Informatieblad over het Trésor Natuurreservaat in Frans-Guyana
27
Nummer Januari 2009
Het carbet is klaar!
Nieuwe planten in Trésor
De vleermuizen van Trésor
pagina 2
pagina 3
pagina 5
Vijko Lukkien en Eric Augusteijn
Van de redactie Het nieuwe entreegebouw in gebruik Op 22 december van het afgelopen jaar is het nieuwe entreegebouw (carbet) van het Trésor reservaat opgeleverd! Dit nieuwe gebouw, waarvoor de eerste steen op 21 oktober 2008 werd gelegd, is in alle opzichten een waardige vervanging van het oude carbet, dat op deze zelfde plaats op 13 december 2005 door onbekende oorzaak geheel afbrandde. Hoewel de officiële opening tijdens het werkbezoek van Vijko Lukkien en Pipasi Jeurissen begin maart van dit jaar zal plaats vinden, is deze nieuwe voorziening natuurlijk onmiddellijk in gebruik genomen. Er wordt hard gewerkt aan de eerste tentoonstelling en wat natuurlijk nog belangrijker is: binnenkort kunnen ook schoolklassen weer ontvangen worden. Zie ook pagina 12.
2
Colofon
Trésor Nieuws verschijnt 4 x per jaar en wordt gratis toegezonden aan de donateurs van de Stichting Trésor. Redactie Vijko P.A. Lukkien en Eric Augusteijn Redactie-adres Universiteit Utrecht, dep. biologie Postbus 80084, 3508 TB Utrecht Tel. (030) 253 74 36 Fax (030) 251 83 66 E-mail:
[email protected] Op dit adres kunt u ook adoptie-vierkante meters en cadeaucertificaten aanvragen. Gaat u verhuizen? Geef uw adreswijziging door aan ditzelfde adres Bank Bankrekening 78.47.36.618 t.n.v. Stichting Trésor, Utrecht. IBAN NL44 TRIO 0784 7366 18 BIC: TRIO NL 2U - Triodos Bank Zeist
Inhoudsopgave
Website http://www.tresorrainforest.org Webmaster: Eric Augusteijn E-mail
[email protected] Vormgeving Conny Groenendijk Communicatie & Vormgeving Universiteit Utrecht Omslag Miljoenpoot (Orthoporus sp.) op Smilax poeppigii Foto: André van Proosdij Druk Zuidam Uithof Oplage 1600 exemplaren Dit blad is gedrukt op Evolve.
Op elke helling een nieuwe vondst
3
Trésor, een echte vleermuizenschatkamer
5
Monitoronderzoek vogels
8
Bericht uit het regenwoud
13
Media 21 wint pitch voor Trésor
14
Elke medaille heeft twee kanten
16
Opladen in de bush
18
Dank u wel
19
Hoe kunt u Trésor steunen?
20
K.v.K. Utrecht 41187239 Informatieblad over het Trésor Natuurreservaat in Frans-Guyana
27
Nummer Januari 2009
Het carbet is klaar!
Nieuwe planten in Trésor
De vleermuizen van Trésor
pagina 2
pagina 3
pagina 5
Disciphania lobata André van Proosdij
Gongora pleiochroma met bestuivende vlieg
foto‘s
André van Proosdij
Op elke helling een nieuwe vondst Inventarisatie van de flora in de uitbreiding Van 7 tot 19 december heeft een team van vier Nederlandse botanici onder leiding van Renske Ek een inventarisatie uitgevoerd in de uitbreidingszones van het reservaat. Marion Jansen-Jacobs (Universiteit Utrecht), Juul van Dam (Blijdorp ZOO, Rotterdam) en ondergetekende (Hortus Botanicus Amsterdam) hebben samen met Renske Ek dit onderzoek uitgevoerd. Renske
Zoals we al meldden in TN 26 is het Trésorreservaat uitgebreid met twee zones, een aan de noordzijde en een aan de oostzijde van het oorspronkelijke reservaat (zie kaartje), samen ruim 14 km². Voor een verantwoord toekomstig beheer van deze gebieden is het natuurlijk belangrijk dat we weten hoe de situatie daar is en welke planten en dieren er voorkomen. Een eerste verkennende inventarisatie is daartoe in december j.l. uitgevoerd.
is door haar jarenlange onderzoek goed bekend met de flora en vegetatie in het reservaat en is daarom gevraagd te kijken welke vegetatietypes er in de uitbreidingszones
reis wel door kon gaan en of er op tijd weer brandstof te
voorkomen. Tevens is er gekeken welke plantensoorten
koop was, maar dat ging gelukkig goed. Dus plantenpers,
er groeien, waarbij plantmateriaal is verzameld voor o.a.
botaniseertrommel en fotoapparatuur ingepakt en op
het herbarium in Cayenne. Natuurlijk is een veldbezoek
weg. In de nieuwe gebieden hebben we verkennende
van amper twee weken te kort om een complete
wandelingen uitgevoerd. De nieuwe GPS van Kévin bleek
inventarisatie uit te voeren. Het was echter lang genoeg
goud waard. Behalve dat de afgelegde routes exact
om een inschatting te kunnen maken van de botanische
vastgelegd zijn, leidde de GPS ons ook in de stromende
rijkdom van de nieuwe gebieden. En die rijkdom is groot!
regen weer terug naar de auto. We hebben veel steile hellingen afgedaald en weer beklommen. Daarbij vonden
Prachtige bosvegetaties zonder menselijke verstoring
we prachtige bosvegetaties zonder menselijke verstoring.
De beide boswachters, Kévin Pineau en Charlotte Briand,
reservaat, vooral aan de noordzijde, en vormt dus
hebben ons vergezeld en zorgden voor een perfecte
een welkome uitbreiding. We vonden echter ook
organisatie ter plaatse. Door eerst wegblokkades
afwijkende biotopen. Aan de oostzijde zijn hogere
in Frans-Guyana en daarna een staking van de
delen toegevoegd, met meer laterietkap. Op de hoge
benzinepomphouders was het nog even spannend of de
delen zijn sommige hellingen te steil om te voet af te
Ten dele is de vegetatie vergelijkbaar met die in het
3
André van Proosdij en Renske Ek op fotojacht Kévin Pineau
foto
Ook langs de wegkant worden nog nieuwe soorten gevonden. foto Juul van Dam
Planten inleggen in het veld. V.l.n.r. Juul van Dam, Marion Jansen-Jacobs, Charlotte Briand foto Renske Ek
dalen en zijn er veel uitstekende rotsblokken. Deze steile rotswanden zijn een bijzonder biotoop waarin planten- en diersoorten leven die in het reservaat niet of weinig voorkomen. Een afdaling door de kreek in het uitbreidingsstuk aan de noordzijde van het reservaat was een avontuur op zich. Het was moeilijk om te blijven opletten waar we onze voeten neerzetten, zoveel moois was er te zien: prachtige varens, aronskelken en andere planten die in de natte kreekdalen groeien. Talloze kikkers, hagedissen en ook visjes in het water trokken onze aandacht. Op dat soort momenten besefte ik hoe bijzonder het is dat het initiatief van enkelen en de steun
4
van velen in korte tijd hebben geleid tot de vorming van het Trésor reservaat.
Ligging van de zones waarmee Trésor sinds kort is uitgebreid.
Tenminste 27 nieuwe soorten
op. Hiermee werd ons duidelijk dat Trésor op botanisch
Aangezien we met ons vieren waren, hebben we
gebied nog lang niet ‘af’ is, er zullen bij volgende
meerdere dagen in twee teams gewerkt. Renske liep,
onderzoeken beslist nog veel meer plantensoorten
vergezeld door Kévin of een van ons, naar specifieke
gevonden worden.
plekken in het bos, terwijl het andere team in een kleiner gebied alle aangetroffen planten met bloemen
Ik heb intens genoten van het prachtige regenwoud, de
en/of vruchten determineerde. Indien we vermoedden
vele planten, insecten, kikkers en vogels. Deelnemers aan
dat een soort nog niet bekend was van het gebied,
donateursreizen, maar ook individuele reizigers, kunnen
verzamelden we plantmateriaal. Het was de eerste keer
door het botanisch pad te bewandelen op een veilige
dat er in deze tijd van het jaar verzameld is. Zo net aan
en boeiende manier kennismaken met dit mooie bos. Ik
het begin van de regentijd hoopten we op veel bloeiende
ben blij dat we door ons werk ook een steentje hebben
bomen. Helaas, het was in het begin nog te droog en er
kunnen bijdragen aan het in kaart brengen van de
bloeiden helemaal niet veel planten. Gelukkig bleken
biodiversiteit van Trésor.
veel van de planten die wel bloeiden nog niet op de checklist te staan. Bij bestudering van de planten in
André van Proosdij (1974) studeerde biologie in
het herbarium van Cayenne, bleken we tenminste 27
Wageningen. Na zijn afstuderen werkte hij op het
soorten verzameld te hebben die nog niet eerder in het
herbarium van de Universiteit Utrecht aan een
gebied waren aangetroffen. En dat aantal kan nog hoger
nieuwe editie van de flora van Aruba, Bonaire en
worden wanneer het resterende deel in Nederland wordt
Curaçao. Voor de Flora van de Guyana’s verzorgde
geïdentificeerd en het antwoord ontvangen is van enkele
hij twee families, namelijk de Hernandiaceae en de
specialisten aan wie plantmateriaal voor determinatie
Sarraceniaceae. Sinds 2001 is hij wetenschappelijk
is toegezonden. Zo bleek een Dioscorea, prachtig vol
collectiebeheerder van de Hortus Botanicus in
met vruchten langs de kant van de weg, niet eerder te
Amsterdam.
zijn verzameld. En zelfs een snelle wandeling over het
[email protected]
botanisch pad leverde enkele nieuwe vondsten
Vampyrodes caraccioli. Rustende vleermuizen hangen aan hun achterpoten foto Kévin Pineau
Pieter Blondé
Trésor, een echte schatkamer Een blik op een gigantische vleermuizendiversiteit Vleermuizen Over de hele wereld verspreid komen ongeveer 1000 vleermuissoorten voor. Het zijn de enige zoogdieren
Het reservaat is gelegen op een van de ‘natste’ heuvels
die echt kunnen vliegen. Hun handen met enorm lange
van Zuid-Amerika. Jaarlijks valt er meer dan 4000
vingers met de daartussen gespannen dunne huid dienen
mm water. Gecombineerd met een luchtvochtigheid
als vleugels, vandaar hun wetenschappelijke naam:
tussen 80 en 98% en een bijna constante temperatuur
Chiroptera=Handvleugeligen.
van 26°C is dit niet enkel een ideaal klimaat voor
Hun afmetingen zijn heel verschillend: de grootste
schimmels, maar ook voor vleermuizen.
leven in Zuidoost-Azië, wegen zo’n 1,5 kg en hebben een spanwijdte van wel 2 meter. De kleinste komt voor in Thailand, weegt minder dan 2 gram en heeft een spanwijdte van 12-13 cm. Iedere vleermuissoort is aangepast aan zijn levenswijze en voedsel. Er zijn er die insecten eten, maar ook fruit, stuifmeel, nectar, kleine zoogdieren (ook andere vleermuizen), vogels, kikkers, vis en bloed kunnen het hoofdvoedsel van een bepaalde soort zijn. In Zuid-Amerika komen veel vleermuissoorten voor. Pieter Blondé, proviaal Coördinator Oost-Vlaanderen van de Vlaamse Vleermuiswerkgroep Natuurpunt, deed er in de zomer van 2008 in Trésor onderzoek naar.
[email protected]
Ter voorbereiding van dit onderzoek werd de uitgebreide Zuid-Amerikaanse vleermuizencollectie in Naturalis bestudeerd. Ter plaatse volgden we hoofdzakelijk Simmons et al. 1998, Charles-Dominique 2001 en Burton 2001 voor de determinatie. Enkele dieren die niet overeenkwamen met de literatuur zijn opgestuurd naar diverse specialisten. Een minderheid van de gedetermineerde vleermuissoorten werd gevangen in de slaapplaats, waarvan zes soorten in boomholtes en één soort in bladeren. De grote meerderheid van de soorten, 51 soorten, bij 434 dieren, werd gevangen met mistnetten die dagelijks verzet werden. Het totaal aantal gevangen dieren bedroeg 52 soorten bij 444 dieren. De meeste van deze soorten gebruiken een breed spectrum aan diverse en zeer
Om de waarde van Trésor beter te kunnen inschatten lopen
stille echo-locatiegeluiden. Desondanks namen we per
diverse inventarisatieprojecten. In dit artikeltje geven
soort geluidsopnames bij het vrijlaten omdat enkele
we kort de gebruikte methodieken en resultaten van de
auteurs (Barataud 2006, Leblanc 2005) geloven dat
vleermuizeninventarisatie ik heb uitgevoerd in de zomer
daarmee identificatie van vleermuizen in Frans-Guyana
van 2008.
soms mogelijk is.
5
Vampyrodes caraccioli eet vooral vijgen - foto Kévin Pineau
Uroderma bilobatum eet voornamelijk fruit – foto Kevin Pineau.
Soorten-accumulatiecurve
6
De soorten-accumulatiecurve per biotooptype laat zien
Percentages gevangen soorten per voedselrelatie
dat totaal nog niet alle vleermuissoorten per biotoop gevangen zijn. Uit de reeds verzamelde gegevens lijkt
% gevangen dieren
% gevangen soorten
men te mogen concluderen dat op de overgang van de
Insecteneters
33
47,8
weg/een smalle strook bos naar primair bos hoog op
Fruiteters
48
37
Nectareters
16
9
Vleeseters
3
4
Bloeddrinkers
1
2
de heuvel de grootste diversiteit voorkwam. In dalende volgorde gevolgd door het steile primaire bos, het glooiende primaire bos en het primaire moerasbos. De diversiteit in het plateaubos lijkt het laagst, maar dat is vermoedelijk omdat de mistnetten er nooit verzet werden (=STOC-telling*). De vangstgegevens van deze
Bijna de helft van het aantal soorten waren insecteneters.
plaats worden in verdere analyse niet gebruikt. Ondanks
Gezien de enorme dichtheden aan muggen en andere
dat er in 30 nachten reeds 444 dieren gevangen zijn is
insecten is dit niet verwonderlijk. Een derde van de
dat nog te weinig om de diversiteit van Trésor degelijk
soorten waren fruiteters. Doordat ze hun ontlasting
te kunnen vergelijken met andere gebieden. Echter
laten vallen in de vlucht zijn ze in de tropen efficiëntere
is het wel duidelijk dat Trésor binnen de tropen een
zaadverpreiders dan fruit etende vogels, welke zich
hoge vleermuizendiversiteit kent en dat het gigantisch
meer ontlasten al zittend, veelal in een boom (Charles-
diverser is dan de hotspot voor vleermuizendiversiteit in
Dominique 2001). Van de overblijvende vleermuissoorten
Nederland en Vlaanderen: De Limburgse Mergelgroeven
zijn er nectar en bloemen etende (met aangepast
(tijdens het zwermonderzoek 2008 werden er 1434
smal, langwerpig gebit), vlees etende (met o.a. een
dieren gevangen van 13 soorten).
kikkerspecialist Trachops cirrhosus, een vleermuis etende
Pieter met een van de grotere vleermuizen van Frans-Guyana: Chrotopterus auritus – foto Vanessa Siaudeau
Saccopterix bilineata, een insecteneter die overdag een schuilplaats in boomholtes zoekt - foto Pieter Blondé
Chrotopterus auritus, een vleesetende vleermuis gevangen nabij de botanische trail - foto Pieter Blondé
vleermuis: Valse vampiervleermuis Vampyrum spectrum) en bloed drinkende: bv. Vampiervleermuis Desmodus rotundus. Behalve vleermuizen waren er enkele grappige bijvangsten, gaande van grote nachtvlinders tot kolibries, van kikkers en slangen tot een luiaard. Samenvattend was het een ware verruiming om in contact te komen met de Zuid-Amerikaanse vleermuissoorten en diversiteit. Hopelijk heeft het natuurreservaat Trésor met deze inventarisatie een bijkomd argument om meer regenwoud te kunnen redden van de ‘gouden vernieling’.
* STOC = Suivi Temporel des Oiseaux Communs (zie TN 22 en 24)
Ectophylla macconnelli, een fruit etende vleermuissoort foto Pieter Blondé
7 Choeroniscus godmani zuigt nectar uit bloemen. foto Pieter Blondé
Desmodus rotundus, een bloed drinkende vleermuis foto Kévin Pineau
BARATAUD et al. 2006. Etude acoustique des chiroptères de Guyane; mission Lucifer. BURTON K. LIM_ and MARK D. ENGSTROM, 2001. Species diversity of bats (Mammalia: Chiroptera) in Iwokrama Forest, Guyana, and the Guianan subregion: implications for conservation. Biodiversity and Conservation 10: 613–657 CHARLES-DOMINIQUE P., BROSSET A., JOUARD S., 2001. Atlas des chauves-souris de Guyane. Patrimoines Naturels, 49 : 172p. LEBLANC F., 2005. First elements to recognize Bats of French Guiana by their calls in the field. Le Rhinolophe 17 : 63-77. SIMMONS N.B., VOSS R.S., 1998. The mammals of Paracou, French Guiana: a Neotropical lowland rainforest fauna. Part 1. Bats. Bull. Am. Mus. Nat. Hist., 237: 1-219.
Witflankmiersluiper
Patrick Ingremeau
Een dag mee met de vogelaars Monitoronderzoek van algemeen voorkomende vogels in Trésor
8
Patrick Ingremeau is natuurfotograaf in Frans-Guyana.
jammerlijk genoeg ontbreken. Hoe meer men weet
Veel van zijn prachtige foto’s zijn op internet te vinden.
over de vogels, des te beter kan men ze beschermen
In het afgelopen jaar liep hij enige malen in Trésor een
en dit onderzoek op de Mt. Kaw, die onlangs nog werd
dag mee met het vogelonderzoek (STOC, Suivi Temporel
bedreigd door mijnbouwprojecten, is dus buitengewoon
des Oiseaux Commun, zie TN 22 en TN 24). Hierbij zijn
belangrijk!
indrukken van de achtste ringsessie. Het gaat er dus om de vogels te vangen in netten, ze te ringen als dat nog niet gebeurd is, na te gaan of ze Op zaterdag 30 augustus heb ik een dag in het reservaat
al van een ring zijn voorzien en een aantal metingen te
Trésor, tussen Roura en Kaw, doorgebracht voor de
verrichten voordat ze weer worden vrijgelaten.
achtste monitorronde van algemeen voorkomende vogels. Het betreft een wetenschappelijk onderzoek dat
Omdat ik geen ringer ben (je wordt niet zomaar ringer,
wordt uitgevoerd in het vrijwillige regionale reservaat
daar moet je in feite een lange opleiding voor volgen die
Trésor met het doel de biologie van de bosvogels van
wordt afgesloten met een examen), heb ik alleen maar
Frans Guyana te bestuderen. Het onderzoek gaat uit
mijn collegae ornithologen gevolgd en heb ik de hele
van vogelringers die samenwerken met het CRBPO*
dag door foto’s genomen van hun werk.
van het Musée d’Histoire Naturelle** Parijs en wordt ondersteund door de GEPOG*** (een organisatie waarbij
Een monitorronde strekt zich gemakshalve uit over twee
ik ben aangesloten). Om de twee maanden komt een
dagen maar duurt op zich niet meer dan 24 uur, van
team vrijwilligers bijeen op het onderzoeksgebied.
zaterdag 12 uur tot zondag 12 uur.
Verspreid over drie jaar zijn er achttien rondes voorzien om een monitoring van de vogelpopulaties van het
Het team arriveert zaterdagochtend ter plaatse en
onderzoeksgebied over een lange periode te garanderen.
allereerst wordt het materiaal naar de ringplaats
Het doel is meer kennis te vergaren over de biologie
gebracht. Vervolgens wordt het basiskamp opgezet,
van de bosvogels, met name de populatiedichtheid, de
de zeildoeken worden opgehangen voor als het gaat
reproductie cyclus, de rui periode, de territoriumtrouw,
regenen, de tafels worden opgesteld en de verdere
enz. Een hele reeks gegevens die voor veel soorten
benodigdheden worden uitgepakt.
en worden er krachten verzameld voor het werk dat ’s middags gedaan moet worden. Het is zover! De netten zijn uitgevouwen en zullen vanaf nu regelmatig gecontroleerd worden om te voorkomen dat een vogel er te lang in vast blijft zitten. Ik ga achter Thomas, leerling-ringer in opleiding, aan op zijn rondgang langs de netten. De eerste vogel die gevangen wordt is een jong mannetje van de Witkeelmanakin. Het is tijd om de netten te plaatsen. Niet minder dan 40 vangnetten worden verspreid over het onderzoeksgebied
Thomas doet zijn
opgesteld, steeds op dezelfde plaatsen. Daar is een
best hem zo snel
lijst van en ze zijn genummerd. Er worden twee teams
mogelijk los te maken
gevormd. Samen met mijn camera volg ik het team van
maar tegelijk gaat
Kévin, Vincent en Leticia.
hij behoedzaam en zorgvuldig te werk
De netten worden bevestigd aan twee palen en
om de vogel niet te
vervolgens met touwen tussen de dichtstbijzijnde bomen
stressen.
gespannen. Sommige palen zijn meer dan een jaar oud en bleken niet bestand tegen de vochtigheid. Er moeten nieuwe gemaakt worden. Ik zet mijn camera aan de kant, neem het kapmes ter hand en ga aan het werk, zo voel ik me niet helemaal nutteloos. Ieder net heeft een nummer.
9
Bij ieder net wordt een zak fiches met het nummer van het
Iets verderop hangt een Witpluimmiervogel in het net.
net neergezet. De nummertjes
Hij is er nogal verstrikt in geraakt…
zullen in de zakken bij de vogels worden gedaan, waardoor de juiste plaats van de vangst vastgesteld kan worden. Alle netten staan nu op hun plaats maar zijn nog dichtgevouwen. We moeten wachten op het uur U van de aanvang van het onderzoek, dan komt een ringer ze openvouwen.
…maar de vaardige vingers van de ringers hebben hem al gauw losgemaakt. Terug naar de tafel van de ringers in het basiskamp. De vogels worden in katoenen zakken opgeborgen waarin het donker is omdat ze anders in paniek kunnen raken. Zodra men terug is van de netten, worden de zakken duidelijk zichtbaar hoog opgehangen opdat ze Intussen wordt er uitgerust…
niet vergeten worden en er niet per ongeluk op getrapt
wordt. In iedere zak gaat bij de vogel een fiche met het
Als de vogel voor de eerste keer gevangen wordt, wordt
nummer van het net waarin hij gevangen is.
hij geringd, dat wil zeggen, men bevestigt aan zijn poot een aluminium ring van het Musée d’Histoire Naturelle**
De vogels worden een voor een uit de zakken gehaald
met een uniek nummer waardoor hij geïdentificeerd kan
en voorzichtig in de hand genomen. De manier om een
worden bij een volgende vangst of als hij dood wordt
vogel vast te pakken is niet zomaar iets. De vogel moet
aangetroffen.
stevig vastgehouden worden anders kan hij ontsnappen voordat de metingen klaar zijn en tegelijkertijd moet
Omdat dit al de achtste ronde is van het
het voorzichtig gebeuren om hem geen pijn te doen, te
monitoringprogramma, komt het steeds vaker voor dat
verstikken of te zeer te stressen.
de vogel al bij een eerdere ronde is geringd. We spreken dan van een controle. De vogel wordt niet meteen
Vervolgens ondergaan de vogels een hele reeks
vrijgelaten en ondergaat dezelfde handelingen als de
handelingen.
vogels die voor het eerst geringd worden. Het is juist de vergelijking van de verschillende metingen die, naast
10
Op de eerste plaats,
elkaar gelegd, ons in staat zal stellen meer te weten
de identificatie
te komen over de biologie van deze vogels aangezien
waarvoor
men ze zo immers over een betrekkelijk lange periode
eventueel
kan volgen in hun ontwikkeling. De ringers beschikken
veldgidsen
over de gegevens van de voorafgaande rondes en weten
geraadpleegd
meteen de voorgeschiedenis van de gecontroleerde
moeten worden om
vogel, de precieze data en plaatsen van de vangsten, de
de soort te bepalen
uitgevoerde metingen….
of zoals hier het geslacht.
Zonder een volledige lijst te maken, omvatten de verschillende metingen:
Tegenover de ringer zit de “secretaris” die voor iedere gevangen of gecontroleerde vogel een kaart invult. Iedere soort heeft een code, samengesteld uit de drie eerste letters van zijn wetenschappelijke naam: bijvoorbeeld, PYTALB voor Pythis albifrons (Witpluimmiervogel) Hier is het Vincent, beëdigd ringer, die het potlood in de hand heeft en nauwkeurig de maten noteert die Thomas hem doorgeeft. Vóór hem, de gekleurde buisjes met de aluminium ringen in verschillende maten die worden bevestigd aan de pootjes van de vogels.
Het meten van de snavel
Witflankmiersluiper
Roodkeelmuisspecht
Hier wordt op de veren geblazen om eventuele
Alle handelingen spelen zich af onder het waakzaam
broedvlekken te vinden die op een aan de gang zijnde
oog van Sylvain, beëdigd ringer van het CRPBO* (en zo
reproductie wijzen en het geslacht aangeven van de
nu en dan voorzitter van GEPOG***) die de resultaten
soorten waarbij geen geslachtsdimorfisme voorkomt.
van de door de aspirant-ringers uitgevoerde metingen
Gevoelige zielen kunnen gerust zijn, de vogel wordt
controleert. Hier met Kévin, ringer in opleiding en
niet geplukt en de ringer beschikt over minder dan een
boswachter van het reservaat Trésor.
seconde om vast te stellen of er vlekken zijn of niet. Eindelijk, eindelijk, als alle metingen zijn uitgevoerd, wordt de vogel weer vrijgelaten, soms na een korte fotosessie bij de fotograaf die verzocht wordt zich te haasten. Dit is mijn moment!
Speciale aandacht is er voor de vleugels. Ze worden gemeten en nauwkeurig bekeken, met name de slagpennen die een indicatie kunnen geven van leeftijd of geslacht.
11
Witflankmiersluiper Roodkeelmuisspecht
En alles natuurlijk in een prima onderlinge sfeer en een goed humeur! Hartelijk dank aan Leticia, Kévin, Vincent, Sylvain, Alexandre, Thomas en alle andere deelnemers aan deze dag. * Centre de Recherches par le Baguage des Populations d’Oiseaux – Onderzoekscentrum d.m.v. ringen van
12
vogelpopulaties. ** Natuurhistorisch Museum
Goudkopmanakin
*** Groupe d’Etudes et de Protection des Oiseaux de Guyane – Studie- en Beschermingsgroep Vogels van Frans-Guyana
Charlotte Briand
Vrijwilligers actief voor het carbet Op zaterdag 27 december 2008 hebben we een ‘mayouri’ georganiseerd om het nieuwe carbet een laagje beschermende beits te geven. Een mayouri noemen we hier in Frans-Guyana een dag waarop vrijwilligers worden opgeroepen om een klus te komen doen. En onze vrijwilligers zijn weer komen opdagen, waardoor het werk goed is opgeschoten!
Foto’s: Patrick Ingremeau
De kinderen uit Cacao aan het werk op het botanisch pad
Charlotte Briand
Bericht uit het regenwoud Educatieve activiteiten voor schoolkinderen in Frans-Guyana
Lessen in Cayenne
Bezoek uit Cacao
In het kader van het ‘Contrat Educatif Local’ van de stad
Cacao is een dorp dat hemelsbreed op 15 km afstand van
Cayenne heeft Charlotte Briand, educatief medewerker
Trésor in het bos ligt, maar de reis over de weg is wel 80
van Trésor, een educatief programma opgesteld rondom
km. In de jaren 70 van de vorige eeuw vestigden Hmong
de ontdekking van het regenwoud. Deze lessen, waarom
vluchtelingen uit Laos en Vietnam zich o.a. in Cacao.
werd verzocht door het stadsbestuur, vinden om de drie
Vrijdag 7 november jl. kwamen schoolkinderen uit
weken plaats op woensdagochtend van 8.30 - 12.00 uur.
Cacao het regenwoud van Trésor ontdekken. De 34
Ze worden georganiseerd op twee scholen in Cayenne:
kinderen hebben in kleine groepjes het botanische
Zéphir en Agrande. Het thema ‘milieu’ wordt ook
pad afgelopen en werden daarbij vergezeld door de
behandeld door de Association ‘Ne plus Jeter’ en door
educatieve medewerkers Kévin, Charlotte en Alain (van
een kunstenares. Zoals het er nu naar uitziet zal deze
het Natuurreservaat van de Grand Connétable). De
aan het eind van
ontdekkingstocht gebeurde in verband met het thema
het schooljaar
‘Water en woud’. Met behulp van het Werkboekje Trésor
een beeldverhaal
konden de kinderen aan het eind van hun bezoek de
uitbrengen over de
zaden en bloemen uitbeelden die ze in het regenwoud
ontdekkingstocht
hadden gezien. Opgetogen over hun bezoek zijn ze weer
van de kinderen.
vertrokken en op school zullen ze doorgaan met hun
Een uitstap naar
ontdekkingstocht via hun werkboekje.
Trésor wordt samen met de kinderen gepland rond de maand mei.
Natuureducatie in cayenne
foto’s:
Charlotte Briand
13
Winnaars Pieter Zijlstra en Bichtuan Tran van ‘Bureau Media21’ luisteren naar het commentaar van Vijko Lukkien op hun communicatieplan.
Klaas Jan Huizing, docent NHL
Media21 wint pitch voor Trésor 14
Tweedejaars studenten van de opleiding Communicatie van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden hebben voor de Stichting Trésor een marketingcommunicatieplan geschreven. Vijf ‘concurrerende‘ groepen studenten (‘communicatiebureaus’) presenteerden op 12 november 2008 in de vorm van een pitch hun plannen aan Trésor in het Wentgebouw van de Universiteit Utrecht. Bij een pitch geeft een bedrijf een korte wervende presentatie, zodat een opdrachtgever kan inschatten aan wie hij een opdracht geeft. De studenten in Leeuwarden worden voorbereid op het verwerven van opdrachten op deze manier. Het was een spannende middag voor de studenten, niet
van huidige maatschappelijke trends (groen is hip, aldus
eerder hadden ze buiten de vertrouwde schoolmuren
Mizz), betoogden ze dat de mens van nature lui is en
gepresenteerd voor een echte opdrachtgever. Bureau
het liefst met geringe inspanning toch iets voor het
Jomamana had de lastige taak te starten. Zij betoogden
regenwoud wil doen.
dat Trésor de tientallen Scoutinggroepen in Nederland zou kunnen benanderen. ‘Deze doelgroep heeft al
Bureau 4Green had een geheel eigen insteek. Zij wilden
affiniteit met natuur en kan dit enthousiasme goed
reisbureaus benaderen die natuurreizen aanbieden. In
overbrengen op potentiele kopers van een vierkante
een overtuigende presentatie werden de voordelen voor
meter’, aldus student Jornt Elzinga.
het reisbureau, de klant en Trésor belicht. 4 Green had alvast een smaakvolle koffersticker ontworpen, die het
Bureau Flash Communications zette vervolgens een
reisbureau weg zou kunnen geven.
eenvoudige, maar overtuigende presentatie neer. Met de propositie: Wij beschermen, u helpt was hun plan om
Winnaar was uiteindelijk bureau Media21 met studenten
de natuurwinkels in Nederland te benaderen. Aart de
Pieter Zijlstra en Bichtuan Tran. In een overtuigende
Lang en Vijko Lukkien van Trésor bleken gevoelig voor dit
presentatie zetten ze hun visie met flair uiteen. De sleutel
argument.
naar succes zijn volgens hen de 400 Wereldwinkels, die centraal aangestuurd worden. Met de propositie
Ook Mizz Communicatie zag een belangrijke rol voor de
Groen gevoel, goed gevoel overtuigde Media21 de
natuurwinkels, maar dan met de propositie Iets kleins
opdrachtgever.
doen, iets groots steunen. Na een interessante analyse
De vertegenwoordigers van Jomamana, Flash, Mizz en 4Green presenteren hun communicatieplannen.
15 Namens Trésor reikte Vijko Lukkien de prijzen uit voor
voor onze studenten om een echte opdrachtgever als
het winnende bureau. Anneke Augusteijn, begeleidend
Trésor te hebben en de presentatie op locatie te mogen
docente van de NHL, bedankte de opdrachtgever. ‘Uniek
doen’, aldus Augusteijn.
Het nie
uwe b
estuur
Het nieuwe bestuur van de Utrechtse Biologen Vereniging, onze helpers bij het verzenden van de 1500 exemplaren van Trésor Nieuws. V.l.n.r. (boven): Wiebe Rinsma, Arjan de Klepper, Gilles Wijnker, (onder): Ike Breeman, Mitzy Kennis en Elze Polman.
Tinde van Andel: ‘Onoordeelkundig gebruik van medicinale planten is een gezondheidsrisico.’
Interview door Aart de Lang 16
Elke medaille heeft twee kanten… Onlangs sprak ik met Tinde van Andel, als ethnobotanica
Gezondheidsrisico’s
verbonden aan de Universiteit Utrecht. Zij heeft veel
Tinde ontdekte dat het medicinale gebruik van planten
onderzoek gedaan in het tropisch regenwoud, met
in de Guyana’s sterk verbonden is met de plaatselijke
name in de Guyana’s. Tinde werd in haar onderzoek ook
cultuur. En in die cultuur heeft men heel andere ideeën
geconfronteerd met de schaduwzijden van het gebruik
over hoe je een ziekte moet behandelen dan wij in
van geneeskrachtige planten. We hebben het dan in feite
het Westen. Veel planten zijn urinedrijvend of wekken
over een onoordeelkundig gebruik. Hoewel zij beseft
het braken op. ‘Het moet eruit!’ Een opvallende
dat veel mensen in afgelegen tropische gebieden door
uitkomst van haar onderzoek was dat 40% van de
het ter plaatse ontbreken van reguliere gezondheidszorg
geneeskrachtige planten op de markt van Paramaribo
min of meer zijn aangewezen op plantaardige remedies,
werden gebruikt voor vaginale stoombaden, nog eens
heeft zij er als wetenschapper moeite mee dat de
40% voor winti-doeleinden en de overige 20% voor o.a.
meeste verhalen over geneeskrachtige planten een hoog
diabetes, botbreuken, hoge bloeddruk en kinderziektes.
romantische gehalte hebben en volgens haar geen recht
Met name de vaginale stoombaden baren haar zorgen.
doen aan de realiteit. En die realiteit is, zo zegt zij, dat
Men gebruikt er allerlei mengsels voor, met wisselende
zij tijdens haar onderzoek in de tropen vaak medicinale
samenstellingen. Je kunt ze, volgens Tinde, ook in
planten tegenkwam die ongezond of giftig waren in
Amsterdam op de markt kopen. Er wordt grof geld mee
plaats van heilzaam. Haar onderzoek bestaat uit het
verdiend, terwijl er ernstige gezondheidsrisico’s bestaan.
bevragen van mensen die medicinale planten gebruiken:
Deze stoombaden zijn verweven met de plaatselijke
Welke plant gebruik je? Wat is de naam ervan? Welk
cultuur; het gebruik ervan wordt van moeder op dochter
effect heeft de plant? Voor welke ziekte gebruik je deze
doorgegeven. Ze zijn vooral populair onder Afro-
plant? Waarom denk je dat deze plant voor die ziekte
Surinaamse vrouwen, met name Marrons. Veel planten
goed is? Enz.
die in deze baden worden gebruikt, dienen ertoe de vagina strak en droog te maken. Maar excessief gebruik ervan kan gevaarlijk zijn. Het slijmvlies kan beschadigd
Allamanda cathartica. Bladeren en bloemen worden als thee
Kruidenbad voor geluk en voorspoed. Paramaribo.
gedronken tegen hepatitis. Het gevolg is een heftig braken,
Foto: T.van Andel
men denkt hiermee al het gele (gal) uit te braken en zo de
17
geelzucht te verdrijven. Foto: T. van Andel raken, wat de verspreiding van seksueel overdraagbare
‘Baat het niet, dan schaadt het niet…’
ziekten bevordert. Het frequente gebruik is volgens
Deze claim die vaak met het gebruik van geneeskrachtige
Tinde waarschijnlijk mede verantwoordelijk voor de
planten is verbonden, verdient op z’n minst enige
snelle stijging van het aantal seropositieven onder
nuance. Tinde van Andel wil met haar onderzoek aan
de Marrons. Het verband tussen de toename van het
waarheidsvinding doen. Romantische succesverhalen
aantal seksueel overdraagbare ziektes zoals aids en deze
zijn er genoeg, aldus Tinde. Zij wil een discussie op gang
vaginale stoombaden wordt door de gebruikster zelf
brengen over het gebruik van medicinale planten, maar
niet gelegd. Vrouwen die met een geslachtsziekte bij de
dan op basis van harde feiten. Wanneer is het gebruik
dokter komen, durven het gebruik van deze baden niet
gewenst en zelfs levensreddend? Wanneer levert het
ter sprake te brengen; ze zijn bang dat de dokter boos
meer problemen op dan het oplost? Bij een serieuze,
wordt als uitkomt dat ze medicinale planten gebruiken.
volwassen benadering van het gebruik van medicinale
En de dokter vraagt er niet naar.
planten kan het onderzoek van Tinde van Andel een wezenlijke rol spelen.
Levensreddend Anderzijds, zo constateert Tinde van Andel, worden dit soort baden ook toegepast na een bevalling, waar
Tinde van Andel is ethnobotanica en post-doc
in het binnenland nu eenmaal geen vroedvrouw of
bij de Universiteit Utrecht.
ziekenhuis aan te pas komt. Ze zorgen er dan voor
Zij doet voor het Nationaal Herbarium
dat de baarmoeder zich snel samentrekt, waardoor
Nederland onderzoek naar het gebruik van
kraamvrouwenkoorts, baarmoederontsteking en post-
Surinaamse medicinale planten, zowel in
partum bloedingen worden voorkomen. Voor díe
Suriname zelf als in Nederland.
toepassing zijn deze baden dus wel goed en gezond; ze
Zij schreef hierover een artikel in TN 24:
kunnen dan zelfs levensreddend werken!
‘Geheimen uit de medicijnkast van Trésor’.
Senior milieubeleidsadviseur Richard Kok:
Opladen in de bush
18
Senior milieubeleidsadviseur Richard Kok werkt doorgaans voor gemeenten als Zaltbommel en Renkum. Maar nu even niet. Een half jaar lang is hij te vinden in Zuid-Amerika. Onder vaak primitieve omstandigheden zet hij zich in als vrijwilliger voor het beheer van natuurparken in Chili en FransGuyana. Op de zuidelijke punt van Zuid-Amerika, tegen
alles dichtgemetseld. Gelukkig vind je in andere Europese
de grens van Chili met Argentinië, vinden we het
landen nog wel echte wilde natuur.’ Zijn droom: een
Patagonia National Park. Een onmetelijk gebied van een
grote reis naar Zuid-Amerika. ‘Om de zoveel jaar moet
adembenemende schoonheid. Groene steppen tegen
ik helemaal los van alles. Voor langere tijd de natuur in,
een decor van grillige, besneeuwde bergtoppen. Ergens
terug naar de basis.’ Hij spaarde via de levensloopregeling
in deze wildernis staat de tent van Richard Kok. Samen
in vier jaar tijd een half jaar verlof bij elkaar. Via internet
met andere vrijwilligers en plaatselijke gaucho’s vult
legde bij contact met het natuurreservaat in Patagonië
hij zijn dagen met onderhoud aan dit natuurpark in
waar hij meer dan welkom was om zijn handen uit de
ontwikkeling. Dat betekent bijvoorbeeld afrasteringen
mouwen te steken.
weghalen, zodat de natuur op de voormalige ‘Estancia’ weer vrij spel krijgt. Huizen zijn in geen velden of wegen
Trésor
te bekennen; tent, slaapzak en kampeermatje heeft
De volgende stop van Richards reis is Frans-Guyana. Om
Richard zelf uit Nederland meegenomen. Zo’n vijf weken
even uw topografische kennis op te frissen: het ligt tussen
hoopt hij hier te blijven daarna gaat de reis verder.
Suriname en Brazilië. Hier beheert een Nederlandse stichting het natuurreservaat Trésor. Dit park telt een
Terug naar de basis
kleine 4.000 hectaren vrijwel onverstoord regenwoud en
Zijn passie voor reizen en natuur ontdekte Richard na
natte savannes. Er leeft een grote rijkdom aan dier- en
zijn studie technische Techniek en Maatschappij aan de
plantensoorten. ‘Dankzij de beschermde status van het
TU. ‘Dat bleek achteraf gezien niet mijn ding, teveel
park blijft dit stukje regenwoud behouden. Daar wil
machines.’ Hij trok ruim een half jaar door Australië en
ik graag mijn bijdrage aan leveren’, zegt Richard Kok.
Nieuw-Zeeland. Hij verdiende kost en inwoning door te
Hij helpt onder andere mee aan de herbouw van een
werken op ecologische boerderijen.
bezoekerscentrum.
Het reisvirus liet Richard niet los. ‘In mijn vakanties zoek ik altijd de natuur op. Buiten Nederland, want hier is
Geen klimaatcrisis
Bekijk de projecten waar Richard Kok aan meewerkt op
Als je zo ver weg bent van alles en iedereen, doet dat
internet:
ook wat met jezelf. ‘Leven in de natuur werpt je terug
www.conservacionpatagonica.org
op wie je bent, op waar je vandaan komt. In de wildernis
www.tresorrainforest.org
beleef ik dat ik zelf ook natuur ben. Wij mensen plaatsen onszelf vaak boven de natuur. Dat is ons probleem.
Uit: rubiek Enthousiast en betrokken in ‘Sinnenijs’,
Als we ons realiseren dat we er deel van zijn en ernaar
de nieuwsbrief van Sinnema Overheidsadvies b.v.
handelen, zou er geen klimaatcrisis zijn.’
Inspirerend De ervaring van één zijn met de natuur, inspireert Richard Kok ook in zijn werk als milieubeleidsadviseur. ‘Het verfrist mijn kijk op de wereld. Het geeft richting aan de dingen die ik doe. En vooral waarom en hoe. Daardoor kan ik ook mijn opdrachtgevers beter adviseren op het gebied van milieubeleid. Want ik weet waarvoor ik het doe.’
19
Vijko Lukkien
Dank u wel Het Trésorproject is vooral zo succesvol geworden doordat vele donateurs ons ieder jaar opnieuw financieel blijven steunen. Daarnaast is het zo verheugend dat wij regelmatig bijzondere blijken van steun mogen ontvangen in de vorm van giften. Ook zijn er donateurs en bedrijven die zeer bijzondere initiatieven nemen om ons te steunen. Bijzondere bijdragen werden ontvangen van dhr. Cuperus, drs Berkhout, dhr. en mevr. Buschman-Fransen, dhr. Dickstein, mevr. Versvelt, dhr. en mevr. Van Kuilenburg, dhr. Van Balen, dhr. en mevr. Smittenberg-Postma, dhr. Stolk, A.J. Dragt, mevr. Schuurman, T.J.Bijlsma, A.M. Akkerboom, dhr. Augusteijn, mevr. Birnie, mevr. Krijgsveld en mevr. Kroone-van Loon. Daarnaast steunden ons de volgende bedrijven en organisaties op bijzondere wijze: TAN training en advies, telersvereniging Ficus Forever, Fontys Economische Hogeschool Tilburg, Total Area BV en De gasten op het Herfstfeest van mevrouw Akkerboom konden hun enveloppen met inhoud stoppen in een boomstam met zaagblad erin, die geknutseld was door de 11-jarige Pepijn
Mega Elektra Holding. Namens het Bestuur van de Stichting Trésor in Nederland en Association Trésor in Frans Guyana: Dank u wel! .
Eric Augusteijn
Hoe kunt u Trésor steunen? Het instandhouden van een stuk regenwoud kost meer dan men op het eerste gezicht zou denken. Een groot deel van de inkomsten wordt opgebracht door bedrijven en particuliere personen en we zijn erg blij met iedere bijdrage, of het nu de adoptie van 1 m² betreft of een schenking van een paar duizend euro.
We zetten de mogelijkheden nog eens op een rijtje:
Bedrijfssponsor worden U kunt het imago van uw bedrijf een groene uitstraling geven door sponsor van Trésor te worden. Van bedrijven
Vierkante meters adopteren
die een substantiële schenking doen plaatsen wij het
U kunt één of meer vierkante meters Trésor ‘adopteren’
logo aan de voet van onze webpagina’s, met een link
voor € 12,50 per m². U ontvangt daarvoor een certificaat
naar de website van uw bedrijf.
en U draagt dan bij in de beheer- en onderhoudskosten van dat stukje Trésor.
CO2 compenseren Als u een vliegreis maakt of op andere wijze veel
20
Vierkante meters cadeau doen
CO2-uitstoot veroorzaakt, dan kunt u deze uitstoot
U kunt één of meer vierkante meters cadeau doen. Van
compenseren door bij te dragen aan het onderhoud en
deze mogelijkheid wordt veel gebruik gemaakt, b.v.
de uitbreiding van Trésor. Voor een bijdrage van
door grootouders die voor een kleinkind een certificaat
€ 20 (voor een vliegreis tot 4000 km) tot € 60 (voor meer
bestellen (of omgekeerd). Bedrijven en instellingen
dan 16000 km) verzorgen wij de bomen die uw CO2
laten graag hun groene gezicht zien, door certificaten
vastleggen. Zie ook Trésor Nieuws 23.
cadeau te geven, in plaats van de obligate fles wijn, b.v. aan een gastspreker.
Periodieke schenking Als u notarieel laat vastleggen dat u gedurende
Automatische donatie
minstens 5 jaar een vast bedrag aan Trésor schenkt, dan
U kunt de Stichting Trésor machtigen om jaarlijks een
betaalt u over dat bedrag geen inkomstenbelasting.
donatie van € 25 of meer van uw bank- of girorekening
Schenkt u periodiek € 120 of meer per jaar dan betaalt
af te schrijven.
Trésor de notariskosten. Zie ook Trésor Nieuws 24.
Een project sponsoren
Meer informatie over deze manieren om Trésor te
U kunt als particulier of als bedrijf een project geheel of
steunen vindt u op onze website, www.tresorrainforest.
gedeeltelijk voor uw rekening nemen. Wij hebben een
org onder het kopje ‘Financiën’. Natuurlijk kunt u altijd
lijstje van projecten, waarvan de kosten variëren van
contact met ons opnemen door middel van een briefje
enkele honderden tot honderdduizenden euro’s.
naar Stichting Trésor, Postbus 80084, 3508 TB Utrecht, een e-mail naar
[email protected] of een telefoontje naar 030-253 74 36.
[ Faculteit Bètawetenschappen Biologie ]
