Boekennieuws
D e opzet v a n de r u b r i e k B o e k e n n i e u w s z a l v a n a f
w e z i g e e n v e r d w e n e n s t a t i o n s g e b o u w e n i n de b e i -
dit n u m m e r e e n w i j z i g i n g o n d e r g a a n . V o o r t a a n
de p r o v i n c i e s .
z u l l e n p e r j a a r g a n g n o g slechts e e n t i e n t a l r e c e n sies v e r s c h i j n e n . D e z e recensies betreffen de be-
Pieter van Foreest. Een Hollands medicus in de zestiende
l a n g r i j k s t e b o e k e n d i e i n het v o o r a f g a a n d e
eeuw. (z.p., z.j.).
jaar
z i j n v e r s c h e n e n o v e r e e n o n d e r w e r p v a n de H o l -
B u n d e l i n g v a n de v o o r d r a c h t e n g e h o u d e n o p het
l a n d s e geschiedenis. V a n de o v e r i g e b o e k e n d i e
s y m p o s i u m ter g e l e g e n h e i d v a n het 2 5 - j a r i g be-
v e r s c h i j n e n o p d i t g e b i e d z u l l e n slechts k o r t e m e -
s t a a n v a n de P i e t e r v a n F o r e e s t - s t i c h t i n g o n d e r
dedelingen worden gedaan. D e z e mededelingen
r e d a c t i e v a n H . L . H o u t z a g e r . D e z e b u n d e l bevat
worden
door
een v i e r t a l a r t i k e l e n over de m e d i c u s P i e t e r v a n
H . J . A . H . G . Metselaars (Rijksarchief in N o o r d -
Foreest (1521-1597), g e b o r e n e n gestorven te A l k -
H o l l a n d , K l e i n e H o u t w e g 18, 2012 C H H a a r -
m a a r . B e l i c h t w o r d e n o n d e r a n d e r e z i j n beteke-
lem) en voor Z u i d - H o l l a n d door B . van Straalen
n i s als geleerde, z i j n r o l als s t a d s m e d i c u s i n de
voor
N o o r d - H o l l a n d verzorgd
(Culturele R a a d Z u i d - H o l l a n d , M a u r i t s k a d e 43,
N o o r d - N e d e r l a n d s e steden v a n de 16e e e u w e n
2514 H G D e n H a a g ) . W i e wenst dat m e d e d e l i n -
als lijfarts v a n de P r i n s v a n O r a n j e .
gen over p u b l i c a t i e s i n d e z e r u b r i e k w o r d e n opgen o m e n , k a n h e n e e n e x e m p l a a r e r v a n o f gegevens
Noord-Holland
e r o v e r t o e z e n d e n . P r i j z e n v a n de p u b l i c a t i e s z u l l e n v a n a f de v o l g e n d e a f l e v e r i n g zoveel m o g e l i j k
J . B e l o n j e , Een illuster grachtenhuis. A l k m a a r , pe-
w o r d e n v e r m e l d . A d r e s s e n w o r d e n a l l e e n ver-
r i o d i e k v a n de h i s t o r i s c h e v e r e n i g i n g O u d A l k -
m e l d als een p u b l i c a t i e niet i n de b o e k h a n d e l v e r -
m a a r , j r g . 13 (1989) nr. 4.
k r i j g b a a r is. M e d e d e l i n g e n o v e r Z u i d h o l l a n d s e
S p e c i a a l n u m m e r v a n d i t p e r i o d i e k , geheel ge-
p u b l i c a t i e s z i j n o v e r g e n o m e n u i t de ' N i e u w s b r i e f
w i j d a a n de g e s c h i e d e n i s v a n het
G e s c h i e d b e o e f e n i n g Z u i d - H o l l a n d ' , een u i t g a v e
p a n d O u d e g r a c h t 198 te A l k m a a r .
van
het
Provinciaal Overlegorgaan
beoefening
in Zuid-Holland
monumentale
Geschied-
(Culturele
Raad
W i l l e m v a n d e r H a m , Tot gerief van de reiziger. Vier
Z u i d - H o l l a n d ) . D e N i e u w s b r i e f (vier m a a l per
eeuwen Amsterdam-Haarlem. ' s - G r a v e n h a g e , S D U
j a a r ) bevat o o k a n d e r e i n f o r m a t i e o v e r geschied-
u i t g e v e r i j , 1989.
beoefening,
genealogie,
archeologie en
monu-
H a n d e l t over de geschiedenis v a n de a a n l e g v a n
mentenzorg in Zuid-Holland.
de v e r s c h i l l e n d e v e r b i n d i n g e n tussen
Abonnementen / 1 0 -
d a m e n H a a r l e m , zoals de t r e k v a a r t ,
p e r j a a r (070-3624961).
Amsterstraatweg,
s p o o r l i j n , t r a m , t e l e g r a a f en telefoon. G . J . S c h u t t e , Een Hollandse dorpssamenleving in de
Boeken in het kort
late achttiende eeuw. De banne Graft, 1770-1810. F r a neker, U i t g e v e r i j V a n W i j n e n , 1989.
Holland, algemeen
V e r s c h i l l e n d e aspecten v a n het d o r p s l e v e n k o m e n J . P . S i g m o n d , Nederlandse zeehavens tussen 1500 ena a n de o r d e : b e v o l k i n g , b e r o e p e n b e d r i j f , bes t u u r en r e c h t s p r a a k , a r m e n z o r g , k e r k e l i j k l e v e n , 1800. A m s t e r d a m , D e B a t a a f s c h e L e e u w , 1989. S t a n d a a r d w e r k o v e r de o n t w i k k e l i n g v a n de N e -
v o l k s o n t w i k k e l i n g . O o k w o r d t b e s c h r e v e n wat de
derlandse
w e e r s l a g was v a n de B a t a a f s e r e v o l u t i e o p d e z e
zeehavens,
dat o.a. r u i m e
aandacht
s c h e n k t a a n de v e r s c h i l l e n d e h a v e n s i n H o l l a n d
dorpsgemeenschap.
e n Z e e l a n d a a n de N o o r d z e e e n de Z u i d e r z e e . A a n de o r d e k o m e n de e c o n o m i s c h e e n m i l i t a i r e
J . T . B r e m e r , Heren, boeren en knechten. Bedijking en
b e t e k e n i s v a n de h a v e n s , de b e r e i k b a a r h e i d ( e n
bewoning van de Wieringerwaard. S c h o o r l , U i t g e v e -
het b e r e i k b a a r h o u d e n ) e n 'het b e e l d v a n een h a -
rij P i r o l a , 1989.
ven',
B e h a n d e l d w o r d e n o n d e r a n d e r e : de b e d i j k i n g i n
het
laden
e n lossen, de
havenmeesters,
b o o m s l u i t e r s en w a t e r s c h o u t .
de 17e eeuw, het b e s t u u r v a n de p o l d e r , de a g r a r i sche crises i n de 18e eeuw, de E n g e l s - R u s s i s c h e
M a r i n u s V e r m o o t e n , T e u n S m i t , Spoortocht langs i n v a s i e i n a u g u s t u s oude en nieuwe N. S. -stations, Noord- en Zuid-Holland 1850-1870.
1799,
de
'gouden
jaren'
en Flevoland. H a p e r t , D e K e m p e n Pers, 1989. B e v a t h i s t o r i s c h e b e s c h r i j v i n g m e t foto's v a n a a n 121
Boekennieuws
H . L a n g e d i j k , Meester Langedijk vertelt. S c h o o r l , h u i d i g e d i r e c t e u r v a n de k l e e r m a k e r s f i r m a . H e t U i t g e v e r i j P i r o l a , 1989.
b o e k is n i e t a l l e e n v a n b e l a n g v o o r H a a r l e m m e r s
D e a u t e u r , v a n 1927 tot
1967 o n d e r w i j z e r i n
m a a r o o k v o o r g e ï n t e r e s s e e r d e n i n het k l e e r m a -
S p i e r d i j k , b e h a n d e l t a a n de h a n d v a n e i g e n h e r -
kersvak. B e h a n d e l d w o r d e n ook beroemde H a a r -
inneringen en verhalen van anderen personen en
lemmers die bij V a n der Steur klant waren.
feiten u i t z i j n g e b o o r t e p l a a t s ' D e W e e r e ' e n z i j n latere woonplaatsen S p i e r d i j k en Spanbroek. H i j
I n de serie H a a r l e m s e m i n i a t u r e n ,
plaatst de v e r h a l e n t e g e n e e n b r e d e r e h i s t o r i s c h e
d o o r uitgeverij D e V r i e s e b o r c h i n H a a r l e m ver-
achtergrond.
uitgegeven
s c h e n e n i n 1989 de v o l g e n d e d e l e n : B . Speet, Keuringsdienst van Waren voor het gebied
P e t e r R u i t e n b e r g , En toen kwam het ijs. Smederij-
Haarlem 1911-1986.
Vijfenzeventig jaar inzet voor
brand Andijk in strenge winter 1891; 't noodlottige theevolksgezondheid en eerlijkheid in de handel. D e e l 17 lichtje. Grote brand Binnenwijzend 1911. Te b e s t e l l e n H a a r l e m s e m i n i a t u r e n . b i j : P e t e r R u i t e n b e r g , M a d a m e C u r i e s t r a a t 52,
P. N . H e l s l o o t , Het Nut in Haarlem. Twee eeuwen
B o v e n k a r s p e l (tel. 02285-13328).
volksontwikkeling 1789-1989. D e e l 18 H a a r l e m s e
H i s t o r i s c h e r e c o n s t r u c t i e v a n twee o p z i e n b a r e n -
miniaturen.
de b r a n d e n i n W e s t - F r i e s l a n d i n 1891 e n 1911.
J o o p H . B a r t m a n met m e d e w e r k i n g van Kees S i p k e s , Mijn hobby heet Haarlem. Dertig jaar Geluk in
E . H e r m s e n , Dr. ir. S. Smeding, directeur landdrost de gemeentepolitiek. D e e l 19 H a a r l e m s e m i n i a t u r e n . van de Wieringermeer en de Noordoostpolder, 1930- Betreft D . J . A . G e l u k , w e t h o u d e r v a n H a a r l e m , 1954.
Z u t p h e n , D e W a l b u r g P e r s , 1989, F l e v o
1945-1974.
P r o f i e l , d e e l 1.
P . J . R o o s , M . v a n G a l e n - v a n d e r P u t t e , P. J o n -
D o o r de S t i c h t i n g v o o r het b e v o l k i n g s o n d e r z o e k
gens, 60 jaar Schoonheidscommissie in Haarlem. D e e l
i n de d r o o g g e l e g d e Z u i d e r z e e p o l d e r s is de reeks
20 H a a r l e m s e m i n i a t u r e n .
F l e v o P r o f i e l o p g e z e t o m a a n d a c h t te v e s t i g e n o p het i n h e d e n en v e r l e d e n b i j z o n d e r e k a r a k t e r v a n
Zuid-Holland
het v o o r m a l i g e Z u i d e r z e e g e b i e d e n z i j n i n p o l d e r i n g s g e s c h i e d e n i s . H e t eerste deel v a n de reeks is
L . V e r k a i k , De Aannemerij. Van wurgende strop tot ef-
g e w i j d a a n dr.ir. S. S m e d i n g o n d e r w i e n s l e i d i n g
ficiënte bedrijfstak. R i d d e r k e r k , S t i c h t i n g o u d R i d -
i n de j a r e n ' 3 0 e n ' 4 0 , o n d e r s o m s e x t r e e m m o e i -
d e r k e r k , 1989. V e r k r i j g b a a r b i j het s e c r e t a r i a a t ,
lijke
M e e r k o e t 56, 2986 X C R i d d e r k e r k .
omstandigheden,
de
Wieringermeer-
Noordoostpolder in cultuur werden
en
gebracht.
K o r t e schets v a n de g e s c h i e d e n i s v a n de a a n n e m e r i j i n R i d d e r k e r k e.o., v o o r a l i n de j a r e n 1800-
H a n s K r o l , Heemsteedse gemeentepolitiek in de jaren 1960. tussen omstreeks 1750 en 1900.
Heemstede, Vereni-
g i n g O u d H e e m s t e d e - B e n n e b r o e k , 1989. Behandelt markante
enige leden
vooraanstaande daarvan
en
hun
families
P. V e r h a g e n , De pronk van huis, schuur en erf in deAlen
invloed in
blasserwaard en de graaf,
Vijfheerenlanden. M o l e n a a r s -
Historische
Vereniging
Binnenwaard,
H e e m s t e d e . H e t betreft v i j f b u r g e m e e s t e r s - s e c r e -
1989. V e r k r i j g b a a r bij het s e c r e t a r i a a t , M o l e n -
t a r i s s e n u i t het geslacht D o l l e m a n , het geslacht
h o e k 3, 2 9 7 3 A G M o l e n a a r s g r a a f .
W o l b e r s , m e t n a m e J u l i e n W o l b e r s (1819-1889) e n
F r a a i g e ï l l u s t r e e r d e publikatie over versieringen
P i e t e r V e r g e r s (1821-1901), o p r i c h t e r v a n de P r o -
en opschik aan en o m boerderijen, zoals z a n d f i -
testantse s c h o o l e n s c h r i j v e r v o o r j o n g e l i e d e n .
guren en gevelversieringen; ook wordt aandacht g e s c h o n k e n a a n de g e b r u i k t e k l e u r e n e n a a n w a -
A . G . v a n d e r Steur, Twee eeuwen kleding in Haar-
genversieringen.
lem. Te b e s t e l l e n d o o r o v e r m a k i n g v a n ƒ 19,50 o p p o s t g i r o 150 534 t.n.v. A . G . v a n d e r Steur, H a a r -
A . M . G . C a m i n a d a - V o o r h a m , Loevestein. Een fort
lem.
aan de grens van Holland. G o r i n c h e m , S t i c h t i n g
D i t boekje w e r d u i t g e g e v e n ter g e l e g e h e i d v a n het
V r i e n d e n v a n het S l o t L o e v e s t e i n , Z u t p h e n , D e
t w e e h o n d e r d j a r i g b e s t a a n v a n de firma V a n d e r
W a l b u r g P e r s , 1989.
S t e u r i n H a a r l e m e n b e h a n d e l t de g e s c h i e d e n i s
S t u d i e o v e r L o e v e s t e i n als s c h a k e l i n de H o l l a n d -
v a n dit bedrijf, v a n ouds b e k e n d o m zijn maatkle-
se W a t e r l i n i e . D e a u t e u r beschrijft de o n t w i k k e -
d i n g . D e a u t e u r , b e k e n d a m a t e u r - h i s t o r i c u s , is de
l i n g v a n de v e s t i n g b o u w tijdens de R e p u b l i e k , de
122
Boekennieuws
instandhouding, modernisering en functieveran-
B r a m O o s t e r w i j k , Reder in Rotterdam. R o t t e r d a m ,
d e r i n g v a n het fort tot i n de 19e eeuw, e n het d a g e -
Stichting Historische Publicaties Roterodamum, 1989 ( G r o t e R e e k s nr. 37). V e r k r i j g b a a r d o o r
lijks l e v e n i n L o e v e s t e i n .
s t o r t i n g v a n ƒ 4 5 , 5 0 o p g i r o 235371 v a n de S t i c h Historische Schetsen van en over Maassluis. M a a s s l u i s , t i n g H i s t o r i s c h e P u b l i c a t i e s o.v.v. ' R u y s ' . L e v e n e n w e r k v a n de z e i l v a a r t r e d e r W i l l e m H i s t o r i s c h e V e r e n i g i n g M a a s s l u i s , 1989 ( D e e l 12 v a n de reeks H i s t o r i s c h e S c h e t s e n ) . V e r k r i j g b a a r
R u y s (1809-1889), é é n v a n de b e l a n g r i j k s t e R o t -
b i j L . Stigter, V a n S c o r e l s t r a a t
91, 3141 H V
t e r d a m s e s c h e e p v a a r t f ï g u r e n , d i e z i c h v o o r a l be-
Maassluis.
z i g h i e l d m e t de v a a r t o p N e d e r l a n d s c h - I n d i ë e n
D e 12e b u n d e l S c h e t s e n bevat o.a. a r t i k e l e n o v e r
de basis legde v o o r de latere K o n i n k l i j k e R o t t e r -
eeuwfeesten r o n d de ( i n 1989 3 5 0 j a a r o u d e ) G r o -
damse L l o y d .
te K e r k e n het o n t s t a a n v a n de M a a s l a n d s e v l i e t e n , e n e e n v e r h a a l v a n M a a r t e n 't H a r t .
J a a p S l a n g e n , Het leven van de Leidse communist en letterkundigeJ.A.N. Knuttel. Deel 1. Levensloop. L e i -
A . de K o k , Het vierkante dorp. Tussen Hojhrug en
d e n , W e t e n s c h a p s w i n k e l v a n de R i j k s u n i v e r s i t e i t
Postbrug. A l p h e n a.d. R i j n , S t i c h t i n g R i j n l a n d s e
L e i d e n , 1989.
H i s t o r i ë n , 1989. N o g b e p e r k t v e r k r i j g b a a r , post-
D e t a a l k u n d i g e K n u t t e l , o.a. r e d a c t e u r v a n het
bus 542, 2400 A M A l p h e n aan d e n R i j n .
Woordenboek der Nederlandsche Taal en bekend
R e c o n s t r u c t i e a a n de h a n d v a n foto's ( v a n a f c a .
o m z i j n b a a n b r e k e n d e B r e d e r o - u i t g a v e n , was j a -
1880) v a n de o u d e k e r n v a n A l p h e n , d i e i n de j a -
r e n l a n g g e m e e n t e r a a d s l i d v o o r de C P N i n L e i d e n . H i j was een v a n de o p r i c h t e r s v a n de S o c i a a l -
r e n ' 5 0 g r o t e n d e e l s gesloopt w e r d .
D e m o c r a t i s c h e P a r t i j (de v o o r l o o p s t e r v a n
de
Boerderijen in Zuid-Holland. Aquarellen van J. Verheul C P N ) i n 1909. Dzn. Z u t p h e n , U i t g e v e r i j T e r r a , 1989. I n l e i d e n d e e n b e s c h r i j v e n d e teksten v a n C S . H u i j t s , F . W .
Uit Leidse bron geleverd. O n d e r r e d a c t i e v a n T.W.
v a n O o s t r o o m , P. R a t s m a e n T h . A . J . S c h i e r e .
Marsilje.
I n d i t b o e k , tot s t a n d g e k o m e n i n s a m e n w e r k i n g
1989. D a a r v e r k r i j g b a a r .
t u s s e n de S t i c h t i n g H i s t o r i s c h B o e r d e r i j O n d e r -
V r i e n d e n b u n d e l voor B. N . Leverland, h e m aan-
z o e k e n het G e m e e n t e a r c h i e f R o t t e r d a m , z i j n alle
g e b o d e n bij z i j n a f s c h e i d als a d j u n c t - a r c h i v a r i s
( r u i m 325) a q u a r e l l e n v a n k a r a k t e r i s t i e k e b o e r d e -
e n h o o f d s t u d i e z a a l v a n het L e i d s e archief. H e t
r i j e n i n Z u i d - H o l l a n d afgebeeld, d i e de R o t t e r -
b o e k bevat b i j d r a g e n v a n a r c h i e f b e z o e k e r s
d a m s e a r c h i t e k t J . V e r h e u l D z n . tussen 1920 e n
L e i d e n e n de L e i d e n a r e n , als d a n k v o o r de bege-
1940 v e r v a a r d i g d e . D e i n l e i d i n g e n b e h a n d e l e n de
l e i d i n g en stimulans die zij v a n L e v e r l a n d o n t v i n -
personen
gen.
V e r h e u l , de b o e r d e r i j t y p e n
in Zuid-
Leiden,
Gemeentearchief
Leiden,
over
H o l l a n d en h u n bijgebouwen en erven. J . H o g e n d i j k , Van dorpspomp tot hogedrukwaterleiJ . C . B o t t e m a , In Rijswijks Vaarwater. Acht eeuwen ding. V o o r b u r g , D r i n k w a t e r l e i d i n g D e V l i e t bedrijvigheid op en langs de Vliet. R i j s w i j k , H i s t o r i - streek, 1989. V e r k r i j g b a a r a a n de b a l i e v a n het sche V e r e n i g i n g R i j s w i j k , 1989 ( R i j s w i j k s e H i s -
b e d r i j f s g e b o u w , S p o o r l a a n 6, L e i d s c h e n d a m .
t o r i s c h e R e e k s deel 4).
G e s c h i e d e n i s v a n de D r i n k w a t e r l e i d i n g D e V l i e t -
G e s c h i e d e n i s v a n de V l i e t b i j R i j s w i j k : b r u g g e n e n v e r e n , de b e t e k e n i s v a n het k a n a a l v o o r de v e r m o g e n d e b u r g e r e n v o o r de i n d u s t r i e ; m o l e n s ,
streek ( L e i d s c h e n d a m , V o o r b u r g e n voorheen
Voorburgsche
Rijswijk),
Waterleiding
Maat-
schappij N V .
h e r b e r g e n e n u i t s p a n n i n g e n l a n g s de V l i e t . M a r t i n T u r c k , Die Leidener Wohnstijtungen vom 15. P e t e r H i n t z e n , Rotterdam en de eeuw van het goede ge- bisl7.Jahrhundert. A k e n , 1989. V e r k r i j g b a a r d o o r s t o r t i n g v a n ƒ 3 4 , 7 5 o p b a n k r e k e n i n g 423493132 weten. Z a l t b o m m e l , E u r o p e s e B i b l i o t h e e k , 1989. O p k o m s t v a n R o t t e r d a m i n de 19e e e u w a a n de
t.n.v. M . T u r c k , A m s t e r d a m .
h a n d v a n de w e d e r w a a r d i g h e d e n v a n acht R o t -
Dissertatie over oorsprong,
t e r d a m m e r s : k o o p l u i , reders e n b o u w e r s . D a a r -
s c h i e d e n i s v a n / i n de L e i d s e hofjes.
gewoonten
en
ge-
bij g e b r u i k t e de a u t e u r o.a. tot n u toe o n g e p u b l i ceerde aantekeningen v a n M a r t e n M e e s en zijn
Hoogheemraadschap van Delfland 1289-1989. Opstel-
grootvader George H i n t z e n .
len ter gelegenheid van een opmerkelijk jubileum. D e l f t , 123
Boekennieuws
Hoogheemraadschap
van Delfland,
1989. V e r -
k r i j g b a a r b i j het H o o g h e e m r a a d s c h a p ,
postbus
3061, 2601 D B D e l f t , tel. 015-608108.
o p r i c h t i n g v a n het h o o g h e e m r a a d s c h a p
v a n de
A l b l a s s e r w a a r d e n schetst tenslotte de d i v e r s e w a t e r s n o d e n d i e het g e b i e d i n de l o o p d e r e e u w e n
J u b i l e u m b o e k b i j het 7 0 0 - j a r i g b e s t a a n v a n het
troffen. M o o i e foto's, w a a r o n d e r e n k e l e v e r h e l d e -
Hoogheemraadschap
r e n d e l u c h t o p n a m e n , c o m p l e t e r e n het geheel.
Delfland,
met een
over-
z i c h t v a n de g e s c h i e d e n i s v a n het h o o g h e e m r a a d -
Aan d'n dijk is v o o r a l een t e c h n i s c h v e r h a a l over
s c h a p e n a r t i k e l e n o v e r het b o d e m a r c h i e f o n d e r
de m a n i e r w a a r o p het w e i n i g e l a n d dat d o o r z i j n
het g e m e e n l a n d s h u i s v a n a f de R o m e i n s e t i j d e n
hoogte
o v e r de b o u w h i s t o r i e e n de n i e u w b o u w v a n d i t
d a a r v o o r w e r d g e b r u i k t . W i j w o r d e n tot i n k l e i n e
gebouw.
details o p de h o o g t e gesteld v a n i n r i c h t i n g e n
geschikt was v o o r b e w o n i n g o p t i m a a l
m e u b i l a i r v a n de v e r s c h i l l e n d e types w o n i n g m e t C . P o s t m a , Het Hoogheemraadschap van Delfland in
stallen en bedrijfsruimten. D i t begon met heel
de Middeleeuwen, 1289-1589. H i l v e r s u m , U i t g e v e -
eenvoudige rieten bouwsels, later w e r d een c o m -
rij V e r l o r e n , 1989.
b i n a t i e v a n stenen o n d e r s t u k m e t h o u t e n b o v e n -
Uitvoerige
studie
o v e r de
middeleeuwse
be-
s t u u r s o r g a n i s a t i e , het b e h e e r e n o n d e r h o u d v a n waterstaatswerken,
de d e r t i e n A m b a c h t e n ,
de
m o l e n p o l d e r s e n de i n v l o e d v a n de O p s t a n d .
b o u w o n t w i k k e l d , w a a r u i t z i c h tenslotte de b o e r d e r i j v a n het h a l l e t y p e o n t w i k k e l d e . De stem van het water is e e n k l o e k e r b o e k e n o o k h i e r i n w o r d t de kwestie v a n het w o n e n i n de A l blasserwaard,
n u meer uitgebreid,
behandeld.
B e g r i p p e n als w a t e r k a m e r , w a t e r z o l d e r e n w a t e r -
Recensies
stallen w o r d e n uitgelegd en m e n raakt v a n lieverlee o n d e r de i n d r u k v a n de m o e i l i j k e o m s t a n d i g -
Alblasserwaard
h e d e n w a a r o n d e r d i e m e n s e n a a n de r i v i e r n o g n i e t eens z o l a n g g e l e d e n leefden, o o k h u n m o e d
P. V e r h a g e n , De stem van het water. Schuilplaatsen te- e n t a a i e v a s t h o u d e n d h e i d . E e n b i j z o n d e r a a r d i g gen de vloed in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. stuk i n het b o e k gaat over t i j d e l i j k e v o o r z i e n i n g e n Historische
Mole-
v o o r m e n s e n vee i n geval v a n u i t z o n d e r l i j k h o o g
n a a r s g r a a f 1987. ƒ 5 0 , - i n c l . p o r t o o p g i r o 138912
Vereniging Binnenwaard,
water: c o n s t r u c t i e s m e t t a k k e n b o s s e n , r i j s h o u t e n
van
riet d i e o p e e n g e s t a p e l d , gesteigerd o f g e p a k t w e r -
RABobank
Molenaarsgraaf,
rek.
nr.
3427.02.521 v a n de H i s t . V e r . B i n n e n w a a r d .
d e n e n zo p r o v i s o r i s c h b e s c h e r m i n g b o d e n d a n
I d . , Aan d'n dijk, H i s t o r i s c h e V e r e n i g i n g H a r -
w e l levens r e d d e n . O o k d i t b o e k is v e r l u c h t m e t
d i n x v e l d - G i e s s e n d a m 1987. ƒ 17,- i n c l . p o r t o k o s -
veel fraaie foto's e n t e k e n i n g e n v a n de h a n d v a n
t e n o p g i r o n u m m e r 3 8 . 7 9 . 6 6 9 t.n.v. de p e n n i n g -
de a u t e u r d i e e e n e n a n d e r v e r d u i d e l i j k e n . O o k
m e e s t e r o n d e r v e r m e l d i n g v a n de t i t e l .
h i e r staat het t e c h n i s c h e v o o r o p . H e t is s o m s w a t
A . v . d . P l a s , Dijken en dijkdoorbraken. U i t g a v e v a n
m o e i l i j k e n o n t o e g a n k e l i j k v o o r de b e l a n g s t e l l e n -
dezelfde v e r e n i g i n g , ƒ 16,80 b e s t e l w i j z e i d e m .
de leek. D e r g e l i j k e u i t g a v e n z o u d e n d a a r o m a a n -
I n e e n t i j d w a a r i n het l a n d s c h a p v a n de grote r i -
t r e k k e l i j k e r w o r d e n w a n n e e r de e n t h o u s i a s t e
en
d e s k u n d i g e a u t e u r z i c h liet b i j s t a a n d o o r
een
v i e r e n d r a s t i s c h gaat v e r a n d e r e n d o o r de i n g r i j -
soort e d i t o r d i e het geheel o p d u i d e l i j k h e i d e n i n -
pende d i j k v e r h o g i n g zal deze categorie uitgaven
v u l l i n g v a n e e n grote l i j n w a t i n de gaten h i e l d .
g r e t i g aftrek v i n d e n . Z i j beschrijft i m m e r s een w e r e l d d i e a l n a g e n o e g v e r l e d e n t i j d is e n w a a r v a n o v e r e e n p a a r j a a r v e e l v a n hetgeen n o g over-
L u d y Giebels
g e b l e v e n is o p g e r u i m d d r e i g t te z i j n . D e produktieve historische vereniging H a r -
Enkhuizen
d i n x v e l d - G i e s s e n d a m heeft twee boekjes uitgegev e n d i e een g o e d b e e l d geven v a n het feit dat d e z e
R . W i l l e m s e n , Enkhuizen tijdens de Republiek. Een
a a n e e n g e s m e d e g e m e e n t e n o o i t beheerst w e r d e n
economisch-historisch onderzoek naar stad en samenle-
d o o r het g r i l l i g g e d r a g v a n de L e k . I n Dijken en
ving van de 16e tot de 19e eeuw. A m s t e r d a m s e H i s t o -
dijkdoorbraken ligt het a c c e n t u i t e r a a r d o p de r a m -
r i s c h e R e e k s , G r o t e S e r i e , 4. V e r l o r e n , H i l v e r -
p e n . H e t boekje b e g i n t b i j de o n t g i n n i n g e n l a n g s
s u m ; 214 b l z . ; I S B N 9 0 6 5 5 0 315 3; p r i j s ƒ
45-
n a a r het l i j k t o n s c h u l d i g e v e e n s t r o o m p j e s als de A l b l a s e n de G i e s s e n , b e h a n d e l t v e r v o l g e n s de 124
D e z e s t u d i e heeft
een pretentieuze
hoofdtitel,
Boekennieuws
m a a r de a a n z i e n l i j k b e p e r k t e r e o n d e r t i t e l geeft
w e z e n l i j k e v e r a n d e r i n g i n de s e c u l a i r e t r e n d h e b -
de i n h o u d v a n het w e r k b e t e r weer: het is een ge-
b e n a a n g e b r a c h t , e n crises, d i e slechts t i j d e l i j k e
degen
naar
v e r s t o r i n g e n v a n het l a n g e - t e r m i j n - g r o e i p r o c e s
E n k h u i z e n i n de 16e, 17e e n 18e eeuw. N a i n het
h e b b e n v e r o o r z a a k t . Tot de eerste c a t e g o r i e re-
eerste h o o f d s t u k de g e o g r a f i s c h e
omstandighe-
k e n t de a u t e u r de o v e r g a n g v a n E n k h u i z e n n a a r
d e n e n de g r o e i v a n de stad i n grote l i j n e n te h e b -
het k a m p v a n de o p s t a n d e l i n g e n i n 1572 e n de B a -
b e n b e s c h r e v e n , r i c h t W i l l e m s e n z i j n v i z i e r o p de
taafse e n F r a n s e t i j d (1795-1813). Tot de tweede
stedelijke e c o n o m i e . A a n het e i n d v a n de
16e
g r o e p b e h o r e n de v e r s c h i l l e n d e r e l l e n e n o p r o e -
e e u w s t e u n d e de e c o n o m i e v a n E n k h u i z e n v o o r a l
r e n i n de 17e e n 18e eeuw. H o e w e l W i l l e m s e n de-
o p de S o n t v a a r t , d i e w e l i s w a a r v o o r n a m e l i j k i n
ze k e e r p u n t e n e n crises h e l d e r u i t e e n z e t ,
d i e n s t s t o n d v a n de A m s t e r d a m s e g r a a n h a n d e l
d i t h o o f d s t u k er w a t los b i j . H i e r w r e e k t z i c h dat
m a a r n i e t t e m i n o o k i n de stad z e l f v o o r w e r k g e l e -
de s c h r i j v e r v o o r a l g e ï n t e r e s s e e r d is i n e c o n o m i -
genheid zorgde en verschillende toeleveringsbe-
sche o n t w i k k e l i n g e n e n n e r g e n s i n z i j n b o e k sy-
d r i j v e n als s c h e e p s w e r v e n , l i j n b a n e n e n h o u t z a -
s t e m a t i s c h e a a n d a c h t besteedt a a n de p o l i t i e k e e n
g e r i j e n s t i m u l e e r d e . O m s t r e e k s 1620 v e r l o o r de
sociale geschiedenis v a n de stad, z o d a t de l e z e r i n
S o n t v a a r t e c h t e r h a a r l e i d e n d e r o l e n w e r d de h a -
het laatste h o o f d s t u k als het w a r e i n het d i e p e
r i n g v i s s e r i j de s t u w e n d e b e d r i j f s t a k i n E n k h u i -
w o r d t g e g o o i d . T y p e r e n d v o o r de e e n z i j d i g e eco-
z e n . D e stad g r o e i d e s a m e n m e t V l a a r d i n g e n u i t
n o m i s c h e g e r i c h t h e i d v a n de a u t e u r is o o k e e n c u -
economisch-historisch onderzoek
hangt
tot het b e l a n g r i j k s t e c e n t r u m v a n de H o l l a n d s e
r i e u z e passage w a a r i n hij o p het grote b e l a n g v a n
h a r i n g v i s s e r i j : i n h a a r h o o g t i j d a g e n b e s t o n d de
het n o t a r i ë l e a r c h i e f wijst. A a n de h a n d v a n e n k e -
Enkhuizer
300 b u i z e n ,
le, o g e n s c h i j n l i j k n o g a l w i l l e k e u r i g g e k o z e n , ak-
m a a r liefst de helft v a n de totale H o l l a n d s e h a -
ten v e r h a a l t W i l l e m s e n de l o t g e v a l l e n v a n e e n
haringvloot uit r u i m
r i n g v l o o t ! E c o n o m i s c h g i n g het E n k h u i z e n n a
E n k h u i z e r s t u u r m a n i n de j a r e n 1592-1593 e n
1620 d a n o o k v o o r de w i n d . M a a r n a 1670 n a m
m e r k t d a a r n a o p dat de n o t a r i ë l e a r c h i e v e n het
de b e t e k e n i s v a n de h a r i n g v i s s e r i j v o o r de stad
b e e l d v a n de p r a k t i j k v a n h a n d e l e n scheepvaart
z i e n d e r o g e n af. D e c o n j u n c t u u r e n w e r k g e l e g e n -
dus aanzienlijk k u n n e n verrijken. M a a r j a m m e r
h e i d v e r s l e c h t e r d e n s n e l . Steeds m e e r vissers e n
g e n o e g heeft hij z e l f n i e t b e s l o t e n deze r i j k e b r o n
a r b e i d e r s i n de m e t de h a r i n g v i s s e r i j v e r b o n d e n
i n z i j n o n d e r z o e k te b e t r e k k e n (pp. 75-77).
t o e l e v e r i n g s b e d r i j v e n k w a m e n z o n d e r w e r k te
Willemsen
heeft
een
gedegen
economisch-
z i t t e n . E e n a a n t a l v a n h e n v o n d w e r k o p de w e r -
h i s t o r i s c h e s t u d i e over E n k h u i z e n i n de v r o e g -
v e n e n k a n t o r e n v a n de V e r e n i g d e O o s t i n d i s c h e
m o d e r n e t i j d geschreven. H i j geeft een d u i d e l i j k
C o m p a g n i e , d i e z i c h i n de 18e e e u w o n t w i k k e l d e
e n g o e d o n d e r b o u w d o v e r z i c h t v a n de e c o n o m i -
tot de b e l a n g r i j k s t e w e r k g e v e r i n de stad. V e l e n
sche e n d e m o g r a f i s c h e o n t w i k k e l i n g v a n de stad
w a r e n echter m i n d e r gelukkig en
i n deze p e r i o d e . M a a r over E n k h u i z e n t i j d e n s de
monsterden
a a n o p de v o c - s c h e p e n .
R e p u b l i e k valt, o o k n a d i t b o e k , n o g veel m e e r te
Parallel aan deze economische o n t w i k k e l i n g e n
vertellen.
v e r l i e p de d e m o g r a f i s c h e c u r v e : n a d a t het i n w o n e r t a l tussen 1580 e n 1620 snel g e g r o e i d was, sta-
Paul Knevel
b i l i s e e r d e het tussen 1630 e n 1670, o m u i t e i n d e l i j k i n de 18e e e u w d r a m a t i s c h t e r u g te l o p e n . D e e n o r m e s t a d s u i t l e g w a a r t o e het s t a d s b e s t u u r i n
Huis Dever
de p e r i o d e 1590-1600 h a d b e s l o t e n , b l e e k d a n o o k b i j n a d e r i n z i e n veel te o p t i m i s t i s c h gedacht. A l
J . J . J . M . B e e n a k k e r e.a. (red.), Rondom Dever. Op-
tijdens de p e r i o d e v a n e c o n o m i s c h e b l o e i w e r d
stellen ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de
het
stadsbestuur
herhaaldelijk
geconfronteerd
Stichting Dever, z . p . 1988, v i n + 100 p., geïll. P r i j s :
m e t ' l e d i g e erven'. I n de 18e e e u w m a a k t e n de ve-
ƒ 15,00 + ƒ 4 , 5 0 v e r z e n d k o s t e n , te b e s t e l l e n d o o r
le lege p l e k k e n i n de stad het v e r v a l v o o r i e d e r e e n
o v e r m a k i n g v a n het b e d r a g t e n n a m e v a n de
des te d u i d e l i j k e r z i c h t b a a r .
Stichting
Na
deze
lange-termijn
o n t w i k k e l i n g e n ge-
Dever
te
Lisse,
bankrek.
nr.
56.80.41.208.
schetst te h e b b e n , besteedt W i l l e m s e n tenslotte i n het laatste h o o f d s t u k a a n d a c h t a a n de p o l i t i e k e
D e zeer actieve s t i c h t i n g D e v e r , o p g e r i c h t i n 1963
ontwikkelingen. H i j maakt daarbij onderscheid
met
tussen k e e r p u n t e n , d.w.z. g e b e u r t e n i s s e n d i e e e n
d o e l s t e l l i n g de r e s t a u r a t i e v a n het t o e n z e e r v e r -
als ( i n m i d d e l s g r o t e n d e e l s
gerealiseerde)
125
Boekennieuws
v a l l e n h u i s D e v e r te L i s s e , heeft b i j h a a r 2 5 - j a r i g jubileum
een gedenkboek
Rondom Dever g e n a a m d .
laten
M e t de v a a k gelaakte t r a a g h e i d i n d e b e s l u i t -
verschijnen,
v o r m i n g v i e l het wel mee. D i t k w a m v o o r a l d o o r
H i e r i n beschrijven i n
de c e n t r a l i s e r e n d e i n v l o e d v a n d e m a c h t i g e k a -
vijftien korte artikelen een aantal auteurs ver-
m e r A m s t e r d a m . O n d a n k s d e strikte s c h e i d i n g
s c h i l l e n d e facetten v a n de g e s c h i e d e n i s v a n d e z e
v a n de boekhoudingen i n A z i ë en i n patria had-
rond
d e n de bestuurderen goed inzicht i n de bedrijfs-
1370 d o o r R e i n i e r d i e E v e r
opgerichte
woontoren. D e n a d r u k valt daarbij op de bouw-
resultaten.
k u n d i g e a s p e c t e n v a n d i t h u i s (zo weet m e n n o g
H e t A z i a t i s c h e b e d r i j f b l e e k i n de j a r e n ' 8 0 d e r
steeds n i e t z e k e r w a a r de i n g a n g z i c h heeft b e v o n -
17e e e u w v e r l i e s l i j d e n d d o o r t o e g e n o m e n E n g e l -
d e n ) , e n o p de r e s u l t a t e n v a n d e r e c e n t e o p g r a -
se c o n c u r r e n t i e a l s o o k d o o r de hoge m i l i t a i r e kos-
v i n g e n i n de o n m i d d e l l i j k e n a b i j h e i d e r v a n .
t e n . T o p m a n a g e r s v a n de C o m p a g n i e g i n g e n z i c h
W e l l i c h t t e n gevolge v a n h e t g e l e g e n h e i d s k a -
i n t e n s i e f b e z i g h o u d e n m e t ' m i d d e l e n tot redres',
r a k t e r v a n d e z e b u n d e l is h e t e e n w e i n i g s a m e n -
dat is m e t het d o e n v a n v o o r s t e l l e n tot b e z u i n i g i n -
h a n g e n d geheel g e w o r d e n : e r b e s t a a n grote ver-
gen e n h e r v o r m i n g e n . D e A m s t e r d a m s e b e w i n d -
s c h i l l e n i n n i v e a u e n a a n p a k tussen d e b i j d r a g e n
hebber en burgemeester C o e n r a a d v a n B e u n i n -
onderling, welke v a r i ë r e n v a n populariserende
g e n (1622-1693) g i n g h i e r i n h e t verst e n w e r d ge-
s t u k k e n tot n o g a l s p e c i a l i s t i s c h e e n t e c h n i s c h e
kritiseerd d o o r zijn meer realistische ambtgenoot
verhandelingen. D e redacteuren
J o a n n e s H u d d e (1628-1704)*.
hadden
mis-
s c h i e n w a t m o g e n d o e n a a n de i n h o u d e l i j k e over-
D e c o l l e c t i e H u d d e i n het A l g e m e e n R i j k s a r -
l a p p i n g e n v a n enkele artikelen, en zij z o u d e n er
chief v o r m t een v a n de belangrijkste
i n i e d e r geval g o e d a a n h e b b e n g e d a a n o m a a n
v o o r d e z e s t u d i e . G a a s t r a k o m t , z i c h a f z e t t e n d te-
het b e g i n v a n h e t b o e k een p l a t t e g r o n d v a n D e v e r
g e n de o p v a t t i n g e n v a n a n d e r e a u t e u r s , tot e e n
bronnen
o p te n e m e n ; b i j g e b r e k d a a r a a n is v o o r d e n i e t
rehabilitatie, een positieve h e r w a a r d e r i n g , v a n
zeer deskundige lezer het betoog i n enkele b o u w -
het C o m p a g n i e s b e l e i d . H e t b e s t i e r t e n a a n z i e n
h i s t o r i s c h e a r t i k e l e n m o e i l i j k te v o l g e n , e n n a a r
v a n d e h a n d e l i n I n d i a s e t e x t i e l , a l s o o k i n spece-
de p l a t t e g r o n d d i e , n a a r l a t e r b l i j k t , o p p . 6 0 staat
r i j e n e n peper, w a s v e r s t a n d i g . B e w i n d h e b b e r s
afgedrukt, w o r d t v a n tevoren niet verwezen.
gaven tussen 1680 e n 1700 b l i j k v a n c o m m e r c i e e l
L o s h i e r v a n , d i t is e e n geslaagde
feestbundel
v o o r de j u b i l e r e n d e s t i c h t i n g : e r staan e e n a a n t a l
inzicht, kostenbesef en een v o o r z i c h t i g financierings- en dividendbeleid.
aardige e n vlot geschreven stukken i n , e n het
D a a r e n t e g e n w o r d t v o o r d e 18e e e u w h e t a l
b o e k is o n b e k r o m p e n g e ï l l u s t r e e r d . B o v e n d i e n
l a n g bestaande negatieve beeld v a n falende be-
w o r d t h i e r m e e h e t h u i s D e v e r w e e r eens o n d e r de
w i n d h e b b e r s bevestigd e n w e l d o o r J . J . Steur,
aandacht v a n een breder p u b l i e k gebracht.
Herstel of ondergang. De voorstellen tot redres van de voc 1740-1795 (diss. 1984).
J . W . J . Burgers
G a a s t r a ' s b o e k geeft i n B i j l a g e i e e n o v e r z i c h t m e t b e k n o p t e gegevens e n n a m e n v a n 164 b e w i n d h e b b e r s e n p e r s o n a l i a v a n 41 R a d e n v a n I n -
voc
dië.
E S . G a a s t r a , Bewind en Beleid bijde voc. De finan-
ciële resultaten v a n de v o c i n de R e p u b l i e k e n i n
B i j l a g e n bevat t a b e l l e n betreffende d e ciële en commerciële
finan-
politiek van de bewindhebbers, A z i ë , o n t l e e n d a a n J . P . d e K o r t e , De jaarlijkse fi-
1672-1702. D e W a l b u r g Pers Z u t p h e n 1989 (te-
nanciële verantwoording in de Verenigde Oostindische
vens p r o e f s c h r i f t L e i d e n ) , 3 4 3 p. P r i j s : ƒ 5 5 , - .
Compagnie (1984).
D i t b o e k is e e n i n h o o f d z a a k
l e i d i n g De geschiedenis van de voc (1982).
T o t slot zij g e w e z e n o p G a a s t r a ' s a l g e m e n e i n financiële
studie
over het reilen e n zeilen v a n de v o c v a n a f het ' r a m p j a a r ' 1672 tot a a n h e t eerste eeuwfeest v a n
*
d e z e m u l t i n a t i o n a l i n 1702. T e r i n l e i d i n g k o m t d e
H o u t z a g e r , i n : Holland
O v e r H u d d e als wetenschapsbeoefenaar,
ingewikkelde bestuursstructuur uitvoerig a a n de o r d e ; h i e r b i j staat de m a n i e r w a a r o p d e b e w i n d h e b b e r s w e r d e n b e n o e m d , c e n t r a a l . D e functies v a n k o o p m a n e n regent w a r e n b i j w i j l e n i n é é n persoon verenigd.
126
W . M . Zappey
19 ( 1 9 8 7 ) , 4 4 - 5 4 .
zie H . L .
