noord-hollands archief

n h a Jaarverslag 05

noord-hollands archief

Inhoudsopgave

pagina

Woord vooraf ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 1 Fusie ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2 Huisvesting ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3 Inspectie ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 4 Acquisitie ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 Materieel beheer .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 10 Toegankelijk maken ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 11 Dienstverlening ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 12 Educatie en publieksactiviteiten ........................................................................................................................................................................................................................................................................ 15 Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief ................................................................................................................................................................................................................... 18 Het Noord-Hollands Archief in feiten en cijfers ................................................................................................................................................................................................................................ 19

Colofon

Noord-Hollands Archief

Eindredactie: Maarten Brock Coverfoto’s: Jos Fielmich Vormgeving: TOP Service/Patrick Meijer Druk: Drukkerij Teeuwen van Son BV Oplage: 300 Reacties op dit jaarverslag kunt u mailen naar [email protected].

n h a

Postbus 3006 2001 DA Haarlem www.noord-hollandsarchief.nl [email protected] Locatie Jansstraat Jansstraat 40 2011 RX Haarlem T: (023) 511 33 20 F: (023) 511 34 47

Locatie Kleine Houtweg Kleine Houtweg 18 2012 CH Haarlem T: (023) 517 27 00 F: (023) 517 27 20

Voorzijde omslag:

De twee locaties van het Noord-Hollands Archief.

Binnenzijde omslag:

Tekening in Oost-Indische inkt en wit van omstreeks 1920. Maker onbekend.

Achterzijde omslag:

Kaart van de ingelanden van Kennemerland en Rijnland ten oosten van Heemskerk en Beverwijk, gemaakt door landmeter Pieter Bruijnsz., augustus 1594.

n h a

Aantekeningen

Woord vooraf Het verslagjaar 2005 stond volledig in het teken van de fusie van de Archiefdienst voor Kennemerland en het Rijksarchief in Noord-Holland tot Regionaal-Historisch Centrum in Noord-Holland, later kortweg omgedoopt tot Noord-Hollands Archief (NHA). Het jaar werd gemarkeerd door de eerste voorzichtige stappen van bestuur, management en medewerkers om met vallen en opstaan los van de voormalige moederorganisaties (de gemeente Haarlem en de rijksdienst) een eigen weg te vinden. Hoewel Noord-Holland en Limburg de laatste twee fusieprojecten waren uit een reeks, bleek een uitgewerkt draaiboek of stappenplan voor

de implementatie van de fusie niet voorhanden. Het zal dan ook geen verbazing wekken dat het Noord-Hollands Archief tijdens het implementatietraject dezelfde of vergelijkbare hindernissen en valkuilen tegenkwam als de collegadiensten in voorgaande jaren. Regiospecifieke omstandigheden zijn er natuurlijk ook. Zo hebben wij in NoordHolland te maken met het bijzondere geval van een fusie van een rijksarchief met een omvangrijk regionaal archief waarbij in totaal twaalf gemeenten en twee waterschappen zijn betrokken. Daarnaast brengt de huisvestingssituatie, met twee nog volledig in bedrijf zijnde gebouwencomplexen aan de Jansstraat en de Kleine

Op 13 juni 2005 maakten de medewerkers van het Noord-Hollands Archief hun eerste gezamenlijke personeelsuitstapje.

n h a 20

Houtweg, niet alleen een volledig dubbele bezetting van de studiezalen en recepties met zich mee, maar vormde deze situatie ook een barrière bij het slechten van de cultuurverschillen tussen de twee fuserende archiefdiensten. Dankzij de motivatie, de inzet en het doorzettingsvermogen van velen binnen en buiten het Noord-Hollands Archief kunnen wij toch met gepaste trots terugkijken op een geslaagd eerste fusiejaar. In dit jaarverslag treft u een overzicht aan van de verrichte werkzaamheden en de daarbij bereikte resultaten. Het laatste hoofdstuk geeft een overzicht van de beschikbare en relevant geachte kengetallen en cijfers van het Noord-Hollands Archief over 2005. Omdat de telling en registratie van de beide voormalige archiefdiensten (nog) niet eenduidig en uniform geregeld was, zijn de gepresenteerde gegevens beperkt en op bepaalde onderdelen onvolledig. Wij hopen met name dit onderdeel de komende jaren verder te kunnen uitbreiden en vervolmaken, zodat ‘Het Noord-Hollands Archief in feiten en cijfers’ een handzaam en compleet cijfermatig overzicht zal gaan bieden van het doen en laten van het Noord-Hollands Archief. Lieuwe Zoodsma directeur van het Noord-Hollands Archief

n h a 1

Fusie

Huisvesting

Op 1 februari 2005 was de fusie tussen het Rijksarchief in Noord-Holland en de Archiefdienst voor Kennemerland formeel een feit. Op

De bestaande situatie wat betreft de huisvesting, te weten een locatie aan de Jansstraat (de voormalige Archiefdienst voor

die dag trad namelijk de gemeenschappelijke regeling in werking van de gemeenten Haarlem en Velsen en het Rijk en werd een nieuw

Kennemerland) en een locatie aan de Kleine Houtweg, (het voormalige Rijksarchief in Noord-Holland) werd in 2005 gehandhaafd.

openbaar lichaam geboren: het Regionaal Historisch Centrum (RHC) in Noord-Holland. De Regeling Regionaal Historisch Centrum

Op beide locaties werd de dienstverlening in 2005 op de oude voet voortgezet.

in Noord-Holland is gepubliceerd in de Staatscourant van 21 november 2005, nr. 226.

De fusieplannen dateerden al uit 1999. Kort na het gereedkomen van het conceptfusierapport in 2002 werd echter besloten tot een ‘pas op de plaats’ in verband met problemen van personele en organisatorische aard. Beide organisaties pakten destijds in eerste instantie hun eigen activiteiten en projecten weer op. In oktober 2003 werd het fusieproces weer opgestart en in 2004 werd het fusierapport vastgesteld.

Op de bestuursvergadering van 29 maart 2005 werd de benoeming van drs. L. Zoodsma tot directeur van het RHC in Noord-Holland

n h a

Noord-Holland koos het bestuur NoordHollands Archief, mede op basis van een enquête onder de medewerkers. De fusie ging gepaard met een reorganisatie. De medewerkers van de fusiepartners kregen na een plaatsingsprocedure per 1 januari 2006 ontslag bij de Archiefdienst voor Kennemerland respectievelijk het Rijksarchief in NoordHolland en traden per die datum in dienst van het openbaar lichaam NoordHollands Archief. Daarbij is gekozen voor de rechtspositieregeling van de gemeente Haarlem. Ook op het gebied van personeel en organisatie, ICT en financiën wordt gebruik gemaakt van de diensten van de gemeente Haarlem.

Het bestuur van het RHC in NoordHolland bestond uit cultuurwethouder mw. A.M. Korf namens de gemeente Velsen en cultuurwethouder drs. R.P. Grondel en burgemeester mr. J.J. Pop namens de gemeente Michael Kolf ontwierp in 2005 een nieuw logo en een nieuwe huisstijl voor De stadsfotograaf van de gemeente Haarlem. Namens het Rijk werden het Noord-Hollands Archief. Haarlem J. Fielmich en de boekmw. drs. R.A. Vermeij, mw. drs. M. Verhoeff en mw. dr. B.M.A. de Vries tot formeel bekrachtigd. Uit hoofde van zijn binder van de Stadsbibliotheek Haarlem bestuurslid benoemd. Burgemeester Pop functie werd hij tevens secretaris van het H. Rolleman stapten in 2005 over naar het bestuur. Als nieuwe naam voor het RHC in Noord-Hollands Archief. trad op als voorzitter van het bestuur.

n h a 2

In de toekomst wordt het studiezaalbezoek geconcentreerd aan de locatie Jansstraat. Hiervoor is een ingrijpende verbouwing nodig. De veertiende-eeuwse Janskerk wordt het publiekscentrum van het Noord-Hollands Archief. In de kerk komen een van elkaar gescheiden studiezaal en een multifunctionele ruimte. Daarnaast komen er diverse facilitaire ruimtes, zoals een garderobe en een ‘archiefcafé’. In maart 2005 ging het college van B en W van Haarlem akkoord met het definitief ontwerp voor de Janskerk. Op de locatie Kleine Houtweg komt een kleine studiezaal. Daarnaast zullen daar de beheeractiviteiten gaan plaatsvinden. Nadat de Welstandscommissie van de gemeente Haarlem groen licht had gegeven aan de bouwplannen van de Janskerk en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg een vergunning had verleend, volgde in oktober 2005 de aanbesteding. In november werd het project gegund aan Aannemingsbedrijf Holleman & Zonen Santpoort b.v. uit Velserbroek, dat is gespecialiseerd in de restauratie van historische panden, en in december ging de verbouwing daadwerkelijk van start. Naar verwachting wordt deze verbouwing eind 2006 afgerond. Tijdens de verbouwing zal de dienstverlening zo veel mogelijk worden voortgezet. De eigendomssituatie van de gebouwen blijft zoals die is: het complex aan de Kleine Houtweg is eigendom van de Rijksgebouwendienst, de Janskerk is eigendom van de gemeente Haarlem. Het Noord-Hollands Archief treedt in beide gevallen op als huurder.

Artist’s impression van het toekomstige interieur van de Janskerk (zonder inrichting) van de hand van Joop Slangen.

n h a 3

Een via de e-mail verstuurde vragenlijst gaf inzicht in de stand van zaken bij de overige deelnemende gemeenten.

Inspectie

De inspectie was in 2005 intensief betrokken bij de volgende projecten: digitalisering van de bouwdossiers in Haarlem, digitalisering van de bouwdossiers in Velsen, mentorschap van een cursist VVA en digitalisering van het fotoarchief van de sector Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente Haarlem. Verder werd tijd besteed aan: advisering over archiefbeheer en archiefverordeningen, regelen van de overbrenging van archieven (Zandvoort, COB-Velsen, Haarlem, Heemskerk), begeleiden van inventarisaties (inclusief offertetrajecten) en het beoordelen van staten van vernietiging van de deelnemende gemeenten. Er werden drie regiobijeenkomsten georganiseerd voor de medewerkers van de bureaus documentaire informatieverzorging. De belangrijkste functies van deze bijeenkomsten zijn: voorlichting, het uitwisselen van ervaringen en het bespreken van knelpunten in het archiefbeheer. Voor het onderwerp ‘digitalisering’ was de meeste belangstelling onder de betrokkenen, dit thema is dan ook veelvuldig aan de orde geweest. Ook werd vanuit de inspectie een aanzet gegeven voor het ontwikkelen van beleid om een digitaal depot te realiseren.

De directeur van het Noord-Hollands Archief is ingevolge art. 32 van de Archiefwet 1995 belast met het toezicht op het beheer van de archiefbescheiden die niet zijn overgebracht naar de archiefbewaarplaats van de organisaties die hem als archivaris hebben benoemd. Dit zijn naast de twaalf aangesloten gemeenten de Regiopolitie Kennemerland en de Milieudienst IJmond. De gemeentelijke archiefinspecteur oefent namens de directeur dit toezicht uit. Het archiefbeheer van de rijks- en provinciale instellingen valt onder het toezicht van respectievelijk de Erfgoedinspectie en de provinciale archiefinspectie. Onder archiefbeheer vallen zaken als postregistratie, archivering, vernietiging, digitalisering en overbrenging. De directeur heeft deze taak gemandateerd aan de archiefinspecteur.

Naast toezicht op het beheer is er ook toezicht op de zorg voor de archieven. Dit toezicht heeft betrekking op het personeel, de middelen en de archiefruimte en wordt uitgeoefend door de provinciale archiefinspectie.

De eerste 2000 foto’s uit het fotoarchief van de sector Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente Haarlem zijn inmiddels gedigitaliseerd.

n h a 4

Het Noord-Hollands Archief heeft ervoor gekozen om samen met de provinciale inspectie te inspecteren. Inspecties van de provincie en de gemeentelijke archiefinspectie vullen elkaar aan en brengen eventuele knelpunten beter in beeld. Ze bezitten een meerwaarde boven een inspectie uitsluitend door de provincie of door de archiefinspectie van het Noord-Hollands Archief. Toezicht op zorg en toezicht op het beheer zijn niet altijd helemaal van elkaar te scheiden. In 2005 zijn op deze wijze geïnspecteerd:: de sector Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente Haarlem, de Regiopolitie Kennemerland en de gemeente Bennebroek. De organisaties worden eenmaal in de drie à vier jaar op deze manier geïnspecteerd. Hiernaast verricht het Noord-Hollands Archief ook zelfstandig inspecties. Deze inspecties richten zich meer op de hoofdlijnen en zijn wat informeler, maar er wordt wel gerapporteerd aan de zorgdrager. De gemeenten Bloemendaal en Heemskerk zijn op deze wijze geïnspecteerd.

In geel de twaalf gemeenten waarvan de directeur van het Noord-Hollands Archief gemeentearchivaris is.

n h a 5

Acquisitie De acquisitie van archieven, beeldmateriaal en bibliotheekmateriaal was in 2005 nog niet geïntegreerd. Dit betekent dat de locatie Kleine Houtweg zich heeft gericht op de verwerving van archieven, beeldmateriaal en bibliotheekmateriaal van rijksinstellingen in de provincie Noord-Holland, en dat de locatie Jansstraat zich heeft gericht op de twaalf aangesloten gemeenten.

Archieven De locatie Jansstraat van het NoordHollands Archief heeft in 2005 dertig archieven van overheden en particuliere organisaties verkregen met een totale omvang van 165 meter. Daarbij ging het onder meer om de

archieven van de Stichting Internationaal Orgelconcours uit Haarlem (1951-1998), van de Sportraad Heemskerk (1975-1995), van het Heemsteeds Fanfarecorps EensgezindExcelsior (1925-2004), van de Monumentencommissie Velsen (1950-1995) en van de Gemeentepolitie Zandvoort (1937-1991).

Praalwagen van de N.V. ’s-Gravenhaagsche Melkinrichting De Sierkan, deelnemer – bekroond met de tweede prijs – aan de Lichtstoet in 1930. Foto: Hans Nieuwenhuis, ’s-Gravenhage. Foto uit het in 2005 verworven archief van Melkunie Holland.

n h a 6

Uit cultuur-historisch oogpunt waren de twee belangrijkste aanwinsten in 2005 de archieven van de Levensverzekering Maatschappij De Onderlinge van 1719 U.A. te Haarlem (17192002) en van het Heilig Kerstmisgilde (13711930). Levensverzekering Maatschappij De Onderlinge van 1719 U.A. is de oudste nog zelfstandig bestaande algemene levensverzekeringsmaatschappij in Nederland. Deze zogeheten ‘begrafenisbos’ werd in 1719 opgericht door vier handwerkslieden. Het Heilig Kerstmisgilde uit Haarlem is een middeleeuwse religieuze liefdadigheidsinstelling die nog steeds functioneert. De ruggengraat van het archief zijn de registers waarin de besluitvorming van dit gilde is opgetekend. Naar de locatie Kleine Houtweg werd in 2005 1073,4 meter archief overgebracht. Voor ruim negentig procent ging het om overheidsarchieven, met name justitiële archieven zoals de archieven van de kantongerechten Amsterdam, Hilversum, Den Helder en Hoorn over de jaren 1980-1989 en het archief van de Officier van Justitie te Amsterdam over dezelfde periode.

Centrale Justitiële Documentatie bracht de dubbelen van de geboorte-, huwelijks-, echtscheidings- en overlijdensregisters over. Dit gebeurde in twee blokken, lopend over de jaren 1961-1970 en 1971-1980. Een belangrijke aanwinst was afkomstig van het Kadaster Directie Noordwest, vestiging Alkmaar. Het gaat om de kadastrale leggers en percelenregisters van het kantoor Alkmaar en het voormalige kantoor Hoorn. Wat de particuliere archieven betreft, was het historisch archief van Melkunie Holland een belangrijke aanwinst. Het gaat om materiaal over Melkunie Holland en haar voorgangers dat is verzameld voor de geschiedschrijving van het concern. De boeken, vakbladen, artikelen, notulen, jaarverslagen, aandeelhoudersregisters, foto’s en uitgewerkte interviews vormden de bouwstenen voor de publicatie ‘Een begeerlijk product. De geschiedenis van Melkunie Holland en haar voorgangers 1872-1989’ door Peter van Druenen, die in 1990 is verschenen.

Het ‘Ruyghe Boeck’, het oudste register van het Heilig Kerstmisgilde. De naam verwijst naar het kalfsvel waarin het is ingebonden. Foto: Jos Fielmich.

De Esdoornkade te Heemstede, gezien vanaf de Blekersvaartweg. Ets door Jan Willem Post, 1976.

Beeldmateriaal De Kennemer Atlas, de topografisch-historische atlas op de locatie Jansstraat, werd in 2005 verrijkt dankzij veel schenkingen, bruiklenen en aankopen. De belangrijkste aanwinsten waren: • de diacollectie monumenten Haarlem en Velsen uit de nalatenschap van P. Jongens, oud-hoofd Monumentenzorg van de gemeente Haarlem (circa 1970 dia’s); • de diacollectie uit de nalatenschap van mr. H.E. Phaff, oud-gemeentesecretaris van Haarlem (circa 350 dia’s);

• een kaart van Pieter Bruijnsz., landmeter van Kennemerland en Rijnland, met ingetekend de ingelanden van Kennemerland en Rijnland ten oosten van Heemskerk en Beverwijk tussen de Sint Aagtendijk en de Assendelver Zeedijk, augustus 1594 (bruikleen van de gemeente Heemskerk); • acht etsen met Haarlemse stadsgezichten door J.M. Graadt van Roggen, circa 1898; • een ingekleurde prent met gezicht op Haarlem naar een schilderij van Dirk Dalens, uitgegeven door Basan te Parijs, eind achttiende eeuw; • een tekening in pen en penseel van De HartekampteHeemstede door H. Tavernier, 1773;

n h a 7

Bibliotheekmateriaal Dé grote aanwinst van 2005 was het in bewaring verkrijgen van de Bijzondere Collectie Heemstede, beheerd en verzorgd door J.L.P.M. Krol, de voormalige directeur van de Openbare Bibliotheek Heemstede. De collectie omvat ruim 450 strekkende meter aan divers materiaal over Heemstede en Zuid-Kennemerland in de ruimste zin van het woord. Dus naast monografieën over allerhande onderwerpen ook boeken en documentatie van en over Kennemer schrijvers (zoals Nicolaas Beets, Dick Laan, Godfried Bomans). Een waardevolle aanvulling en uitbreiding van de toch al zo rijke collectie.

2004, Koninklijke HFC 125 jaar (2004); "Hier vind je de hele wereld": een eeuw H. de Vries boeken (2005); IJsclub Nova Zembla 125 jaar: 1880-2005 (2005); Ons vereenigd pogen: 175 jaar Zang en Vriendschap (2005); De smeden Felix 1828-2003 (2004); Van Electrische Apparaten Fabriek "Nederland" naar Vialis Verkeer & Mobiliteit (2005); Van Haarlem naar Manhattan: veertig jaar VNU 1965-2005 (2005). Aalsmeer: Onbekende strijders: het georganiseerde verzet in Aalsmeer en Kudelstaart (2005); Open staan voor allen: 75 jaar Karmelparochie, 1930-2005 ; 85 jaar Karmelklooster, 1920-2005 (2005).

n h a 8

Van de Haarlemse amateurfotograaf E.A. van Voorden werden zo’n 750 foto’s verworven die hij in de jaren 1950-2000 in Haarlem en omgeving heeft gemaakt. Het Noord-Hollands Archief beheert de Provinciale Atlas Noord-Holland. De Stichting Provinciale Atlas Noord-Holland brengt een eigen jaarverslag uit.

Biografieën: Jac.P. Thijsse: een biografie: natuurbeschermer, flaneur en auteur van Verkade-albums (2005); M.A. Reinalda (1888-1965): een geboren bestuurder (2005); Scholtens en MiddenKennemerland: werken van mr. H.J.J. Scholtens (1895-1978), oud-burgemeester van Houten en Beverwijk, opnieuw uitgegeven en aangevuld met een biografie (2005); Yvonne van Gennip: winterkoninkje (2005). Gedenk- en jubileumboeken: 75 jaar DCO: jubileum 1930-2005 (2005); Aan het juiste adres: 50 jaar Vierhand in beeld gebracht (2004); Bevrijdingspop 1980-2005 (2005); 'Die boekhandel is er altijd geweest': 50 jaar boekhandel Blokker (2005); ...Good old, maar om de donder niet oud...: 1879-

Uithoorn: Uithoorn, zeven eeuwen geschiedenis: Thamen, de Uithoorn, De Kwakel (2004).

Haarlemmermeer: Haarlemmermeerse boerderijen en hun bewoners (2005); Een herberg in Vijfhuizen: 75 jaar Sint Augustinusparochie (2004).

Heemstede: Monumenten van Heemstede: opnieuw een keuze uit de parels van de heerlijkheid (2005).

Anton Pieck in zijn werkkamer in 1985. Foto: E.A. van Voorden.

• een reeks van negen etsen, ‘3 x 3 = 9 x Heemstede’, tweede editie, 1976, uitgegeven door atelier-galerie De Bleeker en atelier De Dorstige Kuil.

Noord-Holland: Het bijzondere van Holland: een geschiedenis van Holland in 25 verhalen (2005); Noord-Hollands arcadia: ruim 400 NoordHollandse buitenplaatsen in tekeningen, prenten en kaarten uit de Provinciale Atlas Noord-Holland (2005); Noord-Hollandse kerken en kapellen in de middeleeuwen, ca. 720-1200 (2005).

Heemskerk: Het gezag in Heemskerk: "hij waakt, opdat zij rust hebben" (2005).

Een selectie van de belangrijkste ‘gewone’ aanwinsten uit 2005 volgt hieronder:

• een ets in spiegelbeeld met zicht op de molen De Adriaan en de Grote Kerk te Haarlem door James McBey, 1910; • een tekening van blekerijen bij de hofstede Veen en Duin te Bloemendaal door Cornelis van Noorde, 1763; • het fotoalbum ‘Bunker’ met foto’s van de Festung IJmuiden door een onbekende Duitser, juli 1943-1953; • een ets en koperen etsplaat met een nieuwjaarsprent van het Heilig Kerstmisgilde door Jacob Matham, 1606; • een collectie kaarten en tekeningen van voormalige buitenplaatsen in Kennemerland die nu in beheer zijn bij Staatsbosbeheer;

Haarlem: Gesloopt verleden tijd: Haarlem door de ogen van Chiel Braat (2005); De Hekslootpolder: 20 jaar actievoeren, inventariseren en natuurontwikkelen (2005); Joods Haarlem: een topografie van hoop en herinnering (2005); Kleverparkkwartier en Frans Halsbuurt: twee stadsbuurten tussen Bolwerk en Kleverlaan (2005); Schoten, periode 1900 tot 1927: van boerendorp tot Haarlem-Noord (2005); Spaarne Ziekenhuis: van Diaconessenhuis en Mariastichting tot Spaarne Ziekenhuis (2005).

Beverwijk: Beverwijk & Oranje: Beatrix 25 jaar koningin (2005). Bloemendaal: Bloemendaal: kroniek 1939-1945 (2005); Het Thijsse-Lyceum: Elswout 1949-1970 (2005).

Velsen: IJmuiden-Den Haag, Atlantikwall 19401945: Marine Artillerie Abteilung 201 (2005); Kastelen en buitenplaatsen in Velsen: deel 3: IJmuiden, Velsen-Zuid en –Noord (2005); Eén koers, één strijd, de vrijheid: Velsense verzetslieden geëerd met straatnamen (2005); Velsen-IJmuiden 19351985: onvergetelijke beelden (2005).

n h a 9

Materieel beheer

Toegankelijk maken

Beide locaties van het Noord-Hollands Archief beschikten in 2005 over een restauratieatelier. In de toekomst zal het zwaartepunt wat

Een belangrijk aspect van het archiefbeheer is het toegankelijk maken van archieven en collecties.

betreft conservering en restauratie op de locatie Kleine Houtweg komen te liggen.

Dit kan door middel van een inventaris met een inleiding en een goed doorgevoerde systematische indeling, maar ook door middel van een plaatsingslijst, waarin alles min of meer is beschreven in de volgorde waarin het werd aangetroffen. tot de conservering van alle relieken van St.Adelbertus, die aan het begin van de achtste eeuw het geloof verkondigde in de streek rond Egmond: een schedel, beenderen, botfragmenten, gruis van botten, perkament, papier, garen, zegellak, was en stukjes hout. In twee perspex kistjes zijn de relieken opgesteld onder het altaar in de kapel van de Abdij van Egmond. Ook werd in 2005 een meerjarenproject beëindigd met het opnieuw inbinden van 180 delen tienjarentafels op de burgelijke stand van Noord-Holland. Deze naslagwerken op de studiezaal van de locatie Kleine Houtweg worden dagelijks geraadpleegd door bezoekers.

Beenderresten uit het reliekenkistje van de Abdij van Egmond zijn met was behandeld en liggen uit te dampen.

In 2005 zijn aan enige honderden objecten conserverende en restaurerende handelingen verricht. Dat varieerde van het repareren van scheuren in tekeningen en het herstellen van boekbanden tot het ontzuren van archiefstukken. Dit laatste werd uitbesteed aan een gespecialiseerd bedrijf. Mede dankzij conser-

n h a 10

vering en restauratie zijn de betreffende archiefstukken nu weer te raadplegen. Een bijzonder project betrof het reliekenkistje van de Abdij van Egmond. Wat begon met het verzoek om een strookje perkament uit het jaar 950 te conserveren, ontwikkelde zich

Conserveringsadviseur mw. G. Beentjes verzorgde in mei 2005 een lezing over de geschiedenis van stijfsel en een lezing over de geschiedenis van dierlijke lijm op het in Boedapest gehouden symposium ‘This will stick forever’, georganiseerd door de Internationale Arbeitsgemeinschaft der Archiv-, Bibliotheks- und Graphikrestauratoren (IADA).

Deze archieftoegangen komen ook beschikbaar op internet.

Eind 2005 vond de laatste vergadering plaats van de begeleidingscommissie Project Inventarisatie Oud Archief 19431989. Hiermee kwam na tien jaar een einde aan het inventarisatieproject van de archieven van het provinciaal bestuur van NoordHolland en van provinciale diensten en bedrijven als Provinciale Waterstaat, de Provinciale Planologische Dienst en de Stichting ter verbetering van de agrarische structuur in Noord-Holland (Stivas). De archieven zijn beschreven in 23 inventarissen.

• archieven van de Waalse Hervormde Gemeente te Haarlem, 1586-1995; • archief van het Ambachtsbestuur en Gemeentebestuur van Heemstede (herinventarisatie), 1560-1919; • archief van de Vereniging voor ProtestantsChristelijk Onderwijs te Velsen, 1974-1995; • aanvulling op het archief van het gemeentebestuur Aalsmeer, 1906-1985; • archief van de Christelijke Woningbouwvereniging Eigen Haard te Velsen, 1951-1994; • archief van het Koninklijk Mannenkoor Caecilia te Haarlem, 1897-2002; • archief van het Woonwagencentrum IJmond (WWCIJ) te Heemskerk, 1963-1997.

Van de archieven van de Bond van Bloembollenhandelaren (1900-1996) en de Bond van Plantenhandelaren (1917-1996) werden plaatsingslijsten gemaakt. Beide landelijk opererende bonden zijn in 1996 opgegaan in de Bond voor de Groothandel in Bloembollen en Boomkwekerijproducten.

medewerkers van het Noord-Hollands Archief of door derden onder toezicht van de archiefinspecteur van het NoordHollands Archief.

Zo’n 37 particuliere en overheidsarchieven werden in 2005 toegankelijk gemaakt door

Het ging daarbij onder andere om de volgende archieven:

Beide locaties werkten in 2005 samen met De Ree Archiefsystemen in Groningen, waar een aantal grote archiefdiensten hun archievenoverzichten en archieftoegangen hebben ondergebracht. Hierdoor kan via www.archieven.nl in één keer dwars door zeer veel archieven worden gezocht.

n h a 11

Dienstverlening In 2005 werd de dienstverlening in beide studiezalen onverminderd voortgezet. De studiezaal van de locatie Jansstraat was op dinsdag, woensdag en vrijdag geopend van 9.00 tot 17.00 uur en op donderdag van 9.00 tot 21.00 uur. De studiezaal van de locatie Kleine Houtweg was op dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag geopend van 9.00 tot 17.00 uur. In de maanden juli en augustus was de studiezaal op zaterdag gesloten.

Studiezaal De bezoekcijfers van de studiezalen waren in 2005 als volgt: bezoekers 2005

2004

2005

2004

Jansstraat

2177

1868

3877

4914

Kleine Houtweg

2442

2540

8255

8559

Totaal

4619

4408

12132

13473

Het aantal bezoeken daalde in totaal dus met 10 procent, terwijl het aantal bezoekers licht steeg met bijna 5 procent. Opvallend is dat aan de Jansstraat het aantal bezoeken sterk daalde (-26 procent) bij een flinke stijging van het aantal bezoekers (+14 procent).

n h a 12

bezoeken

Dit wijst op een sterke toename van het aantal eenmalige bezoekers. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om mensen die een bouwtekening van hun woning willen raadplegen. Voor de Kleine Houtweg was de daling van bezoeken en bezoekers evenredig (-4 procent).

De studiezaal van de locatie Jansstraat. Foto: Maaike Hermes.

n h a 13

Schriftelijk In 2005 werden in totaal ruim 1700 schriftelijke verzoeken om inlichtingen en reproducties afgehandeld. Bij die verzoeken om inlichtingen is de rechtzoekende burger in opmars. Het gaat dan bijvoorbeeld om informatie over echtscheidingsvonnissen die nodig is in verband met pensioenaanspraken of het verkrijgen van studiefinanciering.

archief.org) werd in 2005 circa 110.000 maal bezocht (2004: 100.000), de Digitale Stamboom (www.haarlem.digitalestamboom.nl) circa 40.000 maal (2004: 29.000) en in Genlias (www.genlias.nl) werden ruim 550.000 specifiek Noord-Hollandse vragen gesteld (2004: 335.000). Het speuren naar familiegeschiedenis via internet stijgt explosief. De vermindering van het aantal bezoeken aan de studiezaal staat hiermee in verband.

Het bezoek op internet is niet eenduidig in kaart te brengen doordat er met verschillende tellers wordt gewerkt, maar de beschikbare cijfers zijn als volgt. De website van de locatie Kleine Houtweg (www.noordhollands-

n h a 14

Nader toegankelijk maken De indicering, dat wil zeggen het op alfabet zetten van de namen, van de burgerlijke stand werd voortgezet. Aan het eind van het jaar waren de huwelijksakten van geheel Noord-Holland behalve Amsterdam ingevoerd. De controle is zeer tijdrovend, zodat publicatie op internet pas later plaatsvindt. Verder werd gestart met de invoer van de overlijdensakten en, op bescheidener schaal, de geboorteakten.

Digitaal In 2005 zijn de websites van beide locaties (www.noordhollandsarchief.org en www.avkhaarlem.nl) gecontinueerd. In de loop van 2006 zal het Noord-Hollands Archief een nieuwe website lanceren: www.noord-hollandsarchief.nl. Het Noord-Hollands Archief neemt ook deel aan twee genealogische websites, www.genlias.nl en www.digitalestamboom.nl. Het Noord-Hollands Archief neemt aan beide websites deel omdat de ene fusiepartner (het voormalige Rijksarchief in Noord-Holland) participeerde in GenLIAS en de andere (de voormalige Archiefdienst voor Kennemerland) in de Digitale Stamboom. Onderzocht wordt welke digitale weg in de toekomst zal worden bewandeld.

In 2005 werden 6.897 prentbriefkaarten van Haarlem en andere plaatsen in Kennemerland online gezet. Het gaat om de collectie-Braakman. Deze collectie telt ook nog eens 10.000 prentbriefkaarten afkomstig uit de rest van Nederland en uit het buitenland.

Ook op de website van de locatie Kleine Houtweg werd verwezen naar de fusie.

Het aanbod op de websites werd uitgebreid met een index op de Memories van Successie van kantoor Hilversum en de vredegerechten Beverwijk, Bloemendaal en Heemstede. Het aantal akten burgerlijke stand in de Digitale Stamboom werd uitgebreid tot circa 99.000 (2004: 60.000) en in GenLIAS tot circa 214.000 (2004: 160.000). De publicatie van toegangen op www.archieven.nl werd voortgezet, zodat nu het overgrote deel van de toegangen van de locatie Kleine Houtweg op internet doorzoekbaar is.

Van de vredegerechten was Alkmaar (en omgeving) aan het eind van 2005 ingevoerd en bijna helemaal gecontroleerd. Hoorn, Naarden en Weesp werden in bewerking genomen. Van de in totaal 326 inventarisnummers waren er 106 helemaal klaar. De indicering van de notariële archieven tot 1811 ging in de loop van het jaar over naar een geautomatiseerde verwerking. In MAIS Flexis werd een invoerformat gemaakt en er werden acht inventarisnummers verwerkt in dat systeem. Daarvoor werden nog veertien inventarisnummers op de oude manier geïndiceerd. In totaal werden 1508 akten bewerkt.

Educatie en publieksactiviteiten Leerlingen Het Noord-Hollands Archief ontplooide in 2005 een groot aantal publieks- en educatieve activiteiten. Net als het jaar ervoor werd in mei 2005 de workshop De groei van een familie georganiseerd, waarbij leerlingen van het Coornhert Lyceum uit Haarlem kennis maakten met genealogie. Als je scholieren het archief binnen wilt halen, moet je beginnen met hun docenten en als je docenten wilt binnenhalen, dan richt je je ook op aanstaande docenten: studenten die leraar (basisonderwijs) willen worden. Met dat idee in het achterhoofd is een samenwerking met de Hogeschool InHolland aangegaan. Tijdens een Cultuurdag in september maakten derdejaars pabo-studenten kennis met de educatieve mogelijkheden van het archief. In samenwerking met de Historische Vereniging Haerlem is het Noord-Hollands Archief begonnen aan het project Fotografeer je eigen geschiedenis voor het voortgezet onderwijs, waarin scholieren in het archief zelfstandig onderzoek doen naar de geschiedenis van een gebouw in het centrum van Haarlem. Daarna vergelijken ze hun vondsten met de huidige functie van het gebouw en fotograferen ze het gebouw zoals het er nu uitziet.

Tijdens de ErfgoedNacht was in de Janskerk een tentoonstelling te zien rond het thema ‘Gelovigen of ketters’. Foto: Maaike Hermes.

n h a 15

Ten slotte werd in 2005 een beleidsplan educatie afgerond, dat in het meerjarenbeleidsplan van de nieuwe organisatie zal worden verwerkt.

Lezingen en cursussen Het lezingen- en cursusprogramma dat het Noord-Hollands Archief aanbood via de Volksuniversiteit Haarlem werd in 2005 uitge-

archieven, beeldmateriaal en bibliotheek; een enkele (zoals Haarlem in de Tweede Wereldoorlog) werd verzorgd door externe docenten op locatie (zoals bij het Historisch Museum Haarlem). Het Noord-Hollands Archief sprong in op Haarlem Pronto dat werd georganiseerd in het kader van de Michelangelo-tentoonstelling in Teylers Museum met twee lezingen over het Italiaanse landschap in de collectie van de Kennemer Atlas.

Hollands Archief en oude fotoportretten en genealogie.

Rondleidingen Ook in 2005 werd een diversiteit aan groepen ontvangen op beide locaties van het NoordHollands Archief voor een rondleiding door de depots. Op de locatie Jansstraat betrof dat onder meer 45 vrijwilligers van Museum De Cruquius, het gemeentebestuur van Heemstede, de Vereniging Holland en Probus ('Retired Professionals and Businessmen').

Tentoonstellingen Het Noord-Hollands Archief verleende in 2005 medewerking aan tentoonstellingen in onder meer het Historisch Museum Haarlem en in Museum Beeckestijn. Maar ook aan de reizende tentoonstelling ‘Einstein, Changing the World’, die te zien was in Chicago, New York en Los Angeles.

Erfgoed Rondleiding op het restauratieatelier van de locatie Kleine Houtweg.

breid. Een grote diversiteit aan onderwerpen kwam aan bod, variërend van Schatten uit de Kennemer Atlas tot De Loterij van 1606 en van Inktvraat, schimmel en zilvervisjes tot De collectie Han Bijvoet. De meeste lezingen werden meerdere keren gegeven, telkens voor maximaal vijftien personen. Het merendeel van de lezingen concentreerde zich rond de eigen collecties

n h a 16

Op de locatie Kleine Houtweg werden in 2005 vijftien cursussen gegeven met in totaal 175 cursisten. Het betrof cursussen met als onderwerp paleografie, genealogie, genealogie en internet, DTB-registers, weeskamers, beroepen, het schrijven van een biografisch portret, bronnen voor de Noord-Hollandse geschiedenis, een introductiecursus Noord-

De samenwerking met andere Haarlemse erfgoedinstellingen in de Coalitie Cultureel Erfgoed werd geïntensiveerd met het voortzetten van bestaande publieksactiviteiten en het opstarten van nieuwe initiatieven. Het succes van de eerste ErfgoedNacht in 2004 was voor de Coalitie Cultureel Erfgoed aanleiding om ook in 2005 een ErfgoedNacht te organiseren.

Deze vond wederom plaats op de zaterdagavond van de Open Monumentendagen, op 10 september van 19.00 tot 23.00 uur. In de Janskerk werd in het kader van het thema ‘Gelovigen of ketters’ het geruchtmakende proces tegen de zeventiende-eeuwse schilder Torrentius, die ervan werd beschuldigd lid te zijn van de Rozenkruisers, theatraal vormgegeven en muzikaal omlijst door ensemble Barocco Loco, gecombineerd met een kleine tentoonstelling met afbeeldingen en archiefstukken rondom het thema van de avond. Zo’n 120 bezoekers bezochten dit jaar de ErfgoedNacht. Minder dan de bijna 300 van het jaar ervoor, maar er waren dit jaar ook veel meer deelnemers aan de ErfgoedNacht, zodat de belangstelling over meerdere instellingen verdeeld was. De locatie Kleine Houtweg trok op de zaterdag van de Open Monumentendagen bijna 300 bezoekers (2004: 400). De stijlkamers waren speciaal ingericht en in de hal was een presentatie georganiseerd rond het thema van de dagen, religie. In 2005 werd voor het eerst ErfgoedNieuws Haarlem uitgegeven, een gezamenlijke emailnieuwsbrief waarmee belangstellenden zich kunnen informeren over lezingen, tentoonstellingen, activiteiten en excursies van Haarlemse erfgoedinstellingen. Op educatief gebied is een grote stap voorwaarts gemaakt met het opstarten van het project Wie wat bewaart heeft wat, waarmee diverse Haarlemse erfgoedinstellingen, waaronder dus ook het Noord-Hollands

Archief, in de toekomst gezamenlijk een gedegen educatief programma aan het basisonderwijs kunnen aanbieden.

Landelijke Archievendag In het kader van de Landelijke Archievendag hield het Noord-Hollands Archief op zaterdag 29 oktober op de locatie Kleine Houtweg een open dag, die door 600 men-

Radio-uitzendingen Als gemeentearchivaris van Haarlem kwam Lieuwe Zoodsma in de zomer van 2005 in vijf afleveringen aan het woord op de lokale radiozender Haarlem 105. Op diverse historische locaties (Huis ter Kleef, Oostvest/Dijkstraat, Teylers Museum, Bierpakhuizen aan het Spaarne en de Grote Markt) vertelde hij over het beleg van

Historische instellingen presenteerden zich op de Landelijke Archievendag.

sen bezocht werd (2004: 500). Het thema van de dag was winkels. Naast het NoordHollands Archief zelf presenteerde een aantal andere instellingen en historische verenigingen zich rond dat thema. Op deze dag werd ook het eerste nummer gepresenteerd van NHA nieuws, het kwartaalblad van het Noord-Hollands Archief.

Haarlem 1572/1573, Simon Vestdijk en Haarlemse literatuur, Haarlem als voorloper bij diverse ontwikkelingen op (inter)nationaal gebied, de historische reputatie van Haarlem als bierstad en de Haarlemse Damiaatjes.

n h a 17

Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief

Het Noord-Hollands Archief in feiten en cijfers Personeel

Het bestuur van de Stichting Vrienden van de Archiefdienst voor Kennemerland kwam in 2005 bijeen op 25 april en 12 september en genoot daarbij gastvrijheid in het Provinciehuis.

Aantal formatieplaatsen per 31 december 2005 Aantal medewerkers per 31 december 2005 Aantal vrijwilligers per 31 december 2005

42,16 50 120

Financiën Bijdrage overheid Overige opbrengsten

De doelstelling van de Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief is het steunen van het werk van het Noord-Hollands Archief in de ruimste zin van het woord. Het bestuur kreeg een minder Haarlems karakter door het aantrekken van nieuwe bestuursleden en bestaat nu uit: • drs. J.J. Temminck (voorzitter/penningmeester) • mr. W.G.M. Cerutti (secretaris) • J.L.P.M. Krol • mw. drs. A.E.C. Lindijer • drs. C. Mooij • mw. J. Patijn-Bijl de Vroe • S. Rolle De directeur van het NoordHollands Archief is adviseur van de stichting. De contributie werd gesteld op € 15.00 per jaar (sinds de overgang van de euro naar de

n h a 18

gulden was de contributie € 13,64 per jaar). De donateurs van de stichting kregen na de afbraak van de oude archiefdepots op 4 juli de gelegenheid om de lege Janskerk te bekijken en kennis te nemen van de bouwplannen voor de nieuwe publieksruimte. Daar werd ruimschoots gebruik van gemaakt. De aanvraag van Frans Suurenbroek voor een subsidie voor zijn proefschrift Tussen stad en platteland werd gehonoreerd.

32.900 ca. 300.000 ca. 240.000

Dienstverlening

De fusie van de Archiefdienst voor Kennemerland met het Rijksarchief in Noord-Holland had tot gevolg dat de stichting haar statuten moest aanpassen. Sinds 12 januari 2006 luidt de naam: Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief.

Aantal boektitels locatie Jansstraat Aantal beelden locatie Kleine Houtweg Aantal beelden locatie Jansstraat

Totaal opbrengsten

€ 3.948.387 € 445.794 -------------€ 4.394.181

Totaal kosten

€ 2.018.887 € 427.869 € 1.900.953 -------------€ 4.347.709

Exploitatieresultaat

€

Personeelskosten Directe kosten Indirecte kosten

Aantal bezoekers studiezaal locatie Kleine Houtweg Aantal bezoeken studiezaal locatie Kleine Houtweg Aantal bezoekers studiezaal locatie Jansstraat Aantal bezoeken studiezaal locatie Jansstraat

2442 8255 2177 3877

46.472

Het exploitatieresultaat is toegevoegd aan de algemene reserve. Het bestuur van de stichting heeft er bij het bestuur van het Noord-Hollands Archief op aangedrongen om het kwartaalblad Kennemer Kroniek op de een of andere manier te laten voortbestaan. Op de Landelijke Archievendag (29 oktober 2005) werd de nieuwe uitgave NHA nieuws gepresenteerd en het eerste exemplaar aan de voorzitter van de stichting aangeboden. De 164 donateurs kregen het nieuwe kwartaalblad toegezonden.

Beheer Aantal archieven en collecties locatie Kleine Houtweg Aantal archieven en collecties locatie Jansstraat Aantal meters beheerde archieven en collecties locatie Kleine Houtweg Aantal meters beheerde archieven en collecties locatie Jansstraat Aantal boektitels locatie Kleine Houtweg

3.255 2.114 24 km 6,5 km 34.900

Foto: Marisa Beretta.

n h a 19