belastinggeld voorhanden? In een groepsgesprek moet ieder zijn keuzemogelijkheden voorstellen en zijn of haar prioriteit met argumenten onderbouwen. Samen mogen de vier prioriteiten niet meer dan zeven geldbeugels kosten, anders moeten de prioriteiten herzien worden. Je kunt zelf de voorzittersrol opnemen of die overlaten aan een van de cursisten. Interessant om te observeren en nadien te bespreken is hoe het beslissingsproces verloopt. Wie voert het hoge woord? Wie laat zich overtuigen? Wanneer de discussie verzandt, is het aangewezen om de structuur van de ‘wettenfabriek’ nog eens te overlopen. Bewaar ook de prioriteitenlijst. Misschien kan het een aanzet zijn om met politici in debat te gaan. Uiteraard moet er ook ruimte zijn voor andere prioriteiten of accenten! Wil je meer weten over de Belgische begroting? www.begroting.be Wil je meer weten over de Vlaamse begroting? http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/overheid/verder/n_2_5.htm

3.5. Verkiezingen: geldig stemmen: bedoeling van dit onderdeel is om de cursisten te leren geldig te stemmen. Timing: 25 minuten Werkvormen: informatief gedeelte in groep, individuele opdracht Lesmateriaal: geldig stemmen, ongeldig stemmen (cursistenmap p. 200 en 201), rode potloden, dikke rode stift Vertrek vanuit ervaringen van cursisten met verkiezingen. Wie is er al gaan stemmen? Vertel aan de hand van het werkblad ‘geldig stemmen’ hoe je geldig stemt. De algemene regel hierbij is: alles mag, zolang je binnen één partij, één lijst blijft. Laat de cursisten ook nog eens voor de laatste keer ongeldig stemmen: op twee of meer lijsten kandidaten aanduiden, kleuren met de eigen balpen, tekeningen maken … (op het werkblad ‘ongeldig stemmen’). Laat ze hierover nadien een dikke, rode streep trekken. Vertel ook nog wat je zeker niet mag vergeten mee te nemen: je oproepingsbrief, je identiteitskaart! Heb je vragen in het kieslokaal: stel ze aan de voorzitter, hij is er om indien nodig een handje te helpen.

3.6. Partijen: invulfiches: bedoeling van dit onderdeel is om de cursisten informatie te geven over de grote thema’s van de verschillende partijen. Op die manier wordt een eigen, gemotiveerde keuze voorbereid.


6

leefsfeer

125

Timing: 60 minuten Werkvormen: groepsgesprek en opdracht per twee Lesmateriaal: cursistenmap partijen (pagina 202 t/m 208), pagina’s met logo’s (cursistenmap p. 209 t/m 211), scharen en plakstiften, verkiezingsfolders en -affiches Probeer zoveel mogelijk verkiezingsfolders en -affiches mee te brengen. Vraag aan de cursisten of zij ook voor materiaal kunnen zorgen. Neem met de cursisten misschien nog eens de prioriteitenlijst uit 3.4. Kiezen en delen door. Stel één of meerdere bladzijden samen met foto’s van politici uit de verschillende partijen, die op dat moment veel in de media komen. Laat de cursisten per twee die foto’s uitknippen en bij de juiste partij onderbrengen. Overloop nadien de oplossingen in groep. Foto’s nationale mandatarissen: www.dekamer.be www.senate.be Foto’s Vlaamse volksvertegenwoordigers: www.vlaamsparlement.be Laat de cursisten per twee twee logo’s per partij plakken. Die twee logo’s stellen thema’s voor die essentieel zijn voor die partij. Overloop in groep de antwoorden. Een beschrijving van de politieke partijen in Vlaanderen, met telkens een korte historiek en de belangrijkste, minder tijdgebonden thema’s vind je als bijlage 1 bij de leefsfeer “Ik tel mee in de politiek”. De prioriteiten die partijen stellen, kunnen in de loop van de tijd veranderen. Partijprogramma’s zijn vaak een momentopname, afhankelijk van de actuele gebeurtenissen in de samenleving. Bovendien worden dezelfde thema’s ook verschillend ingevuld door de diverse partijen. Bijvoorbeeld Open Vld en sp-a geven aan ‘economie en werk’ een andere invulling. Gebruik daarom zeker in tijden van verkiezingen zoveel mogelijk verkiezingsmateriaal om het plaatje zo volledig en zo actueel mogelijk te maken. Misschien kun je ook een aantal politici uitnodigen om ze over hun partijstandpunten aan de tand te voelen! Werk met een panel, dan komen de verschillende standpunten ruim aan bod. Meer informatie over de partijen: www.dekrachtvanjestem.be www.cdenv.be www.groen.be www.lijstdedecker.be www.n-va.be www.openvld.be www.s-lp.be www.s-p-a.be www.vivant.be www.vlaamsbelang.be

126

basiseducatie

Bijlage 1. bij “Ik tel mee in de politiek”

De verschillende politieke partijen in Vlaanderen Christen-Democratisch & Vlaams (CD&V) CD&V is een christendemocratische partij. Haar historische wortels liggen bij de katholieke partij van de 19e eeuw, maar zij is uiteraard sindsdien heel sterk geëvolueerd. Toch blijven we ook hier de fundamenten uit het verleden terugvinden. Dat wil zeggen dat CD&V een partij is die een christelijke inspiratie heeft. De christelijke waarden – zoals bijvoorbeeld zorgzaamheid en solidariteit – zijn een belangrijke bron van inspiratie. Uit die christelijke inspiratie haalt CD&V ook de waarden en principes inzake ethische kwesties zoals abortus, euthanasie of beleid inzake druggebruik. Op dit punt is CD&V meestal geen voorstander van het idee dat elke mens zelf mag en kan bepalen welke de waarden zijn die het leven moeten oriënteren en duiden. De oorspronkelijke katholieke partij was een klerikale partij, een partij van en voor de kerk. Dat is vandaag al lang niet meer het geval. Toen in 1945 de CVP (Christelijke Volkspartij) werd opgericht, zei ze al dat ze wilde openstaan voor iedereen. De banden met de katholieke kerk waren er toen nog wel, maar die verdwenen in de loop van de daaropvolgende decennia heel snel. Bij die oprichting van de CVP na de Tweede Wereldoorlog, werd in het programma heel duidelijk gesteld dat het personalisme de kern was van het gedachtegoed. Het personalisme stelt dat elke mens uniek is, en in al zijn facetten bekeken en gewaardeerd moet worden. Het stelt ook dat mensen het best tot hun recht komen in gemeenschappen zoals het gezin, de familie, de buurt, de vereniging, de school, het bedrijf enzovoort. Gemeenschappen maken de samenleving warmer omdat ze mensen geborgenheid en zekerheid bieden. Niet de vrije individuele mens staat hier dus centraal, maar de mens in verbondenheid met anderen. “Wij kiezen niet voor ‘de burger’, ook niet voor ‘de staat’ maar voor mensen, verbonden met elkaar in de samenleving”. Die visie zien we ook vertaald in de sociaal-economische standpunten van CD&V. CD&V is niet zomaar een voorstander van de vrijemarkteconomie en ook niet van een al te actief sturende overheid. Heel typisch voor de christendemocratie is de centrumpositie die ingenomen wordt tussen liberalisme en socialisme. Het economische beleid moet gebaseerd zijn op overleg en niet op confrontatie. CD&V verdedigt uitdrukkelijk een socialemarkteconomie. Dat wil zeggen dat de vrije markt zeker een goede vorm van sturing is, maar dat er vanuit sociale overwegingen – geïnspireerd op het personalisme – altijd aandacht moet zijn voor de mogelijk negatieve gevolgen ervan. CD&V verdedigt daarentegen wel het vrije initiatief in de zogenaamde non-profitsector. Diensten zoals onderwijs of gezondheidszorg moeten vanuit het idee van de solidariteit door de overheid gefinancierd worden, maar de instellingen zelf moeten vrij zijn om die diensten op hun eigen wijze in te vullen. Op die manier verdedigt CD&V de specificiteit van de dienstverlening door christelijke instellingen. Voor het onderwijs is dat standpunt – de verdediging van het vrij onderwijs – van oudsher een van de pijlers van de partij. De christendemocratische partij was de eerste die als gevolg van de talentegenstellingen gesplitst werd. Dat gebeurde in 1968. Aan Franstalige kant ging de PSC (Parti Social Chrétien) alleen door. Die veranderde in 2001 van naam en werd cdH (Centre Démocrate Humaniste). Ook de Vlaamse CVP veranderde in 2001 van naam. Sindsdien heet ze Christendemocratisch en Vlaams of CD&V.


6

leefsfeer

127

Groen! Groen! is een van de jongere partijen in het partijlandschap. Ze nam op het einde van jaren 70 van de vorige eeuw voor het eerst deel aan verkiezingen, en brak echt door in de loop van de jaren 80. Oorspronkelijk heette de partij Agalev, wat stond voor “Anders Gaan Leven”. In de allereerste plaats heeft Agalev – zoals de andere groene partijen in Europa – heel uitdrukkelijk aandacht gevraagd voor de milieuproblematiek. Dat is voor de groenen niet zomaar een thema apart. Het maakt integendeel deel uit van een algemene visie, waarin onze houding tegenover het milieu maar één heel opvallende uiting is. Het gedachtegoed van de groenen steunt op drie pijlers: basisdemocratie, ecologie en pacifisme. Het groene denken is sterk antiautoritair ingesteld. Het pleit voor inspraak, voor participatie, voor betrokken-heid van iedereen bij het politieke debat en bij de politieke besluitvorming. Groene partijen streven er ook naar hun interne partijwerking zo open mogelijk te organiseren, met heel veel ruimte voor beslissende deelname van de gewone leden. Het ecologisme vinden we terug in het pleidooi voor duurzame ontwikkeling, voor een economie die steunt op een visie op lange termijn. Het ecologisch denken wil onze handelingen in een globale context plaatsen, en er álle gevolgen – niet alleen die met betrekking tot de economische kostprijs – uit trekken. Het is fout om vanuit een al te beperkt en niet-globaal denken allerlei problemen af te schuiven en door te schuiven naar de volgende generaties of naar andere delen van de wereld. Onze westerse welvaart mag niet gebouwd worden op de kosten – sociaal, economisch, cultureel en ecologisch – van de derde wereld. Grenzen tussen landen en culturen zijn overigens niet zo relevant. De problemen van de wereld gaan ons allen aan. Wij zijn wereldburgers, en de wereld is ons dorp. Vanuit die overtuiging verdedigen de groenen ook zeer na-drukkelijk het ‘multiculturalisme’: verschillende volkeren en culturen kunnen naast en met elkaar wonen. Hun onderlinge contacten kunnen alleen maar verrijkend zijn. De groene partijen ontstonden toen de Belgische partijen reeds allemaal in twee eentalige partijen gesplitst waren. Er is dus nooit een Belgische groene partij geweest. De Franstalige partij Ecolo ontstond ongeveer gelijktijdig met Agalev. In 2003 werd de naam van Agalev veranderd in Groen! Eind 2009 werd de sociaal-liberale partij (SLP) geïntegreerd in Groen!

Lijst Dedecker Lijst Dedecker is een nieuwkomer in het politieke landschap. De partij werd gesticht en wordt geleid door de voormalige Belgische judocoach en zakenman Jean-Marie Dedecker. Hij was oorspronkelijk lid van de Open Vld. Het programma van LDD is Vlaams en liberaal. LDD profileert zich op punten die ook voor Open Vld belangrijk zijn. LDD verdedigt het absolute recht op vrije meningsuiting, en laat iedereen volledig vrij in ethische kwesties. De partij komt op voor een zelfstandig Vlaanderen, waarin de overheid zich beperkt tot een aantal kerntaken. Overheidsdiensten moeten worden afgeslankt. LDD verdedigt resoluut de belangen van zelfstandigen en kmo’s en wil de belastingen sterk verminderen. De partij wil ook de vrije markt bevorderen. LDD is pleitbezorger voor directe democratie in de vorm van het referendum op initiatief van de burgers. LDD wordt ook wel een populistische partij genoemd, omdat de partij zich sterk profileert als de stem van de bevolking tegen de politieke partijen die volgens LDD geen voeling hebben met de bevolking en enkel voor hun eigen belang opkomen. www.lijstdedecker.be

128

basiseducatie

De Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) De Nieuw-Vlaamse Alliantie is een van de twee opvolgers van de Volkunie. De Volksunie was zelf ontstaan in de jaren 50 van de vorige eeuw als opvolger van de vooroorlogse Vlaams-nationale partijen. Daarmee kennen we meteen de centrale doelstelling van de N-VA: de verdediging van de Vlaamse belangen. “Vlaanderen en de Vlamingen zijn ons eerste referentiepunt. De Nieuw-Vlaamse Alliantie komt op voor het algemeen Vlaamse belang”. N-VA heeft voor de beste verdediging van dat Vlaamse belang een zeer duidelijke en radicale oplossing: de Belgische staat moet verdwijnen en Vlaanderen moet een zelfstandige en onafhankelijke staat worden. Veel van wat in België misloopt is immers het gevolg van het verplicht samenleven in België van Vlamingen en Walen. Dat is nefast voor Vlaanderen. Vlaanderen moet in staat worden gesteld om een beleid te voeren dat afgestemd is op de vragen en behoeften van de Vlaamse bevolking. De N-VA is de officiële erfgenaam van de Volksunie. Binnen de Volksunie ontstonden in het begin van de 21e eeuw diepe meningsverschillen over de te volgen strategie en over het programma. Een deel van de partij verdedigde een radicale visie en wenste niet voortdurend slechte compromissen met de Franstaligen te moeten sluiten. Dat deel van de partij verdedigde ook een meer liberale visie op de economie en een meer conservatieve visie inzake ethische kwesties. Een ander deel van de partij stond voor een meer gematigd Vlaams nationalisme en voor een linksere visie op economie en ethiek. Dat leidde tot een splitsing van de partij in 2001. De grootste groep, en dus de erfgenaam van de Volksunie, werd de N-VA. De partij haalde bij haar eerste verkiezingsdeelname niet voldoende stemmen om een goede parlementaire vertegenwoordiging te kunnen hebben. Tussen 2004 en 2008 werkte N-VA samen in kartel met CD&V. Bij de Vlaamse verkiezingen van 2009 trok N-VA opnieuw alleen naar de kiezer.

De Vlaamse Liberalen en Democraten – Partij van de Burger (Open Vld) De geschiedenis van de Open Vld is die van de Belgische Liberale Partij die officieel werd gesticht in 1846. Oorspronkelijk was zij een antiklerikale partij. Zij was ook een economisch liberale partij, d.w.z. een partij die de vrije markt verdedigde tegen het idee (van de socialisten) dat de economie door de overheid gestuurd moet worden. Politieke partijen die erin slagen lang te overleven, hebben allemaal een eigenschap gemeen: zij kunnen zich aanpassen aan de veranderende samenleving. Een partij die dat niet doet, verliest haar kiezers en verdwijnt. De huidige Open Vld is dus sterk verwant aan de oude Liberale Partij, maar is een moderne variant ervan. In 1961 veranderde de Liberale Partij van naam. Zij werd toen de PVV (Partij voor Vrijheid en Vooruitgang). Belangrijk was dat zij haar antiklerikale gedachtegoed achterliet. De partijleiding was ervan overtuigd dat de oude tegenstelling tussen kerk en staat eigenlijk niet meer van belang was, en riep ook gelovigen die het eens waren met het economische programma van de partij op om voor de PVV te stemmen. Dat was een operatie die electoraal meteen vruchten afwierp. Een andere belangrijke aanpassing – waar alle traditionele Belgische partijen doorheen moesten – was de splitsing in twee eentalige partijen. Dat gebeurde in 1971. De Vlaamse PVV ging haar eigen weg. Aan Franstalige kant ontstond (na nog een paar naamswijzigingen) de Mouvement Réformateur of MR (waarvan ook het Brusselse FDF deel uitmaakt). De PVV ging in de loop van de jaren tachtig onder impuls van Guy Verhofstadt haar ideologische profiel aanscherpen. De partij pleitte scherper dan voorheen voor een liberale economie en voor een burgerdemocratie (zie ook nog verder). Het is ook onder impuls van Guy Verhofstadt dat de PVV in 1992 omgevormd werd tot de Open Vld: de Vlaamse Liberalen en Democraten. Centraal in het gedachtegoed van de Open Vld staat de vrijheid. Die zit ook vervat in de term liberaal. De mens is een vrij wezen en die vrijheid moet maximaal gegarandeerd worden. De Open Vld verzet zich dan ook op vele vlakken tegen een overdreven inmenging van de overheid. De staat moet zich beperken tot een aantal essentiële opdrachten, en moet zich niet inlaten met dingen die de private sector zelf even goed of beter kan doen. De overheid moet niet te veel zelf willen


6

leefsfeer

129

ondernemen, maar moet de mensen de mogelijkheden geven om te ondernemen. De Open Vld verdedigt dus – zoals alle liberale partijen dat doen – de vrijemarkteconomie. De markt – het evenwicht tussen vraag en aanbod – kan beter regelen dan de staat. Die visie op een beperkte staat gaat ook samen met het idee dat de overheid geen overdreven belastingen mag heffen. Een staat die heel actief is, heeft vele middelen nodig en moet die halen bij de mensen en de ondernemingen. Daardoor wordt ondernemen ontmoedigd. Je werkt dan meer voor de staat dan voor jezelf. De belastingsdruk moet dus binnen de perken blijven. Zo is de Open Vld inzake milieubeleid eerder een voorstander van ecoboni- (het verminderen van belastingen op milieuvriendelijke producten) dan van ecotaksen (het verhogen van belastingen op schadelijke producten). De Open Vld pleit voor een staat die zijn uitgaven heel strikt onder controle houdt. Wat te veel wordt uitgegeven, moet tenslotte toch door de belastingbetalers opgebracht worden. De Open Vld pleit voor een burgerdemocratie. Ook hier zien we het centrale idee van de vrije mens opduiken. De invloed van overleg- en adviesorganen en van allerhande belangengroepen op de besluitvorming van de overheid moet teruggedrongen worden. Democratie is een zaak tussen de overheid en de individuele burgers. Die moeten dan ook via een referendum (een volksraadpleging waarbij op één vraag met ja of neen kan worden geantwoord) kunnen aangeven in welke richting er bestuurd moet worden. Zoveel mogelijk functies – zoals bijvoorbeeld die van de burgemeester – moeten door rechtstreekse verkiezingen ingevuld worden. Voor de federale verkiezingen in 2007 stapten de Open Vld en kartelpartner Vivant gezamenlijk onder de nieuwe naam Open Vld naar de stembus. De VLD veranderde ook haar naam en partijlogo in Open Vld.

Sp.a (socialisten en progressieven anders) De sp.a is ook een van de traditionele partijen. Het is een partij met een lange geschiedenis. In 1885 werd de Belgische Werkliedenpartij opgericht. Zoals de naam het zegt, verdedigde die partij in de eerste plaats de belangen van de werklieden of de arbeiders. Daarmee nam de partij een positie in die lijnrecht tegenover die van de liberalen stond. De vrijemarkteconomie, die volgens de liberalen als een goede organisatie van de economie beschouwd kon worden, was dat voor de socialisten helemaal niet. De vrije markt gaat er immers van uit dat alle deelnemers aan het economische leven gelijk zijn, en speelt op die manier in het nadeel van de zwakkeren. De vrije markt moest dus zeer grondig bijgestuurd worden. En die bijsturing moet gebeuren door de overheid, door de staat. Terwijl de liberalen pleiten voor een staat die zich discreet opstelt, menen de socialisten dat de staat daarentegen heel actief moet zijn. De staat is immers de enige speler die anderen effectief kan dwingen om zich aan een aantal regels te houden. De staat is ook de structuur bij uitstek die kan zorgen voor herverdeling tussen rijk en arm, tussen sterk en zwak. Belastingen zijn daarvoor een goed instrument. Die moeten echter wel rekening houden met de draagkracht: wie meer verdient, betaalt meer belastingen dan wie minder verdient. En de financiële middelen die de overheid daardoor krijgt, kan ze gebruiken om de sociale solidariteit te organiseren. Een van de cruciale instrumenten van de staat – en die in elk geval door de staat beheerd moet worden – is de sociale zekerheid. Die werd vooral na de Tweede Wereldoorlog uitgebouwd. De sociale zekerheid zorgt ervoor dat wie geen inkomsten (meer) heeft, een inkomen van de overheid krijgt. Dat geldt voor werklozen, voor gepensioneerden, voor zieken. Indien de overheid hier niet actief zou tegemoetkomen, zouden alleen diegenen die daar de middelen voor hebben, zich kunnen verzekeren tegen mogelijk verlies van hun werk en hun inkomen.

130

basiseducatie

Die visie op een actieve en herverdelende staat, vinden we ook terug in het pleidooi van de partij om zoveel mogelijk diensten van de overheid gratis of toch zo goedkoop mogelijk aan te bieden: openbaar vervoer, onderwijs, geneeskunde. Gratis betekent dat de gebruiker er niet voor betaalt. Dat betekent dat de overheid de kosten draagt, en dus dat de belastingbetalers (elk naar draagkracht) zorgen voor de financiering van de diensten van de overheid. De sp.a is een partij die – bouwend op haar geschiedenis – in eerste instantie oog heeft voor de zwakkeren in de samenleving. En de beste manier om ervoor te zorgen dat de zwakkeren aan boord kunnen blijven, is een overheid die voldoende investeert in de welvaartstaat: onderwijs, huisvesting, bejaarden- en kinderopvang, sociale zekerheid, openbaar vervoer, betaalbare gezondheidszorg. De Sp-a wil een overheid die duidelijke spelregels vastlegt en die ook doet naleven. Na de Tweede Wereldoorlog werd de oude BWP omgevormd tot de BSP, de Belgische Socialistische partij. Die viel in 1978 uiteen in de Franstalige Parti Socialiste (PS) en de Socialistische Partij (SP). Die naam werd in 2000 veranderd tot Sp-a. Dat staat voor ‘socialistische partij anders’, maar ook ‘sociaal progressief alternatief’.

Het Vlaams Belang Als we geen rekening houden met de opvolgers van de Volksunie, is Vlaams Belang de jongste partij van Vlaanderen. Het is echter wel een partij die op korte tijd heel stevig haar stempel op de politieke debatten heeft weten te drukken. Ook Vlaams Belang is te situeren in de geschiedenis van de Volksunie. De partij werd opgericht in 1978, en heette oorspronkelijk Vlaams Blok. De Volksunie had in 1977 deelgenomen aan de Belgische regering met het oog op het realiseren van een belangrijke stap in de staatshervorming, d.w.z. in de realisatie van meer autonomie voor Vlaanderen. Een aantal leden van de Volksunie vond echter dat hun partij zich veel te toegeeflijk had getoond, en zij stichtten een nieuwe partij die wat het Vlaams nationalisme betreft, geen compromissen wilde sluiten. Het Vlaams Blok streefde naar een volledige onafhankelijkheid van Vlaanderen. In de tweede helft van de jaren 1980 begon de partij in haar programma en optreden meer nadruk te leggen op de terugkeer van niet-Europese migranten naar hun vaderland. Met de slogan ‘Eigen volk eerst’ boekte het Vlaams Blok, na aanvankelijk matige successen, grote winst bij diverse parlementsverkiezingen. Hiermee werd het Vlaams Blok de Vlaamse variant van wat we hierboven de rechts-populistische partijen genoemd hebben. Ze leggen de nadruk op het moeilijke samenleven van verschillende culturen, en verwijten de andere partijen dat die het probleem niet willen zien en er niets aan willen doen. Daarom noemen we dergelijke partijen ook populistisch: ze presenteren zich als de stem van de bevolking tegen een politieke elite die volgens hen de voeling met de echte problemen van de bevolking verloren heeft. De oplossing bestaat voor het Vlaams Belang in de verwerping van de multiculturele samenleving. Immigranten – en dat gaat dan vandaag vooral over hun kinderen en kleinkinderen – moeten zich volkomen aanpassen aan de cultuur van het land waarin zij wonen. De aanwezigheid van mensen met een andere achtergrond, werkt verstorend op onze samenleving, op het gebied van de economie, het sociale leven, de veiligheid. Het feit dat de politieke elites volgens het Vlaams Belang te veel aandacht hebben voor de behoeften van de allochtonen en niet genoeg voor hun plichten, en het feit dat de politieke elites niet voldoende aandacht hebben voor de negatieve gevolgen van hun aanwezigheid op onze samenleving, is voor de partij reden genoeg om die problemen voortdurend voor het voetlicht te brengen.


6

leefsfeer

131

Het Vlaams Belang wordt door de andere partijen niet als een gewone partij gezien. Zij menen dat de standpunten te extreem zijn en ingaan tegen een aantal fundamentele waarden van onze samenleving, vooral dan tegen de principiële gelijkheid van alle mensen, wie of wat ze ook zijn. In 2004 werden een aantal organisaties die verbonden waren met het Vlaams Blok, veroordeeld voor het systematisch aanzetten tot racisme en discriminatie. De partij veranderde toen van naam – zij werd Vlaams Belang – en probeert in haar standpunten niet meer de visies te verkondigen waarvoor zij veroordeeld werd. Niettegenstaande (en misschien ook wel vanwege) haar uitsluiting door de andere politieke partijen, boekte het Vlaams Belang sinds zijn ontstaan een hele reeks grote electorale overwinningen. In Franstalig België bestaat een partij die tot dezelfde familie behoort als het Vlaams Belang: het Front National. Deze partij streeft niet naar Waalse of Franstalige onafhankelijkheid, maar verdedigt de Belgische staat. Het Front National speelt echter in het zuiden van het land geen rol van belang.

Mensenrechten en rechten van het kind

[A]

Democratie en inspraak

3

m odule module

132

Andere politieke partijen Het Belgische politieke landschap is zeer gevarieerd. Vele breuklijnen verdelen onze samenleving, en die geven allemaal aanleiding tot politieke partijen die voldoende kiezers moeten weten te mobiliseren om in leven te blijven. Ook de Vlaamse helft van dat partijlandschap biedt een hele waaier van ideologische schakeringen aan. Toch zijn er ook nog andere politieke partijen. De meeste daarvan nemen één of een paar keer deel aan verkiezingen, zonder ooit een rol van betekenis te spelen. Toch zijn er ook kleinere partijen die relatief weinig kiezers hebben (zo’n 1 à 2 procent van de stemmen) en die toch zeer lang blijven voortbestaan. Een eerste voorbeeld van zo’n partij is de PvdA, de Partij van de Arbeid. Dat is een radicale socialistische of communistische partij. Ze is een absoluut tegenstander van de vrijemarkteconomie, ook in de gecorrigeerde vorm zoals die vandaag in Europa bestaat. Ze stelt dat wij in een kapitalistische maatschappij leven. Die is gedomineerd door de kapitaalbezitters (“bourgeoisie”). Het komt erop aan die overheersing te breken. Dat kan alleen door strijd, door een openlijke confrontatie met wat genoemd wordt de bezittende klasse. Die strijd kan alle vormen aannemen: betoging, staking, pamfletten enzovoort. Door aan dergelijke acties deel te nemen, worden de mensen bewust van hun maatschappelijk ondergeschikte situatie en van hun macht om daar iets aan te doen. Actie voeren dient dus niet alleen om onmiddellijk iets concreets te bereiken, maar om de mensen bewust te maken. De PvdA haalt zo’n 1 procent van de stemmen. In 1920 werd in België ook een Communistische Partij opgericht. Die behaalde vlak na de Tweede Wereldoorlog 13 procent van de stemmen en maakte tussen 1944 en 1947 ook deel uit van de regering. Maar die oude communistische partij is heel langzaam electoraal doodgebloed. Voor partijen geldt een vaste regel: wie er niet meer in slaagt voldoende stemmen te behalen, verdwijnt. Een tweede voorbeeld van een kleine partij die al een tijdje in het landschap aanwezig is, is Vivant. Die partij heeft eigenlijk één eenvoudig maar wel radicaal programmapunt. Ze stelt dat iedereen recht heeft op een basisinkomen, een vast maandelijks bedrag, of je nu werkt of niet. Daar bovenop kun je meer verdienden door te werken als je dat wil. Om dat basisinkomen te betalen, stelt Vivant voor om de belastingen totaal anders te organiseren. Niet het inkomen moet belast worden, maar de uitgaven. Wie veel geld uitgeeft, betaalt veel belastingen (BTW). Wie weinig verdient, betaalt dan weinig belastingen. Voor de verkiezingen van het Vlaams Parlement in 2004 ging Vivant een kartel aan met de VLD. Dat was ook het geval voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen in 2006. Voor de federale verkiezingen in 2007 stond het kartel gezamenlijk onder de naam Open Vld op de lijst. Vivant blijft wel als afzonderlijke partij bestaan.

Auteur: prof. dr. Kris Deschouwer, april 2005

133

basiseducatie

Bijlage 2. bij “Ik tel mee in de politiek”

Verklarende woordenlijst Woorden over politiek die vaak voorkomen, worden in deze woordenlijst uitgelegd. Begroting:

Elk jaar maken de ministers een schatting van het geld dat ze het volgende jaar zullen uitgeven. Zij maken ook een schatting van de inkomsten (bijvoorbeeld uit de belastingen). Deze schatting van inkomsten en uitgaven noemt men een begroting. Het parlement moet deze begroting goedkeuren.

Beleid:

Alle zaken die een minister of een regering wil doen of doet tijdens een regeerperiode.

Burger:

De inwoners van een land die rechten en plichten hebben tegenover dat land noemen we de burgers van dat land.

Coalitie:

Een coalitie is een samenwerking tussen twee of meer partijen. Om te kunnen regeren moet je minstens de helft+1 van de stemmen hebben. Geen enkele partij is zo groot. Daarom moeten verschillende partijen samenwerken om een regering te vormen.

Cordon sanitaire:

Verschillende politieke partijen willen niet met het Vlaams Blok in een regering zitten. Ze willen ook geen afspraken met het Vlaams Blok om samen wetten en decreten te maken.

Decreten:

In het Vlaams Parlement spreekt men niet over wetten, maar over decreten. Een decreet van het Vlaams Parlement is een Vlaamse wet. Kijk ook eens bij wetten.

Filibusteren:

Heel lang praten over van alles en nog wat. Zo probeert een parlementslid het stemmen van een wet uit te stellen.

Fractie:

Een groep parlementsleden van eenzelfde politieke partij noemt men een fractie. Als deze groep samen vergadert, spreekt men over een fractievergadering.

Fractieleider:

De voorzitter van een fractie noemen we de fractieleider. Hij is de belangrijkste spreker van zijn partij in het parlement.

Kartel:

Soms maken twee of meer partijen afspraken om samen één verkiezingslijst te vormen. Een voorbeeld: sp.a en spirit vormden bij de verkiezingen van 2003 een kartel.

Kiesdrempel:

Wanneer een politieke partij niet genoeg stemmen haalt (5%) in een kieskring, kan er ook niemand van die partij uit die kieskring in het parlement zitten. Kijk ook eens bij kieskring.

Kieskring:

Je kan alleen maar kiezen voor politici van het gebied waar jij woont. Dit gebied heet een kieskring. Voor de Vlaamse verkiezingen komen de kieskringen overeen met de provincies. Iemand uit Antwerpen kan bijvoorbeeld alleen maar kiezen voor politici op de lijst van Antwerpen. Voor de Europese verkiezingen is er één Vlaamse kieskring. Alle inwoners van Vlaanderen kunnen dan uit dezelfde lijsten kiezen.

Legislatuur:

De legislatuur of zittingsperiode is de periode waarvoor een parlement verkozen wordt. Het Vlaams Parlement wordt voor 5 jaar verkozen. De legislatuur van het Vlaams Parlement is dus 5 jaar. De legislatuur van het Europees Parlement is ook 5 jaar.

Lijst:

Kandidaten voor de verkiezingen worden per partij op een lijst gezet.

Lijstduwer:

De persoon die op de laatste plaats van de lijst staat, noemen we de lijstduwer.

Lijststem:

Een lijststem is een stem bovenaan de lijst. Als je een lijststem geeft, ga je akkoord met de volgorde van de kandidaten op de lijst.

Lijsttrekker:

De persoon die bovenaan de lijst staat, noemen we de lijsttrekker. Media / Pers: De groep van kranten, tijdschriften, radio en televisie noemen we de media of de pers.


6

leefsfeer

134

Meerderheid:

De partijen die samen in de regering zitten, vormen de meerderheid. Samen hebben ze meer dan de helft van de zetels in het parlement. Kijk ook eens bij oppositie.

Minister:

De regering is de groep van ministers. Elke minister heeft een eigen taak. De minister van Onderwijs bijvoorbeeld kan alleen maar beslissingen nemen in verband met onderwijs. De minister van Cultuur alleen maar over cultuur.

Minister-president:

De minister-president is de leider van de Vlaamse Regering. Hij is de voorzitter van de vergadering van de Vlaamse ministers. Kijk ook eens bij premier / eerste minister.

Nationaal nummer:

Voor de verkiezingen krijgt elke politieke lijst een nummer. Een ‘onschuldige hand’ (meestal een kind) trekt deze nummers. De nummers staan bovenaan de lijst van elke partij. Kijk ook eens bij lijst.

Opiniepeiling:

Het is niet gemakkelijk te weten te komen wat mensen denken. Daarom wordt er speciaal onderzoek naar gedaan. Zo’n onderzoek noemen we een opiniepeiling. Kijk ook eens bij publieke opinie.

Opkomstplicht / Stemplicht:

In België moet iedereen die 18 jaar is of ouder naar het stemhokje gaan. Kijk ook eens bij stemrecht.

Oppositie:

De partijen die niet in de regering zitten, vormen de oppositie. Samen hebben ze minder dan de helft van de zetels in het parlement. Kijk ook eens bij meerderheid.

Plenaire vergadering: De grote vergadering waarop alle parlementsleden aanwezig zijn, noemen we de plenaire vergadering.

135

Politieke partij:

Een groep van mensen die ongeveer hetzelfde denken over het besturen van een land. Ze zetten hun ideeën op papier. Dit noemen we hun partijprogramma. Bij de verkiezingen kies je voor de partij die jij het beste vindt. Elke politieke partij heeft ook een eigen kleur.

Premier / Eerste minister:

De premier is de leider van de Federale Regering. Hij is de voorzitter van de vergadering van de federale ministers. Kijk ook eens bij minister-president.

Propaganda:

Politieke partijen maken reclame voor hun ideeën en hun kandidaten. Deze reclame noemen we verkiezingspropaganda.

Publieke opinie:

Wat mensen denken en belangrijk vinden, noemen we de publieke opinie. Kijk ook eens bij opiniepeiling.

Regeerakkoord:

Een regeerakkoord is een afspraak tussen de partijen die samen een meerderheid vormen en gaan regeren. Het zijn de afspraken over de dingen die ze samen willen doen tijdens de periode dat ze zullen regeren. Kijk ook eens bij meerderheid.

Stemrecht:

In sommige landen mag iedereen die 18 jaar of ouder is, gaan stemmen. In die landen mag je gaan stemmen, maar moet je niet. Het is het recht dat je hebt om bij verkiezingen te mogen gaan stemmen. Je mag dan stemmen op een partij of een kandidaat van jouw keuze. Kijk ook eens bij opkomstplicht / stemplicht.

Verkiezingen:

In België wonen meer dan 10 miljoen mensen. We kunnen niet met iedereen samen over alles beslissen. We kiezen mensen die dat in onze plaats doen. Dit doen we tijdens de verkiezingen.

Voorkeurstem:

Door te kiezen voor één of meerdere personen geef je hen een voorkeurstem. Je stemt voor de persoon of de personen van jouw keuze.

Wetten:

Het Federaal Parlement maakt wetten. Wetten worden gemaakt voor alle Belgen. Kijk ook eens bij decreten.

Zetels:

Aantal plaatsen of parlementsleden die een partij heeft in het parlement.

basiseducatie

COLOFON De Kracht van je Stem is een initiatief voor democratische opvoeding. Het werd gestart door de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) en in 2003 overgenomen door het Vlaams Parlement. Het biedt een waaier van educatief materiaal voor leraren, leerlingen en cursisten, van de 3e graad basisonderwijs tot en met de 3e graad secundair onderwijs en de basiseducatie. Teams van ervaren leraren en begeleiders hebben het lesmateriaal ontwikkeld. Alle koepels en onderwijsnetten werden daarbij betrokken om de neutraliteit te garanderen.

Het educatief materiaal voor de basiseducatie kwam tot stand dankzij de medewerking van: Diane De Keyser, prof. dr. Kris Deschouwer, Ruth Martens, Sofie Reynders, het scholenteam van het CBE Brusselleer, Jan Schuermans, J.M. Stuer, Hilde Timmermans, Kathleen Vandenput, Bea Van Imschoot Eindredactie: Kris Van den Bremt, educatieve dienst van het Vlaams Parlement. De Kracht van je Stem wordt gestuurd door de stuurgroep: Voorzitter: Francis Decoster, Departementshoofd Gezondheidszorg KHBO Leden: • An Cloet, Vlaams Ondersteuningscentrum voor het Volwassenenonderwijs • Lisbet Colson, Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs • Philippe Decruyenaere, inspecteur basisonderwijs • Marc Hooghe, K.U.Leuven • Michael Meyers, adjunct-directeur Koninklijk Atheneum Mortsel • Ann Swaegers, Provinciaal Onderwijs Vlaanderen • Frie Van Camp, Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten • Bruno Vanobbergen, kinderrechtencommissaris • Luc Vernaillen, Gemeenschapsonderwijs • Stefaan Walgrave, Universiteit Antwerpen • Chris Wyns, directeur Sint-Niklaasinstituut Anderlecht • Johan De Graeve, directeur Informatie en Externe Relaties, Vlaams Parlement • Marc Le Bruyn, commissiesecretaris, Vlaams Parlement • Kris Van den Bremt, coördinator De Kracht van je Stem, Vlaams Parlement • Lay-out: B.AD (Belgian Advertising, Roeselare) Druk: Wim De Ridder en Joris Schelkens, drukkerij Vlaams Parlement Datum van afsluiting: 6 mei 2009 Laatste wijzigingen: 29 maart 2010 Vlaams Parlement 1011 Brussel T. 02 552 11 11 [email protected] www.dekrachtvanjestem.be D2006/3933/2 Feed-back: Lesgevers die deze handleiding en de werkmap voor de cursist gebruiken, kunnen meehelpen aan het verbeteren van dat materiaal. Hebt u suggesties of opmerkingen? Neem dan contact op met de medewerkers van De Kracht van je Stem!

136

O VER DEMOCRATIE EN BURGERZIN. Kracht van. je Stem! DE EDUCATIEVE DIENST VAN HET VLAAMS PARLEMENT

Recommend Documents