K J I W D R O O N zaterdag 12 september 2015
Torentjesroute
Villa Mignon
Vuurtoren
Oude Jeroenskerk
Sint Joris de Doelen
Kurt Carlsen
Hogewegse poldermolen
www.openmonumentendag.nl/gemeentenoordwijk
Lombok
Museum Engelandvaarders Streekmuseum Veldzicht
Museum Noordwijk
Beeldenroute
Atlantikwall museum
Monumenten en activiteiten in kader van het thema
‘KUNST & AMBACHT’
Tenzij anders vermeld is openstelling van monumenten en activiteiten van 11.00 uur tot 16.30 uur.
De opening van Open Monumentendag vindt plaats om 09.30 uur in het koor van de Oude Jeroenskerk. Het programma is als volgt:
• • • • •
Welkom door Helmus Wildeman, voorzitter Comité OMD Noordwijk ‘Kunst & Ambacht in de Noordwijkse architectuur door Britta van Egmond Opening door burgemeester Jan Rijpstra Opvoering eenakter ‘De molenaar, kunstenaar of ambachtsman’ 10.15 uur: Slotakkoord, waarna koffie/thee
Oude Jeroenskerk
2
01 Oude Jeroenskerk | Voorstraat 44 | Kunst & Ambacht item De Oude Jeroenskerk is een gotische kruiskerk, genoemd naar de martelaar Jeroen, die door de Noormannen op 17 augustus 856 werd onthoofd, omdat hij zijn geloof niet wilde afvallen. In het interieur vinden we een hardstenen doopvont (15e eeuw) met vier gebeeldhouwde koppen en op het koor de omlopende banken met inscriptie uit 1636. De preekstoel is uit het midden van de 17e eeuw. Het wandbord is van 1638 en de tekstborden op het koorhek uit 1650 met de Geloofsbelijdenis, de Tien Geboden en het Onze Vader. De Gravenbank gemaakt door Francis Maas in 1751 in Lodewijk XV-stijl, heeft een op de luifel gesneden alliantiewapen (1904). Aan de zuidzijde staat het marmeren grafmonument van Johannes Douza (1792). In de vloer liggen verschillende gotische grafzerken (ca. 1479 en 1509). Het Knipscheer-orgel van 1840 is in 1999-2000 gerestaureerd. In de kerk staat een keur aan oude ambachten en nieuwe in kunst toegepaste technieken opgesteld: Kantklossen, Reliëfafdrukken , Orgelbouw en orgelmuziek, Glas in lood-kunst, Digitale kunst. Diverse kunstenaars afgestudeerd aan de Haagse kunstacademie zoals Nynke Koster en Anke Schoenmaker, laten zien dat hedendaagse kunst hand in hand kan gaan met nieuwe ambachtelijke technieken. 02 R.K. St. Jeroenskerk | van Limburg Stirumstraat 24 De R.K. St. Jeroenskerk (1834/1894/1925: een driebeukige hallenkerk in neogotische stijl en toren met naaldspits; Rijksmonument) is sinds 1429/1892 bedevaartplaats voor Sint-Jeroen en in 2012 van binnen geheel gerestaureerd, waarbij vooral recht is gedaan aan de authentieke kleurstelling. Tijdens de openstelling geven vrijwilligers toelichting op het interieur, de symbolen in de kerk en het zevenluik van Sint Jeroen geschilderd door de Noordwijkse kunstenaar Daniël Tavenier. In de kerk staan sinds 2013 twee Maarschalkerweerd-orgels. 03 St. Joris de Doelen | Offemweg 17 De Broederschap of Gilde van Sint Joris is één van de oudste verenigingen van Nederland en kent een ononderbroken bestaan sinds het tweede deel van de 14e eeuw, dat wil zeggen vanaf de periode tussen 1370 en 1380. Het is een voetbooggilde en is georganiseerd als een stadsgilde. De oudste referenties worden gevonden in een publicatie uit 1680 van de historicus K van Alkemade, die vermeldt dat in 1400 de schutters van het Gilde zich al bekwaamden in de ‘wapenhandel’. Een volgende referentie komt uit de leenboeken van de Abdij van Leeuwenhorst (12611574) als in 1424 een huur van 3 schellingen wordt geïnd van “die hantboechscut tot nortich een acker daer hun doel opstaen”. In 1436 ontving het Gilde een legaat van de kapelaan Henric Ritsaert, omvattende enige percelen land rond Noordwijk gelegen. De opbrengsten hiervan werden aangewend om de Memorievieringen te bekostigen. 3
Na een lange periode van een niet gereglementeerd bestaan besluiten de overheden van de Broederschap om een “Acte van Fondatie” te vestigen. Op 24 juni 1477 verschijnen de overheden en de gemeene schutters ten overstaan van Willem Jacobsz. van Noortich, notaris publique, en zijn drie publieke getuigen om de Acte vast te stellen. De acte vermeldt expliciet in het voorwoord dat: “Scuttarium ac confrateriam et gildam pro futuris temporibus in bono et honore firmiter fundare.” Sinds 1436 tot medio 17e eeuw bezat het Gilde zijn eigen altaar in de Oude Jeroenskerk in Noordwijk. De Broederschap of Gilde van St. Joris is het enige schuttersgilde dat nog beschikt over een eigen originele schuttershof, gildenhuis en aanpalende bebouwing. Het gehele terrein is Rijksmonument [R 30737]. Om 10.00 en 10.30 uur vinden rondleidingen plaats.Verder niet toegankelijk. 04 Villa Mignon | Gooweg 5 Bloembollenkweker Siem van Konijnenburg liet deze villa in 1905 bouwen.Vanaf eind jaren ‘30 was de afdeling Gemeentewerken er gevestigd. Sedert 1986 is het pand eigendom van Van Egmond Totaalarchitectuur en is de naam ‘Mignon’ weer in ere hersteld. Bij de gevelrenovatie bleek achter het bord met de naam ‘Oosteinde’ de oorspronkelijke naam Mignon nog gewoon in de gevel gebeiteld te zijn. (Zie ook Torentjesroute) Om 11.30 uur en 12.30 uur vinden rondleidingen plaats.Verder niet toegankelijk
Sint Joris de Doelen
R.K. Jeroenskerk
05 R.K. Begraafplaats | Gooweg 35 Op de begraafplaats zijn de monumentale graven van o.a Jac. Urlus en Maria Montessori als ook de (graf)monumenten voor de priesters van de parochie, ongedoopte kinderen en ter herinnering aan de Zusters uit het Barbaraklooster (1438-1573) en de Zusters Franciscanessen (1922/1935) te bezichtigen. 06 Molen Hogewegse polder | van Berckelweg | Kunst & Ambacht item Deze wipmolen met scheprad dateert 1652, maar moest na stormschade in 1711 grotendeels worden vernieuwd. In 1959 kwam naast de molen een dieselgemaal en in 1961 werd de molen overgenomen door de Rijnlandse Molenstichting, die de molen in 1966 en in 1971 liet restaureren. Doordat de molen in een open gebied ligt, heeft hij een grote landschappelijke waarde. In 1966 werd hij mede daarom op lijst van Beschermde Monumenten geplaatst. Sinds 1933 wordt de molen beheerd en bemalen door leden van de familie Langeveld. Willem Langeveld legt alles uit over het ambacht van molenaar.
Villa Mignon
07 Streekmuseum Veldzicht | Herenweg 117 | Kunst & Ambacht item Bloembollen, kruidentuin, blaarkopkoeien en streekproducten staan centraal in deze tot museum gepromoveerde boerderij uit 1859. Noordwijk-Binnen heeft namelijk een boeiend agrarisch verleden. In de late Middeleeuwen vormde Noordwijk het centrum van de kruidenteelt zowel voor gebruik in de keuken als voor medicijnen. Rond 1850 kwam in de binnenduinrand van Noordwijk de bloembollenteelt op. Op Veldzicht zijn een touwslager, hoefsmid en bollenverdedelaar aan het werk. Menko Wiersema houdt om 13.00 uur een verhaal over Blaarkoppen in onze regio. R.K. Begraafplaats
Hogewegse poldermolen
4
5
Lombok | Vis roken
Collectie Artificialis sprookjesachtig verlicht door blacklight
Hogewegse poldermolen
Pompoenenmarkt
Museum Noordwijk
Streekmuseum Veldzicht
Museum Noordwijk
6
08 Museum Noordwijk | Jan Kroonsplein 4 | Kunst & Ambacht item In de voormalige binnenduinse hoeve is sedert 1963 het Museum Noordwijk, beheerd door het Genootschap Oud Noordwijk, gevestigd. Het museum heeft een ruime collectie schilderijen en tekeningen, maar ook sculpturen en aardewerk (De Kroon). Verder zijn er veel historische rekwisieten m.b.t. Noordwijk. Aan het G.O.N.is ook een klederdrachtgroep verbonden. Collectie Artificialis: Let’s go to the caves and explore! Tentoonstelling van Ira van der Valk. Let op! Deze tentoonstelling is op zaterdag 12 én zondag 13 september 2015 te bezichtigen. Openingstijden: 12-13 september 11:00-17:00 uur Met als belangrijkste inspiratiebron de vrije natuur met zijn enorme diversiteit aan vormen, kleuren en bewegingen, maar ook gefascineerd door het ambivalente karakter van de systematisch geordende collecties van niet levende dieren in natuurhistorische musea, van schoonheid zonder leven, is het werk van beeldend kunstenaar Ira van der Valk tot ‘leven’ geroepen om de ruimte tussen realiteit en verbeelding op een diervriendelijke en persoonlijke wijze te overbruggen. In haar werk komen beide benaderingen van natuur en cultuur samen, vrijheid en weelde naast ordening en herhaling. Herkenbaar maar soms ook vervreemdend zodat men uitgedaagd wordt de natuurlijke wereld op een andere manier te bekijken, waarbij ze inspeelt op een collectief verlangen naar ontdekking. Het resultaat is ‘Collectie Artificialis’: een optische illusie van migrerende artificiële vlinderen natuurbiotopen die vaak met locatie gebonden installaties, objecten en tekeningen in verduisterde ruimtes en omgevingen (sprookjesachtig verlicht door blacklight) het verhaal van de metamorfose en vergankelijkheid van het leven vertellen. ‘Collectie Artificialis’ nodigt de bezoeker uit om zich in Museum Noordwijk te laten transformeren tot een ontdekkingsreiziger en tussen de vaste collectie van het museum de artificiële wereld van Ira van der Valk te ontdekken en te ervaren. Ga mee op onderzoek en leer nieuwe werelden kennen. Let’s go to the caves and explore! 09 Lombok | Schoolstraat | Kunst & Ambacht item Het Lombok is één van Noordwijks laatste ‘dammen’ met visserswoninkjes. Het voorhuis (thans: Antiquariaat Moby Dick) werd rond 1880 gebouwd met erachter een haringrokerij. Daarvan zijn later huisjes gebouwd, waarvan er nog twee zijn overgebleven. De woningen aan de andere zijde van de dam dateren uit omstreeks 1900. Onder het genot van een kopje koffie en ambachtelijk gemaakte koek en taart (voor het goeie doel Picihuis in Roemenië) kan men genieten van een echte “netten boetster” en wordt er ambachtelijk vis gerookt. Irene Hebly exposeert makrelen in keramiek. Verder zal het bekende duo Put & Tien, (Noordwijkers Kees Putman en Rens Tienstra) in het kader van Open Monumentendag een “monumentaal” programma brengen. Zij specialiseerden zich in het lichtvoetige repertoire van Drs. P.,Wim Sonneveld en andere meesters van de pen, en zullen deze dag een mix van bekende en onbekende pareltjes brengen. De optredens van ca. een half uur beginnen om 11.00 uur, 13.30, 14.30,15.30 uur en de toegang is gratis. 10 Pompoenenmarkt | Schoolstraat | Kunst & Ambacht item Op de Florahof vindt voor de 9e keer de Pompoenenmarkt plaats. Op deze historische plek waren tot begin jaren ‘80 van de vorige eeuw de proeftuin en de kantoren van de Bloembollenfirma Van Konijnenburg en Mark gevestigd. 7
g s
j s h s
k s
11
08
12 13
09
10
i s
f s
l s
e s
14
d s c s
Met behulp van deze plattegrond kunt u uw eigen monumnetendag indelen en de beste route bepalen om zoveel mogelijk items te kunnen bezoeken.
02
s
b s
07
03
8
NOORDWIJK
a s 04 05
06
s
01
9
Op de markt valt te genieten van veel Kunst & Ambacht, waaronder vis roken, keramiek (live potten bakken), hout bewerken, textiele werkvormen en muziek. En natuurlijk ontbreken de vele pompoensoorten en allerlei streekproducten niet. 11 Vuurtoren | Koningin Wilhelmina Boulevard De Vuurtoren dateert van 1922 en was oorspronkelijk opgetrokken uit donkergebrande baksteen. Omdat de stenen water doorlieten is zo’n 10 jaar later de witte pleisterlaag aange¬bracht. Het licht heeft een bereik van 18 zeemijlen = ± 33,5 kilometer. De KNRM maakt gebruik van de vuurtoren tijdens calamiteiten en de Zendamateurs gebruiken de toren jaarlijks voor diverse activiteiten, waaronder het International Lighthouse and Lightship Weekend (met vergunning). Kaarten met tijdvak om te beklimmen worden uitgegegeven bij de Vuurtoren op 11 en 12 september.
Kurt Carlsen
Atlantikwall museum
Vuurtoren
12 KNRM Kurt Carlsen | Koningin Wilhelmina Boulevard De Kurt Carlsen is de het oude motorreddingsvaartuig van Noordwijk aan Zee. Van 1953 tot 1990 was de Kurt Carlsen in de vaart als de reddingsboot van Noordwijk, daarna werd zij uit de vaart genomen en opgevolgd door het Type Valentijn van de KNRM. In 2013 is de Kurt Carlsen na jaren onderhoud door de vrijwilligers van de Stichting Kurt Carlsen weer varend gekregen en is zij met haar tractor, bootwagen en kar een mooi stuk cultureel erfgoed. In de periode van mei tot en met september wordt er met grote regelmaat gevaren met donateurs en is de Kurt Carlsen voor publiek te aanschouwen. De boot wordt dan door een tractor het strand opgereden en in zee geduwd en d.m.v. touwen gelanceerd. Op open Monumentendag 2015 is er om 10.30u een demonstratielancering op het strand bij de vuurtoren en zal er worden gevaren op de Noordzee. Na het “droogtrekken” van de Kurt Carlsen is zij vanaf 12.00 uur te bewonderen bij de Noordwijkse Vuurtoren. Hier kunnen geïnteresseerden op en in de boot kijken en zijn de vrijwilligers van de stichting Kurt Carlsen aanwezig voor tekst en uitleg. Tevens wordt daar verteld over donateurschappen wat de mogelijkheid biedt tot meevaren. 13 Atlantik Wall Museum | Bosweg 13 In 2007 is het bunkerstelsel onder de Noordwijkse duinen (gedeeltelijk) opengesteld voor publiek. Het Atlantikwall Museum Noordwijk is een bijzonder museum dat is ingericht in een reeks bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. De vuurleidingbunker is ingericht zoals in de 2e wereldoorlog. Veel van de aanwezige artefacten zijn origineel. In het gangenstelsel (400 mtr) en de manschappen- bunkers kan men zich een beeld vormen over het leven in bunkers. I.v.m. met de overwintering van de vleermuizen is het gangenstelsel echter gesloten vanaf 1 september. In de vuurleidingbunker, gelegen aan het fietspad, draaien 2 films. De ene film over Noordwijk en Scheveningen en de ander over D-Day.
Algemene Begraafplaats
10
14 Algemene begraafplaats | Oude Zeeweg 32a Op deze uit 1829 stammende begraafplaats liggen diverse bekende Nederlanders en Noordwijkers begraven. Onder de graven zijn die van de Graaf van Limburg Stirum (van het driemanschap) en biermagnaat Freddy Heineken. 11
a s
b s
Torentjesroute
Naast de vuurtoren, de watertoren en de kerktorens kennen we in Noordwijk ook nog een paar andere torens. Of liever gezegd torentjes, want het gaat om architectonische verfraaiïngen op woon- en werkgebouwen. Bijna alle zijn ontworpen/gebouwd rond de eeuwwisseling van de 19e naar de 20e eeuw. Wij hebben ze ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2015 op een rij gezet:
s
a Villa Mignon | Gooweg 5 (Van Egmond Totaalarchitectuur) De ontwerper en bouwer van het huis is waarschijnlijk C.J.G. Alkemade, bijgenaamd Ceesie, woonachtig in de Kerkstraat. Hij heeft het huis in 1905 gebouwd met gevoel voor stijl. Het doet denken aan de Jugendstil, ook wel Art Nouveau genoemd. Het torentje is de kers op de taart. Door de werking van materialen ging het torentje in de loop der jaren steeds schever staan. Toen Hans van Egmond het pand in 1986 betrok is dadelijk geprobeerd het torentje recht te zetten. Zonder succes. In 2005 is de toren er helemaal afgehaald en grondig gerestaureerd, met behoud van de originele onderdelen. De herplaatsing ervan was met recht ’de kroon op het werk’.
s
b Oude Raadhuis | Voorstraat 42 Het gemeentehuis van Noordwijk is in neo-classistische stijl ontworpen door de architect Nicolaas Molenaar Sr., (tevens ontwerper van de R.K. St. Jeroenskerk). Het torentje, waarvan de ruimte op de 1e etage onderdeel is van de burgemeesterskamer, moet worden beschouwd als een decoratief element van het gebouw. In spiegelbeeld is dit gebouw, inclusief torentje, terug te vinden in Woerden, waar het oop als raadhuis heeft dienstgedaan. d s
c s
s
c Hoekhuis | Kerkhofpad 37 Het huis maakt deel uit van een blok waar op de andere hoek eenzelfde torentje heeft gestaan dat later gesloopt is.Waarschinlijk heeft Jacobus Oliemans, bakker, bloemenkweker en kruidendroger dit blok huizen laten bouwen en zijn dochter Maria in 1908 de eerste steen laten leggen. Let op de Jugendstilachtige decoratie in de stenen van het pand en het torentje.
s
d Villa Marie | Lijnbaanweg Ontworpen en gebouwd door dezelfde van Alkemade als van Villa Mignon.Veel royale woningen kregen in het begin van de twintigste eeuw de naam Villa en vervolgens een meisjesnaam.
s
e Villa Welkom | Erasmusweg Deze villa stamt uit het begin van de vorige eeuw. De Erasmusweg heette toen nog Pickéweg. Omdat er in Noordwijk Zee al een plein naar oud burgemeester Pické was vernoemd en de gelijknamige Pickeestraat nogal voor verwarring zorgde is de straatnaam in 1962 omgedoopt in Erasmusweg. Het torentje aan het begin van deze weg heeft dus zonder te verplaatsen een adreswijziging gekregen.
e s
s
f De Koekoek | Boerhaaveweg 21 Deze villa is in 1917 ontworpen door de architect Henk (A.H.) Wegerif, die later ook de villa’s de Regenboog en de Ark voor de familie Heineken ontwierp. Een heel ‘Wegerifhoekje dus daar op de Boerhaaveweg. Het torentje is eigenlijk geen torentje, maar een klokkenstoel. Het klokje in de torenachtige ruimte is duidelijk zichtbaar. 12
13
g s
s f
s
g Villa Marezate | Koningin Astridboulevard 49 Architect Jesse ontwierp het pand voor François Gerard Waller, mededirecteur van de gist- en spiritusfabriek in Delft, die hem in 1903 opdraagt een landhuis te bouwen in Villawijk de Zuid te Noordwijk. De tijd waarin de ontwikkeling van Noordwijk aan Zee tot badplaats volop in gang is. Jesse heeft ook diverse kerken ontworpen, vandaar dat torens en torentjes voor hem ‘dagelijkse kost’was. Het huis heeft o.a. dienst gedaan als hotel (de Edelman), maar is sinds 2009 weer particulier woonhuis. Zo veel mogelijk teruggebracht in oude staat.
s
h Hotel Opduin | Rembrandtweg Hotel Opduin is als pension rond 1914 gebouwd. Het doet nu nog dienst als een onderkomen voor medewerkers van Grand Hotel Huis ter Duin totdat de op de tekentafel liggende nieuwbouwplannen daadwerkelijk gerealiseerd kunnen gaan worden. h s
i s
s
i Palace Hotel | Picképlein Aan het begin van de vorige eeuw was Noordwijk heel wat torentjes rijk op huizen, villa’s en hotels. De vernieuwde hedendaagse Noordwijkse architectuur laat deze romantiek weer terug keren. Het Palace Hotel is hier, met maar liefst 4 torens, een mooi voorbeeld van. Architect Hans van Egmoind heeft zich waarschijnlijk laten inspireren door de vorm van de toren van Hotel Opduin aan de Rembrandtweg in de Zuidduinen.
s
j s
k s
j Visserskapel | Hoofdstraat De Visserskapel stamt uit 1647 en is gebouwd in renaissancestijl. In 1900 werd de kapel naar achteren uitgebreid en in 1927 werd ze nog eens vergroot. In 1905 werd de toren, die in 1850 door een zware storm was beschadigd, in zijn oorspronkelijke stijl hersteld. In de tijd dat Noordwijk aan Zee nog een vissersvloot had was de toren van de kapel het enige duidelijk zichtbare herkenningspunt vanuit zee voordat de vuurtoren er kwam. Tegenwoordig wordt de kapel, die in 1968 werd afgescheiden van de achterliggende kerk, gebruikt voor exposities en evenementen. De Visserskapel is een Rijksmonument.
s
k Hotel Noordzee | Koningin Wilhelmina Boulevard 8 Willem van Beelen was de laatste reder van Noordwijk en raadslid van 1911 tot 1918. Hij is mede-oprichter van Maatschappij “Zeebad” en de Oranjevereniging. In 1899 liet Willem van Beelen het eerste belangrijke hotel-pension “Noordzee” bouwen, met aan elke zijde van het gebouw een villa. In de loop der jaren werd het hotel door hem van 50 tot 70 kamers uitgebreid en werd de koepel met torentje aangebouwd. Dit torentje heeft naast de vuurtoren alle stormen van slopershamers weten te trotseren.
s
l s
l Beachclub O. | Koningin Wilhelmina Boulevard / Strand Voor het torentje dat sinds 2010 fier en trots boven op het permanente strandpaviljoen Beachclub O. staat heeft de architect Jacco van Duin zich laten inspireren door het torentje van de kapel in de Hoofdstraat.
NOORDWIJK 14
15
