3 2014 ------------
Nieuwsbrief
GROOT HEILIGLAND 47, 2011 EP HAARLEM TELEFOON: 023 542 2427
[email protected]
JAARGANG 6 - NUMMER 3 - SEPTEMBER 2014
www.historischmuseumhaarlem.nl
Beste lezer,
De tentoonstelling heeft niet voor niets de titel Typisch Verwey gekregen. Wie echt wil weten hoe Kees Verwey in elkaar stak en of de verhalen over hem kloppen, krijgt nu de kans. In de museumwinkel zijn de interviews, samengebracht in een rijk geïllustreerd boek, te koop.
D
e afgelopen zomermaanden is er door de verschillende werkgroepen in het museum weer ontzettend hard gewerkt. Door een hiervan is, onder leiding van Pina Cardia, de tentoonstelling over de Haarlemse platen- en muziekindustrie neergezet. Werkend aan deze expositie bleek steeds duidelijker hoe belangrijk deze industrie voor Haarlem geweest is én nog steeds is. Zowel op het gebied van creatieve talenten, als ondernemerschap en werkgelegenheid. De tentoonstelling roept bij veel bezoekers herkenning en een gevoel van weemoed op. Zij bieden dan ook spontaan hun herinneringen en interessante objecten aan. Een deel van deze materialen wordt de komende tijd aan de tentoonstelling toegevoegd. Bent u al wezen kijken, kom dan zeker terug voordat Haarlem Vinyl Stad begin volgend jaar weer wordt afgebroken. Een kleinere tentoonstelling, maar zeker met een even grote groep belangstellenden, is die over de Blauwe Tram, die eind augustus is geopend. Speciaal voor de komende Open Monumentendagen, dit jaar met het thema ‘reizen’, is in samenwerking met Stichting MOVE Amsterdam een opstelling gemaakt over de verdwenen tramlijnen in de stad en de regio. Vanaf 20 september is de derde Verweytentoonstelling in het museum een feit. Een expositie waar we echt heel erg trots op zijn. Ze vertelt over de verhalen achter het werk van deze markante schilder. Journalist Dirk van Ginkel heeft meer dan dertig mensen geïnterviewd, wat heeft geleid tot evenzoveel anekdotes over jaloezie en vechtpartijen, over zijn vriendschappen en concurrentie.
Dan bent u wellicht nieuwsgierig naar de voortgang van ons museumcafé het GASTHUIS. Ik kan u verzekeren dat onze mannen van de technische dienst nu al maanden overuren maken. Niet alleen voor de opbouw van alle exposities, maar vooral ook voor de verbouwing van het GASTHUIS. Langzamerhand begint er nu echt tekening in de strijd te komen. Op dit moment wordt hard gewerkt aan de balie en worden de meubels aangeschaft. Het duurt misschien iets langer dan gepland, maar het wordt wel héél mooi! Onze gastvrouwen en -heren zijn al druk in de weer om zich de geheimen van het espressoapparaat eigen te maken. Ben u in de buurt, kom dan alvast een kopje proeven. Met drie nieuwe tentoonstellingen en ons GASTHUIS bijna gereed, zijn wij er helemaal
klaar voor om de nog steeds groeiende groep bezoekers een aangenaam en interessant verblijf in ons museum te bezorgen. Laura van der Wijden
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
NIEUWE VOORZITTER BRUNO GIEBELS:
‘Duidelijke en haalbare doelen’ In de voorgaande Nieuwsbrief is de komst van Bruno Giebels (44) als nieuwe voorzitter van het bestuur van het Historisch Museum gemeld. Hij nam in april de voorzittershamer over van Ziggy Klazes. In dit nummer een nadere kennismaking met Bruno. Bertil Arends sprak met hem over zijn Haarlemse roots en visie op het Stadsmuseum.
Voorzitter Bruno Giebels, met Haarlemse achtergrond.
Haarlemse roots? Ja, dat kun je wel zeggen! Geboren in de kraamkliniek Uit den Bos aan de Spanjaardslaan in Haarlem (voor de oudere Haarlemmers: u weet wel, naast het ‘helikopterveldje’). Zijn ouders woonden toen aan de Churchilllaan, waaraan ook zijn lagere school lag, de Montessorischool (met dat prachtige gebouw van architect Van Loghem), daarna twee jaar Stedelijk Gymnasium in Haarlem en tenslotte College Hageveld in Heemstede. De naam Giebels is in Haarlem een bekende naam. In 1904 opende de overgrootvader van Bruno aan de Gedempte Oude Gracht tegenover het oude postkantoor een zaak in ijzerwaren en gereedschappen, die later naar een groter pand aan de Nassaulaan verhuisde. Vele Haarlemmers zullen daar wel eens bij Giebels IJzerwaren & Gereedschappen hun inkopen hebben gedaan. De zaak is nu gevestigd in de Waarderpolder. Studie en carrière Bruno ging Bedrijfskunde studeren in Groningen, waar hij ook zijn echtgenote leerde kennen. Na de studie verhuisden zij naar Amsterdam. Een belangrijke beslissing was toen om niet direct in het
2
– inmiddels flink gegroeide - familiebedrijf te gaan werken, maar juist eerst ándere ervaring op te doen. Zijn vader begreep dat goed, deze had zelf die tijd niet gekregen. Bruno ging aan de slag bij Nutricia in Zoetermeer, in een commerciële/ marketingfunctie. Na vier jaar vertrok het inmiddels getrouwde stel naar Dubai om met enkele collega’s de Midden-Oosten vestiging van Nutricia op te zetten. Dat werden twee spannende en vooral leerzame jaren! Zijn vader kwam hem daar graag opzoeken en zij spraken natuurlijk ook over de familiezaak. En ja hoor, op enig moment vroeg zijn vader of hij er aan toe was om de zaak over te nemen. Na zes jaar Nutricia wilde Bruno, nu vader van een dochter en 30 jaar oud, wel een volgende stap maken. Hij was ook nieuwsgierig naar het ondernemerschap. Toen ging het snel. Op 2 januari 2001 nam hij de zaak over. Vanaf dat moment heeft Giebels IJzerhandel een krachtige ontwikkeling doorgemaakt. De zaak aan de Nassaulaan bediende de particuliere markt, en de grote vestiging in de Waarderpolder richtte zich onder de naam Giebels Bouw & Techniek op de professionele bouwwereld. En er werd ook een vestiging in Hoofddorp geopend. De zaak aan de Nassaulaan is na enige tijd samengevoegd met die in de Waarderpolder. Enkele jaren later kwam een samenwerking tot stand met het Utrechtse bedrijf STIHO, Stichtse Houthandel, ook een familiebedrijf. Samen ontwikkelden zij het ‘alle bouwmaterialen-onderéén-dak concept’ : BOUWPLEIN, met nu tien vestigingen in ons land. Aan de ontwikkeling en uitbreiding hiervan heeft Bruno de laatste vijf jaren hard gewerkt. ‘Het concept stáát’, zegt hij nu. Voor hem het moment om zich te gaan oriënteren op nieuwe uitdagingen. Hij kijkt om zich heen, maar heeft nog geen keuzes gemaakt. Intussen is hij wel overgestapt naar investeringsmaatschappij Intermex Holland en is hij voorzitter geworden van de Industriekring Haarlem. En ook van ons museum! Haarlem ontdekken Hij vertelt hoe hij, terug uit Dubai – en nu wonend in Bloemendaal - Haarlem weer is gaan ontdekken. Het viel hem op hoeveel er in de stad was veranderd: veel meer restaurants en galeries, bijzondere winkels en publieksevenementen. Hij denkt dat dit onder meer is gestimuleerd door de komst naar Haarlem van de Small Business-opleiding: plotseling zwermen er overal studenten door de stad! Dat geeft een frisse actieve sfeer. Daar past ook een stadsmuseum bij. Veel mensen hebben niet alleen belangstelling »
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
voor de verre geschiedenis, maar vaak ook voor de meer recente. Een stadsmuseum kan daar goed op inspelen; het laat de continuïteit van de geschiedenis zien. Bruno was al lid van het Comité van Aanbeveling van het Historisch Museum, en raakte na de enthousiaste presentatie van de plannen voor een nieuw museum door Laura van der Wijden overtuigd dat dit de juiste toekomstige route is voor ons museum: verbindingen leggen tussen heden en verleden. ‘Je leert dingen die je nog niet wist,’ zegt Bruno, ’nu ik vaker in het museum kom, weet ik – toch een geboren en getogen Haarlemmer! – meer van Kenau en Verwey dan ooit tevoren. Een museum biedt niet alleen feiten, maar ook gevoel. Je merkt dat je in een interessante omgeving woont, daar kan je best trots op zijn!’ Taak van het bestuur Bruno vindt dat het bestuur ervoor moet zorgen dat er duidelijke en haalbare doelen zijn voor het museum, en dat die ook voortdurend worden getoetst aan de actualiteit. Fondsenwerving heeft in deze tijd natuurlijk een hoge prioriteit, maar ook de controle op de dagelijkse financiële situatie is van belang. Het bestuur doet dit op enige afstand: directie en stafmedewerkers hebben het initiatief. In zijn visie stimuleert en bindt de voorzitter het bestuursteam en ondersteunt hij de directeur, en is hij mede het gezicht naar buiten. Bruno vindt het urgent dat het museum het netwerk van belanghebbenden en belangstellenden uitbreidt. Te vaak nog merkt hij dat mensen niet weten wat het museum doet en waar het voor staat. Dat moet veranderen, vindt hij. Goede communicatie is daarbij essentieel: daar moet ook het bestuur actief in opereren. Kortom: aan het werk dus! DERDE VERWEY-TENTOONSTELLING
Typisch Verwey
3
Journalist Dirk van Ginkel voerde de afgelopen jaren gesprekken met meer dan dertig mensen over hun ervaring met deze bijzondere kunstenaar. De persoonlijke verhalen over hoe het was om voor hem te poseren, om les te krijgen op zijn atelier, over zijn reis met Albert van Dalsum naar Rome, zijn misplaatste rivaliteit met Willink, en andere ervaringen zijn samengebracht in deze tentoonstelling. De verhalen zijn ook gebundeld in het rijk geïllustreerde boek Typisch Verwey dat in het museum te koop is. De werken op de tentoonstelling komen uit de collectie van de Stichting Kees Verwey en zijn aangevuld met bruiklenen uit privécollecties. Deze tentoonstelling is weer samengesteld en ingericht door gastcurator Maarten Bertheux, en is een samenwerkingsproject van het Historisch Museum Haarlem en de Stichting Kees Verwey.
Stadswandelingen In samenwerking met Gilde Haarlem worden stadswandelingen georganiseerd, waarbij u veel te zien en horen krijgt over het leven en werk van de Haarlemmer Kees Verwey. Na de wandeling bezoekt u onder begeleiding van de gids de tentoonstelling in het museum. Data: woensdag 15 oktober, 19 november, 10 december en 21 januari om 14:00 uur. Startpunt bij het museum. Zie voor nadere informatie en overige activiteiten de website www.historischmuseumhaarlem.nl.
Verhalen achter zijn werk Op zaterdag 20 september kan het publiek kennismaken met de derde tentoonstelling in de serie Verwey-exposities die de komende jaren in het museum worden vertoond, en waarmee vorig jaar september een start is gemaakt. In deze tentoonstelling wordt aandacht besteed aan de eigenzinnige manier waarop Verwey zich manifesteerde en omging met museumdirecteuren, kunsthandelaren, galeriehouders, opdrachtgevers, vrienden en kennissen.
Tweede Verwey-lezing Op zaterdagmorgen 25 oktober geeft Max van Rooy, voorzitter van de Stichting Kees Verwey, de tweede Verwey-lezing in Restaurant Landgoed Groenendaal in Heemstede. Zaal open 10:30 uur, start lezing 11:00 uur. Toegang en een kopje koffie gratis. Tevoren aanmelden bij het museum.
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
OPENING NIEUWE TENTOONSTELLING
Haarlem Vinyl Stad In aanwezigheid van ruim 200 belangstellenden is op 14 augustus jl. in het Historisch Museum de tentoonstelling Haarlem Vinyl Stad geopend. Het stralende zomerweer maakte het mogelijk om de bijeenkomst in onze zonnige binnentuin te houden. Nadat de Haarlemse singersongwriter Niels Geusebroek een tweetal liederen ten gehore had gebracht, verklaarde Laura van der Wijden HaarlemVinyl Stad officieel voor geopend en konden de aanwezigen de tentoonstelling binnen gaan bekijken.
Laura van der Wijden opent in de zonnige binnentuin van het museum de tentoonstelling.
Dankzij de medewerking van velen, zoals onder meer Kick Klimbie (oud-directeur van de platenmaatschappij EMI Bovema) en jazzkenner Hans Wijnberg, was het mogelijk de verhalen van de talrijke Haarlemse platenmaatschappijen, persers, winkels en muzikanten in de tentoonstelling samen te brengen. De vele tentoongestelde objecten, waaronder oude platenspelers, uniek vinyl en bijzondere objecten van Haarlemse artiesten, laten de belangrijke rol van Haarlem als muziekstad in het verleden en het heden zien.
Optreden van de Haarlemse singersongwriter Niels Geusebroek bij de opening van de tentoonstelling.
Het samenstellen en opzetten van de tentoonstelling was voor de museummedewerkers en de ‘hulptroepen’ een ware ontdekkingstocht, waar steeds weer leuke en interessante aspecten naar boven kwamen die ook in de tentoonstelling konden worden opgenomen.
4
Extra activiteiten De expositie, die tot 1 maart 2015 in ons museum te zien is, wordt aangevuld met tal van activiteiten. Zo wordt er binnenkort in het museum een heuse vinyl-lp van Niels Geusebroek gelanceerd (in onze winkel te koop voor € 19,95). Verder is er iedere maand een stadswandeling waar de deelnemers alles leren over het Haarlemse vinyl. Tenslotte zijn er lezingen waarin Kick Klimbie en dr. Harry Knipschild (Artone, Negram, Iramac, Polydor) - aan de hand van YouTube-clips met muziek van diverse artiesten – vertellen over de geschiedenis van de popmuziek, met het accent op Haarlem. Op een nog nader te bepalen tijdstip komt er een platenbeurs in onze binnentuin. In de herfstvakantie zijn er activiteiten voor kinderen, zoals platenhoezen maken. Bert de Jong (Meer informatie op onze website www.historischmuseumhaarlem.nl)
Plaatjes draaien aan de platenbar… net als vroeger!
Er is een ‘echte’ platenbar waar men, net als vroeger in de platenzaken, grammofoonplaten kan beluisteren. In een filmzaal wordt getoond hoe de vinylgrammofoonplaten worden gemaakt. Op diverse plekken in de tentoonstelling kan men luisteren naar de muziek van toen. Verschillende soorten muziek – van klassiek en jazz tot pop – komen aan bod. Dit alles maakt Haarlem Vinyl Stad tot een veelzijdige en verrassende tentoonstelling die veel kanten laat zien van ‘Haarlem muziekstad’.
‘Vinyl-lezingen’ In het museum; aanvang 20:00 uur, tevoren aanmelden bij het museum. Data: 25 september, 28 oktober, 25 november, 27 januari 2015, en 24 februari 2015. Kosten: € 5,-p.p met Museumkaart, € 10,50 zonder. ‘Vinyl-wandelingen’ Stadswandeling met een ervaren gids van Gilde Haarlem, waarin de geschiedenis van Haarlem als ‘Vinyl-stad’ naar voren komt. Start in het museum om 14:00 uur; aan einde: bezoek tentoonstelling. Tevoren opgeven bij Gilde Haarlem, in
[email protected] of 06 16410803. Kosten: €3,- p.p. met Museumkaart, € 8,50 zonder. Data: 10 september, 8 oktober, 12 november, 17 december (opbrengst van deze wandeling gaat naar 3FM Serious Request), 14 januari 2015 en 11 februari 2015.
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
HAARLEM VINYL STAD: INTERVIEW MET KICK KLIMBIE
Een leven gewijd aan de muziekindustrie
H
aarlemmer Kick Klimbie legde, samen met Hans Wijnberg, de basis voor onze huidige tentoonstelling HaarlemVinyl Stad. De tentoonstelling opende 14 augustus in ons museum en trekt alweer een aantal weken vele bezoekers. Hieronder een verslag van het gesprek dat Chris Dessing onlangs met hem voerde over de Haarlemse ‘platenbusiness’. Was Hans Wijnberg, oudleraar economie aan het Kennemer Lyceum, vooral geïnteresseerd in de geschiedenis van de jazz en de gramofoonplaat, Kick Klimbie is zijn hele werkzame leven zèlf actief geKick Klimbie weest in wat we vroeger de grammofoonfoonplaten-industrie noemden. Als geboren Haalemmer, met in muziek geÏnteresseerde ouders, had Kick al in zijn jonge jaren belangstelling voor de jazz en speelde hij zelf klarinet. Bij een schoolvriendje thuis werd zijn belangstelling alleen nog maar geïntensiveerd.
D
at vriendje was de zoon van muziekuitgever Basart, in begin zestiger jaren in ons land de vertegenwoordiger van platenlabels als Parlophone en Odeon, waar toen beroemde artiesten als Jan Kipura, Marlene Dietrich en Richard Tauber opnames voor maakten. En begin jaren zestig ook de fameuze Beatles! Bij die firma Basart kreeg Kick ook zijn eerste baantje, nadat hij ‘t op het Coornhert Lyceum, waar hij Boudewijn de Groot en Lennart Nijgh leerde kennen, voor gezien hield. Toen veel van die platenlabels in handen kwamen van het Heemsteedse Bovema, solliciteerde hij bij dat inmiddels bekende bedrijf van Ger Oord, gevestigd in The Gramophone House aan de Bronsteeweg; hij woonde er ook nog vlakbij. Hij werd aangenomen en kreeg een baan als export-assistent in het steeds maar groeiende bedrijf. Het waren de swingin’ sixties, de lp maakte z’n opgang en de popmuziek veroverde de wereld.
L
ater ging hij als assistent-verkoper, uitgerust met twee tassen grammofoonplaten, per trein en fiets de boer op om zijn collectie bij de diverse platenwinkels aan de man te brengen. Later werd hij vertegenwoordiger en kon er een auto vanaf,
5
al was het dan aanvankelijk een overjarig exemplaar. Hij had succes in z’n werk en bracht het tenslotte tot labelchef. In die periode begeleidde hij de organisatie van de Beatles bij hun concerten in ons land in 1964. En later tijdens zijn internationale loopbaan assisteerde hij ook sterren als Diana Ross, Tina Turner en Placido Domingo.
T
oen Bovema - dat uit zijn Heemsteedse jasje was gegroeid en verhuisd was naar het vroegere Hin-pand in Haarlem – was overgenomen door het Engelse EMI, kreeg Kick de dagelijkse leiding van dochtermaatschappij Bovema-Negram. ------------------------------------------------------
‘De nieuwe tijd kan je moeilijk tegenhouden.’
-------------------------------------------------Hij verhuisde naar Los Angeles, aansluitend naar Londen en later naar Wenen, om de Europese markt te bewerken. Om tenslotte in 1985 directeur van EMI Nederland te worden. Kortom een fantastische carrière die wel heel veel energie opeiste: overdag leiding geven aan het bedrijf en ’s avonds in de weer met de vele artiesten van EMI. In die jaren maakte hij ook de overgang mee van lp naar cd, een uitvinding van Philips die stormenderhand de muziekwereld veroverde, om jaren later te beleven dat er nog weer nieuwere technieken kwamen die, samen met het steeds toenemende downloaden de traditionele muziekindustrie langzaam maar zeker tot een aflopende zaak maakten. EMI Nederland telde rond het jaar 2000 nog 850 medewerkers, waarvan er na de overname door Universal in 2010 nog slechts negen een plek kregen bij Universal in Bussum.
Z
elf beluistert Kick Klimbie zijn muziek nu via Spotify: met een app op je i-phone kan je tegen betaling van een laag maandbedrag zo’n beetje alle muziek van de wereld naar binnen streamen. Dat ziet hij dan ook als de toekomst en volgens hem zal het met de cd binnen een jaar of tien helemaal afgelopen zijn. Somber is hij daar niet over: ‘Zo gaan die dingen nu eenmaal en de nieuwe tijd kan je moeilijk tegenhouden.’
K
ick is overigens, ondanks al zijn buitenlandse verblijven, nog steeds een echte Haarlemmer gebleven – weliswaar wonend in Aerdenhout – en hij vermaakt zich in zijn vrije tijd als kookenthousiast, geeft workshops, tennist en golft, en speelt altsaxofoon in een cool-jazz-combo. Hij heeft met Laura, Pina, Hans en alle andere ‘hulptroepen’ met veel plezier onze tentoonstelling Haarlem Vinyl Stad helpen realiseren, waarvoor onze grote dank!
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
TENTOONSTELLING DE BLAUWE TRAM
De Blauwe Tram, onterecht verleden tijd?
Al bijna 60 jaar rijdt de Blauwe Tram niet meer, maar voor velen is hij nog steeds een bekend begrip in Haarlem. Vanaf 28 augustus is in het Historisch Museum in samenwerking met het NZH Museum en Stichting MOVE Amsterdam een kleine expositie over deze tram te zien. Een presentatie die ongetwijfeld veel herinneringen zal oproepen bij degenen die deze tram nog hebben meegemaakt.
6
Elektrische tram In 1899 volgden de eerste elektrische trams, al rees er toen een ander bezwaar: dat men ze niet kon horen aankomen, levensgevaarlijk dus! Dit was de Ceintuurbaanlijn en de lijn Haarlem– Zandvoort, die in 1904 werd aangesloten op Haarlem-Amsterdam. De eerstgenoemde reed rond de stad volgens de route Station–Kenaupark–Wilhelminastraat–Koninginneweg–Paviljoenslaan–Kleine Houtweg– Kampersingel– Spaarne–Damstraat–Jansstraat–Station. Dit maar liefst eens in de 7,5 minuten én beide kanten op. In 1913 werd de paardentram Station-Dreef vervangen door een elektrische, en de bevolking was uitgelopen voor een emotioneel afscheid van de paarden die men bij naam kende. Hiermee werd de Ceintuurbaan doorsneden en aangesloten op de elektrische tram. Vanuit de cirkel rond de stad volgden aftakkingen met kwartierdiensten naar buitengewesten als Bloemendaal en Overveen.
D
e eerste Haarlemse tram kwam in 1878, en was er een, getrokken door paarden, die van het spoorstation door de Kruis-, Barteljoris- en Grote Houtstraat naar de Dreef tot bij de Mr. Lottelaan (toen Heemstede) reed. Op weg naar Zandvoort – eind jaren 40.
In 1924 werden de in Boedapest en door Beijnes in Haarlem gebouwde blauwgeschilderde trams geïntroduceerd, ter vervanging van de groene losse motorwagens die zowel vanwege hun kleur als hun gestuiter ‘kikkers’ werden genoemd. »
Halte Houtplein – 1945.
De winkeliers langs de route tekenden direct bezwaar aan omdat ze vreesden dat hun klanten zich niet meer de tijd zouden gunnen om tussentijds uit te stappen, nu ze zich zo snel naar Heemstede konden verplaatsen. De schrijver Frederik van Eeden noemde de zogeheten Tramway ‘een wondergewrocht, zo prachtig geschilderd en gevernist’, hetgeen toch wel positief klinkt…
Tijdwinst? Het traject van Zandvoort (vanaf hetzelfde station als buslijn 80 nu) naar Amsterdam-Spuistraat (via de Marnixstraat) leent zich goed voor een toen- en- nu testrace, omdat de huidige buslijn 80 nog steeds bijna hetzelfde traject rijdt, zij het met eindpunt Marnixstraat. De 'Blauwe’ deed hier in 1957 een uur over (officieel 59 minuten). Met buslijn 80 bent u tegenwoordig in 1:07 uur in de Marnixstraat, plus ca. 10 minuten voor een overstap naar de Spuistraat, dus totaal 1:17 uur. Dat is 18 minuten langer dan destijds met de tram! Tenminste, als er geen files zijn...
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
Laatste tram door centrum Al in 1929 zette de afbraak van het tramnetwerk in met het begin van de geleidelijke opheffing van de Ceintuurbaan, en in 1948 reed de tram voor de laatste keer door het centrum van Haarlem over het aloude traject van station naar Dreef.
7
Haarlemmers die oud genoeg zijn om beide situaties te kunnen vergelijken, zijn het er meestal roerend over eens dat de Blauwe Tram niet weg had gemogen! Misschien is er uit deze geschiedenis een les te trekken dat het soms beter is het oude dat voldoet aan te vullen met het nieuwe dat echt iets toevoegt, in plaats van alle schepen (of trams) achter ons te verbranden voordat we weten wat de toekomst brengt? Wie weet wordt het behalve een nostalgische ook een leerzame tentoonstelling? Christine Willemsen
De tram rijdt nog door de Grote Houtstraat – 1948.
In 1957 reed de laatste Blauwe Tram zijn afscheidsrit van Amsterdam naar Zandvoort. Langs de route verzamelden zich zoveel mensen dat het iets weg had van een afscheid van een beroemd persoon die ons was ontvallen. Daarentegen was het allesbehalve een stille tocht, met het vele getoeter en een speciaal door stadsorganist Jos de Klerk gecomponeerd requiem. Souvenirjagers bleken de tram tot de kussens aan toe onttakeld te hebben toen die in Zandvoort aankwam. De moderne tijd breekt aan De tramrit tussen Zandvoort en Haarlem is vervangen door een busrit over dezelfde rijbaan als de auto's, die op zomerse dagen steevast een lange file staan. En de oude trambaan werd een betegeld fietspad, parallel aan het al bestaande. Kunnen we politici en plannenmakers aanrekenen dat ze geen vooruitziende blik hadden? Als we bedenken dat in dat jaar ook de Velsertunnel werd geopend om de grote files voor de pont op te lossen, dan had men toch gewaarschuwd kunnen zijn? Ware het niet dat in deze periode de opvatting werd gehuldigd dat alle verkeer moet wijken voor de auto, in plaats van te kiezen voor (aanvullende) reeds efficiënte railnetwerken. Gezien de bevolkingstoename en de verkeersveiligheidseisen is het wel logisch dat de drukke winkelstraten waar de tram zich doorheen wrong, uiteindelijk wandelstraten werden. Maar wat zou u ervan vinden als de Ceintuurbaan-tram nu nog zou rijden? Zou u de auto laten staan als u snel even de stad in moest? Of, als u die niet bezit, bent u met het Connexxion netwerk van nu dan wel beter af?
Tentoonstelling De Haarlemse Tram, Historisch Museum Haarlem, 28 augustus t/m 31 december 2014.
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
NIEUWE AANWINST
Schilderij ‘De Kleine Houtpoort’ In het vorige nummer van de Nieuwsbrief kondigden wij al de schenking aan van het olieverfschilderij ‘De Kleine Houtpoort’ van Isaac Ouwater uit 1778. Het museum is heel blij met dit belangrijke historische schilderij. De schenker is een particulier en vriend van het museum. Met dit groothartige gebaar steunt hij de ambities van het museum. Wij voelen het ook als een blijk van waardering voor onze plannen. Hieronder geeft Christine Willemsen een toelichting op deze waardevolle aanwinst.
8
gesloopt worden omdat men vreesde dat de nauwe doorgang voor opstoppingen zou zorgen bij de verwachte grote toeloop voor de komende Nationale Nijverheidstentoonstelling van 1825. Verdwenen panorama Ca. 80 jaar na het maken van het schilderij zou dit fraaie panorama al verdwijnen. Nadat de stadsmuren waren geslecht, stonden de Kalistoren en de
Kalistoren en Kleine Houtpoort, Haarlem (Foto: Noord-Hollands Archief).
Isaac Ouwater, De Kleine Houtpoort, 1778 (45 x 36 cm).
Het schilderij geeft een blik over de Gasthuisvest van oost naar west. Links flaneren onder de hoge bomen enkele wandelaars langs de Kampersingel, en voor de brug roeit een man op zijn gemakje over het water. De brug verbindt, zoals de Kleine Houtbrug dat nog steeds doet, de Kleine Houtweg met de Kleine Houtstraat, die door de Kleine Houtpoort kan worden afgesloten. De Kleine Houtpoort werd in 1571 gebouwd en stond aan de zuidgrens van de Kleine Houtstraat, destijds ook de zuidgrens van de stad. Deze karakteristieke poort werd gesloopt in 1873, ondanks dat er in 1862 nog twee wachthuisjes waren bijgebouwd en de Commissie tot Behoud van de Vaderlandse Kunst ijverde voor het behoud van dit bouwwerk. De halfronde toren verderop in het midden was de Kalistoren, een kruittoren die als opslag werd gebruikt door de schutterij. Links daarvan is nog de Grote Houtpoort waar te nemen die aan het einde van de Grote Houtstraat stond. Deze zou al in 1824
Kleine Houtpoort er verlaten bij. Op bovenstaande foto uit 1858 - vanaf de andere kant genomen - zien wij op de voorgrond nog de toren, die dat jaar zou worden gesloopt. Tussen de toren en de poort staat een rijtje Proveniershuisjes - zoals we die nu nog zien aan het Groot Heiligland - die plaats hebben moeten maken voor het St. Elisabeth’s of Groote Gasthuis. In 1858 werd de Kalistoren geveild voor 700 gulden, waarmee de koper - tevens sloper – nog goede zaken deed dankzij de opbrengst van het vele lood dat in de toren was verwerkt. Het lot van de Kleine Houtpoort Daarna barstte de discussie over de Kleine Houtpoort los. Veel omwonenden vonden het een sta-inde-weg die opgeruimd diende te worden, en in de Gemeenteraad heerste verdeeldheid. Echter door druk vanuit cultureel/academische kringen werd in 1862 nog tot dure renovaties overgegaan. Helaas… uitstel van executie. Toen in 1872 opnieuw hoge kosten dreigden vanwege het oprukkend verval viel de poort in het voorjaar van 1873 alsnog ten prooi aan de 19e-eeuwse sloopgolf die de stad toen teisterde. Als dit niet was gebeurd zou de binnenstad van Haarlem nu een Nederlands equivalent kunnen zijn van een toeristische trekpleister als het Engelse York. Specialist in stadsgezichten Isaac Ouwater is een bekende 18e-eeuwse speciaiist in het schilderen van stadsgezichten. Om precies te zijn: Isaac Ouwater II, want zijn vader en »
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
leermeester was Isaac Ouwater I, die gespecialiseerd was in landschappen en stillevens. De jonge Isaac II werd in 1748 in Amsterdam geboren en verhuisde in 1752 met zijn ouders naar Den Haag. In 1772 woonde hij weer in Amsterdam, waar hij in dat jaar trouwde met Anna L.C. (van) Dooreslaar, met wie hij zes kinderen kreeg waarvan er drie jong stierven. Na een paar stille jaren werd hij in 1776 actief als schilder van stadsgezichten. Eerst voornamelijk van Amsterdam, en een njaar later ook van Haarlem, Weesp en Halfweg. Een vergelijkbaar schilderij dat hij maakte van de Amsterdamse Poort in Haarlem, hangt in het Rijksmuseum Twente, gedateerd op 1780-1785. Vanaf 1782 breidde hij zijn werkterrein uit naar Den Haag, Delft en kleinere plaatsen zoals Ede, Edam en Hoorn en vereeuwigde hij ook enige landhuizen, bijvoorbeeld langs de Vecht. Ter plekke maakte hij schetsen die hij in zijn atelier op groter formaat uitwerkte. Zijn werk wordt gekenmerkt door de nauwkeurige en topografisch correcte weergave van het landschap en de daarin aanwezige gebouwen. Hierdoor geeft hij ons blikken in een voorbije wereld, zo goed als dat toen mogelijk was, zij het wat aan de idyllische kant. De laatste vijf jaar van zijn leven schilderde hij niet meer en hij werd, slechts 45 jaar oud, op 4 maart 1793 in Amsterdam in de Nieuwe Kerk begraven. Bronnen F. Allan, Geschiedenis van Haarlem, 1e deel, Haarlem 1874. Bert Sliggers jr, Haarlem bij Gaslicht, Den Haag, 1977. Scriptie Vivian Verspeek, Stadsgezichten in de 18e eeuw, tripod.com, ca 2004. --------------------------------------------------------------------------------
OPENING TENTOONSTELLING HAARLEMSE STRIPDAGEN
Een Haarlemse zoektocht naar de Eerste Wereldoorlog Je legt niet meteen een Haarlemse link naar de honderd jaar geleden uitgebroken Eerste Wereldoorlog, een voor velen ver weg liggend tragisch stuk geschiedenis. Dat die er wel degelijk is, bleek op 29 mei in ons museum, waar in het kader van de Haarlemse Stripdagen een kort lopende – en inmiddels afgelopen – expositie en boekpresentatie over de Haarlemse link met de Eerste Wereldoorlog plaatsvond.
D
e opa van Haarlemmer Alain Timmers bewaarde zijn leven lang brieven die zijn broer Gaston Delange naar huis schreef vanuit de loopgraven,
9
waar hij als enthousiast vrijwilliger voor zijn Franse vaderland streed en stierf. Na opa’s overlijden erfde Alain Timmers deze verzameling brieven en briefkaarten: een kastje vol waar hij de sleutel van kreeg. Het duurde een aantal jaren, maar uiteindelijk kwam hierover een indrukwekkende publicatie tot stand, geschreven door tekstschrijver Jan Beenen, met prachtige illustraties van Haarlemmer Eric Coolen. Stadgenoot Bies van Ede maakte er passende gedichten bij en het geheel is fraai vormgegeven door Henk Tijbosch. Boekpresentatie en tentoonstelling Op donderdagmiddag 29 mei vond de presentatie van deze co-productie plaats in de tuinzaal van onze buren, het ABC Architectuurcentrum, bij welke gelegenheid tevens de tentoonstelling over het boek en de Eerste Wereldoorlog werd geopend. Dit gebeurde in onze in allerijl als expositieruimte ingerichte nieuwe entree annex café-in-wording: een mooie prestatie - in anderhalve dag tijd! - van Alain Timmers en de zijnen, samen met onze technische mensen. Een hele schare stripfanaten en andere belangstellenden woonden de opening bij, die na een kort welkomstwoord van directeur Laura van der Wijden werd ingeleid met toepasselijke zang door het trio Bijlsma2Hooglugt. Begeleid door pianist Teke Bijlsma zongen de dames Bijlsma en Hooglugt zeer toepasselijke droevige oorlogsliederen, waarna tekstschrijver Jan Beenen een indringend verhaal voordroeg over het bezoek dat de vier makers van het boek brachten aan enkele van de vroegere slagvelden. Hierna ‘staken wij over’ naar de expositie in ons museum, waar in een kort bestek een aansprekend beeld werd gegeven van die wrede oorlog, waarin Gaston Delange als een van de miljoenen slachtoffers zijn zinloze strijd streed; hij sneuvelde op 7 mei 1917, bij het felbestreden Chemin des Dames. Zijn lichaam is nooit gevonden en rust ergens in de door oorlogsgeweld omgeploegde Franse aarde. Chris Dessing --------------------------------------------------------------Het boek GASTON. Een Haarlemse zoektocht langs Chemin des Dames is in twee uitvoeringen gemaakt: één luxe in kleine oplage met dvd, en een rijk geïllustreerde publieksversie. Deze is te koop bij de boekhandel, voor € 15,-. [Nieuwe Gracht Produkties ISBN 978-90-822220-0-5] -----------------------------------------------------------------
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
ACTIVITEITEN VOOR KINDEREN
10 ------------------------------------------------------------------------------
WEDSTRIJD PORTRETTEKENEN -----------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------TENTOONSTELLING EN WORKSHOP HAARLEMSE LINNENKRING --------------------------------------------------------------------------
Kinderworkshop weven Tijdens de Week van het Weven (26 mei t/m 1 juni 2014 ) was in het museum de tentoonstelling Haarlemse Linnenkring. Hierin werd aandacht besteed aan de kunst van het weven met linnen: een oeroud ambacht dat nog steeds actief wordt beoefend door professionele wevers, kunstenaars en enthousiaste amateurs. Tijdens de tentoonstelling waren dagelijks vrijwilligers van de Linnenkring aanwezig om uitleg te geven, en het weven in de prakrijk te demonstreren. In het kader van deze tentoonstelling was er op woensdagmiddag 28 mei een workshop voor kinderen vanaf 5 jaar, waarin ze leerden een klein weefwerk te maken, zoals een boekenlegger of armbandje, wat verrassende resultaten liet zien! De kinderen beleefden er duidelijk veel plezier aan, vooral ook omdat ze na afloop hun persoonlijk werkstukje mee naar huis konden nemen. BdJ Eén van de winnende portetten: zelfportret getekend door Ryanne (groep 8, St. Bavoschool).
‘Verwey- portretten’
Een tafelweefgetouw in de tentoonstelling.
Ter gelegenheid van de 2e Verwey-expositie, waarin het portret centraal staat, hebben ons museum en de Stichting Kees Verwey een portrettekenwedstrijd voor de Haarlemse jeugd georganiseerd. Leerlingen uit groepen 4 t/m 8 werden via hun school gevraagd een portret te maken van een vriendje of vriendinnetje of van zichzelf. Het doel van de portrettekenwedstrijd was om de kinderen te inspireren en kennis te laten maken met de grote Haarlemse kunstenaar Verwey en zijn bijzondere portretten in ons museum. Leerlingen van maar liefst zeven basisscholen stuurden ruim 100 portretten in. Een professionele jury selecteerde de winnende portretten en wees in drie leefLaura van der Wijden en jurylid/ tijdscategorieën elk Haarlems Dagblad journalist drie prijswinnaars aan. John Oomkes maken de winnaars De hoofdprijs was »
Tijdens de workshop legt Tilly Claassen uit hoe alles in zijn werk gaat, waarna de kinderen zelf aan de slag mogen.
bekend.
Historisch Museum Haarlem - Nieuwsbrief, september 2014
11
ACTIVITEITEN VOOR KINDEREN
TENTOONSTELLINGSAGENDA
vervolg
HISTORISCH MUSEUM HAARLEM
een onwijs grote tekendoos, de 2e en 3e prijswinnaars kregen een iets kleinere doos; alle andere deelnemers ontvingen een aardige attentie. De prijzen werden op 15 juni uitgereikt in de zonovergoten tuin van het museum, in het bijzijn van veel deelnemers en hun ouders. De prijswinnende portretten werden tot 4 juli naast (!) die van Verwey in het museum tentoongesteld. De portretten van andere deelnemers zijn in de educatieruimte opgehangen. WG
--------------------------------------------------15 augustus 2014 t/m 1 maart 2015 Haarlem Vinyl Stad *** 28 augustus t/m 31 december 2014 De Haarlemse tramlijn *** 20 september 2014 t/m 1 februari 2015 Typisch Verwey Verhalen achter zijn werk *** 1 november 2014 t/m 5 januari 2015 Kunstlijn in het museum ***
-----------------------------------------------------------------
Zaalverhuur in museum Altijd al een feestje willen vieren in een museum? Of met collega’s een brainstormsessie beleggen buiten de vertrouwde kantooromgeving? Dat kan in ons museum. Het museum verhuurt ruimtes aan bedrijven en particulieren die overdag of ’s avonds een activiteit in het museum willen organiseren, bijv. een vergadering, presentatie, show, receptie, feestje of borrel. In de vergaderzaal op de 1e verdieping kunnen zo’n 10 à 25 personen vergaderen of een presentatie bijwonen. Andersoortige bijeenkomsten zoals een receptie of een borrel kunnen worden gehouden in een van de tentoonstellingszalen van het museum of straks in het museumcafé ‘Het Gasthuis’. In de meeste vergadermiddelen, audiovisuele apparatuur en catering kan door het museum worden voorzien. Particulieren en bedrijven hebben enige vrijheid om hun activiteit in het museum op eigen wijze te organiseren. Maar, het blijft natuurlijk een museum! Het museum zal hierbij graag adviseren, ook rekening houdend met het beschikbare budget. Op http://www.historischmuseumhaarlem.nl/ is onder ‘zaalverhuur’ een volledig prijsoverzicht beschikbaar. Voor (hoofd)sponsoren gelden gereduceerde tarieven. WG
Nadere informatie op onze website: www.historischmuseumhaarlem.nl
--------------------------------------------OPENINGSTIJDEN Dinsdag t/m zaterdag 11:00 – 17:00 uur Maandag, zondag 12:00 – 17:00 uur TOEGANG Volwassenen € 7,-. Jongeren t/m 18 jaar gratis. Museumkaart, Haarlem Pas, Vrienden gratis. Groepen op afspraak.
--------------------------------------------------
NIEUWSBRIEF HISTORISCH MUSEUM HAARLEM Deze Nieuwsbrief is een vier keer per jaar verschijnende uitgave van het Historisch Museum Haarlem, en wordt – bij voorkeur via e-mail - gestuurd aan de Vrienden van het museum, vrijwilligers en andere relaties. Verzoek om toezending mailen naar:
[email protected] REDACTIE Bertil Arends (eindredactie/vormgeving), Chris Dessing, Wouter Goedkoop, Bert de Jong, Christine Willemsen. TIPS & SUGGESTIES:
[email protected] PRINTPRODUCTIE
----------------------------------------------------------------
Historisch Museum Haarlem – Nieuwsbrief, september 2014 12 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Uit het gastenboek…
Voor deze editie van de Nieuwsbrief bladert Bert de Jong door het gastenboek in ons museum. Hij vindt lovende opmerkingen, maar ook enkele kritische. Hieronder een selectie.
“Corrie ten Boom hoort op de galerij”
“Mooie dansvoorstelling… heeft me geraakt.’
“De film was leuk en interessant. Het was misschien handig om ook de naam van de betreffende vrouw met lef te vermelden…” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------