NIEUWSBRIEF
36
JUlI 2007
Hans Oosters nieuwe voorzitter STOWA Dijkgraaf Hans Oosters is onlangs benoemd tot nieuwe voorzitter van STOWA. Hij volgt daarmee Monique de Vries op, die toetrad tot het bestuur van de Unie van Waterschappen. Dijkgraaf Wim Wolthuis van Waterschap Velt en Vecht is de nieuwe vice-voorzitter. Luitzen Bijlsma (HID Rijkswaterstaat, Waterdienst) nam als lid zitting in het nieuwe bestuur. Hans Oosters is sinds september 2005 dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpener-
ste
e rs
Bergambacht en vanaf 2004 tevens waarnemend burge-
Oo
waard. Daarvoor was hij burgemeester van de gemeente
Ha ns
stichting Wateropleidingen. Oud-dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland Piet Hein Schoute nam in het voorjaar afscheid vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. André van Bennekom (HID Rijkswaterstaat RIZA) trad af vanwege zijn vervroegde uitdiensttreding in verband met de komst van de nieuwe Waterdienst. Eind vorig jaar vertrokken al Jan Geluk (dijkgraaf Waterschap Hollandse Delta) en Gert Verwolf (dijkgraaf Waterschap Veluwe). Het nieuwe bestuur heeft de wisselingen gebruikt om de bestuursomvang meer in overeenstemming te brengen met de aard en (financiële) omvang van STOWA. Het aantal bestuursleden is verlaagd tot minimaal zes en maximaal acht personen.
In d e z e u i t g av e ond e r m e e r :
STOWA brengt klimaatvragen waterschappen in kaart / Herziene uitgave ‘EG-recht en de praktijk van het waterbeheer’ / Verslag van het MKBA-Symposium in Arnhem / STOWA deelnemer aan urinescheidingsproject op Zwolse hogeschool / STOWA ter Infootjes / Publicaties / Onderzoeker Marcel Klinge onderzocht
onder) huis ( Wolt im
behalve STOWA-voorzitter onder meer voorzitter van de
nW
meester van de gemeente Ouderkerk. De heer Oosters is
STOWA brengt klimaatvragen waterschappen in kaart
STOWA heeft in juni de eerste fase van het onderzoeksprogramma ‘Gevolgen klimaatveranderingen voor het regionale waterbeheer’ afgerond. Via interviews en een workshop werden de vragen in kaart gebracht die waterschappen hebben rond regionaal waterbeheer en klimaat. Het onderwerp leeft, getuige het grote aantal onderwerpen dat werd aangedragen voor onderzoek. Voor het inventariseren van de onderzoeksvragen kozen
werpen die betrekkelijk ‘no-regret’ kunnen worden aan-
de onderzoekers een thematische aanpak, met als invals-
gepast als na verloop van tijd de ontwerpuitgangspunten
hoek de kerntaken van het waterschap, te weten waterkeren,
en onzekerheden daarin veranderen? Hoe kunnen we tot
waterkwantiteitsbeheer, waterkwaliteitsbeheer en water-
een hulpmiddel komen dat eenvoudig aangeeft op welke
ketenbeheer. Centrale vraag is: wat zijn de gevolgen van
wijze watersysteem- en waterketenontwerpen robuuster
klimaatveranderingen op het adequaat vervullen van
gemaakt kunnen worden? Hoe kunnen KNMI-klimaatsce-
deze taken? Daarbij werd ook bekeken of ingebrachte on-
nario’s eenduidig worden doorgerekend naar hydraulische
derzoeksvragen meerdere kerntaken raakten.
randvoorwaarden voor het ontwerp van waterkeringen, maar ook naar ontwerp en inrichting van regionale wa-
W o r k s h op
tersystemen? Moeten we op zoek naar nieuwe, innovatieve
De inventarisatiefase startte met het interviewen van
methoden om in de toekomst voldoende water te kunnen
vijftien vooraanstaande regionale waterbeheerders. Bij
vasthouden? Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering
de keuze van de te interviewen personen werd gelet op
op de haalbaarheid van de huidige GGOR- en KRW-doelen?
een evenwichtige spreiding over thema’s en regio’s. Uit de
Welke effecten heeft klimaatverandering op verzilting?
interviews werden in totaal zo’n vijftig mogelijke onder-
Hoe pakken we de verwachte toename van blauwalgen en
zoeksvragen gedestilleerd. Deze vragen werden tijdens
botulisme aan?
een workshop besproken door deskundigenpanels. De panels beoordeelden de vragen onder meer op validiteit (staan
De komende periode gaat STOWA het programma nader
klimaateffecten centraal en is het echt een probleem van
vormgeven. Eerst beoordelen de STOWA-programmacom-
het waterschap?), draagvlak (is de vraag voor meerdere
missies de onderzoeksvragen uit het nu voorliggende
waterschappen relevant?), en op uitvoering (is dit een vraag
programma. Voor de vragen die dan overblijven, worden
die STOWA - evt. met anderen - moet oppakken? En zo
gedetailleerde omschrijvingen van de uit te voeren pro-
niet: wie wel?). Tijdens de workshop stelden de panels ook
jecten opgesteld. Het gaat om een nadere uitwerking van
enkele nieuwe vragen voor. Tevens werd gekeken naar
de vraag en van de beoogde producten, maar tevens om
aansluitmogelijkheden van onderzoeksvragen bij andere
een beschrijving van het belang van het onderzoek en
kennisontwikkelingsprogramma’s.
van de belanghebbenden. Er worden mogelijk samenwerkingsperspectieven met elders lopende kennisontwikke-
O nd e r z o e k sv r ag e n
lingsprogramma’s beschreven, en er wordt een indicatieve
Na de workshopbeoordeling bleven ongeveer dertig on-
doorlooptijd en kostenraming voor de projectactiviteiten
derzoeksvragen over. Een kleine greep: hoe kom je tot ont-
opgesteld.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
2
Herziene uitgave ‘EG-recht en de praktijk van het waterbeheer’ De invloed van Europese wet- en regelgeving op het waterbeheer wordt steeds groter. De praktische implicaties ervan
voor regionale waterbeheerders liet STOWA in 2003 vastleggen in het boek ‘EG recht en de praktijk van het waterbeheer’ en de daaruit voortvloeiende ‘Europagids’. Momenteel wordt gewerkt aan een herziening van het boek. Dat moet eind van dit jaar verschijnen. Een belangrijke reden voor de herziening is nieuwe
In de nieuwe uitgave wordt ook ingegaan op enkele van
jurisprudentie van nationale en Europese rechters. Dit
toepassing zijnde Europese richtlijnen die momenteel in
kan van betekenis zijn bij het nemen van besluiten door
voorbereiding zijn. Het betreft onder meer de Grondwater-
waterbeheerders. Verder kan een aantal in de eerste uit-
richtlijn, als dochterrichtlijn van de Kaderrichtlijn water,
gave besproken problemen vervallen, omdat de nationale
de Kaderrichtlijn Mariene Strategie en de Kaderrichtlijn
wetgeving met het oog daarop inmiddels is aangepast. Het
Bodembescherming. In het algemene deel van de uitgave
betreft onder meer de tijdelijke vergunning voor lozingen
wordt aandacht besteed aan de consequenties van het
van zwarte-lijststoffen en de wettelijke kwaliteitseisen
Verdrag van Aarhus. Dit uit 1998 daterende verdrag regelt
voor grijze-lijststoffen op grond van de Wet milieubeheer.
onder meer de rechten op toegang tot milieu-informatie
Ook kunnen actuele ontwikkelingen in de verhouding
voor het publiek. Het verdrag is inmiddels in een Europese
tussen verschillende richtlijnen mee worden genomen
richtlijn omgezet. Dit leidt voor bestuursorganen tot een
in de nieuwe uitgave, in het bijzonder in relatie tot de Ni-
aantal extra verplichtingen ten aanzien van de openbaar-
traatrichtlijn.
heid van bestuur.
Regelge ving
Aanpassing van het boek is tevens noodzakelijk, omdat de Europese en nationale regelgeving sinds de eerste uitgave flink zijn veranderd. Zo is de natuurbeschermingswetgeving ingrijpend gewijzigd, zijn er nieuwe regels voor de waterkwaliteit, en is de implementatietermijn voor de Strategische MER-richtlijn verstreken. Voorts zijn de Wet milieubeheer en de Wvo herzien in verband met de implementatie van de Europese IPPC-richtlijn. Op Europees niveau is er een nieuwe Zwemwaterrichtlijn tot stand gebracht (2006/7/EG) en de implementatietermijn voor de Kaderrichtlijn water is al geruime tijd verstreken. Inmiddels heeft de wet die de Kaderrichtlijn omzet in het Nederlandse recht, het Staatsblad bereikt. Bij de Tweede Kamer liggen inmiddels voorstellen voor een Waterwet en een Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. In de nieuwe uitgave zullen de ontwikkelingen rond de Waterwet en de relatie met de Wm (c.q. de Wabo) worden geschetst, onder meer omdat daar de kwaliteitseisen uit de Kaderrichtlijn water in komen. De Europese drinkwaterrichtlijn, die ziet op drinkwater geschikt voor menselijke consumptie, en de nieuwe Drinkwaterwet krijgen eveneens een plaats in het boek.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
3
MK B A - S y m pos i u m i n A r n h e m :
Wat kost waterbeheer Het uitvoeren van nieuw waterbeleid - zoals KRW en WB21 - kost veel geld en ook een waterbeheerder kan zijn euro maar één keer uitgeven. STOWA en de stichting Leven met Water lieten daarom een instrument ontwikkelen dat waterbeheerders inzicht geeft in de kosten en baten van watermaatregelen. Dat gebeurde in het project ‘MKBA in de regio’. Onlangs werd het instrument in Arnhem toegelicht, tijdens een speciaal symposium.
Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is een
B lac k bo x
methode waarmee je inzichtelijk maakt wat de kosten en
Een MKBA draagt volgens projectleider ‘MKBA in de regio’
baten van een project zijn voor de maatschappij. Dat doe je
Robert van Cleef bij aan verantwoorde besteding van
door (de kosten van) alle te nemen maatregelen te inven-
maatschappelijk geld en aan betere en meer transparante
tariseren en de effecten ervan vast te stellen. Vervolgens
politieke besluitvorming. Voorwaarde is wel dat je verant-
kwantificeer je deze effecten en druk je ze in geld uit. Een
woording aflegt over de bij de analyse gehanteerde aan-
voorbeeld ter verduidelijking: een waterschap legt in een
names, uitgangspunten en afwegingsmethoden. Anders
polder een nieuwe waterberging aan. Kosten: x miljoen
wordt een MKBA volgens Van Cleef een black box: ‘Het is
euro. Het effect van de ingreep is minder natschade in het
niet domweg het presenteren van een rekensom, dan sla
omliggende stedelijk gebied, minder pompkosten, een stij-
je de plank volledig mis.’ Het uitvoeren van een MKBA
ging van de waarde van de omliggende woningen, een toe-
kost bovendien behoorlijk wat tijd en menskracht, waar-
name van de recreatie, maar ook minder opbrengsten voor
schuwde Jasper Tamboer van het Hoogheemraadschap van
de aanwezige melkveehouderij. Er zijn ook effecten die je
Rijnland. Het schap doorliep als projectcasus een MKBA ter
niet in geld kunt uitdrukken. Bijvoorbeeld het feit dat de
voorbereiding op een nieuw peilbesluit voor de Noordplas-
aanleg van de waterberging leidt tot meer natuur en meer
polder. De analyse verhoogde volgens Tamboer de kwaliteit
biodiversiteit. Deze effecten worden eveneens meegeno-
van de bestuurlijke discussie en besluitvorming over het
men in de analyse, maar niet op geld gezet. In een enkel
onderwerp. Hij wees er wel op dat een MKBA alleen inzicht
geval zijn er effecten buiten het eigen gebied, bijvoorbeeld
geeft in de mate waarin een project maatschappelijk-
minder pompkosten. Ook die worden benoemd. Via een
economisch rendeert. Het zegt niets over de technische
MKBA kunnen waterbeheerders meerdere uitvoeringsal-
uitvoerbaarheid of de politiek-bestuurlijke haalbaarheid
ternatieven beoordelen en met elkaar vergelijken.
ervan. En dat zijn soms totaal verschillende dingen. Ook doet een MKBA geen uitspraken over het verdelen van de
D
kosten en baten over belanghebbende partijen. Dat kan
v ag
t rzi oo
te
r Ja
ouma. ap B n Ja
achteraf tot veel discussie leiden. Tamboer vroeg zich af of in een MKBA-analyse een kostenverdelingssleutel zou moeten worden meegenomen. Uit het bovenstaande kwam naar voren dat een regionale MKBA vooral geschikt is voor projecten van grote financiële omvang, met een groot politiek gewicht, uiteenlopende belangen en uiteenlopende, complexe effecten. Is dat niet het geval, dan zijn waterbeheerders waarschijnlijk beter af met andere (eenvoudigere) economische waarderingsinstrumenten. De website www.waterwaarderen.nl helpt waterbeheerders bij het maken van de juiste instrumentkeuze. W e bs i t e
De resultaten van het project ‘MKBA in de regio’ zijn terug te vinden op de gelijknamige website www.mkbainderegio.nl. De site neemt de regionale waterbeheerder stapsgewijs aan de hand om economische informatie te generen die de regionale besluitvorming kan ondersteunen. Met een softwaretool kunnen waterbeheerders een volledige
STOWA TER INF o / 36
pag ina
4
en wat levert het op? Projectleider Robert van Cleef: ‘MKBA draagt bij aan verantwoorde besteding van maatschappelijk geld en aan betere politieke besluitvorming.’
regionale MKBA automatisch laten doorrekenen. Het biedt
tussen de waarde van de ontbrekende informatie en de
de mogelijkheid om effectief te toetsen op gevoeligheden
benodigde tijd en energie om die op te sporen.
en het ontsluit relevante literatuur en kengetallen (via
Tijdens de casus vroeg een deelnemer zich af hoe je om-
hyperlinks). Tot slot is een groot aantal illustratieve be-
gaat met belanghebbende partijen. Moet je die van meet
rekeningen van effecten opgenomen om de gebruiker te
af aan betrekken bij het uitvoeren van een MKBA, of niet?
helpen bij het uitvoeren van zijn eigen analyse.
Jasper Tamboer pleitte voor het eerste, omdat waterschappen deze partijen vaak nodig hebben bij het oplossen van
S tapp e nplan
waterproblemen. Hierop aansluitend was er discussie
Het stappenplan op de MKBA-site werd na de middag-
over de vraag of er bij een regionale MKBA echt sprake is
pauze gebruikt om samen met de deelnemers twee prak-
van een maatschappelijke kosten-batenanalyse, of vooral
tijkcasussen te doorlopen. De eerste betrof het uitvoeren
van een water kosten-batenanalyse. Met andere woorden:
van maatregelen in de Haarlemmermeer om voor het
in hoeverre nemen waterbeheerders maatregelen mee
inliggende waterlichaam te voldoen aan de doelstellin-
waarbij ze voor de uitvoering afhankelijk zijn van andere
gen van de Kaderrichtlijn water. Uit de casus kwam naar
stakeholders (landbouw, industrie).
voren dat het instrument een krachtig hulpmiddel kan zijn om via een iteratief proces de kosten en baten van
N u lalt e r nat i e f
diverse maatregelvarianten met elkaar te vergelijken. Het
De tweede casus ging over de vraag wat de kosten en
uitvoeren van de MKBA zelf kan echter knap lastig zijn,
baten waren van het beperken van de wateroverlast in
zo bleek. Vooral als er informatie ontbreekt. Volgens Van
Breda door het aanleggen van een bovenstrooms gelegen
Cleef moet je in zo’n geval de juiste balans zien te vinden
bergingsgebied. Uit de casus kwam naar voren dat het van
STOWA TER INF o / 36
pag ina
5
De sprekers op het MKBA-symposium. V.l.n.r Rob van der Veeren,
het formuleren van welvaartseffecten moet sprake zijn
Jasper Tamboer, Robert van Cleef en dagvoorzitter Jan Jaap Bouma.
van een aantoonbaar oorzakelijk verband, bijvoorbeeld de baten van meer recreatie. Anders bestaat het gevaar dat
groot belang is om doelen zo helder en concreet mogelijk
baten ‘(te) ver gezocht’ worden.
te definiëren. Tijdens de casus kwam ook de vergelijking
Discussie was er over de kosten voor grondaankoop. Moet
met het zogenoemde nulalternatief aan de orde: de meest
je deze meenemen in een MKBA? Als de aankoopkosten
waarschijnlijke ontwikkeling die plaatsvindt als een pro-
één miljoen zijn en de baten voor de agrariër één miljoen,
ject niet wordt uitgevoerd. Dit nulalternatief moet je niet
dan is dat netto nul.
verwarren met ‘nietsdoen’, waarschuwden enkele deelnemers. Zo moeten schadevergoedingen meegenomen wor-
S t r at e g i sc h e MK B A
den in het nulalternatief als geen retentiegebieden wor-
In de decembernota 2005 kondigde de Minister van Ver-
den ingezet. Bij het formuleren van alternatieven kunnen
keer en Waterstaat een MKBA aan om op landelijk niveau
verschillende opties bekeken worden, zoals de aankoop
de kosten en baten in beeld te brengen van KRW-maatre-
van gronden of de inzet van ‘blauwe diensten’.
gelpakketten. De MKBA was tevens bedoeld om de discus-
Uit de casus kwam naar voren dat bij regionale MKBA’s re-
sie over de Nederlandse KRW-ambities te ondersteunen.
kening moet worden gehouden met verdelingsvraagstuk-
Rob van der Veeren van RWS-RIZA voerde deze strategische
ken. Betekent een positief saldo op een bepaalde plaats
MKBA uit en vertelde er tijdens het symposium meer over.
een negatief saldo elders? De recreatie kan in het gebied
In de strategische MKBA werden diverse maatregelpakket-
bijvoorbeeld toenemen, maar gaat dat ten koste van recre-
ten doorgerekend. Op basis van de uitkomsten besloot de
atie elders? Belangrijk is ook dat er een verschil gemaakt
Minister in de decembernota 2006 vooral in te zetten op
wordt tussen fysieke effecten en welvaartseffecten. Bij
herstel- en inrichtingsmaatregelen. Daarmee valt, vergeleken met waterkwaliteits- en emissiemaatregelen, tegen ongeveer dezelfde kosten veel meer te bereiken. Van der Veeren ging in op het spanningsveld tussen economische theorie en beleid. Zo is politiek afgesproken dat regio’s hun waterproblemen niet op elkaar mogen afwentelen. Maar puur economisch gezien kan het kosteneffectiever zijn om problemen bovenregionaal op te lossen en de kosten over en weer te compenseren. Tot slot: in 2008 wordt nogmaals een MKBA uitgevoerd, gebaseerd op de voorkeursvariant die regionale waterbeheerders momenteel samenstellen. In de aanloop daarnaartoe wordt gewerkt aan verbetering van de input (informatie) van de MKBA en aan het verbeteren van de bateninschattingen. Een speciale commissie beoordeelt bovendien de nu uitgevoerde MKBA-analyse en is gevraagd te komen met aanbevelingen ter verbetering.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
6
Brochure ov er toepassen MK BA S T O WA e n d e st i c h t i n g L e v e n m e t Wat e r h e bb e n onlan g s d e b r oc h u r e ‘ MK B A , h e ld e r h u lp m i dd e l voo r e cono m i sc h e afw e g i n g e n ’ u i t g e b r ac h t. D e b r oc h u r e z e t u i t e e n h o e d e m e t h od i e k w e r k t e n i ll u st r e e r t d i t aan d e h and van voo r b e e ld b e r e k e n i n g e n . U k u nt d e b r oc h u r e download e n v i a www. stowa . nl . Ga v i a P r od u ct e n e n P u bl i cat i e s naa r A ll e r appo r t e n e n k l i k op 2 0 07- 07. V oo r m e e r i nfo r m at i e k u nt u oo k t e r e c h t op www. m k ba i nd e r e g i o . nl .
STOWA deelnemer aan urinescheidingsproject op Zwolse hogeschool De Christelijke Hogeschool Windesheim in Zwolle gaat uitbreiden. Niks bijzonders, ware het niet dat het nieuwe gebouw,
dat aan 4000 studenten onderdak moet gaan bieden, gescheiden urine-inzameling krijgt. Het systeem wordt na ingebruikneming drie jaar gemonitord door hogeschoolstudenten. STOWA is één van de deelnemers aan dit project. Urin e
meer kennis op te doen over de infrastructuur die nodig is
met name met het oog op het
om urine gescheiden in te zamelen, op te slaan en naar el-
afzetten van urinesteen. Ad-
ders te transporteren. De verschillende projectdeelnemers
viesbureau Grontmij stelt
vervullen in het project een complementaire rol. Windes-
op zijn beurt een werkplek
heim zorgt dat er in het nieuwe schoolgebouw, dat in de
en de benodigde facilitei-
tweede helft van 2009 klaar moet zijn, 110 scheidingstoi-
ten ter beschikking om een
letten en dertig urinoirs worden geplaatst en dat er kunst-
student onderzoek te laten
stof leidingen worden aangebracht voor het urinetrans-
uitvoeren op het gebied van
port. Na plaatsing gaan studenten van Windesheim drie
gescheiden urine-inzameling.
jaar lang aan de slag om de meest urgente onderzoeksvra-
De gemeente Zwolle, ook een
gen, vastgesteld door de projectgroep, te beantwoorden.
projectdeelnemer, zorgt met een
Hun onderzoek en de uiteindelijke onderzoeksrapportage
tankwagen wekelijks voor de inzameling en
maken deel uit van de door hen gekozen studierichting
het transport van de urine naar een rioolwaterzuiverings-
binnen de school. De ervaringen en resultaten kunnen
installatie van Waterschap Groot Salland. Die gaat onder-
gebruikt worden bij volgende onderzoeksvragen en uit te
zoek doen naar de verwerkingsmogelijkheden, maar dit
voeren urine-inzamelingsprojecten.
valt buiten de scope van het project zelf. STOWA zorgt voor
op sla ks
functioneren van de leidingen,
an gt
Het praktijkproject ‘Het hogeschoolplassen’ is opgezet om
de projectondersteuning en voor de inbedding van de onU r i n e st e e n
derzoeken in het overkoepelende onderzoeksprogramma
De producent van de leidingen, DYKA uit Steenwijk,
‘het nieuwe plassen’. Verder draagt de stichting bij aan het
stelt een half jaar een werkplek ter beschikking aan een
formuleren van onderzoeksvragen en maakt het de rap-
hogeschoolstudent. Deze gaat onderzoek doen naar het
portage van het onderzoek financieel mogelijk.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
7
TOWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootje STOW
H e lpd e s k Wat e r k e r i n g e n onl i n e
V oo r b e e lddo e l e n voo r
S T O WA r appo r t e n onl i n e
Onlangs ging de Helpdesk Water-
slot e n e n k anal e n
Sinds kort zijn vrijwel alle rapporten
keringen de lucht in, als nieuw
De meeste Nederlandse wateren zijn
die STOWA ooit heeft uitgebracht,
onderdeel van de al langer bestaande
- in KRW-termen - ‘sterk veranderd’
online beschikbaar. In de afgelopen
Helpdesk Water. Bij de helpdesk kun-
of ‘kunstmatig’. Hiervoor moeten
maanden werden daarvoor in totaal
nen waterschappen, provincies en
regionale waterbeheerders zelf de
zo’n 500 rapporten en documenten
Rijkswaterstaat terecht met vragen
ecologische doelen afleiden. Als hulp-
gedigitaliseerd. De oudste twee gedi-
over het normeren, ontwerpen,
middel hebben STOWA en RIZA voor
gitaliseerde rapporten dateren uit
toetsen en inspecteren van zowel
veelvoorkomende sterk veranderde
1975. Het betreft een werkrapport en
primaire als regionale waterkeringen.
watertypen voorbeelddoelen (MEP’s
een samenvatting van ‘Oriënterend
De bestaande Helpdesk Waterkeren
en GEP’s) opgesteld. Recent is dat
onderzoek naar de optimalise-
van Rijkswaterstaat, die alleen advi-
ook gebeurd voor de kunstmatige
ring van puntbeluchtersystemen’.
seerde over primaire waterkeringen,
watertypen sloten en kanalen en voor
Waterschappen hadden met het oog
gaat op in de nieuwe Helpdesk. Surf
de sterk veranderde variant van het
op verbetering van de waterkwaliteit
naar www.helpdeskwater.nl voor
natuurlijk watertype R4 (zgn. perma-
op dat moment al meer dan vijftig
meer informatie.
nent langzaam stromende bovenloop
miljoen gulden in deze nieuwe syste-
op zand). Op de STOWA-themasite
men geïnvesteerd. De verwachting
V i spass e e r ba r e st u w
Kaderrichtlijn water vindt u meer
was dat daar in de jaren erna nog
ontw i k k e ld
informatie.
eens 400 miljoen zou bijkomen. Veel
Waterschappen gebruiken stuwen om
geld dus. In de praktijk deden zich
in peilgebieden water vast te houden
M e d e w e r k i n g g e v r aag d : p i lots
met de systemen echter nog allerhan-
en de aanvoer van ‘gebiedsvreemd
b e st r i jd i n g c yanobact e r i ë n
de problemen voor. Het onderzoek
water’ te beperken. Helaas zijn het bij-
STOWA en RIZA starten een project
moest meer duidelijkheid scheppen
zonder lastige obstakels voor vissen.
dat inzicht moet geven in de effecti-
over de oorzaken en suggesties doen
Daarom is nu een vispasseerbare kan-
viteit van maatregelen om cyanobac-
voor het oplossen ervan.
telstuw ontwikkeld. Het STOWA-rap-
teriën te bestrijden. Dat gebeurt via
port ‘Ontwerp van een vispasseerbare
literatuurstudie en het evalueren van
Op www.stowa.nl kunt u de pdf’s
kantelstuw: de V-stuw’ (2007-04) doet
maatregelen die in het veld genomen
van de gedigitaliseerde rapporten
verslag van de studie resulterend in
worden, zoals de inzet van Ultrasoon.
downloaden. Surf via ‘Producten’ en
een principe-ontwerp voor zo’n stuw.
STOWA en RIZA zijn hiervoor nog
‘Publicaties’ naar ‘Alle rapporten’ en
Deze ‘V-stuw’ stuwt alleen indien no-
op zoek naar waterbeheerders die
klik op de rapportnummers.
dig, en is daarbuiten geopend en dus
betrokken zijn bij de bestrijding van
voor vis passeerbaar. De studie maakt
cyanobacteriën. Voor meer informatie
onderdeel uit van het kantelstuwpro-
kunt u contact opnemen met Mi-
ject. Initiatiefnemer van dit project
chelle Talsma, 030 232 11 99, of
is Hoogheemraadschap De Stichtse
[email protected].
een pdf van het rapport downloaden.
w stu V-
Rijnlanden. Op www.stowa.nl kunt u Surf via ‘Producten’ en ‘Publicaties’ naar ‘Alle rapporten’ en klik op het rapportnummer.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
8
W
Vers van de STOWA-pers
Hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht (zie kader), of als pdf te downloaden vanaf www.stowa.nl. Surf daarvoor via ‘Producten’ en ‘Publicaties’ naar ‘Alle rapporten’. T itel
N u m m e r I S B N
3
STOWA Jaarbericht 2005-2006
2006-17
90.5773.337.4
Anders omgaan met huishoudelijk afvalwater
2006-18
90.5773.338.2 22
-
Menging en voortstuwing van actief-slibsystemen in ronde reactoren
2006-19
90.5773.339.0 27
Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-hoofdrapport
2006-20
90.5773.340.4 13
Samen in de waterketen: het werkt! Waterkip-folder
2006-20A
Filtratietechnieken rwzi’s. Stand van zaken en ervaringen met zandfiltratie
2006-21
90.5773.341.2 28
2006-22
90.5773.342.0 39
2006-23
90.5773.343.9
2006-24
90.5773.354.4
Experimenten op praktijkschaal met groen fosfaat uit het BCFS proces
2006-25
90.5773.359.5 24
GxG-karteringsmethoden
2006-26
90.5773.370.6
2007-01
90.5773.347.1 22
voor natuurlijke wateren
2007-02
90.5773.344.4 22
Verg(h)ulde Pillen
2007-03
90.5773.349.9 21
Ontwerp van een vispasseerbare kantelstuw: de V-stuw
2007-04
90.5773.350.5 20
Aan het werk met de gedragscode Flora- en faunawet voor waterschappen
2007-05
SUF-SAS. Uniforme registratie van storingen in het afvalwatersysteem
2007-06
90.5773.351.2 19
2007-07
90.5773.355.0
-
Waternood natuur-terrestrisch versie 3. Voorstudie naar uitbreiding module natuur-terrestrisch Hydrobiologisch onderzoek in de praktijk. Een inventarisatie van gehanteerde methoden en initiatieven tot standaardisatie in binnen- en buitenland RISTORI. Modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de levensgemeenschap van sloten en beken Terugwinning van fosfaat uit rwzi’s. 19
2 0 07
Getalswaarden voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen in de natuurlijke wateren: temperatuur, zuurgraad, doorzicht, zoutgehalte en zuurstof Afleiding getalswaarden voor nutriënten voor de Goede Ecologische Toestand
5
Maatschappelijke kosten baten analyse. Helder hulpmiddel voor economische afwegingen (folder)
5
W e r k doc u m e nt e n
Rwzi’s in het licht van de IPPC-richtlijn
2007-W-01 pdf
Publicaties bestellen?
Vermeld bij iedere bestelling
STOWA heeft de levering van publi-
duidelijk de naam, het ISBN- en het
caties ondergebracht bij Hageman Fulfilment in Zwijndrecht. Dit bedrijf neemt uw bestelling in ontvangst, verzendt deze en rekent met u af. Be st ellen k an op twee manieren :
1. Rechtstreeks bij Hageman Fulfilment: schriftelijk, telefonisch of per email. 2. Via www.stowa.nl. U kunt in ons publicatieoverzicht een selectie maken, en deze als bestelling mailen naar Hageman Fulfilment.
ngt A bre e S TOW i g i tal een d s publicatie. k j ueli in ho m aand . Hier t i u all e r rief e van t i e u wsb g n rte He t adre s van Hageman d e h oo om ko u op g aat e t e w H van den F ulf ilment i s : ken. ingen le za ond i g k act u e naa r e Postbus 1110 h and e n , aan ingen t z h j i c i w er ze , ver op on 3330 CC Zwijndrecht n i e u wsb s h ops rten wo r k n appo e k sr ia e ld e n Telefoon: 078 623 05 00 erzoe aan m s y m pos r e ond h n of gen e erd) e ld e n Fax: 078 623 05 48 v e r sla v e r and A an m . s i d . s e e r ite, nop a i lad Email:
[email protected] w e bs . nl , k uw em als . stowa . ( b i jv n. v i a www rieve wsb u nt u u k e i Hebt u nog vragen over het bestelel / N A ct u e
STOWA-nummer van de betreffende
len van rapporten, dan kunt u contact opnemen met het STOWA-secretariaat, 030 232 11 99.
STOWA TER INF o / 36
pag ina
9
O nd e r z o e k e r Ma r c e l Kl i n g e ond e r z oc h t :
‘Waterbeheerders moeten hun verslaving aan het inlaten van Rijnwater kwijtraken’ ‘De Kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de plaats die het verdient in het waterbeheer,’ vindt aquatisch bioloog Marcel Klinge. Maar dat schept volgens hem ook verplichtingen. De onderzoeker van Witteveen + Bos werkt voor STOWA momenteel aan een rapport voor waterbeheerders over het ecologisch functioneren van laagveenwateren. ‘Mijn ouders hadden een vakantiehuisje in ‘s Graven-
tellen. De KRW neemt bovendien een voorschot op ecologi-
zande, vlakbij de duinen. Daar struinde ik altijd langs de
sche kennis die soms nog niet aanwezig is. Het is mede aan
waterkant, met een schepnetje of een hengel. Ik ving ste-
STOWA te danken dat die kennis er alsnog komt.’
kelbaarsjes bij de vleet. Iedere keer als ik in mijn emmertje keek, was er weer een visje minder. Ze werden opgegeten
‘Ik ben de afgelopen jaren intensief betrokken geweest bij
door de larven van de geelgerande watertor, die ik had
een OBN-onderzoek (Overlevingsplan Bos en Natuur, red.)
meegevangen. Dat dat beest zo heette, leerde ik pas veel
naar het ecologisch functioneren van laagveenwateren.
later. Na mijn middelbare school wilde ik dolgraag Biolo-
Denk aan de Loosdrechtse plassen, de Wieden en de Weer-
gie gaan studeren. Daarvoor moest ik naar de Universiteit
ribben. Het uiteindelijke doel is te komen tot een diagnose-
van Amsterdam. Maar ik wilde absoluut niet weg uit mijn
instrument en concrete maatregelen die helpen de kwali-
geboortestad Rotterdam, dus het werd Weg- en Water-
teit van deze wateren op een bepaald niveau te brengen en
bouwkunde. Dat draaide uit op een fiasco. Een jaar later
te houden. Er ligt nu een rapport waarvan de uitkomsten
zat ik alsnog in Amsterdam.’
dermate belangrijk zijn, dat ik voor STOWA bezig ben een vertaalslag te maken voor de regionale waterbeheerders.
‘De Kaderrichtlijn water geeft de ecologie eindelijk de
Uit het onderzoek blijkt klip-en-klaar dat het traditionele
plaats die het verdient in het waterbeheer. Dat is prachtig,
waterbeheer - met vaste peilen, het voortdurend in- en uit-
maar het schept ook verplichtingen. Je moet als ecoloog
laten van water, generieke normering - enorm veel schade
sturing gaan geven aan andere disciplines: afvalwater-
kan berokkenen aan de ecologie van deze laagveenwate-
zuivering, de inrichting, het beheer en het onderhoud
ren, maar ook andere wateren.’
van watersystemen. De ecologie heeft in het regionale waterbeheer daarvoor helaas te weinig aanzien en status,
‘Waterbeheerders moeten van hun verslaving aan strak
al verandert het wel. Het aantal ecologen is bij de meeste
peilbeheer en het inlaten van Rijnwater zien af te komen.
waterschappen nog altijd op de vingers van één hand te
Ik ben ervan overtuigd dat dat veel beter is voor de eco-
STOWA TER INF o / 36
pag ina
10
MBR
Varsseveld ontvangt Europese prijs D e ond er z o ek er ond er z och t
H e t M e m b r aanb i o r e acto r - p r oj e ct op r w z i
D i t a r t i k e l m aa k t ond e r d e e l u i t van ‘ D e ond e r-
Va r ss e v e ld h e e ft op 14 j u n i jl . e e n p r i js ont-
z o e k e r ond e r z oc h t,’ e e n s e r i e i nt e r v i e ws waa r i n
van g e n als é é n van d e v i jf b e st e L I F E e nv i r on -
ond e r z o e k e r s v e r t e ll e n h o e z i j aan k i j k e n t e g e n
m e ntp r oj e ct e n van 2 0 0 6 . H e t EU - p r o g r a m m a
h e t wat e r ond e r z o e k dat z i j do e n e n wat h u n p e r -
L I F E , F i nanc i al Inst r u m e nt fo r t h e Env i r on m e nt,
soonl i j k e d r i jfv e r e n z i jn . D e s e r i e staat i n h e t
v e r st r e k t s u bs i d i e s aan i nnovat i e v e p r oj e ct e n ,
jaa r v e r slag 2 0 0 6 van S T O WA , dat b i nn e n k o r t v e r -
g e r i c h t op v e r b e t e r i n g van d e l e e fo m g e v i n g van
sc h i jnt.
m e ns e n .
logie dan de vaak dure zuiveringsmaatregelen die nu worden voorgesteld om de doelen van de Kaderrichtlijn water te halen. Wat ik daarmee bedoel? Het ingelaten Rijnwater breekt door haar samenstelling in hoog tempo de venige bodem van laagveenwateren af. Daarbij komen enorme hoeveelheden
De MBR-projectmanager Philip Schyns (L.) ontvangt de onderscheiding van een vertegenwoordiger van LIFE.
fosfaat uit de bodem vrij, waardoor het soms geen enkele zin heeft zuiveringsinstallaties te laten
D e M B R - i nstallat i e van Wat e r sc h ap R i jn e n I J ss e l
defosfateren. Al dat fosfaat zet een enorme rem op het
i s d e e e r st e m e m b r aanb i o r e acto r op p r a k t i j k-
bereiken van je doelen.’
sc h aal . D e i nstallat i e b e staat u i t m e m b r an e n i n d e vo r m van spag h e tt i - ac h t i g e r i e tj e s m e t m i n u s -
‘Er is nog geweldig veel te bereiken in het waterbeheer,
c u l e g aatj e s . H i e r wo r dt h e t b i olo g i sc h g e z u i -
zoals ook uit het OBN-onderzoek blijkt. En soms kost het
v e r d e afvalwat e r doo r h e e n g e z o g e n . H e t z u i v e -
bijna niets. Dat is prachtig. Dat drijft mij als onderzoeker.
r i n g ssl i b i n h e t afvalwat e r bl i jft ac h t e r op d e
Bovendien ben ik een rasoptimist. Ik heb altijd de illusie
m e m b r an e n e n h o e ft n i e t m e e r v i a nab e z i n k i n g
dat het uitbrengen van een gedegen rapport een bijdrage
u i t h e t afvalwat e r t e wo r d e n g e h aald .
levert aan beter waterbeheer. Maar ik weet dat er meer no-
D e ontw i k k e l i n g e n u i tvo e r i n g van h e t p r oj e ct
dig is. Er zal ook het nodige moeten veranderen in de poli-
g e b e u r d e sa m e n m e t i n g e n i e u r sb u r e au D H V e n
tiek-bestuurlijke verhoudingen binnen waterschappen.’
S T O WA .
STOWA TER INF o / 36
pag ina
11
[email protected] WWW.stowa.nl TEL 030 232 11 99 FAX 030 232 17 66 Arthur van Schendelstraat 816
POSTBUS 8090 3503 RB UTRECHT
Maasprijs voor gescheidensanitatieproject in Boxmeer
COLOFON
Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en de onderzoeken die STOWA laat uitvoeren.
Het nieuwe Maasziekenhuis in Boxmeer en Waterschap Aa en Maas hebben op 14
Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per
juni jl. de vierde internationale Maasprijs ontvangen voor hun bijdrage aan een
jaar. Voor algemene informatie kunt u
schonere Maas. Het nieuwe ziekenhuis gaat urine gescheiden inzamelen en apart
contact opnemen met Jacques Leenen.
verwerken. STOWA participeert in het praktijkonderzoek naar urinescheiding dat in het ziekenhuis gaat plaatsvinden. Dit gebeurt in het kader van ‘Het nieuwe
T e k st e n
plassen’, het STOWA-onderzoeksprogramma naar nieuwe vormen van sanitatie.
Bert-Jan van Weeren, Deventer
De Maasprijs is een initiatief van
Maas, hoe eenvoudiger, natuur-
E i nd r e dact i e
RIWA-Maas, een samenwerkingsver-
lijker en goedkoper de drinkwater-
Jacques Leenen
band van negen drinkwaterbedrijven
bereiding.
in Nederland en België die Maaswater
F oto g r af i e
gebruiken als grondstof voor drink-
Bert Palsma, trekker van het onder-
STOWA, Istockphoto, Rob Elfring, Peter
water. Gezamenlijk bedienen zij
zoeksprogramma ‘Het nieuwe plas-
Heuts(tekening), Waterschap Velt en Vecht,
zo’n zes miljoen consumenten. De
sen’, is blij met de toekenning van de
Hoogheemraadschap Schieland en de
bedrijven zijn zeer verheugd over het
Maasprijs aan het ziekenhuisproject:
Krimpenerwaard.
voornemen van het ziekenhuis en Wa-
‘De prijs onderstreept het belang om
terschap Aa en Maas om gescheiden
werk te maken van nieuwe vormen
B as i s O N T W ER P
sanitatie te gaan toepassen. Normaal
van sanitatie. Het is bovendien een
MADE OF MAN,
gesproken zou de urine ‘gewoon’
steun in de rug voor iedereen die
visual identity under construction,
worden verwerkt op een afvalwater-
op zoek is naar goede, duurzame en
Rotterdam
zuivering van het waterschap. De
economisch haalbare alternatieven
ziekenhuisurine bevat echter relatief
voor de huidige wijze van inzameling
lay- o u t
hoge concentraties medicijnenresten.
en verwerking van huishoudelijk af-
Studio B, Nieuwkoop
Deze worden bij afvalwaterzuivering
valwater. We merken dat steeds meer
vaak niet goed verwijderd en zouden
partijen belangstelling hebben om
Druk
met het gezuiverde afvalwater in de Maas
deel te nemen aan praktijkprojecten.
Drukkerij Uleman de Resident, Zoetermeer
terecht zijn gekomen. Hoe schoner de
We zitten duidelijk in de lift.’ ISSN-nummer
0929-6220
STOWA TER INF o / 36 pagina
12
