O jee, nummer twee
Wies
‘Wat doe je als je twee bent en je krijgt een zusje? Ik weet het niet meer. Ik zie foto’s van mezelf waarop ik samen met mijn moeder heel eigenwijs een klein meisje in het badje stop. Net als andere
ouders hadden ook de mijne blijkbaar bedacht mij zoveel mogelijk te betrekken bij het zorgen voor de nieuwe baby. Ik herinner me geen specifieke gebeurtenissen, wel een bepaald gevoel. Dat gevoel is nog het beste te omschrijven als bezorgdheid, hoewel ik het wat vreemd vind om bij een peuter van twee jaar te spreken over bezorgdheid. Toch weet ik zeker dat ik dit gevoel niet verzin. Ik zie het terug op foto’s; hoe ik enigszins beschermend of betuttelend met haar bezig ben. Op een van die foto’s heb ik haar vast in haar nek, terwijl we allebei wat wiebelig op een paar klompen staan. Haar handje grijpt stevig mijn jurk vast. Er is ook een foto waarop we samen in mijn kleuterklas staan, zij mocht even mee. Ik buig me over haar heen, een hand op haar buik en ik denk dat mijn andere hand haar rug vasthoudt. Zij kijkt wat verbaasd om zich heen. Ook heb ik mijn zus toen ze daar al veel te oud voor was in een kinderwagen gestopt, ik houd hem vast, zij zit er lachend in en doet alsof ze de Donald Duck aan het lezen is. We lachen allebei veel op foto’s van vroeger, maar zij is vooral degene die rare gezichten
46
O JEE, NUMMER TWEE
trekt. Zij deed gek, terwijl ik vrij serieus bedacht wat we gingen spelen. Op één foto staan we allebei in een balletpakje waarin zij er heel schattig uitziet en ik enigszins recht en vormeloos. Het ging om een uitvoering voor de lagere school waarbij we op de muziek van Abba dansten. Vol overgave stond ik daar te hupsen, naar achteraf bleek met de rits van het pakje op mijn rug nog wijd open. Mijn zus deed zonder morren mee. Zij zat op ballet, kon het beter dan ik en toch volgde ze mij. Geen seconde heb ik daar ooit over nagedacht. Ik vond het volkomen vanzelfsprekend dat ze lief naar mij luisterde. Het is bijna pijnlijk om toe te geven, maar ik gedroeg mij geheel volgens de patronen die ik bij het werken aan dit boek ben tegengekomen in de verschillende onderzoeken naar de invloed van geboorteposities. Ik was de oudste en de wijste, zij de jongste en de grappenmaker. Op die manier werden we ook altijd met elkaar vergeleken. Als we met mijn vader en mijn tante een bergtocht maakten, sleepte zij een paar uur lang vrolijk een gigantische boomstam met zich mee. Ze maakte ons allemaal aan het lachen. Er kwam een dag waarop mijn zus geen zin meer had in mijn bemoeierige oudste zussengedrag. Het duurde wel even voordat ik het in de gaten kreeg. Ik begreep het niet meteen omdat ik mij helemaal niet bewust was van het patroon dat voor mij al zo lang vertrouwd was. We zijn inmiddels twee volwassen vrouwen met een eigen leven en een eigen gezin. De rollen die we in ons leven spelen zijn veranderd, maar één blik op een foto van vroeger en dat oude, bezorgde gevoel is weer springlevend.’
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
47
Van de troon af De lucht is strak blauw. Geen wolkje te bekennen. Je hebt een vader en een moeder die alles voor je doen. Ze worden steeds enthousiaster over wat jij allemaal al kunt. Jij bent hun koningin. Je zit daar heerlijk op je fluwelen troon. Tot er plots aan de horizon wat wolken verschijnen. Je ouders lijken iets minder oplettend. Je moeder wrijft regelmatig over haar dikke buik en kan jou niet zo makkelijk meer optillen. Je vader heeft het steeds over een heel leuk broertje of zusje dat binnenkort gaat komen. Nog een paar weken en dan is het zover. Jij voelt dat er iets gaat veranderen ook al kun je het misschien nog niet allemaal bevatten. Je bent vol vertrouwen. Totdat je ontdekt dat er uit de wolken die er hingen een bliksem tevoorschijn is gekomen in de vorm van een piepklein wurm. Wat blijkt? Iedereen is vol van dat wurmpje. Het krijgt opeens alle aandacht. En jij dan? Dat leuke broertje of zusje over wie je vader het had is ongelooflijk veeleisend. En waarom mag dat baby’tje opeens steeds bij mama liggen, dat was toch jouw plekje? Wat komt die indringer doen in jouw leven? De bliksem is met recht ingeslagen. Om de oudste te worden in het gezin moet je van je troon af. Dat is jammer, want je zat daar heel prettig.Tot nu toe deden je ouders alles voor je. Je was hun eerste kind. Ze konden hun geluk niet op toen jij ter wereld kwam, al waren ze ook onzeker en onervaren. Jij hoefde je kamer, je bed en je speelgoed met niemand te delen. Jij was de koningin in je eigen koninkrijk. Dat rijk moet je nu voor de helft afstaan aan een nieuwkomer die ook nog eens kleiner en hulpelozer is dan jij, een baby die ongelooflijk veel aandacht krijgt. Niet alleen van je ouders, ook van het bezoek dat zich kirrend en kraaiend over het
48
O JEE, NUMMER TWEE
wiegje buigt. Oké, ze nemen dan weliswaar ook een cadeautje voor jou mee, maar daar trap je heus niet in. Het staat niet in verhouding tot de onttroning. Geen wonder dat jij flink reageert op zo’n cruciale verandering in je jonge leven. Een bijzonder geestige omschrijving van hoe het voor het eerste kind voelt als er een tweede bij komt is te vinden in het boek The eldest child van Edith Neisser: ‘De gevoelens van een eerstgeborene die geconfronteerd wordt met een nieuwe baby zijn vaak vergeleken met de gevoelens van een vrouw van wie de man zegt: “Ik houd zo veel van je, schat, het wordt vast twee keer zo leuk als ik er nog een vrouw bij neem”.’Voeg daar nog aan toe dat aandacht voor een klein kind net zoiets is als taart: elke keer als iemand anders een stukje krijgt, blijft er minder taart over, en dus is het drama rond. Je wilt die kleine indringer niet. Je denkt dat er niet genoeg taart voor jou overblijft. Alle aandacht voor die baby gaat af van de tijd en de aandacht die papa en mama aan jou kunnen besteden. Dat dit in werkelijkheid helemaal niet het geval is, omdat jouw ouders ook wel begrijpen dat ze juist als er een tweede bijkomt hun eersteling een beetje extra moeten koesteren, maakt niet uit. Als kind ervaar je het zo. Het voelt zo en jij zal de uren die ze aan het ene of aan het andere kind besteden niet tellen. Als je dat als kind wel had gedaan, was je bedrogen uitgekomen. Want in zijn boek The f1rstborn advantage haalt psycholoog Leman een studie aan van de Brigham Young University waarin de onderzoekers een telling bijhielden die laat zien dat eerstgeborenen tussen de vier en dertien jaar juist meer kwaliteitsuren van hun ouders krijgen dan de later geborenen op dezelfde leeftijd. En niet zomaar een beetje meer. Drieduizend uur meer.
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
49
Groen van jaloezie Jaloezie is een gevoel dat we allemaal kennen. Meestal hebben we geleerd dat het niet mag, maar soms is het er nu eenmaal. Het wegdrukken of niet willen zien, heeft niet zo veel zin. Zeker voor de oudste van een gezin geldt dat jaloezie erbij hoort. Het kan toch bijna niet anders als je leven opeens zo overhoop wordt gegooid? Wat is er mis met jou? Waarom moet er nog eentje bij? Jullie hadden het toch prima met z’n drietjes? Ook psychologen wijzen erop dat beginnende signalen van jaloezie ontstaan als zich voor het eerst een broertje of zusje aandient. Waarschijnlijk waren veel oudste dochters een jaar of twee op het moment dat de bliksem insloeg. Bij jaloezie gaat het om wat je voelt, hoe je daarop reageert en welke gedachten je er al dan niet bij vormt. En dat is weer afhankelijk van bijvoorbeeld je temperament, je zelfvertrouwen en het begrijpen van wat er om je heen gebeurt. Het nare gevoel kan pas ontstaan als er iemand anders is om jaloers op te zijn. Niet ieder kind zal hetzelfde reageren en ook de leeftijd speelt een belangrijke rol. Als tweejarig meisje begin je net te lopen, net te praten en steeds zelfstandiger te worden; het ik-bentwee-en-ik-zeg-nee-gedrag dat ouders soms tot wanhoop kan drijven. Denk aan het beeld van de verhitte ouder die ogen en handen tekort komt: hup, daar ren je weer alleen de zee in en o, wat doe je nu weer met die vork. Of zoals de kenners het formuleren: het is de leeftijd waarop een kind voor het eerst conflicten met haar ouders riskeert om haar zelfstandigheid te bewijzen. De komst van een nieuweling is dan vrij onhandig. De tijd dat je alleen met je ouders kon zijn en alle exclusieve aandacht kreeg, is opeens drastisch afgenomen en nu gaan ze ook nog zeggen dat je ergens niet aan mag komen.
50
O JEE, NUMMER TWEE
Zouden je ouders een tweede hebben genomen omdat ze je niet leuk genoeg meer vinden nu je zo kordaat rondstapt? Oudste dochter Leslie merkt dat ze nog altijd stil is zodra ze met de hele familie bij elkaar zijn. Maar is ze alleen met haar vader en moeder dan vertelt ze honderduit over alles wat haar bezighoudt: ‘Ik voel me zo gelukkig wanneer we met z’n drieën zijn. Alsof ik de vertrouwdheid kan pakken die ik vroeger voelde. Dan ben ik weer even helemaal mezelf met de mensen die zo gelukkig waren met hun eerste kind, voordat die anderen, mijn twee broers en mijn zusje, onze heilige drie-eenheid verstoorden.’
‘Dit babybroertje is helemaal niet wat ik wil,’ zei ze. ‘Hij stinkt en hij kwijlt, hij is niet leuk, en neemt alle plaats in op mijn mama’s schoot. Ik wil hem ruilen voor eentje die precies goed is.’ Jan Ormerod
Onderzoek geeft aan dat als er een tweede kind geboren wordt bij oudste meisjes vaak een verdrietige reactie te zien is, terwijl jongetjes juist gaan vechten en dingen stuk gaan maken. Zij gooien hun ongeluk naar buiten. Meisjes zijn daar over het algemeen voorzichtiger mee. Openlijk boze gevoelens uiten is gevaarlijk, jij voelt haarfijn aan dat je ouders de baby fantastisch vinden dus je zoekt naar andere manieren om het probleem aan te pakken. Een driejarige die schoon genoeg had van dat nieuwe brulaapje vond een prima oplossing: ze stopte haar zusje in de prullenmand. Een oudste dochter bekent nu ze volwassen is aan haar moeder dat ze haar pasgeboren slapende zusje af
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
51
en toe even in het handje kneep om te kijken of de stoorzender echt sliep. De kleine werd natuurlijk meteen wakker, begon te brullen en moeder reageerde enigszins achterdochtig: heb je aan haar gezeten? Wat doe je dan als oudste? Je kijkt je moeder onschuldig aan en zegt natuurlijk ‘nee’.
Trots meisje Behalve leeftijd speelt ook de houding van de ouders een rol. Ouders willen hun eersteling zo goed mogelijk door deze turbulente periode heen leiden. Als zij zien dat hun eerstgeborene helemaal niet zo blij is met dat nieuwe, schattige baby’tje zijn ze weleens teleurgesteld. Daar gaat het idyllische plaatje van de happy family. Hun oudste, het absolute wonderkind, blijkt te veranderen in een onhandelbaar stampvoetertje. Wat ook kan gebeuren is dat de oudste zich opeens weer gaat gedragen als een baby. Een verschijnsel dat te boek staat als regressie. De oudste die al zindelijk was, is dat plots niet meer, tot wanhoop van de ouders, want dat was nu juist wel erg handig. Of ze heeft als oudste bedacht dat zij ook lekker weer bij haar moeder op schoot een flesje wil. Hoe kleiner je was toen je broertje of zusje werd geboren, des te concreter de verbanden waren die jij legde. Minder aandacht betekende voor jou simpelweg dat je minder leuk was. Dus hoe langer jij werd voorgelezen, of hoe groter het stuk van die bewuste, eerder genoemde taart jij kreeg, des te geliefder jij je voelde. Voor de ouders valt aan een tweejarige lastig uit te leggen dat je echt eerst de baby de borst moet geven voordat je haar rijstwafel kunt pakken. Toch wil je als ouder ook niets liever dan die jaloerse oudste
52
O JEE, NUMMER TWEE
een handje helpen. Zelfs wanneer je oudste dochter helemaal niet zo demonstratief laat zien dat ze jaloers is – of als ze al wat ouder is en meer begrijpt – probeer je jouw aandacht zo goed mogelijk te verdelen. Helaas blijkt ook dat jaloerse kinderen feilloos zijn in hun timing. Niet als de baby rustig ligt te slapen in het wiegje, maar juist op het moment dat het er even om spant en een moeder alle aandacht op die jongste moet richten, heeft de oudste het snode plan opgevat om jam op de muur te smeren.Wat doe je dan als moeder? Precies, je zegt dat het niet mag. De liefdevolle aandacht geven waar je oudste kind zo’n behoefte aan heeft, lukt dan even niet. Een middel waar veel ouders naar grijpen is het betrekken van hun oudste bij de zorg. Zo kan zij zien dat ze er nog helemaal bij hoort. Vaak wordt zij ook geprezen om wat zij allemaal al kan in vergelijking met dat onbeholpen wezentje waar ze niet meteen dol op is. Veel foto’s van oudste dochters laten een trots meisje zien dat met een serieus gezicht de fles geeft aan een piepkleine baby of dat met haar handje voelt of het badwater op temperatuur is. Minder verantwoorde acties zoals in de supermarkt jouw oudste veel te veel zoetigheden in die rollende kar laten gooien, komen ook voor. Wat jonge ouders kan helpen, is te bedenken dat een harmonieus en rustig leven leiden met kleine kinderen af en toe gewoon onmogelijk is. Het is niet allemaal pais en vree, er wordt hard gehuild, met eten gesmeten en zelf ben je soms doodmoe door slaapgebrek. Dan kijk je ook wel eens jaloers naar je kinderloze vriendin die vier weken op vakantie gaat. Net zoals jouw oudste dochter nu leert dat het leven soms heel leuk is en soms ietsje minder. Daar mag ze op reageren. Openlijk jaloers gedrag, tenzij het extreme vormen aanneemt, is vrij normaal. Het gaat in de meeste gevallen vanzelf weer over.
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
53
Vooral laten merken hoeveel je van die oudste houdt is waarschijnlijk nog het allerbelangrijkste. Soms vergeet je juist in de hectiek van het dagelijkse gedoe om dat te benadrukken. Het klinkt af en toe zo Amerikaans dat ‘ik hou van je’.Wij Nederlanders zijn er niet zo goed in. Toch kun je het je kinderen niet vaak genoeg zeggen.
‘Toen ik nog een klein meisje was, aanbad ik mijn vader. Ik zat ongeduldig achter het raam op hem te wachten en rende hem altijd over straat tegemoet wanneer hij terugkwam van zijn werk.’ Hillary Rodham Clinton
Jij bent al groot Wat gebeurt er met jou, als oudste dochter, wanneer je ouders jou regelmatig mee laten helpen met alles wat ze te doen hebben om het jonge gezin draaiende te houden? Wanneer je steeds meer zelf mag doen omdat jij toch al ‘zo groot’ bent? Behalve dat vaders en moeders jou inschakelen om je zo het gevoel te geven dat je er echt bij hoorde, zullen zij dat ook gedaan hebben omdat het even niet anders kon. Zie het tafereel voor je van de moeder die met een baby op de arm en een telefoon onder haar kin geklemd wanhopig probeert het jasje van haar oudste dicht te knopen. Zij realiseert zich dat ze misschien iets aan het doen is wat niet meer hoeft. Twee dagen later grijpt ze naar het hulpmiddel waar vele ouders al decennia lang dankbaar gebruik van hebben gemaakt. Ze laat de kleine zélf haar jasje dichtknopen
54
O JEE, NUMMER TWEE
en prijst haar de hemel in. Dit is het voorbeeld van de moderne multitaskende moeder die probeert haar eigen werk op de rails te houden en haar kinderen groot te brengen. Je zou haar ook kunnen vergelijken met de moeders van vroeger die weliswaar minder buitenshuis konden of mochten werken, maar die wel in hun eentje een groot gezin moesten runnen aangezien vader buitenshuis het geld moest verdienen. Ook zij deed noodgedwongen een beroep op haar eerstgeborene. De oudste dochter uit een gezin van negen kinderen vertelt bijvoorbeeld hoe haar moeder op een dag de zorg voor zusje nummer vijf volledig aan haar heeft overgedragen.Vanaf dat moment was zij min of meer als vanzelfsprekend degene die ook in de vakantie voor dat zusje moest zorgen. Pas toen ze allebei al lange tijd volwassen waren, is het gelukt om samen te kijken naar hun relatie als zussen en hebben ze afgesproken het voortaan anders te gaan doen. Voorbeelden van oudste dochters die al op jonge leeftijd verantwoordelijkheden kregen toebedeeld, blijken niet moeilijk te vinden. Ook als de gezinnen klein zijn, komt het voor dat ouders regelmatig een beroep doen op de oudste om even de baby vast te houden. Om braaf bij de kinderwagen te blijven staan terwijl zij zelf snel de trap op rennen om een vergeten speen te pakken. Of om een oogje in het zeil te houden bij het zwembad als de jongste nog niet kan zwemmen. En zelfs als je je als ouder hebt voorgenomen om je oudste dochter niet op te zadelen met zoveel verantwoordelijkheden kunnen zulke situaties er toch insluipen. Een wat andere kijk op de verantwoordelijkheden van kinderen komt van de Engelsman Tom Hodgkinson. Hij vindt dat wij ons in deze tijd veel te veel zorgen maken over het wel en wee van onze kinderen. Hij kwam in 2009 met het geestig geschreven boek Luie
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
55
ouders hebben gelijk waarin hij een pleidooi houdt voor het relaxte ouderschap. Hodgkinson had zelf op een dag ontdekt dat hij als freelancer de beste ideeën kreeg door ’s ochtends lekker lang in bed te blijven liggen. Iets wat door de buitenwereld natuurlijk toch als ‘lui’ zou worden omschreven. Het bracht hem op de gedachte om de term luiheid eens van een andere kant te bekijken. Als vader van drie kinderen onder de tien jaar, omschrijft hij zichzelf als de overbezorgde ouder die zijn kinderen op alle mogelijke manieren probeert te stimuleren en aandacht te geven. Wat zou er gebeuren als hij eens even niets zou doen en de kinderen het roer zou laten overnemen; als hij zou veranderen in een luie ouder? Dan leert het kind beter op zichzelf te letten, het krijgt meer zelfvertrouwen en wordt zelfredzamer, ontdekte hij. Zijn advies luidt daarom: laat kinderen hun gang gaan. Geef je kind de kans om zelf te ontdekken hoe de wereld in elkaar zit. Laat het helpen bij het afwassen, bij het koken, bij het tuinieren. Realiseer je dat kinderen tot hun vierde jaar in ieder geval álles als een spel zien, ook de taken waar menig volwassene een hekel aan heeft. Gek genoeg is dat natuurlijk ook wat veel oudste dochters ooit hebben moeten doen: afwassen, de kleine even vasthouden en het gras maaien. Of wij het altijd als spel hebben ervaren, zelfs als we jonger dan vier waren, daar zouden wij nog wel eens een gesprek met meneer Hodgkinson over kunnen hebben. Maar met het idee dat je als ouder ook moet leren om je kind te vertrouwen en los te laten, heeft hij een punt. Het loslaten van die eerstgeborene doe je meestal pas noodgedwongen als er een volgende wordt geboren. Je kunt niet anders.
56
O JEE, NUMMER TWEE
Leider of pleaser? Oudste dochters worden vaak ingedeeld in twee categorieën: de leider en de zorger of pleaser. De leider is degene die ervan houdt om de touwtjes stevig in handen te hebben. De zorger of de pleaser – een lastig te vertalen begrip dat heel goed weergeeft wat sommige oudste dochters doen – is altijd bezig om het anderen naar de zin te maken. De ervaring leert dat je als oudste dochter ook beide rollen in meer of mindere mate in je verenigd kunt hebben. Je kan een leider zijn die zich verantwoordelijk voelt voor het leed van de wereld en zich daarin uiterst zorgzaam toont. Het makkelijkste voorbeeld is Lisette. Tot haar eigen verbazing wordt ze altijd binnen de kortste keren aangewezen als degene die bij uitstek de voorzitter kan zijn of de leiding van het geheel op zich kan nemen. Thuis als het om het kleine zorgen gaat, zoals het denken aan de zieke buurman of de was doen, voelt ze zich tekortschieten. Ze vindt zichzelf geen zorger.Toch zorgt ze met aandacht voor degenen aan wie ze leiding geeft. Wies daarentegen ziet zichzelf totaal niet als een leider. Zij is dol op koken, op het zorgen voor de mensen om haar heen. Ze heeft moeten leren dat je pas echt goed kan zorgen wanneer je ook goed op jezelf past. In de keuken commandeert zij als een ware leider iedereen alle kanten op. Ook als ze ergens binnenkomt en er moet iets geregeld worden, zal ze die taak meteen op zich nemen. Bazig als een echte leider. Kortom: psychologen schetsen voor ons het extreemste beeld: je bent óf een leider óf een zorger. Dat is handig, want waarschijnlijk herken je jezelf toch net iets meer in het ene type dan in het andere. Maar in de praktijk zijn er allerlei leuke varianten mogelijk. De leider die voortkomt uit een eerstgeborene hoeft niet per se
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
57
een natuurtalent te zijn. Dat kan, maar de kans is groot dat je door de omstandigheden steeds kordater bent geworden. Je was tenslotte de eerste periode, toen je nog alleen was met je ouders, gewend dat alle aandacht meteen op jou gericht werd als je ook maar met je pink bewoog. Om die aandacht vast te houden leek het een goed idee voortdurend de show te stelen. Lachen ze om hoe jij probeert voor het eerst op een stoel te klauteren? Nou, dan doe je het meteen nog een keer en misschien vinden ze het ook wel leuk wanneer je net als je moeder je mollige armpjes over elkaar slaat. Jouw idee als kleintje is dat je zo de controle houdt. Je zorgt er gewoon voor dat je altijd als eerste iets onderneemt en dan zijn alle ogen direct weer op jou gericht. Misschien niet meteen als je broer of zus geboren wordt, maar wel al heel snel zul jij degene zijn die de toneelstukjes verzint met Kerstmis of die bedenkt dat jullie met een wiebelig dienblad je moeder ontbijt op bed brengen voor haar verjaardag. Sommige jongere broers en zussen kunnen als ze volwassen zijn nog steeds heel humoristisch – of verongelijkt – vertellen over wat jij als kleine leider allemaal verzon. En als er op school in de klas een vraag wordt gesteld, zal jij bijvoorbeeld graag als eerste een antwoord willen geven of met een oplossing willen komen. Je kunt met je bazige gedrag ook behoorlijk over anderen heen walsen terwijl je helemaal niet in de gaten hebt dat je het gras voor de voeten wegmaait van je jongere broer of zus of van je klasgenoten. Die willen tenslotte ook graag laten zien wat ze allemaal al kunnen en wie ze zijn. Maar als oudste dochter heb je dat soms absoluut niet door. Je denkt juist dat het goed is om de leiding te nemen, het geeft je het gevoel dat je er mag zijn, dat je er toe doet. En je bent teleurgesteld als mensen het niet waarderen wat je allemaal voor elkaar krijgt.
58
O JEE, NUMMER TWEE
Je bent zo vol overgave bezig om het goed te doen en dan vinden zij opeens dat je te overheersend bent?
‘Ik vond het geweldig om bij ons op zolder met vriendinnen een hut te maken onder de hanenbalken. Ik was woedend, vertelde mijn moeder later, als iemand anders zei: “Nu wil ik ook wel eens iets verzinnen,” dan vond ik het helemaal niet meer leuk. Ik vond dat ik het beter deed.’ Neelie Kroes
Ben je een zorger of pleaser, dan heb je als oudste dochter vroeger onbewust de conclusie getrokken dat je door heel lief voor anderen te zijn, je ouders het beste voor je kon winnen. Je vindt niets heerlijker dan zorgen en wil altijd de lieve vrede bewaren. Jij bent de oudste dochter die op haar achtste al in de keuken stond om het eten klaar te maken voor je zieke moeder en de rest van het gezin. Degene die er alles aan doet om goede cijfers te halen op school, aangezien je wel in de gaten hebt dat je vader daar heel blij van wordt. Je probeert het iedereen naar de zin te maken en pas later zul je leren dat je jezelf een onmogelijke taak heb gesteld. Eerst is het natuurlijk de waardering van je vader en moeder waar je zo naar verlangt, later zoek je die bevestiging bij mensen in je omgeving die een zekere autoriteit uitstralen. Zodra je bijvoorbeeld merkt dat een leraar jou stimuleert, dat hij ziet wie jij bent, wat je allemaal kan, bloei je helemaal op en draag je hem op handen. Oudste dochters met een kritische vader en/of moeder, lopen de kans erg onzeker te worden over hun plek in de
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
59
wereld. Ook wanneer je ouders vanuit grote liefde gehandeld hebben omdat ze jou wilden behoeden voor allerlei fouten die ze zelf hadden gemaakt en jou dus voortdurend al dan niet liefdevol lieten zien wat je verkeerd had gedaan. Zo word je iemand die niet zo’n hoge pet op heeft van zichzelf. Die in de ogen van anderen ongelooflijk succesvol kan zijn, maar die het zelf nog steeds ‘niets voor vindt stellen’. Ook heb jij als pleaser de neiging om niet degene te willen zijn die de harmonie verstoort, waardoor je dingen doet die je diep in je hart niet wilt. In zo’n geval ben je een makkelijke prooi voor wie daar misbruik van wil maken.Voor pleasers is het belangrijk om te zien dat zij vooral zichzelf eerst moeten ‘pleasen’.
Oma’s en anderen Wat heel fijn voor de oudste dochter kan zijn, is een ander familielid dat zich even over haar ontfermt wanneer de ouders hun handen vol hebben aan die tweede. Oma, opa, een tante, een oom maar ook een onderwijzer of de buren. Wanneer je oudste dochters vraagt naar hun ervaringen op dat gebied, blijken er veel geduldige oma’s, betrokken tantes en bijzondere leraren te zijn geweest met wie zij een bijzondere band hadden en meer dan eens ook nog steeds hebben. Lieke vertelt hoe zij altijd terecht kon bij haar tante, hoeveel oog die tante had voor alles wat zij deed en dat zij, nu ze volwassen is, nog steeds af en toe de stem van haar overleden tante hoort die haar bemoedigend toespreekt. Een ander aspect waar je als oudste mee te maken krijgt dankzij de komst van nog een baby is dat zich vergelijkingsmateriaal heeft
60
O JEE, NUMMER TWEE
aangediend. Ouders hebben een sterke neiging om hun kinderen met elkaar te vergelijken. Als jij steil zwart haar hebt, dan zijn die blonde krullen van je zusje opeens bij ieder kraambezoek een geliefd onderwerp van gesprek. Dat gaat aan de oudste niet ongemerkt voorbij. Vinden ze haar mooier? Wat is er mis met jouw zwarte haar? Als je oud genoeg bent om de conversatie te begrijpen en een tactloze tante roept dat jouw zusje toch echt een beauty is, terwijl ze wat meewarig naar het paardenstaartje kijkt waar jij juist zo trots op was, dan kan zoiets je tot op hoge leeftijd achtervolgen. Als oudste dochter heb je hopelijk ouders gehad die aanvoelden wat er gebeurde en die liefdevol en geduldig op zo’n situatie reageerden. Ze zullen ter compensatie waarschijnlijk hoog opgegeven hebben over wat jij allemaal al kon. Lovende woorden die jou stimuleerden om nog meer je best te doen. Want dat was waarschijnlijk een van jouw oplossingen: je uiterste best doen om het je ouders naar de zin te maken, zodat ze je niet over het hoofd zouden zien.
HET OUDSTE DOCHTER EFFECT
61
Kortom – Onttroning heet het heel toepasselijk: het moment waarop de tweede komt en het enig kind ineens de oudste is. – Meisjes slikken hun onvermijdelijke jaloezie vaak in, jongens leven zich eerder uit door dingen stuk te maken. – Als oudste dochter krijg je op allerlei momenten van je ouders, bewust of onbewust, verantwoordelijkheid toebedeeld. – Tussen hun vierde en dertiende jaar krijgen eerstgeborenen meer kwaliteitsuren van hun ouders dan de jongere kinderen op dezelfde leeftijd: drieduizend uur meer. – Oudste dochters ontpoppen zich veelal als leiders en zorgers tegelijk. – ‘Ik? Bazig?’ Oudste dochters kunnen behoorlijk bazig uit de hoek komen zonder dat ze zich daar bewust van zijn. – Menig oudste dochter zal bij alles wat ze doet blijven denken dat het nooit genoeg is.
