Nieuwsbrief. Niet- aangeboren Hersenletsel (NAH) Noord-Holland. Juni 2013

Nieuwsbrief Niet- aangeboren Hersenletsel (NAH) Noord-Holland

Juni 2013 Inhoud Nieuws uit Noord-Holland 1. Nieuwe coördinator NAH N-H noord 2. Nieuwe coördinator Advies- en Informatiepunt NAH regio Amsterdam 3. Nieuw e-mailadres Coördinatiepunt NAH Kennemerland 4. Adviesvragen aan coördinatiepunt Noord-Holland noord in 2012 5. Adviesvragen aan Advies- en Informatiepunt NAH Amsterdam in 2012 6. Adviesaanvragen 2012 aan Coördinatiepunt Kennemerland 7. Verslag van het symposium NAH & Arbeid/dagbesteding op 10 december 2012 8. NAH-café Haarlem-Heemstede en omstreken van start gegaan 9. Afasiecentrum Heliomare in de regio Haarlem, Aalsmeer en Zaanstreek 10. ‘Doorbreek de cirkel samen’; ondersteuning van mantelzorgers van mensen met nah 11. Gespreksgroep over opvoeden voor ouders met niet- aangeboren hersenletsel 12. Cursus Neurorevalidatie, Heliomare 13. Promotieonderzoek Heliomare Revalidatie: Slaapapneu bij patiënten met een beroerte 14. Arbeidsgerelateerde Revalidatie voor mensen met NAH 15. Praktijk Hulp bij Hersenletsel nu ook in Amsterdam Landelijk nieuws 16. Een nieuwe website voor ouders NAH kinderen 17. Vijf redenen om het Kennisplein NAH te bezoeken 18. Signaleringsinstrument lange termijn gevolgen beroerte 19. Naar een zorgstandaard voor mensen met traumatisch hersenletsel Publicaties en media 20. Factsheet kinderen en jongeren met niet-aangeboren hersenletsel 21. Lindsay Pelt, In één klap 22. Petra Boolman, In (slow) motion (2008) en Best wel heavy (2012) 23. NAHder belicht. Onderzoek naar het vormgeven van specifieke ondersteuning aan mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH)

Nieuwsbrief NAH Noord- Holland juli 2013

Bijeenkomsten, congressen en symposia 24. Landelijke studiedag ‘(Niet Zichtbaar) Niet Aangeboren Hersenletsel’ 25. Workshop George Prigatano 26. Agenda NAH Café Haarlem-Heemstede e.o. 27. Publieksdag Hersenstichting: 10 oktober 2013 28. Hersenletselcongres: 5 november 2013 Relevante websites

Aanleveren nieuws De coördinatiepunten NAH in Noord-Holland streven ernaar tweemaal per jaar een gezamenlijke nieuwsbrief uit te laten komen. Wilt u ook een bijdrage aanleveren aan een volgende nieuwsbrief? Wij horen het graag! Corien Bosveld coördinator NAH Noord-Holland Noord [email protected] www.facit.nl

Marjolein van Harten coördinator NAH Amsterdam e.o. [email protected] www.nahamsterdam.nl


Antje Kleef coördinator NAH Kennemerland [email protected] www.nahkennemerland.nl

Nieuws uit Noord-Holland 1. Nieuwe coördinator NAH N-H noord Per 1 juni is Corien Bosveld de coördinator NietAangeboren Hersenletsel in Noord-Holland noord. Corien neemt deze taak over van Els Compaan, die met vervroegd pensioen is gegaan. Corien is te bereiken bij Facit op tel. 0251-212202 of via email [email protected].

2. Nieuwe coördinator Advies- en Informatiepunt NAH regio Amsterdam Marjolein van Harten is per 1 maart 2013 de coördinator van het Advies- en Informatiepunt Niet-Aangeboren Hersenletsel in de regio Amsterdam en omstreken. Cliënten, hulpverleners, familieleden en naast betrokkenen kunnen contact opnemen met het Advies- en Informatiepunt. Marjolein is te bereiken per telefoon op 020 – 512 88 88 of via email [email protected]. Op de website www.nahamsterdam.nl is er meer informatie te vinden over de zorgaanbieders in Amsterdam. 3. Nieuw e-mailadres Coördinatiepunt NAH Kennemerland Stichting Bureau Lindenhoek heet per 1 juni 2013 Stichting Bureau VBZ. Hierdoor wijzigt het e-mailadres van het Coördinatiepunt NAH Kennemerland, dat bij Bureau VBZ is ondergebracht. Het nieuwe e-mailadres luidt: [email protected]. De overige contactgegevens van het coördinatiepunt, zoals telefoonnummer (0235322151) en website (www.nahkennemerland.nl), blijven ongewijzigd.

4. Adviesvragen aan coördinatiepunt Noord-Holland noord in 2012 In 2012 hebben diverse hulpverleners, cliënten en hun naasten het coördinatiepunt weer weten te vinden. Er zijn er in het totaal 37 vragen gesteld, 21 vragen waren afkomstig van cliënten of hun naasten, 15 vragen werden ingebracht door professionals en één informatievraag werd gesteld door studenten aan een hogeschool. Wat gebeurt er met de vragen? Eenvoudige vragen worden door de coördinator zelf afgehandeld. Bij meer inhoudelijke of heel specifieke vragen zoekt de coördinator contact met iemand uit het netwerk om de vraag te kunnen beantwoorden. Bij complexe problematiek, waarbij voor de beantwoording de deskundigheid van verschillende disciplines nodig is, wordt het Consulententeam NAH geconsulteerd.


Overzicht zorgaanbod Op de door het coördinatiepunt Noord-Holland noord in gebruik zijnde onderdeel van de website van Facit (www.facit.nl en doorklikken op het NAH logo) kunnen cliënten, hulpverleners en andere belangstellenden een overzicht van het NAH zorgaanbod in Noord-Holland noord vinden. Ook een vraag stellen? Bel gerust naar Corien Bosveld tel. 0251-212202. Of mail naar [email protected].

5. Adviesvragen aan Advies- en Informatiepunt NAH Amsterdam in 2012 In totaal zijn 50 vragen aan het Advies- en Informatiepunt NAH Amsterdam gesteld. Net als in voorgaande jaren werd in 2012 het grootste deel van de vragen door de coördinator afgehandeld. Negen vragen zijn als officiële adviesvraag met het voltallige consulententeam besproken tijdens de vergadering van het Consulententeam NAH. Niet alle vragen hebben betrekking op een cliënt. Er zijn 6 algemene informatievragen gesteld over niet-aangeboren hersenletsel of over het Advies- en Informatiepunt. Meer informatie over de binnengekomen adviesvragen bij het Advies- en Informatiepunt in 2012 kunt u vinden in het jaarverslag over 2012. Het jaarverslag is te vinden op de website van www.nahamsterdam.nl. 6. Adviesaanvragen aan Coördinatiepunt Kennemerland in 2012 Het Coördinatiepunt Kennemerland heeft in 2012 41 adviesaanvragen ontvangen. De meeste adviesaanvragen (25) kwamen van cliënten en hun naasten en van professionals (13). Zeventien aanvragen zijn in geanonimiseerde vorm voorgelegd aan één of meerdere leden van het hersenletselteam Kennemerland, dat bestaat uit deskundigen op het gebied van niet-aangeboren hersenletsel uit de meest relevante disciplines. De meeste adviesaanvragen gingen over behandeling (16), wonen/verblijf (12), diagnostiek (7) en lotgenotencontact (4). Meer informatie Meer informatie over de activiteiten van het Coördinatiepunt Kennemerland in 2012 kunt u vinden in het jaarverslag over 2012. Het jaarverslag en informatie over het zorgaanbod NAH in de regio Kennemerland zijn te vinden op de website www.nahkennemerland.nl 7. Verslag van het symposium NAH & Arbeid/Dagbesteding op 10 december 2012 De coördinatiepunten NAH in Noord Holland verzorgden op maandag 10 december wederom een boeiende middag voor zorgverleners die werken met cliënten met NAH. Het thema was, op verzoek van de deelnemers van vorig jaar, NAH & Arbeid/Dagbesteding. In het eerste deel stonden drie lezingen op het programma; het tweede deel van de middag bestond uit speakerscorners.


Lezingen Coen van Bennekom, revalidatiearts en Jeroen Kelders, projectleider arbeidsmatige revalidatie, beiden verbonden aan Heliomare beten de spits af. Zij vertelden de aanwezigen dat arbeid en participatie in alle onderdelen van Heliomare centraal zijn komen te staan. Daarnaast wil Heliomare de cure en de care meer samen brengen. Heliomare werkt met Arbeid Gerelateerde Revalidatie (AGR), gebaseerd op het Movision model. Geïnteresseerde deelnemers werden uitgenodigd om naar de speakerscorner te komen voor meer gedetailleerde informatie. Anja Hommel, programmamanager WMO bij de gemeente Amsterdam nam de toehoorders in een vogelvlucht mee naar de gevolgen van de kabinetsplannen om begeleiding over te hevelen naar de WMO. Of zoals zij kort en bondig uitlegde: het betreft geen overheveling maar een decentralisatie, waarbij een flinke korting op het budget te wachten staat. Kern hiervan is het feit dat je niet meer kan spreken van een ‘verzekerd recht’ van de cliënt maar van een ‘compensatieplicht’ door de gemeente. Maatregelen met gevolgen voor alle partijen. In de eerste plaats natuurlijk voor de cliënt zelf. Niet is er alleen geen sprake meer van een recht, er wordt ook een veel groter beroep gedaan op de eigen kracht van cliënten en mantelzorgers. Daarnaast gaat de cliënt het flink merken in de portemonnee. Aanbieders van zorg krijgen te maken met bezuinigingen en met heel veel verschillende gemeenten waar ze zaken mee moeten doen. En mogelijk als gevolg hiervan ook met veel meer aanbestedingstrajecten en verschillende beleidsregels per gemeente. De angst bestaat dat er vervolgens ook aan veel meer partijen verantwoording moet worden afgelegd. Gemeenten zien drie decentralisaties tegelijk op zich af komen: jeugd, werk en inkomen en de WMO. Daarnaast krijgen zij te maken met nieuwe doelgroepen en zal er nieuwe expertise opgebouwd moeten worden. Dit alles moet gebeuren met veel minder middelen. Je hoorde een zucht door de aanwezige toehoorders gaan na het verhaal van mevrouw Hommel: wat gaat dit allemaal betekenen? Brains4U bracht weer optimisme in de zaal. Het verhaal van cliënte Tess en haar ‘maatje’/ ‘werkgever’ Jeroen ging over een vernieuwende aanpak om voor NAH-cliënten van 18 tot 30 jaar de kansen op de arbeidsmarkt van te vergroten. Brains4U staat een “Hands-on” aanpak voor. Ad van Tilburg, oprichter van Brains4U vertelde over de vele onderzoeken die er inmiddels bestaan voor arbeidsparticipatie van deze doelgroep. Desondanks komen er vaak geen structurele veranderingen tot stand. Door werkgevers actief bij de cliënten te betrekken blijkt het effect vele malen groter. Brains4U is gestart met een pilot van 10 jongeren en is er na 10 maanden in geslaagd ze alle tien aan het werk te helpen. En dat was uiteraard voldoende succes om er mee door te gaan. Tess en Jeroen vertelden op een hartverwarmende manier over de re-integratie van Tess. Werkgever Jeroen stond pal achter Brains4U en hun inspanningen om voor jonge mensen met NAH de kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Zoals Jeroen het verwoordde: ‘investeren in een ander is investeren in jezelf’. Op de vraag of er in Noord-Holland al een


project van Brains4U draaide, was het antwoord helaas ontkennend. Jeroen bood zich spontaan aan als ‘maatje’ voor een nieuw op te zetten project; hij woont namelijk in de Kop van Noord-Holland. Dus wellicht dat dit verhaal in onze eigen provincie nog een vervolg krijgt. Speakerscorners Na de lezingen stonden er speakerscorners op het programma. De corners stonden in het midden van de ruimte met de rug naar elkaar toe: hoe zou dat gaan met het geluid dat in iedere corner versterkt was? Het geheel zorgde voor het meest dynamische deel van de middag. Sommige deelnemers liepen heen en weer tussen de verschillende corners en namen op deze manier veel informatie in zich op. Andere deelnemers namen plaats op stoelen en hoorden een hele presentatie uit. Er waren zelfs deelnemers die precies op de scheiding van twee corners gingen staan en beide presentaties probeerden te volgen. Het was een kakofonie aan geluid. Als je je niet focuste op de presentatie, vroeg je je af of dit wel een succes was. Als je je wel focuste op de presentatie, bleek dit echter heel goed te volgen te zijn. Kortom als experiment was het zeer geslaagd. Inhoudelijk kwamen er in de speakerscorners interessante zaken aan de orde. Een paar voorbeelden: • Veel toehoorders kreeg een cliënt van Heliomare die vertelde hoe zijn arbeidsintegratie verlopen was. • Hoewel hij aangaf zich een wat vreemde eend in de bijt te voelen had Michiel Bahler, beleidsadviseur van de GGZ NHN, een aantal zeer tot de verbeelding sprekende voorbeelden van arbeidsintegratie van GGZ cliënten. Het meest treffende voorbeeld was het verhaal over een cliënt die piloot wilde worden en uiteindelijk zelf voor heeft gekozen om als schoonmaker op Schiphol aan de slag te gaan. De methode IPS (Individuele plaatsing en steun) is een arbeidsrehabilitatiemethodiek die er speciaal op gericht is ommensen met een psychiatrische ziekte toe te leiden naar betaald werk. Een cultuuromslag binnen de GGZ die vooral bij de attitude van de hulpverlener zelf plaats moest vinden. Ook cliënten met NAH kunnen weinig (zelf)inzicht hebben op de eigen mogelijkheden, dus wellicht is IPS ook voor deze doelgroep goed te gebruiken. • Jan Voortman, directeur van Professionals In NAH vertelde over de begeleiding die zij bieden aan mensen met NAH en wist de aandacht van de toehoorders te trekken door uitspraken als: iedere organisatie kan zonder managers (mijn organisatie is het bewijs). De informatiekramen van onder andere Cerebraal, Axon-leertrajecten, Bureau Arbeid van SEIN Heliomare en MEE werden goed bezocht. Menig kaartje werd uitgewisseld, menig


ervaring gedeeld. Bij het inleveren van het evaluatieformulier ontvingen de deelnemers de CD Flashback.

8. NAH-café Haarlem-Heemstede en omstreken van start gegaan Er is onlangs een nieuw NAH-café in de regio gestart, op initiatief van MEE NoordwestHolland (Nora Barnhoorn), stichting Nieuw Unicum (Neeltje Kant), vereniging Cerebraal (Angela van der Marck) en het Hersenletselteam Kennemerland (Nicoline Vrouwe/Antje Kleef). Een aantal keer per jaar wordt het NAH-café georganiseerd. De bedoeling is om met lotgenoten onder het genot van een kopje koffie of een biertje te praten over gedeelde ervaringen. De middagen hebben een thema en worden gestart met een filmpje of een korte inleiding, naar aanleiding waarvan vervolgens gebabbeld kan worden.

In het gesprek over het thema ‘rouwverwerking’ vond veel onderlinge herkenning plaats

Al langere periode hoorden we op diverse plekken geluiden dat er een behoefte bestaat aan ontmoetingsplekken voor mensen met niet aangeboren hersenletsel, waarop de initiatiefnemers bij elkaar gekomen zijn. Dat kunnen en willen we niet alleen doen. De eerste bijeenkomst, op 29 september 2012, was dan ook bedoeld om duidelijker te krijgen waar de behoefte ligt en hoe het café er dan moet uit zien. Deze bijeenkomst, onder de titel “Hersenletsel …..je bent de enige niet” was een groot succes. Er waren ongeveer 45 deelnemers. Na een oproep om deel te nemen in de organisatie zijn Anja van Waard, Mary Verberg, Marc Verlooy en Ton Ruigrok aangeschoven in de werkgroep, die bestaat uit mensen met NAH, mantelzorgers en professionals. Het is dus echt een café door en voor mensen met NAH!


De werkgroep is enthousiast aan de slag gegaan met de daaropvolgende bijeenkomsten, met de thema’s ‘communicatie’ en ‘rouwverwerking’. Ook deze middagen werden positief ontvangen. Ervaring van één van de bezoekers: “Aangekomen in Haarlem stond er verse koffie met koekjes voor ons klaar in een gezellig ingerichte zaal die tot babbelen uitnodigde. Nou! Dat hebben we gedaan!! De hele middag kregen we de kans onze ervaringen met lotgenoten (sommigen waren zelfs met hun partner gekomen) te delen. Om half vier vertrokken we weer in een opperbeste stemming omdat iedereen het café ervaren had als een heel prettige middag.” De volgende keer is er in de aanloop naar de zomer het thema ‘vakantie’. Dan wordt er gesproken over hoe het is om met NAH op vakantie te gaan. Waar ga je heen, hoe doe je dat? Ook is er volop gelegenheid om ervaringen te delen van mooie en bijzondere vakanties, onder het genot van een zomers drankje. Agenda voor de komende NAH-café’s: - 28 september - 26 oktober Locatie: Princehof - Glipperweg 57 - 2104 AH HEEMSTEDE Tijdstip: 13.30 tot 15.30 uur (zaal open v.a. 13.15 uur) We hopen op een mooie toekomst voor het NAH-café, wees welkom om eens te komen kijken! Neeltje Kant Neuropsycholoog Nieuw Unicum

&

Marc Verlooy ervaringsdeskundige

9. Afasiecentrum Heliomare in de regio Haarlem, Aalsmeer en Zaanstreek In de regio’s Haarlem, Aalsmeer en Zaanstad is er sinds kort een officeel gekwalificeerd Afasiecentrum. Specialistisch aanbod Een afasiecentrum sluit perfect aan op het specialistisch aanbod van Heliomare op het gebied van Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH). In de activerings-en behandelcentra van Heliomare werken de cliënten doelgericht en worden ze gestimuleerd zoveel mogelijk zelf de regie te houden. Het Afasiecentrum sluit hier naadloos op aan. Doelen In de Afasiecentra worden mensen die door het hersenletsel afasie hebben gekregen ondersteund bij het opnieuw leren communiceren. Op de site van van de Afasie Vereniging Nederland ( AVN) staat het als volgt verwoord: ‘Mensen met afasie en hun partners kunnen onder professionele begeleiding leren beter te communiceren en actiever deel te nemen aan het sociaal en maatschappelijk leven. Iemand leert beter omgaan met de stoornissen, beperkingen, of handicap. Ieder individu formuleert zijn eigen leerdoelen. Samen met anderen werkt hij aan zijn doelen. Hij kan zich optrekken aan lotgenoten om zijn eigen mogelijkheden te ontdekken en benutten. Door speciale oefenprogramma’s,


gespreksgroepen, contact met lotgenoten en vrijwilligers krijgen ze ondersteuning bij het behalen van hun doelen. De groep stimuleert mensen zelfstandiger te functioneren.’ Meer informatie Voor meer informatie over het aanbod kunt u contact opnemen met: Amstel & Meerlanden Behandel- activerings- en afasiecentrum Aalsmeer Zwarteweg 98, 1431 VM Aalsmeer T 088 920 39 00 E [email protected] Haarlem & Kennemerland Behandel- activerings- en afasiecentrum Haarlem Florence Nightingalestraat 3, 2037 NA Haarlem T 088 920 60 20 E: [email protected] Zaanstreek Waterland Behandel- activerings- en afasiecentrum Krommenie Noorderhoofdstraat 127, 1561 AT Krommenie T 088 920 46 46 E: [email protected] 10. ‘Doorbreek de cirkel samen’; ondersteuning van mantelzorgers van mensen met nah ‘Doorbreek de cirkel samen’ is een samenwerkingsproject van Markant en Heliomare. Markant is een Expertisecentrum Mantelzorgondersteuning en Heliomare een centrum voor niet-aangeboren hersenletsel. Samen bundelen we onze expertise om mantelzorgers van mensen met niet-aangeboren hersenletsel te ondersteunen. Hoe? Een deskundig begeleider van Heliomare komt bij u thuis om uw situatie als mantelzorger in kaart te brengen, om knelpunten te bespreken en samen naar oplossingen te zoeken. Dit gebeurt in vijf huisbezoeken. In het eerste huisbezoek werken we aan een plan van aanpak en beginnen we met de uitvoering hiervan. Het omgaan met de veranderde situatie na hersenletsel is hierbij een belangrijk thema. Hiernaast worden er twee informatieavonden aangeboden aan de mantelzorgers die aan dit project deelnemen. Deze avonden gaan over de gevolgen van hersenletsel en hoe u hiermee om kunt gaan. Doel U krijgt inzicht in de gevolgen van hersenletsel en de gedragsveranderingen. U krijgt praktische tips hoe om te gaan met het veranderde gedrag. U vindt een betere balans tussen uw draagkracht en uw draaglast. U krijgt zicht op uw persoonlijke grenzen en leert deze aan te geven. U zoekt naar mogelijkheden om uw netwerk te versterken. U krijgt inzicht in uw veranderde rol en de andere rolverdeling. ‘Doorbreek de Cirkel Samen’ is bedoeld voor mantelzorgers van mensen met hersenletsel, die hun situatie willen verbeteren. Voor meer informatie: Markant, centrum voor Mantelzorg, 020-886 88 00 of [email protected].


11. Gespreksgroep over opvoeden voor ouders met niet- aangeboren hersenletsel Ouders met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) met uit- of thuiswonende kinderen, gaan met elkaar in gesprek aan de hand van (opvoed)thema’s. Zoals: • • • •

Hoe plan en organiseer ik mijn gezinsleven Hoe ga ik om met ongewenst gedrag Hoe bevorder ik positief contact met mijn kind(eren) Hoe zorg ik voor een ondersteunend netwerk

De gespreksgroep wordt geleid door twee begeleiders met een orthopedagogische achtergrond én kennis en ervaring met NAH. Indicatievereiste: Begeleiding Groep Datum Tijd Duur Locatie

: : : :

vrijdag 6 september 2013 10.00 tot 12.00 uur 5 bijeenkomsten Heliomare, Baarsstraat 35 Amsterdam

Voor meer informatie of aanmelding kunt u contact opnemen met: Pelline van Nieuwaal: [email protected] of 06 17 88 48 08 Saskia Beukenhorst: [email protected] of 06 33 74 78 32 12. Cursus Neurorevalidatie, Heliomare Bij Heliomare Revalidatie is in april 2013 een nieuwe scholing Neurorevalidatie/CVA van start gegaan voor de verpleegkundigen binnen Heliomare. De scholing wordt multidisciplinair gegeven en is gebaseerd op de nieuwe behandelrichtlijnen na CVA. Aanbevelingen uit o.a. de nieuwe Verpleegkundige revalidatie richtlijn beroerte komen aan de orde. De interne scholing bestaat uit zes lesdagen waarbij veel afwisseling is in theorie en praktijk. Het is mogelijk om deze scholing ‘op maat’ aan te bieden binnen de CVA-keten. 13. Promotieonderzoek Heliomare Revalidatie: Slaapapneu bij patiënten met beroerte Slaapapneu komt bij ongeveer 50% van patiënten met een beroerte (CVA) voor. In Heliomare Revalidatie is daarom een promotieonderzoek gestart naar de invloed van slaapapneu op de revalidatie van CVA-patiënten. Slaapapneu wordt gekenmerkt door herhaald optreden van ademstilstanden tijdens de slaap en gaat gepaard met vermoeidheid, verminderd cognitief functioneren en depressie. Daarnaast hebben patiënten met slaapapneu een verhoogd risico op harten vaatziekten en een (recidief) CVA. Bij CVApatiënten is de prevalentie van slaapapneu dan ook hoger dan in de algemene populatie. De meest gebruikte behandeling voor slaapapneu is continuous positive airway pressure (CPAP). CPAP verbetert het ademhalingspatroon door via een masker lucht in de neus of de mond te blazen. Dit zorgt ervoor dat de luchtweg geopend blijft en de apneus verdwijnen.


Tot op heden is er weinig onderzoek gedaan naar slaapapneu bij CVA-patiënten. Justine Aaronson, promovenda en neuropsycholoog, is in 2010 in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam een wetenschappelijk onderzoek gestart naar het effect van slaapapneu en CPAP behandeling op het revalidatieresultaat van CVA-patiënten. Allereerst is er in Heliomare Revalidatie onderzocht of slaapapneu bij CVA-patiënten goed voorspeld kan worden door een screeningsvragenlijst (ESS) of pulse-oxymetrie. Poly(somno)grafie, de gouden standaard voor het vaststellen van slaapapneu, is namelijk vaak niet haalbaar binnen de revalidatie, omdat het duur is, technische expertise vergt en de patiënt extra belast. Pulse-oxymetrie bleek een sensitieve methode voor het voorspellen van slaapapneu, terwijl de screeningsvragenlijst weinig voorspellend was. Deze resultaten zijn recentelijk gepubliceerd in Stroke. Daarnaast is door het slaapexpertiseteam van Heliomare Revalidatie een praktische richtlijn opgesteld voor de organisatie van een gespecialiseerd behandelteam, zodat diagnostiek en behandeling van slaapapneu binnen de revalidatie beter mogelijk wordt. Ondanks het verhoogde risico op SAS (Slaap Apneu Syndroom) bij CVA-patiënten en de negatieve gevolgen daarvan, wordt er in de Nederlandse revalidatiecentra namelijk nog niet standaard op SAS gescreend. Tot slot loopt tot 2014 de inclusie van de behandelstudie naar het effect van CPAP op het revalidatieresultaat. De verworven kennis zal gebruikt worden om diagnostiek en behandeling van slaapapneu tijdens de revalidatie te verbeteren. 14. Arbeidsgerelateerde Revalidatie voor mensen met NAH Werk is voor veel mensen belangrijk. Wanneer werken dan door een aandoening zoals niet-aangeboren hersenletsel (tijdelijk) niet mogelijk is, kan dat grote impact op de kwaliteit van leven hebben. Op de afdeling niet-aangeboren hersenletsel (NAH) van Heliomare wordt daarom tijdens de revalidatie aandacht besteed aan terugkeer naar het arbeidsproces. Meer informatie is te vinden in de folder: Arbeidsgerelateerde revalidatie voor mensen met NAH (Ab Berendsen, 0251-288211, [email protected])


15. Praktijk Hulp bij Hersenletsel nu ook in Amsterdam De praktijk Hulp bij Hersenletsel heeft naast haar vestiging in Maarn (Utrechtse Heuvelrug) per 1 november 2012 een vestiging geopend in een mooi pand vlakbij het Vondelpark op de Vondelstraat 100. Cliënten met hersenletsel gerelateerde problemen kunnen nu ook in Amsterdam per direct behandeld worden. Om voor behandeling in aanmerking te komen hebben cliënten geen indicatiestelling nodig, wel een verwijzing naar een psycholoog van de huisarts. Clienten kunnen zich zelf (telefonisch) aanmelden of hun behandelend arts kan dat doen. De behandeling valt onder verzekerde zorg. Ingrijpende veranderingen Wanneer mensen ernstig hersenletsel hebben opgelopen volgt in eerste instantie vaak een intensief contact met medisch specialisten en met de revalidatie. Pas wanneer de revalidatie achter de rug is valt echt goed op hoe ingrijpend het leven is veranderd. Anderen hebben niet een intensieve medische behandeling achter de rug en toch is hun leven ingrijpend veranderd. Zij zijn bijvoorbeeld van een trap of een fiets gevallen en er is geen objectieve schade vastgesteld. Ondanks hun doorzetten worden ook zij langdurig met hun beperkingen geconfronteerd. Voor de naast betrokkenen verandert het leven vaak ook enorm. Partners moeten soms moeite doen om hun partner van voorheen te herkennen in de door het hersenletsel veranderde persoon en vaak geven zij aan zich de verzorger van hun getroffen partner te voelen. Kinderen begrijpen niet waarom hun vader of moeder zo anders is geworden. Vooral jonge kinderen kunnen daardoor grote problemen ervaren. Hulp bij Hersenletsel De praktijk Hulp bij Hersenletsel is de enige vrijgevestigde praktijk in Nederland die geheel is gespecialiseerd in de behandeling van mensen met hersenletsel en /of hun sociale systeem (o.a. de mantelzorgers ) en vervult daarin een landelijke functie. Wij bieden (neuro) psychologische hulp bij NAH ziektebeelden als een CVA/beroerte, hersentumoren, traumatisch hersenletsel zoals na een ongeval, zuurstoftekort na een hartstilstand of ademhalingsstilstand, cerebrale infecties zoals hersen(vlies)ontsteking en progressieve hersenaandoeningen als Multiple Sclerose en Parkinson. De praktijk Hulp bij Hersenletsel ondersteunt cliënten als zij moeite hebben vorm te geven aan hun nieuwe kwetsbare leven of in dit proces zijn vastgelopen. We werken met gekwalificeerde Gz-neuropsychologen en voor de jongere kinderen een orthopedagoog generalist en hebben een uitgebreid multidisciplinair netwerk met korte lijnen, zoals met revalidatiecentrum Reade dat bijna om de hoek zit. Praktijkhouder Jenny Palm heeft een landelijke bekendheid door haar boeken en artikelen op het gebied van hersenletsel en is als adviseur actief in de verschillende patiëntenverenigingen op het gebied van hersenletsel. Meer informatie kunt u vinden op www.hulpbijhersenletsel.nl.


Landelijk nieuws 16. Een nieuwe website voor ouders NAH kinderen.

Als je kind NAH (niet aangeboren hersenletsel) oploopt heeft dit gevolgen voor het hele gezin. Ouders/verzorgers dragen op dat moment een zware last van onzekerheden en aanpassingen op hun schouders. Veelal staat er een team van hulpverleners om je heen maar kant en klare antwoorden staan niet voor je in de rij. Hersenen van kinderen zijn nog volop in ontwikkeling. Je kunt vaak aan de buitenkant niet zien wat er zich aan de binnenkant allemaal in het hoofd van je kind afspeelt. Soms is het zo, dat problemen vaak op langere termijn pas zichtbaar worden. Er zijn veel websites met informatie over NAH. Allemaal met hetzelfde doel, meer inzicht/hulp verlenen in het lange proces naar de zoektocht voor oplossingen op het gebied van NAH bij kinderen. De website www.oudersnahkinderen.nl is speciaal voor ouders en gemaakt door ouders. Allemaal ervaringsdeskundigen die 24 uur per dag met hun kind bezig zijn. Met deze site willen wij daar een steentje aan bijdragen. Wij willen ouders/verzorgers, broertjes, zusjes, opa’s en oma’s, hulpverleners en onderwijsinstellingen de mogelijkheid bieden om informatie te verkrijgen maar ook ervaringen te delen zodat een zoektocht naar het onbekende herkenbaar wordt en gedeeld kan worden. We willen ernaar streven dat deze site een platform wordt voor iedereen die met NAH te maken heeft. Op deze site kun je naast alle informatie over NAH ook tips en tools vinden. Deze tips en tools zijn ingezonden door ouders. Ouders zijn degenen die alle overgedragen deskundigheid dagelijks met hun kind in de praktijk moeten brengen. Het is fijn om dit te kunnen delen, de voor en tegens tegen elkaar af te kunnen wegen en van elkaar te kunnen leren maar vooral ook te ontdekken dat je er niet alleen voor staat!! Wij bieden de mogelijkheid om visitekaartjes op te sturen die u kunt uitdelen aan ouders/onderwijsinstellingen, wij zien graag onze link op uw website, of een redactioneel stuk in uw magazine en we bieden de mogelijkheid om als gastspreker te vertellen over onze drijfkracht oudersnahkinderen. Mocht u hier interesse in hebben dan horen wij dit graag. Hoe meer naamsbekendheid, hoe meer we als ouders verbonden kunnen worden aan elkaar!! Voor meer informatie: www.oudersnahkinderen.nl [email protected] tel: 0628361149 Jeffrey en Diana Moonen


17. Vijf redenen om het Kennisplein NAH te bezoeken Goede voorbeelden uit de zorg voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH), actuele informatie en kennisprofielen van collega’s in het land. Dat en meer kunnen zorgprofessionals vinden op het online Kennisplein NAH. Met maar één doel: de zorg voor mensen met NAH verder verbeteren. Vilans geeft vijf redenen om het Kennisplein NAH nu te bezoeken. 1. Ruim 80 good practices Je vindt op het kennisplein ruim 80 good practices (goede voorbeelden) uit het hele land, van Groningen tot Maastricht: een schatkamer vol praktijkervaring. Lees bijvoorbeeld de good practice Mastweg Het Dorp, een woonvoorziening voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) met psychiatrische problematiek. 2. Zet jouw kennis op de kaart Kies je eigen vorm: een good practice, een blog of een ervaringsverhaal, en deel jouw kennis met andere professionals. 3. Leg gemakkelijk contact met andere professionals Via kennisprofielen, persoonlijke profielen met contactgegevens en expertise, vind je andere professionals op het gebied van NAH. Maak ook zelf een kennisprofiel aan, zodat anderen jou kunnen vinden. 4. Ontdek ervaringen van anderen Professionals, mensen met NAH en mantelzorgers delen hun ervaringen op het kennisplein. Lees bijvoorbeeld de blog van Erika Espinola (externe link), vrouw en mantelzorger van haar man, José, die NAH heeft. 5. Blijf op de hoogte Via de tweewekelijkse nieuwsflits (externe link) van het kennisplein blijf je op de hoogte van het laatste nieuws uit de NAH-zorg. Meld je aan! Meer weten? Bezoek het Kennisplein NAH: http://www.kennispleinnah.nl/

18. Signaleringsinstrument lange termijn gevolgen beroerte Het Kennisnetwerk CVA Nederland heeft onlangs de brochure SIGEB (Signaleringsinstrument voor de lange termijn Gevolgen van een Beroerte) verspreid. De Engelse term is ACAS (Assessment tool for long-term Consequences After Stroke). Het signaleringsinstrument is ontwikkeld door het academisch ziekenhuis Maastricht en Maastricht University in het kader van het promotieonderzoek van Manon Fens. Het doel van het instrument is een algemene en snelle inventarisatie te maken van de problematiek van patiënten met een CVA, die vanuit zorginstellingen zijn teruggekeerd naar de thuissituatie. Het instrument kan gebruikt worden door gespecialiseerde CVAverpleegkundigen of praktijkondersteuners (POH-ers). Bij ieder contact met de patiënt kan dit signaleringsinstrument worden gebruikt als hulpmiddel bij het in kaart brengen van de zorgproblemen en de benodigde zorg, waarbij evenwel ook de kennis, ervaring en inzichten


van de CVA gespecialiseerd verpleegkundige of POH-er van belang zijn. Op basis van deze inventarisatie kan er een plan van aanpak worden opgesteld en adequate zorg worden gegeven. De SIGEB is te downloaden van de website van het Kennisnetwerk CVA Nederland (www.kennisnetwerkcva.nl/sigeb). Voor overige vragen met betrekking tot de SIGEB kan men contact opnemen met [email protected].

19. Naar een zorgstandaard voor mensen met traumatisch hersenletsel Een groot aantal partijen heeft op 31 januari een intentieverklaring getekend om zich te commiteren aan de ontwikkeling en implementatie van de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel. De verklaring werd o.a. getekend door beroepsverenigingen, landelijke zorgorganisaties en patiëntenverenigingen. De Hersenstichting nam het initiatief om partijen rond de tafel te krijgen. Zij zal verder in het proces een faciliterende en ondersteunende rol vervullen. De Hersenstichting hoopt dat er over een jaar een goede zorgstandaard is. Jaarlijks lopen naar schatting 85.000 mensen een traumatisch hersenletsel (hersenletsel na een ongeval) op. Inmiddels zijn er in de zorgverlening veel goede behandelmethodes ontwikkeld om deze mensen te helpen. Dit blijkt ook uit de inventarisatie van goede voorbeelden in Nederland die onderzoeksbureau Conclusion recent in opdracht van de Hersenstichting heeft uitgevoerd. Toch blijkt dat de aanwezigheid van goede zorg vaak erg regionaal bepaald is en dat patiënt en hulpverlener de juiste zorg niet altijd kunnen vinden. Vooral patiënten ervaren de zorg als een doolhof, bleek uit eerder onderzoek van de Hersenstichting. Zorgvraag -en aanbod komen niet altijd goed bij elkaar en de samenhang in de zorg ontbreekt. Hersenstichting Nederland wil helpen om met behulp van alle vergaarde kennis en goede voorbeelden te komen tot een éénduidige, kwalitatief hoogwaardige zorgverlening. Om dit te bereiken ondersteunt de Hersenstichting de ontwikkeling van een Zorgstandaard voor Traumatisch Hersenletsel die door mensen uit het zorgveld en met expertise zal worden opgesteld. Deze Zorgstandaard kan later als format dienen voor andere ziektebeelden met niet-aangeboren hersenletsel tot gevolg. De intentieverklaring werd ondertekend door: - Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN) - Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) - Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie (NVN) - Sectie neuropsychologie van het Nederlands Instituut Psychologen (NIP) - Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) - Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten (NVAVG) - Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland - Specialisten in Ouderengeneeskunde (Verenso) - Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) - Landelijk Overleg Hersenletsel (LOHL) - MEE Nederland - NAH Stichting SHON


-

Samenwerkende Hersenletsel Verenigingen (SHV) Mezzo – Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) Vilans – Kenniscentrum voor langdurige zorg Hersenstichting Nederland

Op de website www.zorgstandaardnah.nl kan men de voortgang van het traject volgen en kan iedereen vragen en opmerkingen kwijt. Deze input wordt zeer op prijs gesteld!

Publicaties en media 20. Factsheet kinderen en jongeren met niet-aangeboren hersenletsel

Jaarlijks lopen duizenden kinderen en jongeren hersenletsel op. Bij de meesten is dit letsel onzichtbaar. Daardoor blijven de gevolgen vaak onopgemerkt. Zo kampen kinderen bijvoorbeeld met hoofdpijn, concentratie- en gedragsproblemen. Vilans heeft de feiten en cijfers bijeengebracht in een facsheet. De factsheet is te downloaden van de website van Vilans, www.vilans.nl.

21. Lindsay Pelt, In één klap Lindsay Pelt schreef het aangrijpende verhaal over de plotselinge verandering in haar leven. Het leven lacht haar tegemoet. Studie bijna afgerond, baan gevonden en samenwoonplannen met haar vriend. Maar eerst nog even relaxed op vakantie naar Rhodos met één van haar beste vriendinnen. Dan volgt de klap, die ene klap die alles anders maakt. De vriendinnen worden aangereden als ze op een scooter het eiland aan het verkennen zijn. Coma door hersenletsel en ontelbaar veel bloedingen, breuken, scheuren en schaafwonden zijn het gevolg voor Lindsay. Dankzij haar helm overleeft ze de klap en ze ontwaakt in een ziekenhuis in Athene. Ze heeft geen idee wat er aan de hand is en waar ze is. Langzaam komt dat besef.


Eenmaal terug in Nederland staat haar een nieuw leven te wachten. Het leven dat bestaat uit een lange revalidatie, levenslange beperkingen en vol met bureaucratie in zowel Nederland als Griekenland. Op het moment dat ze haar leven enigszins op de rit heeft, komt het bericht dat haar zusje ernstig ziek is. Lindsay neemt je mee in haar strijd om haar oude leven terug te krijgen, die uitmondt in een poging om de Alpe 'd Huez te beklimmen. Ze doet dat met een grote openhartigheid en de nodige zelfspot. Het resultaat is een helder verhaal, waarin Lindsay bewijst dat je ook met beperkingen een zinvol bestaan kunt opbouwen. Wilskracht, humor, optimisme en een omgeving die je ondersteunt zijn daarbij onmisbaar. Over de auteur Lindsay Pelt (1985) woont in Hellevoetsluis, samen met haar vriend Chris en de kat Tony. Ze studeerde aan de Nederlandse Hogeschool voor toerisme en verkeer (NHTV) in Breda. Lindsay werkt bij de Bibliotheek Zuid-Hollandse Delta. ISBN 9789081849029 Uitgeverij Dodo B.V. 22. Petra Boolman, In (slow) motion (2008) en Best wel heavy (2012) •

In (slow) motion (2008) is een persoonlijke neerslag van Petra's herstel na een ongeval in 2002, waarbij ze niet-aangeboren hersenletsel (NAH) opliep.

Petra valt in de zomer van 2002, tijdens een vakantie in Frankrijk, van een paard. Met hersenletsel, een contusio cerebri in vaktaal, belandt ze in het ziekenhuis. Via het ziekenhuis in Bordeaux en het Spaarneziekenhuis in Haarlem komt ze terecht in het revalidatiecentrum Heliomare in Wijk aan Zee. Hier noteert ze haar eerste opmerkingen, haar eerste vragen. Vragen en opmerkingen over wat haar opvalt, wat ze gek vindt, wat ze niet snapt aan zichzelf. In eerste instantie zijn deze aantekeningen losse zinnen, later worden dit kortere stukjes tekst, eigenlijk dagboekfragmenten. Dit dagboek blijkt voor haar een manier om grip te krijgen op zichzelf en de wereld om haar heen. Na verloop van tijd en gaandeweg dit boek, vindt er een verschuiving plaats. De noodzaak van het dagboek wordt minder en maakt plaats voor observaties van ‘de wereld’. Het boek eindigt met een aantal korte zelfstandige verhalen, miniaturen. Observaties van iemand met NAH (niet aangeboren hersenletsel). ISBN: 978-90-74020-06-0, 256 blz., Libra & Libris, maart 2008 •

Best wel heavy (2012) is een bundel van elf verhalen waarin zowel getroffenen als naasten vertellen over de niet zichtbare gevolgen van NAH (niet-aangeboren hersenletsel).

Een voetballer, een huisvrouw, een anesthesist, een kunstenaar, een jonge vrouw, een receptionist. In "Best wel heavy" komen mensen aan het woord die leven met niet-zichtbaar NAH (niet-aangeboren hersenletsel). Zij vertellen wat ze hebben meegemaakt en welke problemen hun beperkingen geven. Dat kunnen problemen zijn binnen het gezin, met een


partner, op school, op de werkvloer, of zelfs in het buitenland. Per hoofdstuk twee verhalen. Eerst van degene met niet-zichtbaar hersenletsel, vervolgens komt er iemand aan het woord die min of meer hetzelfde verhaal vertelt, maar dan gezien vanaf de zijlijn. Dat kan een familielid, partner, vriend(in), bekende of collega zijn. De twee verhalen hebben zowel overeenkomsten als verschillen. Ieder vertelt zijn eigen verhaal, zijn eigen waarheid. Soms vullen de twee standpunten elkaar aan, soms leggen ze iets bloot. Tezamen geven al deze verhalen een helder en indringend beeld van het leven met niet-zichtbaar hersenletsel. ISBN: 978-90-74020-19-0, 256 blz., Libra & Libris, augustus 2012 Voor meer informatie zie: www.petraboolman.nl 23. NAHder belicht. Onderzoek naar het vormgeven van specifieke ondersteuning aan mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) door M. Jongkind & H. van Rijn

In dit boek streven de auteurs naar een NAH-specifiek model voor zorg en ondersteuning aan de hand van vier concepten. 1. In het vraagconcept wordt een beschrijvend profiel geformuleerd met algemene en specifieke kenmerken voor het bieden van mensgerichte ondersteuning aan de NAHdoelgroep. 2. Met het omgevingsconcept voor de doelgroep NAH-cliënten zijn wensen en behoeften geïdentificeerd die betrekking hebben op de fysiek noodzakelijke omgeving van een woonvoorziening of een locatie voor dagbesteding en de inrichting daarvan voor de doelgroep NAH-cliënten. 3. De belangrijkste aspecten van bejegening en begeleiding die van algemene medewerkers en professionele begeleiders in het primair proces worden gevraagd, zijn beschreven in het begeleidingsconcept. 4. Het scholingsconcept ten slotte laat zien dat het bieden van NAHspecifieke basiskennis en inhoudelijke verdieping op NAHonderwerpen bijdraagt aan de deskundigheid van medewerkers en een meer professionele begeleiding van deze specifieke doelgroep. Het boek geeft aanbevelingen voor verbetering van het reeds beschikbare NAH-aanbod in de woonvormen en activiteitencentra. Door de verbeteringen te monitoren ontstaat evidence based NAH-specifiek aanbod. Het realiseren van evidence based zorgprogramma’s is een uitdaging in de gehele gehandicaptenzorg en kan met behulp van dit boek ook worden gerealiseerd in andere organisaties die streven naar de ontwikkeling van hun eigen aanbod voor de NAH-doelgroep.

Over de auteur(s): Mabel Jongkind is klinisch orthopedagoog en werkzaam als gedragsdeskundige binnen de dienst Ondersteuning en Behandeling van Gors en heeft zich in de afgelopen jaren gespecialiseerd op het gebied van NAH.


Hennie van Rijn is als manager Zorg & Innovatie bij Gors verantwoordelijk voor het kennisen expertisebeleid in de organisatie en als zodanig leidinggevende van de dienst Ondersteuning en Behandeling. ISBN: 9789044129823 Aantal Pagina's: 84 Prijs: € 13,90 Uitgever : Garant Uitgevers nv

Bijeenkomsten, congressen en symposia 24. Landelijke studiedag ‘(Niet Zichtbaar) Niet Aangeboren Hersenletsel’ Dinsdag 10 december 2013 in Amersfoort Tijdens deze bijeenkomst krijgt u meer inzicht in de zorgvraag en beleving van mensen met NAH en hun naasten en hoort u goede voorbeelden van hoe dit vervolgens kan worden omgezet in een passend aanbod. Deskundige sprekers delen hun ervaringen en visie op hoe we de kennis over het beschadigde brein kunnen integreren in de bouw en de inrichting van de (leef-)omgeving, de werkprocessen en de bejegening. Een dag voor iedereen die op zoek is naar handvatten en inspirerende ideeën over hoe wij mensen met NAH in de dagelijkse zorg kunnen begeleiden en bejegenen, met een positieve invloed op het gedrag en kwaliteit van leven als gevolg. Doelgroep: Iedereen die in zijn/haar werk te maken heeft met mensen met NAH (revalidatiecentra, eerstelijnszorg, thuiszorg, ziekenhuizen, v&v-instellingen, instellingen gehandicaptenzorg, ggz en gemeentelijke voorzieningen) Kosten Deelname kost € 330,00 p.p. (excl. BTW) Collegakorting: € 50,00 Vroegboekkorting (tot 15 augustus): € 25,00 Link http://www.leidscongresbureau.nl/congres/nah 25. Workshop George Prigatano: 2 november 2013 Op zaterdag 2 november 2013 krijgt u de gelegenheid om kennis te nemen van de nieuwste inzichten op het gebied van neuropsychologische revalidatie. George P.Prigatano, een zeer gerenommeerd klinisch neuropsycholoog van het Barrow Neurological Institute in Phoenix, Arizona, USA zal dan in Reade een workshop geven, van 9.00 -16.00 uur.


Onderwerpen van de workshop zijn: “Understanding and treating disturbances of higher integrative brain functions” en “Advances in the field of anognosia, with clinical implications, including neuropsychotherapy”. Het aanmeldingsformulier kunt u hier vinden: http://reade.nl/top/reade-academy/workshopgeorge-prigatano. Accreditatie wordt aangevraagd voor klinisch neuropsychologen en revalidatieartsen. Nadere informatie: Martie Vink ([email protected]) 26. Agenda NAH Café Haarlem-Heemstede e.o. De eerstvolgende NAH-Café’s Haarlem- Heemstede e.o. vinden plaats op: - 28 september - 26 oktober Locatie: Princehof - Glipperweg 57 - 2104 AH HEEMSTEDE Tijdstip: 13.30 tot 15.30 uur (zaal open v.a. 13.15 uur) Voor meer informatie over het NAH Café Haarlem-Heemstede zie elders in deze nieuwsbrief. 27. Publieksdag Hersenstichting: 10 oktober 2013, Beatrix Theater, Jaarbeurs Utrecht Elk jaar organiseert de Hersenstichting een dag speciaal voor het publiek. Tijdens deze dag geven gerenommeerde onderzoekers van Nederlandse universiteiten en academische ziekenhuizen lezingen over hersenonderzoek. Elk jaar heeft deze speciale dag een nieuw thema. Het thema voor 2013 wordt in de zomer bekend gemaakt. Naast de lezingen is er een uitgebreide informatiemarkt waar patiëntenverenigingen en andere organisaties aanwezig zijn, die actief zijn op hersengebied. Men kan er terecht voor folders en brochures, lotgenotencontacten en allerlei achtergrondinformatie. Ook vindt de uitreiking van de Hersenbokaal 2013 plaats.


28. Hersenletselcongres: 5 november 2013

Relevante websites www.facit.nl www.nahamsterdam.nl www.nahkennemerland.nl www.hersenstichting.nl www.kennispleinnah.nl www.cerebraal.nl www.hersenstichting.nl www.werkenmethersenletsel.nl www.zorgstandaardnah.nl www.kennisnetwerkcva.nl

www.vilans.nl www.hersenletselcongres.nl www.hersenletsel.nl www.cerebraal.nl www.cva-vereniging.nl www.afasie.nl www.samenvoornah.nl www.nahzorg.nl www.nah-stichting.nl www.oudersnahkinderen.nl


Nieuwsbrief. Niet- aangeboren Hersenletsel (NAH) Noord-Holland. Juni 2013

Recommend Documents