Nieuwsbrief. Sint-Petersburg GESCHIEDENIS VAN DE LAGE LANDEN 1 (25) 2010

Nieuwsbrief №1 (25) 2010

Информационный вестник Восточноевропейской ассоциации нидерландистов выходит с 1995 года

GESCHIEDENIS VAN DE LAGE LANDEN

Sint-Petersburg

Nieuwsbrief 2010 (1)

Inhoud Inhoud.......................................................................................................2 Voorwoord.................................................................................................3 Kort Nieuws..............................................................................................4 De Dag van de Nederlandse Taal en Cultuur............................................5 De Romeinse invloed op de Nederlandse en Belgische cultuur ..............8 De Gouden eeuw in de Nederlandse geschiedenis................................12 De eerste wereldoorlog in Nederland en Belgiё ....................................17 Het Rampjaar .........................................................................................21 Nederland na de Tweede Wereldoorlog: een verzorgingsstaat ..............25 De Nederlanders buiten Nederland en de Russen in Nederland.............37 Moppen...................................................................................................43

2


Voorwoord Beste lezer, Wij zijn blij deze nieuwe af levering van Nieuwsbrief (vierentwintigste al!) aan u te presenteren. Wij vinden het echt van belang dat u op de hoogte bent van alle activiteiten van het DOEN zowel op het internationale als op het binnenlandse gebied. Weer hebben wij ons best gedaan dit nummer zo informatief en interessant voor u te maken, en dit is hopelijk ons weer gelukt. Bij het opmaken van dit Nieuwsbrief-nummer hebben wij speciale aandacht gegeven aan de afgelopen Dag van de Nederlandse taal en cultuur die in april vorig jaar aan de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg plaats vond. Zo lang geleden, mag u denken. Toch zijn we sterk ervan overtuigd dat er nog veel vragen zijn overgebleven die om het antwoord wachten. Dit is de reden waarom wij het bekende Russische spreekwoord ‘’beter eens gaan kijken dan duizendmaal horen’ een nieuwe inhoud hebben toegegeven: ‘beter achterna herlezen dan eens komen horen’. In dit nummer staan de lezingen van de studenten die deel namen aan de Nederlandse dag gepubliceerd. Dit is het beleid van de redactie van Nieuwsbrief dat alle bijdragen van jonge wetenschappers ‘in de pers’ komen. En zo is het ditmaal ook. Wij stellen het zeer op prijs als studenten die aan de activiteiten van het Docentenplatform neerlandistiek meedoen nog actiever worden en hun reacties geven wat de toespraken betreft. Zo wordt het doel van onze associatie bereikt – het aanknoppen en onderhouden van contacten tussen jonge neerlandici uit Oost-Europa. Wij zijn eveneens blij met u een bijzonder nieuws te delen dat mevr Larissa Shishulina, de voorzitter van het DOEN is tot bestuurlid van de IVN gekozen. Dit is ongetwijfeld een bewijs dat het werk van ons platform is niet onopgemerkt is gebleven door de wetenschappelijke kringen in West-Europa. Een groot succes, natuurlijk. Maar zeker niet het laatste, toch, beste vriend? Het ligt aan ons allemaal. Wij wensen u veel leesplezier en nog meer wetenschappelijke ontdekkingen toe, Namens het Bestuur Jevgenija Jarmisj Redactieraad 3


Kort Nieuws Op 13 november 2009 vond de Algemene Ledenvergadering van het DOEN plaats in het gebouw van de Hogeschool voor Internationale Betrekkingen te Moskou. Tijdens de vergadering presenteerde mevr. Larissa Shishulina, de voorzitter van het DOEN, het jaarverslag van het werk van het Docentenplatform in 2009, dat door de ledenvergadering bij acclamatie werd goedgekeurd. Er werd eveneens een nieuw bestuur van het DOEN en jury van de vertaalwedstrijd gekozen en het werkplan voor het jaar 2010 aangenomen. De nieuwe bestuursleden van het DOEN zijn L. Shishulina (Moskou) – voorzitter, L. Pavlova (Moskou) – secretaris algemene zaken (Moskou), A. Jakovleva (Sint-Petersburg) – algemene zaken (Sint-Petersburg), M. Roduk (Kiev) – verantwoordelijke voor vertaalwedstrijd, N. Ivanova (Minsk) – redacteur van de website van het DOEN, J. Jarmysj (Kiev) – verantwoordelijke voor de Nieuwsbrief. Onder activiteiten die tijdens de Algemene ledenvergadering werden besproken hebben een Studentenrondetafelconferentie en een vertaalwedstrijd van studenten weer veel attentie gekregen. Voor de rondetafelconferentie is: ‘Geschiedenis van Nederland en Vlaanderen’ als thema aangeboden waarin deelnemers zelf een bepaald aspect mogen kiezen die hen ter smaak valt. Na de conferentie maakt de jury de resultaten van de vertaalwedstrijd - 2010 bekend. Het vertaalseminaar wordt aangeboden aan jonge vertalers die hun bekwaamheden willen verbeteren. Op 20 – 21 oktober j.l. vindt het regionale colloquium van docenten plaats in Minsk (Wit-Rusland). Het onderwerp van het evenement is Interculturaliteit. Docenten die deel willen nemen, verzoeken wij vriendelijk zich voor 15 september 2010 aan te melden. De website van het DOEN en de Nieuwsbrief kwamen tijdens de algemene ledenvergadering eveneens in het gezicht. Er komen twee af leveringen van het Nieuwsbrief dit jaar (in april en november) uit. Het is echt van belang dat studenten en docenten hun inzet doen bij het opmaken van de nieuwe nummers van de krant en zich regelmatig bezighouden met het update van de informatie die op de website staat zodat het overzicht van het werk van het DOEN aan iedereen die er belangstelling voor heeft, meteen duidelijk zichtbaar is. Jevgenija Jarmisj Bestuurslid

4


De Dag van de Nederlandse Taal en Cultuur

O

p 23 april 2009 vond de Dag van de Nederlandse Taal en Cultuur plaats aan de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg, faculteit voor Taalwetenschap en Kunst, georganiseerd door het Doen (Docentenplatform Oost-Europese Neerlandistiek) met als thema «De Geschiedenis van Nederland en Vlaanderen». Het was een grootschalig evenement dat om de twee jaar wordt gehouden in één van de grote universiteiten van Rusland. Dit jaar namen aan debijeenkomst deel: vertegenwoordigers van de Nederlandse en Belgische Ambassades en Consulaten, van de Nederlandse Taalunie, de NESO te Moskou en het Hollands Instituut in Sint-Petersburg, speciale gasten en ongeveer 120 studenten en docenten Neerlandistiek uit 12 universiteiten van Rusland, WitRusland en Oekraïne waar de Nederlandse taal wordt gedoceerd.

5


Fotoreportage

6


Fotoreportage

7


De Romeinse invloed op de Nederlandse en Belgische cultuur Viktoria Kroen (Instituut voor Filologie, Nationale Taras Sjevtsenko Universiteit te Kiëv, 2e jaar)

Alhoewel de Romeinen toch ruim 300 jaar in Nederland hebben rondgelopen, zijn er nog maar weinig zichtbare resten over. Wel zijn op veel plaatsen vitrines in musea te vinden met Romeinse spelden, olielampjes, schoenen, schrijfwaren en aardewerk. 12 jaar voordat Christus werd geboren trokken Romeinen N-d binnen. Dat heette toen nog geen N-d. Nederland vormde een grensgebied van het enorme Romeinse rijk. Het romeinse keizerrijk was heel heel groot: het strekte zich uit over bijna heel Europa, Azië, en een stukje Afrika

Het Romeinserijk 8


We kunnen op de kaart zien dat de Rijn de noordelijke grens van de Romanisering was. Maar ten Noorden van de rivier bestond een onaf hankelijk Germanië(Germania libera). Hier zien we de belangrijkste gebeurtenissen van de Romeinse tijd: 1) De Romanisering begon in 57 vChr toen de Romeinse legioenen onder aanvoering van Julius Caesar Belgie en zuid Nederland Binnen drongen;

j u l ius - caesa r

C o mmenta r ii d e B e l l o G a l l ic o

9


2) rond 12 vChr werd de eerste gracht in Nederlandd tussen de rivieren de Rijn, de Wecht en het meer Flevo door Romeinen gebouwd;

3) de eerste dammen kwamen voor het eerst voor;

10

4) in de jaren 69-70

gevestigd. Maar de eerste Christianen kwamen in 6 nChr in Nederland voor;

Ambiorix - koning van een Gallische stam in België

6) in 406 nChr was het einde van de Romaanse controle in het toenmalige Nederland en Belgie.

11


stonden de Bataven tegen de Romeinen op;

5) het eerste episcopaat werd in het zuiden (Limburg)


De Gouden eeuw in de Nederlandse geschiedenis Lilia Boerjatchenko (Instituut voor Filologie, Nationale Taras Sjevtsenko Universiteit te Kiëv, 2e jaar)

premier een lang vervlogen tijd aan? Waarom is de 17de eeuw – waar de VOC symbool voor staat – nog steeds zo belangrijk voor de Nederlandse maatschappij van nu? Begrenzing De 17de eeuw wordt in de Nederlandse geschiedenis en cultuur vaak de Gouden Eeuw genoemd. De ‘Gouden eeuw’ als aanduiding voor een periode uit de geschiedenis waarin het goed ging met Nederland. Die benaming slaat op de mythische ‘Gouden Eeuw’, een legendarische tijd waarin niemand hoefde te werken. De ‘Gouden eeuw’ in Nederland was een periode waarin Inleiding De uitspraak van Jan Peter Balkenende in 2006 over de VOC-mentaliteit heeft voor een boeiende discussie

de Nederlandse handel, wetenschap, kunst en militaire macht een toppositie in de wereld innamen. Politiek – het begin van de Gouden Eeuw

in de Nederlandse maatschappij gezorgd. Hij zei dat de

Strikt genomen begint ‘de Gouden eeuw’ aan het begin

Nederlanders dynamischer moeten zijn, over grenzen

van de 17e eeuw. In de 16de eeuw probeerde Filips de

heen moeten kijken.

Tweede in Nederland het protestantisme uit te roeien. In

Waarom zo? Waarom haalt de huidige Nederlandse

1567 kwamen de protestanten tegen hem in opstand. Prins Willem I (Willem van Oranje), stadhouder, nam de leiding in deze opstand. Dit was het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Op een bepaald moment kon geen van de partijen – noch Spanje noch de Nederlanden – winnen, dus nam men de beslissing om de wapens 12 jaar lang neer te leggen en een tijdelijke pauze in de oorlog te nemen. Zo begon het Twaalfjarig Bestand dat

12

Amsterdam bijvoorbeeld in deze tijd. Deze twee factoren

duurde.

– ruimte voor de ontwikkeling en hooggeschoolde

De wapenstilstand gaf ruimte voor ontwikkeling

op

emigranten – hebben tot een enorme economische bloei geleid. De Gouden Eeuw dankt zijn naam ook aan de voor die tijd ongekende rijkdom van de burgers.

alle gebieden. Het

Officieel wordt het einde van ‘de Gouden eeuw’ rond het

tolerante klimaat

jaar 1689 geplaatst. Dat staat in verband met het vertrek

van de Republiek

van de toenmalige koning Willem III uit Nederland toen

maakte

hij met Mary van Engeland trouwde en als koning van

dat

er

Engeland naar zijn nieuwe vaderland verhuisde.

Willem van Oranje

kooplieden, kunstenaars, denkers uit andere landen, voornamelijk uit de Zuidelijke Nederlanden naar het Noorden kwamen. Zo verdubbelde de bevolking van

het stadhuis van de stad Amsterdam. in de Gouden Eeuw

13


van 1609 tot 1621

Nieuwsbrief 2010 (1) Handel Hoe manifesteerde de ‘Gouden Eeuw’ zich?

ontdekkers van nieuwe plaatsen bekend. Denk maar aan de ontdekking van Australië door de Nederlandse kolonisten in 1606 of de verkoop van Nieuw Amsterdam

Handel was een drijvende kracht. Met het begin van de

– nu New York in de VS – in 1624. De hoofdstad van de

Tachtigejarige Oorlog kwamen de handelaren uit het

grootste toenmalige kolonie van Nederland was Batavia,

zuiden naar Amsterdam. Niet meer Antwerpen, maar

nu bekend als Jakarta in Indonesië.

juist Amsterdam werd de belangrijkste haven. Vanwege de rijkdom die met de overzeese handel werd bereikt, werden er veel pakhuizen gebouwd. In 1602 is de Verenigde Oost-Indische Compagnie – de VOC – opgericht. In de loop der tijd bouwden de Nederlanders de roem van een zeevarende natie op – ze gingen naar Japan, Zuidoost Azië. Ze handelden in specerijen en andere waren, ze brachten de nu alomtegenwoordige koffie en thee naar Nederland. De Nederlanders stonden ook als wereldreizigers en 14

Kunst, onderwijs, wetenschap, muziek en literatuur Nieuwsbrief 2010 (1)

De rijkdom van de handelaren en kooplieden liet hen schilderijen bestellen en wetenschap steunen. Het onderwijs bloeide eveneens in deze tijd. De Universiteit van Leiden werd in 1575 geopend. Dat was de eerste universiteit van de Noordelijke Nederlanden. De belangrijkste uitvinding in de wetenschap was de telescoop. Christiaan Huygens vervolmaakte de klok en het horloge en bouwde de eerste telescoop. Een andere belangrijke uitvinding deed Anthonie van Leeuwenhoek. Hij vond de microscoop uit, waardoor voor het eerst de

Het meisje met de parel ( Vermeer)

wereld van het kleine zichtbaar werd.

In de schilderkunst komen er nieuwe genres: - historiestukken [Gerard van Honthorst] - portretten (zowel individuele als groepsportretten) [Rembrandt] - landschappen [Vermeer, Salomon van Ruysdael] - stadsgezichten [Vermeer] - stillevens [Jan Steen] In principe bloeiden alle vormen van kunst. In de 17e eeuw maakte men graag muziek in huiselijke kring. Bekende instrumenten waren: de luit, het Antonie van Leeuwenhoek e e n N e d e r l a n d s h a n d e l s m a n , l a n d m e t e r, w i j n r o e i e r, glasblazer en microbioloog.

klavecimbel, de viola da gamba en de traverso. Er werden veel liederenboeken uitgegeven. De meest vermaarde Nederlandse componisten uit de 17e eeuw waren: Constantijn Huygens, Jan P. Sweelinck en Jacob van Eyck. 15


Het literaire leven beleefde zijn hoogtepunt. De grote

De

namen zijn Pieter Corneliszoon Hooft, Constantijn

tussen verschillende

Huygens of de dichter en toneelschrijver Joost van den

machthebbers verliep

Vondel wiens ‘Gijsbrecht van Aemstel’ tot 1968 op de

echter niet soepel.

planken werd opgevoerd.

Door verscheidene

‘De Gouden eeuw’ heeft ook voor het huidige gezicht van veel steden gezorgd. De bloeiende economie had tot gevolg dat de steden enorm in omvang toenamen. Er werden nieuwe stadhuizen, wegen en pakhuizen gebouwd. Kooplieden die een fortuin vergaard hadden gaven opdracht tot de bouw van een nieuw pand, met rijk geornamenteerde gevels, langs een van de vele nieuwe grachten, die voor transport- en verdedigingsdoeleinden waren gegraven.

samenwerking

conf licten besloten de regenten na de dood van Willem II in 1650 geen stadhouder meer te benoemen. Vanaf die tijd kreeg Nederland

Willem II prins van Oranje

een koning en werd het een koninkrijk.

Ook werden er nieuwe landhuizen gebouwd. In het begin

Tegen het einde van de Gouden Eeuw wist Willem III –

van de 17e eeuw overheerste nog de stijl van de late

de koning van Engeland – sommige elementen van het

gotiek, gecombineerd met renaissancistische motieven.

politieke gedachtegoed van zijn vaderland in Engeland te

De meest vermaarde Nederlandse architecten van de

implementeren. Het Engelse politieke stelsel werd grondig

17e eeuw waren Jacob van Campen, Lieven de Key en

hervormd. Vanaf het einde van de 17de eeuw vonden de

Hendrick de Keyser.

Nederlandse kooplieden het ook makkelijker het geld in

Politiek – het einde van de Gouden Eeuw Politiek gezien waren de Nederlandse provincies op een bijzondere manier geordend. Er bestond geen monarchie. De staat werd geregeerd door de Staten-Generaal (het

de Engelse industriële revolutie te investeren dan zelf te ondernemen. Met de tijd ging dus Engeland het vroeger zo vooruitstrevende Nederland overschaduwen. Conclusie

parlement), de raadpensionaris en de stadhouder. De

Dus, de Gouden Eeuw van kunst, wetenschap, de VOC

raadpensionaris was de eerste ambtenaar en de hoogste

en natuurlijk de handelsgeest van de Nederlander heeft

bestuurder van de Republiek der Zeven Verenigde

diepe sporen nagelaten. Nog altijd zijn de Nederlanders

Nederlanden. De stadhouder was de opperbevelhebber

de eerste om nieuwe initiatieven te steunen. Noch altijd

van het leger en de vloot. Vanwege dit ingewikkelde maar

zijn ze overal ter wereld te vinden. Nog altijd kijken ze

niet monarchistische stelsel noemt men Nederland wel de

nieuwsgierig over de grenzen heen.

eerste democratie in Europa. 16

Nina Spiridonova (KNLU Nationale Linguistische Universiteit te Kiëv, 2e jaar)

vermoord en de stad gedeeltelijk platgebrand. De universiteitsbibliotheek is in vlammen opgegaan. In totaal zijn tijdens de verovering van België zeker 5000 burgers vermoord, waaronder vrouwen en kinderen. Er brak een grote onrust in Nederland uit.De grootste stroom vluchtelingen die Nederland ooit te verwerken kreeg, kwam tijdens de Eerste Wereldoorlog uit België. Vooral nadat het Duitse leger in oktober 1914 Antwerpen had beschoten, vluchtten veel Belgen naar het neutrale Nederland blijft tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal.

Nederland. Honderdduizenden trokken via Oostende en

De Duitsers hopen via het neutrale Nederland handel met

Zeebrugge naar Engeland. Evenveel trokken verder naar

de rest van de wereld te kunnen blijven drijven. De ligging

Frankrijk. Meer dan 1 miljoen vluchtelingen trokken naar

van Nederland maakte dat veel handelaren er wel voordeel in zagen om door de handel met Duitsland grote winsten te maken. Soms ging dat tegen het belang in van de eigen bevolking. Dan werd er voedsel aan Duitsland verkocht, terwijl de eigen bevolking het ook steeds slechter kreeg. Hoewel de Eerste Wereldoorlog aan het neutrale Nederland voorbij gaat, worden veel goederen schaars en wordt er zelfs honger geleden. België hield zich aan de afspraak om neutraal te blijven en de Duitsers niet door te laten. Maar de Duitsers hielden geen rekening met deze neutraliteit en vielen België alsnog binnen. Op 25 augustus hebben Duitse troepen, tijdens een

Albert I Koning der Belgen

strafexpeditie tegen de stad Leuven, 218 burgers 17


De eerste wereldoorlog in Nederland en Belgiё


Bemiddelde vluchtelingen werden ondergebracht in hotels; wie armlastig was, moest het doen met loodsen en grote tentenkampen. Bij de werkgevers waren de Belgen vooral welkom omdat ze technisch goed geschoold waren. Op 32 plaatsen in het land werden naaiateliers ingericht waar ongeveer 5.000 Belgische vrouwen werk vonden. Maar de groep vluchtelingen was echter zo groot dat al snel problemen ontstonden met huisvesting en gezondheidszorg, werkloosheid,openbare orde en de voedselvoorziening . De Belgische overheden riepen vluchtelingen op terug te keren naar het, nu bezette, vaderland. Het werd steeds moeilijker met voedsel.De im- en export kwam bijna helemaal stil te liggen. Er kwamen Wilhelmina der Nederlanden

Nederland. Onder deze vluchtelingen bevonden zich ook een 35.000 militairen, die werden geïnterneerd.

maximumprijzen en veel artikelen gingen op de bon. Op 5 januari 1917 werd de broodrantsoenering ingesteld: 4 ons brood per dag per persoon. Wie zware lichamelijke arbeid verrichtte, kreeg 1 ons extra.

De vluchtelingen werden in eerste instantie zeer warm

onthaald.

De

meesten arriveerden per trein in Roosendaal en werden doorgestuurd naar opvangcentra. Voor onderdak, voedsel en verspreiding van de vluchtelingen over het land zorgde het Comité tot Steun aan de Belgische en andere Slachtoffers. 18

schlieffen plan


In de zomer van 1917 kwam het in Amsterdam tot een

vluchtelingen van uit Belgiё

opstand, die uitmondde in een ware veldslag: het aardappeloproer. In de Jordaan en op de Oostelijke

Op 5 juli 1917 bereikte het oproer zijn tragische hoogtepunt

Eilanden zagen de arbeidersvrouwen het niet meer zitten.

tijdens het ‘Bloedbad op het Haarlemmerplein’, zoals een

Ze moesten hun vaak grote gezinnen voeden, terwijl er

krant het noemde. De militairen openden het vuur op de

absoluut geen aardappel meer te krijgen was.

menigte, die daar was samengekomen, en er vielen zes

Op 28 juni 1917 kregen deze vrouwen het bericht door,

doden en bijna honderd gewonden.

dat er in de Prinsengracht een schip zou liggen, bomvol

De opstand werd dus neergeslagen, maar de

met aardappelen, bestemd voor het leger. De vrouwen

voedseltoestand verslechterde verder. In het laatste

plunderden het schip en konden hun gezinnen weer voor

oorlogsjaar 1918 daalde het broodrantsoen naar 2 ons en

enkele dagen te eten geven.

zelfs dat werd niet altijd gehaald. De SDAP wethouder

De onlusten bleven echter niet beperkt tot een aantal aardappelplunderende vrouwen. In de eerste week van juli gingen ook de arbeiders zelf meedoen. Pakhuizen werden aangevallen, winkels werden geplunderd. De politie zag in dat zij alleen de orde niet meer kon handhaven. De steun van soldaten werd ingeroepen.

Vliegen vatte de sfeer als volgt samen: “Het was alsof alle ongeluk zich ophoopte. Groote massa’s die leefden op het randje van den hongersnood, toenemende werkloosheid, een afschuwelijke (inf luenza) epidemie die duizenden slachtoffers eischte, een winter zonder brandstof voor de deur … Een wonder was het niet dat er een sombere 19


stemming heerschte, een sfeer van ondergang!”. De wapenstilstand op 11 november 1918 kwam voor Nederland net op tijd. Een nieuwe winter met honger

evenals de Noord en Zuid-Amerikanen. De Deense regering bijvoorbeeld, betaalde alle kosten voor één van de vluchtelingenkampen in Nederland.

en kou voor de arbeiders werd voorkomen, net als een

Na de oorlog zouden de belangrijkste Amerikaanse

dreigende revolutie.

universiteiten nog een grote inzamelactie houden, om de

Het grootste deel van de oorlogsvluchtelingen keerde

universiteitsbibliotheek van Leuven te herbouwen.

voor het einde van het jaar daadwerkelijk terug naar huis.

Veel Europese landen kregen in en na de oorlog te maken

Meer dan 100.000 Belgen bleven echter in Nederland

met revolutionaire omwentelingen. In Rusland werd de

achter. Onder hen de gezinnen van geïnterneerde

tsaar van zijn troon gestoten en vermoord, en in Duitsland

militairen. Van deze groep werden diegenen die niet

en Oostenrijk-Hongarije werd het keizerrijk vervangen

zelf in hun levensonderhoud konden voorzien (ongeveer

door een republiek. In Nederland werden in de oorlog

20.000) ondergebracht in toevluchtsoorden te Gouda,

ingrijpende politieke veranderingen doorgevoerd. In 1917

Uden, Nunspeet en Ede die onder toezicht stonden van

werd het algemeen mannenkiesrecht ingevoerd. Toen

de Nederlandse overheid, en waar de Belgen tot het einde

de oorlog ten einde liep, volgde in 1919 het algemeen

van de oorlog in zeer goede omstandigheden werden

vrouwenkiesrecht. Vanaf 1919 is Nederland een volledig

gehuisvest.

democratisch land: iedere volwassen man en vrouw kan

In het hele Britse Rijk en in vele neutrale landen werden

zijn of haar stem uitbrengen bij de verkiezingen.

inzamelacties ondernomen om de Belgen te helpen. Vrouwenorganisaties in Australië, Nieuw-Zeeland en Canada zamelden geld en kleding in voor de Belgen. Ze bakten cake die ze op markten verkochten,

terwijl

hun mannen en zonen bij bosjes sneuvelden in

Vlaanderen.

De

neutrale Scandinavische landen deden hetzelfde, Graven Belgische vluchtelingen in Nederland 20

Anna Gladkova (Pedagogische Staatsuniversiteit te Pskov, 5e jaar) succes op het slagveld. Het begon in Groningen met het weerstaan van een zes weken durend beleg. Het is aan het einde van 1672 nog lang niet rustig maar de Nederlanden hebben de erste crisis doorstaan. De oorlog was niet zomaar voorbij. In 1674 werd vrede gesloten met Keulen en Münster en later dat jaar werd ook vrede met Engeland gesloten. Het rampjaar 1672 duurde ongeveer 17 maanden. Banken, scholen, winkels, rechtbanken en schouwburgen werden gesloten. Kunsthandelaren en -schilders gingen failliet aan de gevolgen van een heftige crisis. Volgens een beroemd In de Nederlandse geschiedenis staan twee jaren bekend

Nederlands gezegde was het volk destijds “redeloos”, het

als Rampjaren – 1672 en 1953. In 1672 verklaarden

land “reddeloos” en de regering “radeloos”.

Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster de oorlog aan de Nederlanden. De binnengevallen legers versloegen het leger van de Republiek en bezetten snel veel grondgebied. Door deze tegenslagen brak paniek uit in de niet bezette delen van de Republiek. Veel bestuurders die aan de kant van de tot dat moment leidende partij van de staatsgezinden stonden, werden gedwongen hun posities af te staan aan prinsgezinden. De belangrijkste staatsgezinde regent was Johan de Witt. Samen met zijn broer Cornelis verloor hij in dit jaar niet alleen zijn ambt maar ook zijn leven, toen ze door een woedende, door orangistische partijgangers opgezweepte menigte werden vermoord. In het vroege najaar hadden de Nederlanden wat

Johan de Witt raadpensionaris van Holland

21


Het Rampjaar

Nieuwsbrief 2010 (1) s' Middags op 30 januari 1953 waarschuwde het Koninklijke

Slag bij Kijkduin

Nederlandse Meteorologische Instituut voor westerstorm. Maar het stormde zo vaak, dus er was geen reden voor paniek. Dat het diezelfde avond ook springvloed zou worden, deed daar weinig aan af. Na de buitengewoon zware stormen van 1906 waren de dijken in zuidwestNederland verhoogd en verzwaard. De meeste mensen wisten niet dat er iets ergs, kon gebeuren en gingen die avond rustig naar bed. Slechts enkele deskundigen waren op de hoogte van een dreigende noodsituatie. De storm werd steeds maar sterker, om op zondag de 31ste te veranderen in een ware oorkaan die op de volle lengte van de Noordzee beukte. Omstreeks drie uur 's ochtends braken de eerste dijken door. Tegen halfvijf 's morgens drongen de eerste berichten 22

over de ramp tot de buitenwereld door. Ze kwamen uit streken rondom Dordrecht, Rotterdam, West Brabant, Zeeuws Vlaanderen en Walcheren. Van de zeer zwaar getroffen gebieden was zondag weinig bekend. Alle verbindingen zoals telefoonlijnen waren verbroken en ook de elektriciteit was verbroken. In het hele land heerste een dreigende spanning. Pas in de loop van maandag en dinsdag, toen men verkenningsvluchten boven het gebied maakten, werd duidelijk hoe groot de ramp was.

Omdat de dijken het water niet tegen konden houden zijn Nieuwsbrief 2010 (1)

er 1835 mensen gestorven door de ramp. Misschien had het aantal slachtoffers toch minder kunnen zijn, omdat er al een aantal overstromingen plaats hadden gevonden, denk maar aan de overstroming in 1906 en 1911.Maar die overstromingen zijn qua windkracht niet te vergelijken met elkaar. De orkaan van 1953 raasde met een enorme snelheid over zee. De oorzaken van de ramp kunnen te lage dijken en een springvloed zijn. De lage dijken zijn al een hele tijd verhoogd er verstevigd en worden nu goed gecontroleerd, zodat zo’n ramp niet meer in het vervolg plaats kan vinden. Aan springvloed kun je niet zoveel doen, er is een keer in de tienduizend jaar zo erg getij, maar de mensen hebben goede apparatuur en zien het aankomen als er een erge storm aankomt.

De lijken van de gebroeders De Witt, opgehangen op het Groene Zoodje aan de Vijverberg te Den Haag, 1672

Na de ramp waren de volgende maatregels genomen: Deltaplan, Rampenplan, versteviging van dijken en

twee holle halfronde deuren die door middel van stalen

het sluiten van een aantal zeearmen door dammen te

armen zijn verbonden met het vaste land.Om iets stevigs

bouwen.

te bouwen heb je een goede en stevige ondergrond nodig.

Deltaplan

De ondergrond mag niet wegspoelen door de stroming van het water. Eerst verdichtte men de zandbodem met

Er was al een plan om delta’s aan te leggen, maar de

enorme trilnaalden zeg maar bibberpennen. Hiervoor

deltawerken kwamen pas, nadat er een hele hoop

werd de Mytilus gebouwd die de 4 trilnaalden tegelijk

mensen waren overleden.De regering vond het te duur,

in de grond kon duwen tot maximaal 18 meter diep in

het is ook wel duur, namelijk 1.45 miljard gulden (0.66

het zand. Daarna werden dikke matten gelegd op de

miljard euro). Na de ramp werden de plannen heel snel

plaats van elke peiler ter grootte van 2 voetbalvelden.

doorgevoerd. Er kwamen deltawerken. De mensen waren

De matten waren daar speciaal voor ontworpen. Op deze

blij dat de werken er kwamen, maar waren toch boos dat

dikke ondermat werd een dunnere mat op gelegd waar

er niet eerder deltawerken kwamen. Je hebt verschillende

uiteindelijk de peiler opgeplaatst werd. Elke peiler is een

deltawerken, een daarvan is het BMK-ontwerp. Dat zijn

betonnen gebouw waarvan de hoogte tussen de 30 en 40 23


Rampenplan Na de ramp kwam de hulpverlening langzaam op gang. Toen alles achter de rug was, werd er een rampenplan gemaakt. Als er een ramp is en er moeten ziekenauto’s en brandweermensen naar toe, dan moet dat snel gebeuren. Er moet een iemand de leiding hebben en zeggen waar iedereen heen moet. Dus dat niet de ene helft dit gaat doen en de andere helft dat. De versteviging van dijken De dijken werden na de ramp opgehoogd en gecontroleerd. Voor de ramp was het onderhoud aan de dijken erg slecht. Dreischor overstroomd

meter ligt. De peilers staan op 45 meter van elkaar en

De dijken werden ook verstevigd zodat ze niet na een paar keer instorten.

werden op de centimeter nauwkeurig geplaatst. Daarom

Het sluiten van een aantal zeearmen door dammen te

werd er in een langere periode met rustige zee gewerkt.

bouwen

Na plaatsing werd de holle buik van de peiler gevuld met zand om hem zo zwaar mogelijk te maken. Dit is nodig om stevig te blijven staan bij wilde zeestormen.

24

Er werden dammen gebouwd door de stroming tegen te gaan, zodat het water achter de dammen rustig blijft als er een storm op zee is.

Valeria Chalenko (KNLU Nationale Linguistische Universiteit te Kiëv, 2e jaar)

omdat het toch wel erg belangrijk is. Ik ben steeds meer geïnteresseerd geraakt in politiek door Pim Fortuyn. Door hem raakte de ‘gewone’ mens ook bij de politiek betrokken. Door alle ophef rond hem en doordat hij zoveel in de media is gekomen zijn jongeren zich meer bezig gaan houden met de politiek. Ik denk dat deze man een enorme invloed heeft gehad op de politiek van tegenwoordig. De hoofdvraag van mijn praktische opdracht luid:

Inleiding Ik doe deze praktische opdracht over de verzorgingsstaat omdat ik ben geïnteresseerd in de wederopbouw van Nederland na de tweede wereldoorlog, dit is een heel belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van Nederland en in de rest van de wereld. De Oorlog heeft nog steeds heel veel invloed op het dagelijkse leven. Veel oude (en

Hoe en met welke redenen is de Verzorgingsstaat tot stand gekomen na de tweede wereldoorlog en wat houdt ‘de verzorgingsstaat’ precies in. Wat houdt de verzorgingsstaat precies in? Een verzorgingsstaat is een staat waarin de overheid zich

soms ook jonge) mensen haatten nog steeds de Duitsers en je ziet nog vaak gebouwen met kogelgaten in de muren. Je wordt dus wekelijks nog geconfronteerd met deze oorlog. Ik vroeg me af waarom dat de Nederlandse Overheid deze zekerheden aan zijn burgers wilde geven en welke mensen en politieke partijen hier een grote invloed op hebben gehad. Ik begrijp niet goed hoe de politiek in Nederland in elkaar zit en hoop met het maken van dit werkstuk dat te kunnen veranderen 25


Nederland na de Tweede Wereldoorlog: een verzorgingsstaat


worden veel dingen in

Nederland

betaald. Een deel daarvan gaat naar de uitkeringen en subsidies. 2.

Economische

taken, zoals het stimuleren van de werkgelegenheid en het bestrijden van de inf latie. De overheid zal altijd Willem Drees grondligger van de verzorgingssteaat

verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers.

proberen zo veel mogelijk mensen aan het werk te laten

Dat wil dus zeggen dat wanneer een burger niet meer in

zijn. Als de concurrentie positie hoog is wordt er meer

staat is om geld te verdienen (en dus voor zichzelf te

geproduceerd. Er is dan dus meer werkgelegenheid.

zorgen), de overheid voor je zal bijspringen en voor je

De overheid stimuleert dit door te zorgen voor betere

zal ‘zorgen’. Het is belangrijk voor de burgers dat dit er

arbeidsomstandigheden. Inf latie wil zeggen dat je minder

is omdat ‘zwakkere’ mensen op deze manier ook gewoon

producten kan kopen voor het zelfde loon. Je geld wordt

door kunnen gaan met hun dagelijks leven ondanks dat

dus minder waard. Door te zorgen dat de prijzen laag

niet kunnen werken. Soms wordt de verzorgingsstaat

blijven stijgt de koopkracht.

ook wel "welvaartsstaat" genoemd, vergelijkbaar met het Engelse Welfare state.

3. Welzijnstaken, zoals de gezondheidszorg en het maatschappelijke werk. De overheid zorgt ervoor dat de

In een verzorgingsstaat heeft de overheid vele taken,

ziekenhuizen betaald worden en dat deze dus goed kunnen

hieraan kun je een verzorgingsstaat herkennen:

functioneren.

1. Sociale taken, zoals het verstrekken van uitkeringen en

4. Culturele taken, zoals het beheren van bibliotheken

subsidies. Dat houdt in dat mensen die niet meer kunnen

en musea. De overheid stimuleert culturele zaken omdat

werken geld krijgen van de overheid. Iedere burger in

ze dit belangrijk vinden voor de ontwikkeling van de

Nederland die werkt, betaalt belasting. Van deze belasting

maatschappij.

26

verzekeringen in Duitsland onder Bismarck was

De politie bijvoorbeeld, deze word gefinancierd door de

bijzonder invloedrijk. Sommige regelingen, waaronder

overheid. Het is belangrijk voor je veiligheid. Je moet je

die in Scandinavië, werden grotendeels gebaseerd

veilig kunnen voelen in je eigen land.

op de ontwikkeling van autonome, mutualistische

6. Ondernemerstaken, zoals het financieren en produceren van goederen en diensten. De overheid zorgt ervoor dat je in Nederland kan leven . Geschiedenis

voorzieningen (voorzieningen op basis van nietcommerciële verzekeringen); anderen werden gebaseerd op de staatsvoorziening. Voorbeelden van vroege verzorgingsstaten in de moderne wereld zijn Zweden en Nieuw-Zeeland in de jaren '30.

De moderne verzorgingsstaat ontwikkelde zich in een

De veranderde houdingen tegenover de Grote Depressie

geleidelijk proces dat in de late 19e eeuw begon en in

zette het proces van de verzorgingsstaat in vele landen in

de 20e eeuw voortduurde. De ontwikkeling van sociale

werking. Tijdens de periode na de Tweede Wereldoorlog

27


5. Bestuurlijke taken, zoals het handhaven van rechtsorde.


versnelde dit proces zich. In vele landen in Europa werd

het zo weinig mogelijk bemoeien van de staat met de

een systeem van sociale voorzieningen uitgebreid.

economie.

In de jaren zeventig werd de term politiek beladen door

Bij particuliere liefdadigheid moet je denken aan de hulp

linkse bewegingen (onder andere milieu-activisten) die

die een welgestelde man geeft aan een zwakkere. De kerk

de welvaartsstaat synoniem maakten voor milieubederf

is ook altijd erg betrokken geweest bij de zwakkeren

(waaraan we ten onder zouden gaan). Begin jaren tachtig

van de Nederlandse maatschappij. De hulp van kerken

kwam de Nederlandse verzorgingsstaat in crisis doordat

aan zwakkeren wordt ook wel kerkelijke liefdadigheid

het systeem onhoudbaar werd.

genoemd. Het geld voor de steun die de kerk leverde kwam

Wat ging er vooraf aan de verzorgingsstaat?

vooral van de rijke burgers die geld over hadden voor de zwakkeren. Het geld werd aan dominees of pastoors

In de 19de eeuw was de verzorging van zwakkeren in

gegeven die er vervolgens zo veel mogelijk de armen mee

de Nederlandse maatschappij erg slecht geregeld. De

probeerden de helpen. Door de kerk zijn er verschillende

armen en dakloze mensen in Nederland hadden het het

instellingen ontstaan om armen te helpen, een voorbeeld

slechtst. Deze mensen konden alleen gebruik maken van

van een dergelijk instelling is de katholieken Vincentius

een zogenaamd ‘Nachtasiel’. Dat was een plaats waar

vereniging.

daklozen konden overnachten voor één kwartje per nacht. Zoals bijna elke sociale voorziening in die tijd was het

Naast de particuliere en kerkelijke liefdadigheid was er

Nachtasiel een vorm van liefdadigheid. De overheid hield zich weinig bezig met haar zwakke burgers. Dankzij de liefdadigheid van kerken, particulieren en de armen fondsen waren er gelukkig nog wel enigszins sociale voorzieningen in Nederland, hoe minimaal die ook waren. Het beleid dat de overheid voerde was het zogenaamde Nachtwakersstaatbeleid. Dat betekende dat de sociale zorg door de overheid werd overgelaten aan het volk; kerk, particulieren enz. De overheid speelde een zo klein mogelijke rol moest in de maatschappij. Ze zorgde wel voor armenhuizen, maar voor de rest was de armenzorg

Klompe, Marga 191 2-1986

in handen van het volk. Een andere eigenschap van de

KVP minister van Maatschappelijk Werk algemene bij-

nachtwaker staat die Nederland kende in de 19de was

standswet

28

ook nog het armen fonds Nieuwsbrief 2010 (1)

die begaan was met het lot van de zwakkeren. Armen fondsen waren in veel gemeentes te vinden

en

mensen

konden er terecht als ze echt geen geld meer hadden.

Maar

veel

mensen gingen toch weer met lege handen naar

huis.

Armen

fondsen hadden over het algemeen in die tijd niet veel geld tot hun beschikken

kabinet den Uyl

en een echt recht van armen op een uitkering bestond ook nog niet. Wat is de aanleiding voor het ontstaan van de verzorgingsstaat? De mensen wilde graag zekerheid na de 2e WO. De overheid zorgde hiervoor door het aanstellen van wetten. Zo werd wettelijk werd vastgelegd dat bedrijven een ondernemingsraad moesten hebben. Er werden ook een groot aantal sociale wetten aangenomen, zo waren de mensen voortaan verzekerd van een inkomen, ook bij ziekte, ouderdom, arbeids -ongeschiktheid of

voorzieningen. Uit internationaal onderzoek door H.L. Wilensky is gebleken dat de economische groei de voornaamste oorzaak is geweest van de ontwikkeling van de huidige verzorgingsstaat. Met de economische groei bedoel ik de opkomst van de industrie. De industriële revolutie is de overgang van een agrarische naar een industriële maatschappij. Daarbij wordt de handenarbeid vervangen door machines en wordt natuurlijke energie(wind, water, spieren) door mechanische energie (stoommachine) vervangen.

werkeloosheid. Het aantal voorzieningen waarvoor de

Tussen 1800 en 1900 verdubbelde de Europese bevolking

overheid zich verantwoordelijk stelde, breidde zich

zich doordat er betere voedselvoorzieningen kwamen, er

steeds verder uit. Niet alleen werd er gezorgd voor

een betere hygiëne kwam en door de vooruitgang van de

een gegarandeerd inkomen, er werden ook maatregelen

geneeskunde. Daardoor was er meer vraag naar producten

genomen om het welzijn van mensen te vergroten. Op elk

wat de technieken in de industrie bevorderden. Er gingen

denkbaar terrein van de samenleving trof de overheid

dus meer mensen migreren van het platteland naar de stad. 29


De boeren hebben steeds minder werk en vertrekken ook naar de stad om in een fabriek te gaan werken. Tijdens de industriele revolutie veranderde er veel dingen. Zo werden er andere energie bronnen gebruikt (steenkool i.p.v houtskool) en door de verbetering van de infrastructuur ging de transport beter. Veel mensen probeerden werk te krijgen in de nieuwe industrie. Dat lukte vaak wel maar de omstandigheden waarin gewerkt werd was erg slecht. De omstandigheden waren zelfs zo slecht dat de werknemers het helemaal zat waren en besloten om zich te verenigen tot een organisatie die moest zorgen voor betere arbeidsomstandigheden. Met deze organisatie was de eerste vakbond geboren. Arbeiders zagen de sociale hulp niet langer als een voorrecht, maar steeds meer als een recht. Ook de rijke burgerij kreeg steeds meer in de gaten dat er wat moest gebeuren om hun werknemers tevreden te houden. Wat veranderde er voor de burgers? De welvaart steeg. Er waren minder arme mensen. Door de industrialisatie en de goede (groeiende) economie was er bijna geen werkeloosheid. De meeste mensen werkten in de fabrieken. Ze kregen allerlei subsidies en uitkeringen. De werk -omstandigheden werden verbeterd en men bemoeide zich meer met de politiek.

De Vincentiusvereniging Nederland

rijken besefte dat ook zij getroffen konden worden door besmettelijke ziektes zoals cholera. Ze waren daarom bereid iets meer bij te dragen aan het bestuur. Met dit extra geld werden rioleringen en waterleidingen aangelegd. Dit zorgde dus voor extra hygiëne en verkleinde de kans op besmettingen van zulke ziektes. Hoe heeft de verzorgingsstaat zich verder ontwikkeld? Alleen belastingbetalers betalen mee aan de sociale verzekeringen. Ook als je geen verzekeringspremie betaalde had je ook recht op een uitkering. De voornaamste volksverzekeringen waren: AOW (algemene ouderen wet, deze is voor ouderen mensen van 65+), de kinderbijslag en de algemene weduwen en wezen wet. Het grootste deel van de kerken en particulieren instellingen in de armenzorg

Er waren dus bijna geen arme mensen meer, omdat deze

werden door de opkomst van de verzorgingsstaat dus

allemaal de uitkering kregen voor arbeidsongeschiktheid

overbodig en verdwenen.

of ze werkte in de fabrieken. De middelste laag van de samenleving had het niet slecht. Ze konden zich beter ontwikkelen. Er waren genoeg banen en ook de vrouwen gingen zich ontwikkelen (vrouwenemancipatie). De 30

Het belangrijkste gedeelte van de opbouw van de verzorgingstaat vond plaats in de jaren 50 en 60. Nederland was in het begin van de jaren 60 al een welvaartsstaat. Het ging dus erg goed met Nederland. De economie groeide

vallen de werknemers-verzekeringen en de zijn bedoel voor de werknemers. Alle werknemers en werkgevers betalen premies hiervoor, en als iemand een uitkering nodig heeft kan dat hiervan betaald worden. De werknemersverzekeringen waren voor een groot gedeelte al voor 1960 ingevoerd, maar in 1967 kwam daar nog de WAO bij, een verzekering voor mensen die niet meer geschikt zijn om te werken. 2) Sociale voorzieningen. Dit zijn de voorzieningen voor het hele volk die uiten hun schuld om niet rond kunnen komen. De bekendste en belangrijkste sociale De Vincentiusvereniging Nederland

en er was veel export. De ontwikkeling van de westerse economische groei veranderde de samenleving. Er kwamen

voorziening is de algemene bijstandswet (ABW), de bijstand. In 1965 is deze wet ingevoerd en zorgt ervoor dat iedereen die geen recht heeft op een andere uitkering toch geld krijgt.

gastarbeiders. Dat wil zeggen dat er mensen uit andere

In de jaren 70 stegen de uitkeringen. Er komen ook steeds

landen naar Nederland immigreerde om hier te gaan

meer typen uitkeringen bij. Dit alles brengt enorme koste

werken. Ook gingen in deze periode de werknemers en

met zich mee. Dit kon niet lang goed gaan. De veranderingen

studenten zich meer met allerlei zaken bemoeien en deed

werden gecoördineerd door het Kabinet-Den Uyl. Het

de vrouwenemancipatie zijn intrede. Vrouwenemancipatie

doel van het kabinet was het volgende: “Het kabinet-

wil zeggen dat ook de vrouwen zich overal mee gaan

Den Uyl stelde zich ten doel de maatschappij ingrijpend

bemoeien. Zij vinden dat ze dezelfde rechten hebben als

te hervormen onder het motto 'spreiding van inkomen,

mannen. Ze willen ook gaan werken en zich met de politiek

kennis en macht'. Werknemers moesten meer directe

gaan bemoeien. Er was in Nederland in deze periode

zeggenschap krijgen in bedrijven. Grondspeculatie moest

ook sprake van toenemende individualisering. Dit zie je

worden tegengaan. Vakbonden moesten de beschikking

bijvoorbeeld bij de vrouwenemancipatie maar ook bij de

krijgen over fondsen uit de 'overwinsten' van bedrijven.

studenten. Na deze periode beschikte Nederland over een

Het kabinet stond een zogenoemde middenschool voor

verzorgingstaat met verschillende sociale voorzieningen:

ogen waar leerlingen gelijke kansen zouden krijgen

1) Sociale verzekeringen. Onder deze verzekeringen

door hun de eerste vier jaar na de basisschool hetzelfde lesprogramma aan te bieden. Ontwikkelingssamenwerking 31


volksverzekeringen. De werknemersverzekeringen


met progressieve landen in de Derde Wereld moest worden uitgebreid. Als kritisch lid moest Nederland deel uit blijven maken van de NAVO.” Bron: NRC handelsblad. Het

kan

inderdaad

niet

langer goed gaan met de verzorgingstaat

nu

de

nieuwe uitkeringhoogtes zijn doorgevoerd. Er komen hierdoor verschillende problemen. Zo komt er een einde aan de

kabinet Lubbers 2

economische groei die Nederland meemaakte. Als gevolg

op politie en justitie daardoor is er een toenemend gevoel

hiervan breekt er een economische crisis uit en loopt

van onveiligheid bij de burgers. Er is ook bezuinigd op

het aantal werklozen weer f link op. Veel mensen maken

culturele taken, zo is bijvoorbeeld de opkoopregeling

gebruik van hun WW recht, terwijl er door veel minder

voor beeldende kunst afgeschaft. En er is drastisch

mensen premies worden betaald. Daar komt nog eens bij

bezuinigd op tegemoetkoming in de ziektekosten, de

dat er veel misbruik van de sociale voorzieningen werd

eigen bijdrage van de burger is dus hoger geworden. In het

gemaakt en dat door de verhoging van de uitkeringen

onderwijs is de studiefinanciering ook f link aangepakt.

werk veel minder aantrekkelijk is geworden.

Zo zijn de studiekosten hoger geworden, terwijl de

Toekomst van de verzorgingsstaat?

studiefinanciering lager is geworden. Dat beketend dus dat je zelf meer moet betalen. In vergelijking met andere

In Nederland is er nu nog steeds sprake van een

landen is Nederland echt nog wel een verzorgingsstaat.

verzorgingsstaat, omdat de overheid zich nog steeds

In Amerika bijvoorbeeld zijn er op het gebied van

verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers.

gezondheidszorg helemaal geen voorzieningen die de

Het niveau van de verzorgingsstaat is echter, vergeleken

overheid regelt. De mensen daar moeten zich altijd zelf

met een aantal jaren geleden, lager geworden.

verzekeren. Het probleem hierbij is dat veel mensen arm

Voorbeelden daarvan zijn dat uitkeringen en subsidies

zijn en zo’n verzekering niet kunnen betalen. Als zij ziek

zijn verminderd. Het is nu bijvoorbeeld allemaal erg

zijn kunnen ze dus geen hulp krijgen.

moeilijk om een WAO-uitkering te krijgen, terwijl de bijstandsuitkeringen omlaag zijn gegaan. Er is bezuinigd 32

Argumenten voor en tegen de verzorgingsstaat?

•

zijn:

verscheidenheid van functies in economisch beleid

•

humanitair - het idee dat de mensen niet onnodig

zouden moeten lijden; •

democratisch - de kiezers in de meeste landen

hebben de geleidelijke uitbreiding van sociale bescherming goedgekeurd; •

ethisch - de aanhangers van de ethische doctrine

van onbaatzuchtigheid geloven dat altruïstisch gedrag een morele verplichting is •

godsdienstig - waaronder zowel de plicht van

liefdadigheid als de verplichting voor solidariteit; •

wederzijds eigenbelang - verscheidene nationale

systemen hebben zich vrijwillig door de groei van wederzijdse verzekering ontwikkeld;

economisch,

omdat

het

welzijn

een

dient; •

sociaal, omdat het welzijn wordt gebruikt om

sociale doelstellingen met betrekking tot bijvoorbeeld onderwijs, familie en de organisatie van het werk te bevorderen. •

utilitair, eenzelfde hoeveelheid geld zal een

grotere mate van geluk veroorzaken in de hand van een arme dan van een rijke; hierdoor verhoogt het herverdelen van rijkdom van de rijken naar de armen de totale hoeveelheid geluk in de maatschappij. De belangrijkste argumenten tegen de verzorgingsstaat zijn: •

liberalisme - dat de staatsinterventie individuele

vrijheid beperkt;

33


De belangrijkste argumenten voor de verzorgingsstaat


•

conservatief - dat het welzijn ongewenste

gevolgen voor de manier waarop mensen zich gedragen; het zou de motivatie verminderen; •

economisch - dat de sociale voorziening duur is, in

de betekenis van het vereisen van hoge belastingheffing; •

individualistisch - dat de sociale voorziening

rijke individuen belast door hun rijkdom te belasten om de armen te helpen. •

werkloosheidswet

efficiëntie - de vrije markt leidt tot meer

efficiënte en doeltreffende productie en dienstverlening

aantal werkenden. Hierdoor liep het begrotingstekort in

dan programma's die door de staat uitgevoerd worden.

1982 op tot 10,7% van het Bruto Nationaal Product (BNP).

•

socialistisch - een verzorgingsstaat verzwakt het

klasse-bewustzijn van de arbeidersklasse en kapselt de arbeidersklasse in het burgerlijke systeem Crisis van de verzorgingsstaat in Nederland

Deze situatie was onhoudbaar omdat er niet oneindig kon worden geleend. Om de crisis van de verzorgingsstaat te bezweren hervormden de kabinetten Lubbers (1982-1994) de verzorgingsstaat ingrijpend. De lonen werden gematigd,

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd de Nederlandse

ambtenarensalarissen en het minimumloon werden met 3%

verzorgingsstaat geleidelijk uitgebouwd. Een uitgebreid

verlaagd en ook uitkeringen werden verlaagd. Daardoor

stelsel van uitkeringen, publieke gezondheidszorg,

werden de loonkosten verlaagd en konden bedrijven meer

onderwijs en een groeiend aantal ambtenaren werd

personeel aannemen, zodat de werkloosheid kon dalen.

gefinancierd vanuit stijgende belastingen en premie-

Tegelijkertijd werden de overheidsuitgaven verlaagd,

opbrengsten. Dit ging lange tijd goed, totdat begin jaren

waardoor ook de belastingen (sociale premies) konden

'80 het stelsel onbetaalbaar werd en dreigde te bezwijken

worden verlaagd.

onder zijn eigen gewicht.

Het was belangrijk om de sociale premies te verlagen,

De werkloosheid begon in de jaren '70 geleidelijk

omdat deze voor een groot deel (ongeveer 45%) bijdragen

op te lopen. In 1983 bereikte de werkloosheid het

aan de totale loonkosten. De sociale premies waren

hoogtepunt van ongeveer 11% (800.000 man). Deze hoge

gestegen van 15% BNP in 1970 naar 24% BNP in 1983 om

werkloosheid veroorzaakte hoge sociale uitgaven, terwijl

de gestegen uitkeringskosten op te brengen. Door de hoge

de belastingopbrengsten juist terugliepen door het lage

premies werden loonkosten verhoogd, waardoor personeel

34

duurder werd. Daardoor werden Nederlandse producten Nieuwsbrief 2010 (1)

duurder, waardoor de Nederlandse concurrentiepositie werd verslechterd. Hierdoor presteerden Nederlandse bedrijven slecht en moesten werknemers worden ontslagen, waardoor het aantal uitkeringsgerechtigden toenam en derhalve de sociale premies opnieuw stegen. Deze vicieuze cirkel moest worden doorbroken door de premies te verlagen. De situatie was onhoudbaar geworden omdat zelfs het

Stichting van de Arbeid

verhogen van de sociale premies niet meer voldoende was om de stijgende kosten te kunnen dekken. Daarom

hoge arbeidsmarktparticipatie is, ook door vrouwen. Onder

werd er ook veel geld bijgeleend. Het begrotingstekort

andere te vinden in Denemarken, Finland, Zweden.

liep daardoor op van 44% BNP in 1982 tot 71% BNP in 1991. Door het verschil tussen uitkering en werk te vergroten, zorgde Lubbers ervoor dat werk meer ging lonen. Het beleid werkte en de werkloosheid daalde. Het begrotingstekort werd teruggebracht, evenals de sociale premies.

•

corporatistisch/continentaal

-

Dit

type

heeft ook een hoog voorzieningsniveau, maar de toekenning van rechten is selectiever. Werknemersen werkgeversorganisaties spelen een belangrijke rol; de rol van de overheid op de arbeidsmarkt is beperkt. Relatief weinig vrouwen en oudere mannen hebben een

Typen verzorgingsstaten De Deense socioloog Esping-Andersen maakte een onderscheid in drie typen verzorgingsstaten. Later

baan. Werknemers zijn goed tegen ontslag beschermd. Onder andere te vinden in Frankrijk, België, Duitsland, Luxemburg, Oostenrijk.

werden hier nog twee typen aan toegevoegd. Nederland

•

wordt beschouwd als mengvorm: gericht op corporatisme

voorzieningen ligt veel lager, en uitkeringen zijn moeilijker

in West-Europa en op democratisch-socialisme in Noord-

te krijgen. Bovendien zijn de uitkeringspercentages

Europa.

lager en korter. De overheid bemoeit zich weinig met

•

sociaaldemocratisch/scandinavisch - Dit type

kent een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid met relatief hoge, vrij algemeen toegankelijke uitkeringen. De

liberaal/Angelsaksisch - Het niveau van sociale

de zorgtaken en trekt daar weinig geld voor uit. Onder andere te vinden in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, Ierland.

burgers betalen veel premies en belasting, met als gevolg

•

Mediterraan - Dit type heeft relatief ruime

dat er goede regelingen voor ouderschapsverlof en een

voorzieningen voor werkenden. De pensioenen zijn 35


erg hoog, maar er is een lagere sociale zekerheid. De

•

arbeidsparticipatie door vrouwen is laag en voor nietwerkenden zijn weinig sociale voorzieningen beschikbaar. Onder andere te vinden in Spanje, Griekenland, Portugal, Italië. •

Nieuwe lidstaat - Dit is een combinatie van

liberale en corporatistische typen verzorgingsstaten. Er is een laag peil van voorzieningen, de pensioenen liggen ietwat laag, en er is een relatief lage sociale zekerheid. Dit type is zo genoemd omdat het aanwezig is in de nieuwe lidstaten van de Europese Unie. Onder andere te vinden in Hongarije, Polen, Tsjechië, Slowakije. Lijst van verzorgingsstaten Er bestaat geen eenduidige definitie waarmee ondubbelzinnig kan worden vastgesteld of een land een verzorgingsstaat is. Een grove indicatie is het niveau van de algemene overheidsuitgaven als percentage van het bruto binnenlands product (BBP). Algemene overheidsuitgaven als percentage van het BBP in 2003.

sociaal-economische raad

Frankrijk (54,5) •

Ierland (35,2)

•

Italië (48,9)

•

Nederland (53)

•

Nieuw-Zeeland (38,5)

•

Noorwegen (48,4)

•

Oostenrijk (51,2)

•

Spanje (39,5)

•

Verenigd Koninkrijk (42,6)

•

Australië (36,4)

•

Verenigde Staten (35,7)

•

België (45)

•

Zweden (58,2)

•

Canada (40,1)

Conclusie

•

Denemarken (56,1)

Voordat de verzorgingsstaat werd opgericht hadden de

•

Duitsland (48,9)

•

Finland (50,6)

arme mensen het erg slecht in Nederland. De belangrijkste en grootste partijen in de regering waren de PvdA en de KVP. De minister-president was eerst Willem Drees en later Joop Den Uyl.

36

Ekaterina Boermakova (MGU Lomonosov-universiteit, 5e jaar)

uit Brabant in de Zuidelijke Nederlanden. Hij probeerde door Siberië een weg naar China te vinden. In de 17de eeuw orienteerde de Russische handel zich al op Engelse en Nederlandse markt. Nederlanders kochten in Rusland vlas, haver, gierst en peulen. Maar het meest kostbare product was bont. De Nederlanders brachten op hun beurt weer Portugese zout en Zuid-Amerikaanse zilver naar Rusland. Er was nog weinig scheepvaart op Nederland De eerste contacten tussen Nederlanders en Russen bestonden al in de tiende eeuw. De Handelsroute van de Varjagen naar de Grieken was een handelsroute die

vanuit Rusland. Volgens de Russische wetten mocht je in die tijd naar Nederland alleen met toestemming van de tsaar.

vrijwel geheel over water ging en die Scandinavië, het

Isaak Massa speelde een belangerijke rol in het begin

Kievse Rijk en het Byzantijnse Rijk met elkaar verbond.

van Russisch-Nederlandse handelsbetrekkingen. Op

Niet toen maar iets later – in de 16de eeuw – ontdekten

jeugdige leeftijd (1601) werd IsaaK door zijn ouders naar

Engeland en Nederland verschillende

delen

van de wereld en pas daarna beginnen de handelbetrekkingen zich te ontwikkelen. Volgens de documenten was

de

eerste

Nederlander die naar Rusland kwam Olivier Brunel (ca. 1540 – 1585), een ontdekkingsreiziger Handelsroute van de Varjagen naar de Grieken

37


De Nederlanders buiten Nederland en de Russen in Nederland


Isaak Massa en zijn kaart

Rusland gestuurd en hij ging in de leer bij een koopman

stellen kwam van de Russische kant. De Russen wilden

uit Moskou. In 1609 keerde hij terug. In 1623/24 werd

Nederland als bondgenoot te krijgen in de oorlog tegen

Massa door de Staten-Generaal als agent naar Moskovië

Polen en Zweden. De Russische ambassadeurs Oesjakov

gezonden. In 1626 deed hij een poging een monopolie

en Zaborovskij deden pogingen om Nederland over te

op de graanhandel vanuit Rusland te verwerven. Men

halen Rusland te helpen. De Staten Generaal reageerde

noemt hem ook de eerste Nederlandse kremlinoloog

traag maar toonden zich bereid om te bemiddelen bij de

omdat hij een belangrijke periode uit de Russische

vredesonderhandelingen. Twee landen hielpen elkaar

geschiedenis na de dood van Boris Godoenov beschreef.

in de oorlogen: Rusland – met buskruit, Nederland –

Zijn reisbeschrijving is ook uitgegeven.

met wapens. Deze transacties gebeurden met behulp

De eerste Nederlandse beschrijving van Rusland werd door Johann Danckaert uitgegeven in Amsterdam in 1615. In tegenstelling tot Isaak Massa reisde hij niet als koopman maar als officier, in dienst van een buitenlandse legeraanvoerder die het Russische leger hielp om tegen Polen en Zweden oorlog te voeren. Het initiatief om politieke betrekkingen vast 38

te

van de kooplieden, dus speelde ze een grote rol in de buitenlandse politiek. Een daarvan – een Amsterdammer, Andrias Vinius kreeg van de tsaar, Michaël Fjodorovitsj Romanov, het voorrecht om met Rusland handel te drijven. Hij vestigde zich in Moskou. Zijn zoon werd tolk voor Peter de Grote. In 1665 kwam de eerste Nederlandse ambassade naar Rusland. Jan Boreel was als gezant in Rusland, samen

met

Nicolaes

Witsen,

die Nieuwsbrief 2010 (1)

ook over Rusland een boek schreef en de eerste kaart van Siberie publiceerde en een aardrijkskundige

verhandeling

over Noord en Oost Tartaryen waarin hij Siberië en de omringende landen - zonder literatuurverwijzingen beschreef.

Hij

was

ook

burgemeester van Amsterdam. De tweede Nederlanse ambassade kwam naar Rusland in 1675 – om

W i t s e n s k a a r t v a n Ta r t a r i j e ( S i b e r i ë)

Russische tsaar Alexej Michailovich te overtuigen om tot coalitie tegen Zweden toe te treden. Maar er was al een vredesverdrag tussen Russen en Zweden ondertekend. Dus werd dat voorstel niet aangenomen. Niettemien lukte het hem om de handelsbetrekkingen met China en het Perzische Rijk vast te stellen. Een van de ambassadeurs, B. Coyett , maakte een reisverslag waar hij de Moskouse gewoonten en tradities beschreef. En nu even iets over de Grote Ambassade. Die werd naar West-Europa in 1697 door Peter de Grote gestuurd. Het doel van de ambassade was het versterken en verbreden van de Russische alliantie met een aantal Europese landen tegen het Ottomaanse Rijk in haar strijd om de noordelijke kustlijn van de Zwarte Zee in handen te krijgen, het huren van buitenlandse specialisten voor Russische dienst en het bestellen en verkrijgen van militaire voorraden en wapens.

De politieke onderhandelingen met de

Nederlanden hadden echter geen success. Tegelijkertijd

werden buitenlandse specialisten geworven om te komen werken voor het leger en de nieuwe marine van Rusland. In totaal werden ongeveer 700 mensen in dienst genomen. Dus de Ambassade moest zichzelf beperken in het verkrijgen van andersoortige uitrusting en het huren van buitenlandse specialisten die ook Russische leerlingen moesten leren. Onder hen bevonden zich Nikolaas Bidloo – een Nederlandse medicus die in Moskou het eerste militaire hospitaal oprichtte, Adriaan Schoonebeek – een graveur veel invloed heeft gehad op de Russische graveurs, Cornelis Cruys, een Nederlands-Noors zeeman en een admiral van de Russische vloot, de voornaamste architect Van de Russische marine onder tsaar Peter de Grote. Men begon toen ook verschillende Nederlandse boeken uit het Nederlands te vertalen en uit te geven: over scheepsbouw, 39


Ook opmerkelijk was de regering van Catharina II. Ze probeerde haar imago als verlicht vorstin hoog te houden door de cultuur te stimuleren in de Russische samenleving. Door haar “Instructien” maakte ze ook een grote indruk op Nederland. De tweede golf van Nederlandse specialisten uit verschillende gebieden kwamen naar Rusland om te werken of om met de Russische Verlichting kennis te maken. Vanwege de beperkte carrièremogelijkheden bij de Nederlandse marine trad Jan Hendrik van Kinsbergen in 1771 in Russische dienst en verwierf zich roem in de strijd tegen het Osmaanse Rijk. Nederland financieerde ook Catharina’s oorlogsplannen. Het begin van de 19de eeuw is gemarkeerd door de dominatie van Frankrijk

in het Centraal Europa.

Aleksander I sloot de vrede van Tilsit met Napoleon maar in 1811 besloot hij de Continentale Blokkade tegen de Britten, die was opgelegd door Napoleon, te verbreken. D e e e r s t e R u s s i s c h e a t l a s ( A t l a s v a n C r u y s) , g e m a a k t

Deze handelsblokkade was onvoordelig zowel voor

d o o r v i c e a d m i r a a l C o r n e l i s C r u y s e n P e t e r d e G r o t e , u i t - Rusland als voor Nederland. Dit leidde tot de oorlog van g e g e v e n i n A m s t e r d a m , 17 0 3 - 17 0 4 .

1812 waarin Napoleons troepen Rusland aanvielen. Het merendeel van het leger werd gevormd door Fransen. Daarnaast waren er ook enkele Nederlandse contingenten

wiskunde, het bouwen van kastelen. Zo verscheen

omdat Nederland toen ook een deel van Franse Keizerrijk

onder andere in Rusland het Nieuwe Testament en “DE

uitmaakte. Maar na de Russische overwinning op het

Gesprekken...” van Erasmus en een Latijn-Nederlands-

Franse leger in 1812 waren het de Russische troepen die

Russisch woordenboek. In Amsterdam verschenen er

Nederland bevrijdden. Dat was in 1813. Een van Russische

boeken in het cyrillisch.

bevrijders – Nikolaj Bestoezjev, die later als decembriest

Onder Peter de Grote werd ook Sint-Petersburg gebouwd en om daaruit een groot havenstad te ontwikkelen legde

tot ballingschap veroordeeld was, schreef een boek over Nederland – “Over Holland in 1815”.

de tsaar het verbod op handel met Archangelsk. Dit

Aleksander I werd in Amsterdam als bevrijdiger

verbod werd alleen onder Catharina I geannuleerd.

verwelkomt omdat hij een belangerijke rol had gespeeld

40

in het herstel van de soevereiniteit van Nederland. De Nieuwsbrief 2010 (1)

band tussen Rusland en Nederland werd nog inniger door het huwelijk van kroonprins Willem met de zuster van Aleksander I – Grootvorstin van Rusland, Anna Paulovna, dochter van Paul I. De huwelijksvoltrekking vond plaats in 1816 in Sint-Petersburg. Aleksander Poesjkin schreef voor die gelegenheid een speciaal gedicht. Het jonge paar ging naar Nederland terug, waar hun eerste zoon, Willem, de toekomstige koning Willem III van Nederland, in 1816 en later andere kinderen geboren waren. Trouwens, de naam van Poesjkin wordt nog een keer vermeldt

in verband met de Nederlands-Russische

betrekkingen. Poesjkin werd in Sint-Petersburg in duel gedood door d'Anthès. Dat was de aangenomen zoon van de Nederlandse gezant Van Heeckeren. Na dit voorval zag Van Heeckeren zich genoodzaakt ontslag te nemen en Sint-Petersburg te verlaten. De tweede helft van de XIX eeuw iwordt gemarkeerd door een uitbreIding van de economische betrekkingen

Anna Paulowna van Rusland

tussen Nederland en Rusland. In 1846 werd het verdrag

koningin der Nederlanden

over handel en scheepvaart tussen de twee landen geratificeerd om de toekomstige handelsbetrekkingen te verzekeren. Na Engeland en Duitsland was Nederland het derde exportland van Rusland. De Nederlandse economie was toen ook al bijna hersteld van de gevolgen van de Franse overheersing. Koning Willem I deed zijn best om de toegang tot de Nederlandse steden te verbeteren door

Kwamen in de 18de eeuw de meeste schippers die naar Rusland vaarden uit de Friese steden, in de negentiende eeuw was Groningen, naast Amsterdam en Rotterdam, de voornaamste thuishaven van de Nederlandse handelsvloot.

iddel van het graven van kanalen om op die manier de

De inwoners van Vriezenveen, een plaats in

industriegebieden met de mijnbouwgebieden te verbinden.

Nederlandse provincie Overijssel, dreven een levendige

In de maritieme handelsbetrekkingen tussen Nederland

handel met Sint-Petersburg in de periode 1720-1917. In de

en Rusland zijn met de tijd grote wijzigingen opgetreden.

loop der tijd werden er door verschillende Vriezenveense 41

de


compagnieën zelfs handelshuizen en winkels gesticht aan de Nevski Prospekt en de Gostinny Dvor. Volgens de legende, kochten Alexander II en Alexander III en Dostojevski sigaren in de winkel van Jan Ten Kate. Vanaf de vroege jaren van Sint-Petersburg hadden Nederlanders daar ook een kerk en een bank. Hoewel men zich een vaste plek wist te verwerven in de stad aan de Neva keerden veel Vriezenveners uiteindelijk toch weer terug naar het G e o r g e s - C h a r l e s d e H e e c k e r e n d ’A n t h è s e e n g e a d o p -

moederdorp. Maar er waren er ook die met Russinnen

teerd zon van Jacob van Heeckerenbuitengewoon

trouwden en in Rusland bleven wonen.

gezant en gevolmachtigd minister van Nederland in Rusland

Tegen het einde van de XIXde eeuw, met het afschaffen van de lijfeigenschap waren de voorwaarden geschapen voor de ontwikkeling van de moderne economie. Er waren veel buitenlandse investeringen, ook van de Nederlandse kant. Met behulp van buitenlandse kapitaal bouwde men nieuwe bedrijven en fabrieken. Toen men met het bouwen van spoorwegen begon, namen daaraan ook Nederlandse bedrijven deel door het uitgifte van aandelen. Sergej Witte (die trouwens uit een familie van Nederlandse oorsprong stamde) werd opgenomen als leider van het departement voor spoorwegaangelegenheden. Dan volgt de 20e eeuw, en er breekt een heel nieuwe periode aan in de betrekkingen tussen Rusland en Nederland. Maar het moge uit mijn betoog duidelijk zijn

Sergej Witte

geworden dat de band tussen Nederland en Rusland lang

belangrijk Russisch staatsman

teruggaat, en altijd hecht en dynamisch is geweest.

Hij stamde uit een familie van Nederlandse oorsprong

Wellicht is dat de reden dat er nog altijd zo veel jonge mensen in Rusland te vinden zijn die de Nederlandse taal willen leren.

42


Moppen Ook proberen

In het circus wordt het wilde dierennummer gedaan door een aantrekkelijke goed geproportioneerde jonge vrouw, slechts gekleed in een minuscuul strak tijgervelletje. Deze dompteuse kan met haar zweepje de leeuwen de mooiste kunstjes laten doen. Aan het eind van de voorstelling krijgt ze een staande ovatie. Vervolgens stuurt ze alle leeuwen de kooi uit behalve het grootste mannetje. Het publiek gaat weer zitten. Ze werpt haar zweepje weg, loopt naar de leeuw en opent de enorme muil. Vervolgens trekt ze haar tijgervelletje opzij, legt een van haar mooie borsten in de muil van de leeuw en steekt beide armen omhoog. Het publiek houdt de adem in; stel je voor dat de leeuw schrikt. Na enige tijd stopt ze haar borst weer in haar kledingstuk en krijgt wederom een staande ovatie, nu nog luider en langer. Na het applaus neemt ze de microfoon en vraagt aan het publiek of er iemand is die deze stunt ook zou willen doen. Iedereen gaat zwijgend zitten en kijkt vragend zijn buren aan. Na enige tijd is er wat gestommel boven op de tribune en komt er een oud kaal mannetje met een stok moeizaam naar beneden gelopen. Eenmaal beneden in de kooi vraagt zij hem lachend of hij de vraag wel gehoord heeft. “Jazeker”, zegt hij, “ik wil het graag proberen, maar ik weet niet of ik mijn mond zo ver open krijg.”

43


Наш адрес:

Ons adres:

Москва 11954, проспект Вернадского,

Nieuwsbrief, prospekt Vernadskogo, 76, Moskou, 119454;

дом 76, Nieuwsbrief;

Telefoon:. +7 (495) 4349268;

Телефон: +7 (495)4349268

Redacteurs:

Редколлегия:

Larisa Shishulina – hoofdredacteur

Л. Шишулина - главный редактор

Redactieleden:

Н. Иванова

Natalia Ivanova

Е. Ярмыш

Jevgenya Jarmysh

Бас Ломан

Bas Lohmann

Оформление и дизайн

Art direction en lay-out

В. Кригер

Vyacheslav Kriger

А также студенты, изучающие нидерландский язык в МГИМО (У)МИД России e-mail: [email protected]

44

Nieuwsbrief. Sint-Petersburg GESCHIEDENIS VAN DE LAGE LANDEN 1 (25) 2010

Recommend Documents