No time to waste? Copy-paste!

No time to waste? Copy-paste!  

Plagiaat bij scripties in het wetenschappelijk onderwijs

Afst udeerscript ie Nederlands Recht , afst udeerricht ing Recht en I nformat isering in het openbaar t e verdedigen t en overst aan van de examencommissie, mr. T.J. Oudej ans en prof.mr. J.E.J. Prins, van de facult eit der Recht sgeleerdheid van de Universit eit van Tilburg op donderdag 25 sept ember 2003 om 14.00 uur in zaal AZ 111 van de universit eit aan de Warandelaan 2 t e Tilburg

© 2003 S.H. van Nieuwkerk Alle recht en voorbehouden. Niet s uit deze script ie mag worden verveelvoudigd en/ of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fot okopie, microfilm of op welke andere wij ze dan ook, zonder voorafgaande schrift elij ke t oest emming van de aut eur. Het gebruik van t ekst en als t oelicht ing of onderst euning bij art ikelen, of anderszins, is t oegest aan, mit s de bron duidelij k wordt vermeld.

,QKRXG Voorwoord



1.

I nleiding



2.

Plagiaat 2.1. Begripsbepaling 2.2. Misverst anden 2.3. Juridisch kader 2.4. Afbakening domein

 7 9 12 13

3.

Ont wikkeling van plagiaat 3.1. Analoge versus digit ale omgeving 3.2. De rol van I CT 3.3. De script ie 3.4. Conclusie

 15 18 20 21

4.

Universit eit en 4.1. Nat ionaal 4.1.1. Huidige sit uat ie 4.1.2. Regelingen 4.1.3. Proj ect en 4.2. I nt ernat ionaal 4.2.1. Huidige sit uat ie 4.2.2. Regelingen 4.2.3. Proj ect en 4.3. Conclusie

 24 24 25 26 29 30 30 31 32

5.

Recht shandhaving 5.1. Nat ionaal 5.1.1. Aut eursrecht 5.1.2. Privaat recht 5.1.3. St rafrecht 5.1.4. Overig 5.2. I nt ernat ionaal 5.2.1. Aut eursrecht 5.2.2. Privaat recht 5.2.3. Fair use 5.3. Conclusie

 35 36 40 42 46 47 47 49 52 55

6.

Technische handhaving 6.1. Analoge versus digit ale omgeving 6.2. Technische bescherming 6.3. Plagiaat -det ect iesoft ware 6.3.1. Doel 6.3.2. Met hoden 6.3.3. Voor- en nadelen 6.3.4. CODAS-soft ware 6.4. Conclusie

 57 59 62 62 63 67 70 71

7.

Conclusies en aanbevelingen



8.

Lit erat uur



9.

On-line bronnen



10. Jurisprudent ie Bij lage I Toelicht ing I nt ellect ueel eigendomsrecht en Aut eursrecht 1. I nt ellect ueel eigendomsrecht 2. Aut eursrecht 2.1. Uit sluit end recht 2.2. Maker 2.3. Werk 2.4. Openbaar maken 2.5. Verveelvoudigen 2.6. Beperkingen van het aut eursrecht Bij lage I I

Overzicht paper-mills

 



9RRUZRRUG +HW]LWHURS" De laat st e loodj es, mij n st udie Nederlands Recht zit er bij na op. Vier j aar geleden uit nieuwsgierigheid gest art , inmiddels aan de vooravond van een ’nieuwe fase’ beland. Vanaf nu hopelij k meer vrij e t ij d, minder st ress, minder gehaast om privé, werk en st udie t e combineren, meer t ij d voor anderen en voor allerlei leuke dingen die ik de afgelopen j aren heb moet en missen. Dit boekj e is het eindresult aat van een aant al maanden zoeken, lezen, schrij ven, zwet en en maar doorzet t en. Plagiaat sprak mij aanvankelij k wel aan, inmiddels heeft het onderwerp me in zij n greep. I k heb met deze script ie get racht een beeld t e schet sen van de plagiaat problemat iek in het wet enschappelij k onderwij s, er volgt op kort e t ermij n ook een speciale plagiaat -websit e ( ht t p: / / recht en.uvt .nl/ plagiaat ) . I k heb met veel ent housiasme en plezier, en nat uurlij k ook met het nodige gemopper omdat het mij niet alt ij d snel genoeg ging, aan deze script ie gewerkt en ik hoop dat andere st udent en hierdoor worden aangemoedigd ook zelf aan de slag t e gaan, danwel dat ze worden afgeschrikt om hun script ie op andere wij ze 'samen t e st ellen'. Het zou nat uurlij k het allermooist e zij n als van deze script ie een prevent ieve werking zou uit gaan. I k wil op deze plaat s en op dit moment graag mij n familie en vrienden bedanken voor hun begrip gedurende de afgelopen 4 j aar. I k ben vanwege "de st udie gaat voor …" bij veel gelegenheden afwezig geweest , maar ik beloof iedereen dat daar snel verandering in zal komen. I k wil daarnaast iedereen bedanken die op enigerlei wij ze heeft bij gedragen aan deze script ie, alle mensen die met e-mails of t elefoont j es informat ie hebben aangedragen, en nat uurlij k Henk die voor dit mooie boekj e heeft gezorgd, bedankt daarvoor. Een aant al personen wil ik graag in het bij zonder bedanken. Allereerst nat uurlij k ’mij n’ Joost , voor zij n engelengeduld. Hij heeft mij vele uurt j es moet en missen. I k ben alt ij d ont zet t end blij geweest met zij n onophoudelij ke st room aanmoedigingen, compliment j es, st eun en nat uurlij k ben ik hem ook dankbaar voor zij n hulp bij het perfect ioneren van dit boekj e. Tomas Oudej ans van de Universit eit van Tilburg, die mij met zij n leuke colleges heeft wet en t e boeien voor het aut eursrecht en die mij heeft geïnspireerd t ot het schrij ven van een script ie over plagiaat . I k dank hem 3

met name voor de plezierige wij ze waarop hij mij bij het schrij ven van mij n script ie heeft begeleid, daardoor is dit laat st e st udie-onderdeel zeker niet vervelend geworden. Cees van Noort wij k van de Erasmus Universit eit Rot t erdam, wiens verhaal over plagiaat op een moment kwam dat ik best een duwt j e in de rug kon gebruiken. Maart en Let schert , die door de ruimt e die hij gaf om met hem ’mee t e werken’ mij uit nieuwsgierigheid in de collegebanken heeft doen belanden. Mede dankzij hem zal ik mij vanaf 1 okt ober a.s. op de advocat uur gaan st ort en ( Joost , bereid j e maar voor, nog eens 3 j aar st udie! ) . Zij n ent housiasme, vert rouwen en luist erend oor hebben mij enorm goed gedaan en ik weet nu al dat ik onze fij ne samenwerking nog vaak zal missen. En last , but zeker niet least , wil ik Edgar Mulders bedanken. Met hem heb ik de afgelopen 4 j aar avond in, avond uit op de universit eit doorgebracht en weekend na weekend hebben we ons samen door de st udie heen geworst eld. Zonder hem had ik deze st udie niet zo snel afgerond. Hij was alt ij d een gezellig st udiemaat j e; hij en Charlot t e zij n inmiddels ’friends for life’, bedankt voor j ullie vriendschap!

Oist erwij k, sept ember 2003 Sandra van Nieuwkerk     

4

 

,QOHLGLQJ

6WXGHQWHQ]LMQOXLHPHQVHQ" De laat st e loodj es wegen het zwaarst . Dat geldt voor veel sit uat ies en zeker ook voor wet enschappelij ke st udies. Het is dan ook niet verwonderlij k dat een enkele st udent , die al dan niet in t ij dnood verkeert , zij n t oevlucht zoekt in het ouderwet se knip- en plakwerk. Beperkt e het knip- en plakwerk zich vroeger nog veelal t ot het doorworst elen van vele boeken en t ij dschrift en in de bibliot heek en het vervolgens klakkeloos overschrij ven van bepaalde st ukken t ekst , dankzij de komst en de mogelij kheden van het int ernet is het knip- en plakwerk uit gegroeid t ot een onbegrensde indust rie. De st udent kan t egenwoordig vanuit zij n luie st oel op het int ernet naar hart elust grasduinen in het enorme aanbod van zelfs kant en klare werkst ukken en script ies. Even knippen en plakken, en klaar is de script ie. I nbreuken op int ellect uele eigendomsrecht en hebben zich in de loop der t ij d verplaat st van de copyshop naar het int ernet . Een groot voordeel voor de st udent is dat niet alle informat ie onbeperkt op het int ernet beschikbaar is en dus voor docent en niet alt ij d meer t e acht erhalen is waar de st udent zij n informat ie vandaan heeft gehaald. Dat een script ie niet bedoeld is als eindresult aat van vaardigheden die men op de kleut erschool krij gt aangeleerd, is evident . Desondanks proberen ieder j aar weer diverse st udent en op deze manier hun wet enschappelij ke t it el in de wacht t e slepen. St eeds meer universit eit en hebben naar aanleiding van deze prakt ij ken het onderwerp plagiaat hoog op de agenda gezet . Onderwerp van onderhavige script ie is het vooromschreven plagiaat ; het result aat van wat knip- en plakwerk present eren als zij nde het rapport van een gedegen onderzoek of st udie. I s knip- en plakwerk t oegest aan, of niet ? Onder welke voorwaarden mag het event ueel wel, en wanneer niet ? Duidelij kheid en regels omt rent plagiaat ont breken; er is weinig lit erat uur voorhanden, maar een beperkt aant al art ikelen, j urisprudent ie is zeer dun bezaaid en e.e.a. is zeker niet zodanig dat daar een eenduidige regel uit t e dist illeren valt . De uit daging van deze script ie is dan ook duidelij kheid t e scheppen; wanneer spreek j e over plagiaat in het kader van script ies, hoe is de huidige sit uat ie, kan plagiaat worden best reden, hoe wordt plagiaat vast gest eld, kan plagiaat worden voorkomen, en is het noodzakelij k dat de Aut eurswet met het oog op ’int ernet plagiaat ’ wordt aangepast ?

5

Er valt niet aan t e ont komen dat deze script ie aanvangt met t ekst en uit leg t erzake begrippen die de basis vormen voor het onderwerp van de script ie. E.e.a. schept het kader waarbinnen het onderzoek naar plagiaat bij script ies in het wet enschappelij k onderwij s zich heeft afgespeeld. Bij het onderzoek zij n de pij len met name gericht geweest op de sit uat ie bij de diverse universit eit en in ons land, maar er is t evens een vergelij king gemaakt met de int ernat ionale sit uat ie. De wij ze waarop plagiaat t hans recht ens kan worden aangepakt ont breekt daarbij vanzelfsprekend niet . Bij zondere aandacht krij gen de mogelij kheden om plagiaat t e plegen, t e ont dekken en t egen t e gaan, alsmede de vraag of het in het licht van deze ( on) mogelij kheden noodzakelij k is om de Aut eurswet aan t e passen. De st elling en daaruit voort vloeiende onderzoeksvraag die in deze script ie cent raal st aan, zij n: 'H RQJHNHQGH PRJHOLMNKHGHQ YDQ KHW LQWHUQHW KHW PHV VQLMGW YDQWZHHNDQWHQ  1RRG]DNHQ QLHXZH FRS\SDVWH PRJHOLMNKHGHQ WRW KHW WRHYRHJHQ YDQ HHQ LQWHUQHWSODJLDDWEHSDOLQJ DDQ GH $XWHXUVZHW RI JDDW YDQ SODJLDDWGHWHFWLHPRJHOLMNKHGHQ YROGRHQGHSUHYHQWLHYHZHUNLQJXLW" Zoals uit de inleidende hoofdst ukken zal blij ken, kan plagiaat worden geschaard onder het aut eursrecht , t erwij l het aut eursrecht op haar beurt weer onder het int ellect uele eigendomsrecht kan worden geschaard. Deze script ie is specifiek gericht op plagiaat . Wie geïnt eresseerd is in de acht erliggende recht sgebieden, het int ellect uele eigendomsrecht en het aut eursrecht , wordt verwezen naar Bij lage I . Uit eraard is get racht in deze script ie alle bronnen zo nauwkeurig mogelij k t e benoemen t eneinde t e voorkomen dat j uist deze script ie als plagiaat zou kunnen worden aangemerkt .

6

 

3ODJLDDW

%HWHUJRHGJHMDWGDQVOHFKWEHGDFKW" Plagiaat is -zo zal blij ken- vreemd genoeg een t erm die noch in het Nederlandse recht noch in de veelheid aan Nederlandse wet t en voorkomt , maar die desondanks onlosmakelij k met het recht verbonden is. De ’kerst boom’ van het Nederlandse recht is er een met wij d verbreide t akken en aan één van die t akken hoort plagiaat t huis. Zoals in de inleiding al aangegeven, is plagiaat onder t e brengen bij het aut eursrecht , t erwij l het aut eursrecht op haar beurt bij het int ellect uele eigendomsrecht is onder t e brengen. Een kort e t oelicht ing op deze recht sgebieden is opgenomen als Bij lage I . I edereen komt vroeg of laat een keer in aanmerking met plagiaat , ofwel omdat men zelf plagiaat pleegt ofwel omdat men op enigerlei wij ze geconfront eerd wordt met geplagieerd werk. Vraag echt er 100 mensen plagiaat t e omschrij ven, en j e krij gt 100 verschillende ant woorden. Alvorens het onderzoek naar plagiaat in het wet enschappelij k onderwij s daadwerkelij k aan t e vangen, is het noodzakelij k een duidelij k kader t e creëren. I n dit hoofdst uk zal worden omschreven wat in het kader van dit onderzoek onder plagiaat wordt begrepen. 

%HJULSVEHSDOLQJ

Plagiaat is feit elij k niks anders dan nadoen, of t och wel? Nadoen, imit eren en kopiëren komt in allerlei vormen voor. I n veel gevallen worden imit at ies ook als leuk en posit ief ervaren. Denk bij voorbeeld aan de gewezen populaire t v-serie 'Spit t ing image', waarin bekende personen werden geïmit eerd. Echt er, nadoen wordt in sommige gevallen j uist als ongewenst en negat ief ervaren, bij voorbeeld indien een zanger de t ophit van een andere zanger vert olkt , of indien een schilderij wordt nagemaakt . Plagiaat is een vorm van nadoen met negat ieve bedoelingen, het 'gebruiken' ( feit elij k zelfs misbruiken) van andermans werk om daar op enigerlei wij ze voordeel uit t rekken. Aangezien plagiaat inhoudt dat andermans werk wordt gebruikt , kan de t erm met het aut eursrecht in verband kunnen worden gebracht , daar waar gebruik gemaakt wordt van aut eursrecht elij k beschermd werk. 1 Plagiaat 1

Zie voor een toelichting op het begrip ’auteursrechtelijk beschermd werk’ Bijlage I , paragraaf 2.3..

7

heeft bij voorbeeld t e maken met art ikel 13 van de Aut eurswet 1912 ( verder: " Aw") , het verveelvoudigen van aut eursrecht elij k beschermde werken; de t erm plagiaat is daarin echt er niet t erug t e vinden. Evenzo houdt plagiaat verband met art ikel 25 lid 1 sub b Aw. De maker van een werk heeft namelij k het recht zich t e verzet t en t egen de openbaarmaking van het werk onder een andere naam dan de zij ne. Ook in dit art ikel wordt de t erm plagiaat echt er niet gebruikt . De t erm plagiaat blij kt na veel speurwerk in het geheel niet in de Aut eurswet t e vinden. St erker nog, het is niet eens een wet t elij ke t erm. 2 Voor een omschrij ving van het begrip moet dus buit en de wet worden gezocht . Daarbij blij kt al snel dat een eenduidige omschrij ving niet gevonden kan worden; iedere aut eur heeft zij n eigen int erpret at ie van het geen plagiaat inhoudt . Plagiaat wordt door Van Dale omschreven als ’let t erdieverij ’, oft ewel het overnemen van ( st ukken van) t ekst en, gedacht en of redeneringen van derden en deze lat en doorgaan voor eigen werk. 3 Plagiaat wordt daarnaast door Algra & Gokkel omschreven als het onrecht mat ig t oe-eigenen van andermans geest esproduct . 4 Zij spreken in dat kader zelfs van een onrecht mat ige daad. De omschrij ving van Van Empel & Geert s sluit hier redelij k op aan; zij omschrij ven plagiaat als het roven van andermans geest eskinderen om ze als eigen kinderen voor het voet licht t e brengen. 5 Spoor & Verkade omschrij ven plagiaat als ’dat gene wat wordt gepresent eerd als iet s oorspronkelij ks, t erwij l het in feit e geheel of t en dele een naboot sing is’. 6 Van Lingen waagt zich in ’Aut eursrecht in hoofdlij nen’ niet eens aan een omschrij ving van plagiaat ; het ene moment t rekt hij plagiaat gelij k met naboot sing 7, in een andere cont ext st elt hij plagiaat op één lij n met aut eursrecht inbreuk. 8 Wichers Hoet h waagt zich eveneens niet aan een omschrij ving, hij gebruikt de t erm in zij n geheel niet in zij n 'Kort begrip van het int ellect uele eigendomsrecht '.9 Algra & Gokkel menen t enslot t e dat , om van plagiaat t e kunnen spreken, vereist is dat een bronvermelding ont breekt danwel een aanzienlij k grot er st uk t ekst uit de oorspronkelij ke t ekst is overgenomen dan de

2 3 4 5 6 7 8 9

8

Talsma 2003, p. 102; Spoor & Verkade 1993, p. 151. Geerts & Heestermans 1984, p. 2182. Algra & Gokkel 2001, p. 369. Van Empel & Geerts 2002, p. 65. Spoor & Verkade 1993, p. 151. Van Lingen 2002, p. 27. Van Lingen 2002, p. 193. Wichers Hoeth 2000.

bronvermelding aangeeft . 10 Uit deze omschrij ving volgt direct dat het overnemen van st ukken t ekst onder voorwaarden dus is t oegest aan en geen plagiaat oplevert , een uit zondering die de vorige omschrij vingen in ieder geval niet bevat t en. Wat veel definit ies van plagiaat gemeen hebben, is dat een driet al element en st eeds t erugkeert : 11 1. er is sprake van het -al dan niet let t erlij k- overnemen van t ekst en; 2. de overgenomen t ekst en zij n van derden én oorspronkelij k; 3. de overgenomen t ekst en worden gepresent eerd als zij nde eigen werk. Dit laat st e element impliceert alt ij d kwade t rouw; de plagiat or weet dat de door hem gebruikt e t ekst ( en) niet van hem afkomst ig is ( zij n) . 12 Plagiaat impliceert dan ook alt ij d een vorm van misleiding van de lezer. Plagiaat wordt dan ook wel als een onrecht mat ige daad beschouwd. 13 Ondanks deze t erugkerende element en, is de lit erat uur omt rent het wezen van plagiaat verre van eensgezind. De omschrij vingen en definit ies van plagiaat lopen ver uit een en derhalve zal in het kader van dit onderzoek een eigen omschrij ving worden gehant eerd. Plagiaat wordt in deze begrepen als het zonder aanmerkelij ke aanpassingen en zonder bronvermelding overnemen van ( delen van) t ekst en van derden en de aldus verkregen 'nieuwe't ekst present eren als zij nde eigen werk. 

0LVYHUVWDQGHQ

De Aut eurswet kent een aant al uit zonderingen t eneinde t e voorkomen dat ieder gebruik van aut eursrecht elij k beschermde werken door een derde als inbreuk zou gelden en de wet aldus als een soort keurslij f zou aanvoelen. Zo is het overnemen van bericht en over act uele onderwerpen zonder t oest emming van de aut eur t oegest aan, evenals het cit eren of overnemen van st ukken t ekst t en behoeve van het onderwij s. 14 Een groot misverst and t en aanzien van plagiaat is, dat het een vorm van aut eursrecht inbreuk is. Plagiaat is namelij k niet alt ij d in st rij d met het aut eursrecht . Als iemand een boek van X opnieuw uit geeft onder zij n eigen naam t erwij l X al meer dan 70 j aar geleden is overleden, is er geen sprake 10 11 12 13

14

Algra & Gokkel 2001, p. 369. Dijkhuis e.a. 1997, p. 112-114. Spoor & Verkade 1993, p. 151. Zie bijvoorbeeld: Algra & Gokkel 2001, p. 369; Nederlandse Vereniging van Journalisten, ’Soorten auteursrecht en gerelateerde begrippen’, < http: / / www.villamedia.nl/ auteursrecht/ home.htm> (geraadpleegd 2 september 2003). Verkoren 2000, p. 71.

9

van inbreuk op het aut eursrecht , echt er wel van plagiaat . 15 Ook levert het overnemen van st ij lelement en uit het werk van een ander plagiaat op, maar is niet als aut eursrecht inbreuk t e kwalificeren. Plagiaat en aut eursrecht inbreuk kúnnen samengaan, maar zoals hiervoor geschet st , is dat niet zonder meer alt ij d het geval. Van inbreuk op aut eursrecht en is eerst sprake indien beschermde element en van het originele werk zij n overgenomen 16 of indien gedeelt en uit het originele wer k zij n overgenomen zonder bronvermelding. 17 Een ander misverst and is dat plagiaat gelij k t e st ellen is met ont lening, naboot sing of een parodie, waarbij -evenals bij plagiaat - sprake is van het overnemen van element en uit werken van anderen. Van ont lening kan sprake zij n indien een lat er werk opvallende overeenkomst en vert oont met een reeds best aand werk. I ndien de gelij kenis t ussen de t wee werken op t oeval berust , is er geen sprake van aut eursrecht inbreuk. I ndien ont lening kan worden aanget oond, is er wel sprake van aut eursrecht inbreuk. 18 Een belangrij k verschil met plagiaat is dat een t ekst die ont leend is aan een andere t ekst , in bepaalde opzicht en lij kt op de oorspronkelij ke t ekst , t erwij l bij geplagieerd werk sprake is van ( nagenoeg) dezelfde t ekst . Hoewel Spoor & Verkade menen dat plagiaat 'dat gene is wat wordt gepresent eerd als iet s oorspronkelij ks, t erwij l het in feit geheel of t en dele een naboot sing is',19 ben ik van mening dat plagiaat en naboot sing t wee afzonderlij ke begrippen zij n. Van een naboot sing is mij ns inziens sprake indien een oorspronkelij k werk is bewerkt en in een nieuwe vorm wordt gepresent eerd, waarbij die nieuwe vorm niet zelf aut eursrecht elij k beschermd is. 20 Een verschil met plagiaat is dat bij een naboot sing sprake is van bij voorbeeld een bewerkt e t ekst , t erwij l bij plagiaat de oorspronkelij ke t ekst ( nagenoeg) onaangeroerd blij ft . Een parodie is t enslot t e een ironische naboot sing van een werk, waarbij het verschil t ussen de t wee werken overheerst en niet de overeenst emming. Er mag slecht s zoveel worden overgenomen als noodzakelij k is voor de herkenning als zij nde een parodie op een best aand werk. 21 Bij plagiaat is er geen danwel nauwelij ks verschil t ussen het oorspronkelij ke werk en het 15 16 17 18 19 20 21

10

Zie voor een toelichting op de duur van het auteursrecht Bijlage I , paragraaf 2.6.. Van Empel & Geerts 2002, p. 64-65. HR 5 januari 1979, NJ 1979, 339 (Heertje/ Hollebrand). HR 21 februari 1992, NJ 1993, 164 (Barbie). Spoor & Verkade 1993, p. 151. Hof Amsterdam 6 augustus 1998, rolnummer 474/ 98, I ER 1998/ 47 ( Who’s afraid of God). HR 13 april 1984, NJ 1984, 524 ( Suske en Wiske).

geplagieerde werk. Plagiaat kan om die reden zeker niet in één adem met een parodie worden genoemd. Ook dient plagiaat onderscheiden t e worden van navolging. Van navolging is sprake indien slecht s het voorbeeld van een ander wordt gevolgd, maar diens werk verder niet wordt aangeroerd. Navolging is dan ook veelal t oegest aan. De maat schappij is er immers bij gebaat als er wordt voort geborduurd op best aande kennis en ideeën. Navolging is eerst ongeoorloofd indien het , zonder de deugdelij kheid van het product aan t e t ast en, mogelij k was geweest om verschillen aan t e brengen zodat het oorspronkelij ke werk en het nagevolgde werk niet met elkaar verward zouden kunnen worden. 22 I s van een dergelij ke sit uat ie sprake, dan spreekt men ook wel van slaafse naboot sing, het welk als onrecht mat ige daad kan worden aangemerkt . Een laat st e misverst and is dat een cit aat en plagiaat verwant zij n. Cit eren is als 'ingeburgerde'beperking van de Aut eurswet zelfs als specifieke regeling ( het cit aat recht ) in de Aut eurswet opgenomen ( art . 15a Aw) . Cit eren is het zonder t oest emming van de aut eur overnemen van beperkt e st ukken t ekst uit werken van derden die in de eigen t ekst worden ingelast en verschilt van plagiaat daar waar bij een geplagieerde t ekst geen of nauwelij ks eigen t ekst is t oegevoegd. Ook bij cit at en geldt overigens dat daarbij de bron en naam van de schrij ver vermeld dienen t e st aan. Plagiaat is, zoals in paragraaf 2.1. al werd geconst at eerd, geen afgebakend begrip en om die reden is dan ook voor een eigen formulering gekozen. Wat echt er immer goed in ogenschouw gehouden moet worden, is dat plagiaat niet alt ij d slaafs, t e kwader t rouw of bewust gebeurt . Er dient dan ook een duidelij k onderscheid gemaakt t e worden t ussen onbewust e en bewust e plagiaat . 23 I n de vorige paragraaf werd weliswaar aangegeven dat , indien overgenomen t ekst en worden gepresent eerd als zij nde eigen werk, er alt ij d sprake is van kwade t rouw omdat de plagiat or weet dat de door hem gebruikt e t ekst niet van hem afkomst ig is, doch het kan zo zij n dat de plagiat or eenvoudigweg de oorspronkelij ke aut eur niet kent en denkt 'vrij e' informat ie t e gebruiken. Het ont breken van deze wet enschap result eert erin dat er geen sprake is van bewust e maar van onbewust e plagiaat . Het feit dat plagiaat onbewust gepleegd is, impliceert overigens niet dat dat zonder meer is t oegest aan, zoals in hoofdst uk 5, dat handelt over recht shandhaving, duidelij k zal worden.

22 23

Van Lingen 2002, p. 67-68. A. Joosen 1985, p. 1.

11



-XULGLVFKNDGHU

Hoewel plagiaat geen wet t elij ke t erm is, zal desalniet t emin het j uridisch kader worden aangegeven waarbinnen plagiaat beoordeeld dient t e worden. De enige officiële regeling waarin de t erm 'plagiaat ' overigens wel is gevonden, is de Code van Bordeaux, een regeling waarin et hische regels voor j ournalist en zij n opgenomen. 24 Plagiaat procedures spelen zich, zoals uit het voorgaande wel moge blij ken, binnen het aut eursrecht af op het grensgebied t ussen reproduceren en bewerken. Van reproduceren is sprake indien het originele werk in bij na ident ieke vorm wordt verveelvoudigd; aut eursrecht elij k heeft de inbreng van degene die verveelvoudigt geen bet ekenis, hij vervaardigt immers niet s. Van bewerken is sprake indien men aan het originele werk een eigen inbreng t oevoegt , welke inbreng event ueel zodanig origineel is, dat deze aut eursrecht elij k is beschermd ( art . 10 lid 2 Aw) . 25 Voor bewerkingen is de beperking van art ikel 13 Aw van belang: een bewerking is geen verveelvoudiging als het eindproduct als een nieuw, oorspronkelij k werk kan worden beschouwd. I n de recht spraak wordt voor deze beoordeling een lakmoesproef gehant eerd: als de inbreng van de bewerker wordt weggedacht , verschij nt dan het origineel weer?26 De Hoge Raad benadrukt e in het arrest Heert j e/ Hollebrand dat bij een beoordeling omt rent het ( on) geoorloofde karakt er van een verveelvoudiging daarnaast t evens meeweegt in hoeverre het 'originele' werk daadwerkelij k origineel is; hoe minder origineel het bewerkt e werk, hoe minder snel er gesproken wordt van inbreuk. 27 Van plagiaat is dus geen sprake indien het 'nieuwe' werk zelf als een aut eursrecht elij k beschermd werk kan worden beschouwd. Hiervan is sprake indien er veel eigen creat ieve inbreng is geleverd. Een aanvullende voorwaarde om van plagiaat t e kunnen spreken is derhalve dat de plagiat or weinig eigen inbreng heeft geleverd. Van plagiaat is overigens evenmin sprake indien het 'nieuwe' werk een exact e kopie is van het originele werk. Men spreekt dan niet van plagiaat , maar van slaafse naboot sing/ verveelvoudiging. De plagiat or dient dus uit eindelij k wel enige eigen inbreng t e leveren.

24 25 26 27

12

Schuijt, ’Journalistieke ethiek en recht’, < http: / / www.ivir.nl/ publicaties/ schuijt/ ethiek.doc> (geraadpleegd 2 september 2003). Van Lingen 2002, p. 63-66. Van Lingen 2002, p. 65. HR 5 januari 1979, NJ 1979, 339 (Heertje/ Hollebrand).

Noodzakelij k voor plagiaat is t enslot t e dat het ’nieuwe’ werk wordt voorzien van de naam van de plagiat or. Een plagiat or verschilt namelij k van een piraat , daar waar de plagiat or aan het ’nieuwe’ werk zij n eigen naam t oekent , t erwij l de piraat j uist zij n eigen naam ont houdt en het werk pas als geslaagd ziet wanneer het publiek zij n werk niet van het origineel kan onderscheiden. 28 Kort om, j uridisch gezien kan van plagiaat worden gesproken indien werken van een ander zij n overgenomen cq. gebruikt , waarbij de plagiat or enige eigen inbreng heeft gehad in het eindproduct , echt er niet in die mat e dat van een nieuw oorspronkelij k werk kan worden gesproken, en de plagiat or desalniet t emin zij n eigen naam t oekent aan het nieuwe werk. 

$IEDNHQLQJGRPHLQ

I n het onderhavig onderzoek st aat plagiaat bij script ies cent raal, oft ewel -populair gezegd- ’ordinair j at werk door st udent en’. Dergelij k plagiaat kent drie dimensies, ofwel men laat een ander een script ie voor j ou produceren, ofwel men gebruikt een script ie van een ander, ofwel men heeft t ekst en van derden verwerkt t ot een script ie. I n dat kader is allereerst int eressant om t e bezien of een script ie aut eursrecht elij ke bescherming geniet . Een script ie kan, in schrift elij ke vorm, worden aangemerkt als een ’geschrift ’ en valt als zodanig onder art ikel 10 lid 1 sub 1 Aw, dat luidt als volgt : "1. Onder werken van let t erkunde, wet enschap of kunst verst aat deze wet : 1°. boeken, brochures, nieuwsbladen, t ijdschrift en en alle andere geschrift en; …" Geschrift en met een oorspronkelij k karakt er vallen onder de werking van voornoemd art ikel. Met ’boeken, brochures, nieuwsbladen, t ij dschrift en’ worden niet slecht s die verschij ningsvormen van geschrift en bedoeld, doch hiermee is gemeend enkele voorbeelden t e geven van vormen waarin oorspronkelij ke werken publiceerbaar zij n. Onder deze oorspronkelij ke werken valt ook een script ie, waarvan immers mag worden aangenomen dat deze oorspronkelij k is en het persoonlij k st empel van de maker draagt . Een script ie geniet dan ook aut eursrecht elij ke bescherming en t egen inbreuken door derden kan zonder meer worden opget reden. I ndien derhalve een script ie van X -event ueel na bewerking- wordt gepresent eerd als zij nde een script ie van Y, is er sprake van plagiaat . Wat overigens geldt voor alle geschrift en, en uit eraard ook voor script ies, is dat zij zelf geen inbreuk op andermans aut eursrecht en mogen inhouden. Dat dat helaas vaak wel gebeurt , zal blij ken uit de volgende hoofdst ukken. 28

Van Lingen 2002, p. 63.

13

Daarnaast kan een script ie best aan uit het samenraapsel van ( delen uit ) andere werken, dat zonder bronvermelding en na summiere inspanningen van de bewerker als diens script ie wordt gepresent eerd. Ook in die gevallen is er sprake van plagiaat . De redenen waarom er blij kbaar op grot e schaal plagiaat bij script ies wordt gepleegd, zij n divers. Zo ont breekt het veel st udent en op het laat st e moment aan t ij d, er is sprake van gemakzucht , de st udent is creat ief onbekwaam of diens pogingen ont beren iedere oorspronkelij kheid. Het plagiaat dat onderwerp is van onderhavig onderzoek zij n alle vooromschreven opt ies, zolang het plagiaat wordt gepleegd door st udent en en het geplagieerde werk als script ie wordt bet it eld. Op welke wij ze zij dit werk hebben ’geproduceerd’, maakt voor het onderzoek geen verschil.

14

 

2QWZLNNHOLQJYDQSODJLDDW

&ULPLQDOLWHLWLVYDQDOOHWLMG" Plagiaat is van alle t ij den. 29 Of plagiaat ooit t ot volle wasdom zal komen, of zich alt ij d zal blij ven ont wikkelen als gevolg van nieuwe t echnieken, is een vraag waarop waarschij nlij k eenieder het ant woord schuldig moet blij ven. 

$QDORJHYHUVXVGLJLWDOHRPJHYLQJ

De uit vinding van de drukpers halverwege de 15e eeuw wordt wel gezien als het st art punt van het aut eursrecht . Dankzij de drukpers werd het immers mogelij k op relat ief eenvoudige wij ze boeken t e reproduceren. Aangezien de kost en van een drukpers enorm waren, verkregen de drukkers van de overheid een privilege om gedurende een bepaalde t ij d bepaalde werken t e reproduceren. Dit privilege -dat de drukker beschermde en niet de aut eur- had het karakt er van een mededingingsbepaling. Bij komend voordeel voor de overheid was dat zij op deze wij ze een middel t ot censuur in handen had. 30 Met de komst van de drukpers was onlosmakelij k de komst van plagiaat verbonden. Er werd ook in de beginj aren van de drukpers al volop gekopieerd; 31 de ’imit at io’ was een beginsel dat in de Renaissance het kopiëren van andermans werk zelfs goedpraat t e. 32 Hoewel, zoals hiervoor gememoreerd, de uit vinding van de drukpers werd gezien als st art punt van het aut eursrecht , pas in het begin van de 17e eeuw begon men een op het eigendomsrecht gelij kende bescherming t e verlangen voor geest elij ke scheppingen. 33 Pas in 1710 deed de eerst e Aut eurswet zij n int rede, de Engelse St at ut e of Queen Anne. Bescherming kwam vanaf dat moment t oe aan de aut eur en niet langer aan de drukker. I n Frankrij k komt de aut eur pas t ij dens de Franse Revolut ie cent raal t e st aan en wordt het zogehet en 'droit d'aut eur'geïnt roduceerd. I n Nederland werd het drukkersprivilege pas in 1817 verdrongen door recht en voor de

29

30 31

32 33

Journalist Frank van Kolfschooten heeft historisch onderzoek gedaan naar plagiaat en bedrog in de Nederlandse wetenschap. Zijn onderzoek heeft geresulteerd in een interessant boek met aangrijpende en zorgwekkende verhalen over o.a. plagiaatgevallen: Valse vooruitgang. Bedrog in de Nederlandse wetenschap (1993). Alberdingk Thijm 2001, p. 13-15. Voor J. Jansen van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderwijs is dit aanleiding geweest om in 2001 een onderzoek te starten naar plagiaat in de periode 1500-1700. Zie voor meer informatie over het onderzoek: < http: / / cf.hum.uva.nl/ nhl/ Pagina20%Jansen.html> (geraadpleegd 4 augustus 2003). Bertens, ’Harry, Tanja, Porri en Horry’, < http:/ / www.8weekly.nl/ features/ tanjagrotter.php> (geraadpleegd 2 september 2003). Van der Steur 2003, p. 23.

15

aut eur. 34 I n 1886 krij gt het aut eursrecht t enslot t e een mondiaal karakt er door het sluit en van de Berner Convent ie. De Nederlandse Aut eurswet van 1912 is een codificat ie van dit verdrag. Plagiaat ’ont wikkelde’ zich vanaf de 15e eeuw van het aanvankelij k overschrij ven van t ekst en, t ot het herdrukken van t ekst en, het overt ypen van t ekst en ( de t ypemachine werd in 1868 uit gevonden) en lat er t ot het kopiëren van t ekst en met behulp van kopieerapparat uur ( de kopieermachine werd in 1906 uit gevonden) . Vanzelfsprekend namen met de ont wikkeling van de t echniek, niet alleen de mogelij kheden om plagiaat t e plegen t oe, maar uit eraard ook het aant al plagiaat gevallen. Het werd immers st eeds eenvoudiger en minder t ij drovend en kost baar om t ekst en van anderen over t e nemen. De omgeving en het t ij dperk waarin deze ont wikkelingen hebben plaat sgevonden, wordt ook wel de 'analoge omgeving'genoemd. Door de uit vinding van comput ers, en lat er ook het int ernet , zij n nieuwe obj ect en voor het aut eursrecht geboren: soft ware, cd-rom's, mult imedia, dat abanken, domeinnamen en dergelij ke. 35 E.e.a. speelt zich af in wat men de 'digit ale omgeving'noemt ; informat ie is in de digit ale omgeving omgezet t ot 0'en en 1'en om zodoende door een comput er gelezen en/ of verwerkt t e kunnen worden. Vooromschreven ( t echnische) ont wikkelingen hebben st eeds spanningen t eweeggebracht rond de t oepasselij kheid van het aut eursrecht . Het aut eursrecht kon in de analoge omgeving nog prima worden gehandhaafd t oen het op eenvoudige en goedkope wij ze mogelij k werd kopieën t e maken ( d.m.v. kopieerapparat uur) , maar het kon niet meer worden gehandhaafd t oen de comput ersoft ware zij n int rede deed. De bescherming daarvan is via de recht spraak en lat er via regelgeving, art ikel 10 lid 1 sub 12 Aw, onder het aut eursrecht gebracht . 36 Ten aanzien van voornoemde nieuwe obj ect en heeft een uit breiding van het int ellect ueel eigendomsrecht plaat sgevonden; de grenzen van best aande int ellect uele eigendomsrecht en zij n deels verruimd en deels zij n er nieuwe int ellect uele eigendomsrecht en ont st aan ( bv. chipsrecht , dat abankenrecht ) . Een gevolg van deze ont wikkelingen is geweest dat de beschermingsomvang en de inhoud van de bescherming uit gebreider is geworden. 37

34

35 36 37

16

Hugenholtz, ’I VI R Auteursrecht 2002-2003, Hoorcollege 1, < http: / / www.ivir.nl/ onderwijs/ auteursrecht/ slides/ ANR2002-hoorcollege1.ppt> (geraadpleegd 30 augustus 2003). Van der Steur 2003, p. 240. Brunt e.a. 1996, p. 18. Verkade 1990, p. 11.

Met behulp van digit ale reproduct iet echnieken ( bv. een scanner) en een int ernet aansluit ing is iedere consument inmiddels producent en uit gever van aut eursrecht elij k beschermd mat eriaal geworden. I edere consument is daarmee ook een pot ent iële piraat . Hugenholt z omschrij ft in dit kader het int ernet wel als een 'wereldomspannend kopieerapparaat bediend door een milj oenenleger van gevaarlij ke en anonieme pirat en'.38 De cont role die recht hebbenden voorheen hadden over het verveelvoudigen en verspreiden van hun werk is verdwenen. Was vroeger nog een heel net werk van dist ribut eurs en winkels vereist , t egenwoordig is een druk op de knop voldoende om een bepaald werk de wereld rond t e lat en gaan. 39 De digit alisering van informat ie heeft geleid t ot een oneindige kopieerbaarheid ( ook geen kwalit eit sverliezen meer! ) en manipuleerbaarheid, en heeft daarmee het aut eursrecht voor nieuwe uit dagingen gest eld. 40 Het int ernet , als overt reffende t rap, heeft gezorgd voor het wegvallen van t errit oriale grenzen, ult ieme anonimit eit en een t oename van pirat erij , e.e.a. zeker ook als gevolg van peer-t o-peer t echnieken. 41 Deze laat st e ont wikkeling heeft ervoor gezorgd dat niet alleen op 'openbare' sit es kan worden gezocht naar informat ie, maar t evens binnen comput ers van aangeslot en privé-personen. Digit ale t echnieken hebben t ot gevolg dat een waarneembaar gemaakt exemplaar van een digit aal werk exact gelij k is aan het oorspronkelij ke werk dat werd gedigit aliseerd; het oorspronkelij ke werk is omgezet in 0'en en 1'en en dat geheel is door een comput er weer waarneembaar gemaakt door de 0'en en 1'en t e 'vert alen'in een waarneembare vorm. Je zou dus kunnen zeggen dat het feit elij k meer gaat om het klonen van een werk dan om het kopiëren. 42 Maar, digit alisering van een aut eursrecht elij k beschermd werk is een verveelvoudiging, j e zet een analoog werk om in 0'en en 1'en, en daarvoor is dus zonder meer t oest emming van de aut eur vereist . Zoals duidelij k moge zij n, heeft plagiaat met de komst van de comput er en het int ernet pas echt een vlucht kunnen nemen. Niet alleen werd het mogelij k om werken t e digit aliseren, en zodoende makkelij ker t e kopiëren en verspreiden, ook konden op eenvoudige wij ze t ekst en worden geknipt , gekopieerd en samengevoegd t ot een nieuw geheel. De t oegang t ot 38

39 40 41

42

Hugenholtz 1998, ’Het internet: het auteursrecht voorbij?’, < http: / / www.ivir.publicaties/ hugenholtz/ preadvies.doc> (geraadpleegd 23 augustus 2003). Alberdingk Thijm 2001, p. 10. Gielen & Verkade 1998, p. 1. Hugenholtz, ’I VI R Auteursrecht 2002-2003, Hoorcollege 1, < http: / / www.ivir.nl/ onderwijs/ auteursrecht/ slides/ ANR2002-hoorcollege1.ppt> (geraadpleegd 30 augustus 2003). I n een peer-to-peer netwerk ontbreekt vaak een server. Alle aangesloten computers kunnen zowel als server alsook als client fungeren, waardoor rechtstreeks contact tussen alle aangesloten computers mogelijk is. Brunt e.a. 1996, p. 20-21.

17

informat ie werd door het int ernet kinderlij k eenvoudig; met behulp van een zoekmachine is de benodigde t ekst of het gezocht e onderwerp snel gevonden. Het plegen van plagiaat is in de digit ale omgeving niet alleen kinderlij k eenvoudig geworden, het is bovendien kost eloos en vergt nauwelij ks inspanningen. 

'HUROYDQ,&7

Zoals in de voorgaande paragraaf al werd gest eld, is de t oegankelij kheid van informat ie, als gevolg van de opkomst van het gebruik van I CTmiddelen, en met name ook het int ernet , aanzienlij k t oegenomen, en daarmee ook de mogelij kheden om plagiaat t e plegen. Er wordt wel gest eld dat als gevolg van de doorbraak van het int ernet een t ij dperk is ont st aan waarin de ’t radit ionele’ aut eursrecht en vervagen. 43 Deze ont wikkeling heeft ert oe geleid dat in 1997 het Aut eursrecht verdrag van de World I nt ellect ual Propert y Organisat ion ( verder: "WI PO") t ot st and is gekomen, waarin is vast gelegd dat de beschikbaarst elling van werken via int ernet het exclusieve recht is van de aut eursrecht hebbende. 44 Hoewel het beschikbaar st ellen van werken via het int ernet is voorbehouden aan de respect ievelij ke aut eursrecht hebbenden, wordt door het int ernet het aut eursrecht an sich impliciet uit gehold. Providers zij n namelij k gerecht igd t en behoeve van een efficiënt er int ernet verkeer ( t ij delij ke) kopieën t e maken en voorzieningen t e creëren t en behoeve van caching. Gebruikers op hun beurt zij n gerecht igd om t e 'browsen', het geen eveneens een noodzakelij ke vorm van kopiëren bij int ernet gebruik impliceert . Het voorgaande maakt duidelij k dat met het beschikbaar st ellen van zij n werk op het int ernet , de aut eursrecht hebbende impliciet derden t oest emming geeft kopieën t e maken van zij n werk. De cont role die de aut eursrecht hebbende in een analoge omgeving nog heeft over zij n werk, is na beschikbaarst elling van zij n werk op het int ernet drast isch afgenomen. Hoever de kopieerbevoegdheid op het int ernet precies gaat , is helaas nog niet uit gekrist alliseerd. Duidelij k is wel dat t en behoeve van vooromschreven vormen van kopiëren wet t elij ke uit zonderingen dienen t e worden gemaakt t eneinde onduidelij kheden t e voorkomen. Voor soft ware is een dergelij ke uit zondering ook gemaakt ; verveelvoudigingen, vervaardigd door de recht mat ige verkrij ger van een exemplaar van de soft ware ( licent ie) , die noodzakelij k zij n voor het beoogde gebruik van de soft ware, leveren geen inbreuk op het aut eursrecht op. 45 Om die 43 44 45

18

Van Bruggen, Van Dun & De Lange 1998, p. 102. WI PO Copyright Treaty, 23 december 1996, CRNR/ DC/ 94, < http: / / www.wipo.org/ eng/ diplconf/ distrib/ 94dc.htm> (geraadpleegd 2 september 2003). Van Bruggen, Van Dun & De Lange 1998, p. 66-67.

reden is het een soft waregebruiker ook t oegest aan een kopie t e maken t en behoeve van back-updoeleinden. De moeilij kheid van I CT, en met name het int ernet , is dat er geen ( wereldwij de) organisat ie is die over het int ernet kan beslissen. Toegang van int ernet gebruikers en int ernet aanbieders is in principe vrij , er is geen cont rolemechanisme of t oegangsregist rat ie. Het gebruik van int ernet is evenmin gebonden aan bepaalde gedragsregels. Overheidscont role op het int ernet is zeer gering, het overt reden van bepaalde normen is dan ook zeer moeilij k t e best rij den. De snelheid en vlucht igheid van informat iet echnologie maakt het oplossen van onduidelij kheden en problemen des t e grot er. Bovendien is het int ernet int ernat ionaal; de nat ionale recht sordes bieden dan ook onvoldoende st eun. Van belang is daarom dat er int ernat ionale regelgeving komt , echt er de snelheid waarmee ( de mogelij kheden van) het int ernet zich ont wikkelt ligt vele malen hoger dan de snelheid waarmee regelgeving, en zeker int ernat ionale bepalingen, kan worden gerealiseerd. 46 De spanningen die met name het int ernet voor het aut eursrecht t eweeg heeft gebracht , zij n enorm. Hugenholt z memoreerde dat het , volgens deskundigen, t ussen het int ernet en het aut eursrecht waarschij nlij k nooit meer goed komt . 47 Dommering vreesde zelfs in 1994 al dat ’het aut eursrecht door het elekt ronisch vergiet zou wegspoelen’. 48 Met Hugenholt z ben ik van mening dat de grondslagen van het aut eursrecht als gevolg van het int ernet opnieuw t er discussie komen t e st aan. 49 Denk maar eens aan het wegvallen van grenzen; het int ernet is een grenzeloos, wereldwij d net werk, door welk recht wordt dit geregeld? Denk daarnaast aan de ongekende mogelij kheden van het int ernet ; voldoet het huidige st elsel van beperkingen nog of dienen er aanpassingen plaat s t e vinden? De huidige aut eurswet t en hebben allemaal een nat ionaal karakt er. De komst van de Berner Convent ie ( verder: "BC") heeft daar helaas niet s aan veranderd. De BC garandeert slecht s dat men in een ’vreemd’ land niet minder recht en heeft dan de ingezet enen van dat land. Dat is echt er iet s heel anders dan een mondiaal recht . Ook het WI PO-Aut eursrecht verdrag maakt nog geen einde aan deze sit uat ie; het verdrag is met name bedoeld om het aut eursrecht bet er af t e st emmen op nieuwe digit ale t echnologieën 50, en heeft niet t en doel een int ernat ionaal aut eursrecht t e bewerkst elligen. De meest recent e 'poging' om t ot een mondiaal

46 47 48 49 50

Van Bruggen, Van Dun & De Lange 1998, p. 99-102. Hugenholtz 2000, p. 39-41. Dommering 1994, p. 109-113. Hugenholtz 1998, ’Het internet: het auteursrecht voorbij?’, < http: / / www.ivir.publicaties/ hugenholtz/ preadvies.doc> (geraadpleegd 23 augustus 2003). Van Lingen 2002, p. 219.

19

aut eursrecht t e komen, de Harmonisat iericht lij n 51, heeft eveneens als nadeel dat de bepalingen in nat ionale wet t en moet en worden omgezet cq. geïmplement eerd. Tot een eenduidige int ernat ionale Aut eurswet zal het voorlopig dan ook nog niet komen, dit t erwij l de ont wikkelingen van met name het int ernet daar wel t oe uit nodigen. 

'HVFULSWLH

I n navolging van de analyse die Hugenholt z maakt e van het downloaden van muziek via Napst er 52, om daarmee vast t e st ellen of downloaden van muziek inbreuk maakt op aut eursrecht en, zal in deze paragraaf worden bezien op welke wij ze een plagiaat -script ie inbreuk maakt op aut eursrecht en van derden. Wat gebeurt er feit elij k indien er bij het samenst ellen van een script ie plagiaat wordt gepleegd? Er wordt een kopie gemaakt van ( een deel van) een t ekst , die vervolgens zonder vermelding van de bron weer wordt gepresent eerd. Voor wat bet reft het maken van de kopie, is dat geoorloofd? Ja, op grond van art ikel 16b Aw is het t oegest aan voor eigen gebruik of st udie een kopie t e maken. Tot dusverre geen probleem, de script ie is immers onderdeel van de st udie. Aan een aant al voorwaarden dient echt er t e worden voldaan. Op grond van art ikel 16b lid 2 Aw moet het verveelvoudigen van een boek, t ij dschrift of ander geschrift ( bv. een andere script ie) beperkt blij ven t ot 'een klein gedeelt e van het werk'. Kort om: geen verveelvoudiging van complet e werken. Echt er, deze beperking geldt niet voor wat bet reft 'werken waarvan redelij kerwij s mag worden aangenomen dat er geen nieuwe exemplaren t egen bet aling, in welke vorm ook, aan derden t er beschikking worden gest eld' ( art . 16b lid 2 sub a Aw) . Deze laat st e except ie zou dus kunnen gelden voor script ies van derden. Die worden normalit er niet t egen bet aling aan derden t er beschikking gest eld. Het zou op grond van die except ie dus t oegest aan zij n om een script ie van een ander volledig over t e nemen. Er geldt nog een t weede except ie; de beperking geldt ook niet voor in dag-, nieuws- of weekblad of t ij dschrift verschenen kort e art ikelen, bericht en of andere st ukken ( art . 16b lid 2 sub b Aw) . Op grond van deze except ie is het dus t evens t oegest aan volledige art ikelen over t e nemen t en behoeve van de eigen script ie. Voor wat bet reft het verveelvoudigen t ot dusverre geen problemen; de st udent kan t en behoeve van zij n script ie probleemloos delen van boeken kopiëren, complet e script ies van derden en/ of complet e art ikelen uit bij voorbeeld een t ij dschrift overnemen. 51 52

20

Harmonisatierichtlijn, PbEG 22-6-2001, L 167/ 10, < http: / / www.ivir.nl/ wetten/ eu/ auteursrecht-richtlijn.html> (geraadpleegd 27 augustus 2003). Hugenholtz 2000, p. 39-41.

Maar, nog afgezien van het mogelij ke probleem t en aanzien van het weglat en van de bronvermelding en het t oevoegen van de eigen naam, is het op grond van art ikel 16b lid 5 Aw niet t oegest aan verveelvoudigingen, die als hiervoor omschreven hebben plaat sgevonden, aan derden t er beschikking t e st ellen. Het is de st udent dus niet t oegest aan zij n ’knip- en plakwerk’ aan derden, de examencommissie incluis, af t e geven. Enkel al op grond van deze bepaling kan een via knip- en plakt echnieken samengest eld werk niet worden afgeleverd als script ie. Bovendien is het op grond van een arrest uit 1952 niet t oegest aan de aldus vervaardigde verveelvoudigingen buit en de beslot en kring openbaar t e maken. 53 Onder de beslot en kring wordt verst aan- dit is uit gemaakt in het Willem Dreeshuis-arrest 54- de familie- of vriendenkring of ’een groep van personen t ussen wie andere, nauwelij ks minder hecht e, banden van persoonlij ke aard best aan’. De examencommissie, aan wie de st udent zij n script ie dient t e overhandigen, behoort uit eraard niet t ot deze cat egorie personen. Kort om, welke wij ze van plagiaat de st udent ook hant eert , op grond van de Aut eurswet is het hem in ieder geval niet t oegest aan zij n plagiaat -script ie aan de examencommissie t er hand t e st ellen. 

&RQFOXVLH

Plagiaat is inderdaad van alle t ij den. Het is begonnen in de 15e eeuw met het overschrij ven van t ekst en en vindt t hans nog st eeds plaat s in de vorm van het ’knippen en plakken’ op int ernet . Met de diverse ont wikkelingen, zoals de uit vinding van de kopieerapparat en en de pc, zij n de mogelij kheden om plagiaat t e plegen ongekend gegroeid. Aangenomen wordt dat het aant al plagiaat gevallen daardoor fors is t oegenomen. Deels komt dat uit eraard door de t oegenomen mogelij kheden, maar met name ook door de snelheid en het gemak waarmee plagiaat t egenwoordig via int ernet gepleegd kan worden én het ont breken van kost en. Zoals in de inleiding al aangehaald, en zoals ook in het volgende hoofdst uk zal blij ken, heeft het plagiaat zich door het int ernet kunnen ont wikkelen t ot een bloeiende indust rie. De rol die I CT in deze ont wikkelingen heeft gespeeld is evident ; zonder I CT was het met plagiaat zover niet gekomen. De specifieke st ruct uur van het int ernet heeft met name in het voordeel van de eindgebruikers gewerkt en heeft een aant al 'problemen'voor aut eursrecht hebbenden opgeworpen. Zo zij n providers gerecht igd t en behoeve van sneller int ernet verkeer ( t ij delij ke) 53 54

HR 23 mei 1952, NJ 1952, 438 (Stemra/ NRU). HR 9 maart 1979, NJ 1979, 341 (Willem Dreeshuis).

21

kopieën t e maken en zij n int ernet gebruikers gerecht igd om t e 'browsen', het geen aut omat isch ook kopiëren impliceert . De zeggenschap die de aut eursrecht hebbenden in de analoge omgeving nog hadden over hun werken, is door publicat ie op het int ernet st erk afgenomen. Een ander 'probleem' dat het int ernet met zich brengt , is dat er geen wereldwij de organisat ie is met zeggenschap op het int ernet . Het int ernet is int ernat ionaal, gebruikers zij n soms anoniem, kort om een voedingsbodem voor onduidelij kheden. Deze onduidelij kheid kan het best e worden aangepakt door int ernat ionale wet - en regelgeving. Alle pogingen die echt er op dat t errein zij n ondernomen, zij n gest rand in nog meer richt lij nen en regels die iedere verdragsst aat in eigen nat ionale wet t en moet implement eren. Een eenduidige int ernat ionale Aut eurswet is voorlopig dan ook nog niet in zicht . Gezien de mogelij kheden van het int ernet , is het niet verwonderlij k dat het knip- en plakwerk van aut eursrecht elij k beschermde werken bij script ies de laat st e j aren st erk is t oegenomen. Vast gest eld is dat het knip- en plakwerk in bepaalde sit uat ies is t oegest aan, bij voorbeeld in het kader van een st udie, mit s aan bepaalde st ringent e voorwaarden wordt voldaan. De schoen wringt echt er nog niet zozeer bij het samenst ellen van de script ie, er zij n wat beperkingen in de Aut eurswet die knippen en plakken soms t oest aan, het probleem ont st aat pas bij het aan de examencommissie overhandigen van de script ie. Het is namelij k op grond van de Aut eurswet niet t oegest aan voor de st udie gekopieerde t ekst en t e verveelvoudigen om vervolgens aan derden t er beschikking t e st ellen, noch is het geoorloofd de gemaakt e verveelvoudigingen buit en de familie- of vriendenkring t er beschikking t e st ellen. Dus al zou een script ie met overgenomen t ekst en van anderen st rikt genomen geoorloofd zij n conform de beperkingen van de Aut eurswet , de st udent mag deze script ie feit elij k niet verveelvoudigen en aan de examencommissie overhandigen!

22

 

8QLYHUVLWHLWHQ

2SGHFDPSXVNULRHOWKHWYDQGHERHIMHV" De ( int er) nat ionale campus lij kt een broedplaat s van fraudeurs, pirat en en plagiat oren t e zij n. Mede dankzij de diverse t echnologische ont wikkelingen van de afgelopen decennia zij n st udent en st eeds creat iever geworden in het op eenvoudige wij ze verwerven van st udiepunt en en zelfs hun bul en t it els, danwel in het drij ven van lucrat ieve illegale handelt j es. Een willekeurige greep uit het ’assort iment ’: bet alen voor het t oekennen van st udiepunt en 55, handel in illegale soft ware, muziek en films via het universit eit snet werk 56, ant woorden op t ent amens via sms verwerven 57 en het downloaden van een script ie van een ander. 58 Zoals in de inleiding al aangegeven, handelt deze script ie uit sluit end over plagiaat ; vorenst aande opsomming is dan ook slecht s bedoeld om aan t e geven dat de ’boefj es’ waar deze script ie om draait , zich vaak niet slecht s beperken t ot plagiaat . St udent en hebben, zoals in het kort in paragraaf 2.4. al aangegeven, verschillende manieren ont dekt waarop bij het afleveren van een script ie plagiaat kan worden gepleegd: • iemand anders in opdracht een script ie lat en schrij ven ( andere st udent , een deskundige/ bekende, danwel een commerciële organisat ie) en als j ouw werk inleveren; • een script ie van een ander kopiëren, misschien deels aanpassen cq. uit breiden, en inleveren als j ouw werk; • een script ie maken door allerlei mat eriaal van derden t e kopiëren en samen t e voegen en e.e.a. present eren als j ouw werk. I n dit hoofdst uk zal aandacht worden best eed aan de huidige sit uat ie op universit eit en met bet rekking t ot plagiaat , de event uele regelingen die universit eit en daaromt rent hant eren, alsmede de proj ect en die op dit gebied reeds zij n uit gevoerd cq. opgest art . Teneinde een vergelij king t e 55

56

57

58

Schaap, ’Fraude met studiepunten via e-learning’, < http: / / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 11242> (geraadpleegd 6 augustus 2003). Strookman, ’Stichting Brein wil speuren naar softwarepiraterij op alle universitaire netwerken’, < http: / / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 10126> (geraadpleegd 6 augustus 2003); Strookman, ’Twentse softwareboefjes krijgen waarschuwing, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 10075> (geraadpleegd 6 augustus 2003). Bakker, ’Nooit meer een tentamen leren: antwoorden per sms, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 1485> (geraadpleegd 6 augustus 2003); Van Outeren, ’Studenten spieken met mobieltjes’, < http: / / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 11655> (geraadpleegd 6 augustus 2003). De Haas, ’Gratis scripties downloaden van internet’, < http:/ / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 29/ scriptie.htm> (geraadpleegd 6 augustus 2003).

23

kunnen maken, wordt zowel de nat ionale sit uat ie alsook de int ernat ionale sit uat ie belicht , waarbij voor wat bet reft de int ernat ionale sit uat ie de ogen vooral zij n gericht op de sit uat ie in de Verenigde St at en.    1DWLRQDDO Hoewel we dat nat uurlij k graag anders zouden zien, is plagiaat geen kwaad dat zich slecht s buit en onze grenzen afspeelt . Ook in Nederland zij n diverse plagiaat gevallen bekend, en gezien de aandacht die de Nederlandse universit eit en moment eel aan dit onderwerp best eden en de snelheid waarmee plagiaat proj ect en worden opgest art , mag worden geconcludeerd dat de maat voor veel facult eit en vol is. St udent en worden ook st eeds creat iever; ze blij ken hun script ies niet langer slecht s t e bet rekken van andere st udent en, er zij n zelfs sit es waar j e op onderwerp script ies kunt select eren uit een enorm aanbod. Lout er illust rat ief is een plagiaat geval uit 1997: Het boek ’Journalist ieke Genres’ van M. Kimmel -een exact e kopie van haar script ie voor de Rij ksuniversit eit Leiden! - werd wegens plagiaat uit de handel genomen. 59 Er waren in het boek en de script ie namelij k t e veel passages veelal let t erlij k uit t wee reeds verschenen handboeken overgenomen. Acht eraf bezien zou de script ie dus ook als plagiaat aangemerkt dienen t e worden; mevrouw Kimmel was inmiddels echt er -gelukkig voor haar- al afgest udeerd.  +XLGLJHVLWXDWLH Aangenomen mag worden dat van analoog plagiaat vrij wel geen sprake meer zal zij n; welke st udent schrij ft of t ypt immers t egenwoordig zij n script ie nog uit ? Als er dan al wordt geplagieerd, dan dus digit aal, meest al via het int ernet . Zoals hiervoor al aangegeven, zij n er drie manieren waarop de moderne st udent zij n plagiaat -script ie kan doen ont st aan. Veelal zal daarbij gebruik gemaakt worden van het int ernet . Niet alleen algemene informat ie kan op het int ernet snel worden opgezocht , ook st aan er de st udent diverse sit es t er beschikking waarvan kant en klare script ies gedownload kunnen worden. 60 Een greep uit het aanbod van dergelij ke Nederlandst alige sit es is t er illust rat ie opgenomen als Bij lage I I .

59 60

24

NRC Handelsblad, ’Boek over journalistiek uit de handel wegens plagiaat, < http: / / www. nrc.nl/ W2/ Nieuws/ 1997/ 08/ 05/ Med.03.html> (geraadpleegd 8 augustus 2003). De websites waarop door particulieren danwel door commerciële organisaties -al dan niet tegen betaling- scripties en werkstukken worden aangeboden, worden in de VS 'paper-mills'(papiermolens) genoemd.

Na best udering van deze sit es blij kt de kwalit eit van de aangeboden script ies niet overweldigend t e zij n; waarschij nlij k zullen slecht s weinig st udent en op deze wij ze een kant en klare script ie bemacht igen. Uit eraard kan een dergelij ke script ie wel alt ij d als basis cq. uit gangspunt worden gebruikt om op het onderwerp voort t e borduren, daarbij wederom gebruik makend van het int ernet . Aannemelij k is dat het meest e plagiaat nog wordt gepleegd door script ies van anderen, al dan niet na wij zigingen en/ of t oevoegingen, van de eigen naam t e voorzien en als ’eigen’ script ie t e overhandigen aan de script iebegeleider. Dat is ook de reden waarom vanuit verschillende kant en wordt aangespoord om st udent en bet er t e gaan begeleiden t ij dens het schrij ven van hun script ie 61, om op die wij ze t ussent ij dse result at en op t e kunnen vragen en bij t wij fel st udent en alsnog in een andere richt ing t e dwingen, danwel aanvullend onderzoek t e lat en uit voeren. Dat plagiaat een groot probleem is voor universit eit en moge duidelij k zij n, vrij wel iedere universit eit best eedt op enigerlei wij ze aandacht aan het onderwerp plagiaat . 62 De ene universit eit is inmiddels druk doende maat regelen t e t reffen 63, andere universit eit en hebben nog geen concret e proj ect en opgest art en maken er vooralsnog slecht s zij delings melding van in universit eit sbladen. 64  5HJHOLQJHQ Het merendeel van de Nederlandse recht enfacult eit en kent t en aanzien van plagiaat cq. fraude een gelij ksoort ige regel; het bet reffende t ent amen cq. werkst uk kan ongeldig worden verklaard, en de st udent kan gedurende maximaal één j aar worden uit geslot en van verdere deelname aan de bet reffende cursus. 65

61

62 63

64 65

Zoals bijvoorbeeld door Jack Corliss van de Loyola University Chicago wordt gestimuleerd, bron: Folkert, ’Plagiaat kan beperkt worden door betere begeleiding’, < http:/ / www.edusite.nl/ edutrip2002/ verslagen_strategie/ 11051> (geraadpleegd 2 september 2003). Klaver 2003, p. 10. Zoals bijvoorbeeld de Universiteit van Tilburg in samenwerking met de Erasmus Universiteit, bron: Oudejans & Van Noortwijk, ’Portfolio’s voor scripties en andere zelfwerkzaamheids-projecten in het Juridisch Onderwijs’, < http: / / www.frg.eur.nl/ lia/ icto/ projecten/ rechtenonline/ portfolios.pdf> (geraadpleegd 2 september 2003), zie ook paragraaf 4.1.3.. Zoals bijvoorbeeld de Universiteit Utrecht in haar weekblad, bron: U-blad, < http: / / ublad. warande.uu.nl/ ubladen/ 33/ 09/ 08Varia.html> (geraadpleegd 2 september 2003). Dit is ook de maximale sanctie die op grond van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek bij fraude kan worden opgelegd. Zie ook paragraaf 5.1.4..

25

De Universit eit Leiden kent bij voorbeeld zo’n regeling; een geplagieerde script ie kan ongeldig worden verklaard en de st udent kan worden uit geslot en van deelname aan de bet reffende cursus gedurende één j aar. 66 Ook de Erasmus Universit eit Rot t erdam sanct ioneert een frauderende st udent met uit sluit ing van het bet reffende examenonderdeel gedurende de periode van maximaal één j aar. 67 Ook de recht enfacult eit van de Universit eit Maast richt hant eert een soort gelij ke regel; op fraude st aat maximaal een j aar uit sluit ing van het bet reffende examenonderdeel. Bovendien behoort een "dringend advies de st udie aan deze facult eit t e st aken" t evens t ot de mogelij kheden. 68 Ook de regeling bij de Universit eit van Tilburg t en aanzien van frauderende cq. plagiërende st udent en is dat zij gedurende maximaal één j aar uit geslot en kunnen worden van deelname aan een bepaalde cursus. 69 Het merendeel van de voorzit t ers van de examencommissies van de diverse Tilburgse facult eit en pleit echt er voor zwaardere st raffen voor zogenaamde 'recidivist en', st udent en die in herhaling vallen, en voor st udent en die fraude of plagiaat plegen bij hun script ie. Men pleit in die gevallen voor het verwij deren van de st udent van de universit eit . 70 St rafrecht elij ke vervolging van de bet reffende st udent en gaat de meest e voorzit t ers vooralsnog t e ver. Vriesendorp, voorzit t er van de examencommissie van de recht enfacult eit , meent echt er dat het st rafrecht als ult imum remedium niet mag ont breken. 71  3URMHFWHQ I n Nederland zij n in de afgelopen j aren meerdere proj ect en opgest art cq. uit gevoerd waarbij het opsporen van fraude en/ of plagiaat het cent rale t hema is geweest .

66 67

68 69

70 71

26

Examenreglement Bacheloropleiding Fiscaal Recht Universiteit Leiden, < http:/ / www.law.leidenuniv.nl/ index.php3?c= 141> (geraadpleegd 2 september 2003). Examenreglement Masteropleiding Rechtsgeleerdheid Erasmus Universiteit Rotterdam, < http:/ / www.frg.eur.nl/ onderwijs/ pdf/ OERmasteropleidingRechtsgeleerdheid2003.pdf> (geraadpleegd 2 september 2003). Sommer, ’Toename fraude beperkt zich tot economie, < http: / / www.observant. unimaas.nl/ jrg19/ obs22/ art14.htm> (geraadpleegd 2 september 2003). Examenreglement 2003-2004 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit van Tilburg, < http:/ / www.uvt.nl/ faculteiten/ frw/ onderwijs/ meerinfo/ reglement0304.pdf> (geraadpleegd 26 augustus 2003). Meertens, ’Frauderende student verwijderen van universiteit’, < http:/ / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 09/ fraude.html> (geraadpleegd 2 september 2003). Vriesendorp 2003, p. 288-290.

Sinds begin j aren ’90 wordt op de Erasmus Universit eit Rot t erdam gewerkt met het aldaar ont wikkelde CODAS-programma ( Comput er Onderst eunend Document Analyse Syst eem) . 72 Het syst eem is aanvankelij k ont wikkeld als hulpmiddel bij het nakij ken van open-vraag opdracht en van st udent en; doel was t ij dsbesparing voor docent en. Moment eel kent het programma t wee funct ionalit eit en: het nakij ken van opdracht en en het cont roleren op fraude. Op de specifieke werking van het programma wordt in hoofdst uk 6 nader ingegaan. Het CODAS-programma wordt inmiddels in den lande door meerdere organisat ies ingezet ; Edu'Act ief maakt sinds ± 1995 van de CODASprogrammat uur gebruik voor haar syst eem, de Nat ionale Nakij kcent rale, een syst eem dat inmiddels bij diverse onderwij sinst ellingen sinds j aren wordt gebruikt . 73 Ook de t ent amens van bij voorbeeld de Leidse st rafrecht st udent en zij n het afgelopen j aar nagekeken met behulp van het CODAS-programma, met als doel fraude- en plagiaat gevallen t e det ect eren. 74 De soft ware maakt niet alleen duidelij k dat er gefraudeerd is, maar geeft zelfs aan welke st udent en daarbij hebben samengewerkt . Bij de eerst e ronde van ongeveer 650 t ent amens werden nog 79 fraudegevallen ont dekt , bij de t weede ronde waren dat er slecht s nog 19. Ook de Rij ksuniversit eit Groningen is de st rij d t egen plagiaat begonnen. Zo pleit de facult eit Let t eren, naar aanleiding van een recent plagiaat incident met t wee uit wisselingsst udent en, voor invoering van een gedragscode die st udent en bij aanvang van de st udie dienen t e ondert ekenen. 75 De facult eit economie van de Rij ksuniversit eit Groningen gebruikt het comput ersyst eem EVE2, en heeft het gebruik daarvan zelfs vast gelegd in het examenreglement . 76 Het syst eem is een zogehet en plagiaat scanner; het cont roleert of een aangeleverde script ie niet t eveel overeenkomst en vert oont met bronnen op het int ernet . I ndien overeenkomst en worden geconst at eerd, geeft het syst eem aan uit welke bronnen de overgenomen 72

73

74 75 76

De Mulder & Van Noortwijk, ’Computer ondersteunend nakijken van open vragen’, < http:/ / www.surf.nl/ download/ toetsbundel.pdf> (geraadpleegd 25 augustus 2003); < http:/ / www.andromatics.nl> (geraadpleegd 25 augustus 2003). Voor meer informatie over de Nakijkcentrale wordt verwezen naar de site van Edu’Actief < http:/ / www.edu-actief.nl/ nakijkcentrale/ content/ PDF/ 3.pdf> (geraadpleegd 25 augustus 2003). Schaap, ’Leidse rechtenfaculteit schakelt computer in bij nakijken tentamens’, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 11906> (geraadpleegd 2 september 2003). Strookman, ’Groninger universiteit wil plagiaat strenger aanpakken’, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 10756> (geraadpleegd 2 september 2003). Landelijke Vereniging van Studieadviseurs, ’RUG neemt plagiaatscanner op in examenreglement’, < http: / / www.lvsa.nl/ aktueel.html> (geraadpleegd 2 september 2003).

27

t ekst en afkomst ig zij n. Een nadeel van dit syst eem is dat het slecht s cont roleert aan de hand van int ernet bronnen en niet aan de hand van bij voorbeeld script ies van andere st udent en van de eigen facult eit danwel van andere facult eit en. Het syst eem ont dekt daarmee slecht s overeenkomst en indien die script ies on-line st aan. De Universit eit Maast richt , in het bij zonder de facult eit Economische Wet enschappen en Bedrij fskunde, heeft onder de noemer ELEUM-proj ect ( elect ronic learning environment Universit eit Maast richt ) een onderzoek uit gevoerd naar de verschillende plagiaat det ect ie-syst emen die moment eel verkrij gbaar zij n. 77 De result at en van dit onderzoek zij n vooralsnog geen aanleiding geweest om dergelij ke soft ware st ruct ureel in t e zet t en in de st rij d t egen plagiaat in het onderwij s. I n hoofdst uk 6 zal aan dergelij ke syst emen overigens uit gebreid aandacht worden best eed. Port folio’s voor script ies en andere zelfwerkzaamheidsproj ect en in het j uridisch onderwij s, is een proj ect van de Universit eit van Tilburg in samenwerking met de Erasmus Universit eit Rot t erdam. Beoogd is een syst eem t e ont wikkelen waarbij : docent en en st udent en onderst eund worden bij het administ rat ieve proces rondom o.a. script ies, document en t ussen beiden op elekt ronische wij ze worden uit gewisseld, de st udent een port folio kan opbouwen, een fraude-check om fraude en plagiaat op t e sporen en t e voorkomen wordt uit gevoerd en waarbij definit ieve script ies in een dat abase met uit gebreide zoekmogelij kheden worden ondergebracht . 78 Met name de cont role van script ies op plagiaat en fraude, alsmede het vooruit zicht dat script ies openbaar gemaakt worden, moet een posit ief effect op de kwalit eit van script ies hebben. Het proj ect ’Script ies Online’, een gezamenlij k proj ect van de Universit eit van Twent e ( UT) , Erasmus Universit eit Rot t erdam ( EUR) en Rij ksuniversit eit Groningen ( RUG) , beoogt eveneens het opzet t en van een nat ionale dat abase van afst udeerscript ies, ingedeeld naar wet enschappelij ke discipline en voorzien van een zoekfacilit eit . 79 Daarnaast zal een demo ont wikkeld worden van een geïnt egreerde facilit eit voor het vergelij ken van script ies. Het proj ect heeft als eindresult aat een dat abase van afst udeerscript ies op het gebied van de best uurskunde en de bedrij fskunde, gevoed door de EUR, RUG en UT.

77

78

79

28

Arts & Geus, ’Plagiarism Software Evaluation for ELEUM’, < http: / / www.fdewb. unimaas.nl/ eleum/ plagiarism/ plagiarism.htm> (geraadpleegd 2 september 2003). Oudejans & Van Noortwijk, ’Portfolio’s voor scripties en andere zelfwerkzaamheidsprojecten in het juridisch onderwijs, < http:/ / www.frg.eur.nl/ lia/ icto/ projecten/ rechtenonline/ portfolios.pdf> (geraadpleegd 2 september 2003). Scripties Online, Universiteit Twente, Erasmus Universiteit Rotterdam, Rijksuniversiteit Groningen, < http: / / www.surf.nl/ projecten/ index2.php?oid= 124> (geraadpleegd 31 augustus 2003).

Vermeldenswaardig is ook het proj ect van een docent van de Leidse facult eit der Sociale Wet enschappen; deze denkt het ei van Columbus t e hebben uit gevonden om plagiaat t e voorkomen én op t e sporen. 80 Om plagiaat t e voorkomen bakent hij zij n opdracht en inhoudelij k zeer precies af en wij zigt dat ieder j aar slecht gedeelt elij k, hij laat st udent en deelessays inleveren en de door hem gegeven feedback dient verwerkt t e worden in de volgende versie. Daarnaast waarschuwt hij zij n st udent en vooraf voor plagiaat en verzoekt hen t e zorgen voor een zorgvuldige bronvermelding. Het opsporen van plagiaat is voor hem door zij n wij ze van werken vrij eenvoudig. Niet alleen de opdracht wij zigt ieder j aar iet s, maar ook de wij ze waarop men de opdracht dient t e present eren; de verplicht e lay-out wij zigt ieder j aar, de wij ze van nummering ( het ene j aar nummers, het andere j aar cij fers, et c.) , de volgorde waarin opdracht en dienen t e worden ingeleverd, hij gebruikt in zij n opdracht en ieder j aar andere synoniemen ( senaat / eerst e kamer, int egrat ie/ samensmelt ing, et c.) en bovendien wij zigt hij de t e hant eren lit erat uurlij st op det ails ( '&'in een t it el vervangen door 'en', et c.) . Door zij n syst eem kan hij plagiaat veelal feilloos opsporen én aant onen. Aan de hand van de gebruikt e lay-out , nummering, woorden e.d. kan hij zelfs aant onen uit welk j aar de 'bron' afkomst ig is. Voor de examencommissie van de Leidse universit eit is deze met hode voldoende overt uigend; bet rapt e st udent en worden veroordeeld wegens fraude. Kort om, op allerlei front en en op allerlei manieren wordt de st rij d t egen plagiaat in het onderwij s vorm gegeven. Zoals uit de volgende paragrafen zal blij ken, st aat Nederland daarin niet alleen. 

,QWHUQDWLRQDDO

Dat st udent en wereldwij d het int ernet niet alleen als handige en snelle informat iebron zien, maar t evens als 'toeleverancier'van complet e script ies, blij kt wel uit een aant al onderzoeken. De Universit y of Virginia heeft een comput ersyst eem ont wikkeld waarbij script ies onderling gecont roleerd kunnen worden op plagiaat . Van de 1500 gecont roleerde script ies bleek in 122 gevallen plagiaat t e zij n gepleegd ( ruim 8% ) , voor de universit eit aanleiding om een websit e speciaal aan het onderwerp plagiaat t e wij den. 81 Uit een omvangrij k Aust ralisch onderzoek blij kt dat maar liefst ruim 14%

80

81

Ruis, ’De geheimen van dr. X’, < http:/ / www.e-learning.surf.nl/ e-learning/ artikelen/ 774> (geraadpleegd 6 augustus 2003). The plagiarism resource site, University of Virginia, < http:/ / plagiarism.phys. virginia.edu/ > (geraadpleegd 3 september 2003).

29

van de st udent en plagiaat pleegt . 82 Een onderzoek op de Berkeley Universit y of California wees uit dat zelfs na een waarschuwing dat hun werk door een comput er onderzocht zou worden, nog ruim 15% van de st udent en plagiaat pleegde. 83 Plagiaat is dus zeker geen probleem waar alleen de Nederlandse universit eit en mee t e kampen hebben, het is een wereldwij d probleem.  +XLGLJHVLWXDWLH Uit uit gebreide onderzoeken blij kt dat ongeveer 80% van de st udent en ooit fraudeert , waarbij de wij ze van het bedrog uit eenloopt van spieken t ot het plegen van plagiaat . 84 Het daadwerkelij k plegen van plagiaat schij nt door maar liefst 36% minst ens eenmaal gedurende de st udiet ij d t e gebeuren. 85 Met name in de Verenigde St at en blij kt plagiaat een levendige indust rie geworden, de zogehet en ’paper-mills’, draaien daar op volle t oeren. I s het aanbod en de kwalit eit van dergelij ke Nederlandst alige sit es wat mager, de Engelst alige sit es omvat t en een ruimer en kwalit at ief bet er aanbod. Een aant al Engelst alige sit es is t er illust rat ie in Bij lage I I opgenomen. Dergelij ke websit es moedigen vaak st udent en aan hun script ies beschikbaar t e st ellen voor andere st udent en. Geloof me, over ieder willekeurig onderwerp waarover j e een script ie wilt schrij ven, is er al ooit een geschreven, en die is met één druk op de knop t e kopiëren! Er zij n zelfs sit es/ organisat ie waar j e -t egen bet aling- een script ie over een door j ou gekozen onderwerp kunt lat en maken.    5HJHOLQJHQ  Na onderzoek blij kt dat met name in de VS een groot aant al universit eit en een 'honor code'heeft opgest eld, die st udent en veelal bij aanvang van de st udie dienen t e ondert ekenen. I n deze 'honor code' zij n de regels vast gelegd omt rent plagiaat ; wat wordt door die universit eit onder plagiaat verst aan, hoe vindt cont role plaat s, welke sanct ies kunnen volgen na

82 83

84 85

30

Schaap, ’Australisch onderzoek brengt grootschalig internetplagiaat aan het licht’, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 11405> (geraadpleegd 3 september 2003). Een zoekopdracht naar ’plagiarism’ binnen de site van de Berkeley University of California levert maar liefst 904 resultaten op, plagiaat heeft daar alle aandacht, < http:/ / www.cs.berkeley.edu/ > (geraadpleegd 3 september 2003). Rot, ’Electronic plagiarism: Prevention, Deterrence and Detection’, < http:/ / www. edusite.nl/ edutrip2002/ verslagen_innovatie/ 11227> (geraadpleegd 31 augustus 2003). Homepage Plagiarism.org, < http: / / www.plagiarism.org/ plagiarism_stats.html> (geraadpleegd 3 september 2003).

ont dekking, et c., et c.. 86 Veelal volgt na vast st elling van plagiaat -zonder excuus- verwij dering van de universit eit . Eij ffinger, hoogleraar aan de Universit eit van Tilburg, die recent een half j aar gast colleges heeft gegeven aan de Harvard Universit y in Cambridge Massachusset t s, komt ook t ot deze conclusie; plagiaat leidt op de Amerikaanse t opuniversit eit en zonder discussie t ot verwij dering van de universit eit . 87 Even hard wordt de plagiërende st udent van de Universit eit St ellenbosch ( Zuid-Afrika) gest raft . Plagiaat leidt ert oe dat j e voor dat bet reffende vak nooit meer een herkansing krij gt , het geen aut omat isch bet ekent dat j e de opleiding niet kunt afronden. 88 I et s milder is de Vrij e Universit eit Brussel; deze acht plagiaat weliswaar volst rekt ont oelaat baar doch plagiaat leidt 'slecht s' t ot afwij zing van de script ie, de st udent slaagt niet , maar heeft wel recht op een t weede kans. 89 De algemene indruk is dat men in Nederland redelij k 'mild' omgaat met plagiërende st udent en, deze worden normalit er een t weede kans geboden om alsnog het bet reffende vak correct af t e ronden, waardoor men de mogelij kheid blij ft behouden de opleiding t e beëindigen.   3URMHFWHQ Uit eraard worden ook door universit eit en in het ont plooid om plagiaat t egen t e gaan. Vanwege het afgeronde cq. lopende proj ect en voert het in dit proj ect en t e bespreken en wordt slecht s een t weet al

buit enland act ivit eit en overweldigende aant al kader t e ver om alle proj ect en kort belicht .

Eén van de meest belangrij ke proj ect en op dit gebied is geweest een onderzoek van het Cent er for Academic I nt egrit y in de VS. Men const at eerde dat bij na 80% van de st udent en fraudeert . Bij een naar aanleiding hiervan uit gevoerd vervolgonderzoek op de Berkeley Universit y of California bleek dat daar ruim 30% van de st udent en ooit plagiaat pleegde gedurende de st udie. Barrie, een van de docent en van Berkeley 86 87 88 89

Strookman, ’Plagiaat via internet’, < http: / / www.edusite.nl/ edusite/ specials/ 10759> (geraadpleegd 3 september 2003). Eijffinger, ’Elite universiteit zorgt voor gemotiveerde studenten’, < http: / / www.kub.nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 23/ eijffinger.html> (geraadpleegd 3 september 2003). Plagiaat, Fakulteit Lettere en Wysbegeerte Universiteit Stellenbosch, < http:/ / www.sun.ac.za/ journalism/ plagiaat.html> (geraadpleegd 3 september 2003). Scriptiebrochure Faculteit Rechtsgeleerdheid Vrije Universiteit Brussel, < http:/ / www.vub.ac.be/ RG/ REGLEMENTEN/ SCRI PTI EBROCHURE%200203%20times.pdf> (geraadpleegd 3 september 2003).

31

Universit y, ont wikkelde vervolgens Turnit in.com, een soft wareprogramma dat papers/ script ies vergelij kt met werken op het int ernet en met werken in een eigen dat abase van eerder gecont roleerde script ies. 90 Deze dat abank wordt inmiddels door ruim 20.000 onderwij sinst ellingen uit de VS, Canada, Nieuw-Zeeland en Engeland gevoed. Barrie heeft met deze ’uit vinding’ baanbrekend werk verricht in de st rij d t egen plagiaat in het onderwij s. De Universit eit van Nort humbria ( UK) biedt sinds sept ember 2002 Engelse universit eit en de mogelij kheid om werkst ukken/ script ies t er cont role aan t e bieden aan de Plagiarism Advisory Service van de universit eit . 91 Aangeboden script ies worden vergeleken met t ekst en op het int ernet en met script ies van andere st udent en, zowel van de eigen universit eit alsook van andere inst ellingen, voor zover deze hun werken on-line aanbieden. Voor de uit t e voeren cont roles wordt gebruikt gemaakt van een det ect iesyst eem dat gebaseerd is op Turnit in.com, het hiervoor reeds aangehaalde soft wareprogramma, waaraan in hoofdst uk 6 overigens uit gebreider aandacht zal worden best eed.  &RQFOXVLH  De algemene mening van docent en en universit eit en blij kt t e zij n, zowel nat ionaal als int ernat ionaal, dat het voorkomen van plagiaat nog st eeds bet er is dan het sanct ioneren ervan. I n dat kader blij kt een int ernat ionale t rend in ieder geval t e zij n om elekt ronische port folio’s van st udent en aan t e leggen 92, zodat st udent en derden inzicht kunnen geven in hun werk gedurende hun st udiet ij d, bij voorbeeld in het kader van sollicit at ies. Bovendien kunnen inst ellingen deze port folio’s gebruiken als vergelij kingsmat eriaal bij de inzet van fraudecont role-syst emen. Die ’dreiging’ dat hun werk openbaar wordt gemaakt en dat er een fraudecont role plaat svindt , blij kt vaak al veel st udent en aan t e zet t en t ot eigen inspanningen. Men ziet dan liever af van knip- en plakwerk. Het voorkomen van plagiaat kent mij ns inziens t wee dimensies. Enerzij ds kan de st udent t racht en t e voorkomen dat zij n werk als plagiaat wordt gezien, door consequent en nauwkeurig zij n bronnen t e vermelden of,

90 91

92

32

Strookman, ’Amerikaans hoger onderwijs strijdt tegen plagiaat met speciale software’, < http:/ / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 9279> (geraadpleegd 3 september 2003). JI SC Plagiarism Advisory Service Northumbria University, < http: / / online.northumbria. ac.uk/ faculties/ art/ information_studies/ I mri/ JI SCPAS/ site/ jiscpas.asp> (geraadpleegd 3 september 2003). Van Engen, ’Trend: online portfolio’s voor studenten’, < http: / / www.edusite.nl/ edusite/ nieuws/ 10118?batchnr= 299&batchsize= 12> (geraadpleegd 3 september 2003).

indien wordt aangeslot en bij het gedacht engoed van een bepaalde bron of st udie, door een bepaalde bron als algemene referent ie aan t e geven. Anderzij ds kan de universit eit proberen plagiaat t e voorkomen, door de onderwij smet hode aan t e passen. 93 Zo kan plagiaat wellicht worden voorkomen danwel worden t eruggedrongen door: • meer aandacht aan het proces van schrij ven van de script ie t e best eden dan aan het uit eindelij ke eindproduct ; 94 • st udent en meer t e begeleiden t ij dens het schrij ven van hun script ie om zodoende de vorderingen van de st udent t e kunnen cont roleren en t ussent ij ds bij t e kunnen st uren; 95 • meer bekendheid t e geven aan plagiaat . 96 Veel st udent en plegen onbewust uit onwet endheid, slordigheid of vergeet acht igheid plagiaat ; • st udent en t e leren hoe plagiaat voorkomen kan worden. Leer st udent en goed t e verwij zen naar bronnen; 97 • st udent en act uele onderwerpen in hun script ie t e lat en behandelen, dat voorkomt dat er ’t weedehands’ mat eriaal wordt gebruikt ; • st udent en in hun script ie een specifieke vraag t e lat en behandelen. 98 De kans is klein dat precies dezelfde vraag ooit eerder onderwerp van een ander onderzoek is geweest . I ndien de st udent in ’zij n’ script ie afwij kt van de eigenlij ke vraagst elling, moet en er bij de docent al wat licht j es gaan branden; • st udent en ( een deel van) hun script ie in een present at ie t e lat en t oelicht en, en event ueel inhoudelij ke vragen t e st ellen. Dat voorkomt dat men zich er met wat knip- en plakwerk vanaf maakt , ofwel men valt door de mand doordat blij kt dat de ’kennis’ slecht s op papier st aat , maar de st udent in feit e van het onderwerp weinig of niet s afweet . Een groot ’voordeel’ in de st rij d t egen plagiaat is voor de Nederlandse universit eit en dat zij van haar st udent en kan verlangen de script ie in de Nederlandse t aal af t e leveren. Zolang dat nog het geval zal zij n, zal in 93

94 95 96 97 98

Een aantal universiteiten besteedt hier bewust aandacht aan, zoals bijvoorbeeld de Rijksuniversiteit Groningen < http: / / odur.let.rug.nl/ projects/ asv/ docenten/ studentschrijvers_begeleiden/ plagiaatdoc.htm> (geraadpleegd 3 september 2003). Ook de TU Delft voerde onder het motto "Kopiëren kan je de kop kosten" strijd tegen plagiaat < http:/ / www.library.tudelft.nl/ delftspecial/ kopieren_tbm.pdf> (geraadpleegd 22 augustus 2003). Rot, ' Electronic Plagiarism: Prevention, Deterrence, and Detection, < http: / / www.edusite. nl/ edutrip2002/ verslagen_innovatie/ 11227> (geraadpleegd 31 augustus 2003). Holtkamp, in Univers: 'Internetfraude op KUB onderzocht', < http: / / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 27/ fraude.html> (geraadpleegd 3 september 2003). Siebers, in Univers: 'Internetfraude op KUB onderzocht', < http: / / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 27/ fraude.html> (geraadpleegd 3 september 2003). Folkert, ' Plagiaat kan beperkt worden door betere begeleiding', < http: / / www.edusite.nl/ edutrip2002/ verslagen_strategie/ 11051> (geraadpleegd 2 september 2003). Folkert, ' Plagiaat kan beperkt worden door betere begeleiding', < http: / / www.edusite.nl/ edutrip2002/ verslagen_strategie/ 11051> (geraadpleegd 2 september 2003).

33

ieder geval de dreiging van alle int ernat ionale, Engelst alige paper-mills meevallen. Welke st udent neemt immers de moeit e om een compleet Engels werk t e ( lat en) vert alen? Uit eraard zal plagiaat , ondanks een uit gebreid pakket aan maat regelen t er voorkoming, nimmer volledig uit t e bannen zij n. Gelukkig bieden I CTmogelij kheden, die er aanvankelij k t oe hebben bij gedragen dat st udent en meer plagiaat zij n gaan plegen, universit eit en st eeds meer mogelij kheden plagiaat vast t e st ellen. De pakkans is daardoor aanmerkelij k t oegenomen. 99 Wellicht dat ook die wet enschap st udent en ervan zal weerhouden zich t e lat en verleiden t ot knip- en plakwerk. Mocht ook die dreiging onvoldoende blij ken t e zij n, dan dient men in Nederland wellicht het voorbeeld t e volgen van vele Amerikaanse universit eit en: plagiaat leidt direct t ot verwij dering van de st udent van de universit eit !

99

34

De Haas, ’Gratis scripties downloaden van internet’, < http:/ / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 29/ scriptie.htm> (geraadpleegd 6 augustus 2003).

  5HFKWVKDQGKDYLQJ   0LVGDDGORRQW" Nu in de voorgaande hoofdst ukken duidelij k is geworden wat onder plagiaat wordt verst aan en hoe dat zich in de afgelopen j aren -met name in relat ie t ot het onderwij s- heeft ont wikkeld, is doel van dit hoofdst uk vast t e st ellen of het aut eursrecht nog t oereikend is in het licht van de ont wikkelingen die het int ernet t en aanzien van plagiaat met zich heeft gebracht . Kunnen aut eursrecht elij ke inbreuken op of door het int ernet -in het bij zonder plagiaat - afdoende worden best reden of moet er wellicht een specifieke int ernet plagiaat -bepaling in het leven worden geroepen? Deze problemat iek zal nat ionaal, en vanwege het grensoverschrij dende karakt er van het int ernet ook int ernat ionaal, worden belicht , waarbij naast het aut eursrecht ook de mogelij ke aansluit ing bij het privaat - en st rafrecht onder de loep zal worden genomen. Uit eraard zal in dat kader eveneens aan het Amerikaanse ’ant woord’ op de plagiaat problemat iek, de zogehet en ’fair use’-bepaling, aandacht worden geschonken. 

1DWLRQDDO

Zoals in paragraaf 2.1. al aangegeven, is plagiaat geen wet t elij ke t erm. Je kunt in Nederland dan ook niet recht st reeks aangeklaagd worden ’wegens plagiaat ’ , maar dat bet ekent niet dat de plagiat or zonder meer vrij uit gaat . Op grond van de Aut eurswet mag zonder t oest emming van de maker een werk van let t erkunde, wet enschap of kunst niet worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt worden, in welke vorm dan ook ( art . 1 Aw) . Gebeurt dat t och, dan is dat wel degelij k st rafbaar, ondanks het ont breken van bij voorbeeld een specifieke wet t elij ke plagiaat bepaling. Zolang plagiaat nog loont , is het niet eenvoudig uit t e roeien. De wet geving schiet op dat punt duidelij k t ekort ; plagiaat slacht offers kunnen pas in act ie komen als het kwaad al is geschied, en zelfs dan is het nog een probleem aan t e t onen dat er van plagiaat sprake is. Wanneer is immers een naboot sing nog recht mat ig, en wanneer is er sprake van plagiaat , en is het naboot sen dus omgeslagen in imit eren? Een duidelij k wet t elij k kader ont breekt . Met het t oenemende gebruik van het int ernet zal de noodzaak om inbreukmakers van aut eursrecht en, en wellicht ook andere int ellect uele eigendomsrecht en, op t e sporen en aansprakelij k t e st ellen, alleen nog maar t oenemen. Er rij zen daarbij een aant al vragen; onderscheiden inbreukmakende handelingen via het int ernet zich van inbreukmakende handelingen in de analoge omgeving, welk recht is van t oepassing ( inbreuk 35

via het int ernet heeft vaak een int ernat ionaal karakt er) en bovendien: welk recht sst elsel biedt aanknopingspunt en voor ’int ernet plagiaat ’? De handhaving van aut eursrecht en kan in Nederland zowel civielrecht elij k, via het aut eursrecht danwel het privaat recht , als st rafrecht elij k geschieden. Op deze drie mogelij kheden zal in de komende paragrafen worden ingegaan. Kenmerkend voor civielrecht elij ke handhaving van recht en, bij voorbeeld via het aut eursrecht , is dat de recht hebbende hiervoor zelf is aangewezen. De recht hebbende dient zelf t e cont roleren of er inbreuken op zij n recht en plaat svinden. De cont role die in de analoge sit uat ie in de openbaarheid kon plaat svinden ( bv. in de boekhandel kij ken of er plagiaat -werk beschikbaar is) , dient in de digit ale omgeving ( het int ernet ) plaat s t e vinden in de privé sfeer van de gebruikers. Het inbreukmakende werk ligt immers niet meer met naam van de inbreukmaker- in de boekhandel, maar st aat op de comput er van een ( anonieme?) int ernet gebruiker. I n dat kader dient derhalve bij cont roles alt ij d speciaal aandacht t e worden best eed aan de mat e waarin de privacy van de bet reffende int ernet gebruikers gewaarborgd kan blij ven. 100  $XWHXUVUHFKW Aanvankelij k werd het aut eursrecht ingezet als middel t ot bescherming van personen en hun geest elij ke prest at ies, maar st eeds meer zij n bedrij ven het aut eursrecht in de st rij d gaan werpen om hun prest at ies t e beschermen. Het aut eursrecht wordt in de prakt ij k dan ook in veel gevallen lout er t er bescherming van commerciële belangen ingezet . Feit elij k is het gebruik waart egen een aut eursrecht hebbende zich op grond van de Aut eurswet kan verzet t en, in beginsel ook beperkt t ot vormen van commercieel gebruik. De aut eursrecht hebbende kan zich namelij k verzet t en t egen het openbaar maken en verveelvoudigen van zij n werk. 101 De aut eursrecht hebbende kan zich bij voorbeeld niet verzet t en t egen hergebruik van zij n werk. Als een boek recht mat ig is verkregen, mag het daarna onbeperkt worden gelezen door een onbeperkt aant al mensen, het boek mag ook worden doorverkocht . De aut eursrecht hebbende heeft daar niet s meer over t e zeggen, zij n recht is immers uit geput . 102 Op grond van de Aut eurswet komen aan de aut eursrecht hebbende een aant al recht en t oe indien hij een inbreuk op zij n recht en const at eert . Zo 100 101 102

36

Alberdingk Thijm 2001, p. 10-11. Van der Steur 2003, p. 239. Voor een nadere uitleg omtrent ’uitputting’ wordt verwezen naar Bijlage I , paragraaf 2.4..

kan bij voorbeeld op grond van art ikel 27 Aw een schadevergoedingsact ie worden ingest eld, of met een beroep op art ikel 27a Aw winst afdracht worden gevorderd. Daarnaast kan op grond van art ikel 28 Aw beslag worden gelegd op inbreukmakende voorwerpen ( bv. drukpers waarmee plagiaat -werk wordt gemaakt ) en kunnen deze voorwerpen, evenals de inbreukmakende product en zelf, worden opgeëist . I ndien inbreukmakende product en reeds bij het publiek/ eindgebruikers zij n beland, kan hierop evenwel geen beslag meer worden gelegd, de eindgebruiker wordt in dat opzicht beschermd. De belangrij kst e vordering die een recht hebbende -veelal in kort geding vanwege het spoedeisend belang; het doel is immers de inbreukmakende act ivit eit en of uit ingen zo snel mogelij k t e lat en st oppen- kan inst ellen, is uit eraard het st opzet t en cq. verbieden van de inbreukmakende prakt ij ken. 103 Een dergelij k verbod zal meest al onder verbeurt e van een dwangsom worden opgelegd. De handhaving van aut eursrecht en in de digit ale omgeving is feit elij k niet anders dan in de analoge omgeving: in de on-line sit uat ie gelden dezelfde recht en en regels als in de off-line sit uat ie. De huidige Aut eurswet blij ft ook in de digit ale omgeving onverkort van t oepassing. 104 Vanwege specifieke sit uat ies op en rond het int ernet , is het echt er de vraag of de Aut eurswet in de huidige vorm in de digit ale omgeving nog wel t oereikend is. Een groot probleem bij plagiaat via het int ernet is bij voorbeeld het vinden van de bron. Pas als j e de bron hebt gevonden kan de omvang van het plagiaat goed worden vast gest eld en kunnen st appen worden ondernomen. Er zij n aanvankelij k -vanwege de problemat iek van de onvindbare cq. anonieme inbreukmaker- daarom ook st emmen opgegaan om de int ernet providers aansprakelij k te houden voor inbreukmakende handelingen. Die visie st uit t e snel op verzet van de zij de van providers. Hoe kunnen deze aansprakelij k worden gehouden voor inbreukmakende verveelvoudigingen? Moet de provider cont roleren of er geen geplagieerd werk door hem wordt verspreid of beschikbaar wordt gest eld, of op zij n syst eem ge-upload is? Het bleek onwenselij k de providers hiervoor aansprakelij k t e houden, de omvang van informat ie op het int ernet is t e groot en de informat ie wij zigt t e vaak om alles t e kunnen cont roleren. Op de provider rust dan ook geen vergewissingsplicht . 105 Deze st elling is inmiddels ook in de recht spraak overgenomen, in de Scient ology Church/ XS4all-kwest ie. 106 Een provider kan zich echt er nimmer acht er de 103

104 105 106

De verbodsactie komt de auteursrechthebbende toe op grond van artikel 1 Aw; het auteursrecht is een ’uitsluitend recht’. Voor een nadere uitleg omtrent het ’uitsluitend recht’ van de auteursrechthebbende wordt verwezen naar Bijlage I , paragraaf 2.1.. Bron: < http: / / www.auteursrecht.nl> (geraadpleegd 1 september 2003). Visser 1996, p. 61-62. Rechtbank ’s-Gravenhage 9 juni 1999, rolnummer 96/ 1048 (Scientology Church/ XS4all).

37

anonimit eit van het int ernet verschuilen indien hij zelf ook informat ie aanbiedt of indien hij geen act ie onderneemt indien hij op de hoogt e is, of behoort t e zij n, van inbreukmakende handelingen. I ndien er, anders gezegd, sprake is van wet enschap aan de zij de van de provider, is deze wel degelij k aan t e spreken. 107 I nmiddels is duidelij k geworden dat , als de Aut eurswet niet wordt uit gebreid worden met specifieke int ernet bepalingen, in ieder geval het st elsel van beperkingen opnieuw moet worden bezien, wil ’int ernet plagiaat ’ kunnen worden aangepakt . Veel beperkingen zij n namelij k in mediaspecifieke t ermen gedefinieerd. 108 Een voorbeeld t er verduidelij king ( art . 16a Aw) : "Als inbreuk op het aut eursrecht op een werk van let t erkunde, wet enschap of kunst wordt niet beschouwd een kort e opname, weergave en mededeling ervan in het openbaar in een fot o-, film-, radio- of t elevisiereport age voor zover zulks voor het behoorlij k weergeven van de act uele gebeurt enis welke het onderwerp der report age uit maakt , noodzakelij k is". Let t erlij k genomen wordt moment eel dus wel als inbreuk beschouwd een mededeling op het int ernet , want dat valt niet onder een ’fot o-, film-, radioof t elevisiereport age’. Vanuit die opt iek is het wenselij k dat dergelij ke bepalingen worden aangepast 109, in die zin dat ook het int ernet als medium wordt benoemd, danwel dat deze beperkingen t echniek-onafhankelij k worden gedefinieerd. 110 Het aut eursrecht zal in zij n algemeenheid met het oog op nieuwe t echnieken in de digit ale omgeving een zekere impuls moet en krij gen. Met het Dior/ Evora-arrest lij kt de Hoge Raad al een bres t e hebben geslagen in het t ot dan t oe geldende geslot en syst eem van wet t elij ke beperkingen. 111 I n dit arrest wordt namelij k gesignaleerd dat het aut eursrecht zich ont wikkelt t ot een middel t er bescherming van met name commerciële belangen en dat met het oog daarop de t oepassing van het aut eursrecht soms ( buit enwet t elij k) beperkt moet worden. De Hoge Raad st elt dat : "de uit drukkelij ke beperkingen van de Aut eurswet niet uit sluit en dat de grenzen van het aut eursrecht in andere gevallen aan de hand van een vergelij kbare afweging nader moet en worden bepaald, in het bijzonder wanneer de behoeft e aan de desbet reffende begrenzing door de wet gever niet is onderkend". 107 108 109 110 111

38

Van Bruggen, Van Dun & De Lange 1998, p. 101-102. Hugenholtz, ’Het internet: het auteursrecht voorbij?’, < http: / / www.ivir.publicaties/ hugenholtz/ preadvies.doc> (geraadpleegd 23 augustus 2003). Zie ook de voorbeelden die Alberdingk Thijm vermeldt in zijn artikel ’Fair use: het auteursrechtelijk evenwicht hersteld’, p. 146. Zie in dat kader: D.J.G. Visser, ’Naar een multimedia-bestendig auteursrecht’, I TeR-reeks nr. 10, Alphen aan den Rijn: Samsom Bedrijfsinformatie 1998. HR 20 oktober 1995, NJ 1996, 682 (Dior/ Evora).

E.e.a. impliceert dat het mogelij k wordt bij aut eursrecht inbreuken, die feit elij k niet onder een specifieke wet t elij ke beperking zij n onder t e brengen, aan de hand van een afweging van belangen van de aut eursrecht hebbenden en maat schappelij ke of economische belangen van anderen, de grenzen van het aut eursrecht nader t e bepalen. 112 Wanneer het aut eursrecht op deze wij ze wordt t oegepast , zal het haar dienst en ook in de digit ale omgeving kunnen blij ven bewij zen. 113 Deze benadering komt ook overeen met de st rekking van de Berner Convent ie. Deze st elt in art ikel 9.1 namelij k dat aan aut eurs exclusieve verveelvuldigingsrecht en t oekomen "in welke vorm of wat voor wij ze dan ook" , derhalve dus ook t echnische verveelvoudigingen in de digit ale omgeving. Nog afgezien van deze mogelij ke wij zigingen van het aut eursrecht cq. de Aut eurswet , de universit eit en st aan t en opzicht e van plagiërende st udent en in principe alt ij d met lege handen. De universit eit en zij n simpelweg geen aut eursrecht hebbende en kunnen dan ook op grond van de Aut eurswet niet zelfst andig opt reden t egen plagiat oren; die mogelij kheid st aat slecht s voor aut eursrecht hebbenden zelf open. Dus ook al zou de Aut eurswet zodanig worden aangescherpt dat int ernet plagiaat in een specifieke wet sbepaling wordt ondergebracht , dan nog biedt dat universit eit en geen aut onome vervolgingsbevoegdheid. Wat rest , is dat universit eit en na het vast st ellen van plagiaat de bet reffende aut eursrecht hebbenden zouden kunnen at t enderen op het door st udent en gepleegde plagiaat . Universit eit en zullen dergelij ke prakt ij ken echt er niet graag naar buit en brengen, uit angst voor gezicht sverlies. Daarnaast is het de vraag wat de respect ievelij ke aut eursrecht hebbenden met die wet enschap zullen doen; welke 'last 'hebben zij van het feit dat een st udent in een script ie inbreuk op hun aut eursrecht en heeft gemaakt ? Script ies worden veelal niet gepubliceerd maar dienen slecht s t er verkrij ging van de bul, van commercieel gewin is geen sprake, act ivit eit en van de aut eursrecht hebbenden zelf worden er niet door verst oord, oft ewel: het belang van aut eursrecht hebbenden is in dit opzicht vrij wel nihil. Voor aut eursrecht hebbenden zij n dergelij ke inbreuken misschien als onwenselij k aan t e merken, maar het is niet aannemelij k dat zij recht smaat regelen zullen t reffen t egen deze vorm van aut eursrecht inbreuk. Dat dergelij ke aut eursrecht inbreuken vanuit universit eit en als onwenselij k worden ervaren is evident , het aut eursrecht biedt hen echt er geen direct e mogelij kheden daar t egen op t e t reden. Of het privaat recht die mogelij kheden wel biedt , zal in de volgende paragraaf worden besproken.

112 113

Alberdingk Thijm 1998, p. 147. Brunt e.a. 1996, p. 40-42.

39

Vermeldenswaardig is op dit punt nog het verschil dat Mart en Hofst ede in ’Leiden in last ’ maakt e t ussen wet enschappelij k plagiaat en inbreuk op aut eursrecht en. 114 Hij st elt dat wet enschappers niet zozeer met een publiek communiceren, als wel met elkaar en in die communicat ie moet men elkaar over en weer wel kunnen vert rouwen, anders loopt de wet enschap gevaar. I nbreuk op een aut eursrecht is normalit er een zaak t ussen de aut eursrecht hebbende en de inbreukmaker, wet enschappelij k plagiaat is daarent egen meer een zaak t ussen de plagiat or en de wet enschappelij ke gemeenschap; wie wet enschappelij k plagiaat pleegt , wordt buit en de gemeenschap gest eld. 115 Vanuit deze visie zou j e een parallel kunnen t rekken met een script ie. Die zou -als er t enminst e geen plagiaat wordt gepleegd- ook een wet enschappelij k karakt er moet en hebben. Het is waarschij nlij k vanuit deze opt iek dat universit eit en zo gekant zij n t egen plagiaat bij script ies, dergelij ke ’wet enschappers’ horen in de wet enschap niet t huis.  3ULYDDWUHFKW Zoals in paragraaf 2.2. al is aangegeven, behelst plagiaat niet aut omat isch ook een inbreuk op een aut eursrecht . Plagiaat is dan ook niet alt ij d st rafbaar. 116 Voor wat bet reft de civielrecht elij ke handhaving van plagiaat dient dan ook onderscheid t e worden gemaakt t ussen t wee sit uat ies: de sit uat ie waarbij plagiaat en inbreuk op een aut eursrecht samengaan en de sit uat ie waarbij wel sprake is van plagiaat doch niet van een aut eursrecht inbreuk. I n het eerst e geval, het samengaan, is er sprake van een onrecht mat ige daad waart egen middels art ikel 6: 162 BW kan worden opget reden. 117 Voorwaarde voor inbreuk, en dus ook voor kwalificat ie als onrecht mat ige daad, is uit eraard wel dat er van een aut eursrecht elij k beschermd werk sprake is. Bovendien moet worden aanget oond dat het oorspronkelij ke werk eerder gemaakt is dan het geplagieerde product . Gest eld dat inbreuk op aut eursrecht en door een plagiërende st udent zou kunnen worden vast gest eld, dan dient vervolgens de 'hobbel' van de onrecht mat ige daad t e worden genomen.

114 115

116 117

40

Dijkhuis e.a. 1997, p. 114-119. Zo gebeurde ook met René Diekstra in 1996, een Leidse hoogleraar psychologie wiens boek ' Je verdriet voorbij'een letterlijke kopie zou zijn van het Engelstalige manuscript ' A teenage guide to suicide'van de Amerikaanse psycholoog Gary McEnery. Bron: < http: / / www.auteursrecht.nl> (geraadpleegd 1 september 2003). Wichers Hoeth 2000, p. 376-378.

Kort weg dient voor aansprakelij kheid op grond van een onrecht mat ige daad, op grond van art ikel 6: 162 BW, t e worden voldaan aan de volgende vereist en: 1. I s de daad onrecht mat ig? Voor onrecht mat igheid dient sprake t e zij n van: a. inbreuk op een recht ; b. doen of nalat en in st rij d met wet t elij ke plicht ; c. doen of nalat en in st rij d met maat schappelij ke zorgvuldigheid. 2. Kan de daad worden t oegerekend aan de dader? Van t oerekening is sprake indien de daad: a. is t e wij t en aan zij n schuld, in de zin van verwij t baarheid b. is t e wij t en aan een oorzaak die kracht ens de wet voor zij n rekening komt c. is t e wij t en aan een oorzaak die kracht ens verkeersopvat t ing voor rekening van de dader komt ( die in zij n risicosfeer valt ) 3. I s er schade? ( let sel-, zaak- of zuivere vermogensschade) 4. I s er een causaal verband t ussen de onrecht mat ige daad en de schade? De plagiërende st udent pleegt mogelij kerwij s inbreuk op een recht , namelij k het aut eursrecht van een derde. Echt er, het aut eursrecht beschermt de aut eursrecht hebbende en niet de universit eit . Misschien zou gest eld kunnen worden dat het plegen van plagiaat j egens de universit eit in kwest ie in st rij d is met de maat schappelij ke zorgvuldigheid, maar deze opt ie is wat ver gezocht . I n de j urisprudent ie kom j e dergelij ke creat ieve oplossingen om plagiaat onrecht mat ig t e doen zij n dan ook ( nog) niet t egen. Vermoedelij k zal een recht er, indien deze over een dergelij ke sit uat ie zou moet en oordelen, aan de hand van een belangenafweging t ot het oordeel komen dat de belangen van de universit eit zwaarder wegen dan de belangen van de st udent , zeker gezien de schade die een universit eit als gevolg van plagiaat bij script ies kan leiden. Dat de daad, het plegen van plagiaat , aan de plagiërende st udent kan worden t oegerekend behoeft geen nadere t oelicht ing. De groot st e hobbel komt bij voorwaarde 3, de schade. Welke schade heeft de universit eit geleden indien de st udent plagiaat heeft gepleegd? I ndien een universit eit al zover zou gaan om een plagiërende st udent op grond van een onrecht mat ige daad voor een recht er t e brengen, dan zou een dergelij ke procedure kunnen st randen op het punt van de schade. Het vert rouwen van een universit eit in de plagiërende st udent zal zij n beschaamd, maar het aant onen dat als gevolg daarvan schade is geleden, lij kt mij een niet t e overwinnen hobbel. Het is ook nooit de bedoeling van de wet gever geweest om beschaamd vert rouwen als onrecht mat ige daad aan t e merken; de Memorie van Toelicht ing zwij gt daarover en ook de recht spraak geeft op dat punt niet t huis.

41

Schade als gevolg van plagiërende st udent en die een universit eit event ueel wel zou kunnen aant onen is gezicht sverlies in relat ie t ot enerzij ds pot ent iële st udent en, er zullen wellicht minder st udent en voor die bet reffende universit eit kiezen, en anderzij ds het bedrij fsleven, de vraag naar st udent en van die bet reffende universit eit zal mogelij kerwij s afnemen. Een dalend aant al st udent en leidt sowieso t ot dalende inkomst en. Bovendien kan het aanzien van een universit eit in de maat schappij als gevolg van de wet enschap dat st udent en al plagiërend hun bul kunnen behalen, een deuk oplopen, het geen zal leiden t ot ( immat eriële) schade. Zo zal het bedrij fsleven minder snel geneigd zij n mee t e werken cq. bij t e dragen aan proj ect en, zal de ( int er) nat ionale waardering afnemen, et c., et c.. Het is moeilij k ( in cij fers) aan t e geven welke schade plagiaat in het onderwij s exact aanricht , duidelij k is wel dat universit eit en plagiaat liever zullen voorkomen dan best rij den, omdat het kwaad dan feit elij k al is aangericht . Om ook in de t weede sit uat ie, plagiaat zonder aut eursrecht inbreuk, t e kunnen spreken van een onrecht mat ige daad, dient eveneens vast gest eld t e worden of er sprake is van inbreuk op een recht ( een ander recht dan het aut eursrecht ) , handelen in st rij d met een wet t elij ke plicht danwel handelen in st rij d met de maat schappelij ke zorgvuldigheid. De recht spraak blij kt echt er zeer t erughoudend om prest at ies cq. werken -buit en het t errein van de int ellect uele eigendomsrecht en- alsnog via art ikel 6: 162 BW bescherming t e verlenen. 118 Het zoeken naar dergelij ke uit spraken is dan ook als het zoeken naar de spreekwoordelij ke speld in een hooiberg.  6WUDIUHFKW Of event ueel ook het st rafrecht universit eit en een mogelij kheid biedt om plagiërende st udent en aan t e pakken, st aat cent raal in deze paragraaf. Tegen inbreuken op het aut eursrecht kan namelij k niet alleen civielrecht elij k worden opget reden, bij opzet t elij ke inbreuken op aut eursrecht en heeft het Openbaar Minist erie de mogelij kheid t ot st rafrecht elij ke vervolging over t e gaan ( art . 30b t / m 36b Aw) . Enkele vormen van aut eursrecht inbreuk worden zelfs als misdrij f bet it eld ( bv. art . 31 Aw) en aan plegers van dergelij ke inbreuken kan naast een geldboet e, die kan oplopen t ot ¼  HHQ JHYDQJHQLVVWUDI YDQ PD[LPDDO  MDDU worden opgelegd. Aut eursrecht hebbenden kunnen j egens deze

118

42

Van Lingen 2002, p. 194.

st rafrecht elij k vervolgde inbreukmakers een civielrecht elij ke schadeclaim indienen. 119 Hierbij dient opgemerkt t e worden dat voornoemde art ikelen vrij wel nimmer zullen worden ingeroepen t egen de eenmalige inbreukmaker, zij zij n in het leven geroepen om de georganiseerde pirat erij t e kunnen best rij den. I ndien er daadwerkelij k een vermoeden best aat van groot schalige, professionele aut eursrecht inbreuken -denk daarbij in de sfeer van georganiseerde criminalit eit -, verleent de Aut eurswet de opsporingsambt enaren zelfs bevoegdheid t ot huiszoeking en inzage in gegevens. I n Nederland is het opsporen van dergelij ke aut eursrecht inbreuken voorbehouden aan de FI OD/ ECD. De inspanningen en invest eringen die met een onderzoek door de FI OD/ ECD gepaard gaan, maken het onverant woord eenmalige inbreukmakers op t e sporen. Het vervolgen van de plagiërende st udent op grond van deze wet t elij ke bepalingen is, zoals uit het voorgaande wel blij kt , dan ook geen opt ie. Voor delict en die via het int ernet geschieden, zoals plagiaat , kan wellicht aansluit ing worden gezocht bij 225 WvSr ( valsheid in geschrift e) of 326/ b WvSr ( oplicht ing/ bedrog) . Het gaat bij deze handelingen om het via een misleidende ( digit ale) voorst elling van zaken wederrecht elij k behalen van een voordeel. 120 Met name via het int ernet is het eenvoudig dergelij ke 'delict en't e plegen; er is geen direct persoonlij k cont act , e.e.a. gebeurt in de anonimit eit van het int ernet , de herkomst van bericht en is soms moeilij k t e t raceren, et c., et c.. Art ikel 225 lid 1 WvSr, valsheid in geschrift e, luidt als volgt : "Hij die een geschrift dat best emd is om t ot bewijs van enig feit t e dienen, valselij k opmaakt of vervalst , met het oogmerk om het als echt en onvervalst t e gebruiken of door anderen t e doen gebruiken, wordt als schuldig aan valsheid in geschrift gest raft , met gevangenisst raf van t en hoogst e zes jaren of geldboet e van de vijfde cat egorie." Met Talsma ben ik van mening dat een script ie een geschrift is, bedoeld om t ot bewij s t e dienen, namelij k het bewij s dat de bet reffende st udent beschikt over bepaalde kennis en dat hij deze weet t oe t e passen. 121 Talsma meent echt er dat bij het plagiëren van een script ie niet kan worden gezegd dat de st udent deze valselij k heeft opgemaakt of heeft vervalst . Met deze zienswij ze ben ik het , evenals Vriesendorp 122, pert inent niet eens. Mij ns inziens zou het zet t en van j e naam onder een st uk dat niet door j ou is 119 120

121 122

Bron: < http: / / www.auteursrecht.nl> (geraadpleegd 1 september 2003). Schellekens 1999, p. 24-38. Het voordeel bij internetplagiaat door een student is bijvoorbeeld gelegen in het feit dat de student zonder inspanningen van waarde een scriptie kan produceren. Talsma 2003, p. 102-104. Vriesendorp 2003, p. 288-290.

43

geschreven, wel degelij k aangemerkt kunnen worden als valsheid in geschrift e. Dat het zet t en van een valse naam ( of handt ekening) onder een st uk is aan t e merken als valsheid in geschrift e, st aat buit en kij f. Wat is het wezen van een dergelij ke handeling? Met het zet t en van een valse naam of handt ekening onder een st uk dat j e zelf hebt geschreven, dicht j e j ouw handelingen aan een ander t oe ( aan degene wiens naam onder het st uk wordt gezet ) . Wat is het verschil met het zet t en van j e eigen naam onder een st uk dat j e niet zelf hebt geschreven? Je wilt het doen voorkomen alsof j ij degene bent die dat st uk heeft geschreven; j e dicht dus andermans handelingen aan j ezelf t oe. I n beide gevallen doe j e j e als iemand anders voor; er komt een naam onder een bepaald st uk t e st aan die niet overeenkomt met degene van wie het st uk afkomst ig is. Evenals Vriesendorp ben ook ik niet t huis in de finesses van het st rafrecht elij k begrip ’valsheid in geschrift ’, maar linksom ( andermans naam onder eigen werk) wel valsheid in geschrift e en recht som ( eigen naam onder andermans werk) niet , roept t och in ieder geval vraagt ekens op. De ruimt e om ook een plagiërende st udent aan t e pakken zou er mij ns inziens in de bepaling van 225 WvSr wel moet en zit t en. De naam is immers vals in relat ie t ot de inhoud van het st uk, dat zou t och de vraag moet en zij n? I nt eressant is in dat kader ook art ikel 227a WvSr: "Hij die, anders dan door valsheid in geschrift , opzet t elij k niet naar waarheid gegevens verst rekt …" . Weliswaar ziet dat art ikel op het verst rekken van onware gegevens in het kader van het vast st ellen van een recht op een verst rekking of vergoeding, doch een analoge int erpret at ie zou er t och t oe kunnen leiden dat ook het zet t en van een naam onder een st uk dat niet van j ou is, st rafbaar wordt geoordeeld. Een andere mogelij kheid die het Wet boek van St rafrecht biedt om int ernet delict en aan t e pakken, is de bepaling van art ikel 326( b) Sr: oplicht ing en bedrog. 123 Voor wat bet reft het script ieplagiaat biedt art ikel 326 WvSr geen soelaas. Er wordt immers geen ’valse naam’ aangenomen. Discut abel is wellicht of er geen ’valse hoedanigheid’ wordt aangenomen; de st udent wil door zij n naam onder de script ie t e plaat sen het immers doen voorkomen als hij de aut eur is. I n react ie op de art ikelen van Talsma en Vriesendorp 124 zij n de pij len in dit onderzoek echt er gericht op art ikel 326b WvSr: bedrog. Talsma meent dat art ikel 326b WvSr niet van t oepassing kan zij n aangezien dat art ikel 123 124

44

Van Kolfschooten, p. 25 Talsma 2003, p. 102-104; Vriesendorp 2003, p. 288-290.

"uit drukkelij k in het t eken van de commercie st aat " . Deze st elling is er kennelij k met de haren bij gesleept . Van enige commerciële acht ergrond blij kt immers niet s uit het relevant e eerst e lid van dat art ikel: "Met gevangenisst raf van t en hoogst e t wee jaren of een geldboet e van de vijfde cat egorie wordt gest raft : 1°: hij die op of in een werk van let t erkunde, wet enschap, kunst of nij verheid valselij k enige naam of enig t eken plaat st , of de echt e naam of het echt e t eken vervalst , met het oogmerk om daardoor aannemelijk t e maken, dat dat werk zou zij n van de hand van degene wiens naam of t eken hij daarop of daarin aanbracht ; ". Talsma leest kennelij k meer in dit eerst e lid, dan ik. Zij n st elling, dat het scharen van script ieplagiaat onder dit art ikel een onaanvaardbare oprekking van art ikel 326b Sr zou bet ekenen, verdient mij ns inziens enige heroverweging. Het oprekken van een bepaling zonder commerciële t int t ot een bepaling met uit drukkelij ke commerciële inslag, neigt mij ns inziens in ieder geval naar oprekking. Wellicht is het ook mogelij k voor st rafrecht elij ke vervolging van int ernet plagiaat aansluit ing t e zoeken bij andere 'int ernet misdrij ven', zoals bij voorbeeld het verspreiden van kinderporno via het int ernet of het publiceren en/ of verspreiden van discriminerende t ekst en. De Roos, Schuij t & Wissink noemen dergelij ke int ernet misdrij ven vormen van zogehet en 'uit ingsdelict en', waart oe ook belediging en opruiing worden gerekend, evenals alle overige uit ingen die vanwege hun inhoud st rafbaar zij n. 125 I nt ernet plagiaat bij script ies kan mij ns inziens echt er niet t ot deze cat egorie delict en worden gerekend, de inhoud van de script ie is immers niet st rafbaar, alt hans daar wordt in het kader van dit onderzoek niet van uit gegaan. Naast uit ingsdelict en op het int ernet onderscheiden De Roos, Schuij t & Wissink ook nog zogehet en 'informat iedelict en' op het int ernet . Daart oe rekenen zij handelingen met bet rekking t ot het openbaren, opslaan, bewerken, raadplegen, gebruiken en t ransport eren van informat ie, die st rafbaar zij n gest eld, ongeacht de inhoud. Als voorbeeld van een informat iedelict noemen zij schending van aut eursrecht en. Deze inst eek, aansluit ing bij int ernet misdrij ven, brengt derhalve geen nieuwe inzicht en. De ( on) mogelij kheden van vervolging op grond van het aut eursrecht is reeds beschreven in paragraaf 5.1.1..

125

De Roos, Schuijt & Wissink 1996, p. 83-84.

45

 2YHULJ Na een eerst e invent arisat ie lij ken het aut eurs-, privaat - en st rafrecht de universit eit en weinig houvast t e bieden plagiërende st udent en t e vervolgen. Een laat st e 'redmiddel' is misschien de Wet op het hoger onderwij s en wet enschappelij k onderzoek. 126 Art ikel 7.12 lid 4 van die wet luidt als volgt : "De examencommissie st elt regels vast met bet rekking t ot de goede gang van zaken t ij dens de t ent amens en met bet rekking t ot de in dat verband t e nemen maat regelen. Die maat regelen kunnen inhouden dat in het geval van fraude door een st udent door de examencommissie, gedurende een door de examencommissie t e bepalen t ermij n van t en hoogst e één jaar, aan die st udent het recht wordt ont nomen een of meer daarbij aan t e wijzen t ent amens of examens aan de inst elling af t e leggen. De examencommissie kan aan de examinat oren richt lij nen en aanwijzingen geven met bet rekking t ot de beoordeling van degene die het t ent amen aflegt en met bet rekking t ot de vast st elling van de uit slag van het t ent amen" . De meest vergaande maat regel die universit eit en op grond van deze bepaling kunnen t reffen is het aan een frauderende st udent -daaronder wordt ook plagiaat gerekend- ont nemen van het recht om gedurende maximaal één j aar één of meer t ent amens of examens af t e leggen. Deze maat regel is door de meest e universit eit en overgenomen in hun examen- en onderwij sreglement . 127 Vriesendorp 128 meent dat deze st raf t e beperkt is en zou graag zien dat het st rafrecht -als ult imum remedium- kan worden bet rokken bij het best rij den van plagiaat in het onderwij s. 129 Ook zou hij graag zien dat de universit eit de bevoegdheid heeft een st udent , die bij herhaling wordt bet rapt op plagiaat of fraude, van de universit eit kan worden verwij derd. 130 Voorlopig hoeven st udent en die maat regel nog niet t e vrezen, het ont breekt de universit eit en aan wet t elij ke mogelij kheden daart oe.

126

127

128 129 130

46

Bron: < http: / / wettenbank.sdu.nl/ cgi-bin/ showlaw/ vkey= W0888CCC1/ flags= -/ pos= 3/ session= anonymous@3A2400252160/ type= plane/ query= 2/ action= frame/ checksum= 23e 4346fe956a397c62bec4b668be7c8> (geraadpleegd 24 augustus 2003). Zie bijvoorbeeld artikel 8 lid 8 het examenreglement 2003-2004 van de faculteit rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Tilburg, < http:/ / www.uvt.nl/ faculteiten/ frw/ onderwijs/ meerinfo/ reglement0304.pdf> (geraadpleegd 26 augustus 2003). Prof.mr. R.D. Vriesendorp is hoogleraar privaatrecht en voorzitter van de examencommissie van de faculteit der rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Tilburg Vriesendorp 2003, p. 288-290. Vriesendorp, in: ’Plagiaat en spieken strafrechtelijk vervolgen’, < http: / / www.uvt.nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 08/ fraude.html> (geraadpleegd 3 september 2003).



,QWHUQDWLRQDDO

Zien we op nat ionaal niveau met name dat de wet - en regelgeving nog niet aan het int ernet is aangepast , op int ernat ionaal niveau is daarent egen al wel ingespeeld op de ont wikkelingen rondom het int ernet . Zo beoogt het door de WI PO geïnit ieerde Aut eursrecht verdrag dat in 1997 werd geslot en, de recht en van aut eursrecht hebbenden, en aut eurs voor zover deze geen recht hebbende zouden zij n, op het int ernet zoveel mogelij k t e beschermen. De volgende 2 paragrafen st aan in het t eken van het aut eursrecht en privaat recht in int ernat ionaal opzicht , in 5.2.3. wordt op de fair usebepaling ingegaan. De bedoeling van deze paragrafen is slecht s in het kader van het onderzoek een eerst e indruk t e geven van de ont wikkelingen op int ernat ionaal recht sgebied. Met e.e.a. wordt dan ook zeker niet gepret endeerd een volledige opgave van het t oepasselij ke int ernat ionaal recht t e doen.  $XWHXUVUHFKW  Voor wat bet reft een int ernat ionale beschouwing van het aut eursrecht , haak ik aan bij het onderscheid dat Hugenholt z maakt in t wee 'aut eursrecht families'.131 De ene 'familie'haakt als het ware aan bij het 'droit d'aut eur', in Frankrij k en België ook wel 'droit moral de l'aut eur'genoemd. Met name de Fransen en Belgen zien het aut eursrecht voornamelij k als een 'moreel' recht ; de maker van het werk dient t e kunnen ( blij ven) beschikken en beslissen over het gebruik van zij n werken. 132 Deze aut eursrecht familie, waarbij naast Frankrij k en België, onder andere ook Duit sland, Spanj e, I t alië en Nederland aansluit ing vinden, leggen het accent duidelij k op de maker van het werk. De recht sst elsels van deze landen kennen ook allen een onvervreemdbaar persoonlij kheidsrecht ; ongeacht of bepaalde recht en worden overgedragen, de oorspronkelij ke maker van het werk blij ft bepaalde recht en immer behouden. 133 De recht vaardigheid t en opzicht e van de maker van een werk st aat bij deze recht sst elsels voorop. Vanuit die opt iek wordt ook gewerkt met een geslot en st elsel van beperkingen. De andere aut eursrecht familie wordt gevormd door recht sst elsels die het aut eursrecht meer pragmat isch benaderen. Zij zij n dan ook niet gefocust op de maker van een werk, maar op de recht hebbende van een werk. Het is 131

132 133

Hugenholtz, ’ I nstituut voor I nformatierecht (I VI R) Auteursrecht 2002-2003, Hoorcollege 2’, < http: / / www.ivir.nl/ onderwijs/ auteursrecht/ slides/ ANR2002-hoorcollege2.ppt> (geraadpleegd 30 augustus 2003). Gotzen 1996, p. 69, 103-108 I n de Nederlandse Auteurswet is het persoonlijkheidsrecht neergelegd in artikel 25.

47

dan ook niet de recht vaardigheid die in deze st elsels voorop st aat , maar de economische doelmat igheid. Dergelij ke st elsels ziet men bij voorbeeld in Engeland, Canada, Aust ralië en de Verenigde St at en. De aut eursrecht en berust en op grond van deze st elsels bij degene die aant oont eigenaar t e zij n, ongeacht of deze een creat ieve rol heeft gespeeld bij de t ot st andkoming van het werk. Het groot st e verschil t en opzicht e van de andere recht sst elsels is wel dat er wordt gewerkt met een ruim st elsel van beperkingen. I n de Verenigde St at en wordt het st elsel van beperkingen samengevat onder de noemer 'fair use'.134 Aan het fair use-beginsel wordt in paragraaf 5.2.3. uit gebreid aandacht geschonken. Op een aut eursrecht inbreuk met een int ernat ionaal karakt er, waarvan bij inbreuken via het int ernet veelal sprake zal zij n, is art ikel 47 Aw van t oepassing, welk art ikel bepaalt dat de ( Nederlandse) Aut eurswet van t oepassing is op alle werken die zij n uit gegeven in Nederland en daarnaast op alle werken van Nederlandse aut eurs. Tevens zij n de Berner Convent ie en de Universele Aut eursrecht Convent ie van t oepassing. 135 Zij voorzien in het beschermen van buit enlandse werken van buit enlandse aut eurs. I n principe komt op grond van deze bepalingen bescherming t oe middels het nat ionale recht van het land van oorsprong. Aut eurs krij gen dus als het ware een bundel nat ionale aut eursrecht en, best aande uit evenveel recht en als er landen zij n aangeslot en bij de bet reffende convent ie. 136 Dat dit soms t ot onduidelij ke sit uat ies kan leiden, doordat de nat ionale wet t en onderling nogal verschillen, is er de reden voor geweest dat de Europese Gemeenschap dit probleem in ieder geval voor de Europese sit uat ie t racht t e verminderen door het uit vaardigen van de Richt lij n harmonisat ie aut eursrecht in de informat iemaat schappij , kort weg: Harmonisat iericht lij n. 137 De ont wikkeling van de ( digit ale) informat iemaat schappij heeft namelij k nieuwe vragen doen rij zen omt rent de product ie, beschikbaarheid en t oegankelij kheid van informat ie. De Richt lij n beoogt -t er uit voering van het WI PO Aut eursrecht verdrag- het aut eursrecht aan die ont wikkeling aan t e passen, waardoor het ook in een digit ale omgeving evenwicht ige oplossingen kan bieden. Het belangrij kst e doel van de Harmonisat iericht lij n is het opheffen van aut eursrecht elij ke drempels voor de t ot st andkoming van een int erne markt door middel van harmonisat ie van bepaalde aspect en van mat erieel aut eursrecht in de nat ionale aut eurswet t en. De belangrij kst e onderwerpen 134 135 136 137

48

’Fair use’ is vastgelegd in de Amerikaanse Auteurswet in 17 US Code section 107. Voor meer informatie omtrent de internationale conventies wordt verwezen naar Bijlage I , paragraaf 2. Van Lingen 2002, p. 205-206. Harmonisatierichtlijn, PbEG 22-6-2001, L 167/ 10, < http: / / www.ivir.nl/ wetten/ eu/ auteursrecht-richtlijn.html> (geraadpleegd 27 augustus 2003).

zij n de definit ie van de uit sluit ende recht en ( reproduct ierecht , recht van mededeling aan het publiek en dist ribut ierecht ) , het uit put t ingsbeginsel, de t oegelat en beperkingen en de bescherming van t echnische voorzieningen. Opvallend is dat art ikel 5 van de Harmonisat iericht lij n voorziet in een limit at ieve lij st van beperkingen op het aut eursrecht . De bres die de Hoge Raad met het Dior/ Evora-arrest 138 in het geslot en syst eem van wet t elij ke beperkingen geslagen had 139, lij kt daarmee weer t e zij n herst eld. 140 De Harmonisat iericht lij n zal al met al waarschij nlij k geen fundament ele wij ziging van de Nederlandse Aut eurswet t ot gevolg hebben. Het t hans voorliggende wet svoorst el 141 behelst in ieder geval wél een verschuiving van de balans t ussen belangen en recht en van aut eursrecht hebbenden en die van gebruikers van hun werken, in het voordeel van de aut eursrecht hebbenden. De problemat iek t en aanzien van het int ernet plagiaat door st udent en zal echt er ook door deze ont wikkelingen nog niet de kop in kunnen worden gedrukt , de universit eit en zij n immers geen aut eursrecht hebbenden en hebben dus ook in int ernat ionaal opzicht weinig mogelij kheden om het int ernet plagiaat bij script ies t e vervolgen.   3ULYDDWUHFKW Zoals in de vorige paragraaf al is besproken, spelen handelingen op het int ernet zich, vanwege de st ruct uur van het int ernet , vaak af in een int ernat ionale cont ext . Het int ernat ionaal privaat recht zal dan ook bij specifieke problemen omt rent het int ernet een rol spelen. Als bij voorbeeld een Nederlandse st udent voor zij n script ie een werk kopieert van een Engelse schrij ver, welk werk op een I t aliaanse websit e st ond gepubliceerd, rij zen direct een aant al vragen in het kader van het int ernat ionaal privaat recht : 142 1. Welke recht er is bevoegd? 2. Welk recht moet de recht er t oepassen? 3. Welke maat regelen kan de recht er t reffen? I ndien de inbreukmaker in Nederland woont of zij n verblij fplaat s heeft , is de Nederlandse recht er bevoegd. 143 138 139 140 141 142 143

HR 20 oktober 1995, NJ 1996, 682 (Dior/ Evora). Zie paragraaf 5.1.1.. Alberdingk Thijm 1998, p. 147. Kamerstukken Tweede Kamer 2001-2002, 28 482, nr. 1, < http: / / www.justitie.nl/ I mages/ 11_14498.pdf> (geraadpleegd 27 augustus 2003). Brunt e.a. 1996, p. 86. Artikel 2 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.

49

Op grond van de EEX-Verordening 144 is, indien de woonplaat s van de inbreukmaker niet bekend is, de recht er bevoegd van de st aat waar de int ernet provider gevest igd is, of de recht er van de st aat waar de inbreukmakende informat ie op het int ernet is geplaat st of de recht er van de st aat waar de inbreukmakende informat ie op het int ernet verspreid cq. beschikbaar is. 145 Vooreerst zal dan middels de in paragraaf 5.2.1. besproken convent ies bescherming worden gezocht . Kan op grond van deze int ernat ionale aut eursrecht convent ies geen t oepasselij k recht worden bepaald, dan zij n de algemene bepalingen van het int ernat ionaal privaat recht van t oepassing. Een inbreuk op een int ellect ueel eigendomsrecht is conform het int ernat ionaal privaat recht t e beschouwen als een onrecht mat ige daad. Vervolgens komt men dan t erecht bij het conflict enrecht van de bet reffende st at en. I n Nederland geldt het zogehet en lex loci delict i-beginsel, dat inhoudt dat het recht van t oepassing is van het land waar de onrecht mat ige daad plaat svindt ( waar de inbreukmakende informat ie dus op het int ernet is geplaat st cq. op de server st aat ) . 146 I ndien echt er de gevolgen van dergelij ke handelingen enkel en alleen in een ander land hun uit werking hebben, geldt het recht van dat bet reffende land. Een probleem waar men vooral bij het int ernet t egenaan loopt , is dat inbreukmakende handelingen via het int ernet veelal in veel verschillende landen hun uit werking hebben. Voor deze problemat iek is nog geen oplossing gevonden. I n haar zogehet en Groenboek ’Copyright and Relat ed Right s in t he I nformat ion Societ y’ 147 heeft de Europese Commissie voorgest eld om het recht van het land waar de informat ie zij n oorsprong vindt , van t oepassing t e verklaren. Maar wat als op enig moment niet is vast t e st ellen waar de oorsprong zit , of als de provider niet kan worden gevonden? Kort om: het int ernat ionaal privaat recht zit voor wat bet reft aut eursrecht inbreuken via het int ernet , nog vol gat en.

144

145 146 147

50

I n 1968 werd tussen de EG-lidstaten het EEX-Verdrag gesloten over de rechterlijke bevoegdheid in burgerlijke en handelszaken. Sinds 1 maart 2002 is het EEX-Verdrag omgezet in de EEX-Verordening waarmee deze rechtstreeks toepasselijk is geworden in alle lidstaten. Brunt e.a. 1996, p. 96-97. Zie voor de vervolging op grond van een onrechtmatige daad in Nederland hetgeen daaromtrent in paragraaf 5.1.2. is opgenomen. Een Groenboek is een met regelmaat te verschijnen publicatie van de Europese Commissie, waarin zij haar visie op de toekomst van het auteursrecht geeft. Het Groenboek ’Copyright and Related Rights in the I nformation Society’, COM(95) 382 final, dateert van 19 juli 1995 < http: / / www.ivir.nl/ dossier/ auteursrechtrichtlijn/ COM(95)382final.doc> (geraadpleegd 8 september 2003). Op 20 november 1996 is hierop nog een aanvulling gepubliceerd, < http:/ / europa.eu.int/ I SPO/ infosoc/ legreg/ docs/ com96586.doc> (geraadpleegd 8 september 2003).

Voor wat bet reft de t enuit voerlegging van een Nederlands vonnis lij kt de int ernet problemat iek wel goed afgedekt . Een vonnis met ext rat errit oriale werking zorgt ervoor dat een Nederlands vonnis in het buit enland t en uit voer kan worden gelegd, zodat niet in ieder afzonderlij k land een apart e procedure dient t e worden gevoerd. 148 Echt er, inbreukmakende handelingen in het ene land hoeven niet aut omat isch ook in een ander land als inbreukmakend t e worden gekwalificeerd. Daarmee zal bij de t enuit voerlegging van een vonnis rekening gehouden dienen t e worden, omdat anders inbreukmakende informat ie van het int ernet wordt verwij derd zonder geldige recht sgrond. I n het hypot het ische geval dat de inbreukmaker niet gevonden kan worden, omdat hij diens werk anoniem op het int ernet publiceert , zullen recht hebbenden hun pij len vaak richt en op de int ernet provider. Die kan immers veel gemakkelij ker gevonden worden. Bij komend voordeel voor de recht hebbende is dat de int ernet provider waarschij nlij k meer verhaal zal bieden dan de daadwerkelij ke inbreukmaker. Voor wat bet reft de aansprakelij kheid van de int ernet provider op grond van het Nederlandse recht , wordt verwezen naar paragraaf 5.1.1., waar de Scient ology Church/ XS4all-kwest ie reeds is besproken. Van belang om de aansprakelij kheid van de provider vast t e st ellen, is de mat e waarin hij bemoeienis heeft gehad met , cq. wet enschap heeft gehad van, het inbreukmakende mat eriaal dat door zij n gebruiker op het int ernet wordt verspreid. I ndien de provider weet of moet vermoeden dat er sprake is van aut eursrecht inbreuken, en hij nalaat daart egen maat regelen t e t reffen, is de provider wel degelij k aansprakelij k. 149 I ndien echt er een provider niet wist en ook niet behoorde t e wet en van de inbreukmakende handelingen, gaat deze vrij uit . 150 Waar voor gewaakt moet worden, is de providers op de st oel van de recht er t e plaat sen door providers zelf t e lat en beslissen of bepaalde uit ingen op het int ernet inbreukmakend zij n, en zo j a, hen deze informat ie van het int ernet t e lat en verwij deren. Een provider komt hierdoor t ussen haar afnemers t e st aan, die verlangen dat bepaalde informat ie via de provider op het int ernet wordt aangeboden, en derden die menen dat bepaalde informat ie inbreukmakend is. De branchevereniging van Nederlandse int ernet providers heeft er bij de overheid dan ook op aangedrongen -met het oog op recht szekerheid- hierin een st urende rol t e gaan spelen. 151 148 149 150 151

HR 24 november 1989, NJ 1992, 404 (Focus Veilig/ Lincoln Electric). Van Bruggen, Van Dun & De Lange 1998, p. 101-102. Koelman 1998, p. 204-213. Reactie NLI P op vragen van Ministerie van Justitie inzake de implementatie van de richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij, < http: / / www.justitie.nl/ themas/ wetgeving/ dossiers/ auteursrecht/ integrale_reacties/ NLI P_Branchevereniging_van_ Nederlandse_I nternetproviders.asp?ComponentI D= 7308&SourcePageI D= 7396> (geraadpleegd 5 september 2003).

51

Ook het int ernat ionaal privaat recht biedt de universit eit en weinig soelaas. I ndien in een int ernat ionale plagiaat sit uat ie zou komen vast t e st aan dat de Nederlandse recht er bevoegd is en het Nederlandse recht dient t e worden t oegepast , dan komt men uit bij het Nederlandse conflict enrecht , meer specifiek bij de onrecht mat ige daad. De problemat iek voor universit eit en voor vervolging van de plagiërende st udent op grond van een onrecht mat ige daad is in paragraaf 5.1.2. uit voerig behandeld.   )DLUXVH Ook in de Verenigde St at en ( verder: "VS") kent men het syst eem dat aut eursrecht en aut omat isch ont st aan. Regist rat ie van aut eursrecht en is niet vereist , maar wordt zeker wel aanbevolen. I n de VS zij n t wee soort en omst andigheden denkbaar waarin het kopiëren cq. gebruiken van ( aut eursrecht elij k beschermde) werken zonder meer is t oegest aan. 152 Enerzij ds zij n dat een aant al algemene uit zonderingen, zoals werken uit het publiek domein ( bv. wet t en. I n Nederland geldt die except ie overigens ook, deze is neergelegd in art . 11 Aw.) , ideeën, feit en en/ of het overnemen van zeer kleine delen van aut eursrecht elij k beschermde werken. Anderzij ds kent men in de VS het zogehet en 'fair use'-beginsel. I ndien er sprake is van 'fair use'van aut eursrecht elij k beschermde werken, is er geen sprake van inbreuk. Fair use is een beginsel dat reeds sinds lange t ij d gebezigd wordt ( de eerst e uit spraak dat eert uit 1841) en dan ook st evig verankerd is in de Amerikaanse recht spraak. 153 Het beginsel is onafhankelij k van t echniek, medium en werk gedefinieerd, waarmee het dus alt ij d direct bruikbaar is in relat ie t ot nieuwe ont wikkelingen. Voor de beoordeling van 'fair use'zij n een viert al element en van belang: 1. Heeft het gebruik een commercieel of non-profit doel; wordt het overgenomen werk commercieel ingezet of bij voorbeeld voor het onderwij s gebruikt ? Hoe commerciëler het doel, hoe minder 'fair' het gebruik. 2. Aard van het gekopieerde werk; bet reft het overgenomen werk feit en of fict ie? Hoe minder feit en, hoe minder 'fair' het gebruik ( feit en zij n vaak openbaar t oegankelij k, fict ie j uist niet ) . 3. Het percent age van het overgenomen deel t .o.v. het complet e werk; is slecht s 5% van het origineel overgenomen of maar liefst 60% ? Hoe meer overgenomen, hoe minder 'fair'het gebruik.

152 153

52

Carter 1996, p. 39-49. Alberdingk Thijm 1998, p. 148.

4.

Het effect van het overgenomen werk voor de oorspronkelij ke aut eursrecht hebbende; neemt door het overgenomen werk de aandacht voor zij n werk af? Hoe meer effect , hoe minder ’fair’ het gebruik.

Van groot belang wordt t evens geacht of het oorspronkelij ke werk slecht s wordt gekopieerd ( ’reproduct ief gebruik’) of zodanig wordt bewerkt dat weliswaar geen nieuw aut eursrecht elij k beschermd werk ont st aat , maar feit elij k wel een ander werk dan het oorspronkelij ke werk ( ’t ransformat ief gebruik’) . Een voorbeeld van het laat st e gebruik is een parodie. Hoe meer veranderingen t en opzicht e van het originele werk, dus hoe meer t ransformat ie van dat werk, hoe minder snel er sprake is van inbreuk, maar j uist van ’fair use’ van het oorspronkelij ke werk. 154 Na ’weging’ van een bepaald gebruik van een aut eursrecht elij k beschermd werk aan de hand van vorenst aande fact oren, kan een recht er alle vermeende aut eursrecht inbreuken beoordelen. Vanwege de diversit eit van de ’wegingsfact oren’ zal de recht er ook t ot een weloverwogen oordeel kunnen komen. Een uit schiet er pro of cont ra fair use, zal niet direct t ot het oordeel leiden dat er j uist wel of geen sprake is van fair use. Een voorbeeld t er verduidelij king: indien er helemaal geen effect wordt gesort eerd voor de oorspronkelij ke maker, maar 100% van het werk is overgenomen en het bet reft puur fict ie, kan een recht er t och beslissen dat dit specifieke gebruik niet als fair use t e kwalificeren valt , ook al ont breken dus de event uele nadelige effect en voor de aut eursrecht hebbende. Middels het fair useprincipe kan iedere sit uat ie separaat worden get oet st , er behoeft geen aansluit ing t e worden gezocht bij specifieke beperkingen of soort gelij ke gevallen. Meer flexibilit eit voor de recht ers derhalve. Een groot voordeel van dit principe is ook dat diverse belangen worden meegewogen en niet slecht s de ( commerciële) belangen van de aut eursrecht hebbende. Het Nederlandse syst eem van een geslot en st elsel beperkingen heeft als prakt isch nadeel dat als gevolg van t echnologische ont wikkelingen de beperkingen niet meer helemaal passend zij n en de recht er dus bepalingen gaat oprekken of aan openbaarmakingen of verveelvoudigingen aut eursrecht elij ke bescherming eenvoudigweg ont zegt . 155 Vanwege de vele voordelen t en opzicht e van ons huidige rigide syst eem van wet t elij ke beperkingen zij n er dan ook al diverse st emmen opgegaan een dergelij ke open norm ook in de Nederlandse Aut eurswet in t e passen. 156 Ook de regering heeft in 1999 al verzocht een dergelij k principe aan de Aut eurswet t oe t e voegen. I n een brief van de Minist er van Just it ie en de 154 155 156

Alberdingk Thijm 1998, p. 149. Alberdingk Thijm 1998, p. 146. Zie bijvoorbeeld de opmerkingen daaromtrent in de artikelen van Senftleben (Senftleben 2003, p. 10-14) en Alberdingk Thijm (Alberdingk Thijm 1998, p. 145-154).

53

st aat ssecret aris van Onderwij s, Cult uur en Wet enschappen aan de Voorzit t er van de Tweede Kamer der St at en-Generaal dd. 10 mei 1999 157 wordt ( bij de beleidsuit gangspunt en onder 16) gest eld dat er: "-naast de uit drukkelijk geregelde beperkingen- behoeft e best aat aan een aut eursrecht elij ke hardheidsclausule waaraan de recht er kan t oet sen of in een concreet geval voor een bepaalde vorm van gebruik inderdaad t oest emming nodig is gelet op doel en aard van dat gebruik, de aard van het beschermd mat eriaal waarvan gebruik is gemaakt en de mat e waarin dat gebruik de pot ent iële markt beïnvloedt . De wet zal hiert oe moet en worden aangepast " . Ondanks deze uit drukkelij ke wens van de regering heeft een Nederlandse ’fair use’-bepaling het levenslicht nog niet gezien. Ook Wet svoorst el 28482 van 22 j uli 2002 158, dat dient t er implement at ie van de in paragraaf 5.2.1. besproken Harmonisat iericht lij n, behelst nog geen open norm voor wat bet reft de mogelij ke beperkingen van het aut eursrecht . Voorlopig moet en de voorst anders dus nog enig geduld bet racht en. Maar, enige voorzicht igheid t en aanzien van een open norm is ook wel geboden. Fair use moet er niet t oe leiden dat er lukraak gekopieerd gaat worden, enkel omdat wordt aangenomen dat zulks t och wel onder ’fair use’ valt , of, zoals Mary Cart er omschreef, ’Fair use is no excuse’. 159 Of een plagiaat -script ie als ’fair use’ zou zij n aan t e merken valt t e bet wij felen. We lopen de voorwaarden eens na. De plagiaat -script ie wordt weliswaar niet direct commercieel ingezet , doch er spelen voor de st udent bij het gebruik van het beschermde werk duidelij k meer belangen dan lout er een st udiebelang. De st udent heeft het beschermde werk niet alleen gekopieerd om t e lezen, maar één op één overgenomen in zij n eigen script ie ( klein minpunt voor 'fair use'). Veelal bet reft het bij een plagiaat script ie non-fict ie ( pluspunt voor 'fair use'). Het effect van de script ie voor de oorspronkelij k aut eursrecht hebbende is waarschij nlij k t e verwaarlozen, de script ie wordt enkel t en behoeve van de st udie ingezet ( pluspunt voor 'fair use'). Afhankelij k van de hoeveelheid die van het oorspronkelij ke werk is overgenomen, zal het plus-/ minpunt voor wat bet reft de beoordeling van de kwant it eit en het onderscheid t ussen reproduct ief en t ransformat ief gebruik bepalen of de plagiaat -script ie uit eindelij k is aan t e merken als 'fair use'van het aut eursrecht elij k beschermde werk. Een beoordeling van een bepaalde handeling aan de hand van de fair useelement en zal er in het algemeen sneller t oe leiden dat die bet reffende 157 158 159

54

Kamerstukken Tweede Kamer 1998-99, 26 538, nr. 1, < http:/ / www.ivir.nl/ dossier/ auteursrechtrichtlijn/ MvJ-brief_AR-richtlijn.pdf> (geraadpleegd 28 augustus 2003). Kamerstukken Tweede Kamer 2001-2002, 28 482, nr. 1, < http: / / www.justitie.nl/ I mages/ 11_14498.pdf> (geraadpleegd 27 augustus 2003). Carter 1996, p. 111-115.

handeling geoorloofd is dan dat binnen een geslot en syst eem van beperkingen het geval zou zij n. De fair use-bepaling biedt immers meer ruimt e voor except ies dan het huidige Nederlandse pakket van beperkingen biedt . Het gebruik van een fair use-bepaling leidt t ot een brede afweging van belangen, t erwij l de Nederlandse beperkingen vrij wel uit sluit end zij n gericht op de belangen van aut eursrecht hebbenden. I ndien op grond van deze beoordeling inderdaad t ot de conclusie wordt gekomen dat een plagiaat -script ie inbreuk maakt op aut eursrecht en, dan komen we bij de problemat iek die al eerder is besproken, namelij k dat de universit eit daar zelf relat ief weinig t egen kan doen. De universit eit is geen aut eursrecht hebbende en kan slecht s via de onrecht mat ige daad plagiërende st udent en aanpakken.  

&RQFOXVLH

Gerbrandy omschreef het zo mooi: "Het aut eursrecht st aat voort durend in de st eigers" . 160 Dat dat ook anno 2003 nog een act uele kreet zou zij n, had hij in 1992 misschien niet eens voorzien. Maar Gerbrandy heeft inderdaad nog st eeds gelij k, het aut eursrecht dient st eeds weer t e worden aangepast aan nieuwe ont wikkelingen. Ook t en gevolge van de revolut ie die het int ernet veroorzaakt , dient het aut eursrecht t e worden aangepast . Een doorn in het oog van universit eit en is met name plagiaat bij script ies dat dankzij de mogelij kheden die het int ernet biedt , een enorme vlucht heeft genomen. Dat plagiaat dient t e worden best reden is inmiddels wel duidelij k. Duidelij k is t evens dat daarbij meer belangen spelen dan slecht s geldelij ke belangen. Universit eit en zij n erop gebrand goede st udent en af t e leveren, maar door de mogelij kheden van het int ernet dreigen t eveel st udent en via eenvoudige knip- en plakt echnieken hun wet enschappelij k niveau t e 'bewij zen'. Gezocht moet worden naar oplossingen! De nat ionale wet t elij ke regels lij ken niet direct geschikt om int ernet plagiaat t e best rij den. Het aut eursrecht biedt universit eit en weinig soelaas omdat zij geen aut eursrecht hebbende zij n en dus niet door de Aut eurswet worden beschermd. Ook het privaat recht biedt weinig houvast , slecht s via de onrecht mat ige daad kan de universit eit haar belangen 'beschermen'. Een probleem daarbij is echt er het vast st ellen van de schade. Welke schade berokkent een plagiërende st udent de universit eit ? Een vert rouwensbreuk of misschien een slecht e naam als bekend wordt dat het wel erg eenvoudig is om op die universit eit af t e st uderen? Helaas is het moeilij k deze schade t e concret iseren. Universit eit en zij n dan ook veel meer gebaat bij het voorkomen dan het best rij den van plagiaat . 160

Gerbrandy 1992, p. 13.

55

Het st rafrecht biedt misschien middels valsheid in geschrift e of bedrog een 'opening' om plagiërende st udent en st rafrecht elij k t e vervolgen. Maar is daarmee het probleem opgelost ? Feit elij k niet , het Openbaar Minist erie heeft een vervolgingsmonopolie en het is dan ook maar zeer de vraag of een plagiërende st udent , zonder direct commercieel doel, st rafrecht elij k zal worden vervolgd. Een concret ere mogelij kheid om universit eit en een st ok in handen t e geven om plagiaat uit t e roeien is de Wet op het hoger onderwij s en wet enschappelij k onderzoek. Het pakket van maat regelen dat universit eit en bij 'calamit eit en' mag t reffen, zou kunnen worden uit gebreid. Thans is de meest vergaande maat regel uit sluit ing van één of meerdere vakken voor maximaal één j aar. Wellicht zou een ingrij pender maat regel, misschien zelfs verwij dering van de universit eit , in ieder geval meer prevent ieve werking sort eren. Door het int ernat ionale karakt er van het int ernet is bij inbreukmakende act ivit eit en overigens niet alt ij d zonder meer vast t e st ellen welke recht er en welk recht sst elsel van t oepassing is; het int ernat ionale recht is daart oe ont oereikend. Veelal result eert dit erin dat recht hebbenden zich in meerdere landen t ot de recht er dienen t e wenden. De respect ievelij ke recht ers dienen vervolgens creat ief om t e gaan met het nat ionale recht omdat ook dat feit elij k onvoldoende op int ernet problemen is t oegespit st . Wat immers t e doen indien bepaalde informat ie naar het nat ionale recht van de verspreider op het int ernet is t oegest aan, maar die informat ie naar ander nat ionaal recht niet ont vangen mag worden ( bv. porno) ?161 Er moet en derhalve maat regelen get roffen worden om int ernat ionale verschillen t e minimaliseren. Maar een t e st reng int ernat ionaal handhavingsbeleid kan er echt er weer t oe leiden dat de free flow of informat ion, hét grot e voordeel van het int ernet , wordt ingedamd. Er dient dan ook een creat ieve manier t e worden gevonden waarop recht hebbenden voldoende bescherming wordt geboden, maar de informat ievrij heid niet in een keurslij f belandt . Een 'fair use'-bepaling zoals deze in de VS wordt gehant eerd, lij kt daarvoor geknipt . Plagiaat is een aangelegenheid van universit eit en zelf en de aanpak kan dan ook het best e binnen de muren van de universit eit worden gezocht . St rengere int erne maat regelen zullen de plagiaat problemat iek niet doen oplossen, maar er zal t och alt ij d een prevent ieve werking van uit gaan. Wellicht moet een oplossing ook niet zozeer worden gezocht in handhaving middels het recht als wel in handhaving middels t echnische voorzieningen. Aan deze mogelij kheid is het volgende hoofdst uk gewij d.

161

56

De Roos, Schuijt & Wissink 1996, p. 116-117.

 

7HFKQLVFKHKDQGKDYLQJ

'HWHFKQLHNVWDDWYRRUQLHWV" Ondanks diverse wet t en en regelingen blij ven er lekken best aan in de bescherming van aut eursrecht elij ke werken. Het blij kt noodzakelij k de j uridische bescherming t e verst evigen door t echnische maat regelen. Een mogelij kheid zou kunnen zij n aut eursrecht elij k beschermde werken t echnisch t e beschermen en slecht s onder voorwaarden, bij voorbeeld t egen bet aling, beschikbaar t e st ellen. De beschikbaarheid en t oegankelij kheid van informat ie zou hierdoor echt er ernst ig in het gedrang kunnen komen. Gezocht moet derhalve worden naar evenwicht ige oplossingen. Aut eurs moet en worden beschermd, maar informat ie moet daarent egen niet volledig worden afgeschermd. Zoals Charles Clark in 1994 zei: "The machine" . 162 Hij meent dat werken naar om gebruikt t e worden en j e moet j e t oegang kunt blokkeren, maar hoe j e regist reren cq. cont roleren.

answer t o t he machine is in t he hun aard nu eenmaal bedoeld zij n dan ook niet afvragen hoe j e de de t oegang en het gebruik kunt

Dit hoofdst uk is gericht op middelen en met hoden om het ongeoorloofd en/ of onrecht mat ig gebruik van aut eursrecht elij k beschermde werken t e voorkomen en op t e sporen. 

$QDORJHYHUVXVGLJLWDOHRPJHYLQJ

Het grot e verschil t ussen de analoge en digit ale omgeving is dat plagiaat in de analoge omgeving veel meer inspanningen vergde van de plagiat or dan in de digit ale omgeving. I n de analoge omgeving moest en over t e nemen st ukken t ekst eerst handmat ig worden gezocht en vervolgens worden overgeschreven of overget ypt . Het ont dekken van plagiaat was in de analoge omgeving eveneens een t ij drovende klus en berust t e veelal op t oeval. Bij het beoordelen van script ies waren in dat kader een aant al vragen relevant : • I s het t aalgebruik daadwerkelij k afkomst ig van de st udent ? • I s de lay-out , st ij l en het t aalgebruik in de hele script ie consist ent ? • Loopt de script ie in zij n geheel, of zij n het losse st ukken? I s er bij voorbeeld geforceerd bij gest uurd om aan een bepaalde vraag van de docent t e voldoen? • Kloppen de paginanummers in de bronvermelding? 162

Clark 1996, p. 139-145.

57

• • • •

I s al het werk in de lit erat uurlij st ook daadwerkelij k in de t ekst aangehaald? I s de lit erat uur waarnaar wordt verwezen beschikbaar in de universit eit sbibliot heek? Zij n het bekende of vreemde bronnen waarnaar wordt verwezen? Zij n er fout ieve verwij zingen blij ven st aan uit de gekopieerde t ekst ?

Plagiaat werd in deze sit uat ie slecht s ont dekt indien de docent onvolkomenheden const at eerde in de script ie -veelal voort vloeiende uit vorenst aande vragen- of er bij lezing overeenst emming werd vermoed met t ekst en van anderen, en vervolgens de originele werken daarop werden nageslagen. Zoals al gest eld, berust t e ont dekking van plagiaat veelal op t oeval en was het vanwege het t ij drovende karakt er vrij wel onmogelij k alle script ies concreet op plagiaat t e beoordelen. St el j e eens voor dat bij voorbeeld een docent van een Tilburgse st udent diens script ie, in de analoge omgeving, moet beoordelen op plagiaat . De inhoud van de script ie moet dan feit elij k worden vergeleken met in ieder geval alle lit erat uur uit de lit erat uurlij st , en wellicht nog meer lit erat uur en overige bronnen, met alle script ies van andere st udent en van de Tilburgse universit eit en met script ies van st udent en van andere universit eit en. Kort om: onbegonnen werk! Was voor plagiaat in de analoge omgeving nog wat energie van de st udent vereist , in de digit ale omgeving is het plegen van plagiaat kinderlij k eenvoudig geworden. Met een zoekmachine zij n de gewenst e t ekst en snel gevonden, even knippen en plakken, en klaar is het eindproduct . Het handhaven van aut eursrecht en leek in de analoge omgeving, bij de int roduct ie van kopieer- en opnameapparat uur, aanvankelij k niet mogelij k, maar in de loop der t ij d is daar een oplossing voor gevonden in de vorm van de kopieervergoeding en heffing op lege casset t ebandj es. Handhaving via de port emonnee derhalve! Handhaving dreigt met de komst van o.a. het int ernet wederom een probleem t e worden, maar ook nu lij kt de t echniek weer bij t e kunnen dragen aan de oplossing van het handhavingsprobleem. Technologische ont wikkelingen leiden enerzij ds t ot st eeds meer mogelij kheden om beschermde werken t e verspreiden, kopiëren, bewerken, et c., et c., maar de keerzij de van deze ont wikkelingen is dat deze ook t ot nieuwe handhavingsmogelij kheden leiden. 163

163

58

Brunt e.a. 1996, p. 91. Zie ook het Groenboek ’Copyright and Related Rights in the I nformation Society’ van de Europese Commissie waarin diverse ontwikkelingen op dit gebied worden besproken (Part Three Section I X ’Technical systems of protection and identification’, p. 79-82), < http: / / www.ivir/ nl/ dossier/ auteursrechtrichtlijn/ COM(95)382final.doc> (geraadpleegd 8 september 2003).

Een aant al van die ont wikkelingen zal in dit hoofdst uk worden besproken in paragraaf 6.2.. I n het bij zonder wordt aandacht best eed aan speciale plagiaat -det ect iesoft ware, die in paragraaf 6.3. de revue passeert . Vanwege de bij zondere met hoden die de CODAS-soft ware gebruikt zal deze in 6.4. apart worden t oegelicht .  

7HFKQLVFKHEHVFKHUPLQJ

Technologische ont wikkelingen, en met name het int ernet , hebben het makkelij ker gemaakt inbreuk t e maken op aut eursrecht en. Diezelfde ont wikkelingen hebben het echt er ook mogelij k gemaakt dergelij ke inbreuken op t e sporen én zelfs ook t e voorkomen en/ of bemoeilij ken. Recht hebbenden kunnen een aant al t eneinde hun werken t e beschermen: 164

t echnische

maat regelen

t reffen

•

Wacht woord: I nformat ie kan worden voorzien van een bepaald wacht woord. Alleen degene die over dat wacht woord beschikt , krij gt via het int ernet t oegang t ot bepaalde informat ie. Aut eursrecht hebbenden kunnen ervoor kiezen de wacht woorden kost eloos danwel t egen bet aling t e verst rekken.

•

Encrypt ie/ Decoderen: Leveranciers van informat ie cq. aut eursrecht hebbenden kunnen informat ie versleut elen om deze zodoende voor onbevoegden onbruikbaar t e maken. Alleen degene die de j uist e sleut el heeft , kan over de informat ie beschikken. Ook voor encrypt ie geldt dat aut eursrecht hebbenden ervoor kunnen kiezen de sleut el kost eloos danwel t egen bet aling t e verst rekken. Een gelij ksoort ig syst eem wordt gebruikt bij sat elliet -uit zendingen: alleen de bezit t er van een decoder kan de bet reffende zender ont vangen.

•

Digit aal wat ermerk: Een digit aal wat ermerk is een voor de gebruiker van de informat ie onzicht bare markering van de aut eursrecht hebbende die aangeeft of de bet reffende informat ie aut hent iek is, of een kopie van een origineel bet reft . Veelal ont breekt bij een kopie het wat ermerk, of het wat ermerk geeft aan of het origineel is of niet .

164

Hugenholtz beschrijft een aantal van deze maatregelen in zijn preadvies, ’Het internet: het auteursrecht voorbij?’, < http: / / www.ivir.nl/ publicaties/ hugenholtz/ preadvies.doc> (geraadpleegd 23 augustus 2003).

59

•

Ant i-kopieerprogramma: Aut eursrecht hebbenden kunnen hun informat ie ook beschermen door het kopiëren ervan t echnisch onmogelij k t e maken.

•

I dent ificat ie: Aut eursrecht hebbenden kunnen pot ent iële gebruikers van hun werken hun ident it eit lat en prij sgeven, en daarnaast event ueel ook lat en bet alen, in ruil voor het t er beschikking st ellen van aut eursrecht elij k beschermd werk.

•

Pay per use-syst eem: Bij een pay per use-syst eem wordt informat ie pas beschikbaar gest eld nadat daarvoor is bet aald. 165 De informat ie wordt t ot het moment van bet alen veelal afgeschermd door middel van bij voorbeeld een wacht woord of sleut el.

•

Elect ronic Copyright Management Syst eem ( ECMS) : Een syst eem waarbij sprake is van volledig beveiligde dist ribut ie, beheer, cont role en afrekening van informat ie wordt een ECMS genoemd. Met dergelij ke syst emen wordt op het int ernet al wel wat geëxperiment eerd, maar het zal nog even duren voordat er op grot e schaal gebruik van wordt gemaakt . Een nadeel van een ECMS is namelij k vooralsnog dat het syst eem geen rekening houdt met wet t elij k t oegest ane beperkingen van de Aut eurswet . Er kan nog geen onderscheid worden gemaakt t ussen gerecht vaardigde ( bv. kopie t .b.v. st udie) en ongerecht vaardigde ( bv. kopiëren met commercieel doel) aut eursrecht inbreuken. Dat ongemak zal eerst verholpen moet en worden, voordat dergelij ke syst emen breed inzet baar worden.

Een voordeel van het t echnisch beschermen van aut eursrecht elij k beschermde werken is uit eraard dat kan worden voorkomen dat 'onbevoegden' t oegang krij gen t ot cq. gebruik maken van beschermde werken, waardoor bij voorbeeld inkomst en voor de aut eursrecht hebbenden worden misgelopen. Een nadeel van dergelij ke t echnische beschermingssyst emen is echt er dat deze moeilij k wat erdicht t e maken zij n. Hackers wet en deze syst emen alt ij d weer t e omzeilen, een wacht woord, sleut el of code kan worden gekopieerd of gekraakt . Een ander nadeel is dat bij een syst eem van gecont roleerde t oegang, al dan niet t egen bet aling, aut eursrecht hebbenden met pot ent iële gebruikers moet en 'onderhandelen'over de t oegang. Een oplossing voor dit probleem zou kunnen worden gevonden in een syst eem van collect ieve handhaving door een speciale organisat ie die zorgt 165

60

Dommering 1994, p. 109-113.

voor de inning en doorbet aling van vergoedingen. I n Nederland kent men inmiddels een aant al van dergelij ke organisat ies. 166 Een organisat ie cq. een dergelij k syst eem best aat echt er nog niet voor informat ie die op het int ernet beschikbaar is. Als t ij delij ke oplossing heeft Buma/ St emra wel een regeling ingest eld voor het gebruik van muziekwerken op het int ernet . 167 Wie muziek op zij n ( Nederlandse) sit e gebruikt , moet daarvoor een vergoeding bet alen. Voor andere digit ale informat ie ont breken dergelij ke voorzieningen vooralsnog. Op het gebied van de handhaving van recht en heeft Buma/ St emra overigens ook een Vast e Commissie Plagiaat in het leven geroepen die op aanvraag van aut eursrecht hebbenden ( niet -bindende) adviezen verst rekt aan de Buma/ St emra voor wat bet reft de t e innen vergoedingen. 168 Deze adviezen worden door de Buma/ St emra opgevolgd t ot dat een recht er event ueel anders heeft beslist . Ook op dat gebied kan een collect ieve organisat ie derhalve haar dienst en bewij zen. Vorenst aande maat regelen maken het mogelij k dat aut eursrecht hebbenden het verkeer op het int ernet 169 of comput ers van individuele int ernet gebruikers afspeuren op zoek naar inbreukmakende handelingen cq. inbreukmakende werken. 170 Vervolgens kan de inbreukmaker via de Aut eurswet worden aangepakt . Voormelde t echnische beschermingsmaat regelen zij n een belangrij ke aanvulling op de bescherming die de Aut eurswet recht hebbenden biedt . De aut eursrecht hebbenden zij n echt er niet snel t evreden, en t hans wenst men ook nog eens bescherming van de t echnische beschermingsmaat regelen. I n Wet svoorst el 28482 171 dat dient t er implement at ie van de in paragraaf 5.2.1. besproken Harmonisat iericht lij n, is op aandringen van aut eursrecht hebbenden dan ook een bepaling opgenomen t erzake het omzeilen van t echnische voorzieningen ( art . 29a) : Degene die doelt reffende t echnische voorzieningen omzeilt , of daart oe dienst en verricht of inricht ingen, product en of onderdelen vervaardigt , invoert , dist ribueert , verkoopt ,

166

167 168 169 170

171

Bijvoorbeeld: Buma/ Stemra voor muziek, Se/ NA voor naburige rechten, Burafo voor fotoauteursrechten, Stichting Beeldrecht voor beeldende kunst, Stichting Lira voor literaire werken. Bron: < http: / / www.buma.nl/ contract.html> (geraadpleegd 28 augustus 2003). Spoor & Verkade 1993, p. 393. Softwareprogramma’s die dergelijke functies vervullen worden ook wel ’packet sniffers’ genoemd. Bron: < http: / / www.packet-sniffer.co.uk/ > (geraadpleegd 24 augustus 2003). Het Amerikaanse bedrijf Copyright.net heeft een programma ontwikkeld, Copyright Agent, dat bijvoorbeeld het peer-to-peer netwerk van Napster onderwerpt aan controle op inbreuken op auteursrechtelijk beschermde werken. Bron: Alberdingk Thijm 2001, p. 24-25. Kamerstukken Tweede Kamer 2001-2002, 28 482, nr. 1, < http: / / www.justitie.nl/ I mages/ 11_14498.pdf> (geraadpleegd 27 augustus 2003).

61

verhuurt of daarvoor advert eert , en dat weet of redelij kerwij s behoort t e wet en, handelt onrecht mat ig. Waar voor moet worden gewaakt , is dat t echnische beschermingsmaat regelen wellicht verder gaan dan in het kader van de Aut eurswet gewenst is. I mmers, bepaalde handelingen ( bv. kopie t .b.v. st udie) zij n op grond van de wet t oegest aan. Vergaande maat regelen zouden kunnen verhinderen dat dergelij ke handelingen nog uit gevoerd kunnen worden. Het evenwicht dat in de analoge sit uat ie alt ij d heeft best aan t ussen enerzij ds recht hebbenden en anderzij ds eindgebruikers, zou daarmee ernst ig verst oord kunnen raken. De nog t e ont wikkelen t echnische maat regelen moet en daar wellicht alsnog mogelij kheden t oe bieden, danwel moet en de st rafrecht elij ke bepalingen t en aanzien van het omzeilen van dergelij ke maat regelen voor legit ieme doeleinden een uit zondering maken. I n de Harmonisat iericht lij n 172 is daarin al voorzien; in art ikel 6 wordt gesproken over 'passende maat regelen'. Deze maat regelen hoeven derhalve niet persé st rafrecht elij k t e zij n, en er mogen kennelij k except ies gemaakt worden. Op deze wij ze kunnen ook de belangen van eindgebruikers worden beschermd.  

3ODJLDDWGHWHFWLHVRIWZDUH

De in de voorgaande paragraaf beschreven t echnische maat regelen bieden universit eit en, ondanks de mogelij kheden en voordelen, echt er nog st eeds geen wapen in de st rij d t egen plagiaat . Weliswaar wordt het door dergelij ke maat regelen voor st udent en moeilij ker aut eursrecht elij k beschermde werken t e kopiëren, het gevaar blij ft best aan dat st udent en t ekst en van elkaar en van derden gebruiken en voor eigen werk lat en doorgaan. Speciaal voor deze problemat iek is zogehet en plagiaat -det ect iesoft ware ont wikkeld die het mogelij k maakt plagiërende st udent en t e ont maskeren. Moest en vroeger t wee script ies nog één op één naast elkaar gelegd worden om vast t e st ellen of er overeenkomst en waren, t egenwoordig is de comput er daarbij een onmisbaar hulpmiddel; speciale soft ware det ect eert aut omat isch overlappende t ekst en.  'RHO Het doel van plagiaat -det ect iesoft ware is heel simpel het vast st ellen van plagiaat , alt hans het bloot leggen van een vermoeden dat er plagiaat in het spel is. De plagiaat -det ect iesoft ware kan worden ingezet om t ekst en t e cont roleren op mogelij k plagiaat . Het beoordelen en vast st ellen of er 172

62

Harmonisatierichtlijn, PbEG 22-6-2001, L 167/ 10, < http: / / www.ivir.nl/ wetten/ eu/ auteursrecht-richtlijn.html> (geraadpleegd 27 augustus 2003).

inderdaad sprake is van plagiaat blij ft voorbehouden aan de docent . De soft ware kan wel indiceren, echt er niet ident ificeren. Dat het mogelij k is dat t wee t ekst en erg veel op elkaar lij ken maar desalniet t emin beiden origineel zij n, zal duidelij k worden bij de t oelicht ing op plagiaat -det ect iesoft ware in paragraaf 6.3.2.. Zoals meermaals in deze script ie naar voren is gekomen, is plagiaat een doorn in het oog van universit eit en. Cij fers of st at ist ieken over plagiaat gevallen zij n niet bekend. Welke universit eit maakt immers dergelij ke sit uat ies graag openbaar? Aangenomen mag echt er wel worden, gezien het aant al publicat ies van diverse universit eit en, dat plagiaat een probleem is waar iedere inst elling mee kampt . Niet alleen is plagiaat onwenselij k t en opzicht e van de recht hebbenden, een grot er probleem waar de universit eit en mee worst elen is dat plagiërende st udent en in de kern hun wet enschappelij ke t it el niet waardig zij n. Met name vanuit die gedacht e wordt plagiaat best reden. Het doel van de plagiaat -det ect iesoft ware is in een breder kader dan ook universit eit en een middel in handen t e geven t eneinde script ies ( maar uit eraard ook andere schrift elij ke st ukken) van st udent en t e cont roleren op aut hent icit eit en zodoende de maat schappij t e behoeden voor wet enschappers die slecht s bedreven zij n in het knippen en plakken van t ekst en via het int ernet . I n hoeverre is het werk dat door de st udent als zij n werk wordt gepresent eerd, ook daadwerkelij k uit diens hoed afkomst ig?    0HWKRGHQ Er zij n inmiddels verschillende soort en plagiaat -det ect iesoft ware op de markt . Specifiek voor de cont role van script ies op plagiaat door universit eit en dienen dergelij ke syst emen -in de meest opt imale sit uat ie- in t wee dimensies cont roles t e kunnen uit oefenen. Script ies dienen enerzij ds t e worden vergeleken met script ies van andere st udent en ( van de eigen universit eit , danwel landelij k, misschien zelfs mondiaal) en script ies dienen anderzij ds t e worden vergeleken met ( aut eursrecht elij k beschermde) t ekst en van anderen op het int ernet . De zoekmet hode die de diverse programma's hant eren is verschillend. Alvorens daarop nader in t e gaan, zal de meest bekende plagiaat det ect iesoft ware kort worden beschreven: 173

173

Een aantal van de bedrijven die in deze opsomming wordt genoemd, levert ook andere -het onderwijs ondersteunende- software. Deze blijft echter in het kader van dit onderzoek onvermeld.

63

•

EVE2 ( Essay Verificat ion Engine) : 174 De Amerikaanse EVE2-soft ware vergelij kt ingevoerde t ekst en met sit es op het int ernet . Na de cont role wordt per ingevoerde t ekst een rapport afgegeven met een overzicht van het aant al ’hit s’ ( overeenkomst en met t ekst en op het int ernet ) , met een kleur wordt aangegeven welke st ukken t ekst zij n overgenomen van het int ernet en er wordt met een percent age aangegeven hoeveel procent van de ingevoerde t ekst best aat uit overnames uit andere t ekst en.

•

Urkund: 175 Het werk dat een st udent naar de docent st uurt , wordt eerst aut omat isch gecont roleerd door de Zweedse Urkund-soft ware. Het werk wordt opgeslagen in een dat abase en vergeleken met alle andere document en in die dat abase, het int ernet , paper-mills, digit aal beschikbare aut eursrecht elij k beschermde werken, krant enart ikelen, encyclopedieën, et c.. Urkund st uurt het document vervolgens, t ezamen met een overzicht van event uele overeenst emming ( woordsimilarit eit ) met andere document en, door naar de docent . Ruim 600 inst ellingen maken inmiddels gebruik van Urkund, drie Nederlandse universit eit en st art en waarschij nlij k binnenkort . Het doel van Urkund is de st andaard worden voor Europese inst ellingen.

•

WCopyfind: 176 De WCopyfind-soft ware, ont wikkeld door de universit eit van Viriginia, kan slecht s document en onderling met elkaar vergelij ken op overeenst emmende combinat ies van woorden. Dit product is geschikt om bij voorbeeld alle opdracht en van st udent en van één cursus met elkaar t e vergelij ken.

•

EduTie: 177 Edut ie is een Amerikaans product dat ingezonden script ies vergelij kt met bronnen op het int ernet , met name best anden van paper-mills, en vervolgens met kleuren aangeeft hoe groot de kans is dat bepaalde t ekst en zij n overgenomen van het int ernet .

•

Plagiserve: 178 Plagiserve is een uit Oekraïne afkomst ig product dat , evenals Edut ie, ingezonden script ies vergelij kt met bronnen op het int ernet , waaronder vele paper-mills, maar evenzo met de inmiddels opgebouwde dat abase

174

Bron: < http: / / www.canexus.com/ eve/ index.shtml> (geraadpleegd 31 augustus 2003). Bron: < http: / / www.urkund.com/ UK/ I ndex.asp> (geraadpleegd 31 augustus 2003). Bron: < http: / / plagiarism.phys.virginia.edu/ Wsoftware.html> (geraadpleegd 31 augustus 2003). Bron: < http: / / www.edutie.com> (geraadpleegd 1 september 2003). Bron: < http: / / www.plagiserve.com> (geraadpleegd 1 september 2003).

175 176 177 178

64

van ingezonden st ukken. Met een percent age, en met kleuren, wordt aangegeven hoe groot de kans is dat er plagiaat is gepleegd. •

Turnit in: 179 Turnit in ( t urn it in) is een product dat oorspronkelij k is ont worpen door de universit eit van Berkeley ( Californië) en dat t hans in meer dan 50 landen wordt gebruikt . De naar Turnit in verzonden document en worden opgeslagen in een dat abase en worden vergeleken met alle overige document en in die dat abase ( zij nde alle document en die eerder al t er cont role aan Turnit in zij n verzonden, op piekdagen zij n dat er 20.000 per dag! ) , het int ernet , en met een dat abase met milj oenen publicat ies ( t ij dschrift art ikelen, krant en, boeken, et c.) .

•

Pl@giarism: 180 Pl@giarism is een door een docent van de Universit eit Maast richt ont wikkeld product dat best anden onderling met elkaar vergelij kt en in een percent age uit drukt hoe groot de kans op plagiaat is. De vergelij king vindt plaat s aan de hand van overeenst emmende combinat ies van woorden en aan de hand van het aant al woorden dat in meerdere best anden voorkomt .

•

PEACH/ vs ( Programming Educat ion And Cont est Host ing/ Verificat ion Syst em) : 181 Het door de Technische Universit eit Eindhoven ont wikkelde syst eem helpt docent en bij het nakij ken van programmeeropdracht en. De opdracht en die de st udent en aan de docent verzenden, worden eerst gecont roleerd door het PEACH-programma t eneinde t e verifiëren of aan de minimumeisen van de opdracht is voldaan, voordat het naar de docent wordt doorgezonden en door deze wordt beoordeeld. Het programma cont roleert t evens of programmeercodes van andere st udent en zij n overgenomen. Een dergelij k specifiek soft wareprogramma heeft ook de Universit y van Berkeley ont wikkeld onder de naam MOSS ( measure of soft ware similarit y) . 182

•

Ferret : 183 Ferret is plagiaat -det ect iesoft ware, ont wikkeld door de universit eit van Hert fordshire ( Groot Brit annië) , die werkst ukken onderling met elkaar vergelij kt aan de hand van combinat ies van drie opeenvolgende

179

Bron: < http: / / www.turnitin.com> ; < http: / / www.plagiarism.org> (geraadpleegd 1 september 2003). Bron: < http: / / www.plagiarism.tk> (geraadpleegd 1 september 2003). Bron: < http: / / cgi.tue.nl/ htdig/ tuesearch.html> (geraadpleegd 1 september 2003). Bron: < http: / / www.cs.berkeley.edu/ ~ aiken/ moss.html> (geraadpleegd 3 september 2003). Bron: < http: / / www.herts.ac.uk/ tli/ fund/ 01-02-barrett.html> (geraadpleegd 1 september 2003).

180 181 182 183

65

woorden. Het t ot aal aant al gecont roleerde werkst ukken wordt gerangschikt naar gelang de meest e overeenst emming met andere werkst ukken is geconst at eerd. •

Codas ( Comput er Onderst eund Document Analyse Syst eem) : 184 De door de Erasmus Universit eit Rot t erdam ont wikkelde CODASprogrammat uur best aat uit t wee modules, een nakij kmodule, waarmee document en worden gerangschikt naar gelang ze het meest op voorbeeld-document en lij ken en het minst op t egen-voorbeelden, en een fraudecheck-module, waarmee de similarit eit t ussen document en wordt bepaald. De CODAS-programmat uur wordt inmiddels al vele j aren ( sinds begin j aren ’90) , naar t evredenheid, gebruikt in diverse inst ellingen in binnen- en buit enland. 185

De met hoden waarop vorenst aande plagiaat -det ect iesoft ware document en zoekt en vergelij kt is heel divers. Overeenkomst en en verschillen zij n er op meerdere front en: •

Locat ie van de cont role: Bepaalde soft ware wordt , al dan niet t egen bet aling, t er beschikking gest eld van een onderwij sinst elling die de cont roles daarna binnen het eigen comput ersyst eem/ -net werk kan uit voeren. Andere programma’s worden niet t er beschikking gest eld, maar die organisat ies voeren de cont role zelf uit nadat script ies digit aal zij n aangeleverd, danwel door de st udent en danwel door de onderwij sinst ellingen. Deze organisat ies bieden niet de specifieke soft ware aan, maar een dienst om script ies t e cont roleren op plagiaat .

•

Gehant eerde cont rolemet hode: Er kan gewerkt worden met de syst emat iek van een zoekmachine, waarbij gezocht wordt naar overeenst emmende combinat ies van opeenvolgende woorden ( bij voorbeeld een combinat ie van zes opeenvolgende woorden) . Ook is het mogelij k dat gezocht wordt naar overeenst emmende woorden, ongeacht de volgorde waarin zij voorkomen in de t ekst .

•

Rapport age na cont role: Ook de rapport age is heel verschillend. Sommige product en lat en per document met een kleur zien welke delen overeenkomen met andere bronnen, al dan niet voorzien van een link naar die bet reffende

184

Bron: < http: / / www.andromatics.com> (geraadpleegd 1 september 2003). Een uitgebreid onderzoek naar de CODAS-programmatuur heeft aangetoond dat beide modules tot zeer betrouwbare resultaten leiden, de tijdsbesparing bij grote aantallen opdrachten aanzienlijk is en dat de software in breed verband inzetbaar is. Bron: Combrink-Kuiters e.a. 2000, p. 55-58.

185

66

bronnen. Andere product en geven per document met een percent age of get al aan hoe groot de kans is dat in dat bet reffende document geplagieerde t ekst voorkomt . Een opsomming van document enparen die de meest e overeenst emming vert onen is ook een wij ze van present eren van de onderzoeksresult at en, evenals st at ist ieken, et c., et c.. De pakket t en zij n vanwege deze verschillen onderling niet gemakkelij k met elkaar t e vergelij ken. Zo lopen ook de prij zen voor de soft ware nogal uit een; het ene product is grat is, voor het andere moet diep in de buidel worden get ast . De keuze voor een bepaald product zal dan ook st erk worden bepaald door het doel dat met de soft ware wordt beoogd. I s het uit gangspunt het voorkomen dat st udent en met elkaar samenwerken cq. werk van elkaar overnemen, danwel dat vast gest eld moet worden of werken van derden zij n gebruikt . Bij een keuze spelen daarnaast uit eraard de specifieke voor- en nadelen van de bet reffende soft ware mee. Deze worden in de volgende paragraaf t oegelicht .   9RRUHQQDGHOHQ De in deze paragraaf opgenomen bespreking van de voor- en nadelen van de in het voorafgaande genoemde plagiaat -det ect iesoft ware vindt uit eraard slecht s plaat s in het kader van dit onderzoek en dient dan ook geplaat st t e worden in het licht van een algemene beschouwing. 186 Een nadeel van alle syst emen is dat er slecht s een indicat ie aan kan worden ont leend dat er mogelij kerwij s sprake is van plagiaat . Geen enkel syst eem kan t ekst en namelij k inhoudelij k beoordelen. De syst emen geven ieder op eigen wij ze een beoordeling van de kans dat er plagiaat is gepleegd, handmat ig dient vervolgens t e worden beoordeeld of dat ook inderdaad het geval is, of dat er wellicht andere fact oren een rol spelen. Plagiaat det ect iesoft ware is dan ook niet meer dan een t ij dbesparend hulpmiddel voor docent en, het is geen wondermiddel dat plagiërende st udent en aut omat isch ont maskert , het geeft slecht s een vermoeden weer. Een nadeel van een syst eem dat werkt met het vergelij ken van combinat ies van opeenvolgende woorden is dat st udent en die t ekst en goed kunnen herschrij ven, met een dergelij k syst eem niet alt ij d worden ont maskerd. Als j e immers weet dat het syst eem alleen 'piept ' als overeenst emmende combinat ies van zes woorden zij n gevonden, zorg j e er simpelweg voor dat

186

Een uitgebreide vergelijking van plagiaat-detectiesoftware kan bijvoorbeeld worden ingezien op < http: / / www.fdewb.unimaas.nl/ eleum/ plagiarism/ plagiarism.htm> (geraadpleegd 1 september 2003).

67

j e alle zinnen zodanig herschrij ft dat er st eeds maximaal vij f opeenvolgende woorden in beide document en voorkomen. Als er daarent egen wordt gecont roleerd op kleinere woordenparen, bij voorbeeld drie opeenvolgende woorden, komen er aut omat isch erg veel overeenkomst en naar voren. De kans dat drie opeenvolgende woorden in meerdere document en voorkomen, is immers aanzienlij k grot er dan de kans dat zes opeenvolgende woorden in meerdere document en voorkomen. Een nadeel, of misschien bet er gezegd een beperking, van de plagiaat det ect iesoft ware is dat geen rekening wordt gehouden met bronvermeldingen. Een st udent die in zij n script ie veel mat eriaal gebruikt van bij voorbeeld het int ernet , wordt bij een cont role als mogelij ke plagiat or best empeld. I ndien die st udent echt er correct en volledig zij n bronnen heeft vermeld, is er geen sprake van plagiaat . I ndien een t weede st udent t oevalligerwij s veel dezelfde bronnen heeft gebruikt , maar desalniet t emin een uniek werk t en opzicht e van zij n collega-st udent heeft geproduceerd, komen zij ook in relat ie t ot elkaar als plagiat oren naar voren. Bij een handmat ige cont role dient de docent hiervan goede not a t e nemen. Deze problemat iek speelt uit eraard slecht s indien lit erat uuronderzoek, en dus ook de correct e verwij zing, een wezenlij k onderdeel uit maakt van een opdracht , zoals dat vooral het geval is bij werkst ukken van recht enst udent en. Deze zij n immers veel meer dan st udent en van exact e wet enschappen, waar de nadruk ligt op empirisch onderzoek, aangewezen op lit erat uuronderzoek. Een nadeel van een aant al product en is dat document en slecht s vergeleken worden met informat ie op het int ernet of met andere document en in een dat abase. Door het zoekgebied op deze wij ze t e beperken, is de kans nog st eeds aanwezig dat st udent en plagiaat plegen. Maar zoals al gezegd, dit is ook afhankelij k van het specifieke doel dat met een bepaalde cont role wordt beoogd. Het meest uit gebreid, en daardoor met de kleinst e kans op plagiaat , is uit eraard een syst eem dat zowel het int ernet meeneemt in de cont role, alsook digit ale publicat ies, paper-mills, werkst ukken van collegast udent en, et c., et c.. Een vraag die naar aanleiding van het onderzoek is gerezen, is of de aandacht niet t eveel is komen t e liggen op cont role aan de hand van digit ale werken. Kruipt de st udent die plagieert van analoog werk, dat niet t evens digit aal beschikbaar is, door de mazen van dergelij ke syst emen? Waarschij nlij k is bij de ont wikkeling van deze soft ware hieraan voorbij gegaan omdat plagiëren van analoog werk voor de st udent nu eenmaal veel omslacht iger is dan knippen en plakken via het int ernet , en daarnaast het aanbod van digit ale best anden explosief groeit . Een algemeen nadeel van plagiaat -det ect iesoft ware is ook dat de frauderende st udent die een ander zij n script ie laat schrij ven, welke script ie vervolgens geen geplagieerd werk behelst , niet door de mand valt . Een 68

dergelij ke cont role, of degene die een bepaald st uk inlevert ook daadwerkelij k de aut eur is, zou mogelij kerwij s wel gerealiseerd kunnen worden indien gedurende de gehele st udie alle digit ale werkst ukken van een st udent cent raal ( in een port folio) worden opgeslagen. 187 Bij iedere cont role van een nieuw st uk kan dit worden vergeleken met de eerdere st ukken van die st udent , zodat kan worden beoordeeld of de schrij fst ij l en het woordgebruik consist ent is. Een probleem dat uit eraard aan alle syst emen, analoog danwel digit aal, kleeft is de beoordeling van het plagiaat an sich. St el er zij n overeenkomst en ont dekt . Wanneer spreek j e dan van plagiaat , bij 5% overeenst emming of pas bij 40% overeenst emming met andere t ekst en? Of indien het ’nieuwe’ werk voor 20% uit overgenomen werk best aat , of pas indien het voor 50% uit overgenomen werk best aat ? Naast een aant al nadelen, kleven er aan plagiaat det ect ie-syst emen uit eraard ook vele voordelen. Die conclusie volgt aut omat isch uit de snelheid waarmee dergelij ke product en op de markt verschij nen. Het merendeel van de besproken syst emen dat eert van na 2000. Een groot voordeel dat alle besproken syst emen genereren, is dat st udent en zich bewust worden van de mogelij kheden die de t echniek, en in het bij zonder int ernet , niet alleen hen biedt , maar ook de onderwij sinst ellingen. Van de plagiaat -det ect iesoft ware gaat dan ook een st erke prevent ieve werking uit . De kans gesnapt t e worden door het syst eem, weerhoudt in ieder geval een deel van de st udent en van het plegen van plagiaat , een ander deel van de st udent en gelooft pas in het syst eem na minst ens één keer gesnapt t e zij n. Daadwerkelij ke cij fers zij n niet bekend, maar bij onderwij sinst ellingen die met plagiaat det ect iesoft ware werken, leeft in ieder geval de overt uiging dat het aant al plagiaat gevallen hierdoor aanzienlij k is afgenomen. 188 De syst emen die het elekt ronisch ont sluit en en beschikbaar st ellen van script ies bewerkst elligen, leveren in ieder geval een subst ant iële onderst euning van het onderwij s. Het is daarmee voor het eerst dat script ies van verschillende universit eit en onderling vergeleken kunnen worden. De meest gemakkelij ke vorm van plagiaat , het één op één overnemen van een script ie van een iemand van een andere universit eit , wordt daarmee snel uit gebannen. Ook kan door het elekt ronisch ont sluit en van script ies worden bewerkst elligd dat een script ie van de ene st udent een andere st udent uit nodigt t ot het doen van nader onderzoek. Ook in die zin 187 188

Combrink-Kuiters e.a. 2000, p. 55-58. Statistieken van de Leidse Rechtenfaculteit, die werkt met de Codas-software, hebben aangetoond dat het aantal fraudegevallen daardoor sterk is gedaald. Bron: < http:/ / www.leidenuniv.nl/ mare/ 2003/ 27/ 0901.html> (geraadpleegd 31 augustus 2003).

69

wordt een bij drage geleverd aan ( de kwalit eit van) het onderwij s. Vermoedelij k zal ook de wet enschap bij st udent en dat een script ie openbaar gepubliceerd wordt , aanzet t en t ot het afleveren van kwalit at ief bet ere script ies. Ondanks het nadeel dat de soft ware slecht s in indicat ies of vermoedens result eert , de t ij dwinst die hiermee wordt geboekt is immens. De docent hoeft immers nu niet meer alle document en in zij n geheel door t e nemen om vast t e kunnen st ellen of er plagiaat is gepleegd, de soft ware geeft alvast aan j egens welke script ies wel en geen vermoedens best aan. De funct ionalit eit die bepaalde syst emen vervolgens bieden, het aangeven van de links waar het overeenst emmende werk is gevonden of het met kleuren aangeven van de overeenst emmende t ekst gedeelt en, levert wederom een aanzienlij ke t ij dsbesparing op.  &2'$6VRIWZDUH Niet alle syst emen zij n even nauwkeurig in de cont role cq. vergelij king van document en. De wij ze waarop en nauwkeurigheid waarmee de CODASsoft ware document en met elkaar vergelij kt , st eekt met kop en schouders boven de andere syst emen uit . 189 Het grot e voordeel van de CODASsoft ware is dat niet alleen bepalend is hoe vaak een bepaald woord in meerdere document en voorkomt , maar in zekere zin ook hoe waarschij nlij k dat is. Zoals al gemeld houdt de CODAS-soft ware rekening met de similarit eit t ussen document en. Met de similarit eit wordt bedoeld de mat e waarin t wee document en voor wat bet reft hun vorm en de woordt ypen waaruit zij zij n opgebouwd, met elkaar overeenst emmen. Bij een cont role van document en wordt niet alleen rekening gehouden met het aant al keren dat een bepaald woordt ype voorkomt , maar ook met het ’gewicht ’ van die woordt ypen. Een woordt ype dat vaak voorkomt heeft een zeer laag gewicht ( bij voorbeeld het woord ’de’) , een woordt ype dat minder vaak voorkomt heeft een hoog gewicht ( bij voorbeeld het woord ’mogelij kerwij s’) . Daarnaast wordt niet alleen beoordeeld welke woordt ypen in beide document en voorkomen, maar ook welke woordt ypen ont breken in relat ie t ot andere document en uit dezelfde beoordeling. I ndien bij 50 document en in 48 document en een bepaald woord wel voorkomt , maar in t wee document en niet , dan is dat een indicat ie voor plagiaat . Aan het niet

189

70

Voor meer informatie over de CODAS-software wordt verwezen naar het onderzoek van Combrink-Kuiters e.a. 2000 en de website van de makers van de CODAS-software, < http:/ / www.andromatics.com> (geraadpleegd 1 september 2003).

gebruiken van een bepaald woordt ype wordt derhalve eveneens een bepaald gewicht t oegekend. Aan de hand van deze afzonderlij ke ’gewicht en’ kan st eeds t ussen t wee document en een vergelij king worden gemaakt en worden bepaald hoe waarschij nlij k het is dat er in het ene document t en opzicht van het andere document plagiaat is gepleegd. Deze waarschij nlij kheid wordt weergegeven in een fraudescore, die loopt van 1 t ot 10.000. Hoe hoger de uit komst , hoe meer overeenkomst en t ussen t wee document en en hoe grot er dus het vermoeden dat er iet s aan de hand is. Handmat ig kan de docent vervolgens de document enparen met de hoogst e scores vergelij ken. Het bij zondere van de CODAS-soft ware is dat ook t rucs die worden gebruikt om het syst eem t e omzeilen, zoals bij voorbeeld het ’vert alen’ van een t ekst met behulp van synoniemen of het ’omgooien’ van de t ekst zodat op het oog een nieuwe t ekst ont st aat , worden doorzien. Ook al zij n t ekst en op deze wij ze bewerkt , dan nog result eren dergelij ke t ekst en in een hoge fraudescore. Ook voor de CODAS-soft ware geldt uit eraard weer dat het result aat van de cont role slecht s een verdenking aangeeft van plagiaat . Handmat ig dient alt ij d t e worden beoordeeld of die aut omat isch gegenereerde verdenking t erecht is. 

&RQFOXVLH

Zoals in het vorige hoofdst uk al werd geconcludeerd, is plagiaat een aangelegenheid van universit eit en zelf en kan een oplossing voor deze problemat iek het best e binnen de muren van de universit eit worden gezocht . Aangezien de universit eit en wet t elij k weinig houvast hebben om daadwerkelij k t egen plagiat oren op t e t reden, is in dit hoofdst uk onderzocht of, en zo j a welke, t echnische mogelij kheden er zij n om plagiaat de kop in t e drukken. De digit ale omgeving, die veel t echnologische ont wikkelingen met zich heeft gebracht , heeft het enerzij ds gemakkelij ker gemaakt plagiaat t e plegen, anderzij ds hebben deze ont wikkelingen het ook mogelij k gemaakt de beschikbaarheid en/ of t oegankelij kheid van informat ie t e beschermen. Aut eursrecht hebbenden hebben er uit eraard alle belang bij het gebruik van hun werken op het int ernet aan banden t e leggen danwel daarvoor een vergoeding t e vragen, voorkomen moet echt er worden dat het aut eursrecht hiermee verwordt t ot een soort t oegangsrecht waarbij bepaald wordt wie op het int ernet t oegang krij gt t ot welke informat ie, en niet langer meer wat wel en niet mag met de informat ie die beschikbaar is. I nformat ie moet immers in de kern beschikbaar blij ven voor het publiek. 71

De in paragraaf 6.2. beschreven t echnische maat regelen geven aut eursrecht hebbenden een uit gebreide set gereedschappen in handen om hun werken op het int ernet t e beschermen. Deze mogelij kheden bieden echt er geen oplossing voor de plagiaat problemat iek van de universit eit en, die niet als recht hebbende haar werken wil beschermen maar wil voorkomen dat st udent en via het int ernet plagiaat plegen. Gelukkig st aat de t echniek voor niet s en speciaal voor de plagiaat problemat iek van universit eit en is zogehet en plagiaat det ect iesoft ware ont wikkeld die het mogelij k maakt plagiërende st udent en op eenvoudige wij ze t e ont maskeren. Er zij n inmiddels verscheidende product en op de markt , in de kern hebben zij het zelfde doel: het vast st ellen van plagiaat . Tot het daadwerkelij k aut omat isch vast st ellen van plagiaat is het in de prakt ij k nog niet gekomen. De plagiaat -det ect iesoft ware result eert , ieder via een eigen zoekmet hode en zoekgebied, in een vermoeden van plagiaat . Een handmat ige cont role door de docent is t enslot t e vereist om t e beoordelen of er in een bepaald geval inderdaad sprake is van plagiaat . Ondanks de nadelen en beperkingen van een aant al beschreven product en, result eren alle plagiaat programma's in dezelfde voordelen: de t ij dwinst voor docent en is aanzienlij k en het feit dat script ies worden opgenomen in een openbare dat abase zal bij dragen aan de kwalit eit van het onderwij s. Niet alleen kan uit deze script ies worden geput t en behoeve van lat ere script ies, de wet enschap dat een script ie openbaar gepubliceerd wordt zal st udent en waarschij nlij k aanzet t en t ot bet ere result at en. En ook al is de plagiaat -det ect iesoft ware nog niet uit ont wikkeld, en ook al zij n de result at en niet alt ij d conform een handmat ige cont role, het allergroot st e voordeel dat met dergelij ke soft ware t ot op heden is behaald, is dat er een afschrikkende, prevent ieve werking van uit gaat . De wet enschap dat een script ie wordt vergeleken met script ies van anderen, met t ekst en op het int ernet en met aut eursrecht elij k beschermde publicat ies weerhoudt het gros van de st udent en van het knippen en plakken en zet aan t ot eigen prest at ies.

72

 

&RQFOXVLHVHQDDQEHYHOLQJHQ

Plagiaat is een probleem. Dat is het alt ij d al geweest en dat zal waarschij nlij k ook wel zo blij ven. De digit alisering van informat ie en zeker ook de mogelij kheden die het int ernet t hans biedt , hebben geleid t ot een oneindige kopieerbaarheid en manipuleerbaarheid van aut eursrecht elij k beschermde werken. De laat st e j aren lij kt er als gevolg van deze ont wikkelingen een t oename t e zij n van het aant al plagiaat gevallen. Met name universit eit en zit t en inmiddels met de handen in het haar. St udent en plegen op grot e schaal en met grot e regelmaat plagiaat , zelfs in de laat st e fase van hun st udie bij het samenst ellen van de script ie. Universit eit en st aan hiermee voor een groot probleem. Plagiërende st udent en zij n het niet waard een wet enschappelij ke t it el t e behalen, de mogelij kheden om daart egen iet s uit t e richt en zij n echt er beperkt . De universit eit en zij n immers geen aut eursrecht hebbenden en kunnen op grond van het aut eursrecht dan ook weinig aan het plagiëren doen. Het privaat recht biedt via de onrecht mat ige daad een handvat om st udent en aan t e pakken, het groot st e probleem daarbij is het vast st ellen en concret iseren van de geleden schade. Ook het st rafrecht biedt maar weinig houvast plagiaat effect ief t e best rij den. Op grond van de Wet op het hoger onderwij s en wet enschappelij k onderzoek kunnen de universit eit en t hans de bet reffende st udent en slecht s een j aar st udievert raging bezorgen, st rengere maat regelen biedt die wet vooralsnog niet . Deze problemat iek is aanleiding geweest voor het onderhavige onderzoek. De rode draad in dit onderzoek is geweest , de vraag of nieuwe copy-past e mogelij kheden noodzaken t ot het t oevoegen van een int ernet plagiaat bepaling aan de Aut eurswet , of dat van plagiaat -det ect iemogelij kheden voldoende prevent ieve werking uit gaat ? Technologische ont wikkelingen hebben het st udent en mogelij k en makkelij k gemaakt om via het int ernet script ies t e produceren. Vrij eenvoudig kan via via of uit een speciale paper-mill een int eressant e script ie worden bet rokken, die vervolgens na wat aanpassingen als eigen werk wordt gepresent eerd. Ook is het mogelij k met geringe inspanningen via knip- en plakt echnieken uit t ekst en van anderen op het int ernet een script ie samen t e st ellen en deze vervolgens wederom als eigen product present eren. Via welke weg of met hode dan ook, het is kinderspel om met gebruikmaking van het int ernet een belangrij k en int ensief st udie-onderdeel t e reduceren t ot wat knip- en plakwerk. Echt er, ieder voordeel heeft een nadeel, en zo is het ook met de onbegrensde mogelij kheden van het int ernet . Het int ernet leek even een walhalla voor luie of in t ij dnood verkerende st udent en, echt er dat blij kt een ut opie. Het int ernet biedt namelij k als geen ander medium 73

aut eursrecht hebbenden en, voor het geval het om script ies gaat ook docent en, de mogelij kheid eindelij k iet s t egen plagiaat t e kunnen ondernemen. Niet alleen is het mogelij k aut eursrecht elij k beschermde werken ook daadwerkelij k t e beschermen, door dergelij ke t ekst en bij voorbeeld t e coderen of t e voorzien van digit ale wat ermerken, geavanceerde plagiaat det ect iesoft ware heeft het mogelij k gemaakt plagiërende st udent en eindelij k t e ont maskeren. Afhankelij k van de soft ware die gebruikt wordt , kan een bepaalde script ie worden vergeleken met script ies van anderen in een script iedat abase -een int erne cont role als het ware-, of met diverse bronnen op het int ernet -een ext erne cont role-. Voor wat bet reft de int erne cont role, st eekt de zoekmet hode van de CODAS-soft ware qua funct ionalit eit en bet rouwbaarheid met kop en schouders boven de andere product en uit . Deze soft ware baseert een event ueel vermoeden van plagiaat niet alleen op het aant al woorden dat in een script ie overeenst emt met andere t ekst en, maar ook op de woordt ypen die overeenst emmen. Zij n het bij voorbeeld slecht s algemene woorden die overeenst emmen, of zij n het specifieke, weinig voorkomende woorden die in meerdere t ekst en zij n gebruikt . De nauwkeurigheid waarmee vervolgens een vermoeden van plagiaat wordt berekend, zal de plagiërende st udent en doen sidderen. I edere vorm van plagiaat t en opzicht e van andere script ies -hoe ingenieus op het eerst gezicht ook- wordt met behulp van deze soft ware ont dekt . Plagiaat vindt echt er op een breder t errein plaat s, veel wordt door st udent en ook gekopieerd van het int ernet . Voor het vergelij ken van script ies met bronnen op het int ernet zij n diverse product en en dienst en beschikbaar. Een aant al organisat ies verkoopt soft ware waarmee inst ellingen zelf script ies aan een cont role kunnen onderwerpen, andere organisat ies bieden geen soft ware aan doch een dienst om ingezonden script ies t e vergelij ken met o.a. bronnen op het int ernet . De rapport age die uit de cont role voort vloeit geeft aan met welke bronnen overeenst emmingen zij n gevonden, veelal uit gedrukt in percent ages. De syst emat iek van plagiaat -det ect iesoft ware st aat feit elij k nog in de kinderschoenen en dient nog verder t e worden geperfect ioneerd en uit gebouwd. Een onmiskenbaar voordeel dat echt er reeds met de huidige soft ware is geboekt , is dat er een afschrikkende, prevent ieve werking van uit gaat . De wet enschap dat een script ie wordt vergeleken met script ies van anderen, met t ekst en op het int ernet en met aut eursrecht elij k beschermde publicat ies, weerhoudt de meest e st udent en wel van knip- en plakwerk. Plagiaat kan op diverse manieren best reden worden, zeer effect ief met behulp van de besproken plagiaat -det ect iesoft ware, maar ik heb niet de 74

ij dele hoop dat plagiaat ooit volledig voorkomen danwel uit gebannen zal kunnen worden. Plagiaat -det ect iesoft ware is een hulpmiddel dat universit eit en kunnen inzet t en in hun st rij d t egen plagiaat , het is echt er geen wondermiddel. Ook de onderwij smet hodiek, met name in de laat st e fase van een st udie, kan plagiaat voorkomen en kan t evens bij dragen aan kwalit at ief bet ere prest at ies van st udent en. Meer bewust wording creëren bij st udent en en meer begeleiding t ij dens het schrij fproces zij n daarbij van onmiskenbare bet ekenis. Als ext ra st ok acht er de deur is er alt ij d nog de mogelij kheid st rengere maat regelen t e t reffen indien er daadwerkelij k plagiaat wordt gepleegd. Zoals in de inleiding al gest eld, en zoals ook uit het onderzoek volgt , het mes van de ongekende mogelij kheden van het int ernet snij dt inderdaad van t wee kant en. Door t echnologische ont wikkelingen is het plegen van plagiaat t oegenomen. Dezelfde ont wikkelingen hebben er echt er t evens voor gezorgd dat plagiaat eenvoudig is t e t raceren. De wet enschap daarvan bij st udent en heeft inmiddels al geleid t ot verbluffende result at en. De nieuwe copy-past e mogelij kheden van het int ernet noodzaken dan ook zeker niet t ot het t oevoegen van een int ernet plagiaat -bepaling aan de Aut eurswet ; van plagiaat -det ect iemogelij kheden gaat voldoende prevent ieve werking uit !  

75

 

/LWHUDWXXU

$OEHUGLQJN7KLMP Chr.A. Alberdingk Thij m, ’Fair use: het aut eursrecht elij k evenwicht herst eld’, I nformat ierecht / AMI 1998, nr. 9, p. 145-154.  $OEHUGLQJN7KLMP Chr.A. Alberdingk Thij m, Privacy vs. aut eursrecht in een digit ale omgeving , I TeR-reeks nr. 49, Den Haag: Sdu Uit gevers 2001. $OJUD *RNNHO N.E. Algra & H.R.W. Gokkel, Verwij zend en woordenboek , Groningen: Mart inus Nij hoff 2001.

verklarend

j uridisch

9DQ%UXJJHQ9DQ'XQ 'H/DQJH R.D. van Bruggen, H.A.A.. van Dun & E. de Lange, Juridische aspect en van de informat ievoorziening , Schoonhoven: Academic Service 1998.  %UXQWHD G. Brunt e.a., I nt ellect ueel eigendom in digit aal perspect ief: vormt int ellect ueel eigendomsrecht een voorwaarde of belemmering voor de digit ale maat schappij ?, Alphen aan den Rij n: Samsom Bedrij fsinformat ie 1996. &DUWHU M.E. Cart er, Elect ronic Highway Robbery. An art ist ’s guide t o copyright s in t he digit al era , Berkeley ( VS) : Peachpit Press 1996. &ODUN Charles Clark, ‘The answer t o t he Machine is in t he Machine’, in: P.B. Hugenholt z, The Fut ure of Copyright in a Digit al Environment , The Hague/ London/ Bost on: Kluwer Law I nt ernat ional 1996, p. 139-145. &RPEULQN.XLWHUVHD C.J.M. Combrink-Kuit ers e.a., Comput er-onderst eund nakijken van open vragen. Een onderzoek naar de bet rouwbaarheid en gebruiksvriendelij kheid van de CODAS soft ware. , Meppel: Edu'Act ief 2000.  'LMNKXLVHD J.J. Dij khuis e.a., Leiden in last , De zaak-Diekst ra nader bekeken , Rij swij k: Elmar 1997. 'RPPHULQJ E.J. Dommering, 'Het aut eursrecht spoelt weg door het elekt ronisch vergiet ', Comput errecht 1994, nr. 3, p. 109-113. 77

9DQ(PSHO *HHUWV G. van Empel & P.G.F.A. Geert s, eigendom , Devent er: Kluwer 2002.

Bescherming van de int ellect uele

*HHUWV +HHVWHUPDQV G. Geert s & H. Heest ermans ( red.) , Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse t aal , Ut recht : Van Dale Lexicografie 1984. *HUEUDQG\ S. Gerbrandy, Aut eursrecht in de st eigers, Arnhem: Gouda Quint 1992. *LHOHQ 9HUNDGH Ch. Gielen & D.W.F. Verkade ( red.) , I nt ellect uele eigendom, Tekst en comment aar , Devent er: Kluwer 1998. *RW]HQ F. Got zen, Belgisch aut eursrecht van oud naar nieuw , Brussel: Bruylant 1996. +XJHQKROW] P.B. Hugenholt z, ’I nt ernet is geen vrij plaat s voor pirat en’, De Journalist , nr. 17, 22 sept ember 2000, p. 39-41. -RRVHQ A. Joosen, Het plagiaat , Eindexamenscript ie Universit eit van Tilburg ( CBM B 34574) . .ODYHU M. Klaver, ’Hooggeleerd plagiaat ’, NRC Handelsblad 23 j uni 2003, p. 10. .RHOPDQ K.J. Koelman, ’Wat niet weet , wat niet deert : civielrecht elij ke aansprakelij kheid van de provider’, Mediaforum 1998/ 4, p. 204-213. 9DQ.ROIVFKRRWHQ F. van Kolfschoot en, Valse vooruit gang. Bedrog wet enschap , Amst erdam: Uit geverij L.J. Veen 1993.

in de Nederlandse

9DQ/LQJHQ N. van Lingen, Aut eursrecht in hoofdlij nen , Groningen: Mart inus Nij hoff 2002. 'H5RRV6FKXLMW :LVVLQN T. de Roos, G. Schuij t & L. Wissink 1996, Smaad, last er, discriminat ie en porno op het int ernet , I TeR-reeks nr. 2, Alphen aan den Rij n: Samsom Bedrij fsinformat ie 1996.  78

6FKHOOHNHQV M. Schellekens, St rafbare feit en op de elekt ronische snelweg , I TeR-reeks nr. 13, Devent er: Kluwer 1999.  6HQIWOHEHQ M. Senft leben, ’Beperking à la cart e: Waarom de Aut eursrecht richt lij n ruimt e laat voor fair use', I nformat ierecht / AMI 2003, nr.1, p. 10-14. 6SRRU 9HUNDGH J.H. Spoor & D.W.F. Verkade, Aut eursrecht . Aut eursrecht en naburige recht en , Devent er: Kluwer 1993. 9DQGHU6WHXU J.C. van der St eur, Grenzen van recht sobject en. Een onderzoek naar de grenzen van object en van eigendomsrecht en en int ellect uele eigendomsrecht en , Devent er: Kluwer 2003. 7DOVPD H.J.J. Talsma, 'St rafbaar plagiaat ', Ars Aequi 2003, p. 102-104. 9HUNDGH D.W.F. Verkade, I nt ellect uele eigendom, mededinging en informat ievrij heid , Devent er: Kluwer 1990. 9HUNRUHQ L. Verkoren, Juridische aspect en in de communicat ie, Alphen aan den Rij n: Samsom 2000. 9LVVHU D.J.G. Visser, 'Op de provider rust geen vergewissingsplicht ', Mediaforum 1996/ 4, p. 61-62. 9ULHVHQGRUS R.D. Vriesendorp, 'St rafbaar plagiaat ; een react ie', Ars Aequi 2003, p. 288290.  :LFKHUV+RHWK L. Wichers Hoet h, Kort begrip van het int ellect uele eigendomsrecht , Amst erdam: Naut aDut ilh 2000.

79

 

2QOLQHEURQQHQ

M. Art s & B. Geus, ’Plagiarism Soft ware Evaluat ion for ELEUM’. On-line: < ht t p: / / www.fdewb.unimaas.nl/ eleum/ plagiarism/ plagiarism.ht m> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . N. Bakker, ’Nooit meer een t ent amen leren: ant woorden per sms, 13 mei 2001. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 1485> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . E. Bert ens, ’Harry, Tanj a, Porri en Horry’, 8 Weekly Webmagazine, 11 april 2003. On-line: < ht t p: / / www.8weekly.nl/ feat ures/ t anj agrot t er.php> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . TU Delft , 'Kopiëren kan j e de kop kost en'. On-line: < ht t p: / / www.library.t udelft .nl/ delft special/ kopieren_t bm.pdf> ( geraadpleegd 22 august us 2003) . S. Eij ffinger, 'Elit e universit eit zorgt voor gemot iveerde st udent en', 13 maart 2003. On-line: < ht t p: / / www.kub.nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 23/ eij ffinger.ht ml> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . J. van Engen, 'Trend: online port folio's voor st udent en', 22 februari 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 10118?bat chnr= 299& bat chsize= 12> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . Examenreglement Bacheloropleiding Fiscaal Recht Universit eit Leiden. On-line: < ht t p: / / www.law.leidenuniv.nl/ index.php3?c= 141> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . Examenreglement Mast eropleiding Recht sgeleerdheid Erasmus Universit eit Rot t erdam. On-line: < ht t p: / / www.frg.eur.nl/ onderwij s/ pdf/ OERmast eropleiding Recht sgeleerdheid2003.pdf> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . Examenreglement 2003-2004 Facult eit Recht sgeleerdheid Universit eit van Tilburg. On-line: < ht t p: / / www.uvt .nl/ facult eit en/ frw/ onderwij s/ meerinfo/ reglement 0304.pdf> ( geraadpleegd 26 august us 2003) .

81

J. Folkert , ’Plagiaat kan beperkt worden door bet ere begeleiding’, 1 okt ober 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edut rip2002/ verslagen_st rat egie/ 11051> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . Groenboek ’Copyright and Relat ed Right s in t he I nformat ion Societ y’, COM( 95) 382 final, 19 j uli 1995. On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ dossier/ aut eursrecht richt lij n/ COM( 95) 382final. doc> ( geraadpleegd 8 sept ember 2003) . M. de Haas, ’Grat is script ies downloaden van int ernet ’, 25 april 2002. On-line: < ht t p: / / www.uvt .nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 29/ script ie.ht ml> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . Harmonisat iericht lij n, PbEG 22-6-2001, L 167/ 10. On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ wet t en/ eu/ aut eursrecht -richt lij n.ht ml> ( geraadpleegd 27 august us 2003) . P.B. Hugenholt z, ’I nst it uut voor I nformat ierecht ( I VI R) Aut eursrecht 20022003, Hoorcollege 1’. On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ onderwij s/ aut eursrecht / slides/ ANR2002hoorcollege1.ppt > ( geraadpleegd 30 august us 2003) . P.B. Hugenholt z, ’I nst it uut voor I nformat ierecht ( I VI R) Aut eursrecht 20022003, Hoorcollege 2’. On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ onderwij s/ aut eursrecht / slides/ ANR2002hoorcollege2.ppt > ( geraadpleegd 30 august us 2003) . P.B. Hugenholt z, ’Het int ernet : het aut eursrecht voorbij ?’, Nederlandse Jurist en-Vereniging 1998. On-line: < ht t p: / / www.ivir.publicat ies/ hugenholt z/ preadvies.doc> ( geraadpleegd 23 august us 2003) .

Preadvies

J. Jansen, ’Plagiaat in de periode 1500-1700’. On-line: < ht t p: / / cf.hum.uva.nl/ nhl/ Pagina20% Jansen.ht ml> ( geraadpleegd 4 august us 2003) . Kamerst ukken Tweede Kamer 1998-99, 26 538, nr. 1, ( Brief Minist er van Just it ie en de st aat ssecret aris van Onderwij s, Cult uur en Wet enschappen aan de Voorzit t er van de Tweede Kamer der St at en-Generaal dd. 10 mei 1999) . On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ dossier/ aut eursrecht richt lij n/ MvJ-brief_ARricht lij n.pdf> ( geraadpleegd 28 august us 2003) .

82

Kamerst ukken Tweede Kamer 2001-2002, 28 482, nr. 1 ( Wet svoorst el 28 482) . On-line: < ht t p: / / www.j ust it ie.nl/ I mages/ 11_14498.pdf> ( geraadpleegd 27 august us 2003) . Landelij ke Vereniging van St udieadviseurs, ’RUG neemt plagiaat scanner op in examenreglement ’, 18 j uni 2003. On-line: < ht t p: / / www.lvsa.nl/ akt ueel.ht ml> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . L. Meert ens, ’Frauderende st udent verwij deren van universit eit ’, 31 okt ober 2002. On-line: < ht t p: / / www.uvt .nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 09/ fraude.ht ml> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . R.V. de Mulder & C. van Noort wij k, ’Comput er onderst eunend nakij ken van open vragen’. On-line: < ht t p: / / www.surf.nl/ download/ t oet sbundel.pdf> ( geraadpleegd 25 august us 2003) . Nederlandse Vereniging van Journalist en, ’Soort en aut eursrecht gerelat eerde begrippen’. On-line: < ht t p: / / www.villamedia.nl/ aut eursrecht / home.ht m> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) .

en

React ie NLI P op vragen van Minist erie van Just it ie inzake de implement at ie van de richt lij n aut eursrecht in de informat iemaat schappij . On-line: < ht t p: / / www.j ust it ie.nl/ t hemas/ wet geving/ dossiers/ aut eursrecht / int egrale_react ies/ NLI P_Branchevereniging_van_Nederlandse_I nt ernet provi ders.asp?Component I D= 7308&SourcePageI D= 7396> ( geraadpleegd 5 sept ember 2003) . NRC Handelsblad, ’Boek over j ournalist iek uit de handel wegens plagiaat , 5 august us 1997. On-line: < ht t p: / / www.nrc.nl/ W2/ Nieuws/ 1997/ 08/ 05/ Med.03.ht ml> ( geraadpleegd 8 august us 2003) . T. Oudej ans & C. van Noort wij k, ’Port folio’s voor script ies en andere zelfwerkzaamheidsproj ect en in het Juridisch Onderwij s’. On-line: < ht t p: / / www.frg.eur.nl/ lia/ ict o/ proj ect en/ recht enonline/ port folios.pdf> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . E. van Out eren, ’St udent en spieken met mobielt j es’, 10 februari 2003. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 11655> ( geraadpleegd 6 august us 2003) .

83

Plagiaat , Facult eit der Let t eren Rij ksuniversit eit Groningen. On-line: < ht t p: / / odur.let .rug.nl/ proj ect s/ asv/ docent en/ st udent schrij vers_ begeleiden/ plagiaat doc.ht m> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . Plagiaat , Fakult eit Let t ere en Wysbegeert e Universit eit St ellenbosch. On-line: < ht t p: / / www.sun.ac.za/ j ournalism/ plagiaat .ht ml> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . R. Rot , ’Elect ronic Plagiarism: Prevent ion, Det errence, and Det ect ion’, 17 okt ober 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edut rip2002/ verslagen_innovat ie/ 11227> ( geraadpleegd 31 august us 2003) . P. Ruis, ’De geheimen van dr. X’, 4 j uli 2002. On-line: < ht t p: / / www.e-learning.surf.nl/ e-learning/ art ikelen/ 774> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . J. Schaap, ’Aust ralisch onderzoek brengt groot schalig int ernet plagiaat aan het licht ’, 22 november 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 11405> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . J. Schaap, ’Fraude met st udiepunt en via e-learning’, 19 okt ober 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 11242> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . J. Schaap, ’Leidse recht enfacult eit schakelt comput er in bij nakij ken t ent amens’, 14 april 2003. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 11906> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . G.A.I . Schuij t , ’Journalist ieke et hiek en recht ’. On-line: < ht t p: / / www.ivir.nl/ publicat ies/ schuij t / et hiek.doc> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . Script iebrochure Facult eit Recht sgeleerdheid Vrij e Universit eit Brussel. On-line: < ht t p: / / www.vub.ac.be/ RG/ REGLEMENTEN/ SCRI PTI EBROCHURE% 2002-03% 20t imes.pdf> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . Script ies Online, Universit eit van Twent e, Erasmus Universit eit Rot t erdam, Rij ksuniversit eit Groningen. On-line: < ht t p: / / www.surf.nl/ proj ect en/ index2.php?oid= 124> ( geraadpleegd 31 august us 2003) . A. Sommer, ’Toename fraude beperkt zich t ot economie, 7 sept ember 2000. On-line: < ht t p: / / www.observant .unimaas.nl/ j rg19/ obs22/ art 14.ht m> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . 84

V. St rookman, ’Amerikaans hoger onderwij s st rij dt t egen plagiaat met speciale soft ware’, 7 sept ember 2001. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 9279> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . V. St rookman, ’Groninger universit eit wil plagiaat st renger aanpakken’, 19 j uli 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 10756> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . V. St rookman, ’Plagiaat via int ernet ’, 12 august us 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ specials/ 10759> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . V. St rookman, ’St icht ing Brein wil speuren naar soft warepirat erij op alle universit aire net werken’, 26 februari 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 10126> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . V. St rookman, ’Twent se soft wareboefj es krij gen waarschuwing, 15 februari 2002. On-line: < ht t p: / / www.edusit e.nl/ edusit e/ nieuws/ 10075> ( geraadpleegd 6 august us 2003) . U-blad, Weekblad van de Universit eit Ut recht , ’Plagiaat ’. On-line: < ht t p: / / ublad.warande.uu.nl/ ubladen/ 33/ 09/ 08Varia.ht ml> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . Univers, Weekblad van de Universit eit van Tilburg, ’I nt ernet fraude op KUB onderzocht ’, 11 april 2002. On-line: < ht t p: / / www.uvt .nl/ univers/ nieuws/ 0102/ 27/ fraude.ht ml> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . Univers, Weekblad van de Universit eit van Tilburg, ’Plagiaat en spieken st rafrecht elij k vervolgen’, 17 okt ober 2002. On-line: < ht t p: / / www.uvt .nl/ univers/ nieuws/ 0203/ 08/ fraude.ht ml> ( geraadpleegd 3 sept ember 2003) . WI PO Copyright Treat y, 23 december 1996, CRNR/ DC/ 94. On-line: < ht t p: / / www.wipo.org/ eng/ diplconf/ dist rib/ 94dc.ht m> ( geraadpleegd 2 sept ember 2003) . M. de Wit , ’Knip- en plakwerk op het spoor’. On-line: < ht t p: / / www.observant .unimaas.nl/ default .asp?page= / j rg23/ obs3/ art 23.ht m> ( geraadpleegd 31 august us 2003) .

85





-XULVSUXGHQWLH

HR 25 j anuari 1952, NJ 1952, 95 ( Leesport efeuille) HR 23 mei 1952, NJ 1952, 438 ( St emra/ NRU) HR 5 j anuari 1979, NJ 1979, 339 ( Heert je/ Hollebrand ) HR 9 maart 1979, NJ 1979, 341 ( Willem Dreeshuis) HR 11 december 1981, NJ 1982, 286 ( Spaanse t egels) HR 13 april 1984, NJ 1984, 524 ( Suske en Wiske) HR 20 november 1987, NJ 1988, 280 ( STEMRA/ Free Record Shop ) HR 24 november 1989, NJ 1992, 404 ( Focus Veilig/ Lincoln Elect ric) HR 21 februari 1992, NJ 1993, 164 ( Barbie) HR 20 okt ober 1995, NJ 1996, 682 ( Dior/ Evora) Hof Amst erdam 6 august us 1998, rolnummer 474/ 98, I ER 1998/ 47 ( Who’s afraid of God ) Recht bank ’s-Gravenhage 9 j uni 1999, rolnummer 96/ 1048 ( Scient ology Church/ XS4all )

87

%LMODJH,7RHOLFKWLQJ,QWHOOHFWXHHOHLJHQGRPVUHFKWHQ$XWHXUVUHFKW  ,QWHOOHFWXHHOHLJHQGRPVUHFKW De t erm ’int ellect uele eigendomsrecht en’ wordt sedert de opricht ing van de World I nt ellect ual Propert y Organisat ion, een int ernat ionale organisat ie waarbij ruim 175 landen zij n aangeslot en, in 1976 gebruikt als overkoepelende t erm voor de verzameling van diverse recht en; 190 t e wet en het oct rooirecht , merkenrecht , handelsnaamrecht , t ekeningen- en modellenrecht , kwekersrecht , chipsrecht , dat abankenrecht , aut eursrecht en de naburige recht en. Verwant is de t erm 'indust riële eigendom', die alle voorgaande recht en omvat , uit gezonderd het aut eursrecht . 191 Met int ellect uele eigendomsrecht en worden bedoeld de uit sluit ende recht en van de mens op zij n geest elij ke prest at ies en creat ivit eit . 192 De diverse recht sgebieden beschermen ieder een ander 'obj ect '; het oct rooirecht beschermt een uit vinding, het merkenrecht beschermt een merk( t eken) , het handelsnaamrecht beschermt een handelsnaam, het t ekeningen- en modellenrecht beschermt het gebruik van een t ekening ( t weedimensionaal) of model ( driedimensionaal) , et c., et c.. 193 Deze 'obj ect en' hebben met elkaar gemeen dat zij onst offelij k zij n; het bet reffende recht beschermt derhalve niet de mat eriële drager ( bij voorbeeld de schaar) maar de acht erliggende gedacht e cq. de 'ont dekking'daaracht er ( dat t wee scherpe ( met alen) voorwerpen, die st rak over elkaar heen schuiven, result eren in het doorknippen van voorwerpen) . De int ellect uele eigendomsrecht en hebben verder met elkaar gemeen dat het absolut e recht en zij n die door derden dienen t e worden gerespect eerd. Vanuit die opt iek zij n de int ellect uele eigendomsrecht en goed t e vergelij ken met het mat eriële begrip eigendom; ook het mat eriële eigendom van iemand ( bv. het eigendom van een huis) dient door derden gerespect eerd t e worden. 194 Zo bezien zou j e kunnen st ellen dat het int ellect uele eigendomsrecht het eigendom bet reft over j e 'int ellect '; zeggenschap over j e verst andelij ke vermogen, dat dan uit eraard wel op enigerlei wij ze geuit dient t e zij n in de vorm van een t ekening, vinding, geschrift , of iet s dergelij ks. Slecht s een idee of gedacht e is namelij k niet aut eursrecht elij k beschermd. 195

190 191 192 193 194 195

Wichers Hoeth, p. 1. Van Empel & Geerts, p. 1. Van Bruggen, Van Dun & De Lange, p. 60. Van Empel & Geerts, p. 1-2. Van Bruggen, Van Dun & De Lange, p. 61. Van Lingen, p. 50.

89

De int ellect uele eigendomsrecht en hebben als dieperliggende bet ekenis dat geoorloofde concurrent ie moet worden gescheiden van ongeoorloofde concurrent ie. De hoofdbeginselen van de int ellect uele eigendomsrecht en zij n dan ook gelegen in regels van bet amelij kheid: het oct rooirecht verbiedt het namaken van een uit vinding van een derde, het merkenrecht verbiedt het naboot sen van het merk van een derde, het handelsnaamrecht verbiedt het gebruik van de handelsnaam van een derde, et c., et c.. 196 Concurrent ie is weliswaar een ’noodzakelij k kwaad’ dat niet meer kan worden weggedacht uit onze markt economie, en de met veel moeit e opgebouwde concurrent ieposit ie wordt niet zonder meer beschermd, doch het recht t rekt een grens daar waar de concurrent ie ongeoorloofd wordt . Het int ellect uele eigendomsrecht kan niet los worden gezien van deze begrenzing van geoorloofde cq. ongeoorloofde mededinging. De diverse wet t en ( Oct rooiwet , Merkenwet , Tekeningen- en Modellenwet , et c.) geven namelij k precies aan wie recht hebbende is, wat het obj ect is van bescherming, wat de voorwaarden voor en omvang van de bescherming zij n en hoe deze bescherming t e handhaven is. Meer specifiek geven deze wet t en aan welke handelingen door derden wel en niet geoorloofd zij n. Van belang daarbij is immer een belangenafweging; het exclusieve recht van de bet reffende recht hebbende kan vrij wel nooit zover reiken dat een derde in zij n normale handelen wordt beperkt . De diverse wet t en omvat t en dan ook meerdere beperkingen, zij nde handelingen door derden die geen inbreuk maken op het exclusieve recht van de recht hebbende en waart egen deze dan ook niet s kan ondernemen. De wij ze waarop de diverse recht en worden verkregen is zeer uit eenlopend. 197 Sommige recht en ont st aan aut omat isch ( bij voorbeeld het dat abankenrecht ) , sommige recht en worden verleend na een onderzoek ( bij voorbeeld het oct rooirecht ) en andere recht en worden verkregen door een depot ( bij voorbeeld het merkenrecht ) . Zoals uit het voorgaande al is gebleken, hebben de diverse regelingen gemeen dat aan de recht hebbende een monopolie t oekomt op het verricht en van bepaalde handelingen, waarbij de recht hebbende overigens immer vrij is deze handelingen zelf uit t e oefenen, de recht en daart oe over t e dragen of derden daarvoor t oest emming t e verlenen, gegot en in de vorm van licent ies. Kort om: de int ellect uele eigendomsrecht en omvat t en een omvangrij k st elsel van regels die de uit sluit ende recht en van recht hebbende definiëren alsmede de voorwaarden waaronder door derden handelingen kunnen worden verricht die normalit er zij n voorbehouden aan de recht hebbende.

196 197

90

Wichers Hoeth, p. 2. Van Empel & Geerts, p. 8-12.

Het int ellect ueel eigendomsrecht is complex, niet alleen omdat het een zeer uit gebreid recht sgebied bet reft , maar daarnaast in verregaande mat e int ernat ionaal wordt bepaald. Er zij n diverse Europese en mondiale verdragen, richt lij nen en verordeningen die naast de nat ionale wet t en hun gelding hebben. Zo geeft het Unieverdrag van Parij s, waarbij zo’n 150 landen zij n aangeslot en, regels op het t errein van de indust riële eigendom, waar het aut eursrecht dus buit en valt , t erwij l de Berner Convent ie, met ruim 120 deelnemende landen, uit sluit end regels geeft met bet rekking t ot het aut eursrecht . Het TRI Ps-Verdrag ( een in 1994 in het kader van de Wereldhandelsorganisat ie geslot en verdrag) heeft t en doel de belemmering van de int ernat ionale handel t e verminderen en daarnaast een effect ieve int ernat ionale bescherming van de int ellect uele eigendom t e bevorderen.  $XWHXUVUHFKW Het Nederlandse Aut eursrecht vindt zij n verankering in de Aut eurswet 1912 en behelst het aan een maker t oegekende monopolie op de exploit at ie van zij n werken. Recht sgronden voor het aut eursrecht zij n de billij kheid dat de maker zeggenschap heeft én houdt over de door hem voort gebracht e werken, en dat hij in de gelegenheid wordt gest eld er ( financieel) voordeel uit t e t rekken. 198 De Aut eurswet 1912 is gebaseerd op de Berner Convent ie van 1886. De Berner Convent ie zorgt ervoor, via het zogehet en assimilat iebeginsel, dat onderdanen uit de aangeslot en landen ook beschermd worden in andere aangeslot en landen: gelij ke behandeling als eigen onderdanen. 199 Een andere mondiale regeling op aut eursrecht elij k gebied is de Universele Aut eursrecht Convent ie ( verder: "UAC") , opgericht in 1952. I n t egenst elling t ot de BC biedt de UAC haar onderdanen nauwelij ks minimumrecht en. Om deze reden en vanwege de inwerkingt reding van het TRI Ps-Verdrag neemt de bet ekenis van de UAC in st erke mat e af. Kenmerkend voor het aut eursrecht is dat het ont st aat lout er door het scheppen van een werk van let t erkunde, wet enschap op kunst . Er zij n geen formalit eit en vereist . Deze wezenlij ke bepaling is weliswaar niet expliciet t erug t e vinden in de Aut eurswet , doch is als zodanig afgeleid van art ikel 5 lid 2 BC. I mpliciet vinden we deze bepaling t erug in art ikel 1 Aw, die het aut eursrecht als volgt verwoordt : " Het aut eursrecht is het uit sluit end recht van den maker van een werk van let t erkunde, wet enschap of kunst , of van diens recht verkrijgenden, om dit

198 199

Van Empel & Geerts, p. 53. Gielen & Verkade, p. 1.

91

openbaar t e maken en t e verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gest eld ." Uit deze definit ie zullen een aant al onderdelen in het hierna volgende nader worden t oegelicht , t e wet en het uit sluit end recht ( 2.1.) , de maker ( 2.2.) , een werk ( 2.3.) , het openbaar maken ( 2.4.) en verveelvoudigen ( 2.5.) en de beperkingen ( 2.6) . 2.1. Uit sluit end recht Het aut eursrecht is een uit sluit end recht , een absoluut verbodsrecht ; wie een werk wil openbaar maken of verveelvoudigen, moet op zoek naar de recht hebbende, die voor de openbaarmaking zij n t oest emming kan geven ( en dan vaak een vergoeding zal vragen) of die zij n t oest emming kan weigeren. 200 I n sommige sit uat ies kan het last ig zij n de maker( s) op t e sporen danwel van allen t oest emming t e verkrij gen, bij voorbeeld indien een werk door meerdere aut eurs is vervaardigd en niet iedereen t raceerbaar is danwel niet iedereen zij n t oest emming wenst t e verlenen. De Aut eurswet kent de maker van een werk t wee uit sluit ende exploit at ierecht en t oe ( art . 1 Aw) : openbaar maken en verveelvoudigen. Deze zullen in respect ievelij k 2.4. en 2.5. nader worden besproken. Daarnaast kent het aut eursrecht de maker een persoonlij kheidsrecht t oe. Het persoonlij kheidsrecht van de maker ziet op de persoonlij ke relat ie die best aat t ussen de maker en zij n werken. Het is de maker van een werk die bepaalt of hij een werk openbaar maakt en zo j a, in welke vorm. 201 Het persoonlij kheidsrecht biedt de maker van een werk onder andere bescherming t egen het misvormen of aant ast en van zij n werken, het weglat en van zij n naam en het aanbrengen van wij zigingen in het werk. 202 Het persoonlij kheidsrecht is onlosmakelij k verbonden met de maker en kan derhalve nimmer worden overgedragen. 2.2. Maker De maker cq. recht hebbende van een werk is veelal degene die het werk daadwerkelij k heeft geschapen, doch niet alt ij d. Zo kan het aut eursrecht zij n overdragen aan een derde ( uit eraard vrij wel alt ij d middels verkoop van de recht en) , of bij het overlij den van de maker zij n nagelat en aan een derde en zelfs wordt soms, onder voorwaarden, de opdracht gever of werkgever van de maker als recht hebbende aangemerkt . Echt er indien van geen andere mogelij kheid blij kt , kan worden aangenomen dat de schepper 200 201 202

92

Verkoren, p. 13-14. Van Lingen, p. 103-105. Van Empel & Geerts, p. 41-42.

van het werk ook de maker cq. recht hebbende is. Degene die echt er st elt recht hebbende t e zij n, dient zulks zo nodig wel t e kunnen bewij zen, het geen mogelij k is door een werk van een naam t e voorzien of het makerschap t e lat en regist reren. 203 2.3. Werk I n de Aut eurswet is in art ikel 10 een niet -limit at ieve opsomming opgenomen van ’werken’ van let t erkunde, wet enschap of kunst die aut eursrecht elij ke bescherming geniet en. Zo worden bij voorbeeld beschermd: boeken, t oneelwerken, muziekwerken, beeldhouwwerken, aardrij kskundige kaart en, fot ografische werken, comput erprogramma’s, et c., et c.. Evenzo worden beschermd verveelvoudigingen in gewij zigde vorm van voornoemde werken, zoals bij voorbeeld vert alingen, verfilmingen, verzamelingen van andere werken. Vereist en die aan een werk worden gest eld alvorens aut eursrecht elij ke bescherming sprake is zij n dat het werk: 204, • oorspronkelij k moet zij n, en • direct of indirect waarneembaar.

er

van

Het oorspronkelij kheidsvereist e impliceert dat het ’werk’ het persoonlij k st empel van de maker moet dragen; het moet een eigen of persoonlij k karakt er bezit t en. Het moet -kort gezegd- origineel zij n. I n Nederland is een lage originalit eit sgraad al voldoende voor het verkrij gen van aut eursrecht elij ke bescherming. 205 Het ’werk’ moet daarnaast waarneembaar zij n. Zoals onder 1. al werd opgemerkt , komt slecht s een gedacht e of idee niet voor aut eursrecht elij ke bescherming in aanmerking. 206 Er zal derhalve alt ij d een schet s, ont werp, model, t ekeningen, of iet s dergelij ks aanwezig moet en zij n alvorens het ’werk’ voor aut eursrecht elij ke bescherming in aanmerking komt . Het voordeel van het ont breken van een geslot en definit ie van ’werken’ is dat het aut eursrecht daardoor makkelij ker kan inspringen op nieuwe ont wikkelingen. 207 Een groot nadeel is echt er dat er geen duidelij ke grenzen zij n, waardoor int erpret at ieverschillen kunnen leiden t ot discussies of een bepaald werk al dan niet aut eursrecht elij ke bescherming t oekomt .

203 204 205 206 207

Van Van Van Van Van

Lingen, p. 26-27. Lingen, p. 48-51. Bruggen, Van Dun & De Lange, p. 63. Lingen, p. 50. der Steur, p. 253-254.

93

2.4. Openbaar maken Onder openbaar maken ( art . 12 Aw) wordt verst aan alle handelingen die het werk op de één of andere manier t er beschikking van een publiek st ellen. 208 Het begrip openbaar maken is een zeer ruim en flexibel begrip. Zo zij n het opvoeren van een t oneelst uk, vert onen van een film, exposeren van een schilderij , uit zenden van muziek via de radio, drukken van t ij dschrift en, t e koop aanbieden van boeken en voorlezen uit een boek in de bibliot heek, allemaal vormen van openbaarmaking. Bij de exploit at ie van werken door middel van dragers ( = het st offelij ke exemplaar van een werk; bij voorbeeld een boek of cd) geldt een uit put t ingsregel. I ndien exemplaren van een werk door of met t oest emming van de maker in het verkeer zij n gebracht , kan hij zich t egen de verdere verhandeling van die exemplaren niet meer verzet t en. 209 De verder e beschikbaarst elling van die exemplaren aan derden kan niet als een openbaarmakingshandeling worden aangemerkt . Wat wel als een apart e openbaarmakingshandeling wordt aangemerkt , is bij voorbeeld het in het openbaar voorlezen van een boek. Daart egen kan de recht hebbende zich weer wel verzet t en, evenals t egen het in een café lat en spelen van een radio. Voornoemde 'uit put t ingsleer' heeft de Hoge Raad in het leesport efeuillearrest 210 en in het STEMRA/ Free Record Shop-arrest 211 aanvaard. De uit put t ingsleer houdt in dat boeken, t ij dschrift en, cd’s, dvd's, kort om alle aut eursrecht elij k beschermde werken die men bezit , onbeperkt aan derden mogen worden uit geleend. Evenzo mag men deze werken aan derden weggeven of doorverkopen. De uit put t ingsleer behelst overigens slecht s het verder verspreiden cq. verhandelen en niet het verveelvoudigen van werken. Het verveelvoudigingsrecht is nooit uit geput . 2.5. Verveelvoudigen Bij verveelvoudigen ( art t . 13 en 14 Aw) kan worden gedacht aan handelingen die beogen het origineel in ( vrij wel) ident ieke vorm t e reproduceren ( bv. kopiëren, overschrij ven of vast leggen in een comput ergeheugen) , danwel handelingen die een bewerking of naboot sing van het origineel beogen ( bij voorbeeld een vert aling of verfilming) . 212 Beide soort en handelingen zij n voorbehouden aan de recht hebbende en zonder t oest emming van deze is het verveelvoudigen van werken niet t oegest aan.

208 209 210 211 212

94

Van Empel & Geerts, p. 66. Van Empel & Geerts, p. 68. HR 25 januari 1952, NJ 1952, 95 (Leesportefeuille). HR 20 november 1987, NJ 1988, 280 (STEMRA/ Free Record Shop). Wichers Hoeth, p. 331-332.

Bij een bewerking of naboot sing dient immer beoordeeld t e worden of deze op zichzelf een nieuw, oorspronkelij k werk oplevert . I ndien van een dergelij ke bewerking sprake is, rust op de bewerking een dubbel aut eursrecht ; niet alleen de bewerker is aut eursrecht hebbende doch ook de maker van het originele werk. 213 Zij n bij een bewerking of naboot sing geen aut eursrecht elij k beschermde element en van het oorspronkelij ke werk overgenomen, dan is er overigens geen sprake van een verveelvoudiging. 214 De precieze beschermingsomvang hangt dan ook samen met de oorspronkelij kheid van het werk waarvan wordt overgenomen. 215 Zoals in 2.4. al opgemerkt , is het verveelvoudigingsrecht nooit uit geput . De recht hebbende kan zich er in principe alt ij d t egen verzet t en dat er van zij n werken een verveelvoudiging -in welke vorm dan ook- wordt gemaakt . 2.6. Beperkingen van het aut eursrecht Zoals in het voorgaande al meermalen aan de orde is gekomen, behelst het aut eursrecht het monopolie van de maker van een werk om zij n werken openbaar t e maken en t e verveelvoudigen. Art ikel 1 van de Aut eurswet eindigt echt er met de woorden "behoudens de beperkingen, bij de wet gest eld" . Het aut eursrecht kan onder omst andigheden beperkt worden. Een aant al van de beperkingen is expliciet in de Aut eurswet opgenomen, in de art ikelen 15 t ot en met 25a, een aant al andere beperkingen van het aut eursrecht ligt echt er beslot en in de aard van het aut eursrecht zelf. 216 I n 1995 heeft de Hoge Raad zelfs overwogen dat het wet t elij k st elsel van de Aut eurswet niet uit sluit dat de grenzen van het aut eursrecht nader kunnen worden bepaald. 217 Dat bekent dat ook andere dan in de wet genoemde beperkingen kunnen gelden. De beperkingen die wel wet t elij k zij n vast gelegd bet reffen onder andere: • de duur van het aut eursrecht ( art . 37-42 Aw) . Het aut eursrecht vervalt 70 j aar na de dood van de maker, 70 j aar na de dood van de laat st overleden maker indien er meerdere makers zij n of 70 j aar na de eerst e openbaarmaking van een werk indien de maker onbekend is of een recht spersoon als maker heeft t e gelden; • het overnemen door de pers uit de pers ( art . 15 Aw) ; • het cit eren uit werken ( art . 15a Aw) ; • het verveelvoudigen t en behoeve van eigen oefening, st udie of gebruik ( art . 16b Aw) 213 214 215 216 217

Gielen & Verkade, p. 20-21. HR 11 december 1981, NJ 1982, 286 (Spaanse tegels). HR 5 januari 1979, NJ 1979, 339 (Heertje/ Hollebrand). Van Lingen, p. 117. HR 20 oktober 1995, NJ 1996, 682 (Dior/ Evora).

95

•

werken die door of vanwege de openbare macht zij n gemaakt ( art . 11, 15b) .

Ter beoordeling van de geoorloofdheid van beperkingen, en met voor wat bet reft de niet -wet t elij ke beperkingen, kan gebruik gemaakt worden van de driest apst oet s, die erop neerkomt dat een beperking ( art . 9 lid 2 BC en 13 TRI Ps-Verdrag) : 218 1. in bij zondere gevallen is t oegest aan, mit s 2. die beperking geen afbreuk doet aan de normale exploit at ie van het voorwerp van het aut eursrecht , en 3. de wet t ige belangen van de recht hebbende niet op ongerecht vaardigde wij ze worden geschaad.

218

96

Wichers Hoeth, p. 3.

%LMODJH,,2YHU]LFKWSDSHUPLOOV   1HGHUODQGVWDOLJHVLWHV  ht t p: / / www.st udent sonly.nl/ uit t reksels/ script ies.asp ht t p: / / www.script ie.nl ht t p: / / www.werkst ukken.nl ht t p: / / www.collegenet .nl ht t p: / / st udent en.samenvat t ingen.nl ht t p: / / www.st j oost .nl/ uit geverij / dat a/ nmalfabt .ht m ht t p: / / www.j ongerenonline.com/ index.php?page= script ie&st yle= 0 ht t p: / / www.uit reksels.nl ht t p: / / www.huiswerk.scholieren.com/ uit t reksels/ ht t p: / / www.st udieinfo.nl/ script ies/ ht t p: / / www.account ancyinfo.nl/ index.php3?page= script ies ht t p: / / www.okidoki.com/ nl/ school/ script ies.ht ml   (QJHOVWDOLJHVLWHV ht t p: / / www.freepapers.com ht t p: / / www.cyberessays.com ht t p: / / www.ezwrit e.com ht t p: / / www.a1-t ermpaper.com ht t p: / / www.geniuspapers.com ht t p: / / www.cheat er.com ht t p: / / www.paperst ock.com ht t p: / / www.sparknot es.com ht t p: / / www.paperst ore.com ht t p: / / www.edlibrary.com ht t p: / / www.schoolpaper.com ht t p: / / www.might yst udent s.com

ht t p: / / www.cheat house.com ht t p: / / www.essaymill.com ht t p: / / www.screw-essays.com ht t p: / / www.academicpapers.com ht t p: / / www.bignards.com ht t p: / / www.allpapers.com ht t p: / / www.t opessays.com ht t p: / / www.pinkmonkey.com ht t p: / / www.oppapers.com ht t p: / / www.essaysonfile.com ht t p: / / www.schoolsucks.com

97